Халықаралық әуе тасымалдарын ұйымдастыру
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
1 – Тарау. Халықаралық әуе тасымалдарының түсінігі, құқықтық
негіздері, ұйымдастырушылық және келісімдік аспектілері
1. Халықаралық әуе тасымалдарын құқықтық реттеуінің
құрамы мен қайнар көздері
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 6
2. Халықаралық әуе тасымалдарын ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... 12
3. Әуе тасымалдары келісімінің құрамы мен
құрылымы ... ... ... ..20
2 – Тарау. Тасымалдау қатынастары аясындағы жауапкершілік және
дауларды шешу. Халықаралық әуе тасымалдарын дамыту мен жетілдіру жолдары
1. Тасымалдаудағы шағым және арыз беру тәртібі ... ... ... ... ... ... 34
2. Тасымалдау қатынастарына қатысушылардың
жауапкершіліктері
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... .40
3. Халықаралық әуе тасымалын жетілдірудің негізгі
бағыттары ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ...55
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... .66
БИБЛИОГРАФИЯ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ..
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ...
Кіріспе
ЗЕРТТЕУ ТАҚЫРЫБЫНЫҢ ӨЗЕКТІЛІГІ. Әуе көлігі қазіргі дүниежүзілік
экономика мен дүниежүзілік бірлестіктерді байланыстыратын өте маңызды
элемент. Себебі ол тауарлар мен жолаушылар тасымалын үлкен жылдамдықпен
дүниежүзінің кез келген нүктесіне жеткізуді қамтамасыз етеді.
Халықаралық азаматтық авиация (ИКАО) халықаралық ұйымының мәліметтері
бойынша 2011 ж. халықаралық әуе көлігінің қызметімен 1,7 млрд астам
жолаушылар қолданған; 40 млн. тонна жүк тасымалданды. Халықаралық әуе
көлігінің тиімді және тұрақты қызметінің арқасында халықаралық әуе тасымалы
мен қатынасының ғаламдық желісі пайда болып, табысты жұмыс істеуде.
Бұл қатынастар халықаралық әуе құқығының, халықаралық әуе құқығының,
ұлттық көлік құқығының, сонымен қатар, нақты белгіленген тапсырмаларды
орындайтын, коллизиялық халықаралық құқықтық нормалардың реттейтін пәні
болып табылады.
Халықаралық құқықтық нормалар халықаралық әуе тасымалдарының тәртібін
анықтайды. Ұлттық заңдар мен ережелер оның қолданылуын қамтамасыз етсе,
коллизиялық нормалар халықаралық жеке әуе құқығының мәселелерін шешеді. Осы
объективті жағдайлар халықаралық құқықтың, ұлттық және жеке құқықтық
нормалардың өзара әрекеттесуінің ерекше механизімінің пайда болуына себепші
болды. (1(
Қазіргі уақытта Қазақстанда халықаралық әуе тасымалын не іргелі
теориялық, не салалық зерттеулер іс жүзінде жүргізілмейді. Тек сирек
кездерде ғана пайда болатын зерттеулер, ал жиірек халықаралық қатынасқа
қатысты оқулықтардағы бөлімдер кездеседі.
ЖҰМЫСТЫҢ ҚҰРАМЫ МЕН ҚҰРЫЛЫМЫ Дипломдық жұмысты құрылымдағанда біз Екі
тарауға бөлдік.
Бірінші тарауда халықаралық әуе тасымалының түсінгі, құқықтық
негіздері, ұйымдастыру мен келісімдік аспектілері талданады және мына
сұрақтар қаралады: халықаралық әуе тасымалын құқықтық реттеуінің қайнар
көздері мен құрамы, халықаралық әуе тасымалын ұйымдастыру; әуе тасымалы
келісімдерінің ерекшеліктері мен құрамы.
Екінші тарау Тасымалдау қатынастары аясындагы жауапкершілік пен
дауларды шешу; халықаралық әуе тасымалын жетілдіру жолдары Үш бөліктен
тұрады: тасымалдаушыға наразылық пен талап арыз ұсыну тәртібі; тасымалдау
қатынасының қатысушыларының жауапкершілігі; халықаралық әуе тасымаларын
жетілдірудің негізгі бағыттары.
ЗЕРТТЕУДІҢ ОБЪЕКТІЛЕРІ халықаралық қатынаста жүк пен жолаушыларды әуе
көлігімен тасымалдауда туындайтын қоғамдық қатынастар болып табылады.
ЗЕРТТЕУДІҢ ПӘНІ халықаралық әуе тасымалының әр түрлі аспектілерінің
халықаралық келісімдер құрайды; халықаралық әуе тасымалы аясындағы әр түрлі
қатынастарды регламенттейтін Қазақстан Республикасының ұлттық заңи
нормалары; зерттеуге қатысты ғылыми басылымдар мен мерзімді шығатын баспа
материалдары; Қазақстандық ұлттық авиациялық компаниялардың тәжірибелік
материалдары құрайды.
ЗЕРТТЕУДІҢ МАҚСАТТАРЫ әуе көлігімен халықаралық жолаушылар мен жүк
тасымалдаудың түсінігі, құрамына байланысты сұрақтарды, осы аядағы
жауапкершілік тәртібі мен келісімдердің ерекшеліктерін қарастыру және
өзектендіру, мәселелерді анықтау және оларды жою туралы ұсыныстар беру.
ЗЕРТТЕУДІҢ ӘДІСТЕМЕЛІК ЖӘНЕ ТЕОРИЯЛЫҚ негізін халықаралық әуе
тасымалдарының әр түрлі тұрғыдан көпжақты және екі жақты халықаралық
келісімдер, халықаралық жария, жеке және көлік құқығының, Қазақстан
Республикасының ұлттық заңының негізгі ерекшеліктері, сонымен қатар
халықаралық экономика, техника, тарих, қазақстан мен шетелдік авторлардың
ғылыми еңбектерінде көрініс тапқан ғылыми білімнің әр түрлі салаларындағы
жетістіктер құрайды.
Зерттеу объектісінің ерекшелігі әлеуметтік, логико-теориялық,
статистикалық, салыстырмалы талдауды қолдануды, нормативтік құжаттарды және
тағы басқа ақпарат тасымалдаушыларды зерттеуді, халықарарлық және ұлттық
әуе көлік ұйымдары мен мекемелердің қызметтерін қорытындылау және
анализдеуді болжайды.
ҒЫЛЫМИ ЖАҢАЛЫҚ Дипломдық жұмыста халықаралық келісімдер ережелерінің
тәжірибелік сұрақтарын түсіндірумен қатар, халықаралық әуе тасымалын
құқықтық реттеу мәселесі бойынша қазақстандық және шетелдік заңды
әдебиеттерді тарту
Халықаралық әуе тасымалының қазіргі құқықтық режимінің мәні,
артықшылықтары мен кемшіліктері айқындалады.
Осы салада халықаралық құқықтық ынтымақтастықтың қалпы талданады,
халықаралық әуе тасымалы келісімдерінен туындайтын қатынастарды құқықтық
реттеуді дамыту мен жетілдіру бағыттары мен негізгі үрдістер қарастырылады.
Халықаралық конвенция ережелерінің мәнмәтінінде әуе тасымалы
келісімінің заңды табиғаты, тасымалдау құжаттамасын ресімдеу электрондық
түрге көшуіне байланысты оның бекітілу мен болмысын ұйымдастырудағы
құқықтық мәселелері қарастырылады.
Келісімнің шарттарын талдау, оны бұзу шарттары, халықаралық әуе
тасымалдарында субъектілерге жауапкершілікті теңестіру мәселелері
талданады.
Осы жауапкершіліктің көлемін, шектеулер мен басталу шарттарын
реттейтін нормаларды қолдану сұрақтары қаралады.
Тасымалдаушының жолаушылардың өміріне, денсаулығына тигізген зияны
үшін, жүктің сақталмағандығы үшін жаңа объективті жауапкершілік қағидалары
ашылады.
Келтірілген зиянды өтеу мүмкіншілігі мен тәртібі туралы сұрақтар
бойынша Варшава және Монреаль конвенциясын қолдану арқылы Қазақстандық және
шетелдік заңдардан теориялық және тәжірибелік түйіндемелер шығарылады.
Халықаралық әуе тасымалын құқықтық реттеуді жетілдіру ұсыныстарын
тұжырымауға тырыстық.
ЖҰМЫСТЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ ЖӘНЕ ТӘЖІРИБЕЛІК МӘНІ автордың заң әдебиеттерін
талдау, халықаралық және ұлттық көліктік заңдылықтарды комплексті зерттеу
және халықаралық әуе тасымалын реттеудің құқықтық негіздері мен басты
ережелерін жүйелендіріп, жалпылама етіп, олардың қазіргі заманғы жағдайын
бағалау және осы негізде олардың ары қарай жетілуіне ұсыныстар беру.
Дипломдық жұмыс Халықаралық экономикалық құқық, Халықаралық сауда
құқығы мен Халықаралық тасымалдар курстар бөлімін халықаралық қатынастар
мұғалімдері мен факультет студенттерінің зерттеу кезінде оқу-әдістемелік
пособия ретінде пайдалануына болады.
1 – Тарау. Халықаралық әуе тасымалдарының түсінігі, құқықтық
негіздері, ұйымдастырушылық және келісімдік аспектілері
1.1 Халықаралық әуе тасымалдарын құқықтық реттеуінің құрамы мен
қайнар көздері
Халықаралық әуе тасымалы түсінігі. Халықаралық әуе байланыстары
эксплуатациядан тәжірибелік кеңістікке өткеннен соң және екі жақты
келісімнің тараптары, оның жүзеге асуына кіріскенде ерекше халықаралық әуе
қатынастарының тобы пайда болады. Ол жолаушылар мен жүктерді әуе
кемелерінде тасымалдаумен байланысты топ. Міне сондықтан да халықаралық әуе
құқығында халықаралық әуе тасымалдарының өзіндік жеке түсінігі бар.
Бірінші рет бұл түсінік 1929 ж Варшава конвенциясында халықаралық әуе
тасымалына қатысты ережелерді бірыңғайлау үшін көрсетілген болатын.(2(
Конвенцияның п.2 1б. сәйкес халықаралық әуе тасымалы деп жүктің
жеткізілу және жіберілу жері, тасымалдау уақытында қайта жүк тиеу немесе
аялдама жасау қарастырылған не қарастырылмаған, не келісімге қатысушы бір
мемлекеттің аймағында ғана орналасқан немесе екі мемлекеттің аймағында
орналасқан және де, егер аялдама, келісімнің қатысушысы емес державалардың
егемендігі, мандаты мен сюзеренитеті астында болған, кез келген тасымалды
айтады.
1929 ж Варшава конвенциясы отар және жартылай отар елдер кезеңінде
пайда болғанын ескере кету керек. Сюзеренитет пен мандат түсінігі отар
елдердің территориясы Ұлыбритания, Франция, Нидерланд, АҚШ елдерінің
бақылауында және юрисдикциясында болғанын білдірген. (3( Қазіргі заманда
барлығы өзгерді, сондықтан Варшава конвенциясының берген анықтамалары
ескірді деуге болады. Әсіресе халықаралық тасымал түсінігін 1999 ж.
Халықаралық әуе тасымалдарының кейбір ережелерін бірыңғайлау үшін жаңадан
қабылданған Монреаль конвенциясында берілген анықтамасымен салыстырғанда
анық көрінеді. 1999 ж. Монреаль конвенциясы кез келген халықаралық адамдар
мен жүктерді тасымалдауларда қолданылады. 2 п. 1б. Сәйкес халықаралық
тасымал дегенді кез келген тасымал, кезінде ... жүктің жіберілу және
жеткізілу жері, қайта жүк тиеу немесе аялдама жасау байланысты емес, екі
мемлекеттің аймағында немесе біреуінің ған аймағында орналасқан болса, егер
аялдама басқа мемлекеттің аймағында орналасса, тіпті ол қатысушы мемлекет
болмаса, білдіреді. Осындай аялдамаларсыз бір мемлекеттің аймағындағы ғана
тасымал халықаралық тасымал бола алмайды. (4(
Халықаралық тасымалдың өзара бәсекелес екі анықтамасының болуына
қарамастан мынадай түйіндемелер жасауға болады.
Біріншіден, мемлекеттер арасындағы халықаралық әуе тасымалына қатысты
туындайтын қатынастар халықаралық әуе қатынастарында екінші орында болып
табылады. Себебі мемлекеттер ең бірінші өзінің әуе кеңістігінде әуе
жолдарын құрады, тек содан кейін халықаралық тасымалға рұқсат етеді.
Екіншіден, бұл қатынастар жария құқықтық сипатқа ие және халықаралық
тасымалды егемен елдердің территориялары мен әуе кеңістіктерінен өті үшін
сол елдердің рұқсатымен ғана жүзеге асыра алады.
Үшіншіден, халықаралық тасымалдардың жіберілу жері мен жеткізілу жері
әр түрлі немесе бір мемлекеттің аймақтық юрисдикциясын қамтиды, егер
қарастырылған аялдама басқа мемлекеттің аймағында орналасса.
Осылайша Варшава мен Монреаль конвенцияларының ықпалына кез келген
тасымал түседі, егер: а) тасымалдың жіберу мен жеткізу жері, қайта тиеу
немесе аялдамасыз тасымалдауына байланыссыз, екі конвенцияның
қатысушыларының аймағында орналасса; б) тасымалдың жіберу мен жеткізілу
жері бір мемлекеттің аймағында болса, бірақ сонымен бірге әуе тасымалы
келісімімен немесе басқа түрде аялдама басқа мемлекеттің аймағында болуы
келісілген болса.
Варшава мен Монреаль конвенциялары жүйелі және жүйесіз халықаралық әуе
байланыстарының шегінде іске асатын халықаралық тасымал қатынастарында
жұмыс істейді. Екі конвенция, кезекпен тасымалдаушылармен іске асатын
тасымалдарға да қолданылады. Егер ол біртұтас тасымалдау ретінде
қарастырылса. Әуе, теміржол, автокөлік, теңіз бен өзен көліктерімен жүзеге
асатын аралас тасымалдар қатынасында теңдей жұмыс істейді. Халықаралық әуе
тасымалымен орындалатын тасымалдардың кейбір бөлігіне, Варшава және
Монреаль конвенциялары, сөзсіз, әсерін тигізеді.
ҚР-ң 2010 ж 15 шілдедегі №339-IV ҚР әуе кеңістігін қолдану мен
авиация қызметі туралы заңы халықаралық әуе тасымалына ашық анықтама
бермейді, тек 1 бөлімінің 75 б. жалпы ережесі көрсетілген: ҚР-ң азаматтық
әуе кемелеріндегі халықаралық әуе тасымалдарында әуе тасымалы туралы жалпы
ережелері жұмыс істейді, егер ол ҚР-ң ратификацияланған заңдарынан
шықпаса. (5(
Халықаралық әуе тасымалын құқықтық реттеуінің қайнар көздері.
Халықаралық әуе байланыстары құрамы әр түрлі екі салалардан тұрады және
олар халықаралық келісімдермен реттеледі.
Бір сала мемлекеттер арасындағы әуе кеңістігін қолдану мен әуе
кемелерінің халықаралық ұшуларын ұйымдастыру сұрақтарын, сонымен қатар, БҰҰ-
ң мамандандырылған мекемесі, халықаралық азаматтық авиация ұйымының
қызметін құрайды. Осы халықаралық әуе байланыстарының жалпы сұрақтарының
шешімі 1944 ж. халықаралық азаматтық авиация туралы Чикаго конвенциясында
орын тапқан. (6( Бұл белгілі бір мемлекеттердің арасында байланыстарды
орнату туралы келісімдер үшін құқықтық база құрады. Әуе байланыстарын
орнату туралы үкіметаралық келісімдер, өз кезегінде, мемлекеттердің өзінің
территориясы мен әуе кеңістігінің егемендігі қағидасына сүйене отырып,
тасымалдауларды жүзеге асыратын авиациялық кәсіпорындарды анықтайды.
Олардың коммерциялық құқықтары мен жауапкершіліктерін, әуе желілерін
белгілейді, көлік құралдары иелерінің азаматтық жауапкершілігін міндетті
сақтандыруын, тасымалдар тарифтарын регламенттейді, кедендік, салықтық және
басқа әуе байланыстарының шарттарын анықтайды.
Екінші сала, жолаушылар мен жүк тасымалдауына байланысты авиациялық
кәсіпорындар мен олардың клиенттері арасындағы қатынастарды құрайды. Осы
саладағы келісімдер көпжақты және жаһындық сипатқа ие. Келісімдерде
халықаралық тасымал келісімдерінің шарттары туралы бірыңғайланған азаматтық
құқықтық нормалар бар. Олардың шегінде көлік операцияларын жүзеге асырады,
яғни белгіленген жерге жүк пен жолаушыларды тасымалдайды. Осы қатынастар
халықаралық жеке құқықтың реттейтін пәні және дипломдық жұмыстың пәні болып
табылады.
Әлемнің барлық өлкелеріндегі халықаралық жүк және жолаушылар әуе
тасымалдарының құқықтық режимін көбінесе халықаралық келісімдер анықтайды.
1929 ж Варшава конвенциясы 100 астам қатысушыларын қамтиды, ал осы
конвенцияның орнын басқан 1999 ж Монреаль конвенциясы қарқынды дамып, 80
жуық қатысушыларды есептейді. Қазақстандық заң шығарушыға осы жаңа
халықаралық құжатта өзінің ақтық позициясын белгілеуге тура келеді.
Осылайша, әлемде халықаралық әуе тасымалын құқықтық реттейтін әр түрлі
Екі режим қызмет етеді. Монреаль конвенциясымен қатысушы мемлекеттердің
тасымалдары реттеледі. Конвенцияға қалған елдердің қосылуы күні бұрын
шешіліп қойған. Себебі одан ұлттық авиакөліктің қызметі әлемдік нарықта
толыққанды жұмыс істеуіне мүмкіншілік туады. Дегенмен, Варшава конвенциясы
өзінің қатысушы мемлекеттерінің арасындағы тасымалдарды әлі күнге дейін
реттейді. Көптеген жылдар өтсе де, Монреаль конвенциясына қосылудан бас
тартқан мемлекеттердің арасындағы тасымалға тәжірибелік мағынаға ие Варшава
жүйесі қолданылуы мүмкін.
Варшава конвенциясына өзгерістер енгізудің негізгі себебі, әуе
тасымалдаушының жауапкершілігін жоғарылату болып табылады. Сонымен қатар,
ұшулардың қауіпсіздігін жоғарылату, авиакомпаниялардың экономикалық
жағдайын және өмір құнын күшейту. Көшбасшы Батыс мемлекеттерінің осы
бағытта жұмсаған күштері, ұлттық авиакомпанияларында протекционизм саясатын
жүргізген, экономикалық жағдайы нашар мемлекеттерді қолдаушы қоғамдық
лагерьлердің қарсылығына кездесті. Варшава конвенциясымен авиакомпанияларға
деген ерекше протекционизм бекітілді. Ол ең біріншіден, жолаушының өмірі
мен денсаулығына тиген зиянға деген авиатасымалдаушының жоғары емес
жауапкершілігінде көрініс тапқан. (7(
Монреаль конвенциясының пайда болуының ең басты себебі, 80 ж бұрын
бекітілген Варшава конвенциясының авиатасымалдаушының жауапкершілік
концепциясы халықаралық әуе көлігінің даму деңгейіне және дәйектілігіне
жауап бермейтінінде. Оның бекітілуімен, Монреаль конвенциясы ұсынған
авиациялық оқиғалардан тиген зиянды толық өтеу кепілдігімен қамтамасыз ету
артықшылықтары, халықаралық әуе тасымалында жаңа құқықтық режимнің пайда
болуына әкелді. 1999 ж Монреаль конвенциясының елеулі артықшылығы, оның
бір сөзбен халықаралық әуе тасымалын құқықтық реттеуіндегі басты сұрақтарды
шешуі болып табылады.
Конвенциялар халықаралық әуе тасымалдарының ережелерін анықтайды,
келісімді жасау шарттарын және ең бастысы, жолаушылар мен жүк
тасымалдауында келген зиянға тасымалдаушылардың жауапкершілігін белгілейді.
Әуе тасымалдары туралы халықаралық конвенциялардың нормалары,
мемлекеттердің ішкі көлік заңдары нормалары сияқты, императивті сипатқа ие.
Бұл қызмет тұтынушыларының мүдделерін бірдей қорғау қажеттілігімен
түсіндіріледі. Сонымен қатар, көлік қолдану техникасының күрделілігін,
көлік құралдарын қолданумен байланысты қауіптердің болуын білдіреді.
Халықаралық әуе тасымалының екі түрлі құқықтық режимдерінің болуы, бір
жақтан Варшава конвенциясы, екінші жақта Монреаль конвенциясы, олардың
әсерлерін шектеу туралы сұрақтар туындатады. Бұл мәселенің шешімі Монреаль
конвенциясының 55 б. көрініс тапқан, яғни Варшава жүйесінің режимін бұзбай
мемлекетті мүшелікке алу және тасымалдардың халықаралық құқықтық реттеу
қатынастарын бұзбау, тасымал жаңа конвенцияға әлі қосылмаған және 1929 ж
Варшава конвенциясының қатысушы мемлекет пен жаңа конвенцияның қатысушысы
арасында болса да.
Коллизиялық сұрақтар. Халықаралық конвенциялар тек халықаралық әуе
тасымалдарының ерекшелігін көрсететін ең маңызды ережелерді анықтайды. Осы
аяда көп келісімдердің болуы, мемлекеттердің ішкі заңды қолданбау мәселесін
алып тастамайды. Ең алдымен, халықаралық конвенциялар мен келісімдер
көптеген маңызды көлік операцияларын қозғамайды, толығымен ішкі заңның
реттеуіне қалдырады. Мысалы, тасымалға жүкті беру мен жеткізілу жерінде
жүкті табыстау тәртібі, жүкті тиеп-түсіру шарттары, чартерлік тасымалдарға,
ал көп жағдайда тасымалдаушының жауапкершілігі туралы сұрақтарына қатысты.
Осы қатынастарды реттеу, заңи техникалық ұйғарымдардың шығарылуын талап
етеді. Себебі тасымалдарды жіберу немесе жеткізу, мемлекеттердің ішкі
нормаларына бағындыру жеңілдірек болады.
Бұдан басқа, Варшава конвенциясына немесе Гаага хаттамасына қатысушы
көптеген мемлекеттер топтары бар. Жоғарыда айтылып кеткендей, Гаага
хаттамасының 2 п. XXI б. пен 2 п. XXIII б. күшіне сәйкес, оның
ратификациясының немесе оған мемлекеттің қосылуы, Варшава конвенциясының
қатысушысы емес мемлекеттердің, осы конвенцияға қосылуын білдірмейді. Бұл
Гаага хаттамасына қатысушы мемлекет пен Варшава конвенциясына қатысушы
мемлекеттердің арасындағы тасымалда Варшава жүйесінің құжаттарын қолдану
мүмкіндігін жояды. (8(
Ақырында, Конвенцияға әр түрлі себептермен мүше емес елдер бар, яғни
халықаралық тасымалдар соңғысымен реттелмейді.
Барлық осындай мәселелерде ішкі заңдарға жүгіну керек, осыдан
коллизиондық сұрақтар туындайды: қолдану құқығы қай мемлекетке тиесілі?
Тасымал келісімшарты, негізінен, осы сұраққа жауабын бермейді. Коллизиондық
реттеу бірыңғай тәсілмен ұлттық құқықта да ерекшеленбейді. Тасымалдау
аясында қолдану туралы арнайы конвенциялар да жоқ. (9(
Варшава және Монреаль конвенциялары мемлекеттердің ішкі заңдарына
сілтенген нормалары бар. Бірақ олар көп емес, ал коллизиондық байлануларды
дауды қарап отырған сот заңына сілтейді. Сілтеме нормалар белсенді
қолданылады, алайда олар тек бірнеше жеке сұрақтарға қатысты. Монреаль
конвенциясы бойынша сот заңы талапкердің сот шығындары мен басқа шығындарды
өтеу кезінде қолданылады. Осы заңмен арыздарды қарау мен арыздың мерзімін
анықтайды. Монреаль конвенциясында жаңа коллизиондық нормалар пайда болды,
МВФ арнайы заңдары мен арнайы алтын валюталық бірліктерде бекітілген,
Конвенцияның қатысушы мемлекеттерінің заңдарына тасымалдаушының
жауапкершілігін ұлттық валютада белгілеуге байланысты сілтемеленген
нормалар. Сонымен бірге, Варшава конвенциясында болған кейбір нормалар енді
Монреаль конвенциясында жоқ. Бұл, Конвенцияның мәтініндегі құқықтық
қатынастарды реттеуден болды және төменде қаралатын аралас кінә ережелеріне
қатысты. Варшава конвенциясының келесі коллизиондық нормасы, яғни зардапты
мезгілдік төлемдер түрінде өтеу мүмкіндігі туралы, Монреаль конвенциясына
қажетсіздігінен енгізілмеді.
Императивтік болып табылатын коллизиондық көлік конвенциясының
нормаларына қарағанда, мемлекеттердің ішкі заңындағы коллизиондық байламдар
диспозитивтік сипатқа ие.
Халықаралық әуе тасымалындағы коллизиондық нормалардың ерекшелігі
жалпы және арнайы коллизиондық байламдардың болуында. Сонымен бірге ескере
кететін: 32 б. Варшава мен 49 б. Монреаль конвенцияларына сәйкес,
Конвенцияның бекітілген заңына қайшы келген тасымал келісімшарттары немесе
кез келген ерекше келісімдер шынайы емес. Батыс Еуропа елдерінде (Италия,
Бельгия, Германия, Швейцария т.б) дауларға қолданылатын заңдарды таңдауда,
тасымалдау келісімінен шыққан, соттар тасымалдаушының заңдарына да көңіл
бөледі. Франция соттары тасымал келісімі бекітілген жердің заңын қолданса,
ағылшындар мен америка соттары – зардап келтірілген жердің, ал жолаушының
өмірі мен денсаулығына тиген зиянға қатысты істерде, жолаушылардың
тұрғылықты жерінің заңын қолданады. (10(
Арнайы коллизиондық байламдардың арасында, халықаралық келісімдер мен
ішкі заңмен мына заңдарды ескере кету керек: жіберілу жерінің заңын, жүкті
кешіктірген жердің, тасымал келісіміне өзгерістер енгізілген елдің заңын,
оқиға болған елдің заңын, белгіленген жердің , талап кінәрат талап берілген
елдің және т.б. заңдар.
Осы аталған коллизиондық байламдар, негізгін халықаралық жеке
құқықтағы жағдайларға қолданатын байламдарға сәйкес. Осылай, жүкті жіберген
елдің заңы, негізінен, келісімді бекіткен жердің (lex loci contractus), ал
жүкті кешіктірген елдің заңы – заттың сақталу жерінің коллизиондық
байламдарының түрі (lex rei sitae), жеткізілу жерінің заңы келісімдердің
орындалу жерінің заңы болып табылады (lex loci solutionis).
Басқа елдерде жалпы азаматтық нормативтік актілермен қатар әуе
тасымалымен қоса, тасымалдарды жүзеге асыратын арнайы заңдар бар. Францияда
1967 ж қабылданған азаматтық авиация Кодексі қызмет етеді. Ол халықаралық
конвенцияларға сілтенген әуе тасымалдарының ерекшеленген шарттарын құрайды.
ГФР авиатасымалдаушының жауапкершілігі мен оны сақтандыру 1971 ж
қабылданған әуе байланыстары туралы арнайы Заң реттейді. Финялндияда 1977 ж
авиакөлікпен тасымалдаулар туралы келісім Заңы, Бразилияда 1986 ж әуеде ұшу
Кодексімен реттеледі. Англо-американдық елдерде де әуе тасымалдауларын
реттеуші заңдардың рөлі зор. Мысалы, Ұлыбританияда, Гаага хаттамасымен
өзгертілген, 1961 ж әуе тасымалдары туралы заң Варшава конвенциясын
әрекетке енгізді. Заң құрамындағы Конвенция мәтіні, кішкене шегінулермен
осы елдің ішкі тасымалдарына да қолданылады. (11(
Көптеген ТМД елдері мен Таяу шетелдерде өткен ғасырдың 90 жылдары
енгізілген Әуе кодексі қолданылады. Атап айтсақ, Ресейде – 1997 ж Ресей
Федерациясының Әуе Кодексі, 1993 ж Әуе кодексі Украинада енгізіліп
қолданылуда, Беларусь Республикасында – 1999 ж Әуе кодексі, Әзірбайжан
Республикасында – 1994 ж Әуе кодексі және т.б елдерде. Өзінің құрамы мен
құрылымына қарай олар РФ Әуе кодексінен ерекшеленбейді, себебі оларды
шығаруға 1983 ж КСРО Әуе кодексі негіз болды. Әр айтылып кеткен құжаттар
компдекстік сипатқа ие және тасымал келісімі тараптардың қатынастарына
арналған бөлімдері бар, жүктің сақталмауы мен уақытылы емес жеткізілуіне
байланысты тасымалдаушының жауапкершілігін реттейді. (12(
Көптеген елдерде комплекстік авиациялық заңдар мен қоса, тасымалдау
қатынастарын реттеу туралы арнайы сұрақтарға байланысты жеке нормативтік
актілер қабылданады. Мысалы, Еуропалық Одақта Жолаушылардың жаңа
құқықтары атты ережелері бар. Ережелерде авиажолаушыларға келтірілген
зиянды өтеудің минималды деңгейдегі өтемдер мен тасымаладау келісімінің
кейбір ережелерінің бұзылу жағдайларында қызмет көрсету тәртіптерін
енгізген. Олар рейс жөнелтілуінің кешігуі екі сағаттан асса (Delay),
тіркеуге уақытылы келсе де және билетінде бронь растығы көрсетілсе де
жолаушыға сол рейспен тасымалдауға себепсіз бас тартса (Denied boarding),
жолаушыларды алдын ала ескертпей рейсті тоқтату мен белгіленген жерлерге
жүкті жеткізуге болатын басқа ұсыныстарды бермеуге қатысты (Cancellation).
Ережелер ЕО елдерінің барлық әуежайларынан ұшқан жолауышларға
таралады. Демек, ЕО әуежайларынан ұшатын барлық авиакомпаниялар,
шетелдіктері де, осы ережелермен реттеледі. Ал ЕО мүше елдерінің үшінші
елдердің әуежайларынан ұшқанда, Ереже тек ЕО мүше елдерінің
тасымалдаушыларына қолданылады және сол елдерде тиген зардапқа өтемдер
алған жолаушыларға қатысты емес.
Варшава мен Монреаль конвенциялары мемлекеттердің өз территориясында
тасымалдаушының келтірген зиянға және оны өтеу жауапкершілігін бекіту
ережелерін енгізуіне қарсы емес. Ал рейстердің тоқтатылуы Конвенциялармен
реттелмейді. (13(
1.2. Халықаралық әуе тасымалдарын ұйымдастыру
Халықаралық авиациялық тасымалдау аясында бірқатар, тасымалдарды
ұйымдастыру мен құқықтық реттеудегі үлкен роль атқаратын, әмбебап және
аймақатық ұйымдар қызмет етеді.
Халықаралық азаматтық авиация ұйымы ИКАО (International Civil Aviation
Organization, ICAO) үкіметаралық деңгейде әлемдік әуе көлігін жан жақты
реттеуші негізгі халықаралық орган болып табылады. ИКАО 1944ж Халықаралық
азаматтық авиация туралы Чикаго конвенциясы ратификацияланғаннан кейін
1947ж құрылды және БҰҰ-ның мамандандырылған ұйымы болып табылады. 1947ж
1қазанда қол қойып, 1948ж 13 мамырда күшке енген хаттама бойынша 180 астам
мемлекеттер ИКАО мүше. Кеңес Одағы Чикаго конвенциясына 1970ж қарашада
қосылды. 1977ж қыркүйекте орыс тілі, ағылшын, француз, испан тілдерімен
бірге ИКАО-ның ресми тілі болды.
ИКАО-ның Штаб пәтері Монреалда (Канада) орналасқан. Чикаго
конвенциясының негізгі қағидалары:әр мемлекеттің өз территориясында
орналасқан әуе кеңістігіне толық және ерекше егемендігі; азаматтық
авиацияны тек әлем ұлттары мен мемлекеттерінің арасындағы достық
қатынастарын орнату мен оны сақтауға ғана қолдану; екі немесе көпжақты
келісімдерді бекіту жолымен тұрақты әуе байланыстарын орнату; әуе
байланыстарын жүзеге асыру үшін керекті жағдайлар жасау; халықаралық
ұшулардың қауіпсіздігін қамтамасыз ету; келісуші елдердің бір біріне
тұрақты әуе байланыстары туралы келісімшарт жоқ болса да, территорияларында
тұрақсыз ұшу құқықтарын беру.
ИКАО-ның негізгі қызмет бағыттары: аэронавигация; аэронавигациялық
жобаларды қаржыландыру; халықаралық әуе тасымалдарында ресмилілілкті
жеңілдету; халықаралық әуе құқығын кадификациялау мен нормалар шығару;
дамушы мемлекеттерге әуежайлар мен басқа да құрылыстарына техникалық
көмектесу; баспа материалдарын шығару.
ИКАО-ның құрылымы: Ассамблея, Кеңес; арнайы комитеттер; аймақтық
бюролар; секретариат.
Ассамблея барлық мүше мемлекеттерден тұратын, 3 жылда бір реттен кем
емес жиналатын, ИКАО-ның жоғары органы болып табылады. ИКАО Кеңесінің
немесе мүше мемлекеттерінің талабымен Төтенше ассамблеялар шақырылуы
мүмкін. Барлық мемлекеттер тең құқыққа және бір ғана дауысқа ие. Шешім
көпшіліктің дауысымен қабылданады. Ассамблея ИКАО-ның қағидаларын
белгілейді, Кеңес мүшелерін сайлайды, Кеңестің есебін қарайды және сол
бойынша шешім қабылдайды, ұйымның бюджетінің дұрыс қолданылуын қадағалайды,
тұрақты және уақытша комиссиялар мен комитеттерді бекітеді. ИКАО-ға мүше
мемлекеттердің әуежайлар мен навигациялық құрылыстарына қаржылық көмек
фондты анықтайды. Ассамблеяның ерекше құзіретіне, ИКАО-ға мүше
мемлекеттердің ратификациялауына жататын, Конвенцияға өзгерістер мен
түзетулер енгізе алатыны жатады.
Ассамблея тұрақты қызмет етуші орган – ИКАО Кеңесін – атқарушы
органды сайлайды. Кеңес 33 мемлекет 3 жылға сайланады және оны 3 жылға
сайланған президент, вице президенттер басқарады. Ассамблея Кеңес мүшелерін
бңрыңғай өкілеттік қағидасы арқылы бөлінген елдер топтарын басшылыққа ала
отырып сайлайды: ( топ – әуе тасымалында үлкен роль атқаратын мемлекеттер;
(( топ – бірінші топқа кірмейтін, бірақ халықаралық әуе навигациясының
дамуына зор үлес қосушы мемлекеттер; ((( топ – жоғарыдағы екі топқа
кірмейтін, бірақ Кеңеске қатысуымен әлемнің географиялық маңызды
аймақтардың өкілдері болуын қамтамасыз ететін мемлекеттер.
1. Аэронавигациялық комиссия(Air Navigation Commission);
2. Әуе көлігінің Комитеті(Air Transport Committee);
3. Қаржы Комитеті(Finance Committee);
4. Заң комитеті(Legal Committee);
5. Аэронавигациялық қызметті бірлескен қолдау Комитеті(Committee of
Joint Support of Air Navigation Service);
6. Кадрлар комитеті(Personal Committee);
7. Халықаралық әуе тасымалдауларына заңсыз араласпауды қадағалау
Комитеті(Committee of Unlawful Interference);
8. Техникалық бірлестік комитеті(Technical Co-operation Committee).
Кеңес пен оның тұрақты және уақытша органдардың, қызықтырған сұрақтар
бойынша ақпараттарды жинау мен таратуды, Ассамблеяның қызметін қамтамасыз
ететін ИКАО атқарушы органы болып оның секретариаты болып табылады. ИКАО-
ның басты атқарушы тұлғасы Бас секретарь секретариатты басқарады.
Секретариат бес бюродан (департаменттерден) тұрады – аэронавигациондық;
авиакөліктік; заңды; техникалық көмек пен әкімшіліктен тұрады. (14(
Азаматтық авиацияның үкіметаралық аймақтық ұйымдар тиісті аймақтардың
әуе көлік мәселелері мен тиісті мемлекеттердің қызметін үйлестіреді,
сонымен қатар сол аймақтағы авиакомпаниялар, әуежайлардың қызметін
үйлестіреді, мәселелерін шешеді. Осы ұйымдардың қызметін үйлестіруді ИКАО
жүзеге асырады. Негізгі аймақтық ұйымдар:
( Азаматтық авиацияның Европалық конференциясы ЕКАК (European Civil
Aviation Conference, ECAC). ЕО ынтасымен және ИКАО-ның белсенді қолдауымен
Старсбург конференциясында 1954ж құрылды. Ол Батыс Еуропадағы азаматтық
авиацияның қызметін үйлестіру үшін құрылған бірінші аймақтық үкіметаралық
ұйым болды;
( Аэронавигацияның қауіпсіздігі Еуропалық ұйым, Евроконтроль (European
Organization for the Safety of Air Navigation, Euro control) 1960 ж әуе
навигациясының қауіпсіздігін қамтамасыз ету бірлестігі туралы Халықаралық
конвенциясының күшіне енгеннен кейін 1963ж құрылды. Басты мақсаттары
қорғаныс талаптарын ескере отырып әуе байланыстары аясында және әуе
кеңістігін қолданушыларға бір мезгілде көбірек бостандық берумен бірлесіп
қызметтесу; Еуропада әуе навигациясын келісілген және үйлескен қадағалауды
өңдеу; авианавигациялық бақылаудың гармонизациясы мен интеграциясын жүзеге
асыратын Еуропаның бағдарлама жасау. (European Air Traffic Control
Harmonization and Integration Program, EATCHIP) т.б.
( Африканың азаматтық авиация комиссиясы (АФКАК). 1969ж құрылды. Оған
кез келген Африка мемлекеттері мүше бола алады ( Африкадағы Экономика
комиссиясының мүшесі немесе Африка бірлігі ұйымының мүшесі. АФКАК 32
мемлекеттер мүше.
( Латынамерикасының азаматтық авиация комиссиясы (ЛАКАК). Оңтүстік
және Орталық Америка мемлекеттерінің аймақтық тобы. 1973ж құрылды. Ұйымның
мүшесі бола алады тек Оңтүстік және Орталық Америка мемлекеттері, сонымен
қатар Кариб бассейіндегі мемлекеттер. ЛАКАК 19 мемлекет мүше.
( Араб елдерінің азаматтық авиация кеңесі (КАКАС). 1967ж ИКАО-дағы
араб елдерінің әуе көліктерінің экономикалық мәселелерін шешу үшін құрылды.
Қазіргі уақытта 20 мемлекет мүше. (15(
Халықаралық әуе көлігінің ассоцияциясы (ИАТА) ол тұрақты коммерциялық
авиатасымалдарды жүзеге асыратын авиакомпаниялар ассоцияциясы. ИАТА 1944ж
Чикаго конвенциясына қол қойылғаннан кейін 1945ж Гаваннада құрылды.
ИАТА-ның басты мақсаты экономикалық және тұрақты қауіпсіз әуе
байланыстарын дамыту, әуе коммерциясы әрекет жасау мен соған байланысты
мәселелерді зерттеу және т.б. ИАТА белгілеуіне бойынша халықаралық
агенстволар қызмет етсе, сол арқылы жеке өздері шеше алмаған мәселелерді
бірлесіп шешетін авиакомпаниялар, солай әуе тасымалы, қаржы, техникалық
сұрақтар, медицина мен қоғамдық ақпарат қызмет етеді. Сонымен қатар ИАТА
мүше авиакомпаниялар үшін ақпарат пен техникалық білім орталығы ретінде
қызмет етеді. Құрамында халықаралық есеп айырысу орталығы кәсіпорны бар, ол
әр түрлі комитеттердің қызметін қадағалайды, халықаралық ұйымдарда
авиакомпаниялардың өкілі болады.
ИАТА-ның жоғары органы Бас ассамблея болып табылады және ол жыл сайын
шақырылады. Ассамблея кворумын Ассоцияцияның белсенді мүшелерінен тұрады
және әрқайсысы бір дауысқа ие. Бас Ассамблеяның қызметіне: ИАТА президенті
мен атқарушы комитеттің мүшелерін таңдау; Атқарушы комитет пен
Ассоцияцияның басқа комитеттердің есептерін қарау мен бекіту; қаржы
есептері мен бюджетті бекіту; Атқарушы комитет белгілеген техникалық және
басқа комиссияларды бекіту. Жыл сайын Ассаблеялардың арасында ұйымды
Атқарушы комитет басқарады. Оны Бас ассамблея сайлайды және ол 21 мүшеден
тұрады.
Атқарушы комитет бес тұрақты комитеттер бағынады: әуе көлігі, қаржы,
заң, техникалық пен медициналық комитеттер. Әр комитет өз ішінде
комитеттерге бөлінеді; бір бөлігі тұрақты қызмет етсе, екінші бөлігі қажет
кездерде шақырылады. Барлық осы ИАТА-ның органдарын бас директор басқарады.
Бас директорды Атқарушы комитет белгілейді, ал Бас ассамблея болса қызметке
бекітеді. Жұмыс органы болып ИАТА секретариаты табылады.
ИАТА мүшелігі 2 категорияға бөлінеді: белсенді және ассоцияциялық.
Ассоцияциялық мүшелік тұрақты ішкі авиакомпанияларға беріледі. Бірақ
конференциялар немесе ИАТА-ның басқа жиналыстарында дауыс бере алмайды.
Белсенді мүшелік тек тұрақты халықаралық ұшулар жасайтын аиакомпаниялар мен
ИКАО-ның мүше мемлекеттерінің авиакомпанияларына беріледі.
ИАТА конференциялары халықаралық әуе байланыстағы мәселелермен,
әсіресе шығындарды талдаумен, тарифтер, жолаушылар мен жиындар ұшу кестесі,
агенттерді тағайындау мен олардың қызметін бақылаумен айналысады.
Конференциялардың тапсырмалары өте қиын. Әсіресе, тарифтер деңгейін мен оны
қолдану шарттарын анықтау. Сондықтан конференциялармен қабылданған
резолюциялар барлық тасымалдаушылардың келісімі мен қолдауын талап етеді.
Халықаралық авиация тасымалдар аясында халықаралық ұйымдардың
қызметінен басқа осы бөлімде біз үшін тасымалдардың ұйымдастырушылық
қызметі мен тәжірибелік іске асуы мәселелерін анықтау маңызды. Ең бастысы,
тасымалдау келісімінің бекітілуіне орындарды брондау, әуе кемесінің көлемі,
оны фрахтау немесе тасымалды ұйымдастырудың басқа түрі алдында. Әуе
тасымалын ұйымдастыруға қатысты не Варшава не Монреаль конвенциясында
ережелер жоқ.
Көлік қолдану формасы мен көліктік процесті ұйымдастыруына қарай
тұрақты және тұрақсыз байланыстарда жүзеге асатын тасымалдар болып
ажыратылады. Біріншілері салыстырмалы түрде аз жүктерді жөнелту мен жеке
жолаушылардың тасымалдарына есептелген. Бұндай тасымалдарды ұйымдастыру
негізінен, орындарды брондау, блок чартер, тоннаж беннемесе жүйелік
тасымалдар ұйымдастыру туралы келісімшарт жасау арқылы жүзеге асады. Ал
тұрақты байланыстардағы тасымалдар авиакомпаниялардың тасымалдау
Ережелерінің шарттарына бағынады.
Алайда, үлкен жолаушылар тобын сезондық тасымалдау, көлік құралын
толығымен немесе бөлігін ғана толықтыратын, мөлшердегі массалық жүк
партияларын тасымалдау белгіленген нақты шарт кестесіз жүзеге аса алады.
Бұндай шарт фрахтау шарты немесе чартер деп аталады. Ол
авиакомпанияларының, көлік құрамының бір немесе толтыру бір бөлігін ұсыну
арқылы фрахтаушыға тасымалдауды ұйымдастырудың арнайы мүмкіншіліктерін
қарастырады. (16(
Тұрақты желілерде, ИАТА тасымалдау Шартына сәйкес жолаушының әуе
кемесіндегі орнын бекіту мен белгіленген рейске тасымалдың сыйымдылығы мен
тасмалдаушының оны брондаған күні көрсетілуі міндетті болып табылады. ИАТА
тасымалдау Шартына сәйкес тасымалдаушы жолаушыға белгілі бір орынды беруге
кепіл бермейді және қауіпсіздік мақсатында өзіне орынды өзгерту құқығын
қалдырады.
Брондау орындалғаны туралы ақпарат жазбаша түрде тасымалдаушымен
немесе өкілетті агентпен жолаушы мен жүк жіберушіге беріледі. Жолаушы
брондау кезінде өзінің жеке мәліметтерін, тасымалдаудың ерекше шарттары
туралы ақпаратты (жолаушының екі жасқа дейінгі баланы және кәмелетке толған
адамсыз жүрген ауыр науқасты, жануарларды т.б. тасымалдау) ұсынады.
Жүк жөнелтуші тасымал сыйымдылығын брондау кезінде тасымалдаушыға өзі
туралы және жүк қабылдаушы туралы мәліметтерді, жүктің атын, жіберу күнін,
салмағын, көлемін, әр жүк орнының көлемін, санын, жүкке қарау шаралары
туралы ақпаратты, оны арнайы сақтау шараларын немесе тасымаладау
қауіпсіздік шаралаын, жүктің бағалылығына қарай тасымалдауды келісуге
міндетті. Тасымалдаушы жүктің қауіптілігін тексеру керек, қауіпті жүкті
тасымалдау шарттары мен мүмкіндігін анықтау.
Жолаушы туралы жеке мәліметтер, жүк жіберуші туралы ақпаратты
тасымалдаушы брондау мақсаттарында ғана қолданады, иммиграциондық және
басқа ұлттық қызметтерге және тасымалдаушыға көрсету үшін тасымалдау
келісімін рәсімдеуге қолданады. Брондау кезінде жолаушы мен жүк жіберушіге
кемелердің жүзу кестесі, тарифтер мен оларды қолдану шарттары,
тасымалдаушының ережерін, тасымалдау келісімі шарттары, әуе кемесі мен
тасымалдаушының түрін ұсынылады, тасымалдаудың оптималды жолын және қолайлы
төлемақыны ақылдасады. Жолаушының орны тіркеу кезінде көрсетіледі.
Тасымалдаушының брондау туралы өтініші жүк жіберушінің өндірістік
брондау туралы мәліметті хабарлаған сәттен бастап қабылданады. Сол мезеттен
бастап тасымалдаушы тасымалдау келісімді жасаудан бас тарта алмайды. Алайда
тасымалдаудың Жалпы ережелері, ИАТА тасымалдау шарттары тасымалдаушының
брондау жасауының жауапкершілігін белгілемейді. Тәжірибеде бұл келісім
жасалғанға дейін уақытша болып табылады. Брондау жойылады, егер жолаушының
тасымалдаушы белгілеген мерзімде тасымал үшін төлемесе, сонымен қатар жүк
жіберуші белгіленген уақытта жүкті әкелмесе немесе шекаралық, кедендік,
иммиграциондық, ветеринарлық және т.б. бақылау түрлеріне ұсыну керек дұрыс
емес рәсімделген құжаттарды берсе.
Жолаушыларды, жүктерді қайта тиеу бар тасымалды брондау кезінде
тасымалдаушы 24 сағаттың ішінде брондаумен қамтамасыз етуі және оның
расталуын алу керек. [17]
Ірі жүк иелері жүйелі тасымалдарды іске асыру қажеттілігнде авиациялық
кәсіпорындармен ұзақ мерзімді келісімшарт жасай алады. Ол тұрақты рейстер
арқылы келісілген көлемде және белгіленген мерзімде жолаушылар мен жүктерді
қабылдау жауапкершілігін ескереді. Сонымен қатар блок чартерлер бекітіледі,
белгілі төлемақы үшін тұрақты рейстегі белгілі орындар саны жалпы
сатылымнан бір клиенттің пайдасына алынады, тасымалдау кезінде брондауға,
оның осы орындарды пайдалануға ерекше құқығы бар.
Әуе чартерлерінің тараптары қатынастарын реттейтін халықаралық
келісімшарттар жоқ. Ол тіпті ішкі су және теңіз көлігінде де жоқ. Фрахтау
келісімі шарттары авиакомпаниялармен жасалған типтік проформаларды құрайды,
алайда тасымалдау келісімі шарттарына қарағанда чартер тараптарының
келісімі мен талдауының пәні болып келеді: фрахтаушы (тасымалдаушы) мен
фрахтаушы (жіберуші). Чартер жария келісімшарттарға жатпайды. ИАТА
тасымалдау Шартына байланысты олар чартерлік тасымалдарды орындауға ғана
арналған, егер ол тасымалдау құжаты немесе келісімінде ескерілсе.
Чартер шарттары жүк пен жолаушы қабылдаушы үшін міндетті егер ол
тасымалдау келісімінде ескертпе ретінде көрсетілген жағдайда ғана. Жалпы
тасымалдау ережелерінде тасымалдаушы әуе кемесін фрахтау келісіміне сәйкес
жолаушылар мен жүк тасымалдарын орындайды деген нұсқаулар бар. Чартердің
құықтық табиғаты заң әдебиеттері мен құқыққолданушы тәжірибеде көптеген
пікірталас туғызады. [18]
Чартер келісімі фрахтаушының (тасымалдаушының) жолаушының өмірі мен
денсаулығының, жүктің қауіпсіздігі үшін жауапкершілігін орнатуға негіз
бола алмайды деп көрінеді. Сондықтан фрахталған чартерлік әуе кемесімен
тасымалдау кезінде фрахтаушыға (тасымалдаушы) жүк таситын тіркеме қағазды
жүк жіберушіге, ал авиабилетті жолаушыға ұсыну міндеті жүктеледі. Осы
құжаттар тасымал келісімінің бекітілгенін білдіреді, яғни фрахтаушы
авиакомпания (тасымалдаушы) жолаушылар мен жүк жүк жіберушілер алдында
тасымалдаушы болып шығады. Барлық авиакомпаниялардың чартер
проформаларындағы шартқа сәйкес, авиакомпаниялардың жолаушылар мен жүк
иелерінің алдындағы жауапкершілігі тасымалдау кезінде, Варшава немесе
Монреаль конвенцияларымен реттеледі және шектеледі.
Көптеген мемлекеттердің заңдары, сот тәжірибелері бұндай қатынастарды
тасымалдар деп танымайды (АҚШ, Германия, Франция). 1983ж КСРО ӘК кейбір
шарттары мен тараптардың жауапкершілігін реттейтін әуе чартері туралы
арнайы тарау бар. Бұл факт оның ерекшелігін көрсетеді.
Чартердің заңдық қасиеті жағынан тасымал келісімі еместігін
дәлелдейтін тағы бір факт фрахтаушы (тасымалдаушы) мен фрахтаушының
(жіберуші) қатынастарын Варшава немесе Монреаль конвенцияларымен
реттелмейтіні. Бірақ екі Конвенцияның 1б сәйкес олар кез келген әуе
тасымалдарына қолданылады делінген. 1924ж коносамент туралы кейбір
ережелерді унификациялау туралы Халықаралық конвенция (Брюссель
конвенциясы), 1978ж теңіз тасымалы туралы БҰҰ конвенциясында (Гамбург
конвенциясы) чартерлер тараптарына қолданылмайды [19].
Мынадай сұрақ туады: чартерге, егер қажеттілік жағдайы туса, қай
келісімдер туралы нормалар қолданылады, мысалы чартерде келісілген шарттар
болмаса? Жалдамалы типтегі фрахтау келісімінің біліктілігі қалай көп
жағдайда оның құрамына, экономикалық мәніне жауап берсе, солай оның
құқықтық аясында қалыптасқан нақты жағдайына жауап береді. Фрахтаушы
(тасымалдаушы) мен фрахтаушы (жіберуші) арасындағы қатынастарға ҚР АК көлік
құралын, техникалық пайдалану мен жүргізу қызметін ұсынумен, жалдау
ережелері және жалдау келісімі туралы жалпы нормалар ғана қолданыла алады.
Әуе кемелері жүргізу мен техникалық пайдалану қызметісіз ақ жалданыла
алады.
Фрахтаушы-авиакомпания (тасымалдаушы) тәжірибеде осы қатынастарда
өздері үшін жеңілірек шарттарды чартер проформаларына кіргізу жолымен жиі
ескертпелер жасайды. Фрахтаушының (жіберуші) бас тартуы жағдайында чартер
проформаларында мөлшері көрнекті тұрақсыз айыптар бар, олар 100% оның
бағасына жететін, мысалы, сондай бас тарту белгіленген ұшуға дейін 24
сағаттан аса жасалынды [20].
Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2011ж 20 сәуірдегі № 428 Қаулысымен
бекітілген, авиатасымалды ұйымдастыру қызметі туралы Типтік ережеге сәйкес
азаматтық авиацияның ұйымдастырушы құрылымдық бөлімі болып табылатын
авиатасымалды ұйымдастыру Қызметі жолаушыларға қызмет көрсету, әуе
көлігімен тасымалданатын жүкті, пошталық жіберулер мен жүктерді өңдеу
мақсатында құрылады.
Авиатасымалды ұйымдастыру Қызметі өз жұмысында ҚР заңдарын,
Халықаралық азаматтық авиация ұйымының құжаттарын (ИКАО), азаматтық авиация
ұйымының құрылтай құжаттарын, азаматтық авиация ұйымының бірінші басшысының
бұйрықтарын, сонымен қатар Осы ережені басшылыққа алады. Авиатасымалды
ұйымдастыру Қызметін азаматтық авиация ұйымының бірінші басшысы (немесе
оның орынбасарлары) бұйрығымен тағайындалып, босатылатын қызмет бастығы
басқарады. Құрылым, штаттық кесте мен авиатасымалды ұйымдастыру Қызметі
ұйымы қызметшілерінің лауазымдық нұсқаулары авиатасымалды ұйымдастыру
Қызметі ұйымының бірінші басшымен бекітіледі.
Авиатасымалдарды ұйымдастыру Қызметінің басты тапсырмалары: 1)
жолаушылар, пошталық жіберулер мен жүктерге уақытылы және сапалы қызмет
етуді қамтамасыз ету; 2) пошталық жіберулер мен жүктердің толықтығы мен
сақталуын қамтамасыз ету; 3) әуе кемелерінің коммерциялық жүккөтерілімдігін
рационалды және нәтижелі пайдалану.
Авиатасымалдарды ұйымдастыру Қызметі ұйымы қойылған мақсаттарға жету
үшін мына функцияларды орындайды: 1) жолаушыларға қызмет көрсету, жүк,
пошталық жөнелтілімдерді өңдеу бойынша технологиялық операцияларды уақытылы
және сапалы орындау; 2) жолаушыларға қызмет көрсету, жүк, пошталық
жөнелтілімдерді өңдеу технологиясын жақсарту мен жетілдіру шараларын
қабылдау; 3) ұлттық ұйымдар мен жолаушыларға қызмет көрсету, жүк,
пошталық жөнелтілімдерді өңдеу қызметін көрсету ұйымдастыру қызықтырған
авиакомпания өкілдерімен өзара әрекеттесу; 4) жолаушыларды тіркеу,
тасымалдау құжаттарын, жүк биркаларын, пошта жөнелтілімдерін рәсімдеу; 5)
тасымалдау құжаттарын уақытылы рәсімделуін қамтамасыз ету; 6) жолаушыларды
уақытылы отырғызу, шығару, орналастыру, әуе кемесіне жүктерді тиеуді
қамтамасыз ету; 7) авиатасымалдауды ұйымдастыру Қызметі қызметшілерінің
біліктілігін жоғарылату мен оқыту шараларын қабылдау; 8) жолаушылардың
жүктерін сақтау камералары, пошта жөнелтілімдері мен жүктердің қоймалары
қызметін ұйымдастыру; 9) билет кассалары меннемесе жүру құжаттарын беретін
пунктер қызметін ұйымдастыру; 10) жолаушыларға қызмет көрсету, жүк, пошта
жөнелтілімдерді өңдеуге байланысты авиакомпаниялардың талаптарын
қанағаттандыруға бағыттылған жұмысты ұйымдастыру; 11) авиатасымалдауды
ұйымдастыру Қызметі қызметін қажетті нормативтік құқықтық құжаттармен
қамтамасық етуді ұйымдастыру; 12) ұшулардың тұрақтылығын қамтамасыз етуге
кері әсер ететін факторлар мен себептерді жою шараларын қабылдау; 13)
жолаушыларға қызмет көрсетуде қызмет етуші азаматтық авиацияларды
ұйымдастырушы басқа да қызметтермен өзара әрекеттесу.
Авиатасымалдауды ұйымдастыру Қызметі бастығы: 1) жолаушыларға қызмет
көрсету, жүктер мен пошта жөнелтілімдерінің сапасы мен технологиялық
графиктің орындалуын қадағалау; 2) Авиатасымалдауды ұйымдастыру Қызметінің
қызметшілерін әуе кемелерінің ұшу мен қону туралы тәуліктік планмен, әуе
кемелерінің тұрақтау жерлерін, қону гейттерінің номерлерімен қамтамасыз ету
шараларын қабылдау; 3) авиатасымалдауды ұйымдастыру Қызметі қызметшілеріне,
олардың функционалды міндеттеріне кіретін тапсырмалар береді, орындалуын
қадағалайды; 4) өндірістік және еңбек дисциплиналарының сақталуын,
авиатасымалдауды ұйымдастыру Қызметі қызметкерлерінің от қауіпсіздігі мен
еңбек қауіпсіздігін сақтауды, азаматтық авиация ұйымының ішкі
ұйымдастырушылық бұйрықтық құжаттардың орындалуын қадағалайды; 5)
авиатасымалдауды ұйымдастыру Қызметі қызметін жетілдіру жөніндегі сұрақтар
бойынша ұсыныстар енгізеді, шаралар қолданады; 6) авиатасымалдауды
ұйымдастыру Қызметі қызметі жөніндегі сұрақтар бойынша тапсырмалар,мен
жоспарлардың уақытылы орындалуын, сонымен қатар күздік – қыстық пен көктем
жаздық навигацияларға дайындықты қадағалайды; 7) қажетті болған
жағдайларда, жолаушыларға құқықтар мен міндеттерді түсіндіруді қамтамасыз
етеді; 8) азаматтық авиация ұйымы мен басқа ұйымдардың барлық құрылымдық
бөлімшелерідің басшыларымен, жолаушыларға қызмет көрсету, жүк пен пошта
жөнелтілімдері сұрақтары бойынша өзара әрекеттеседі; 9) жолаушыларға қызмет
көрсету, жүк пен пошта жөнелтілімдері сұрақтары бойынша азаматтық авиация
ұйымының кеңестеріне қатысады. Авиатасымалдауды ұйымдастыру Қызметі
қызметшілерінің құқықтар мен міндеттері, лауазымды нұсқаулар меннемесе
еңбек келісімдерімен, азаматтық авиация ұйымының бірінші басшысы мен
Авиатасымалдауды ұйымдастыру Қызметі қызметшіснің арасында белгіленеді.
[21]
1.3. Әуе тасымалы келісімінің құрамы мен ерекшеліктері
Әуе тасымалы келісімінің түсінігі. Монреаль мен Варшава конвенциялары,
айтылып кеткендей, әуе кемесі көмегімен кез келген халықаралық жолаушылар,
жүк тасымалдарында қолданылады. Конвенциялар, конвенцияны қолдану туралы
бөлігінде егжей тегжейлі айтылып кеткен, халықаралық тасымалдың түсінігін
ғана береді (п. 2 ст. 1), бірақ олар әуе тасымалын келісімінің түсінігін
бермеген. Алайда, екі Конвенцияның өз мәнінен және олардың бірінші мен
екінші тарауларынан, халықаралық әуе тасымалын іске асуры үшін жолаушы мен
жүк жіберішінің арасындағы, авиакәсіпорнын тасымалды орындауға, ал жолаушы
мен жүк жіберушіні оған төлеуге міндеттейтін, келісім (шарт) қажет деген
мәлімет шығады. Конвенциялар, тасымалдаушының жолаушымен немесе жүк
жіберушімен келісімі көлік құжаттамасын құрумен расталу қажеттілігін
қарастырады.
Осының арасында, тасымалдау процессін орындау үшін келісім формасының
қажеттілігі мен мәні теориялық және қолданбалы түрде өте маңызды, себебі
тасымалдау келісімі, біріншіден, тасымалдау кезіндегі жауапкершіліктің
туындауына құқықтық негіз болып табылады; екіншіден, тасымалдау шартын
нақтылау құралы болып табылады; үшіншіден, тасымалдаушының мүліктік
жауапкершілігінің незігі болып табылады. Тасымалдың тиісінше орындалмағаны
кезінде тараптардың арақатынастарына деликтік емес келісімдің жауапкершілік
қолданыла бастады. [22]
Жолаушылар мен жүктерді жеткізу тәртібі тасымалдаушының белгілеген әуе
тасымалы ережелерімен анықталады. Әуе кемесінің жолаушысы әуе тасымалын
төлеуге міндетті. [23]
Осылайша, жолаушылар тасымалы келісімі консенсуалды болып табылады. Ол
жолаушы билеті берілген сәттен бастап жасалды деп саналады. Билеттерді
сату, негізінен, алдын ала орындалады. Билетте келісімнің барлық маңызды
шарттары көрсетіледі, жолаушының қол жүгі мен балаларды тегін тасымалдау
шарттары да көрсетіледі. Жүкті тасымалдау жауапкершілігі дербес емес,
акцессорлық сипатқа ие, себебі, жолаушының тасымалдауынсыз бола алмайды.
Әуе көлігімен жүкті тасымалдау келісімі өтемелі (жүкті тасымалдаушыға
бергеннен кейн ғана жасалды деп саналады). Тасымалдау келісімі екіжақты
болып табылады. Жүкті қабылдаушы тарап болып саналмайды, себебі келісімшарт
жасауға қатыспайды, тек ол бір уақытта сол жүктің жіберушісі болған
жағдайда ғана. Сонда да келісімде жүк қабылдаушы болып үшінші тұлға
көрсетіледі. Сондықтан жүк тасымалдау келісімін әдебиетте үшінші тұлғаның
пайдасы келісімдер санына жатқызады. Қабылдаушының жүкті беру талабы
құқығы басқа келісімде негізделген, ол бойынша қабылдаушы жіберушінің
контрагенті және иелену құқықтары өтуін немесе иеленушіге түскен кезден
тауарға өтуін қарастыратын болып табылады.
Тасымалдау келісімінде бұл тауар жүк ретінде болады, бірақ құқықтар
мен міндеттер, оның қабылдауы мен бұйрығымен байланысты, қабылдаушыда
жеткізілген тауарды пайдалану құқығын мойындаумен туындайды. Әрине,
қабылдаушы өз құқықтарын келісімнің шарттарын және көлік заңдарының тиісті
нұсқауларын сақтау арқылы ғана жүзеге асыратыны анық. Тасымалдаушы болса
қабылдаушыға, үшінші тұлға ретінде, келісім оның пайдасына жасалғандықтан,
осы келісімнен шыққан талаптар мен келіспеушіліктер талап етуге құқылы.
[24]
Варшава мен Монреаль конвенциялары (ст. 15) өз қызметтері аясыннан
жіберуші мен қабылдаушы арасындағы қатынасты, келісімнен шықпайтын ретінде,
әдейі алып тастаған. Конвенциялар, олардың ережелері, жүкті беру құқығына
байланысты, жіберуші мен қабылдаушының арасындағы қатынасты, сонымен қатар
үшінші тұлғалар ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
1 – Тарау. Халықаралық әуе тасымалдарының түсінігі, құқықтық
негіздері, ұйымдастырушылық және келісімдік аспектілері
1. Халықаралық әуе тасымалдарын құқықтық реттеуінің
құрамы мен қайнар көздері
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 6
2. Халықаралық әуе тасымалдарын ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... 12
3. Әуе тасымалдары келісімінің құрамы мен
құрылымы ... ... ... ..20
2 – Тарау. Тасымалдау қатынастары аясындағы жауапкершілік және
дауларды шешу. Халықаралық әуе тасымалдарын дамыту мен жетілдіру жолдары
1. Тасымалдаудағы шағым және арыз беру тәртібі ... ... ... ... ... ... 34
2. Тасымалдау қатынастарына қатысушылардың
жауапкершіліктері
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... .40
3. Халықаралық әуе тасымалын жетілдірудің негізгі
бағыттары ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ...55
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... .66
БИБЛИОГРАФИЯ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ..
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ...
Кіріспе
ЗЕРТТЕУ ТАҚЫРЫБЫНЫҢ ӨЗЕКТІЛІГІ. Әуе көлігі қазіргі дүниежүзілік
экономика мен дүниежүзілік бірлестіктерді байланыстыратын өте маңызды
элемент. Себебі ол тауарлар мен жолаушылар тасымалын үлкен жылдамдықпен
дүниежүзінің кез келген нүктесіне жеткізуді қамтамасыз етеді.
Халықаралық азаматтық авиация (ИКАО) халықаралық ұйымының мәліметтері
бойынша 2011 ж. халықаралық әуе көлігінің қызметімен 1,7 млрд астам
жолаушылар қолданған; 40 млн. тонна жүк тасымалданды. Халықаралық әуе
көлігінің тиімді және тұрақты қызметінің арқасында халықаралық әуе тасымалы
мен қатынасының ғаламдық желісі пайда болып, табысты жұмыс істеуде.
Бұл қатынастар халықаралық әуе құқығының, халықаралық әуе құқығының,
ұлттық көлік құқығының, сонымен қатар, нақты белгіленген тапсырмаларды
орындайтын, коллизиялық халықаралық құқықтық нормалардың реттейтін пәні
болып табылады.
Халықаралық құқықтық нормалар халықаралық әуе тасымалдарының тәртібін
анықтайды. Ұлттық заңдар мен ережелер оның қолданылуын қамтамасыз етсе,
коллизиялық нормалар халықаралық жеке әуе құқығының мәселелерін шешеді. Осы
объективті жағдайлар халықаралық құқықтың, ұлттық және жеке құқықтық
нормалардың өзара әрекеттесуінің ерекше механизімінің пайда болуына себепші
болды. (1(
Қазіргі уақытта Қазақстанда халықаралық әуе тасымалын не іргелі
теориялық, не салалық зерттеулер іс жүзінде жүргізілмейді. Тек сирек
кездерде ғана пайда болатын зерттеулер, ал жиірек халықаралық қатынасқа
қатысты оқулықтардағы бөлімдер кездеседі.
ЖҰМЫСТЫҢ ҚҰРАМЫ МЕН ҚҰРЫЛЫМЫ Дипломдық жұмысты құрылымдағанда біз Екі
тарауға бөлдік.
Бірінші тарауда халықаралық әуе тасымалының түсінгі, құқықтық
негіздері, ұйымдастыру мен келісімдік аспектілері талданады және мына
сұрақтар қаралады: халықаралық әуе тасымалын құқықтық реттеуінің қайнар
көздері мен құрамы, халықаралық әуе тасымалын ұйымдастыру; әуе тасымалы
келісімдерінің ерекшеліктері мен құрамы.
Екінші тарау Тасымалдау қатынастары аясындагы жауапкершілік пен
дауларды шешу; халықаралық әуе тасымалын жетілдіру жолдары Үш бөліктен
тұрады: тасымалдаушыға наразылық пен талап арыз ұсыну тәртібі; тасымалдау
қатынасының қатысушыларының жауапкершілігі; халықаралық әуе тасымаларын
жетілдірудің негізгі бағыттары.
ЗЕРТТЕУДІҢ ОБЪЕКТІЛЕРІ халықаралық қатынаста жүк пен жолаушыларды әуе
көлігімен тасымалдауда туындайтын қоғамдық қатынастар болып табылады.
ЗЕРТТЕУДІҢ ПӘНІ халықаралық әуе тасымалының әр түрлі аспектілерінің
халықаралық келісімдер құрайды; халықаралық әуе тасымалы аясындағы әр түрлі
қатынастарды регламенттейтін Қазақстан Республикасының ұлттық заңи
нормалары; зерттеуге қатысты ғылыми басылымдар мен мерзімді шығатын баспа
материалдары; Қазақстандық ұлттық авиациялық компаниялардың тәжірибелік
материалдары құрайды.
ЗЕРТТЕУДІҢ МАҚСАТТАРЫ әуе көлігімен халықаралық жолаушылар мен жүк
тасымалдаудың түсінігі, құрамына байланысты сұрақтарды, осы аядағы
жауапкершілік тәртібі мен келісімдердің ерекшеліктерін қарастыру және
өзектендіру, мәселелерді анықтау және оларды жою туралы ұсыныстар беру.
ЗЕРТТЕУДІҢ ӘДІСТЕМЕЛІК ЖӘНЕ ТЕОРИЯЛЫҚ негізін халықаралық әуе
тасымалдарының әр түрлі тұрғыдан көпжақты және екі жақты халықаралық
келісімдер, халықаралық жария, жеке және көлік құқығының, Қазақстан
Республикасының ұлттық заңының негізгі ерекшеліктері, сонымен қатар
халықаралық экономика, техника, тарих, қазақстан мен шетелдік авторлардың
ғылыми еңбектерінде көрініс тапқан ғылыми білімнің әр түрлі салаларындағы
жетістіктер құрайды.
Зерттеу объектісінің ерекшелігі әлеуметтік, логико-теориялық,
статистикалық, салыстырмалы талдауды қолдануды, нормативтік құжаттарды және
тағы басқа ақпарат тасымалдаушыларды зерттеуді, халықарарлық және ұлттық
әуе көлік ұйымдары мен мекемелердің қызметтерін қорытындылау және
анализдеуді болжайды.
ҒЫЛЫМИ ЖАҢАЛЫҚ Дипломдық жұмыста халықаралық келісімдер ережелерінің
тәжірибелік сұрақтарын түсіндірумен қатар, халықаралық әуе тасымалын
құқықтық реттеу мәселесі бойынша қазақстандық және шетелдік заңды
әдебиеттерді тарту
Халықаралық әуе тасымалының қазіргі құқықтық режимінің мәні,
артықшылықтары мен кемшіліктері айқындалады.
Осы салада халықаралық құқықтық ынтымақтастықтың қалпы талданады,
халықаралық әуе тасымалы келісімдерінен туындайтын қатынастарды құқықтық
реттеуді дамыту мен жетілдіру бағыттары мен негізгі үрдістер қарастырылады.
Халықаралық конвенция ережелерінің мәнмәтінінде әуе тасымалы
келісімінің заңды табиғаты, тасымалдау құжаттамасын ресімдеу электрондық
түрге көшуіне байланысты оның бекітілу мен болмысын ұйымдастырудағы
құқықтық мәселелері қарастырылады.
Келісімнің шарттарын талдау, оны бұзу шарттары, халықаралық әуе
тасымалдарында субъектілерге жауапкершілікті теңестіру мәселелері
талданады.
Осы жауапкершіліктің көлемін, шектеулер мен басталу шарттарын
реттейтін нормаларды қолдану сұрақтары қаралады.
Тасымалдаушының жолаушылардың өміріне, денсаулығына тигізген зияны
үшін, жүктің сақталмағандығы үшін жаңа объективті жауапкершілік қағидалары
ашылады.
Келтірілген зиянды өтеу мүмкіншілігі мен тәртібі туралы сұрақтар
бойынша Варшава және Монреаль конвенциясын қолдану арқылы Қазақстандық және
шетелдік заңдардан теориялық және тәжірибелік түйіндемелер шығарылады.
Халықаралық әуе тасымалын құқықтық реттеуді жетілдіру ұсыныстарын
тұжырымауға тырыстық.
ЖҰМЫСТЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ ЖӘНЕ ТӘЖІРИБЕЛІК МӘНІ автордың заң әдебиеттерін
талдау, халықаралық және ұлттық көліктік заңдылықтарды комплексті зерттеу
және халықаралық әуе тасымалын реттеудің құқықтық негіздері мен басты
ережелерін жүйелендіріп, жалпылама етіп, олардың қазіргі заманғы жағдайын
бағалау және осы негізде олардың ары қарай жетілуіне ұсыныстар беру.
Дипломдық жұмыс Халықаралық экономикалық құқық, Халықаралық сауда
құқығы мен Халықаралық тасымалдар курстар бөлімін халықаралық қатынастар
мұғалімдері мен факультет студенттерінің зерттеу кезінде оқу-әдістемелік
пособия ретінде пайдалануына болады.
1 – Тарау. Халықаралық әуе тасымалдарының түсінігі, құқықтық
негіздері, ұйымдастырушылық және келісімдік аспектілері
1.1 Халықаралық әуе тасымалдарын құқықтық реттеуінің құрамы мен
қайнар көздері
Халықаралық әуе тасымалы түсінігі. Халықаралық әуе байланыстары
эксплуатациядан тәжірибелік кеңістікке өткеннен соң және екі жақты
келісімнің тараптары, оның жүзеге асуына кіріскенде ерекше халықаралық әуе
қатынастарының тобы пайда болады. Ол жолаушылар мен жүктерді әуе
кемелерінде тасымалдаумен байланысты топ. Міне сондықтан да халықаралық әуе
құқығында халықаралық әуе тасымалдарының өзіндік жеке түсінігі бар.
Бірінші рет бұл түсінік 1929 ж Варшава конвенциясында халықаралық әуе
тасымалына қатысты ережелерді бірыңғайлау үшін көрсетілген болатын.(2(
Конвенцияның п.2 1б. сәйкес халықаралық әуе тасымалы деп жүктің
жеткізілу және жіберілу жері, тасымалдау уақытында қайта жүк тиеу немесе
аялдама жасау қарастырылған не қарастырылмаған, не келісімге қатысушы бір
мемлекеттің аймағында ғана орналасқан немесе екі мемлекеттің аймағында
орналасқан және де, егер аялдама, келісімнің қатысушысы емес державалардың
егемендігі, мандаты мен сюзеренитеті астында болған, кез келген тасымалды
айтады.
1929 ж Варшава конвенциясы отар және жартылай отар елдер кезеңінде
пайда болғанын ескере кету керек. Сюзеренитет пен мандат түсінігі отар
елдердің территориясы Ұлыбритания, Франция, Нидерланд, АҚШ елдерінің
бақылауында және юрисдикциясында болғанын білдірген. (3( Қазіргі заманда
барлығы өзгерді, сондықтан Варшава конвенциясының берген анықтамалары
ескірді деуге болады. Әсіресе халықаралық тасымал түсінігін 1999 ж.
Халықаралық әуе тасымалдарының кейбір ережелерін бірыңғайлау үшін жаңадан
қабылданған Монреаль конвенциясында берілген анықтамасымен салыстырғанда
анық көрінеді. 1999 ж. Монреаль конвенциясы кез келген халықаралық адамдар
мен жүктерді тасымалдауларда қолданылады. 2 п. 1б. Сәйкес халықаралық
тасымал дегенді кез келген тасымал, кезінде ... жүктің жіберілу және
жеткізілу жері, қайта жүк тиеу немесе аялдама жасау байланысты емес, екі
мемлекеттің аймағында немесе біреуінің ған аймағында орналасқан болса, егер
аялдама басқа мемлекеттің аймағында орналасса, тіпті ол қатысушы мемлекет
болмаса, білдіреді. Осындай аялдамаларсыз бір мемлекеттің аймағындағы ғана
тасымал халықаралық тасымал бола алмайды. (4(
Халықаралық тасымалдың өзара бәсекелес екі анықтамасының болуына
қарамастан мынадай түйіндемелер жасауға болады.
Біріншіден, мемлекеттер арасындағы халықаралық әуе тасымалына қатысты
туындайтын қатынастар халықаралық әуе қатынастарында екінші орында болып
табылады. Себебі мемлекеттер ең бірінші өзінің әуе кеңістігінде әуе
жолдарын құрады, тек содан кейін халықаралық тасымалға рұқсат етеді.
Екіншіден, бұл қатынастар жария құқықтық сипатқа ие және халықаралық
тасымалды егемен елдердің территориялары мен әуе кеңістіктерінен өті үшін
сол елдердің рұқсатымен ғана жүзеге асыра алады.
Үшіншіден, халықаралық тасымалдардың жіберілу жері мен жеткізілу жері
әр түрлі немесе бір мемлекеттің аймақтық юрисдикциясын қамтиды, егер
қарастырылған аялдама басқа мемлекеттің аймағында орналасса.
Осылайша Варшава мен Монреаль конвенцияларының ықпалына кез келген
тасымал түседі, егер: а) тасымалдың жіберу мен жеткізу жері, қайта тиеу
немесе аялдамасыз тасымалдауына байланыссыз, екі конвенцияның
қатысушыларының аймағында орналасса; б) тасымалдың жіберу мен жеткізілу
жері бір мемлекеттің аймағында болса, бірақ сонымен бірге әуе тасымалы
келісімімен немесе басқа түрде аялдама басқа мемлекеттің аймағында болуы
келісілген болса.
Варшава мен Монреаль конвенциялары жүйелі және жүйесіз халықаралық әуе
байланыстарының шегінде іске асатын халықаралық тасымал қатынастарында
жұмыс істейді. Екі конвенция, кезекпен тасымалдаушылармен іске асатын
тасымалдарға да қолданылады. Егер ол біртұтас тасымалдау ретінде
қарастырылса. Әуе, теміржол, автокөлік, теңіз бен өзен көліктерімен жүзеге
асатын аралас тасымалдар қатынасында теңдей жұмыс істейді. Халықаралық әуе
тасымалымен орындалатын тасымалдардың кейбір бөлігіне, Варшава және
Монреаль конвенциялары, сөзсіз, әсерін тигізеді.
ҚР-ң 2010 ж 15 шілдедегі №339-IV ҚР әуе кеңістігін қолдану мен
авиация қызметі туралы заңы халықаралық әуе тасымалына ашық анықтама
бермейді, тек 1 бөлімінің 75 б. жалпы ережесі көрсетілген: ҚР-ң азаматтық
әуе кемелеріндегі халықаралық әуе тасымалдарында әуе тасымалы туралы жалпы
ережелері жұмыс істейді, егер ол ҚР-ң ратификацияланған заңдарынан
шықпаса. (5(
Халықаралық әуе тасымалын құқықтық реттеуінің қайнар көздері.
Халықаралық әуе байланыстары құрамы әр түрлі екі салалардан тұрады және
олар халықаралық келісімдермен реттеледі.
Бір сала мемлекеттер арасындағы әуе кеңістігін қолдану мен әуе
кемелерінің халықаралық ұшуларын ұйымдастыру сұрақтарын, сонымен қатар, БҰҰ-
ң мамандандырылған мекемесі, халықаралық азаматтық авиация ұйымының
қызметін құрайды. Осы халықаралық әуе байланыстарының жалпы сұрақтарының
шешімі 1944 ж. халықаралық азаматтық авиация туралы Чикаго конвенциясында
орын тапқан. (6( Бұл белгілі бір мемлекеттердің арасында байланыстарды
орнату туралы келісімдер үшін құқықтық база құрады. Әуе байланыстарын
орнату туралы үкіметаралық келісімдер, өз кезегінде, мемлекеттердің өзінің
территориясы мен әуе кеңістігінің егемендігі қағидасына сүйене отырып,
тасымалдауларды жүзеге асыратын авиациялық кәсіпорындарды анықтайды.
Олардың коммерциялық құқықтары мен жауапкершіліктерін, әуе желілерін
белгілейді, көлік құралдары иелерінің азаматтық жауапкершілігін міндетті
сақтандыруын, тасымалдар тарифтарын регламенттейді, кедендік, салықтық және
басқа әуе байланыстарының шарттарын анықтайды.
Екінші сала, жолаушылар мен жүк тасымалдауына байланысты авиациялық
кәсіпорындар мен олардың клиенттері арасындағы қатынастарды құрайды. Осы
саладағы келісімдер көпжақты және жаһындық сипатқа ие. Келісімдерде
халықаралық тасымал келісімдерінің шарттары туралы бірыңғайланған азаматтық
құқықтық нормалар бар. Олардың шегінде көлік операцияларын жүзеге асырады,
яғни белгіленген жерге жүк пен жолаушыларды тасымалдайды. Осы қатынастар
халықаралық жеке құқықтың реттейтін пәні және дипломдық жұмыстың пәні болып
табылады.
Әлемнің барлық өлкелеріндегі халықаралық жүк және жолаушылар әуе
тасымалдарының құқықтық режимін көбінесе халықаралық келісімдер анықтайды.
1929 ж Варшава конвенциясы 100 астам қатысушыларын қамтиды, ал осы
конвенцияның орнын басқан 1999 ж Монреаль конвенциясы қарқынды дамып, 80
жуық қатысушыларды есептейді. Қазақстандық заң шығарушыға осы жаңа
халықаралық құжатта өзінің ақтық позициясын белгілеуге тура келеді.
Осылайша, әлемде халықаралық әуе тасымалын құқықтық реттейтін әр түрлі
Екі режим қызмет етеді. Монреаль конвенциясымен қатысушы мемлекеттердің
тасымалдары реттеледі. Конвенцияға қалған елдердің қосылуы күні бұрын
шешіліп қойған. Себебі одан ұлттық авиакөліктің қызметі әлемдік нарықта
толыққанды жұмыс істеуіне мүмкіншілік туады. Дегенмен, Варшава конвенциясы
өзінің қатысушы мемлекеттерінің арасындағы тасымалдарды әлі күнге дейін
реттейді. Көптеген жылдар өтсе де, Монреаль конвенциясына қосылудан бас
тартқан мемлекеттердің арасындағы тасымалға тәжірибелік мағынаға ие Варшава
жүйесі қолданылуы мүмкін.
Варшава конвенциясына өзгерістер енгізудің негізгі себебі, әуе
тасымалдаушының жауапкершілігін жоғарылату болып табылады. Сонымен қатар,
ұшулардың қауіпсіздігін жоғарылату, авиакомпаниялардың экономикалық
жағдайын және өмір құнын күшейту. Көшбасшы Батыс мемлекеттерінің осы
бағытта жұмсаған күштері, ұлттық авиакомпанияларында протекционизм саясатын
жүргізген, экономикалық жағдайы нашар мемлекеттерді қолдаушы қоғамдық
лагерьлердің қарсылығына кездесті. Варшава конвенциясымен авиакомпанияларға
деген ерекше протекционизм бекітілді. Ол ең біріншіден, жолаушының өмірі
мен денсаулығына тиген зиянға деген авиатасымалдаушының жоғары емес
жауапкершілігінде көрініс тапқан. (7(
Монреаль конвенциясының пайда болуының ең басты себебі, 80 ж бұрын
бекітілген Варшава конвенциясының авиатасымалдаушының жауапкершілік
концепциясы халықаралық әуе көлігінің даму деңгейіне және дәйектілігіне
жауап бермейтінінде. Оның бекітілуімен, Монреаль конвенциясы ұсынған
авиациялық оқиғалардан тиген зиянды толық өтеу кепілдігімен қамтамасыз ету
артықшылықтары, халықаралық әуе тасымалында жаңа құқықтық режимнің пайда
болуына әкелді. 1999 ж Монреаль конвенциясының елеулі артықшылығы, оның
бір сөзбен халықаралық әуе тасымалын құқықтық реттеуіндегі басты сұрақтарды
шешуі болып табылады.
Конвенциялар халықаралық әуе тасымалдарының ережелерін анықтайды,
келісімді жасау шарттарын және ең бастысы, жолаушылар мен жүк
тасымалдауында келген зиянға тасымалдаушылардың жауапкершілігін белгілейді.
Әуе тасымалдары туралы халықаралық конвенциялардың нормалары,
мемлекеттердің ішкі көлік заңдары нормалары сияқты, императивті сипатқа ие.
Бұл қызмет тұтынушыларының мүдделерін бірдей қорғау қажеттілігімен
түсіндіріледі. Сонымен қатар, көлік қолдану техникасының күрделілігін,
көлік құралдарын қолданумен байланысты қауіптердің болуын білдіреді.
Халықаралық әуе тасымалының екі түрлі құқықтық режимдерінің болуы, бір
жақтан Варшава конвенциясы, екінші жақта Монреаль конвенциясы, олардың
әсерлерін шектеу туралы сұрақтар туындатады. Бұл мәселенің шешімі Монреаль
конвенциясының 55 б. көрініс тапқан, яғни Варшава жүйесінің режимін бұзбай
мемлекетті мүшелікке алу және тасымалдардың халықаралық құқықтық реттеу
қатынастарын бұзбау, тасымал жаңа конвенцияға әлі қосылмаған және 1929 ж
Варшава конвенциясының қатысушы мемлекет пен жаңа конвенцияның қатысушысы
арасында болса да.
Коллизиялық сұрақтар. Халықаралық конвенциялар тек халықаралық әуе
тасымалдарының ерекшелігін көрсететін ең маңызды ережелерді анықтайды. Осы
аяда көп келісімдердің болуы, мемлекеттердің ішкі заңды қолданбау мәселесін
алып тастамайды. Ең алдымен, халықаралық конвенциялар мен келісімдер
көптеген маңызды көлік операцияларын қозғамайды, толығымен ішкі заңның
реттеуіне қалдырады. Мысалы, тасымалға жүкті беру мен жеткізілу жерінде
жүкті табыстау тәртібі, жүкті тиеп-түсіру шарттары, чартерлік тасымалдарға,
ал көп жағдайда тасымалдаушының жауапкершілігі туралы сұрақтарына қатысты.
Осы қатынастарды реттеу, заңи техникалық ұйғарымдардың шығарылуын талап
етеді. Себебі тасымалдарды жіберу немесе жеткізу, мемлекеттердің ішкі
нормаларына бағындыру жеңілдірек болады.
Бұдан басқа, Варшава конвенциясына немесе Гаага хаттамасына қатысушы
көптеген мемлекеттер топтары бар. Жоғарыда айтылып кеткендей, Гаага
хаттамасының 2 п. XXI б. пен 2 п. XXIII б. күшіне сәйкес, оның
ратификациясының немесе оған мемлекеттің қосылуы, Варшава конвенциясының
қатысушысы емес мемлекеттердің, осы конвенцияға қосылуын білдірмейді. Бұл
Гаага хаттамасына қатысушы мемлекет пен Варшава конвенциясына қатысушы
мемлекеттердің арасындағы тасымалда Варшава жүйесінің құжаттарын қолдану
мүмкіндігін жояды. (8(
Ақырында, Конвенцияға әр түрлі себептермен мүше емес елдер бар, яғни
халықаралық тасымалдар соңғысымен реттелмейді.
Барлық осындай мәселелерде ішкі заңдарға жүгіну керек, осыдан
коллизиондық сұрақтар туындайды: қолдану құқығы қай мемлекетке тиесілі?
Тасымал келісімшарты, негізінен, осы сұраққа жауабын бермейді. Коллизиондық
реттеу бірыңғай тәсілмен ұлттық құқықта да ерекшеленбейді. Тасымалдау
аясында қолдану туралы арнайы конвенциялар да жоқ. (9(
Варшава және Монреаль конвенциялары мемлекеттердің ішкі заңдарына
сілтенген нормалары бар. Бірақ олар көп емес, ал коллизиондық байлануларды
дауды қарап отырған сот заңына сілтейді. Сілтеме нормалар белсенді
қолданылады, алайда олар тек бірнеше жеке сұрақтарға қатысты. Монреаль
конвенциясы бойынша сот заңы талапкердің сот шығындары мен басқа шығындарды
өтеу кезінде қолданылады. Осы заңмен арыздарды қарау мен арыздың мерзімін
анықтайды. Монреаль конвенциясында жаңа коллизиондық нормалар пайда болды,
МВФ арнайы заңдары мен арнайы алтын валюталық бірліктерде бекітілген,
Конвенцияның қатысушы мемлекеттерінің заңдарына тасымалдаушының
жауапкершілігін ұлттық валютада белгілеуге байланысты сілтемеленген
нормалар. Сонымен бірге, Варшава конвенциясында болған кейбір нормалар енді
Монреаль конвенциясында жоқ. Бұл, Конвенцияның мәтініндегі құқықтық
қатынастарды реттеуден болды және төменде қаралатын аралас кінә ережелеріне
қатысты. Варшава конвенциясының келесі коллизиондық нормасы, яғни зардапты
мезгілдік төлемдер түрінде өтеу мүмкіндігі туралы, Монреаль конвенциясына
қажетсіздігінен енгізілмеді.
Императивтік болып табылатын коллизиондық көлік конвенциясының
нормаларына қарағанда, мемлекеттердің ішкі заңындағы коллизиондық байламдар
диспозитивтік сипатқа ие.
Халықаралық әуе тасымалындағы коллизиондық нормалардың ерекшелігі
жалпы және арнайы коллизиондық байламдардың болуында. Сонымен бірге ескере
кететін: 32 б. Варшава мен 49 б. Монреаль конвенцияларына сәйкес,
Конвенцияның бекітілген заңына қайшы келген тасымал келісімшарттары немесе
кез келген ерекше келісімдер шынайы емес. Батыс Еуропа елдерінде (Италия,
Бельгия, Германия, Швейцария т.б) дауларға қолданылатын заңдарды таңдауда,
тасымалдау келісімінен шыққан, соттар тасымалдаушының заңдарына да көңіл
бөледі. Франция соттары тасымал келісімі бекітілген жердің заңын қолданса,
ағылшындар мен америка соттары – зардап келтірілген жердің, ал жолаушының
өмірі мен денсаулығына тиген зиянға қатысты істерде, жолаушылардың
тұрғылықты жерінің заңын қолданады. (10(
Арнайы коллизиондық байламдардың арасында, халықаралық келісімдер мен
ішкі заңмен мына заңдарды ескере кету керек: жіберілу жерінің заңын, жүкті
кешіктірген жердің, тасымал келісіміне өзгерістер енгізілген елдің заңын,
оқиға болған елдің заңын, белгіленген жердің , талап кінәрат талап берілген
елдің және т.б. заңдар.
Осы аталған коллизиондық байламдар, негізгін халықаралық жеке
құқықтағы жағдайларға қолданатын байламдарға сәйкес. Осылай, жүкті жіберген
елдің заңы, негізінен, келісімді бекіткен жердің (lex loci contractus), ал
жүкті кешіктірген елдің заңы – заттың сақталу жерінің коллизиондық
байламдарының түрі (lex rei sitae), жеткізілу жерінің заңы келісімдердің
орындалу жерінің заңы болып табылады (lex loci solutionis).
Басқа елдерде жалпы азаматтық нормативтік актілермен қатар әуе
тасымалымен қоса, тасымалдарды жүзеге асыратын арнайы заңдар бар. Францияда
1967 ж қабылданған азаматтық авиация Кодексі қызмет етеді. Ол халықаралық
конвенцияларға сілтенген әуе тасымалдарының ерекшеленген шарттарын құрайды.
ГФР авиатасымалдаушының жауапкершілігі мен оны сақтандыру 1971 ж
қабылданған әуе байланыстары туралы арнайы Заң реттейді. Финялндияда 1977 ж
авиакөлікпен тасымалдаулар туралы келісім Заңы, Бразилияда 1986 ж әуеде ұшу
Кодексімен реттеледі. Англо-американдық елдерде де әуе тасымалдауларын
реттеуші заңдардың рөлі зор. Мысалы, Ұлыбританияда, Гаага хаттамасымен
өзгертілген, 1961 ж әуе тасымалдары туралы заң Варшава конвенциясын
әрекетке енгізді. Заң құрамындағы Конвенция мәтіні, кішкене шегінулермен
осы елдің ішкі тасымалдарына да қолданылады. (11(
Көптеген ТМД елдері мен Таяу шетелдерде өткен ғасырдың 90 жылдары
енгізілген Әуе кодексі қолданылады. Атап айтсақ, Ресейде – 1997 ж Ресей
Федерациясының Әуе Кодексі, 1993 ж Әуе кодексі Украинада енгізіліп
қолданылуда, Беларусь Республикасында – 1999 ж Әуе кодексі, Әзірбайжан
Республикасында – 1994 ж Әуе кодексі және т.б елдерде. Өзінің құрамы мен
құрылымына қарай олар РФ Әуе кодексінен ерекшеленбейді, себебі оларды
шығаруға 1983 ж КСРО Әуе кодексі негіз болды. Әр айтылып кеткен құжаттар
компдекстік сипатқа ие және тасымал келісімі тараптардың қатынастарына
арналған бөлімдері бар, жүктің сақталмауы мен уақытылы емес жеткізілуіне
байланысты тасымалдаушының жауапкершілігін реттейді. (12(
Көптеген елдерде комплекстік авиациялық заңдар мен қоса, тасымалдау
қатынастарын реттеу туралы арнайы сұрақтарға байланысты жеке нормативтік
актілер қабылданады. Мысалы, Еуропалық Одақта Жолаушылардың жаңа
құқықтары атты ережелері бар. Ережелерде авиажолаушыларға келтірілген
зиянды өтеудің минималды деңгейдегі өтемдер мен тасымаладау келісімінің
кейбір ережелерінің бұзылу жағдайларында қызмет көрсету тәртіптерін
енгізген. Олар рейс жөнелтілуінің кешігуі екі сағаттан асса (Delay),
тіркеуге уақытылы келсе де және билетінде бронь растығы көрсетілсе де
жолаушыға сол рейспен тасымалдауға себепсіз бас тартса (Denied boarding),
жолаушыларды алдын ала ескертпей рейсті тоқтату мен белгіленген жерлерге
жүкті жеткізуге болатын басқа ұсыныстарды бермеуге қатысты (Cancellation).
Ережелер ЕО елдерінің барлық әуежайларынан ұшқан жолауышларға
таралады. Демек, ЕО әуежайларынан ұшатын барлық авиакомпаниялар,
шетелдіктері де, осы ережелермен реттеледі. Ал ЕО мүше елдерінің үшінші
елдердің әуежайларынан ұшқанда, Ереже тек ЕО мүше елдерінің
тасымалдаушыларына қолданылады және сол елдерде тиген зардапқа өтемдер
алған жолаушыларға қатысты емес.
Варшава мен Монреаль конвенциялары мемлекеттердің өз территориясында
тасымалдаушының келтірген зиянға және оны өтеу жауапкершілігін бекіту
ережелерін енгізуіне қарсы емес. Ал рейстердің тоқтатылуы Конвенциялармен
реттелмейді. (13(
1.2. Халықаралық әуе тасымалдарын ұйымдастыру
Халықаралық авиациялық тасымалдау аясында бірқатар, тасымалдарды
ұйымдастыру мен құқықтық реттеудегі үлкен роль атқаратын, әмбебап және
аймақатық ұйымдар қызмет етеді.
Халықаралық азаматтық авиация ұйымы ИКАО (International Civil Aviation
Organization, ICAO) үкіметаралық деңгейде әлемдік әуе көлігін жан жақты
реттеуші негізгі халықаралық орган болып табылады. ИКАО 1944ж Халықаралық
азаматтық авиация туралы Чикаго конвенциясы ратификацияланғаннан кейін
1947ж құрылды және БҰҰ-ның мамандандырылған ұйымы болып табылады. 1947ж
1қазанда қол қойып, 1948ж 13 мамырда күшке енген хаттама бойынша 180 астам
мемлекеттер ИКАО мүше. Кеңес Одағы Чикаго конвенциясына 1970ж қарашада
қосылды. 1977ж қыркүйекте орыс тілі, ағылшын, француз, испан тілдерімен
бірге ИКАО-ның ресми тілі болды.
ИКАО-ның Штаб пәтері Монреалда (Канада) орналасқан. Чикаго
конвенциясының негізгі қағидалары:әр мемлекеттің өз территориясында
орналасқан әуе кеңістігіне толық және ерекше егемендігі; азаматтық
авиацияны тек әлем ұлттары мен мемлекеттерінің арасындағы достық
қатынастарын орнату мен оны сақтауға ғана қолдану; екі немесе көпжақты
келісімдерді бекіту жолымен тұрақты әуе байланыстарын орнату; әуе
байланыстарын жүзеге асыру үшін керекті жағдайлар жасау; халықаралық
ұшулардың қауіпсіздігін қамтамасыз ету; келісуші елдердің бір біріне
тұрақты әуе байланыстары туралы келісімшарт жоқ болса да, территорияларында
тұрақсыз ұшу құқықтарын беру.
ИКАО-ның негізгі қызмет бағыттары: аэронавигация; аэронавигациялық
жобаларды қаржыландыру; халықаралық әуе тасымалдарында ресмилілілкті
жеңілдету; халықаралық әуе құқығын кадификациялау мен нормалар шығару;
дамушы мемлекеттерге әуежайлар мен басқа да құрылыстарына техникалық
көмектесу; баспа материалдарын шығару.
ИКАО-ның құрылымы: Ассамблея, Кеңес; арнайы комитеттер; аймақтық
бюролар; секретариат.
Ассамблея барлық мүше мемлекеттерден тұратын, 3 жылда бір реттен кем
емес жиналатын, ИКАО-ның жоғары органы болып табылады. ИКАО Кеңесінің
немесе мүше мемлекеттерінің талабымен Төтенше ассамблеялар шақырылуы
мүмкін. Барлық мемлекеттер тең құқыққа және бір ғана дауысқа ие. Шешім
көпшіліктің дауысымен қабылданады. Ассамблея ИКАО-ның қағидаларын
белгілейді, Кеңес мүшелерін сайлайды, Кеңестің есебін қарайды және сол
бойынша шешім қабылдайды, ұйымның бюджетінің дұрыс қолданылуын қадағалайды,
тұрақты және уақытша комиссиялар мен комитеттерді бекітеді. ИКАО-ға мүше
мемлекеттердің әуежайлар мен навигациялық құрылыстарына қаржылық көмек
фондты анықтайды. Ассамблеяның ерекше құзіретіне, ИКАО-ға мүше
мемлекеттердің ратификациялауына жататын, Конвенцияға өзгерістер мен
түзетулер енгізе алатыны жатады.
Ассамблея тұрақты қызмет етуші орган – ИКАО Кеңесін – атқарушы
органды сайлайды. Кеңес 33 мемлекет 3 жылға сайланады және оны 3 жылға
сайланған президент, вице президенттер басқарады. Ассамблея Кеңес мүшелерін
бңрыңғай өкілеттік қағидасы арқылы бөлінген елдер топтарын басшылыққа ала
отырып сайлайды: ( топ – әуе тасымалында үлкен роль атқаратын мемлекеттер;
(( топ – бірінші топқа кірмейтін, бірақ халықаралық әуе навигациясының
дамуына зор үлес қосушы мемлекеттер; ((( топ – жоғарыдағы екі топқа
кірмейтін, бірақ Кеңеске қатысуымен әлемнің географиялық маңызды
аймақтардың өкілдері болуын қамтамасыз ететін мемлекеттер.
1. Аэронавигациялық комиссия(Air Navigation Commission);
2. Әуе көлігінің Комитеті(Air Transport Committee);
3. Қаржы Комитеті(Finance Committee);
4. Заң комитеті(Legal Committee);
5. Аэронавигациялық қызметті бірлескен қолдау Комитеті(Committee of
Joint Support of Air Navigation Service);
6. Кадрлар комитеті(Personal Committee);
7. Халықаралық әуе тасымалдауларына заңсыз араласпауды қадағалау
Комитеті(Committee of Unlawful Interference);
8. Техникалық бірлестік комитеті(Technical Co-operation Committee).
Кеңес пен оның тұрақты және уақытша органдардың, қызықтырған сұрақтар
бойынша ақпараттарды жинау мен таратуды, Ассамблеяның қызметін қамтамасыз
ететін ИКАО атқарушы органы болып оның секретариаты болып табылады. ИКАО-
ның басты атқарушы тұлғасы Бас секретарь секретариатты басқарады.
Секретариат бес бюродан (департаменттерден) тұрады – аэронавигациондық;
авиакөліктік; заңды; техникалық көмек пен әкімшіліктен тұрады. (14(
Азаматтық авиацияның үкіметаралық аймақтық ұйымдар тиісті аймақтардың
әуе көлік мәселелері мен тиісті мемлекеттердің қызметін үйлестіреді,
сонымен қатар сол аймақтағы авиакомпаниялар, әуежайлардың қызметін
үйлестіреді, мәселелерін шешеді. Осы ұйымдардың қызметін үйлестіруді ИКАО
жүзеге асырады. Негізгі аймақтық ұйымдар:
( Азаматтық авиацияның Европалық конференциясы ЕКАК (European Civil
Aviation Conference, ECAC). ЕО ынтасымен және ИКАО-ның белсенді қолдауымен
Старсбург конференциясында 1954ж құрылды. Ол Батыс Еуропадағы азаматтық
авиацияның қызметін үйлестіру үшін құрылған бірінші аймақтық үкіметаралық
ұйым болды;
( Аэронавигацияның қауіпсіздігі Еуропалық ұйым, Евроконтроль (European
Organization for the Safety of Air Navigation, Euro control) 1960 ж әуе
навигациясының қауіпсіздігін қамтамасыз ету бірлестігі туралы Халықаралық
конвенциясының күшіне енгеннен кейін 1963ж құрылды. Басты мақсаттары
қорғаныс талаптарын ескере отырып әуе байланыстары аясында және әуе
кеңістігін қолданушыларға бір мезгілде көбірек бостандық берумен бірлесіп
қызметтесу; Еуропада әуе навигациясын келісілген және үйлескен қадағалауды
өңдеу; авианавигациялық бақылаудың гармонизациясы мен интеграциясын жүзеге
асыратын Еуропаның бағдарлама жасау. (European Air Traffic Control
Harmonization and Integration Program, EATCHIP) т.б.
( Африканың азаматтық авиация комиссиясы (АФКАК). 1969ж құрылды. Оған
кез келген Африка мемлекеттері мүше бола алады ( Африкадағы Экономика
комиссиясының мүшесі немесе Африка бірлігі ұйымының мүшесі. АФКАК 32
мемлекеттер мүше.
( Латынамерикасының азаматтық авиация комиссиясы (ЛАКАК). Оңтүстік
және Орталық Америка мемлекеттерінің аймақтық тобы. 1973ж құрылды. Ұйымның
мүшесі бола алады тек Оңтүстік және Орталық Америка мемлекеттері, сонымен
қатар Кариб бассейіндегі мемлекеттер. ЛАКАК 19 мемлекет мүше.
( Араб елдерінің азаматтық авиация кеңесі (КАКАС). 1967ж ИКАО-дағы
араб елдерінің әуе көліктерінің экономикалық мәселелерін шешу үшін құрылды.
Қазіргі уақытта 20 мемлекет мүше. (15(
Халықаралық әуе көлігінің ассоцияциясы (ИАТА) ол тұрақты коммерциялық
авиатасымалдарды жүзеге асыратын авиакомпаниялар ассоцияциясы. ИАТА 1944ж
Чикаго конвенциясына қол қойылғаннан кейін 1945ж Гаваннада құрылды.
ИАТА-ның басты мақсаты экономикалық және тұрақты қауіпсіз әуе
байланыстарын дамыту, әуе коммерциясы әрекет жасау мен соған байланысты
мәселелерді зерттеу және т.б. ИАТА белгілеуіне бойынша халықаралық
агенстволар қызмет етсе, сол арқылы жеке өздері шеше алмаған мәселелерді
бірлесіп шешетін авиакомпаниялар, солай әуе тасымалы, қаржы, техникалық
сұрақтар, медицина мен қоғамдық ақпарат қызмет етеді. Сонымен қатар ИАТА
мүше авиакомпаниялар үшін ақпарат пен техникалық білім орталығы ретінде
қызмет етеді. Құрамында халықаралық есеп айырысу орталығы кәсіпорны бар, ол
әр түрлі комитеттердің қызметін қадағалайды, халықаралық ұйымдарда
авиакомпаниялардың өкілі болады.
ИАТА-ның жоғары органы Бас ассамблея болып табылады және ол жыл сайын
шақырылады. Ассамблея кворумын Ассоцияцияның белсенді мүшелерінен тұрады
және әрқайсысы бір дауысқа ие. Бас Ассамблеяның қызметіне: ИАТА президенті
мен атқарушы комитеттің мүшелерін таңдау; Атқарушы комитет пен
Ассоцияцияның басқа комитеттердің есептерін қарау мен бекіту; қаржы
есептері мен бюджетті бекіту; Атқарушы комитет белгілеген техникалық және
басқа комиссияларды бекіту. Жыл сайын Ассаблеялардың арасында ұйымды
Атқарушы комитет басқарады. Оны Бас ассамблея сайлайды және ол 21 мүшеден
тұрады.
Атқарушы комитет бес тұрақты комитеттер бағынады: әуе көлігі, қаржы,
заң, техникалық пен медициналық комитеттер. Әр комитет өз ішінде
комитеттерге бөлінеді; бір бөлігі тұрақты қызмет етсе, екінші бөлігі қажет
кездерде шақырылады. Барлық осы ИАТА-ның органдарын бас директор басқарады.
Бас директорды Атқарушы комитет белгілейді, ал Бас ассамблея болса қызметке
бекітеді. Жұмыс органы болып ИАТА секретариаты табылады.
ИАТА мүшелігі 2 категорияға бөлінеді: белсенді және ассоцияциялық.
Ассоцияциялық мүшелік тұрақты ішкі авиакомпанияларға беріледі. Бірақ
конференциялар немесе ИАТА-ның басқа жиналыстарында дауыс бере алмайды.
Белсенді мүшелік тек тұрақты халықаралық ұшулар жасайтын аиакомпаниялар мен
ИКАО-ның мүше мемлекеттерінің авиакомпанияларына беріледі.
ИАТА конференциялары халықаралық әуе байланыстағы мәселелермен,
әсіресе шығындарды талдаумен, тарифтер, жолаушылар мен жиындар ұшу кестесі,
агенттерді тағайындау мен олардың қызметін бақылаумен айналысады.
Конференциялардың тапсырмалары өте қиын. Әсіресе, тарифтер деңгейін мен оны
қолдану шарттарын анықтау. Сондықтан конференциялармен қабылданған
резолюциялар барлық тасымалдаушылардың келісімі мен қолдауын талап етеді.
Халықаралық авиация тасымалдар аясында халықаралық ұйымдардың
қызметінен басқа осы бөлімде біз үшін тасымалдардың ұйымдастырушылық
қызметі мен тәжірибелік іске асуы мәселелерін анықтау маңызды. Ең бастысы,
тасымалдау келісімінің бекітілуіне орындарды брондау, әуе кемесінің көлемі,
оны фрахтау немесе тасымалды ұйымдастырудың басқа түрі алдында. Әуе
тасымалын ұйымдастыруға қатысты не Варшава не Монреаль конвенциясында
ережелер жоқ.
Көлік қолдану формасы мен көліктік процесті ұйымдастыруына қарай
тұрақты және тұрақсыз байланыстарда жүзеге асатын тасымалдар болып
ажыратылады. Біріншілері салыстырмалы түрде аз жүктерді жөнелту мен жеке
жолаушылардың тасымалдарына есептелген. Бұндай тасымалдарды ұйымдастыру
негізінен, орындарды брондау, блок чартер, тоннаж беннемесе жүйелік
тасымалдар ұйымдастыру туралы келісімшарт жасау арқылы жүзеге асады. Ал
тұрақты байланыстардағы тасымалдар авиакомпаниялардың тасымалдау
Ережелерінің шарттарына бағынады.
Алайда, үлкен жолаушылар тобын сезондық тасымалдау, көлік құралын
толығымен немесе бөлігін ғана толықтыратын, мөлшердегі массалық жүк
партияларын тасымалдау белгіленген нақты шарт кестесіз жүзеге аса алады.
Бұндай шарт фрахтау шарты немесе чартер деп аталады. Ол
авиакомпанияларының, көлік құрамының бір немесе толтыру бір бөлігін ұсыну
арқылы фрахтаушыға тасымалдауды ұйымдастырудың арнайы мүмкіншіліктерін
қарастырады. (16(
Тұрақты желілерде, ИАТА тасымалдау Шартына сәйкес жолаушының әуе
кемесіндегі орнын бекіту мен белгіленген рейске тасымалдың сыйымдылығы мен
тасмалдаушының оны брондаған күні көрсетілуі міндетті болып табылады. ИАТА
тасымалдау Шартына сәйкес тасымалдаушы жолаушыға белгілі бір орынды беруге
кепіл бермейді және қауіпсіздік мақсатында өзіне орынды өзгерту құқығын
қалдырады.
Брондау орындалғаны туралы ақпарат жазбаша түрде тасымалдаушымен
немесе өкілетті агентпен жолаушы мен жүк жіберушіге беріледі. Жолаушы
брондау кезінде өзінің жеке мәліметтерін, тасымалдаудың ерекше шарттары
туралы ақпаратты (жолаушының екі жасқа дейінгі баланы және кәмелетке толған
адамсыз жүрген ауыр науқасты, жануарларды т.б. тасымалдау) ұсынады.
Жүк жөнелтуші тасымал сыйымдылығын брондау кезінде тасымалдаушыға өзі
туралы және жүк қабылдаушы туралы мәліметтерді, жүктің атын, жіберу күнін,
салмағын, көлемін, әр жүк орнының көлемін, санын, жүкке қарау шаралары
туралы ақпаратты, оны арнайы сақтау шараларын немесе тасымаладау
қауіпсіздік шаралаын, жүктің бағалылығына қарай тасымалдауды келісуге
міндетті. Тасымалдаушы жүктің қауіптілігін тексеру керек, қауіпті жүкті
тасымалдау шарттары мен мүмкіндігін анықтау.
Жолаушы туралы жеке мәліметтер, жүк жіберуші туралы ақпаратты
тасымалдаушы брондау мақсаттарында ғана қолданады, иммиграциондық және
басқа ұлттық қызметтерге және тасымалдаушыға көрсету үшін тасымалдау
келісімін рәсімдеуге қолданады. Брондау кезінде жолаушы мен жүк жіберушіге
кемелердің жүзу кестесі, тарифтер мен оларды қолдану шарттары,
тасымалдаушының ережерін, тасымалдау келісімі шарттары, әуе кемесі мен
тасымалдаушының түрін ұсынылады, тасымалдаудың оптималды жолын және қолайлы
төлемақыны ақылдасады. Жолаушының орны тіркеу кезінде көрсетіледі.
Тасымалдаушының брондау туралы өтініші жүк жіберушінің өндірістік
брондау туралы мәліметті хабарлаған сәттен бастап қабылданады. Сол мезеттен
бастап тасымалдаушы тасымалдау келісімді жасаудан бас тарта алмайды. Алайда
тасымалдаудың Жалпы ережелері, ИАТА тасымалдау шарттары тасымалдаушының
брондау жасауының жауапкершілігін белгілемейді. Тәжірибеде бұл келісім
жасалғанға дейін уақытша болып табылады. Брондау жойылады, егер жолаушының
тасымалдаушы белгілеген мерзімде тасымал үшін төлемесе, сонымен қатар жүк
жіберуші белгіленген уақытта жүкті әкелмесе немесе шекаралық, кедендік,
иммиграциондық, ветеринарлық және т.б. бақылау түрлеріне ұсыну керек дұрыс
емес рәсімделген құжаттарды берсе.
Жолаушыларды, жүктерді қайта тиеу бар тасымалды брондау кезінде
тасымалдаушы 24 сағаттың ішінде брондаумен қамтамасыз етуі және оның
расталуын алу керек. [17]
Ірі жүк иелері жүйелі тасымалдарды іске асыру қажеттілігнде авиациялық
кәсіпорындармен ұзақ мерзімді келісімшарт жасай алады. Ол тұрақты рейстер
арқылы келісілген көлемде және белгіленген мерзімде жолаушылар мен жүктерді
қабылдау жауапкершілігін ескереді. Сонымен қатар блок чартерлер бекітіледі,
белгілі төлемақы үшін тұрақты рейстегі белгілі орындар саны жалпы
сатылымнан бір клиенттің пайдасына алынады, тасымалдау кезінде брондауға,
оның осы орындарды пайдалануға ерекше құқығы бар.
Әуе чартерлерінің тараптары қатынастарын реттейтін халықаралық
келісімшарттар жоқ. Ол тіпті ішкі су және теңіз көлігінде де жоқ. Фрахтау
келісімі шарттары авиакомпаниялармен жасалған типтік проформаларды құрайды,
алайда тасымалдау келісімі шарттарына қарағанда чартер тараптарының
келісімі мен талдауының пәні болып келеді: фрахтаушы (тасымалдаушы) мен
фрахтаушы (жіберуші). Чартер жария келісімшарттарға жатпайды. ИАТА
тасымалдау Шартына байланысты олар чартерлік тасымалдарды орындауға ғана
арналған, егер ол тасымалдау құжаты немесе келісімінде ескерілсе.
Чартер шарттары жүк пен жолаушы қабылдаушы үшін міндетті егер ол
тасымалдау келісімінде ескертпе ретінде көрсетілген жағдайда ғана. Жалпы
тасымалдау ережелерінде тасымалдаушы әуе кемесін фрахтау келісіміне сәйкес
жолаушылар мен жүк тасымалдарын орындайды деген нұсқаулар бар. Чартердің
құықтық табиғаты заң әдебиеттері мен құқыққолданушы тәжірибеде көптеген
пікірталас туғызады. [18]
Чартер келісімі фрахтаушының (тасымалдаушының) жолаушының өмірі мен
денсаулығының, жүктің қауіпсіздігі үшін жауапкершілігін орнатуға негіз
бола алмайды деп көрінеді. Сондықтан фрахталған чартерлік әуе кемесімен
тасымалдау кезінде фрахтаушыға (тасымалдаушы) жүк таситын тіркеме қағазды
жүк жіберушіге, ал авиабилетті жолаушыға ұсыну міндеті жүктеледі. Осы
құжаттар тасымал келісімінің бекітілгенін білдіреді, яғни фрахтаушы
авиакомпания (тасымалдаушы) жолаушылар мен жүк жүк жіберушілер алдында
тасымалдаушы болып шығады. Барлық авиакомпаниялардың чартер
проформаларындағы шартқа сәйкес, авиакомпаниялардың жолаушылар мен жүк
иелерінің алдындағы жауапкершілігі тасымалдау кезінде, Варшава немесе
Монреаль конвенцияларымен реттеледі және шектеледі.
Көптеген мемлекеттердің заңдары, сот тәжірибелері бұндай қатынастарды
тасымалдар деп танымайды (АҚШ, Германия, Франция). 1983ж КСРО ӘК кейбір
шарттары мен тараптардың жауапкершілігін реттейтін әуе чартері туралы
арнайы тарау бар. Бұл факт оның ерекшелігін көрсетеді.
Чартердің заңдық қасиеті жағынан тасымал келісімі еместігін
дәлелдейтін тағы бір факт фрахтаушы (тасымалдаушы) мен фрахтаушының
(жіберуші) қатынастарын Варшава немесе Монреаль конвенцияларымен
реттелмейтіні. Бірақ екі Конвенцияның 1б сәйкес олар кез келген әуе
тасымалдарына қолданылады делінген. 1924ж коносамент туралы кейбір
ережелерді унификациялау туралы Халықаралық конвенция (Брюссель
конвенциясы), 1978ж теңіз тасымалы туралы БҰҰ конвенциясында (Гамбург
конвенциясы) чартерлер тараптарына қолданылмайды [19].
Мынадай сұрақ туады: чартерге, егер қажеттілік жағдайы туса, қай
келісімдер туралы нормалар қолданылады, мысалы чартерде келісілген шарттар
болмаса? Жалдамалы типтегі фрахтау келісімінің біліктілігі қалай көп
жағдайда оның құрамына, экономикалық мәніне жауап берсе, солай оның
құқықтық аясында қалыптасқан нақты жағдайына жауап береді. Фрахтаушы
(тасымалдаушы) мен фрахтаушы (жіберуші) арасындағы қатынастарға ҚР АК көлік
құралын, техникалық пайдалану мен жүргізу қызметін ұсынумен, жалдау
ережелері және жалдау келісімі туралы жалпы нормалар ғана қолданыла алады.
Әуе кемелері жүргізу мен техникалық пайдалану қызметісіз ақ жалданыла
алады.
Фрахтаушы-авиакомпания (тасымалдаушы) тәжірибеде осы қатынастарда
өздері үшін жеңілірек шарттарды чартер проформаларына кіргізу жолымен жиі
ескертпелер жасайды. Фрахтаушының (жіберуші) бас тартуы жағдайында чартер
проформаларында мөлшері көрнекті тұрақсыз айыптар бар, олар 100% оның
бағасына жететін, мысалы, сондай бас тарту белгіленген ұшуға дейін 24
сағаттан аса жасалынды [20].
Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2011ж 20 сәуірдегі № 428 Қаулысымен
бекітілген, авиатасымалды ұйымдастыру қызметі туралы Типтік ережеге сәйкес
азаматтық авиацияның ұйымдастырушы құрылымдық бөлімі болып табылатын
авиатасымалды ұйымдастыру Қызметі жолаушыларға қызмет көрсету, әуе
көлігімен тасымалданатын жүкті, пошталық жіберулер мен жүктерді өңдеу
мақсатында құрылады.
Авиатасымалды ұйымдастыру Қызметі өз жұмысында ҚР заңдарын,
Халықаралық азаматтық авиация ұйымының құжаттарын (ИКАО), азаматтық авиация
ұйымының құрылтай құжаттарын, азаматтық авиация ұйымының бірінші басшысының
бұйрықтарын, сонымен қатар Осы ережені басшылыққа алады. Авиатасымалды
ұйымдастыру Қызметін азаматтық авиация ұйымының бірінші басшысы (немесе
оның орынбасарлары) бұйрығымен тағайындалып, босатылатын қызмет бастығы
басқарады. Құрылым, штаттық кесте мен авиатасымалды ұйымдастыру Қызметі
ұйымы қызметшілерінің лауазымдық нұсқаулары авиатасымалды ұйымдастыру
Қызметі ұйымының бірінші басшымен бекітіледі.
Авиатасымалдарды ұйымдастыру Қызметінің басты тапсырмалары: 1)
жолаушылар, пошталық жіберулер мен жүктерге уақытылы және сапалы қызмет
етуді қамтамасыз ету; 2) пошталық жіберулер мен жүктердің толықтығы мен
сақталуын қамтамасыз ету; 3) әуе кемелерінің коммерциялық жүккөтерілімдігін
рационалды және нәтижелі пайдалану.
Авиатасымалдарды ұйымдастыру Қызметі ұйымы қойылған мақсаттарға жету
үшін мына функцияларды орындайды: 1) жолаушыларға қызмет көрсету, жүк,
пошталық жөнелтілімдерді өңдеу бойынша технологиялық операцияларды уақытылы
және сапалы орындау; 2) жолаушыларға қызмет көрсету, жүк, пошталық
жөнелтілімдерді өңдеу технологиясын жақсарту мен жетілдіру шараларын
қабылдау; 3) ұлттық ұйымдар мен жолаушыларға қызмет көрсету, жүк,
пошталық жөнелтілімдерді өңдеу қызметін көрсету ұйымдастыру қызықтырған
авиакомпания өкілдерімен өзара әрекеттесу; 4) жолаушыларды тіркеу,
тасымалдау құжаттарын, жүк биркаларын, пошта жөнелтілімдерін рәсімдеу; 5)
тасымалдау құжаттарын уақытылы рәсімделуін қамтамасыз ету; 6) жолаушыларды
уақытылы отырғызу, шығару, орналастыру, әуе кемесіне жүктерді тиеуді
қамтамасыз ету; 7) авиатасымалдауды ұйымдастыру Қызметі қызметшілерінің
біліктілігін жоғарылату мен оқыту шараларын қабылдау; 8) жолаушылардың
жүктерін сақтау камералары, пошта жөнелтілімдері мен жүктердің қоймалары
қызметін ұйымдастыру; 9) билет кассалары меннемесе жүру құжаттарын беретін
пунктер қызметін ұйымдастыру; 10) жолаушыларға қызмет көрсету, жүк, пошта
жөнелтілімдерді өңдеуге байланысты авиакомпаниялардың талаптарын
қанағаттандыруға бағыттылған жұмысты ұйымдастыру; 11) авиатасымалдауды
ұйымдастыру Қызметі қызметін қажетті нормативтік құқықтық құжаттармен
қамтамасық етуді ұйымдастыру; 12) ұшулардың тұрақтылығын қамтамасыз етуге
кері әсер ететін факторлар мен себептерді жою шараларын қабылдау; 13)
жолаушыларға қызмет көрсетуде қызмет етуші азаматтық авиацияларды
ұйымдастырушы басқа да қызметтермен өзара әрекеттесу.
Авиатасымалдауды ұйымдастыру Қызметі бастығы: 1) жолаушыларға қызмет
көрсету, жүктер мен пошта жөнелтілімдерінің сапасы мен технологиялық
графиктің орындалуын қадағалау; 2) Авиатасымалдауды ұйымдастыру Қызметінің
қызметшілерін әуе кемелерінің ұшу мен қону туралы тәуліктік планмен, әуе
кемелерінің тұрақтау жерлерін, қону гейттерінің номерлерімен қамтамасыз ету
шараларын қабылдау; 3) авиатасымалдауды ұйымдастыру Қызметі қызметшілеріне,
олардың функционалды міндеттеріне кіретін тапсырмалар береді, орындалуын
қадағалайды; 4) өндірістік және еңбек дисциплиналарының сақталуын,
авиатасымалдауды ұйымдастыру Қызметі қызметкерлерінің от қауіпсіздігі мен
еңбек қауіпсіздігін сақтауды, азаматтық авиация ұйымының ішкі
ұйымдастырушылық бұйрықтық құжаттардың орындалуын қадағалайды; 5)
авиатасымалдауды ұйымдастыру Қызметі қызметін жетілдіру жөніндегі сұрақтар
бойынша ұсыныстар енгізеді, шаралар қолданады; 6) авиатасымалдауды
ұйымдастыру Қызметі қызметі жөніндегі сұрақтар бойынша тапсырмалар,мен
жоспарлардың уақытылы орындалуын, сонымен қатар күздік – қыстық пен көктем
жаздық навигацияларға дайындықты қадағалайды; 7) қажетті болған
жағдайларда, жолаушыларға құқықтар мен міндеттерді түсіндіруді қамтамасыз
етеді; 8) азаматтық авиация ұйымы мен басқа ұйымдардың барлық құрылымдық
бөлімшелерідің басшыларымен, жолаушыларға қызмет көрсету, жүк пен пошта
жөнелтілімдері сұрақтары бойынша өзара әрекеттеседі; 9) жолаушыларға қызмет
көрсету, жүк пен пошта жөнелтілімдері сұрақтары бойынша азаматтық авиация
ұйымының кеңестеріне қатысады. Авиатасымалдауды ұйымдастыру Қызметі
қызметшілерінің құқықтар мен міндеттері, лауазымды нұсқаулар меннемесе
еңбек келісімдерімен, азаматтық авиация ұйымының бірінші басшысы мен
Авиатасымалдауды ұйымдастыру Қызметі қызметшіснің арасында белгіленеді.
[21]
1.3. Әуе тасымалы келісімінің құрамы мен ерекшеліктері
Әуе тасымалы келісімінің түсінігі. Монреаль мен Варшава конвенциялары,
айтылып кеткендей, әуе кемесі көмегімен кез келген халықаралық жолаушылар,
жүк тасымалдарында қолданылады. Конвенциялар, конвенцияны қолдану туралы
бөлігінде егжей тегжейлі айтылып кеткен, халықаралық тасымалдың түсінігін
ғана береді (п. 2 ст. 1), бірақ олар әуе тасымалын келісімінің түсінігін
бермеген. Алайда, екі Конвенцияның өз мәнінен және олардың бірінші мен
екінші тарауларынан, халықаралық әуе тасымалын іске асуры үшін жолаушы мен
жүк жіберішінің арасындағы, авиакәсіпорнын тасымалды орындауға, ал жолаушы
мен жүк жіберушіні оған төлеуге міндеттейтін, келісім (шарт) қажет деген
мәлімет шығады. Конвенциялар, тасымалдаушының жолаушымен немесе жүк
жіберушімен келісімі көлік құжаттамасын құрумен расталу қажеттілігін
қарастырады.
Осының арасында, тасымалдау процессін орындау үшін келісім формасының
қажеттілігі мен мәні теориялық және қолданбалы түрде өте маңызды, себебі
тасымалдау келісімі, біріншіден, тасымалдау кезіндегі жауапкершіліктің
туындауына құқықтық негіз болып табылады; екіншіден, тасымалдау шартын
нақтылау құралы болып табылады; үшіншіден, тасымалдаушының мүліктік
жауапкершілігінің незігі болып табылады. Тасымалдың тиісінше орындалмағаны
кезінде тараптардың арақатынастарына деликтік емес келісімдің жауапкершілік
қолданыла бастады. [22]
Жолаушылар мен жүктерді жеткізу тәртібі тасымалдаушының белгілеген әуе
тасымалы ережелерімен анықталады. Әуе кемесінің жолаушысы әуе тасымалын
төлеуге міндетті. [23]
Осылайша, жолаушылар тасымалы келісімі консенсуалды болып табылады. Ол
жолаушы билеті берілген сәттен бастап жасалды деп саналады. Билеттерді
сату, негізінен, алдын ала орындалады. Билетте келісімнің барлық маңызды
шарттары көрсетіледі, жолаушының қол жүгі мен балаларды тегін тасымалдау
шарттары да көрсетіледі. Жүкті тасымалдау жауапкершілігі дербес емес,
акцессорлық сипатқа ие, себебі, жолаушының тасымалдауынсыз бола алмайды.
Әуе көлігімен жүкті тасымалдау келісімі өтемелі (жүкті тасымалдаушыға
бергеннен кейн ғана жасалды деп саналады). Тасымалдау келісімі екіжақты
болып табылады. Жүкті қабылдаушы тарап болып саналмайды, себебі келісімшарт
жасауға қатыспайды, тек ол бір уақытта сол жүктің жіберушісі болған
жағдайда ғана. Сонда да келісімде жүк қабылдаушы болып үшінші тұлға
көрсетіледі. Сондықтан жүк тасымалдау келісімін әдебиетте үшінші тұлғаның
пайдасы келісімдер санына жатқызады. Қабылдаушының жүкті беру талабы
құқығы басқа келісімде негізделген, ол бойынша қабылдаушы жіберушінің
контрагенті және иелену құқықтары өтуін немесе иеленушіге түскен кезден
тауарға өтуін қарастыратын болып табылады.
Тасымалдау келісімінде бұл тауар жүк ретінде болады, бірақ құқықтар
мен міндеттер, оның қабылдауы мен бұйрығымен байланысты, қабылдаушыда
жеткізілген тауарды пайдалану құқығын мойындаумен туындайды. Әрине,
қабылдаушы өз құқықтарын келісімнің шарттарын және көлік заңдарының тиісті
нұсқауларын сақтау арқылы ғана жүзеге асыратыны анық. Тасымалдаушы болса
қабылдаушыға, үшінші тұлға ретінде, келісім оның пайдасына жасалғандықтан,
осы келісімнен шыққан талаптар мен келіспеушіліктер талап етуге құқылы.
[24]
Варшава мен Монреаль конвенциялары (ст. 15) өз қызметтері аясыннан
жіберуші мен қабылдаушы арасындағы қатынасты, келісімнен шықпайтын ретінде,
әдейі алып тастаған. Конвенциялар, олардың ережелері, жүкті беру құқығына
байланысты, жіберуші мен қабылдаушының арасындағы қатынасты, сонымен қатар
үшінші тұлғалар ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz