HTML - гипермәтінді белгілеу тілі
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ 10
1 Жалпы бөлім 11
1.1 Итерактивті сайт құрудағы өзекті мәселелер 11
1.2 Интернет 12
1.3 Web сайттар туралы 16
1.4 Клиент-сервер технологиясы 18
2 Қолданылған программалық қамтама 21
2.1 Программалау тілдері 21
2.2 JavaScript тілінің негіздері 25
2.3 CSS 27
2.4 Macromedia Flash 27
2.5 Denwer серверлік бағдарламалар қамтамасы 29
2.6 Web-парағын жасауға арналған бағдарламалық құралдар 31
3 Жобалау бөлімі 33
3.1 Программалық жабдықталуы 33
3.2 Ratіonal Rose аспабымен жұмыс 35
3.3 Прецеденттер диаграммасы 36
3.4 Тізбектер диаграммасы 37
3.5 Кооперация диаграммасы 39
3.6 Кластар диаграммасы 41
3.7 Күй диаграммасы 41
4 Қолданбалы бөлім 43
4.1 Программалық жабдықталуы 43
5 Экономикалық бөлім 68
5.1 Сайтты өңдеудің еңбек сиымдылығын анықтау 68
5.2 Сайтты өңдеуге кететін шығындарды есептеу 68
5.3 Өңделген сайттың мүмкін болатын бағасын анықтау 73
6 Қауіпсіздік және еңбек қорғау бөлімі 75
6.1 Компьютермен жұмыс жасау ережелері мен қауіпсіздік техникасы 76
6.2 Бөлменің микроклимат көрсеткіштері 77
6.3 Жұмыс орындары үшін жарықтандыру талаптары 79
6.4 Өрт қауіпсіздігі 81
6.5 Электр қауіпсіздігі 82
6.6 Бөлмені желдету шарттары 83
6.7 Бөлмені жасанды жарықтандыру шарттары 83
ҚОРЫТЫНДЫ 86
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 87
А қосымшасы 88
Ә қосымшасы 100
КІРІСПЕ
Бұл дипломдық жұмыстың маңыздылығы – ақпараттандыру, яғни адам
қызметінің түрлі аймағына қазіргі компьютерлік технологияларды пайдаланып,
ақпараттандыру. Қазіргі заманда технологиялық үрдістер өте жылдам қарқынмен
дамуда. Қоғамдағы осы жаңалықтарды тез арада және әр уақытта адамдарды
хабардар етіп тұру үшін түрлі ақпарат көздері пайдаланылады. Сол ақпарат
көздерінің таралу жолдары алуан түрлі болып келеді. Ақпараттар теледидар,
газет-журналдар арқылы, әр жерлердегі түрлі жарнамалар арқылы таралады. Осы
ақпарат көздерінің таралуының ең жас, ең тиімді түрінің бірі интернет
желісі болып табылады. Интернет желісі өте жақсы дамып келеді. Оның дәлелі
желі арқылы ақпарат қана алып қоймай, сауда жасап, үйден шықпай, керек
затқа қол жеткізуге болады. Бұл жаһандану заманында адам баласының қол
жеткізген ең үлкен табыстарының бірі.
Дер кезінде ақпараттанудың маңызы адам баласының уақытын үнемдейді және
дұрыс таңдау жасап, қаржысын үнемді пайдалануын қамтамасыз етеді. Сонымен
қатар, жаңа пайда болған заттың да тез арада таралып, шығарған компаниясына
немесе фирмасына тез көтерілуіне көмектеседі.
Менің жұмысым ақпараттандыруды интернет желісі арқылы қамтамасыз етуге
бағытталған болып табылады. Бұл жүйе сауда-саттық бизнесі үшін таптырмас
пайданың көзі болатыны айдан анық. Сонымен, бұл дипломдық жұмыс Web
технологияда Ұялы телефон дүкені үшін ақпараттық жүйе құруға арналған
болып табылады.
1 Жалпы бөлім
1.1 Итерактивті сайт құрудағы өзекті мәселелер
Алдағы дипломдық жұмыста әлем сауда-саттығына арналған Ұялы телефон
дүкені атты интерактивті сайтын құру жоспарланып отыр.
Интерактивті сайт – бұл әртүрлі интерактивтік сервистерді (мысалы:
почта, іздеу, жаңалықтар, сауалнама, форум, ауарайы т.б) өзіне біріктірген
веб сайт. Интерактивті сайтты оның түріне қарай вертикалды және
горизонтальды деп бөледі.
Горизонтальды сайттар көптеген саланы қамтыған іздеу жүйесіне
негізделген. Оларға көпке танымалы Yahoo немесе Yandex сияқты іздеу
жүйелерін жатқызуға болады.
Ал, вертикалды сайттар белгілі бір бағыт бойынша мәліметтерді қамтиды.
Мысалы: farm.kz медицина саласын қарастырады. Сондай ақ, интерактивті
сайттар қолдаушыларды қамтуына қарай көпшіліктік және корпоративтік болып
бөлінеді.
Көпшіліктік сайттар барлық интернет қолданушыларына арналған. Бұлар
көпшіліктік кітапханалардың эквивалент ретінде қарастырылады. Мұнда
көрсетілген ақпараттарды кез келген қолданушы қолдана алады.
Корпоративтік сайттар – бұл көпшіліктік сайттардың қарама қарсысы,
яғни мұндай сайттар тек өзінің жұмысшыларына немесе серіктеріне арналған.
Интерактивті сайттардың қарқынды дамуына әртүрлі және ақпараттық
мәліметтерді бір жүйеге біріктіре алатын бағдарламалардың пайда болуы әсер
етуде. Мұндай бағдарламалар порталдық шешім деп аталады. Порталдық шешім
бағдарламалары дара кіру технологиясы Single Sing On (порталға кірген
қолданушы порталдың бір бөліміне келесі бөліміне авторизацияны қайталамай
өте алады) бойынша жұмыс жасайды.
1.2 Интернет
1.2.1 Интернет ұғымы
Интернет бүкіл әлемдегі миллиондаған компьютерлік желілерді бір-
бірімен байланыстырып тұрған орасан зор компьютерлік желі, ол хаттама
(протокол) деп аталатын бірыңғай стандартпен жұмыс істейді. Желідегі
компьютерде мәтін, сурет, аудио, бейнематериалдар тағыда сол сияқтылар, өте
үлкен ақпарат көлемі сақталады.
Желіні пайдаланудың ең негізгі түрлеріне – бүкіл әлемдік өрмек,
электрондық почта, желілік чат (әңгімелесу) және дискуссиялық топтар
(конференциялар) жатады. Желіге қойылатын ең негізгі талап-байланыс
арналары елеулі өзгерістерге ұшырағанымен, кез-келген жағдайда информацияны
бір орынна екінші орынға сенімді түрде жеткізу қажеттілігі болып саналады.
Желі тораптарының (түйіндерінің) бірсыпыра бөлігі істен шықса да,
қалғандары өз жұмысын атқара алатын қалыпта қалуы тиіс болады. Информацияны
тасымалдау сенімділігі мен оның жеткізілу жылдамдығын арттыру мақсатында
мәліметтерді тасымалдаудың жаңа түрі-дестелерді (пакеттерді) каммутациялау
технологиясы пайда болады. Оның артықшылығы болып мәліметтерді тасымалдау
жылдамдығының жоғарылығы сенімділігі және икемді жұмыс істеуі саналады.
Желіні басқару ісінің өте сенімді жұмыс істеуін жүзеге асыру
мақсатында оларды бір орталықтан басқармай, барлық түйінді компьютер бірдей
тең құқықты болып жасалады, яғни әрбір желі торабындағы компьютер
мәліметтерді қабылдау, жөнелту істерін атқарумен қатар басқа тораптардан
келіп түскен хабарларда ары қарай жөнелту кезінде оларды басқаша адрестеу
(маршруттау) ісінде жүзеге асатын еді.
Осындай жаңа технологиялар өте жемісті нәтиже беріп, бұл бастама 1969
жылы АҚШ-тағы бірсыпыра әскери, ғылыми және білім орталықтарын біріктірген
ARPANET желісінің ұйымдастырылуына себепші болды. Содан көп ұзамай-ақ
Internet (желі аралықтары) – желілерді біріктіру термині пайда болды.
Сонымен, Интернет – барлық жүйелері хаттама деп аталған бірыңғай
стандартпен, яғни ережемен жұмыс істейтін біртұтас ауқымды (глобальды)
компьютерлік желі.
1.2.2 Интернеттің дамуы
Интернеттің дамуы мен таралуы оның құрамының негізгі үш бөлімі болып
табылатын төмендегідей үш бағытта жүргізіліп келеді:
а) техникалық немесе ақпараттық компонент;
ә) программалық компонент;
б) информациялық компонент.
Ақпараттық компонент. Интернеттің ақпараттық компоненті компьютердің
әртүрлі модельдері мен жүйелерінен, физикадық негізі әртүрлі болып келген
байланыс араларынан, компьютерлермен байланыс аралары арасындағы
механикалық әрі электрлік үйлесімді қамтамасыз ететін құрылғылардан тұрады.
Сондықтан мәлімет тасымалдау ісі байланыстың кабельдік және спутниктік
арналарынан радиореле жүйесіен, теледидарға арналған кабельдік арналардан
тұрады.
Программалық компонент. Интернеттегі әртүрлі типтегі компьютерлер мен
құрылғылардың үйлесімді жұмыс істеуін олардың программалры қамтамасыз
етеді.
Мәліметтерді кез-келген байланыс арналары арқылы тасымалдайтындай және
кез-келген компьютерде оларды қабылдап алуға болатындай етіп түрлендіре
алады:
а) біртектес хаттамалардың қолданылуын қадағалайды;
ә) тасымалдайтын мәліметтердің біртұтастығын қамтамасыз етеді.
Желінің осы сәттегі жұмыстық қалпын бақылап, оның ішінен ақаулы
аймақтар табылса мәлімет көлемі тасымалданатын шамадан тыс асып кеткен
аймақтарды байқаса, мәліметтер ағынын ол маңайларды айналып өтетін басқа
жақтарға қарай бағыттайды.
Сонымен, программалық компоненттің негізгі функциолары:
а) информацияны сақтау, іздеу, жинақтау, көру немесе таңдау;
ә) желідегі мәлімет қауіпсіздігін сақтау.
Аппаратураның функционалдық сәйкестікткрін қамтамасыз ету істері болып
табылады.
Программалық жабдықтар екі топқа бөлінеді:
а) сервер – программалар тұтынушылар компьютеріне қызмет ететін желі
торабында орналасады;
ә) клиент – программалар тұтынушы компьютерлерінде орналасып,
сервердің қызметін пайдаланады.
Информациялық компонент. Желідегі компьютерлерде сақталатын әртүрлі
құжаттар арқылы өрнектеледі. Мәліметтерді желіде орналастырудың бір
ерекшелігі – олар таралған түрде сақталады, мысалы, мәтін бір компьютерде,
екіншісінде дыбыс пен әуен, ал графика басқа желідегі, үшінші компьютерден
алына береді желідегі құжаттар бір-бірімен сілтеме адрестермен береді.
Осы құрылымға сәйкес аппараттық, программалық және информациялық
қорлар да біртіндеп дамып келеді, олар құрастырылуына байланысты әртүрлі
меншікте (мемлекеттік, қоғамдық, корпаративті немесе жеке меншіктерде) бола
береді.
Интернетте көптеген қызмет түрлері бар. Олардың ішіндегі ақпаратты
таратуға арналғандары: WWW, FTP, Telnet және тағы басқалар, электрондық
мәлімет алмасу үшін: E-mail, Usenet, ICQ, IRC, IP-телефония және басқалар.
Интернеттің әр қызмет бабы мәлімет таратудың немесе алмасудың әртүрлі
функциоларын атқарады, оның үстіне олардың кейбірі ескіріп жойылса, кейбірі
жаңадан туындап келеді.
Интернет желісіндегі ақпараттық ресурстарды іздеуді және қарауды
жеңілдету үшін Internet Explorer браузерімен жұмыс істеудің бірқатар
тәртібін меңгеру қажет. Интернет желісін қарауды үй парағын, яғни Internet
Explorer іске қосылған кезде ашылған алғашқы парақтан бастауға болады.
Басқа параққа ауысу үшін осы парақтағы кез келген сілтемені таңдау қажет.
Интернет желісінде басқа елде жүрген адамдармен желілік чат арқылы
әңгімелесуге немесе электрондық почта арқылы хат алмасып сөйлесуге, басқа
елдердің жаңалықтарын білуге, жұлдызнама жаңалықтарды қарауға және өзімізге
керекті мәліметтерді іздеуге болады.
1.2.3 Интернет желісінің құрылымы
Әрбiр тұтынушы компьютерi арналарымен байланысады. Ал түйiндi немесе
серверлер бiр-бiрiмен қуатты оптикалық талшықты немесе спутниктi арналармен
жалғасады. Серверлер кез келген жай компьютерлер арасында байланыс орнату
үшiн қажет, олар: тәулiк бойынша үзiлiссiз жұмыс iстеп, байланыс
сеанстарының арасындағы уақытта жолда жүрген ақпараттарды уақытша сақтайды,
ақпараттық серверлер деп аталатын мәлiмет жинақтауыш компьютермен жылдам
iстейтiн оптикалық түрдегi байланыстыру iсiн қамтамасыз етедi. Ақпаратты
сервер – дегенiмiз қалың көпшiлiкке арналған, әрбiр тұтынушы пайдалана
алатын көптеген ақпараттар түрлерi жинақталған арнаулы компьютер. Мұнда
жаналықтар, мерзiмдi баспасөз (газет-журналдар), жарнамалар, т.с.с.
мәлiметтер сақталады.
Желiге қосылған әрбiр компьютерге қайталанбайтын айрықша өзiндiк
адрес (IP-адрес) берiледi, адрес компьютердiң типiмен (IBM, Macintoch),
операциялық жүйенiң түрiмен (MS DOS, Windows HE, Windows XP) байланыста
болмайды, демек жiберiлген ақпарат тура адрес көрсетiлген компьютерге келiп
түседi. Сервер мәлiметтердi тасымалдау кезiнде хабарды жiберген және оны
алатын компьютерлер арасындағы ең қысқа жолды таңдайды, жұмыс барысында ол
байланыс арнасының бос аралықтарын тиiмдi түрде пайдаланады. Бұл мүмкiндiк
Интернеттi қазiргi кездегi ең жылдам, әрi арзан, әрi сенiмдi байланыс
жабдығына айналдырды деуге болады.
Ал ендi серверлер жұмысы қалай ұйымдастырылған, Интернетте адрестi кiм
тағайындайды, компьютерлер арасындағы байланыс қалай қамтамасыз етiледi,
компьютер желімен қалай қосылады деген мәселелерге келсек, бұның бәрiн
iстейтiн арнайы қоғам – Интернет провайдерi деген ұйым, мекеме бар.
Интернетте қызмет көрсету провайдерi – ISP (Internet Service Provider),
Интернет пен қарапайым тұтынушылардың тiкелей қатынас құруын жүзеге
асыратын заңды тұлға.
1.2.4 World Wide Web құрылымы
WWW дүние жүзiлiк тармақталған желi – бұл Интернеттiң ең кең таралған,
күннен күнге тоқтаусыз өсiп жатқан қызмет түрi. World Wide Web Интернеттегi
барлық құжаттар және мультимедиалық ресурстарды сипаттайтын термин. Бұл
мәлiметтердi пайдалану жолында оларды оқып көру үшiн Micrоsoft Internet
Explorer, Netscape Navigator, Opera cияқты програмалық жабдықтар, яғни
браузерлер қолданылады. Олар Интернеттен керектi құжаттарды iздеп табуға,
қарауға, жазып алуға мүмкiндiк бередi. Гипермәтiнін (байланысқан мәтiндер)
мүмкiндiгi веб мәлiметтерді бiрiнен бiрiне көшудi жеңiлдетедi. Файлардың
HTML форматын iске қосатын гипермәтiн мүмкiндiгi веб парақтарының бiр
бетiнен екiншi бетiне сiлтеу бойынша көшудi жеңiл жүзеге асырады. Бұл
беттерде суреттер, бейне жазбалар, дыбыстар, үш өлшемдi (кеңiстiктегi)
нақты бейнелер т.с.с. орналасады. Осындай сiлтемелер арқылы байланысқан
парақтар World Wide Web-тiң негiзгi құралымын құрайды. Web жүйесiне
қосылғаннан кейiн әрбiр адам WWW желiсiндегi кез келген мәлiметтi
басқалармен бiрдей пайдалану құқығына ие болады, бұдан соң басқа
компьютермен байланасу үшiн немесе қосымша артықшылық, шектеулер үшiн ақы
төлеудiң қажетi жоқ.
World Wide Web (WWW немесе Web) Интернет мәлiметтерiн жеңiл көруге
болатын графикалық интерфейс мүмкiндiгiн бередi. Ондағы мәлiметтер және
олардың бiр-бiрiмен байланысын ақпараттық өрмекші деп айтса да болады.
Web-тiң әр бетiнiң басқа парақтармен байланысын көрсететiн сiлтеме
белгiлерi бар, оны бiр-бiрiмен байланысқан парақтардан тұратын өте үлкен
кiтапхана деуге болады. Бiр тораптық компьютерде орналасқан мәлiметтер Web
кiтабы секiлдi, ал оның беттерi кiтап парақтарын көзге елестетедi. Бұл
беттердегi мәлiметтер дүниенiң кез келген бұрышында орналаса бередi. Солар
арқылы жер шарындағы барлық серверлiк компьютерлердегi ақпараттар көз
алдыңызда орналасады. Мұнда қашықтағы – қымбат, жақындағы – арзан деген
ұғым жоқ, олардың бағасы тек мәлiметтiң көлемiне немесе сiздiң байланысып
отырған уақытыныздың ұзақтығына байланысты. Web мәлiметтерiн қарау адресi
көрсетiлген белгiлi бiр тораптық (түйiндi) компьютерден басталады.
1.2.5 URL-адрестерi
Бұл Интернетте орналасқан құжаттардың адресiн жазудың арнайы формасы.
Ол желiнiң қай серверiнде орналасса да, керектi мәлiметтi айнытпай қатесiз
табуды қамтамасыз ететiн сөз тiркесi. URL адрестерiнiң жазылуынан мысал
келтiрейiк:
http: www.zerde.kzprojectindex.php
мұндағы, http – протокол, яғни хаттама;
www.zerde.kz – адрестiң домендiк бөлiгi;
zerde.kz – доменнiң аты;
project – сервердегi каталог аты;
index.php – веб парақтың файлының аты.
Домен – бiр компьютермен басқарылатын немесе бiр желiлiк жұмыс
машинасының (желi торабының) басшылық етуiмен iстейтiн информациялық желi
қорлар (ресурстар) тобы.
1.3 Web сайттар туралы
1.3.1 Web сайт түсінігі
Веб сайт немесе жәй сайт (ағыл. Website, Web – өрмекшінің торы және
site-орын) – бір немесе жинақталған веб парақтары интернетте HTTPHTTPS
хаттамалары арқылы мүмкіншілік алады. Сайттың парақтары жалпы түпкі мекен-
жайларды, сонымен қатар, қарапайым тақырыпты, логикалық құрлымды,
рәсімдеуді және авторлауды біріктіреді. Жинақталған барлық жалпы мүмкіндік
алған сайттар жалпы әлемдік торды құрайды. Сайттың мағынасы ертеректегі
түсінікте физикалық желі түйіні – хостпен сервермен шатасырлған, бірақ
интернеттің өсуімен, серверлер технологиясының жақсаруымен бір компьютерде
көптеген сайттармен домендерді орналастыруға болатын болды. Веб парақтың
жұмыс жасау принципне тоқталасақ. Веб жүйесі қолданушы (браузер), сервер,
қосымшалар сервер, мәліметтер сервері деген төрт бөлімнен тұрады (1.1 –
сурет).
1.1 – сурет. Веб парағының жұмыс жасау сұлбасы
1.3.2 Web-сервері
Қарапайым тілмен айтсақ қолданушының веб парағын көруге мүмкіндік
беретін бағдарлама не компьютерді веб сервер дейміз. Қазіргі таңда кеңінен
қолданылытын серверлерге Apache, IIS жатады. Веб парақты көріп жатқан
жақты клиент дейміз. Сервер вебті көрсетіп жатқан жағы болып саналады.
Сонымен бірге веб парағын жазған тілдегі скриптті клиенттік және серверлік
деп бөледі. Клиенттік скрипт веб парақ көрсетіп тұрған компьютерде тікелей
қолданылыды. Мысалы: JavaScript, VBScript, ActiveX. Серверлік скрипттер веб
сервер компьютерінде өңделеді, нәтижесі қолданушыға жіберіледі. Мысалы:
Perl, PHP, ASP, JSP т.б.
Web-серверді таңдау кезінде, ең негізгі критерийлер – баға мен
өндірістілікті басшылыққа алу қажет. Біріншіден, Web-сервер қандай іс-
әрекет орындайтынын және оған қандай типтегі мәліметтермен жұмыс істеуге
тура келетінін біліп алу қажет. Осыдан соң серверге арналған қаржылық шекті
анықтау керек. Жеке Web-сервері үшін кез-келген тегін немесе шартты-тегін
бағдарламалар пайдаланылады және оны ДК немесе Macintosh типті арзан
дербес компьютерге орналастырады. Ірі корпоративтік жүйелер үшін
коммерциялық бағдарлама-сервер жұмыс істейтін, UNIX операциялық жүйесі
орнатылған қуатты жұмыс станцияларына өтініш жасауға тура келеді.
Негізгі Web-серверлер:
а) Apache;
ә) Microsoft US;
б) NCSA;
в) Netscape Web-сервері;
г) WebSite;
ғ) Webstar болып табылады.
Олардың әрқайсысына төменде тоқталып өтеміз. Бұл осы өнімді мадақтау
ретінде емес, олармен байланысты танымал проблемаларды жай ғана сипаттау
мен шолу ретінде қарастырылады [1].
1.4 Клиент-сервер технологиясы
Ереже бойынша ақпараттық жүйенің құрамына кіретін компьютерлер және
бағдарламалар тең құқықтық болып табылмайды. Желідегі бір компьютер
процессорлар, файлдық жүйе, почталық қызмет, басу қызметі, мәліметтер
базасы сияқты ақпараттық-есептеу ресурстарды қамтиды. Ал басқалары оны
пайдаланады. Кез-келген ресурсты басқаратын компьютерді сол ресурстың
сервері, ал онымен қолданғысы келген компьютерді клиент деп аталуы
қабылданған. Нақты сервер өзінің ие болған ресурс түрімен сипатталады.
Яғни, егер ресурс мәліметтер базасы болса, онда тағайындалуы- мәліметтер
базасын өңдеуге байланысты клиенттердің сұраныстарына қызмет көрсету болып
табылатын, мәліметтер базасының сервері туралы айтылады; егер ресурс –
файлдық жүйе болса, онда файлдық сервер немесе файл-сервер туралы айтылады
және т.с.с.
Бұл принцип үрдістердің өзара әсерлесуіне де таралады. Егер олардың
біреуі басқаларға сәйкесінше қызметтер жинағын беру арқылы кейбір
функцияларды атқаратын болса, мұндай үрдіс сервер ретінде қарастырылады.
Осы қызметтерді пайдаланатын үрдістерді клиенттер деп атау қабылданған.
Бүгінгі таңда клиент-сервер технологиясы кең қолданыс алуда, алайда
өзінен-өзі ол әмбебап рецепттерді ұсынбайды. Ол тек қазіргі заманғы
таратылған ақпараттық жүйенің қалай ұйымдастырылу керек екенінің жалпы
көрінісін береді. Оның үстіне бұл технологияның нақты бағдарламалық
өнімдерде және де бағдарламалық қамтаманың түрлерінде жүзеге асуы әлдеқайда
ажыратылады.
Клиент-сервер технологиясының негізгі принциптерінің бірі әртүрлі
табиғаты бар стандарттық қосымшаның функцияларын үш топқа бөлуге
негізделген. Бірінші топ – бұл мәліметтерді енгізу және көрсету
функциясы. Екінші топ берілген пәндік облысқа сипатталған тек қана
қолданбалы функцияларды біріктіреді. Үшінші топқа мәліметтерді сақтау және
басқару (мәліметтер базасын, файлдық жүйелерді және т.б.) функциялары
жатады. Осыған сәйкес кез келген қосымшада келесі логикалық компоненттер
таңдалады:
а) бірінші топтың қызметтерін жүзеге асыратын көрсету компоненті
(presentation);
ә) екінші топтың қызметтерін қолдайтын қолданбалы компонент (business
application);
б) үшінші топтың қызметтерін қолдайтын ақпараттық ресурстарға
қатынау компоненті (resource acces) немесе ресурстар менеджері (Resource
manager).
Клиент-сервер технологиясының шеңберінде қосымшаларды жүзеге
асыруының айырмашылығы үш фактормен анықталады. Біріншіден, барлық үш
топтың қызметтерін жүзеге асыру үшін қандай механизмдер қолданатындығымен.
Үшіншіден, жүйеде компьютерлер арасында логикалық компоненттер қалай
таратылғандығымен.
Әрқайсысы келесі сәйкес келетін модельдерде жүзеге асатын үш
әдістемелер ерекшеленеді:
а) қашықтықтағы мәліметтерге қатынау моделі (Remote Date Access –
RDA);
ә) мәлеметтер базасы серверінің моделі (DateBase Server – DBS);
б) қосымша серверінің моделі (Application Server – AS).
RDA – моделінде көрсетім компонент және қолданбалы компонент кодтары
бірлескен және компьютер-клиентте орындалады. Соңғысы мәліметтерді енгізу
және көрсету функцияларымен бірге таза қолданбалы функцияларды да қолдайды.
Ақпараттық ресурстарға қатынау, ереже бойынша арнайы тілдің операторларымен
(SQL тілі, егер мысалы мәліметтер базасы туралы айтылатын болса) немесе
арнайы кітапхананың функцияларын шақыруымен қамтамасыз етіледі (егер
сәйкес келетін API болса). Ақпараттық ресурстарға сұраныстар қашықтықтағы
компьютерге торап бойынша жіберіледі (мысалы, мәліметтер базасы серверіне).
Соңғысы сұраныстарды өңдейді және орындайды және клиентке мәліметтер блогын
қайтарады. Ол 1.2 – суретте көрсетілген. Клиент-сервер архитектурасы
туралы айтқанда, көбінесе осы модель туралы айтады.
1.2 – сурет. Қашықтықтағы мәліметтерге қатынау моделі
DBS-моделі компьютер-клиентте орындалатын үрдіс көрсетім
функцияларымен шектеледі, ал қолданбалы функциялар компиляциялянатын
резиденттік процедуралар немесе мәліметтер базасының процедуралары деп
аталатын сақталатын процедураларда жүзеге асырылған (stored procedure)
деген жорамалда құрылады. Олар тікелей мәліметтер базасында сақталады және
мәліметтер базасының компьютер-серверінде орындалады (мұнда мәліметтерге
қатынауды басқаратын компонент, яғни МББЖ қызмет етеді). Сақталатын
процедуралардың механизмі – DBS-моделінің ерекше сипаттамасы – әзірше тек
қана МББЖ-де, онда да бәрінде емес бар болғандықтан ақпараттық ресурстың
түсінігі мәліметтер базасына дейін тарылған. Ол 1.3 – суретте көрсетілген.
1.3 – сурет. Мәліметтер базасы серверінің моделі
Тәжірибеде егер мәліметтер базасының бүтіндігін қолдауды және кейбір
қарапайым қолданбалы функцияларды сақталатын процедуралармен (DBS-модель)
қолдайтын болса аралас модельдер жиі қолданылады, ал әлдеқайда күрделі
функциялар компьютер-клиентте орындалатын (RDA-модель) қолданбалы
бағдарламада тікелей жүзеге асырылады. Бірақ бірден екі моделідің
элементтерін қамтитын мұндай шешімдер олардың арақатынасы туралы біздің
көрсетімді толығымен өзгерте алмайды.
AS – моделінде компьютер-клиентте орындалатын үрдіс мәліметтерді
енгізу және көрсетуге жауап береді (яғни, бірінші топтың қызметтерін жүзеге
асырады). Қолданбалы функциялар қашықтықтағы компьютерде қызмет ететін
үрдістер тобымен (қолданба серверлері) орындалады. Қолданбалы есептерді
шешу үшін қажетті ақпараттық ресурстарға қатынау RDA-моделіндегідей әдіс
бойынша қамтамасыз етіледі. Қолданбалы компоненнттерден әртүрлі түрдегі
ресурстарға қатынау бар- мәліметтер базасы, индекстелген файлдар, кезектер
және т.б. Ереже бойынша, қосымшалар сервері ресурс менеджері қызмет ететін
компьютерде орындалады, бірақ басқа компьютерлерде де орындалуы мүмкін. Ол
1.4 – суретте көрсетілген.
1.4 – сурет. Қосымшалар сервері моделі
2 Қолданылған программалық қамтама
2.1 Программалау тілдері
2.1.1 HTML
Hyper Text Markup Language (HTML) – Web орталығында гипертексттік
құжаттарды жасауға арналған стандартты тіл болып табылады. HTML да Web
браузердің әртүрлі типтері мен құжаттарды қарастуруға болады. Егер құжат
HTML көмегі мен жасалған болса, онда құжаттың әртүрлі элементерін бөлуде
және оларды бірінші жөндеу кезінде Web браузер HTML ді қолданады.
HTML-ді қолдану құжатты форматтауға, оларды шрифттардың, сызықтардың
және басқада графикалық элементердін комегімен кез-келген жүйеде көруге
мүмкіндік береді.
Құжаттардың көбі тақырып парагрофы немесе тізімдер сияқты стандартты
элементтерді өз ішіне қамтиды. HTML-дің тэгтерін қолдана отырып сіздер
ақпараттық толық құжатты және жалпы құрылымды толық түрде сақтап, берілген
элементке Web-браузердің минималдық ақпаратын қолдана отырып, сол берілген
элементті түсіндіре аласыздар. HTML-құжатты оқу үшін керектісі – бұл
экранда құжатты автор берген түрде көрсету және HTML-дің тэгін қолданатын
Web-браузер.
Көп жағдайларда автор құжаттың ішкі жағына көп көңіл бөледі. HTML-ді
оқушы адам Web-браузердің мүмкіндіктерін қолдана отырып құжаттың ішкі жағын
басқара алады. HTML тэгінің көмегімен құжаттың тақырыптары мен абзацтарының
қай жерде болатынын анықтауға болады, соңынан Web-браузер сол тэгтерді
қолданады. Мысалы, бір Web-браузер тэгті абзацтың басында қолданып құжатты
керекті түрде көрсете алады, ал басқасы мұндай мүмкіндікке ие емес және ол
құжатты бір жолда көрсетеді. Web-браузер сонымен қатар құжаттың көрінісімен
әсер ететін шрифттің түрін, көлемін өзгеру мүмкіндігіне ие.
HTML-дің тэгі төмендегідей екі категорияға бөлінеді:
а) Web-браузерде толық түрде құжаттың денесі қалай көрінетінін
анықтайтын тэг;
ә) құжаттың авторы сияқты құжаттың жалпы свойствасын жазып көрсететін
тэг.
HTML-дің артықшылығы, бұл сіздің құжатыңыз Web-браузерде әртүрлі
типтермен және әртүрлі платформалардың көмегімен көруге болатынында.
2.1.2 HTML тілінің негіздері
Интернеттің бір мәліметтерінің, яғни барлық Web-парақтарының бір ортақ
қасиеті – олардың барлығы да HTML-тілінде Web-парақтар жасау программалауға
ұқсас болғаны мен, ол қарапайым программалау тілі емес. HTML – гипермәтінді
белгілеу тілі. Кәдімгі мәтіндерді Web-парақтар түрінде бейнелеуге арналған
ережелер жиынын анықтайды. HTML тілі World Wide Web қызмет бабымен бірге
дами отырып, Web-парақтарының ең жақсы деген мүмкіндіктерін жүзеге асырып,
оны кең пайдалану жолдарымен толықтырылып отырылды. Ол World Wide Web
жүйесінің негізі бола отырып, оның өте кең тарауына себепші болады.
World Wide Web сөзі қазақ тілінде кеңейтілген бүкіләлемдік өрмек
болып аударылады. HTML тілінің мағынасы мен атқаратын қызметін оның атанан
анықтауға болады. Web-парақтары экранда ықшам түрде безендіріліп
көрсетілгенімен, HTML тілі мәтіндерді пішімдеп көрсететін тілге жатпайды.
Өйткені әрбір тұтынушы әртүрлі компьютерді пайдаланады.
Сол себепті жаңа ғана зауыттан шыққан бір компьютердің Windows
жүйесінде жұмыс істей алатын браузері бар болса, екінші бір тұтынушы
компьютері тек MS DOS жүйесінде жұмыс істейтін ескі браузерді пайдалануы
мүмкін. Бұл екеуінің көрсету мүмкіндіктері әртүрлі болғандықтан, бір файл
екеуіне екі түрлі болып көрсетіледі. Ал, үшінші компьютердегі Web-
парақтарының мәтіндері зағиптарға арналған Брайль қаріптері арқылы берілсе,
оның нәтижесі тіпті басқаша болады.Құжаттарды әрбір тұтынушының әртүрлі
құрылғыларда және әртүрлі браузер программаларымен көретіндіктерін
ескерсек, HTML – тілін мәтіндерді пішімдеу (форматтау) тәсілдерін жазуға
арналған тіл деп айтуға болады. Ол интернеттегі мәтін бөліктерінің
атқаратын қызметін анықтап, соларды әрбір тұтынушыға бейімдеп жеткізе
алатын құжатты функционалды түрде белгілейтін тіл болып табылды [1].
2.1.3 HTML – құжаттың құрылымы
HTML-дің конструкциясын тэгтер деп атайды. Браузерді кәдімгі мәтіннен
ажырату үшін олар бұрыштық тырнақшаларға алынады. Тэг ол кез-келген
көрсетілімнің құрылымының бастапқы қозғалысын көрсетеді. Егер де бұл
құрылым барлық құжатта пайдаланылса, онда бұл тэг жабылатын сыңарын
қолданбайды. Бірақ көптеген тэгтердің сыңарлары болады. Мысалы кез келген
Web-беттері html, тэгінен басталып , оның html жабылатын сыңарынан
аяқталады. Жабылатын тэг ашылатын тэгтен бұрыштық тырнақшадан кейін қисық
сызықпен ерекшеленетініне назар аударыңыз. Барлық сөздік параметрлердің
мағынасы тырнақшаға алынады.
Түстер қалай берілетінін келесі тақырыпшадан білеміз, ал қазір body
тэгінің параметріне қайта ораламыз.
lang параметрі Web-беттердің мәтіндік құрылымы қай тілде жазылғанын
көрсетеді. RFC 1766 құжатында келтірілген екі әріпті кодтық тілдің мағынасы
мән ретінде қолданылады. Ал, шын мәнінде, бізге бұл белгілеулердің барлығын
білу қажет емес. Көп жағдайларда біз орыс немесе ағылшын тілін қолданамыз.
Олардың кодтары: гu және en сәйкесінше.
body тэгінің жоғарыда келтірілген параметрлері екі параметрлерді id
және class иелене алады, бірақ іс жүзінде олар бұл тэг үшін почталар
ешқашан қолданылмайды.Көріп отырғанымыздай, барлығы қиын емес, қарапайым.
Енді метамәліметтердің не екенін білетін уақыт жетті. Метамәліметтерді
құжаттағы көрінбейтін ақпарат түрінде анықтауға болады. Олар құжаттың
идентификациясы ретінде және Web-парақтардың бейнелену режимінің бағыты
ретінде қолданылады. Web-параққа метамәліметтерді енгізу үшін meta тэгі
қолданылады. Ол көп жағдайда келесідей түрде болады:
meta name= айнымалы аты content = айнымалы мәні
Осындай тәртіппен, егер біз кез келген Web-парақтың авторын
көрсеткіміз келсе, блогқа оның тақырыбын қоятын келесідей конструкцияны
пайдалансақ жеткілікті:
meta name= Author content = It's me!!!
Кілттік сөздерді көрсеткенде біз meta тэгіне lang қосымша
параметрін қостық соған аса назар аударуымыз керек. Бұл параметр сол немесе
басқа мәтінд жазылған тілдің көрсетілімі үшін арналған екені жайлы
айтқанбыз. Біздің мысалымызда кілттік сөздеріміз орыс тілінде жазылғанын
көрсеттік, яғни біз кілттік сөздерді әр түрлі тілде meta тэгінің
бірнешеуін пайдалана жаза аламыз. Сондай-ақ мәліметтер http тақырыбын
беруге көмектеседі. Бұл жерде кішкене техникалық шегерім жасауымыз керек.
Барлық HTML – құжаттар мамандандырылған программалар көмегімен беріледі.
Бұл қабылдау ережесінің жиынын және ақпаратты жіберу компьютерлік өндірісті
протокол деп аталады.
Web-беттерде жіберу және пайдаланушы деректерді өшіргенінің жиынтығы
HTTP (HyperText Transfer Protocol), протоколы деп аталады. Бұл протокол
директивалардың жиынтығымен және айнымалымен HTTP – тақырыбы деп атайды.
Сондай-ақ, HTML – құжаттың құрылымының сұрақтарына әртүрлі мәтіннің
тақырыбын қолдану жатады. HTML-дегі тақырыпқа өзіндік тэгтер берілген.
HTML құжатта барлық мәтіндік тақырыптың алты деңгейі қолданылады.
Ең үлкен деңгей – бірінші және әр тақырыптың өзіндік тэгі және өзінің
көрсетілімінің ережелері болады.Тақырыптарды белгілеудің тэгі өте
қарапайым. Бірінші деңгейдің тақырыбына h1 тэгі пайдаланылады, ал жабылу
сыңарына h1, екінші деңгейдің тақырыбына h2—h2 сыңарлары
пайдаланылады және солай алтыншы деңгейге дейін қайталана береді.
Кестенің сипатталуы BODY құжатының ішінде орналасуы керек. Құжатта
кестелер саны әр түрлі бола алады, сонымен қатар бір біріне енгізілген
кестелер де болуы мүмкін. Әр кесте TABLE тэгімен басталып, TABLE
тегімен ақталуы керек. Бұл жұп тэгтердің ішінде кестенің құрамы
сипатталады. Кез келген кесте бір немесе бірнеше жолдардан тұрады, олардың
әрқайсысында жеке ұяшықтарға мәліметтер беріледі.
Әр жол TR (Table Row) тэгімен басталады және TR тэгімен
аяқталады. Жолдарда орналасқан жеке ұящық TD және TD (Table Data) жұп
тэгімен немесе TH және TH (Table Header) тэгімен қоршалады. TH тэгі
әдетте кестенің тақырып ұяшықтары үшін, ал TD мәлімет-ұяшықтары үшін
қолданылады.
Бұларды қолданудағы айымашылық ұяшықтардың құрамын көрсетуге арналған
қаріптің типінде және ұяшықтардағы мәліметтердің орналасуында ғана. TH
типті ұяшықтардың құрамы жартылай қалың (Bold) қаріппен бейнеленеді және
ортада (ALIGN=CENTER, VALIGN=MIDDLE) орналасады. TD тэгімен анықталған
ұяшықтар үндеместен ортада тік бағытта және сол жаққа (ALIGN=LEFT) қарай
түзетілген мәліметтерді көрсетеді.
TD және TH тэгтері TR кестесінің жолының сипаттамасында ғана
орналасады. TR, TD және TH аяқтайтын кодтарды жазбай-ақ қойса
болады. Бұл жағдайда жолдың немесе ұяшықтың сипатталуының соңы келесі
жолдың немесе ұяшықтың басы немесе кестенің соңы болып табылады. Кестенің
аяқталуының тэгі TABLE міндетті түрде жазылуы керек.
Кестедегі жолдар саны ашылған TR тэгінің санымен анықталады, ал
бағандардың саны барлық жолдар арасындағы TD немесе TH максималды
мәнімен анықталады. Ұяшықтардың кейбіреулерінде ешқандай ақпарат болмауы
мүмкін, бұндай ұяшықтар бірінен соң бірі орналасқан – TD, TD жұп
тэгтерімен анықталады. Егер кез-келген жолдың соңында орналасқан бір немесе
бірнеше ұяшық ешқандай мәлімет сақтамаса, онда олардың сипатталуын жазбаса
да болады, браузер керекті бос ұяшықтар санын автоматты түрде өзі қосады
[5].
2.2 JavaScript тілінің негіздері
JavaScript – бұл объектіге және тілдік құралдарға негізделген, және
орта мүмкіндіктері объектімен ұсынылатын, бағдарламалау тілі, ал JavaScript
сценарийлер (бағдарлама) бұл өзара әрекеттенуші объектілер жинағы.
JavaScript объектісі – бұл реттелмеген қасиеттер жинағы, оның әрбіреуінің
ноль немесе одан көп атрибуттары бар, олар бұл қасиет қалай қолданылуы
мүмкіндігін анықтайды. Мысалы, егер ReadOnly қасиетінің атрибутына true
(шын) мәні меншіктелсе, онда осы қасиеттерді бағдарламалау арқылы өзгерту
мүмкіндіктері нәтижесіз болады. Қасиет – бұл басқа объектілерден, көп
қолданылатын мәндер мен әдістерден құралатын контейнерлер. Көп
қолданылатын мәндер – бұл кез келген енгізілген Undefined, Null, Boolean,
Number и String типтерінің элементі; объект – бұл енгізілген Object
типінің тағы бір элементі; әдіс – қасиетпен арқылы объектпен ассоциативті
функция.
JavaScript, Global, Object, Error, Function, Array, String, Boolean,
Number, Math, Date, RegExp сыйақты бірнеше енгізілген объектіден құралады.
Бұдан басқа, JavaScript қатаң түрде айтқанда, міндетті түрде функция мен
әдіс болып табылмайтын енгізілген операциялар жинағынан, сонымен қатар,
бағдарламаның орындалу логикасын басқаратын енгізілген операторлардың
жинағынан құралады.
JavaScript синтаксисі негізінен Java тілінің синтаксисіне сәйкес
келеді, бірақ сценарилер тілін үйренуге жеңілтету үшін онымен
салыстырғанда жеңілдетілген. Мысалы, айнымалылар декларациясы оның типінен
құралмайды, қасиетте типсіз болады, ал функция декларациясы бағдарлама
тексттінде оны шақырғаннан кейін тұруына болады [9].
2.2.1 Объектілер жайында жалпы мағлұматтар
JavaScript тілі JavaScript және С++ тілдерімен салыстырғанда қатаң
түрде объектілер классынан тұрмайды. Оның орнына олар үшін объектілерді
құруды жады бөлу жолымен жадыны конструкторларды қолдайды, ол Оның
орнына ол объектілерді олар үшін жады бөлу және олардың барлық немесе
кейбір қасиеттерін иницализациялау жолымен құратын конструкторларды
қолдайды. Барлық конструкторлар объектілер болып табылады, бірақ бар
объектілер конструктор болмайды. Әрбір конструктор, протатипті және
бөлінетін қасиеттерге негізделген ізін басуды іске асыру үшін қолданылатын
prototype қасиетін иеленеді. Объектілер new операциясында конструкторларды
шақыру жолымен құрылады; мысалы new String (жаңа жол) String жаңа
объектісін құрады. New конструкторды шақыру нәтижесі конструкторға тәуелді.
Сонымен, String ("бұл жол"), объект емес көп қолданылатын жолды құрады
[6].
JavaScript протатипке негізделген, із басуды қолдайды. Әрбір
конструктормен сәйкес протатип байланысқан, және конструктормен құрылған
әрбір объект осы прототипке сілтемені құрайды (объектінің порототипі деп
аталынатын). Прототип өз кезегінде, өз прототипіне және ары қарай сілтеме
құруы мүмкін. Осылайша прототиптер тізбегі құрылады. Объектінің қасиетіне
сілтеме – бұл берілген атпен қасиетті құрайтын объектілер прототипінің
тізбегінің бірінші прототипіне сілтеме. Басқа сөзбен айтқанда, егер
берілген объектінің берілген атпен қасиеті болса, онда осы қасиетке
сілтеме қолданылады, егер жоқ болса, онда осы объектінің қасиеті зерттеледі
және т.б.
Объектілер классына негізделген, объектке бағытталған тілдерде,
ағымдағы қалып класстар экземплярларымен іске асырылады. Әдістер
класстармен, ал із басушылық құраммен және мінез құлқымен. JavaScript-та
ағымдағы қалып және әдістер объектімен іске асырылады, ал құрамы мен мінез
құлқы із басады. Барлық объектілер, олардың прототипінен
құралатын,қасиеттерден құралады, осы қасиеттерді және оның тағайындалуын
бөледі. Класстарға негізделген тілдерден айырмашылығы, қасиеттер объектіге
оларға мәндерді меншіктеу жолымен динамикалық түрде қосылуы мүмкін. Жеке
жағдайда, конструкторлар мәндерді барлығына немесе құрылатын объектінің
кейбір қасиеттеріне меншіктеуге міндетті емес.
2.3 CSS
Web-дизайнерде html – құжатын жасау үдерісінде қиын форматтауды – жаңа
жолдан жаңа жолға дейін қаріптерді ауыстыру, мәтінді орналастыру, оның
түсі, мәліметтердің әртүрлі кестесін форматтауды қолдану қажеттілігі жиі
туындап отырады. Бұл проблеманы HTML стандартты құралының көмегімен шешуге
болады: әрбір жаңа жолды жеке командалардың жиынтығымен сипаттау, бірақ бұл
жағдайда қорытцынды құжаттың көлемі үлкен болады, сондай-ақ код жасаудың
өзі үлкен жұмыс істеуді талап етеді. Басқа жолмен: арнайы шағын тілдің
көмегімен бір рет парақты форматтауды қатаң тапсыратын, CSS стандартында –
Cascading Style Sheets (стилдердің каскадты кестесі) орындалатын сыртқы
файл парағына қосу арқылы істеуге болады. Басқа сөзбен айтқанда, CSS файлы
HTML құжатында мәтінді, кестені және басқа элементтерді форматтау үшін
қолданылатын шаблонның рөлін атқарады. Бір CSS файлын бірнеше рет сайттың
web-парағына қосу мүмкіндігі бар. CSS-ті ешбір шектеусіз кез келген
серверде қолдануға болады. Бұл технологияда қандай да бір ірі кемшіліктер
болмайды.
Сондай-ақ, каскадты кестелер диплом жобасының ақпараттық жүйесін жасау
кезінде қолданылды [1].
2.4 Macromedia Flash
Macromedia Flash – өте қуатты, солай бола тұра пайдалануға қолайлы,
интерактивтілікті қолдау орнатылған векторлық графиканың негізіндегі
анимирленген жобаларды құру құралы. Жақын арада ғана пайда болған бұл
технология, жаңа, интерактивтілігі мен мультимедиялығы бұрынғылардан
сапалық айырмашылығымен ерекшеленген Интернетті көрсетті.
Flash растрлік объектімен, сондай-ақ векторлық объектімен жұмыс
істеуге мүмкіндік береді. Векторлық графикалық элементтердің (графика мен
анимация) ерекшелігі, сапасы жойылмайтын кез келген рұқсаттағы экранда,
сондай-ақ кез келген орнатылған браузерде Flash – роликтерін біркелкі
сапалы қарауды қамтамасыз етеді. Біздің жағдайымызда Flash, жасалған
анимация мен дыбыс Web – жобасын толықтыруға мүмкіндік беретін, суретшілер
мен дизайнерлерге арналған таптырмас жұмыс құралы болып табылады.
Flash-клиптерде WAV және MP3 форматында дыбыс файлын пайдалануға
болады. Дыбыс, жеке сценаларды суреттеу сәтімен немесе меню түймешесі мен
пункттерін басу – дизайнның белсенді әрекеттерімен, сондай-ақ беталды
форманың белсенді аймағының әрекетімен (курсорды белгілі бір учаскеге
қозғалту және одан алып кету, тышқанның түймешесін басу немесе босату және
т.б.) байланыстыруға болады – [3].
Анимациялық роликтердің нәтижесінде алынатын кішігірім көлем Интернет
үшін көкейкесті болып табылады.
Интернеттегі Flash – ұсынысты қарау үшін, өз компьютеріңізде желіде
еркін таралатын бекітілген модуль болса болғаны немесе егер сіз браузердің
соңғы версиясын пайдаланатын болсаңыз, онда сізге қажетті құралдардың
барлығы бар. Қосымша модулдерсіз шығарылатын Flash – қосымшасында және
форматта сақтауға болады, ол тікелей роликте біріктіріледі. Мұндай тәсіл
мультимедиялық презентацияларды әзірлеу үшін өте қолайлы.
Web-стандарт ретінде Flash-ті пайдалану туралы бірнеше қабылданған
келісімдерден соң, HTML-мен жеңіл біріге бастады, ол Flash – жобасын ешбір
кемсіліксіз кіріктіруге мүмкіндік береді. Flash сілтеме арқылы көшуді,
браузер терезесін ашуды немесе HTML құралымен бір нәрсе жасауды талап
етпейді (1.6-сурет).
Негізгі үш артықшылығы бар:
а) ықшамды – Flash форматында сақталған суреттеудің көлемі өте
кішкентай болады. Үлкен сурет жасауға, оны жылжитын етуге, оны ғажап түрде
айналдыруға және дөңгелетуге болады, ал қорытынды файл бірнеше Кбайт
көлемінде ғана болады. Ал егер оныың көлемі өте кішкентай болатын болса,
онда ол желіде демде жүктеледі. Себебі, жоғары жылдамдықтағы Интернет
біздің әлі арманымыздағы дүние...;
ә) анимациялылығы – бұл жерде Flash – ең басты бағдарлама. Ешқандай
басқа бағдарлама мұндай қиын анимацияны жасай алмайды және осылай бола тұра
қорытынды көлемін ақылға симайтын көлемге созбайды;
б) интерактивтілігі – бұл сіз жасаған суреттеу қолданушының әрекетіне
дыбыс беруі мүмкін. Тышқанның жылжуына жауап ретінде қандай да бір сурет
пайда болуы немесе жоғалып кетуі мүмкін, ал түймешені басқанда – фильм
қосылады.
Бұл Flash пен анимациялық суреттеулердің көріністерін басқара алатын,
ерекше бағдарлама сценарийлерін жазуға дейін жетеді, сондай-ақ басқа
бағдарламаларды (сырттай Flash-ке қатысы бойынша) шақырады. Бұл
сценарийлер Action Script деп аталатын ерекше бағдарламалау тілінде
жазылады (2.1 – сурет).
2.1 – сурет. Macromedia Flash бағдарламасының интерфейсі
2.5 Denwer серверлік бағдарламалар қамтамасы
2.5.1 PHP-ді орнату және баптау
РНР тілін жобалағанда ең басты фактор қолайлылық болып табылады. РНР
программистке қойылған есептің тез әрі тиімді шешімін қамтамасыз ету керек.
Жалпы РНР сипаттамалары бес негізгі қасиеттермен сипатталынады:
а) дәстүрлілікпен;
ә) қарапайымдылықпен;
б) тиімділікпен;
в) қауіпсіздікпен;
г) икемділікпен.
РНР дің әсіресе қызықтыратын сипаты ол тегін таралынады.
Дәстүрлілік. Тілдің көптеген конструкциялары С, Perl тілдерінен
алынған, жиі РНР коды қарапайым С немес Pascal программаларда кездесетін
кодтардан айыра алмайсыз. Бұл РНР үйренудің бастамасын жеңілдетеді.
Қарапайымдылық. РНР сцинариі 10 000 жолдан немесе бір жолдан тұруы
мүмкін – оның барлығы есептің спицификасына байланысты, Қажетті
кітапханаларды жүктеуге, компиляцияның арнайы параметрлерін көрсетуге
немесе осы сыйақтыларды жасауға тура келмейді. РНР механизмі қарапайым (?)
бірінші экрандалған тізбектен бастап код орындалып бастайды және орындалуын
жұбы (?) экрандалған тізбегін кездестіргенге дейін жалғастырады. Егер
кодта дұрыс синтаксис болса, ол программист көрсеткендей орындалады.
Тиімділік. Тиімділік көпқолданушылық орта үшін программалау кезінде
негізгі ерекше факторы болып табылыды, оның ішіне және WWW кіреді. РНР 4.0
ресурсты белгілеу механизмі және объектке бағытталған программалаудың
қолдауын қамтамасыз ету, сонымен қатар сеанспен басқару іске асты. Соңғы
нұсқада артық жадыны белгілеуді болғызбайтын, сілтемелерді (reference
counting) санау механизі пайда болды.
Қауіпсіздік. РНР администраторлар мен құрушыларға икемді әрі тиімді
қауіпсіздік құралдарын қолдануға ұсынды, олар екі категорияға бөлінеді:
жүйелік деңгейінің құралдары және қосымша деңгейінің құралдары.
Жүйелік деңгейдің қауіпсіздік құралдары. РНР-да администратор-лардың
басқаруындағы қауіпсіздік механизмі іске асырылған; РНР-ді қалпына кетіру
дұрыс іске асырылуы істің максималды бостандығын және қауіпсіздігін
қамтамасыз етеді. РНР қауіпсіздік деңгейі деп аталатын режимде жұмыс істей
алады. Мысалы, орындалудың максималды уақытын және жадының қолданылуын
(бақыланбайтын жады шығыны сервердің жылдамдығына теріс әсер етеді)
шектеуге болады. cgi-bin ұқсас администратор, каталог бойынша шекту қоя
алады, оның ішіне қолданушы РНР сценариын қарайды және орындайды, сонымен
қатар сервердегі конфиденциалды ақпаратты көру үшін (мысалы, passwd
файлын) РНР сценарилерін қолдануға болады.
Қосымшалар деңгейінің қауіпсіздік құралдары. РНР стандартты функциялар
жинағына шифрлаудың берік механизміндері кіреді. РНР сонымен қатар
көптеген тәуелсіз фирмалар қосымшаларымен үйлесімді, бұл оны электрондық
коммерцияның (e-commerce) қорғалынған технологияларымен оңай
интеграциялануына мүмкіндік береді. Басқа артықшылығы РНР сценариінің
берілген текстін браузерде көре алмайсыз, себебі сценарий қолданушының
сұрауына жіберілгенге дейін компиляцияланады. РНР дің сервер жақта іске
асырылуы қолданушымен нетривалдық сценарилердің ұрлануын болғызбайды,
оларды білу View Source командасының орындалуы үшін жеткілікті.
Икемділікhttp.html:doks.gorodok.n et1004. РНР енгізілетін (embedded)
тіл болғандықтан, ол құрушының қажеттілігіне қатысты ерекше икемділікпен
ерекшеленеді.
Әдетте РНР-ді HTML-мен тіркестіріп қолдану ұсынылғанмен, ол тағы да
JavaScript, WML, XML және басқа тілдермен де жақсы интегралданады. Бұдан
басқа, жақсы құрылымдалған РНР қосымшалары қажеттілігіне қарай оңай
кеңейтіленеді (бұл барлық негізгі програмалау тілдеріне қатысты).
Браузерге байланысты қиындықтар жоқ, себебі клиентке жібермес бұрын
РНР сценариі толығымен сервер жақта компиляцияланады. Негізінде, РНР
сценарилерін браузерлермен кез келген құрылғыдан жіберуге болады, оның
ішінде ұялы телефондар, электрондық жазба кітапшалары, пейджерлер және
портативті компьютерлер, дәстүрлі РС.
Қосалқы утилиттермен айналысатын программисттер, РНР-ді командалық жол
режимінде жіберуге болады.
РНР нақты бір web-серверге бағыттадған кодтан құралмағандықтан,
қолданушы анықталған серверлермен шектелмейді (мүмкін, олар үшін таныс
емес). РНР мына серверлерде жұмыс істейді - Apache, Microsoft IIS,
Netscape Enterprise Server, Stronghold және Zeus . Бұл серверлер әртүрлі
платформаларда жұмыс істегендіктен, РНР платформалық тәуелсіз тіл болып
табылды және UNIX, Solaris, FreeBSD және Windows 9598NT сияқты
платформаларда іске асады. Сонымен қатар, РНР құралдары программистке
Enterprise Java Beans немесе СОМ-объектілері Win32 сыйақты сыртқы
компоненттермен жұмыс істеуге мүмкіндік береді.
Осындай жаңа мүмкіндіктерінің арқасында РНР қазіргі заманғы
технологиялар арасында ерекше орын алады және жобалардың жеткілікті шегіне
дейін масштабталуын қамтамасыз етеді.
Тегін таралу. Open Source қабылдаған стратегиялары және РНР бастапқы
тексттерінің тегін таралуы қолданушылар үшін баға жетпес көмек көрсетті.
Қосымша, РНР қолданушыларының бірлестігі өзінше коллективті қолдаушы
қызметі болып табылады, танымал электрондық конференцияларынан ең қиын
сұрақтар (2.2 – сурет).
2.2 – сурет. phpMyAdmin қосымшасының интерфейсі
2.6 Web-парағын жасауға арналған бағдарламалық құралдар
2.6.1 Joomla контент басқару жүйесі
Joomla атауына фонетикалық ұқсас сөз jumla, суахили тілінен
аударғанда Бәрі бірге немесе Бір бүтін дегенді білдіреді.
Joomla мазмұнының басқару жүйесі, кең тараған CMS Mambo-ның бұтағы
болып табылады. Бір топ тәуелсіз жасаушылар Mambo проектісінен экономикалық
саясаиқа келіспеуінің себебінен бөлініп шықты. Joomla-ның ең алғашқы
версиясы 2005 жылы 16-қыркүйекте жарық көрді, Mambo 4.5.2.3 версиясында
табылған қателіктерді жөндеп оны одан әрі дамытып аты Joomla деп
ауыстырылды.
Қазіргі уақытта 1.6 версиясы кең ауқымда қолданылады. 1.0 версиясы
бүгінгі күнде ескірген болып 2009 жылы 1-шілдеде ресми сүйеуі қысқартылды.
2008 жазында Joomla күнделікті жүктелу саны бойынша WordPress-тен кейінгі 2-
ші орынды иеленіп, басқа жүйелермен салыстырғанда әлдеқайда алда болды.
Веб сайтын жасау үшін CMS Joomla әрүрлі құрал саймандарды иемденген.
Жүйенің маңызды ерекшелігі бұл- бастапқы орнату кезіндегі құрал
саймандардың минимальді топтамасы, қажеттіліктерін өлшеммен толықтырып
отырады. Бұл администраторлық панельдің керек емес элементтердің көбейіп
кетуін төмендетеді, сонымен қатар серверге түсетін ауыртпашылықты
бәсеңдетеді және хостингте орынды үнемдейді.
Joomla фронталдық және администраторлық бөлігін кез келген тілде
интерфейсті бейнелеуге мүмкідік береді. Каталог кеңейтілімі әртүрлі тілдер
құрамын қамтиды, штаттылық құралдар администрациясында орнатылады. ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ 10
1 Жалпы бөлім 11
1.1 Итерактивті сайт құрудағы өзекті мәселелер 11
1.2 Интернет 12
1.3 Web сайттар туралы 16
1.4 Клиент-сервер технологиясы 18
2 Қолданылған программалық қамтама 21
2.1 Программалау тілдері 21
2.2 JavaScript тілінің негіздері 25
2.3 CSS 27
2.4 Macromedia Flash 27
2.5 Denwer серверлік бағдарламалар қамтамасы 29
2.6 Web-парағын жасауға арналған бағдарламалық құралдар 31
3 Жобалау бөлімі 33
3.1 Программалық жабдықталуы 33
3.2 Ratіonal Rose аспабымен жұмыс 35
3.3 Прецеденттер диаграммасы 36
3.4 Тізбектер диаграммасы 37
3.5 Кооперация диаграммасы 39
3.6 Кластар диаграммасы 41
3.7 Күй диаграммасы 41
4 Қолданбалы бөлім 43
4.1 Программалық жабдықталуы 43
5 Экономикалық бөлім 68
5.1 Сайтты өңдеудің еңбек сиымдылығын анықтау 68
5.2 Сайтты өңдеуге кететін шығындарды есептеу 68
5.3 Өңделген сайттың мүмкін болатын бағасын анықтау 73
6 Қауіпсіздік және еңбек қорғау бөлімі 75
6.1 Компьютермен жұмыс жасау ережелері мен қауіпсіздік техникасы 76
6.2 Бөлменің микроклимат көрсеткіштері 77
6.3 Жұмыс орындары үшін жарықтандыру талаптары 79
6.4 Өрт қауіпсіздігі 81
6.5 Электр қауіпсіздігі 82
6.6 Бөлмені желдету шарттары 83
6.7 Бөлмені жасанды жарықтандыру шарттары 83
ҚОРЫТЫНДЫ 86
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 87
А қосымшасы 88
Ә қосымшасы 100
КІРІСПЕ
Бұл дипломдық жұмыстың маңыздылығы – ақпараттандыру, яғни адам
қызметінің түрлі аймағына қазіргі компьютерлік технологияларды пайдаланып,
ақпараттандыру. Қазіргі заманда технологиялық үрдістер өте жылдам қарқынмен
дамуда. Қоғамдағы осы жаңалықтарды тез арада және әр уақытта адамдарды
хабардар етіп тұру үшін түрлі ақпарат көздері пайдаланылады. Сол ақпарат
көздерінің таралу жолдары алуан түрлі болып келеді. Ақпараттар теледидар,
газет-журналдар арқылы, әр жерлердегі түрлі жарнамалар арқылы таралады. Осы
ақпарат көздерінің таралуының ең жас, ең тиімді түрінің бірі интернет
желісі болып табылады. Интернет желісі өте жақсы дамып келеді. Оның дәлелі
желі арқылы ақпарат қана алып қоймай, сауда жасап, үйден шықпай, керек
затқа қол жеткізуге болады. Бұл жаһандану заманында адам баласының қол
жеткізген ең үлкен табыстарының бірі.
Дер кезінде ақпараттанудың маңызы адам баласының уақытын үнемдейді және
дұрыс таңдау жасап, қаржысын үнемді пайдалануын қамтамасыз етеді. Сонымен
қатар, жаңа пайда болған заттың да тез арада таралып, шығарған компаниясына
немесе фирмасына тез көтерілуіне көмектеседі.
Менің жұмысым ақпараттандыруды интернет желісі арқылы қамтамасыз етуге
бағытталған болып табылады. Бұл жүйе сауда-саттық бизнесі үшін таптырмас
пайданың көзі болатыны айдан анық. Сонымен, бұл дипломдық жұмыс Web
технологияда Ұялы телефон дүкені үшін ақпараттық жүйе құруға арналған
болып табылады.
1 Жалпы бөлім
1.1 Итерактивті сайт құрудағы өзекті мәселелер
Алдағы дипломдық жұмыста әлем сауда-саттығына арналған Ұялы телефон
дүкені атты интерактивті сайтын құру жоспарланып отыр.
Интерактивті сайт – бұл әртүрлі интерактивтік сервистерді (мысалы:
почта, іздеу, жаңалықтар, сауалнама, форум, ауарайы т.б) өзіне біріктірген
веб сайт. Интерактивті сайтты оның түріне қарай вертикалды және
горизонтальды деп бөледі.
Горизонтальды сайттар көптеген саланы қамтыған іздеу жүйесіне
негізделген. Оларға көпке танымалы Yahoo немесе Yandex сияқты іздеу
жүйелерін жатқызуға болады.
Ал, вертикалды сайттар белгілі бір бағыт бойынша мәліметтерді қамтиды.
Мысалы: farm.kz медицина саласын қарастырады. Сондай ақ, интерактивті
сайттар қолдаушыларды қамтуына қарай көпшіліктік және корпоративтік болып
бөлінеді.
Көпшіліктік сайттар барлық интернет қолданушыларына арналған. Бұлар
көпшіліктік кітапханалардың эквивалент ретінде қарастырылады. Мұнда
көрсетілген ақпараттарды кез келген қолданушы қолдана алады.
Корпоративтік сайттар – бұл көпшіліктік сайттардың қарама қарсысы,
яғни мұндай сайттар тек өзінің жұмысшыларына немесе серіктеріне арналған.
Интерактивті сайттардың қарқынды дамуына әртүрлі және ақпараттық
мәліметтерді бір жүйеге біріктіре алатын бағдарламалардың пайда болуы әсер
етуде. Мұндай бағдарламалар порталдық шешім деп аталады. Порталдық шешім
бағдарламалары дара кіру технологиясы Single Sing On (порталға кірген
қолданушы порталдың бір бөліміне келесі бөліміне авторизацияны қайталамай
өте алады) бойынша жұмыс жасайды.
1.2 Интернет
1.2.1 Интернет ұғымы
Интернет бүкіл әлемдегі миллиондаған компьютерлік желілерді бір-
бірімен байланыстырып тұрған орасан зор компьютерлік желі, ол хаттама
(протокол) деп аталатын бірыңғай стандартпен жұмыс істейді. Желідегі
компьютерде мәтін, сурет, аудио, бейнематериалдар тағыда сол сияқтылар, өте
үлкен ақпарат көлемі сақталады.
Желіні пайдаланудың ең негізгі түрлеріне – бүкіл әлемдік өрмек,
электрондық почта, желілік чат (әңгімелесу) және дискуссиялық топтар
(конференциялар) жатады. Желіге қойылатын ең негізгі талап-байланыс
арналары елеулі өзгерістерге ұшырағанымен, кез-келген жағдайда информацияны
бір орынна екінші орынға сенімді түрде жеткізу қажеттілігі болып саналады.
Желі тораптарының (түйіндерінің) бірсыпыра бөлігі істен шықса да,
қалғандары өз жұмысын атқара алатын қалыпта қалуы тиіс болады. Информацияны
тасымалдау сенімділігі мен оның жеткізілу жылдамдығын арттыру мақсатында
мәліметтерді тасымалдаудың жаңа түрі-дестелерді (пакеттерді) каммутациялау
технологиясы пайда болады. Оның артықшылығы болып мәліметтерді тасымалдау
жылдамдығының жоғарылығы сенімділігі және икемді жұмыс істеуі саналады.
Желіні басқару ісінің өте сенімді жұмыс істеуін жүзеге асыру
мақсатында оларды бір орталықтан басқармай, барлық түйінді компьютер бірдей
тең құқықты болып жасалады, яғни әрбір желі торабындағы компьютер
мәліметтерді қабылдау, жөнелту істерін атқарумен қатар басқа тораптардан
келіп түскен хабарларда ары қарай жөнелту кезінде оларды басқаша адрестеу
(маршруттау) ісінде жүзеге асатын еді.
Осындай жаңа технологиялар өте жемісті нәтиже беріп, бұл бастама 1969
жылы АҚШ-тағы бірсыпыра әскери, ғылыми және білім орталықтарын біріктірген
ARPANET желісінің ұйымдастырылуына себепші болды. Содан көп ұзамай-ақ
Internet (желі аралықтары) – желілерді біріктіру термині пайда болды.
Сонымен, Интернет – барлық жүйелері хаттама деп аталған бірыңғай
стандартпен, яғни ережемен жұмыс істейтін біртұтас ауқымды (глобальды)
компьютерлік желі.
1.2.2 Интернеттің дамуы
Интернеттің дамуы мен таралуы оның құрамының негізгі үш бөлімі болып
табылатын төмендегідей үш бағытта жүргізіліп келеді:
а) техникалық немесе ақпараттық компонент;
ә) программалық компонент;
б) информациялық компонент.
Ақпараттық компонент. Интернеттің ақпараттық компоненті компьютердің
әртүрлі модельдері мен жүйелерінен, физикадық негізі әртүрлі болып келген
байланыс араларынан, компьютерлермен байланыс аралары арасындағы
механикалық әрі электрлік үйлесімді қамтамасыз ететін құрылғылардан тұрады.
Сондықтан мәлімет тасымалдау ісі байланыстың кабельдік және спутниктік
арналарынан радиореле жүйесіен, теледидарға арналған кабельдік арналардан
тұрады.
Программалық компонент. Интернеттегі әртүрлі типтегі компьютерлер мен
құрылғылардың үйлесімді жұмыс істеуін олардың программалры қамтамасыз
етеді.
Мәліметтерді кез-келген байланыс арналары арқылы тасымалдайтындай және
кез-келген компьютерде оларды қабылдап алуға болатындай етіп түрлендіре
алады:
а) біртектес хаттамалардың қолданылуын қадағалайды;
ә) тасымалдайтын мәліметтердің біртұтастығын қамтамасыз етеді.
Желінің осы сәттегі жұмыстық қалпын бақылап, оның ішінен ақаулы
аймақтар табылса мәлімет көлемі тасымалданатын шамадан тыс асып кеткен
аймақтарды байқаса, мәліметтер ағынын ол маңайларды айналып өтетін басқа
жақтарға қарай бағыттайды.
Сонымен, программалық компоненттің негізгі функциолары:
а) информацияны сақтау, іздеу, жинақтау, көру немесе таңдау;
ә) желідегі мәлімет қауіпсіздігін сақтау.
Аппаратураның функционалдық сәйкестікткрін қамтамасыз ету істері болып
табылады.
Программалық жабдықтар екі топқа бөлінеді:
а) сервер – программалар тұтынушылар компьютеріне қызмет ететін желі
торабында орналасады;
ә) клиент – программалар тұтынушы компьютерлерінде орналасып,
сервердің қызметін пайдаланады.
Информациялық компонент. Желідегі компьютерлерде сақталатын әртүрлі
құжаттар арқылы өрнектеледі. Мәліметтерді желіде орналастырудың бір
ерекшелігі – олар таралған түрде сақталады, мысалы, мәтін бір компьютерде,
екіншісінде дыбыс пен әуен, ал графика басқа желідегі, үшінші компьютерден
алына береді желідегі құжаттар бір-бірімен сілтеме адрестермен береді.
Осы құрылымға сәйкес аппараттық, программалық және информациялық
қорлар да біртіндеп дамып келеді, олар құрастырылуына байланысты әртүрлі
меншікте (мемлекеттік, қоғамдық, корпаративті немесе жеке меншіктерде) бола
береді.
Интернетте көптеген қызмет түрлері бар. Олардың ішіндегі ақпаратты
таратуға арналғандары: WWW, FTP, Telnet және тағы басқалар, электрондық
мәлімет алмасу үшін: E-mail, Usenet, ICQ, IRC, IP-телефония және басқалар.
Интернеттің әр қызмет бабы мәлімет таратудың немесе алмасудың әртүрлі
функциоларын атқарады, оның үстіне олардың кейбірі ескіріп жойылса, кейбірі
жаңадан туындап келеді.
Интернет желісіндегі ақпараттық ресурстарды іздеуді және қарауды
жеңілдету үшін Internet Explorer браузерімен жұмыс істеудің бірқатар
тәртібін меңгеру қажет. Интернет желісін қарауды үй парағын, яғни Internet
Explorer іске қосылған кезде ашылған алғашқы парақтан бастауға болады.
Басқа параққа ауысу үшін осы парақтағы кез келген сілтемені таңдау қажет.
Интернет желісінде басқа елде жүрген адамдармен желілік чат арқылы
әңгімелесуге немесе электрондық почта арқылы хат алмасып сөйлесуге, басқа
елдердің жаңалықтарын білуге, жұлдызнама жаңалықтарды қарауға және өзімізге
керекті мәліметтерді іздеуге болады.
1.2.3 Интернет желісінің құрылымы
Әрбiр тұтынушы компьютерi арналарымен байланысады. Ал түйiндi немесе
серверлер бiр-бiрiмен қуатты оптикалық талшықты немесе спутниктi арналармен
жалғасады. Серверлер кез келген жай компьютерлер арасында байланыс орнату
үшiн қажет, олар: тәулiк бойынша үзiлiссiз жұмыс iстеп, байланыс
сеанстарының арасындағы уақытта жолда жүрген ақпараттарды уақытша сақтайды,
ақпараттық серверлер деп аталатын мәлiмет жинақтауыш компьютермен жылдам
iстейтiн оптикалық түрдегi байланыстыру iсiн қамтамасыз етедi. Ақпаратты
сервер – дегенiмiз қалың көпшiлiкке арналған, әрбiр тұтынушы пайдалана
алатын көптеген ақпараттар түрлерi жинақталған арнаулы компьютер. Мұнда
жаналықтар, мерзiмдi баспасөз (газет-журналдар), жарнамалар, т.с.с.
мәлiметтер сақталады.
Желiге қосылған әрбiр компьютерге қайталанбайтын айрықша өзiндiк
адрес (IP-адрес) берiледi, адрес компьютердiң типiмен (IBM, Macintoch),
операциялық жүйенiң түрiмен (MS DOS, Windows HE, Windows XP) байланыста
болмайды, демек жiберiлген ақпарат тура адрес көрсетiлген компьютерге келiп
түседi. Сервер мәлiметтердi тасымалдау кезiнде хабарды жiберген және оны
алатын компьютерлер арасындағы ең қысқа жолды таңдайды, жұмыс барысында ол
байланыс арнасының бос аралықтарын тиiмдi түрде пайдаланады. Бұл мүмкiндiк
Интернеттi қазiргi кездегi ең жылдам, әрi арзан, әрi сенiмдi байланыс
жабдығына айналдырды деуге болады.
Ал ендi серверлер жұмысы қалай ұйымдастырылған, Интернетте адрестi кiм
тағайындайды, компьютерлер арасындағы байланыс қалай қамтамасыз етiледi,
компьютер желімен қалай қосылады деген мәселелерге келсек, бұның бәрiн
iстейтiн арнайы қоғам – Интернет провайдерi деген ұйым, мекеме бар.
Интернетте қызмет көрсету провайдерi – ISP (Internet Service Provider),
Интернет пен қарапайым тұтынушылардың тiкелей қатынас құруын жүзеге
асыратын заңды тұлға.
1.2.4 World Wide Web құрылымы
WWW дүние жүзiлiк тармақталған желi – бұл Интернеттiң ең кең таралған,
күннен күнге тоқтаусыз өсiп жатқан қызмет түрi. World Wide Web Интернеттегi
барлық құжаттар және мультимедиалық ресурстарды сипаттайтын термин. Бұл
мәлiметтердi пайдалану жолында оларды оқып көру үшiн Micrоsoft Internet
Explorer, Netscape Navigator, Opera cияқты програмалық жабдықтар, яғни
браузерлер қолданылады. Олар Интернеттен керектi құжаттарды iздеп табуға,
қарауға, жазып алуға мүмкiндiк бередi. Гипермәтiнін (байланысқан мәтiндер)
мүмкiндiгi веб мәлiметтерді бiрiнен бiрiне көшудi жеңiлдетедi. Файлардың
HTML форматын iске қосатын гипермәтiн мүмкiндiгi веб парақтарының бiр
бетiнен екiншi бетiне сiлтеу бойынша көшудi жеңiл жүзеге асырады. Бұл
беттерде суреттер, бейне жазбалар, дыбыстар, үш өлшемдi (кеңiстiктегi)
нақты бейнелер т.с.с. орналасады. Осындай сiлтемелер арқылы байланысқан
парақтар World Wide Web-тiң негiзгi құралымын құрайды. Web жүйесiне
қосылғаннан кейiн әрбiр адам WWW желiсiндегi кез келген мәлiметтi
басқалармен бiрдей пайдалану құқығына ие болады, бұдан соң басқа
компьютермен байланасу үшiн немесе қосымша артықшылық, шектеулер үшiн ақы
төлеудiң қажетi жоқ.
World Wide Web (WWW немесе Web) Интернет мәлiметтерiн жеңiл көруге
болатын графикалық интерфейс мүмкiндiгiн бередi. Ондағы мәлiметтер және
олардың бiр-бiрiмен байланысын ақпараттық өрмекші деп айтса да болады.
Web-тiң әр бетiнiң басқа парақтармен байланысын көрсететiн сiлтеме
белгiлерi бар, оны бiр-бiрiмен байланысқан парақтардан тұратын өте үлкен
кiтапхана деуге болады. Бiр тораптық компьютерде орналасқан мәлiметтер Web
кiтабы секiлдi, ал оның беттерi кiтап парақтарын көзге елестетедi. Бұл
беттердегi мәлiметтер дүниенiң кез келген бұрышында орналаса бередi. Солар
арқылы жер шарындағы барлық серверлiк компьютерлердегi ақпараттар көз
алдыңызда орналасады. Мұнда қашықтағы – қымбат, жақындағы – арзан деген
ұғым жоқ, олардың бағасы тек мәлiметтiң көлемiне немесе сiздiң байланысып
отырған уақытыныздың ұзақтығына байланысты. Web мәлiметтерiн қарау адресi
көрсетiлген белгiлi бiр тораптық (түйiндi) компьютерден басталады.
1.2.5 URL-адрестерi
Бұл Интернетте орналасқан құжаттардың адресiн жазудың арнайы формасы.
Ол желiнiң қай серверiнде орналасса да, керектi мәлiметтi айнытпай қатесiз
табуды қамтамасыз ететiн сөз тiркесi. URL адрестерiнiң жазылуынан мысал
келтiрейiк:
http: www.zerde.kzprojectindex.php
мұндағы, http – протокол, яғни хаттама;
www.zerde.kz – адрестiң домендiк бөлiгi;
zerde.kz – доменнiң аты;
project – сервердегi каталог аты;
index.php – веб парақтың файлының аты.
Домен – бiр компьютермен басқарылатын немесе бiр желiлiк жұмыс
машинасының (желi торабының) басшылық етуiмен iстейтiн информациялық желi
қорлар (ресурстар) тобы.
1.3 Web сайттар туралы
1.3.1 Web сайт түсінігі
Веб сайт немесе жәй сайт (ағыл. Website, Web – өрмекшінің торы және
site-орын) – бір немесе жинақталған веб парақтары интернетте HTTPHTTPS
хаттамалары арқылы мүмкіншілік алады. Сайттың парақтары жалпы түпкі мекен-
жайларды, сонымен қатар, қарапайым тақырыпты, логикалық құрлымды,
рәсімдеуді және авторлауды біріктіреді. Жинақталған барлық жалпы мүмкіндік
алған сайттар жалпы әлемдік торды құрайды. Сайттың мағынасы ертеректегі
түсінікте физикалық желі түйіні – хостпен сервермен шатасырлған, бірақ
интернеттің өсуімен, серверлер технологиясының жақсаруымен бір компьютерде
көптеген сайттармен домендерді орналастыруға болатын болды. Веб парақтың
жұмыс жасау принципне тоқталасақ. Веб жүйесі қолданушы (браузер), сервер,
қосымшалар сервер, мәліметтер сервері деген төрт бөлімнен тұрады (1.1 –
сурет).
1.1 – сурет. Веб парағының жұмыс жасау сұлбасы
1.3.2 Web-сервері
Қарапайым тілмен айтсақ қолданушының веб парағын көруге мүмкіндік
беретін бағдарлама не компьютерді веб сервер дейміз. Қазіргі таңда кеңінен
қолданылытын серверлерге Apache, IIS жатады. Веб парақты көріп жатқан
жақты клиент дейміз. Сервер вебті көрсетіп жатқан жағы болып саналады.
Сонымен бірге веб парағын жазған тілдегі скриптті клиенттік және серверлік
деп бөледі. Клиенттік скрипт веб парақ көрсетіп тұрған компьютерде тікелей
қолданылыды. Мысалы: JavaScript, VBScript, ActiveX. Серверлік скрипттер веб
сервер компьютерінде өңделеді, нәтижесі қолданушыға жіберіледі. Мысалы:
Perl, PHP, ASP, JSP т.б.
Web-серверді таңдау кезінде, ең негізгі критерийлер – баға мен
өндірістілікті басшылыққа алу қажет. Біріншіден, Web-сервер қандай іс-
әрекет орындайтынын және оған қандай типтегі мәліметтермен жұмыс істеуге
тура келетінін біліп алу қажет. Осыдан соң серверге арналған қаржылық шекті
анықтау керек. Жеке Web-сервері үшін кез-келген тегін немесе шартты-тегін
бағдарламалар пайдаланылады және оны ДК немесе Macintosh типті арзан
дербес компьютерге орналастырады. Ірі корпоративтік жүйелер үшін
коммерциялық бағдарлама-сервер жұмыс істейтін, UNIX операциялық жүйесі
орнатылған қуатты жұмыс станцияларына өтініш жасауға тура келеді.
Негізгі Web-серверлер:
а) Apache;
ә) Microsoft US;
б) NCSA;
в) Netscape Web-сервері;
г) WebSite;
ғ) Webstar болып табылады.
Олардың әрқайсысына төменде тоқталып өтеміз. Бұл осы өнімді мадақтау
ретінде емес, олармен байланысты танымал проблемаларды жай ғана сипаттау
мен шолу ретінде қарастырылады [1].
1.4 Клиент-сервер технологиясы
Ереже бойынша ақпараттық жүйенің құрамына кіретін компьютерлер және
бағдарламалар тең құқықтық болып табылмайды. Желідегі бір компьютер
процессорлар, файлдық жүйе, почталық қызмет, басу қызметі, мәліметтер
базасы сияқты ақпараттық-есептеу ресурстарды қамтиды. Ал басқалары оны
пайдаланады. Кез-келген ресурсты басқаратын компьютерді сол ресурстың
сервері, ал онымен қолданғысы келген компьютерді клиент деп аталуы
қабылданған. Нақты сервер өзінің ие болған ресурс түрімен сипатталады.
Яғни, егер ресурс мәліметтер базасы болса, онда тағайындалуы- мәліметтер
базасын өңдеуге байланысты клиенттердің сұраныстарына қызмет көрсету болып
табылатын, мәліметтер базасының сервері туралы айтылады; егер ресурс –
файлдық жүйе болса, онда файлдық сервер немесе файл-сервер туралы айтылады
және т.с.с.
Бұл принцип үрдістердің өзара әсерлесуіне де таралады. Егер олардың
біреуі басқаларға сәйкесінше қызметтер жинағын беру арқылы кейбір
функцияларды атқаратын болса, мұндай үрдіс сервер ретінде қарастырылады.
Осы қызметтерді пайдаланатын үрдістерді клиенттер деп атау қабылданған.
Бүгінгі таңда клиент-сервер технологиясы кең қолданыс алуда, алайда
өзінен-өзі ол әмбебап рецепттерді ұсынбайды. Ол тек қазіргі заманғы
таратылған ақпараттық жүйенің қалай ұйымдастырылу керек екенінің жалпы
көрінісін береді. Оның үстіне бұл технологияның нақты бағдарламалық
өнімдерде және де бағдарламалық қамтаманың түрлерінде жүзеге асуы әлдеқайда
ажыратылады.
Клиент-сервер технологиясының негізгі принциптерінің бірі әртүрлі
табиғаты бар стандарттық қосымшаның функцияларын үш топқа бөлуге
негізделген. Бірінші топ – бұл мәліметтерді енгізу және көрсету
функциясы. Екінші топ берілген пәндік облысқа сипатталған тек қана
қолданбалы функцияларды біріктіреді. Үшінші топқа мәліметтерді сақтау және
басқару (мәліметтер базасын, файлдық жүйелерді және т.б.) функциялары
жатады. Осыған сәйкес кез келген қосымшада келесі логикалық компоненттер
таңдалады:
а) бірінші топтың қызметтерін жүзеге асыратын көрсету компоненті
(presentation);
ә) екінші топтың қызметтерін қолдайтын қолданбалы компонент (business
application);
б) үшінші топтың қызметтерін қолдайтын ақпараттық ресурстарға
қатынау компоненті (resource acces) немесе ресурстар менеджері (Resource
manager).
Клиент-сервер технологиясының шеңберінде қосымшаларды жүзеге
асыруының айырмашылығы үш фактормен анықталады. Біріншіден, барлық үш
топтың қызметтерін жүзеге асыру үшін қандай механизмдер қолданатындығымен.
Үшіншіден, жүйеде компьютерлер арасында логикалық компоненттер қалай
таратылғандығымен.
Әрқайсысы келесі сәйкес келетін модельдерде жүзеге асатын үш
әдістемелер ерекшеленеді:
а) қашықтықтағы мәліметтерге қатынау моделі (Remote Date Access –
RDA);
ә) мәлеметтер базасы серверінің моделі (DateBase Server – DBS);
б) қосымша серверінің моделі (Application Server – AS).
RDA – моделінде көрсетім компонент және қолданбалы компонент кодтары
бірлескен және компьютер-клиентте орындалады. Соңғысы мәліметтерді енгізу
және көрсету функцияларымен бірге таза қолданбалы функцияларды да қолдайды.
Ақпараттық ресурстарға қатынау, ереже бойынша арнайы тілдің операторларымен
(SQL тілі, егер мысалы мәліметтер базасы туралы айтылатын болса) немесе
арнайы кітапхананың функцияларын шақыруымен қамтамасыз етіледі (егер
сәйкес келетін API болса). Ақпараттық ресурстарға сұраныстар қашықтықтағы
компьютерге торап бойынша жіберіледі (мысалы, мәліметтер базасы серверіне).
Соңғысы сұраныстарды өңдейді және орындайды және клиентке мәліметтер блогын
қайтарады. Ол 1.2 – суретте көрсетілген. Клиент-сервер архитектурасы
туралы айтқанда, көбінесе осы модель туралы айтады.
1.2 – сурет. Қашықтықтағы мәліметтерге қатынау моделі
DBS-моделі компьютер-клиентте орындалатын үрдіс көрсетім
функцияларымен шектеледі, ал қолданбалы функциялар компиляциялянатын
резиденттік процедуралар немесе мәліметтер базасының процедуралары деп
аталатын сақталатын процедураларда жүзеге асырылған (stored procedure)
деген жорамалда құрылады. Олар тікелей мәліметтер базасында сақталады және
мәліметтер базасының компьютер-серверінде орындалады (мұнда мәліметтерге
қатынауды басқаратын компонент, яғни МББЖ қызмет етеді). Сақталатын
процедуралардың механизмі – DBS-моделінің ерекше сипаттамасы – әзірше тек
қана МББЖ-де, онда да бәрінде емес бар болғандықтан ақпараттық ресурстың
түсінігі мәліметтер базасына дейін тарылған. Ол 1.3 – суретте көрсетілген.
1.3 – сурет. Мәліметтер базасы серверінің моделі
Тәжірибеде егер мәліметтер базасының бүтіндігін қолдауды және кейбір
қарапайым қолданбалы функцияларды сақталатын процедуралармен (DBS-модель)
қолдайтын болса аралас модельдер жиі қолданылады, ал әлдеқайда күрделі
функциялар компьютер-клиентте орындалатын (RDA-модель) қолданбалы
бағдарламада тікелей жүзеге асырылады. Бірақ бірден екі моделідің
элементтерін қамтитын мұндай шешімдер олардың арақатынасы туралы біздің
көрсетімді толығымен өзгерте алмайды.
AS – моделінде компьютер-клиентте орындалатын үрдіс мәліметтерді
енгізу және көрсетуге жауап береді (яғни, бірінші топтың қызметтерін жүзеге
асырады). Қолданбалы функциялар қашықтықтағы компьютерде қызмет ететін
үрдістер тобымен (қолданба серверлері) орындалады. Қолданбалы есептерді
шешу үшін қажетті ақпараттық ресурстарға қатынау RDA-моделіндегідей әдіс
бойынша қамтамасыз етіледі. Қолданбалы компоненнттерден әртүрлі түрдегі
ресурстарға қатынау бар- мәліметтер базасы, индекстелген файлдар, кезектер
және т.б. Ереже бойынша, қосымшалар сервері ресурс менеджері қызмет ететін
компьютерде орындалады, бірақ басқа компьютерлерде де орындалуы мүмкін. Ол
1.4 – суретте көрсетілген.
1.4 – сурет. Қосымшалар сервері моделі
2 Қолданылған программалық қамтама
2.1 Программалау тілдері
2.1.1 HTML
Hyper Text Markup Language (HTML) – Web орталығында гипертексттік
құжаттарды жасауға арналған стандартты тіл болып табылады. HTML да Web
браузердің әртүрлі типтері мен құжаттарды қарастуруға болады. Егер құжат
HTML көмегі мен жасалған болса, онда құжаттың әртүрлі элементерін бөлуде
және оларды бірінші жөндеу кезінде Web браузер HTML ді қолданады.
HTML-ді қолдану құжатты форматтауға, оларды шрифттардың, сызықтардың
және басқада графикалық элементердін комегімен кез-келген жүйеде көруге
мүмкіндік береді.
Құжаттардың көбі тақырып парагрофы немесе тізімдер сияқты стандартты
элементтерді өз ішіне қамтиды. HTML-дің тэгтерін қолдана отырып сіздер
ақпараттық толық құжатты және жалпы құрылымды толық түрде сақтап, берілген
элементке Web-браузердің минималдық ақпаратын қолдана отырып, сол берілген
элементті түсіндіре аласыздар. HTML-құжатты оқу үшін керектісі – бұл
экранда құжатты автор берген түрде көрсету және HTML-дің тэгін қолданатын
Web-браузер.
Көп жағдайларда автор құжаттың ішкі жағына көп көңіл бөледі. HTML-ді
оқушы адам Web-браузердің мүмкіндіктерін қолдана отырып құжаттың ішкі жағын
басқара алады. HTML тэгінің көмегімен құжаттың тақырыптары мен абзацтарының
қай жерде болатынын анықтауға болады, соңынан Web-браузер сол тэгтерді
қолданады. Мысалы, бір Web-браузер тэгті абзацтың басында қолданып құжатты
керекті түрде көрсете алады, ал басқасы мұндай мүмкіндікке ие емес және ол
құжатты бір жолда көрсетеді. Web-браузер сонымен қатар құжаттың көрінісімен
әсер ететін шрифттің түрін, көлемін өзгеру мүмкіндігіне ие.
HTML-дің тэгі төмендегідей екі категорияға бөлінеді:
а) Web-браузерде толық түрде құжаттың денесі қалай көрінетінін
анықтайтын тэг;
ә) құжаттың авторы сияқты құжаттың жалпы свойствасын жазып көрсететін
тэг.
HTML-дің артықшылығы, бұл сіздің құжатыңыз Web-браузерде әртүрлі
типтермен және әртүрлі платформалардың көмегімен көруге болатынында.
2.1.2 HTML тілінің негіздері
Интернеттің бір мәліметтерінің, яғни барлық Web-парақтарының бір ортақ
қасиеті – олардың барлығы да HTML-тілінде Web-парақтар жасау программалауға
ұқсас болғаны мен, ол қарапайым программалау тілі емес. HTML – гипермәтінді
белгілеу тілі. Кәдімгі мәтіндерді Web-парақтар түрінде бейнелеуге арналған
ережелер жиынын анықтайды. HTML тілі World Wide Web қызмет бабымен бірге
дами отырып, Web-парақтарының ең жақсы деген мүмкіндіктерін жүзеге асырып,
оны кең пайдалану жолдарымен толықтырылып отырылды. Ол World Wide Web
жүйесінің негізі бола отырып, оның өте кең тарауына себепші болады.
World Wide Web сөзі қазақ тілінде кеңейтілген бүкіләлемдік өрмек
болып аударылады. HTML тілінің мағынасы мен атқаратын қызметін оның атанан
анықтауға болады. Web-парақтары экранда ықшам түрде безендіріліп
көрсетілгенімен, HTML тілі мәтіндерді пішімдеп көрсететін тілге жатпайды.
Өйткені әрбір тұтынушы әртүрлі компьютерді пайдаланады.
Сол себепті жаңа ғана зауыттан шыққан бір компьютердің Windows
жүйесінде жұмыс істей алатын браузері бар болса, екінші бір тұтынушы
компьютері тек MS DOS жүйесінде жұмыс істейтін ескі браузерді пайдалануы
мүмкін. Бұл екеуінің көрсету мүмкіндіктері әртүрлі болғандықтан, бір файл
екеуіне екі түрлі болып көрсетіледі. Ал, үшінші компьютердегі Web-
парақтарының мәтіндері зағиптарға арналған Брайль қаріптері арқылы берілсе,
оның нәтижесі тіпті басқаша болады.Құжаттарды әрбір тұтынушының әртүрлі
құрылғыларда және әртүрлі браузер программаларымен көретіндіктерін
ескерсек, HTML – тілін мәтіндерді пішімдеу (форматтау) тәсілдерін жазуға
арналған тіл деп айтуға болады. Ол интернеттегі мәтін бөліктерінің
атқаратын қызметін анықтап, соларды әрбір тұтынушыға бейімдеп жеткізе
алатын құжатты функционалды түрде белгілейтін тіл болып табылды [1].
2.1.3 HTML – құжаттың құрылымы
HTML-дің конструкциясын тэгтер деп атайды. Браузерді кәдімгі мәтіннен
ажырату үшін олар бұрыштық тырнақшаларға алынады. Тэг ол кез-келген
көрсетілімнің құрылымының бастапқы қозғалысын көрсетеді. Егер де бұл
құрылым барлық құжатта пайдаланылса, онда бұл тэг жабылатын сыңарын
қолданбайды. Бірақ көптеген тэгтердің сыңарлары болады. Мысалы кез келген
Web-беттері html, тэгінен басталып , оның html жабылатын сыңарынан
аяқталады. Жабылатын тэг ашылатын тэгтен бұрыштық тырнақшадан кейін қисық
сызықпен ерекшеленетініне назар аударыңыз. Барлық сөздік параметрлердің
мағынасы тырнақшаға алынады.
Түстер қалай берілетінін келесі тақырыпшадан білеміз, ал қазір body
тэгінің параметріне қайта ораламыз.
lang параметрі Web-беттердің мәтіндік құрылымы қай тілде жазылғанын
көрсетеді. RFC 1766 құжатында келтірілген екі әріпті кодтық тілдің мағынасы
мән ретінде қолданылады. Ал, шын мәнінде, бізге бұл белгілеулердің барлығын
білу қажет емес. Көп жағдайларда біз орыс немесе ағылшын тілін қолданамыз.
Олардың кодтары: гu және en сәйкесінше.
body тэгінің жоғарыда келтірілген параметрлері екі параметрлерді id
және class иелене алады, бірақ іс жүзінде олар бұл тэг үшін почталар
ешқашан қолданылмайды.Көріп отырғанымыздай, барлығы қиын емес, қарапайым.
Енді метамәліметтердің не екенін білетін уақыт жетті. Метамәліметтерді
құжаттағы көрінбейтін ақпарат түрінде анықтауға болады. Олар құжаттың
идентификациясы ретінде және Web-парақтардың бейнелену режимінің бағыты
ретінде қолданылады. Web-параққа метамәліметтерді енгізу үшін meta тэгі
қолданылады. Ол көп жағдайда келесідей түрде болады:
meta name= айнымалы аты content = айнымалы мәні
Осындай тәртіппен, егер біз кез келген Web-парақтың авторын
көрсеткіміз келсе, блогқа оның тақырыбын қоятын келесідей конструкцияны
пайдалансақ жеткілікті:
meta name= Author content = It's me!!!
Кілттік сөздерді көрсеткенде біз meta тэгіне lang қосымша
параметрін қостық соған аса назар аударуымыз керек. Бұл параметр сол немесе
басқа мәтінд жазылған тілдің көрсетілімі үшін арналған екені жайлы
айтқанбыз. Біздің мысалымызда кілттік сөздеріміз орыс тілінде жазылғанын
көрсеттік, яғни біз кілттік сөздерді әр түрлі тілде meta тэгінің
бірнешеуін пайдалана жаза аламыз. Сондай-ақ мәліметтер http тақырыбын
беруге көмектеседі. Бұл жерде кішкене техникалық шегерім жасауымыз керек.
Барлық HTML – құжаттар мамандандырылған программалар көмегімен беріледі.
Бұл қабылдау ережесінің жиынын және ақпаратты жіберу компьютерлік өндірісті
протокол деп аталады.
Web-беттерде жіберу және пайдаланушы деректерді өшіргенінің жиынтығы
HTTP (HyperText Transfer Protocol), протоколы деп аталады. Бұл протокол
директивалардың жиынтығымен және айнымалымен HTTP – тақырыбы деп атайды.
Сондай-ақ, HTML – құжаттың құрылымының сұрақтарына әртүрлі мәтіннің
тақырыбын қолдану жатады. HTML-дегі тақырыпқа өзіндік тэгтер берілген.
HTML құжатта барлық мәтіндік тақырыптың алты деңгейі қолданылады.
Ең үлкен деңгей – бірінші және әр тақырыптың өзіндік тэгі және өзінің
көрсетілімінің ережелері болады.Тақырыптарды белгілеудің тэгі өте
қарапайым. Бірінші деңгейдің тақырыбына h1 тэгі пайдаланылады, ал жабылу
сыңарына h1, екінші деңгейдің тақырыбына h2—h2 сыңарлары
пайдаланылады және солай алтыншы деңгейге дейін қайталана береді.
Кестенің сипатталуы BODY құжатының ішінде орналасуы керек. Құжатта
кестелер саны әр түрлі бола алады, сонымен қатар бір біріне енгізілген
кестелер де болуы мүмкін. Әр кесте TABLE тэгімен басталып, TABLE
тегімен ақталуы керек. Бұл жұп тэгтердің ішінде кестенің құрамы
сипатталады. Кез келген кесте бір немесе бірнеше жолдардан тұрады, олардың
әрқайсысында жеке ұяшықтарға мәліметтер беріледі.
Әр жол TR (Table Row) тэгімен басталады және TR тэгімен
аяқталады. Жолдарда орналасқан жеке ұящық TD және TD (Table Data) жұп
тэгімен немесе TH және TH (Table Header) тэгімен қоршалады. TH тэгі
әдетте кестенің тақырып ұяшықтары үшін, ал TD мәлімет-ұяшықтары үшін
қолданылады.
Бұларды қолданудағы айымашылық ұяшықтардың құрамын көрсетуге арналған
қаріптің типінде және ұяшықтардағы мәліметтердің орналасуында ғана. TH
типті ұяшықтардың құрамы жартылай қалың (Bold) қаріппен бейнеленеді және
ортада (ALIGN=CENTER, VALIGN=MIDDLE) орналасады. TD тэгімен анықталған
ұяшықтар үндеместен ортада тік бағытта және сол жаққа (ALIGN=LEFT) қарай
түзетілген мәліметтерді көрсетеді.
TD және TH тэгтері TR кестесінің жолының сипаттамасында ғана
орналасады. TR, TD және TH аяқтайтын кодтарды жазбай-ақ қойса
болады. Бұл жағдайда жолдың немесе ұяшықтың сипатталуының соңы келесі
жолдың немесе ұяшықтың басы немесе кестенің соңы болып табылады. Кестенің
аяқталуының тэгі TABLE міндетті түрде жазылуы керек.
Кестедегі жолдар саны ашылған TR тэгінің санымен анықталады, ал
бағандардың саны барлық жолдар арасындағы TD немесе TH максималды
мәнімен анықталады. Ұяшықтардың кейбіреулерінде ешқандай ақпарат болмауы
мүмкін, бұндай ұяшықтар бірінен соң бірі орналасқан – TD, TD жұп
тэгтерімен анықталады. Егер кез-келген жолдың соңында орналасқан бір немесе
бірнеше ұяшық ешқандай мәлімет сақтамаса, онда олардың сипатталуын жазбаса
да болады, браузер керекті бос ұяшықтар санын автоматты түрде өзі қосады
[5].
2.2 JavaScript тілінің негіздері
JavaScript – бұл объектіге және тілдік құралдарға негізделген, және
орта мүмкіндіктері объектімен ұсынылатын, бағдарламалау тілі, ал JavaScript
сценарийлер (бағдарлама) бұл өзара әрекеттенуші объектілер жинағы.
JavaScript объектісі – бұл реттелмеген қасиеттер жинағы, оның әрбіреуінің
ноль немесе одан көп атрибуттары бар, олар бұл қасиет қалай қолданылуы
мүмкіндігін анықтайды. Мысалы, егер ReadOnly қасиетінің атрибутына true
(шын) мәні меншіктелсе, онда осы қасиеттерді бағдарламалау арқылы өзгерту
мүмкіндіктері нәтижесіз болады. Қасиет – бұл басқа объектілерден, көп
қолданылатын мәндер мен әдістерден құралатын контейнерлер. Көп
қолданылатын мәндер – бұл кез келген енгізілген Undefined, Null, Boolean,
Number и String типтерінің элементі; объект – бұл енгізілген Object
типінің тағы бір элементі; әдіс – қасиетпен арқылы объектпен ассоциативті
функция.
JavaScript, Global, Object, Error, Function, Array, String, Boolean,
Number, Math, Date, RegExp сыйақты бірнеше енгізілген объектіден құралады.
Бұдан басқа, JavaScript қатаң түрде айтқанда, міндетті түрде функция мен
әдіс болып табылмайтын енгізілген операциялар жинағынан, сонымен қатар,
бағдарламаның орындалу логикасын басқаратын енгізілген операторлардың
жинағынан құралады.
JavaScript синтаксисі негізінен Java тілінің синтаксисіне сәйкес
келеді, бірақ сценарилер тілін үйренуге жеңілтету үшін онымен
салыстырғанда жеңілдетілген. Мысалы, айнымалылар декларациясы оның типінен
құралмайды, қасиетте типсіз болады, ал функция декларациясы бағдарлама
тексттінде оны шақырғаннан кейін тұруына болады [9].
2.2.1 Объектілер жайында жалпы мағлұматтар
JavaScript тілі JavaScript және С++ тілдерімен салыстырғанда қатаң
түрде объектілер классынан тұрмайды. Оның орнына олар үшін объектілерді
құруды жады бөлу жолымен жадыны конструкторларды қолдайды, ол Оның
орнына ол объектілерді олар үшін жады бөлу және олардың барлық немесе
кейбір қасиеттерін иницализациялау жолымен құратын конструкторларды
қолдайды. Барлық конструкторлар объектілер болып табылады, бірақ бар
объектілер конструктор болмайды. Әрбір конструктор, протатипті және
бөлінетін қасиеттерге негізделген ізін басуды іске асыру үшін қолданылатын
prototype қасиетін иеленеді. Объектілер new операциясында конструкторларды
шақыру жолымен құрылады; мысалы new String (жаңа жол) String жаңа
объектісін құрады. New конструкторды шақыру нәтижесі конструкторға тәуелді.
Сонымен, String ("бұл жол"), объект емес көп қолданылатын жолды құрады
[6].
JavaScript протатипке негізделген, із басуды қолдайды. Әрбір
конструктормен сәйкес протатип байланысқан, және конструктормен құрылған
әрбір объект осы прототипке сілтемені құрайды (объектінің порототипі деп
аталынатын). Прототип өз кезегінде, өз прототипіне және ары қарай сілтеме
құруы мүмкін. Осылайша прототиптер тізбегі құрылады. Объектінің қасиетіне
сілтеме – бұл берілген атпен қасиетті құрайтын объектілер прототипінің
тізбегінің бірінші прототипіне сілтеме. Басқа сөзбен айтқанда, егер
берілген объектінің берілген атпен қасиеті болса, онда осы қасиетке
сілтеме қолданылады, егер жоқ болса, онда осы объектінің қасиеті зерттеледі
және т.б.
Объектілер классына негізделген, объектке бағытталған тілдерде,
ағымдағы қалып класстар экземплярларымен іске асырылады. Әдістер
класстармен, ал із басушылық құраммен және мінез құлқымен. JavaScript-та
ағымдағы қалып және әдістер объектімен іске асырылады, ал құрамы мен мінез
құлқы із басады. Барлық объектілер, олардың прототипінен
құралатын,қасиеттерден құралады, осы қасиеттерді және оның тағайындалуын
бөледі. Класстарға негізделген тілдерден айырмашылығы, қасиеттер объектіге
оларға мәндерді меншіктеу жолымен динамикалық түрде қосылуы мүмкін. Жеке
жағдайда, конструкторлар мәндерді барлығына немесе құрылатын объектінің
кейбір қасиеттеріне меншіктеуге міндетті емес.
2.3 CSS
Web-дизайнерде html – құжатын жасау үдерісінде қиын форматтауды – жаңа
жолдан жаңа жолға дейін қаріптерді ауыстыру, мәтінді орналастыру, оның
түсі, мәліметтердің әртүрлі кестесін форматтауды қолдану қажеттілігі жиі
туындап отырады. Бұл проблеманы HTML стандартты құралының көмегімен шешуге
болады: әрбір жаңа жолды жеке командалардың жиынтығымен сипаттау, бірақ бұл
жағдайда қорытцынды құжаттың көлемі үлкен болады, сондай-ақ код жасаудың
өзі үлкен жұмыс істеуді талап етеді. Басқа жолмен: арнайы шағын тілдің
көмегімен бір рет парақты форматтауды қатаң тапсыратын, CSS стандартында –
Cascading Style Sheets (стилдердің каскадты кестесі) орындалатын сыртқы
файл парағына қосу арқылы істеуге болады. Басқа сөзбен айтқанда, CSS файлы
HTML құжатында мәтінді, кестені және басқа элементтерді форматтау үшін
қолданылатын шаблонның рөлін атқарады. Бір CSS файлын бірнеше рет сайттың
web-парағына қосу мүмкіндігі бар. CSS-ті ешбір шектеусіз кез келген
серверде қолдануға болады. Бұл технологияда қандай да бір ірі кемшіліктер
болмайды.
Сондай-ақ, каскадты кестелер диплом жобасының ақпараттық жүйесін жасау
кезінде қолданылды [1].
2.4 Macromedia Flash
Macromedia Flash – өте қуатты, солай бола тұра пайдалануға қолайлы,
интерактивтілікті қолдау орнатылған векторлық графиканың негізіндегі
анимирленген жобаларды құру құралы. Жақын арада ғана пайда болған бұл
технология, жаңа, интерактивтілігі мен мультимедиялығы бұрынғылардан
сапалық айырмашылығымен ерекшеленген Интернетті көрсетті.
Flash растрлік объектімен, сондай-ақ векторлық объектімен жұмыс
істеуге мүмкіндік береді. Векторлық графикалық элементтердің (графика мен
анимация) ерекшелігі, сапасы жойылмайтын кез келген рұқсаттағы экранда,
сондай-ақ кез келген орнатылған браузерде Flash – роликтерін біркелкі
сапалы қарауды қамтамасыз етеді. Біздің жағдайымызда Flash, жасалған
анимация мен дыбыс Web – жобасын толықтыруға мүмкіндік беретін, суретшілер
мен дизайнерлерге арналған таптырмас жұмыс құралы болып табылады.
Flash-клиптерде WAV және MP3 форматында дыбыс файлын пайдалануға
болады. Дыбыс, жеке сценаларды суреттеу сәтімен немесе меню түймешесі мен
пункттерін басу – дизайнның белсенді әрекеттерімен, сондай-ақ беталды
форманың белсенді аймағының әрекетімен (курсорды белгілі бір учаскеге
қозғалту және одан алып кету, тышқанның түймешесін басу немесе босату және
т.б.) байланыстыруға болады – [3].
Анимациялық роликтердің нәтижесінде алынатын кішігірім көлем Интернет
үшін көкейкесті болып табылады.
Интернеттегі Flash – ұсынысты қарау үшін, өз компьютеріңізде желіде
еркін таралатын бекітілген модуль болса болғаны немесе егер сіз браузердің
соңғы версиясын пайдаланатын болсаңыз, онда сізге қажетті құралдардың
барлығы бар. Қосымша модулдерсіз шығарылатын Flash – қосымшасында және
форматта сақтауға болады, ол тікелей роликте біріктіріледі. Мұндай тәсіл
мультимедиялық презентацияларды әзірлеу үшін өте қолайлы.
Web-стандарт ретінде Flash-ті пайдалану туралы бірнеше қабылданған
келісімдерден соң, HTML-мен жеңіл біріге бастады, ол Flash – жобасын ешбір
кемсіліксіз кіріктіруге мүмкіндік береді. Flash сілтеме арқылы көшуді,
браузер терезесін ашуды немесе HTML құралымен бір нәрсе жасауды талап
етпейді (1.6-сурет).
Негізгі үш артықшылығы бар:
а) ықшамды – Flash форматында сақталған суреттеудің көлемі өте
кішкентай болады. Үлкен сурет жасауға, оны жылжитын етуге, оны ғажап түрде
айналдыруға және дөңгелетуге болады, ал қорытынды файл бірнеше Кбайт
көлемінде ғана болады. Ал егер оныың көлемі өте кішкентай болатын болса,
онда ол желіде демде жүктеледі. Себебі, жоғары жылдамдықтағы Интернет
біздің әлі арманымыздағы дүние...;
ә) анимациялылығы – бұл жерде Flash – ең басты бағдарлама. Ешқандай
басқа бағдарлама мұндай қиын анимацияны жасай алмайды және осылай бола тұра
қорытынды көлемін ақылға симайтын көлемге созбайды;
б) интерактивтілігі – бұл сіз жасаған суреттеу қолданушының әрекетіне
дыбыс беруі мүмкін. Тышқанның жылжуына жауап ретінде қандай да бір сурет
пайда болуы немесе жоғалып кетуі мүмкін, ал түймешені басқанда – фильм
қосылады.
Бұл Flash пен анимациялық суреттеулердің көріністерін басқара алатын,
ерекше бағдарлама сценарийлерін жазуға дейін жетеді, сондай-ақ басқа
бағдарламаларды (сырттай Flash-ке қатысы бойынша) шақырады. Бұл
сценарийлер Action Script деп аталатын ерекше бағдарламалау тілінде
жазылады (2.1 – сурет).
2.1 – сурет. Macromedia Flash бағдарламасының интерфейсі
2.5 Denwer серверлік бағдарламалар қамтамасы
2.5.1 PHP-ді орнату және баптау
РНР тілін жобалағанда ең басты фактор қолайлылық болып табылады. РНР
программистке қойылған есептің тез әрі тиімді шешімін қамтамасыз ету керек.
Жалпы РНР сипаттамалары бес негізгі қасиеттермен сипатталынады:
а) дәстүрлілікпен;
ә) қарапайымдылықпен;
б) тиімділікпен;
в) қауіпсіздікпен;
г) икемділікпен.
РНР дің әсіресе қызықтыратын сипаты ол тегін таралынады.
Дәстүрлілік. Тілдің көптеген конструкциялары С, Perl тілдерінен
алынған, жиі РНР коды қарапайым С немес Pascal программаларда кездесетін
кодтардан айыра алмайсыз. Бұл РНР үйренудің бастамасын жеңілдетеді.
Қарапайымдылық. РНР сцинариі 10 000 жолдан немесе бір жолдан тұруы
мүмкін – оның барлығы есептің спицификасына байланысты, Қажетті
кітапханаларды жүктеуге, компиляцияның арнайы параметрлерін көрсетуге
немесе осы сыйақтыларды жасауға тура келмейді. РНР механизмі қарапайым (?)
бірінші экрандалған тізбектен бастап код орындалып бастайды және орындалуын
жұбы (?) экрандалған тізбегін кездестіргенге дейін жалғастырады. Егер
кодта дұрыс синтаксис болса, ол программист көрсеткендей орындалады.
Тиімділік. Тиімділік көпқолданушылық орта үшін программалау кезінде
негізгі ерекше факторы болып табылыды, оның ішіне және WWW кіреді. РНР 4.0
ресурсты белгілеу механизмі және объектке бағытталған программалаудың
қолдауын қамтамасыз ету, сонымен қатар сеанспен басқару іске асты. Соңғы
нұсқада артық жадыны белгілеуді болғызбайтын, сілтемелерді (reference
counting) санау механизі пайда болды.
Қауіпсіздік. РНР администраторлар мен құрушыларға икемді әрі тиімді
қауіпсіздік құралдарын қолдануға ұсынды, олар екі категорияға бөлінеді:
жүйелік деңгейінің құралдары және қосымша деңгейінің құралдары.
Жүйелік деңгейдің қауіпсіздік құралдары. РНР-да администратор-лардың
басқаруындағы қауіпсіздік механизмі іске асырылған; РНР-ді қалпына кетіру
дұрыс іске асырылуы істің максималды бостандығын және қауіпсіздігін
қамтамасыз етеді. РНР қауіпсіздік деңгейі деп аталатын режимде жұмыс істей
алады. Мысалы, орындалудың максималды уақытын және жадының қолданылуын
(бақыланбайтын жады шығыны сервердің жылдамдығына теріс әсер етеді)
шектеуге болады. cgi-bin ұқсас администратор, каталог бойынша шекту қоя
алады, оның ішіне қолданушы РНР сценариын қарайды және орындайды, сонымен
қатар сервердегі конфиденциалды ақпаратты көру үшін (мысалы, passwd
файлын) РНР сценарилерін қолдануға болады.
Қосымшалар деңгейінің қауіпсіздік құралдары. РНР стандартты функциялар
жинағына шифрлаудың берік механизміндері кіреді. РНР сонымен қатар
көптеген тәуелсіз фирмалар қосымшаларымен үйлесімді, бұл оны электрондық
коммерцияның (e-commerce) қорғалынған технологияларымен оңай
интеграциялануына мүмкіндік береді. Басқа артықшылығы РНР сценариінің
берілген текстін браузерде көре алмайсыз, себебі сценарий қолданушының
сұрауына жіберілгенге дейін компиляцияланады. РНР дің сервер жақта іске
асырылуы қолданушымен нетривалдық сценарилердің ұрлануын болғызбайды,
оларды білу View Source командасының орындалуы үшін жеткілікті.
Икемділікhttp.html:doks.gorodok.n et1004. РНР енгізілетін (embedded)
тіл болғандықтан, ол құрушының қажеттілігіне қатысты ерекше икемділікпен
ерекшеленеді.
Әдетте РНР-ді HTML-мен тіркестіріп қолдану ұсынылғанмен, ол тағы да
JavaScript, WML, XML және басқа тілдермен де жақсы интегралданады. Бұдан
басқа, жақсы құрылымдалған РНР қосымшалары қажеттілігіне қарай оңай
кеңейтіленеді (бұл барлық негізгі програмалау тілдеріне қатысты).
Браузерге байланысты қиындықтар жоқ, себебі клиентке жібермес бұрын
РНР сценариі толығымен сервер жақта компиляцияланады. Негізінде, РНР
сценарилерін браузерлермен кез келген құрылғыдан жіберуге болады, оның
ішінде ұялы телефондар, электрондық жазба кітапшалары, пейджерлер және
портативті компьютерлер, дәстүрлі РС.
Қосалқы утилиттермен айналысатын программисттер, РНР-ді командалық жол
режимінде жіберуге болады.
РНР нақты бір web-серверге бағыттадған кодтан құралмағандықтан,
қолданушы анықталған серверлермен шектелмейді (мүмкін, олар үшін таныс
емес). РНР мына серверлерде жұмыс істейді - Apache, Microsoft IIS,
Netscape Enterprise Server, Stronghold және Zeus . Бұл серверлер әртүрлі
платформаларда жұмыс істегендіктен, РНР платформалық тәуелсіз тіл болып
табылды және UNIX, Solaris, FreeBSD және Windows 9598NT сияқты
платформаларда іске асады. Сонымен қатар, РНР құралдары программистке
Enterprise Java Beans немесе СОМ-объектілері Win32 сыйақты сыртқы
компоненттермен жұмыс істеуге мүмкіндік береді.
Осындай жаңа мүмкіндіктерінің арқасында РНР қазіргі заманғы
технологиялар арасында ерекше орын алады және жобалардың жеткілікті шегіне
дейін масштабталуын қамтамасыз етеді.
Тегін таралу. Open Source қабылдаған стратегиялары және РНР бастапқы
тексттерінің тегін таралуы қолданушылар үшін баға жетпес көмек көрсетті.
Қосымша, РНР қолданушыларының бірлестігі өзінше коллективті қолдаушы
қызметі болып табылады, танымал электрондық конференцияларынан ең қиын
сұрақтар (2.2 – сурет).
2.2 – сурет. phpMyAdmin қосымшасының интерфейсі
2.6 Web-парағын жасауға арналған бағдарламалық құралдар
2.6.1 Joomla контент басқару жүйесі
Joomla атауына фонетикалық ұқсас сөз jumla, суахили тілінен
аударғанда Бәрі бірге немесе Бір бүтін дегенді білдіреді.
Joomla мазмұнының басқару жүйесі, кең тараған CMS Mambo-ның бұтағы
болып табылады. Бір топ тәуелсіз жасаушылар Mambo проектісінен экономикалық
саясаиқа келіспеуінің себебінен бөлініп шықты. Joomla-ның ең алғашқы
версиясы 2005 жылы 16-қыркүйекте жарық көрді, Mambo 4.5.2.3 версиясында
табылған қателіктерді жөндеп оны одан әрі дамытып аты Joomla деп
ауыстырылды.
Қазіргі уақытта 1.6 версиясы кең ауқымда қолданылады. 1.0 версиясы
бүгінгі күнде ескірген болып 2009 жылы 1-шілдеде ресми сүйеуі қысқартылды.
2008 жазында Joomla күнделікті жүктелу саны бойынша WordPress-тен кейінгі 2-
ші орынды иеленіп, басқа жүйелермен салыстырғанда әлдеқайда алда болды.
Веб сайтын жасау үшін CMS Joomla әрүрлі құрал саймандарды иемденген.
Жүйенің маңызды ерекшелігі бұл- бастапқы орнату кезіндегі құрал
саймандардың минимальді топтамасы, қажеттіліктерін өлшеммен толықтырып
отырады. Бұл администраторлық панельдің керек емес элементтердің көбейіп
кетуін төмендетеді, сонымен қатар серверге түсетін ауыртпашылықты
бәсеңдетеді және хостингте орынды үнемдейді.
Joomla фронталдық және администраторлық бөлігін кез келген тілде
интерфейсті бейнелеуге мүмкідік береді. Каталог кеңейтілімі әртүрлі тілдер
құрамын қамтиды, штаттылық құралдар администрациясында орнатылады. ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz