Мемлекеттік жер кадастры мәліметтерінің ашықтығыы
МАЗМҰНЫ
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...7
1. Қазақстанда және шетелдерде жер кадастры ұйымдастыру
мәселелері ... ... ... 9
2. Іле ауданының табиғи - климаттық
жағдайлары ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ...17
3. Іле ауданында жер пайдалану мен жеке меншік құқығын (жер учаскелерді)
тіркеу және жер есебін
жүргізу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ..21
3.1 Жер учаскелерін тіркеудің мазмұны мен
міндеті ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 21
3.2 Жер учаскелерін тіркеу мақсаты үшін есепке
алу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..27
3.3 Аудан жерінің есебін
жүргізу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ...31
3.4 Алматы облысы Іле ауданы Ащыбұлақ ауылдық округі Жомарт бау-бақша
серіктестігінің №1099 жер учаскесіне жер-кадастрлық істі қалыптасыру
әдістемесі ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...41
4. Кадастрлық жұмыстарды экономикалық
негіздеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..56
4.1 Жер учаскесін бағалау
жұмыстары ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
.56
4.2 Бағбандық кооперативтер жерінде сандық жер-кадастрлық карталарды
дайындау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..58
5. Еңбек қорғау және тіршілік әрекеті
қауіпсіздігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .63
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...70
Пайдаланылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ..72
Қосымшалар ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..73
КІРІСПЕ
Жер мәселесі әр елдің саясатында,экономикасында, экологиясында және
әлеуметтік саласында басты болған және болады да- ол тек ұлттық деңгей ғана
емес, сонымен қатар әлемдік деңгей проблемасы.
Жер - ерекше өндіріс құралы. Басқа өндіріс құралдарына қарағанда оның
ең кемінде 4 ерекшелігі бар.
1. Жер – табиғи зат, ол адам еңбегінің нәтижесі емес.
2. Жер – мәңгі және басқа құралдармен алмастыруға келмейтін өндіріс
құралы. Ол әрқашанда аса құнтты және ұқыпты пайдаланылуға тиісті.
3. Жердің өндіріс құралы ретіндегі тағы бір ерекшелігі орнының
тұрақтылығы. Жер жылжымайтын мүлік ретінде өзімен үзілмес байланыстағы
өндіріс құралдарымен бірге, нарықтық келісімдердің объектісі болып
табылады.
4. Басқа өндіріс құралдары ескіріп тозатын болса, жер ғылыми ұсыныстардың
негізінде пайдаланымына үнемі жақсара береді. Адамзаттың даму болашағы
түптеп келгенде топырақтың құнарлылығын сақтап қалу және арттыру
мәселесіне айналып келеді.
Жер кодексінде жер ресурстарын тиімді пайдалану үшін мемлекеттік жер
кадастры жүргізіледі деп көрсетілген. Кадастр бір жүйеде жүргізіледі. Жер
кадастрын енгізу, құжаттардың формасы мен мазмұны, кадастрлық мәліметтерді
жаңарту және оны бекітуді Қазақстан Республикасы Үкіметі жүзеге асырады.
Мемлекеттік жер кадастры, Қазақстан Республикасы жерлерінің табиғи
және шаруашылық жағдайы, орналасқан орны, нысаналы пайдалануы, ауданы мен
шекарасы, сапалық жағдайы, жер пайдалануды есепке алу мен жер учаскелерін
бағалау туралы және т.б. мәліметтерден тұрады. Мемлекеттік жер кадастры
мәліметтері жер пайдалануды жобалау мен қорғауда, жерге орналастыру және
жермен байланысты жұмыстар жүргізілгенде, жер учаскесіне төленетін
төлемдерді анықтау кезінде негіз болып табылады.
Материалдарды, жер учаскесі туралы мәліметтерді жаңартуды мемлекетік
жер кадастрына сүйене отырып Жерге орналастырудың Мемлекеттік ғылыми-
өндірістік орталығы жүргізеді. Жер кадастрлық құжаттар мәтіндік және
пландық-картографиялық болып бөлінеді. Мәтіндік кітаптар, карточкалар,
тізімдер ведомостері, түсіндірмелер жатады. Пландық картографиялық құжаттар
жер учаскесі территориясының графикалық көрінісін береді. Оған пландар,
карталар, картограммалар жатады. Басқа есепке алу түрлерімен салыстырғанда
жер кадастрын тек пландық-картографиялық материалдар түрінде ғана енгізуге
болады.
Пландық-картографиялық материалдарда кадастрға қажетті мәліметтер
графикалық түрде көрсетіледі. Қазақстанда жер кадастрын енгізу мәліметтері
автоматтандырылған компьютерік жүйеге енгізілген, мәліметтерді сақтауға
және онымен жұмыс істеу үшін арнайы программалар орнатылған, картографиялық
мәліметтер де компьютерге енгізіліп электрондық карта ретінде беріледі.
Негізгі жер кадастрлық құжаттар: жер учаскесінің жер кадастрлық ісі,
ауданның (қаланың) мемлекеттік жер кадастрлық кітабы және жер кадастрлық
карта болып табылады.
Жер – кадастрлық іс –жаңа жер учаскелерін құру және бұрынғы жер
учаскелерін қайта құру туралы іс. Онда жер учаскесі туралы құжаттар болады.
Мемлекеттік жер – кадастрлық кітап – жер учаскелері есепке алынатын
құжат. Сонымен қатар жердің кеңістіктік, табиғи, шаруашылық жағдайы туралы
нақты мәліметтерден де тұрады.
Жер-кадастрлық карта – жер учаскелерінің орналуы, мөлшері мен
шекарасынан тұратын картографиялық материал. Оларды өзара біріктіргенде
және бөлгенде өзгерістер ескеріледі.
1. ҚАЗАҚСТАНДА ЖӘНЕ ШЕТЕЛДЕРДЕ ЖЕР КАДАСТРЫ
ҰЙЫМДАСТЫРУ МӘСЕЛЕЛЕРІ
Қазақстан Республикасының жер қоры 272,5 млн. га құрайды. ТМД
елдерінің арасында оның территориясы Ресей Федерациясынан кейін 2-ші орын,
ал дүние жүзі бойынша 9-шы орын алады. Қазақстанның бүкіл жер қоры өте
қуаң климатпен сипатталатын табиғи аймақтарда орналасқан. Қоғам тарихында
жер иелену және жер пйдалану формаларының алмасуы әрқашанда жерге
орналастыру арқылы жүзеге асып отырады.
Қай елде болмасын жер қоғамның негізгі байлығы болып табылады.
Материалдық өндірістің үрдісі тікелей жерді кеңістік базисі және өндіріс
құралы ретінде пайдалануыға байланысты. Қазақстан Республикасы жер
ресурстарын қорғауға, жердің құнарлығын көтеруге және нысаналы мақсатына
байланысты пайдалануына көп көңіл бөледі.
ТМД елдеріндегідей, Республикамызда да тәуелсіздік алғанға дейін
негізінен ауылшаруашылығына арналған жерлерді қамтыған және социалистік
жоспарлы экономиканың қажеттіліктерін ақпараттармен қамтамасыз етуді, жер
ресурстарын басқаруды мақсат тұтатын жер кадастры жұмыс істеді.
Республиканың әлеуметтік-экономикалық бағытының өзгеруіне байланысты
мемлекеттік жер кадастрын құру мәселесі және оның жаңа жер құрылымдарының
және нарықтық экономика жағдайында жерді пайдалану қатынастарының мүлде
өзгеше концептуалды негіздерінде жұмыс істеу қажеттілігі туындады. Елдің
нарықтық экономикаға көшуі жағдайында МЖК қалыптастыру (жетілдіру) келесі
шарттарға сүйенеді:
• масштабтары орасан зор мемлекеттің меншігіндегі жерді және онымен
тығыз байланыстағы жылжымайтын мүлікті қайта үлестіру;
• кадастр жердің барлық категорияларын, республиканың әртүрлі
сипатталынатын барлық жер учаскелерін қамтуы керек: шаруашылықтық,
құқықтық, экономикалық, экологиялық және табиғи күйдегі;
• жер және онда орналасқан жылжымайтын мүлік туралы ақпараттардың
қалыптасуына тікелей немесе жанама түрде қатысы бар әртүрлі
ведомостволар арасында жер кадастрына билік жасау, әсер ету сфералары
үшік күрес жүріп жатыр;
• МЖК жүргізуді, мемлекеттегі жер қатынастарын анықтайтын заң-
нормативтік актілердің жетілмегендігі;
• Кадрлардың жетіспеушілігі, мемлекеттің қаржылық қиыншылықтарына
байланысты техникалық тұрғыдағы жетіспеушілік.
Республикадағы жер-ақпараттық жүйенің құрылуы жер реформасымен және
жерді жекешелендірумен байланысты, сондықтан басынан-ақ біз бір ғана
мемлекеттік органға бағынатын, жер туралы ақпараттың бірыңғайланған кешенді
жүйесінің моделін құруға бағытталған ұтымды шешім қабылдауымызға
болады.Ондай тәртіп процестің барлық қатысушыларының арасында барынша
тиімді координацияның болуына, ұлттық мүдденің сақталуына, құжаттардың
бірыңғай стандартын жасауға және қолданушылар арасында ақпараттырмен
алмасуға, тұтынушылармен барынша тиімді қатынас жасауға кепілдік береді.
Жер туралы ақпараттарды басқару үшін Агентствоның ішінде құрамына сәйкес
министрліктердің, ведомостволардың және қолданушы-ұйымдардың өкілдері
кіретін координациялық кеңес құру керек.
Мұндай жүйені енгізу күрделі және бейнетті жұмыс. Ол бір-бірімен тығыз
байланыстағы келесі аспектілердің орындалуын талап етеді: сәйкес заң
жобасын құру, ұйымдастыру құрылымын жетілдіру, қаржылық механизмдер мен
техникалық шешімдерді анықтау, терең зерттеулер жүргізу және мұқият
жоспарлау. Нарықтық экономикалы елдердің тәжірибелері көрсеткендей,
техникалық проблемаларға қарағанда, заң, ұйымдастыру құрылымдары және
қаржыландыруға байланысты сұрақтарды шешу күрделірек. МЖК жаңа жүйесін
құруға ондаған миллион доллар қаражат қажет, ал ондай жүйені құру және
енгізу процесінің өзі 5-10 жылға созылуы мүмкін. Бірақ ондай қаражат пен
уақыт шығыны тұрақты экономикалық дамуды қамтамасыз ету тұрғысында өзін-өзі
ақтайды. Жердің жаңа ақпараттық жүйесін құруды инфрақұрылымға ұзақ мерзімді
мемлекеттік капитал салу ретінде қарастыру қажет. Ағымды шығындардың орны
пайдаланушылар есебінен толтырылуы керек.
Қазір, “Жер кодексіне” және заң актілерінің қабылдануына байланысты
осы мәселені шешуге мүмкіндік туды. Бірақ, заң жүзінде шешілетін біраз
сұрақтар бар:
• Мемлекеттік жер кадастрын жүргізуге жауапты етіп ГосНПЦзем-ді және
оның ішкі кәсіпорындарын олардың базасында сәйкес кадастрлық
Орталықтар құра отырып тағайындау керек;
• Жер құрылысы жұмыстарын лицензиялау туралы сұрақтарды қайта
қарастыру керек. Ондай жұмыстардың орындалуын ұйымдастыру
барысында жинақталған тәжірибе – кері жағдайда бізде жер кадастрын
құруда проблемалар болатынын көрсетеді. Жер кадастрын жүргізуді
қамтамасыз ететін жерқұрылысы жұмыстары бәсекелестік негізге
берілмеуі керек, өйткені онда жер учаскелерін техникалық бұру және
графикалық есепті жүргізуді бақылау бұзылады, жер учаскелерін
тіркеу мен бірыңғай мәліметтер қорын жасау бағдарламасы бұзылады,
мұрағат материалдарын сақтау қиындығы туады. Ол жұмыстар жер
құрылысы қызметінің мамандандырылған кәсіпорындар жүйесі арқылы
атқарылуы керек. Сондықтан, жерқұрылысы, кадастрлық және карта
жасау жұмыстарының мазмұны мен құрамы нақты бөлінуі және
мемлекеттік монополияға тиісті кадастрлық жұмыстардың түрлері
анықталуы тиіс;
• Барлық кадастрлық құжаттар мен материалдардың қазіргі заман
талабына сай рәсімделгендігін (көптеген құжаттар
автоматтандырылмаған болуы мүмкін) тексеру керек;
• “МемҒӨОжер”-нің, оның құрамындағы кәсіпорындардың және аудандық
филиалдардың автоматтандырылған кадастр жүйесін құру бойынша әр
деңгейге беретін нақты тапсырмаларының іс-әрекет жоспарын құру
қажет. Яғни қазірден бастап, әр облыс МЖК ААЖ –ның жалпы жүйесін
құру бағытында жұмыс істеуі керек;
• Жер учаскелерінің шекараларын түсіру кезіндегі жылжымайтын
мүліктің барлық объектілерін түсіру – жер-кадастрлық түсірудің
құрастырушысы болуы қажет және тіркеу жүргізу органдары кадастрлық
жоспарларды пайдаланулары қажет. Тек қана жер учаскелері емес,
жылжымайтын мүліктің барлық объектілерінің орналасуы жайлы
мәліметтер қорын құруға мүмкіндік беретін ондай процедура дамыған
елдердің көпшілігінде пайдаланылады. Біздің қазіргі жағдайымызда
жерқұрылысы кәсіпорындары жер учаскелерінің “жалаңаш” жоспарын
береді;
• Тағы бір маңызды проблема – жер кадастрының бірыңғай
автоматтандырылған жүйесін қаржымен қамтамасыз ету. Казіргі
уақыттағы МЖК ААЖ құрудағы артта қалушылық қаражаттың
жетіспеушілігінен. Қаржылық және материалды-техникалық
ресурстардың қатаң шектелуі жағдайында проблеманы шешудің бір жолы
– аталған мақсаттарға инвестициалық жобаларды тарту немесе
жеңілдікпен ұзақ мерзімді кредиттер алу. Нарықтық экономика
дамыған елдерде көпмақсатқа арналған жер кадастры кең таралған.
Оған: заңгерлік (құқықтық) кадастр (жер учаскелерінің меншік
иелерінің тізімі); салықтық (фискальды) кадастр (жер учаскелерінің
бағасы көрсетілген тізім); жер пайдалану кадастры (жер пайдалану
тізімі); көпмақсатты кадастр (жер учаскелерінің түрлі
сипаттамаларын қамтитын тізім).
Мұндай жүйе ақпараттық қамтамасыз ету мақсатында құрылады:
экономиканың қаржылық секторының (жер нарығы); жер салығы және басқа да
жерге төленетін төлемдер жұмыс істеуі үшін; ауылшаруашылығындағы жер
саясатын және жерді қолдануды жүргізу мақсатында, қалада және ауылдарда
табиғатты қорғау қызметін жүргізуде; басқа да жер учаскелерін игеру,
пайдалану және үлестірумен байланысты қызметтерде пайдалану үшін.
Мемлекеттік жер кадастрын жүргізу қызметі келесі талаптарға сай
жүргізіледі:
• Мемлекеттің барлық территориясындағы жер кадастрын жүргізу жүйесі мен
технологиясының бірлігі;
• Жер учаскелерінің өзгеріске ұшырайтын сипаттамаларын мемлекеттік жер
кадастрына енгізудің үзіліссіздігі;
• Мемлекеттік жер кадастры мәліметтерінің ашықтығыы;
• Мемлекеттік жер кадастрының деректерінің басқа жер туралы, онымен
байланысты табиғат ресурстары және жылжымайтын мүлік объектілері
туралы мәліметтер бар мемлекеттік немесе өзге кадастрлар және
реестрлар туралы мәліметтермен салыстыруға болатындағы және бірлігі.
Мемлекеттік кадастрлық есепке мақсаттық тағайындауларына, жердің
меншік түріне тәуелсіз ел территориясында жатқан барлық жер учаскелері
кіреді. Мемлекеттік кадастрдың негізгі құжаттары болып, мемлекеттік
біртұтас жер реестрі, кадастрлық іс және кезекші кадастрлық карталар,
жоспарлар табылады. Мемлекеттік жер кадастры туралы мәліметке мемлекеттік
ақпараттық ресурс кіреді.
Мемлекеттік кадастр - жер учаскелері туралы мәліметтерді жинау,
құжаттандыру, сақтау, өңдеу, есепке алу және сақтау сияқты тізбекті іс-
әрекеттерді қамтитын бірыңғай әдістеме және технологиямен жүргізіледі. Бұл
проблема ГИС – технология негізінде жер кадастрының автоматтандырылған
ақпараттық жүйесі арқылы шешіледі.
Ұйымдастырушылық тұрғысында Мемлекеттік жер кадастры вертикаль және
горизонталь құрылымы бар мамандандырылған мемлекеттік кәсіпорынның
көпдеңгейлі бірыңғай жүйесін береді.
Сондықтан, толыққанды мемлекеттік жер кадастрының моделін мелекеттің
шекарасындағы жердің шаруашылықтық, құқықтық және табиғи ережелері жайлы
мәліметтерді жинау, құжаттандыру, сақтау, өңдеу, есепке алу және сақтауға
бағытталған мемлекеттік шаралардың бірыңғай жүйесі ретінде сипаттауға
болады. Бұл жүйеге жерге деген құқықты - жердің саны мен сапасын,
кадастрлық бағасын оны рационалды қолдану және қорғау, елдің экономикалық
дамуымен басқару, салық салу, құқығын сақтауға кепілдік беру мақсатында
тіркеу кіреді.
Шығыс және батыс Еуропа елдерінің тәжірибесі барлық батыстық
кадастрлар жүйесі және жерді тіркеу ұзақ уақыттар бойы автоматтандырылған
әдіспен емес, қол күшіне сүйенген дәстүрлі жағдайда қалыптасқанын
көрсетеді. Осыған байланысты жер-ақпараттық жүйелер бірнеше түрге бөлінуі
мүмкін:
1. Компьютерленген;
2. Компьютерлену процессіндегі аз компьютерленген;
3. “Қол” жүйесі;
Компьютерленген көпмақсатты кадастр – бұл салыстырмалы түрде жаңа
концепция. Ол басқару органдарының, қызығушылық танытқан әртүрлі ұйымдар,
ведомстар, заңды тұлғалар және жеке азаматтарға жер ресурстары және жерге
деген жекеменшік құқықтары туралы ақпараттық, есептеу және аналитикалық
қызмет көрсетуге арналған маңызды инструменттердің бірі.
Әлемде осындай моделді құрудың екі әдісі бар: интегралданған
кадастрлық жүйелер (комплексті жүйелер) және ведомствалық жүйелер (екілік
жүйелер). Бірінші моделге яғни бір базалық кадастрлық жүйе аумағына оның
құқықтық, фискалды және көпмақсатты құраушылары біріктірілген. Екілік
жүйеде пайдалану құқығын тіркеу (меншік шекаралары және салық мекемелеріне
берілетін мәліметтер) жаңартылған кадастрлық жүйеде бекітіледі, ал меншік
құқығы – дәстүрлі нотариалдық жүйе шеңберінде жүргізіледі, яғни жерді
тіркеуге байланысты құқықтық сұрақтар заңгерлер арқылы шешіледі, ал сәйкес
жазбалар жер-есептеу кітаптарына, реестрларға жазылады. Бұл қызметтердің
бірін – бірі қайталауына, артық қаржылық шығындарға және қажетті жер
ресурстарын басқару механизмдерінен де күрделі механизмнің пайда болуына
әкеледі.
Бірінші әдістің болашағы зор. Оның артықшылықтары: жылжымайтын мүлік
және жерді басқару сұрақтарын кешенді түрде шешу мүмкіндіктері;
интегралданған кадастрлық жүйені жазуға кететін шығындарды төмендеру;
бірыңғай базаны құруға рационалды түрде жақындау т. с. с. Батыс Европаның
дамығңан елдерінің бәрі қазір осы әдіске ұмтылады. Ол территориялық
құрылымдардың жер комитеттері (ведомство), техникалық инвентаризация бюросы
(жылжымайтын мүлікті тіркеу органдары), архитектура органдарын біріктіріп,
жер ресурстарын басқаруға жауап беретін бір басқару органын құруды
көздейді. Жер ресурстарын басқару жүйесінің жұмыс істейтін барлық
аспектілері, оның ішінде саясатты құру және ақпараттарды жалпы бақылау осы
орган арқылы жүзеге асады. Ауыспалы кезеңде пайда болған экономикалық
жағдайларда ведомстволық жүйені құру үрдісі де өміршең болып қалады. Ол
барлық ТМД елдерінде қолданысқа еніп жатыр. Осы бағытта Ресей
Федерациясының тәжірибесін қарастырайық.
Ресей федерациясының мемлекеттік жер кадастры мемлекеттік жылжымайтын
мүлік кадастрының (МЖМК) функционалды жеке бөлігі ретінде қарастырылады.
Ресей федерациясының жұмыс істейтін заңдары МЖМК-ны әрқайсысы өз
мәліметтер қорында жылжымайтын мүлік жөніндегі деректердің жеке топтарын
тіркеп отыратын әртүрлі жүйелердің жиынтығы және оларға сәйкес органдар
ретінде құрады:
• Жылжымайтын мүлік объектілерінің құқықтық сипаттамаларын жылжымайтын
мүлік құқығын тіркеу және келісім-шарт жасау жөніндегі әділет
мекемелері Біртұтас мемлекеттік құқық реестрінде (БМҚР) тіркейді.;
• Ресейдің жер кадастрының федеральды қызмет органдары жерді есепке
алуды жүргізеді және олардың кеңістікті-аудандық, физикалық және
бағалық сипаттамаларын Біртұтас мемлекеттік жер реестрінде (БМЖР)
бекітеді;
• Техникалық инвентаризация органдары (БТИ) – жылжымайтын мүлік
объектілері және ғимараттарды техникалық инвентаризациялау жүргізеді
және олардың техникалық және құндық сипаттамаларын ғимараттар мен
үйлер реестрінде тіркейді.
Жылжымайтын мүлік жөніндегі мәліметтердің шашыраңқылығы біраз келеңсіз
факторларды тудырады:
1. Жылжымайтын мүлік объектісі жөнінде толық ақпаратты жылдам алу
мүмкіндігінің болмауы.
2. Жылжымайтын мүлік объектісін жинақтау және сақтауға кететін
шығындардың көбеюіне әсер ететін, ақпараттардың қайталануы; осы
мәліметтерге түсінік берудегі қарама-қайшылықтардың кездесуі.
3. Жылжымайтын мүлік объектілерін қалыптастырудағы қиыншылықтар.
Яғни, құқықтарды мемлекеттік тіркеу органдары БМҚР-ны жүргізу үшін
жылжымайтын мүлік объектілерінің өлшемдері мен орналасқан жерлері туралы
мәліметтерді алуы және сақтауы керек; Ресейдің жер кадастрының федеральды
қызмет органдары жер учаскелерінің көлемдері мен шекараларын белгілеу үшін
құқық иелерінен құқықтарын қорғайтын документтерінің көшірмелерін талап
етеді; БТИ органдары ғимаратты есепке алу барысында осы ғимараттың
орналасқан жер учаскесі жайлы және осы ғимараттың иелері жайлы мәліметтерді
есепке алуы қажет.
Осыған байланысты, Мемлекеттік жылжымайтын мүлік кадастрын қамтамасыз
ететін үш құрылымның екеуі (БТИ және жер кадастры қызметі) құрылып, жұмыс
істеп жатуына байланысты, Ресей Федерациясында дәл қазір жер кадастрының
бірыңғай құрылымын құруға дайындық жасалып жатыр. Атап айтқанда, Ресей
Федерациясы Үкіметінің жарлығымен 2001 жылдың 11 қаңтарында шығарған үкімі
бойынша, Ресейдің жер кадастрының Федеральдық қызметінің негізгі бір бөлігі
болып, МЖК оның компетенциясы аясында жүргізу, жер учаскелерінде орналасқан
және онымен тығыз байланыстағы жылжымайтын мүлікті мемлекеттік кадастрлық
есепке алу, жер учаскелерін және олар арқылы жасалынатын келісім-шарттарды
мемлекеттік тіркеуге алу, жердің кадастрлық бағасын белгілеу (оның ішінде
салық салу мақсаттары үшін).
2. ІЛЕ АУДАНЫНЫҢ ТАБИҒИ - КЛИМАТТЫҚ ЖАҒДАЙЛАРЫ
Климаты
Іле ауданы аумағының климаты континентальды, жылдық және тәуіліктік
ауа температурасының үлкен ауытқуымен сипатталады. Қысы суық, жазы ыстық
және құрғақ болып келеді. Табиғи-климаттық жағдайды сипаттайтын
көрсеткіштер:
- Жылдық жауын-шашын түсімі 367.0 мм;
- Ауаның орташа жылдық мөлшері +7.2;
- Ауаның қантар айындағы орташа мөлшері-12.5
- Ауаның шілде айындағы орташа мөлшері+22.8
- Ауаның жылдық абсолюттік максимум көрсеткіші С0+40.8
- Ауаның жылдық абсолюттік минимум көрсеткіші С0-45.9
- Қолайлы температура жиынтығы (IV-X) 00С жоғары3431
- Тиімді температура жиынтығы (IV-X) 50С жоғары3068
- Активті температура жиынтығы (IV-X) 100С жоғары2831
- Вегетациялық кезеннің ұзақтығы (орташа) күн212
Іле ауданы шөлейтті тау бөктері мен далалы жазықтық аймақ
агроклиматтық ауданда орналасқан. Жазық - далалы аймақта жылдық жауын-
шашын түсімі 300-330 мм аязсыз кезең ұзақтығы 135-175 күн аралығында, жайлы
температура 29– 31с-қа тең. Ауданның шөлді бөлігінде климат өте құрғақ және
ыстық. Жауын-шашынның жылдық түсімі мұнда 120 - 170 мм ғана, оның көпшілігі
көктем мен күз кезінде түседі.[7]
Қыста суық кезең ұзақтығы 4 - 4,5 айды құрайды. Ең суық ай қаңтар
болып табылады. Ең суық қыс ауданның қиыр солтүстігінде байқалады (қаңтар
айының орташа температурасы -13с). Қысқы кезеңдегі ең жайлы табиғи жағдай
ауданның оңтүстік бөлігінде байқалады, онда континентальдылық аз. Қарлы
кезең ұзақтығы ауданның жазық бөлігінде 2 - 3 ай көлемінде сақталады.
Ауданның солтүстік бөлігінде қардың қалыңдығы жұқа болады, онда қыстың
соңында небәрі 7 - 10 см болады. Массивтерде аздаған қармен су қоры қар еру
кезіне дейін 30 – 40 мм болады.
Көктемде жайлы температураның өтпелі айлары ақпан мен наурыз айларында
болады. Қардың еруі аудан аумағының үлкен бөлігінде наурыз айының басында
аяқталады. Көктемгі температураның интенсивті өсуі, сонымен қатар оның
тәуліктік амплитудасының жоғарылауы байқалады. Ауданның солтүстік бөлігінде
наурыздан сәуірге қарай температура 10 – 13с-қа дейін көтеріледі. Көктем
мезгілінде температура 0 немесе 0с - тан төмен болуы да сирек кездеспейді.
Суық ауа орта есеппен сәуірдің ортасында аяқталады, кей жылдары тіпті суық
ауа мамыр айының аяғында да байқалады. Жауын-шашын ауданда наурыз және
мамыр айында 35 - 40мм құрайды және орташа жылдық жауын-шашының 367мм 37.7%
пайызы осы көктем айыны тиесілі.
Көктемде жауын-шашын мөлшерінің көптігіне қарамастан, күн сәулесінің
интенсивті инсаляциясының арқасында айдын соңына қарай ауа ылғалдылығының
түрлі деңгейде төмендеуі байқалады. Наурыз айында ауа ылғалдылығының орта
қатынасы ауданның жазық бөлігінде күндіз 50 - 60 % - ды құрайды. Көктемде
біраз мөлшерде жел байқалады. Желдің орташа жылдамдығының ең жоғарғы
көрсеткіші сәуір мен мамыр айларында көрінеді. Бұл уақытта ауданның
солтүстік бөлігінде желдің орташа жылдамдығы 5 мсек, осының нәтижесінде
мұнда жер қыртысы дефляциясы кең төрінде жетіледі.
Жазда жылы кезең, ұзақтығы орташа тәуліктік температура 0-дан жоғары,
ең жоғарғысы ауданның орталық және солтүстік бөліктерінде белгіленеді (орта
шамамен 8 айға дейін). Жауын-шашын жаздың 3 айында жылдық мөлшердің 22 - 24
% құрайды. Ең ыстық ай – шілде, орташа температурасы 22 – 25с. Ауа
ылғалының жетіспеуінің орташа көрсеткішінің шілдеде үлкен маңызы бар. Оның
биіктігі солтүстіктен оңтүстікке жылжығанда өзгереді, 10 - 20м-ден 5 - 8м
дейін. [9]
Күзгіде температураның төмендеуі бастапқыда баяу бола, келе-келе
күшейе түседі. Ауданның орталық бөлігінде орташа температурасы 3-5с жетеді.
Алғашқы ауарайның төмендеуі ауданның солтүстігінде қыркүйектің үшінші
жартысында байқалады. Тәуліктік температураның +10с - тан ауысу кезеңі
ауданның солтүстігінде 15 - 20 қыркүйекте басталады. Күзгі жауын-шашынның
ең аз мөлшері ауданның қиыр солтүстік бөлігінде 2 - 4 мм қыркүйекте және 6
- 8 мм қазанда. Күзгі жауын-шашынның мөлшері орташа жылдық жауын-шашын
мөлшерінің 21.5% пайызын құрайды.
Топырағы
Ауданның жер бедері онтүстіктен солтүстіке қарай төмендейді. Орташа
еністігі 1.5-2.00 құрайды. Ауданның негізгі бөлігін кәдімгі сұр топырақтан
құралған. Кәдімгі сұр топырақ құрамында 1.3%-1.9% гумусы бар 30-40см
қабатты күшті гумустық жамылғымен сипатталады. ан орталығы қызылтүсті
құмды-саз және топырақты ұсақ тасты түрлерден түзілген қабаттың қалындығы
бірнеше метрден ондаған метрге дейін созылады. Ауданның солтүстігі құм
аралас топырақ болып келеді. Құмның қалындығы 1,5-5м. Олар жеңіл
механикалық құрамды ашық түсті сұртопыраққа арналған қыртыс түзуші түр
болып табылады.
Жер өңдеуде ашық түсті сұртопырақ қыртыстың дефляциясында кең
таралады. Сондықтан тұзды шабындықты - сұртопырақты шабындықты қыртыстарды
және шабындықты тұзды жерлерді көптеген зерттеушілер олардың қалыптасуында
басты маңызды орынды граниттің қиыршықтар түрі алады деп санап, оны сілтілі
жерасты суларымен байланыстырады. Сонымен қатар қыртыс түзуші түрлер, яғни
құрамында гранит және оларды денудациялы шикізаттармен байланыстырады.
Дегенмен соңғы жылдардағы зерттеулер сілтілі жерасты сулары мен бір кездегі
содалы тұздануы және гидроморфты қыртыстардың тұздануы ең бастысы
биохимиялық процесс негізінде болатынын дәлелдеді.
Тұзды жер профилінде құрғақ күйде біріккен және тығыз болып келетін,
дымқыл күйде тұтқыр және жабысқақ болатын тұзды горизонты бөлініп көрінеді.
Тұзды горизонтта оның құрамында көп мөлшерде тұз болады. Осындай жағдайда
өзінің сулы-физикалық құрамымен емес немесе химиялық түбірсіз мелиорациямен
емес олар жер шаруашылығына жарамсыз, аз өнімді жайылым ретінде
пайдаланылады.
Гидрографиясы
Гидрографиясы өзен сулары, жер асты сулары, су қоймалары
аудан территориясында алшақ орналасқан және біркелкі дамымаған. Ауданның
солтүстігінде Іле өзені ағып жатыр. Іле өзеніне дейін 3-3.5 шақырымды
құрайды. Шығыс және Оңтістік бөлігінде жер беті сулары жоқ. Батыс бөлігі
Сорбұлақты Іле өзеніне ағазып жіберетін қосымша каналмен шектеледі.
Шаруашылықтың жер асты суларының тереңдігі әркелкі және олардың
минерализациясыда әр түрлі.
Жомарт бау-бақша серіктестігінің тұтыну кооперативіндегі бағбан “
Тохтарбаев У.У.” туралы қысқаша мәліметтер
Тохтарбаев Улан Унербекович 1969 жылы 29-шы қыркүйекте Алматы
облысында дүниеге келген. Негізгі тұрғылықты жері Қазақстан Республикасы,
Алматы облысы, Іле ауданы Ащыбұлақ аулы.
Тохтарбаев Улан 18 қыркүйек 1996 жылдан бастап бау-бақша
кооперативінің мүшесі болып табылады. Тохтарбаев Улан Унербекович бау-бақша
өсіру үшін жеке меншікке 607 кв.м. жерді Іле ауданы әкімдігінің 24 тамыз
2009 жылғы №8-1421 қаулысы негізінде алып отыр. Жеке меншік құқығын беретін
мемлекеттік акт №436305.
3. ІЛЕ АУДАНЫНДА ЖЕР ПАЙДАЛАНУ МЕН ЖЕКЕ МЕНШІК
ҚҰҚЫҒЫН (ЖЕР УЧАСКЕЛЕРДІ) ТІРКЕУ ЖӘНЕ ЖЕР ЕСЕБІН ЖҮРГІЗУ
3.1 Жер учаскелерін тіркеудің мазмұны мен міндеті
Жер пайдалану мен жер иеленуді тіркеу жер кадастрының құрамды бөлігі
болып, тиісті мемлекеттік құжаттарға жазуларды енгізу мен нақты жер
учаскесіне меншік және пайдалану құқығын рәсімдеудің заңды шаралары ретінде
қаралады. Қазақстан жағдайында ол мемлекеттік сипатқа ие.
Ол – жерге мемлекеттік және жеке меншік құқығы мен жер учаскесін
пайдалану құқығын бекіту және қорғауға бағытталған. Жер тіркеу деректері
заңды күшке ие. Оның міндетіне жердің құқықтық жәнешаруашылық жағдайы
туралы мәліметтерді жинау, жүйелі сақтау және жаңалау кіреді. Жер пайдалану
мен жер иеленуді тіркеу алдында заңды рәсімдеулер: жергілікті жерде
учаскелердің белгіленген шекерасын бекіту, жер учаскелері ауданын анықтау
және тиісті жоспарларды құру жүргізіледі.
Жер қорын тиімді және ұтымды пайдаланудың маңызды шарты болып, жер
пайдалану мен жер иеленудің олардың нысаналы мақсаттарына сәйкес қатаң
қорғау және тұрақтылығын құқықтық қамтамасыз ету жатады. Жер иелену мен жер
пайдаланудың тұрақтылығын мемлекет қамтамасыз етеді. Бұл берілген жер
учаскелерінің көпшілігінің тұрақтылы (мерзімсіз) пайдалану мен жеке меншік
болуына мүмкінділік жасайды. Бұл жерлер тек қана мемлекеттік қажеттіліктер
үшін, заңды рәсімдерді сақтай отырып, барлық шығындарды, соның ішінде
пайдаланылмаған шығындар мен пайданың және учаске құнын қоса төлеу арқылы
алынуы мүмкін.
Жер учаскелері, заңға сәйкес, жер пайдаланушылар мен жер
иеленушілердің, республиканың жер заңдарын бұзған жағдайда алынып қойылуы
мүмкін. Жер пайдалану мен жер иеленуді қорғауды жүзеге асыру үшін кімнің
жер пайдаланушы немесе жер иеленуші екендігін және олардың пайдалану немесе
жер иеленуші екендігін және олардың пайдалану немесе иелену құқығы қандай
нақты аумаққа тарағандығы туралы мәліметтер бар болуы керек. Жер пайдалану
мен жер иеленуді тіркеу, нақты жер учаскелеріне меншіктік құқығы мен
пайдалану құқығын рәсімдеу және олар туралы тиісті құжаттарға (жер-
кадастрлік кітабына және жер кадастрлік автоматтандырылған ақпараттыық
жүйесінің (ЖКААЖ) магнитті сақтауына) мәліметтерді жазумен байланысты
көптеген мәселелерді қамтиды. Ол бәрінен бұрын жер учаскелерінің құқықтық
жағдайы туралы мағлұматтарды қамтамасыз етеді.
Дегенмен, енді жерді пайдалану ретінде белгілі территорияға және нақты
субъекті құқығымен байланысты мақсатты сипатқа ие, ол жер пайдаланудың
шаруашылық міндеті, орналасқан орны мен өлшемі туралы мәліметтерді қамтиды.
Жер пайдалануды тіркеу үшін, тиісті мемлекеттік органның шешімі, заңмен
қарастырылған қажетті құжаттардың негізінде тиісті мақсаттармен заңды
немесе жеке тұлғаға жер учаскесін беру туралы және жерге орналастыру
жобасының нақты мәнін шығару мен жергілікті жерде учаске шекарасын бекіту
туралы қарастырылған құжаттар негіз болады.
Жер пайдаланушыларды немесе жер иеленушілерді мемлекеттік тіркелу
рәсімделгеннен кейін, жер учаскесіне меншік құқығын немесе жер пайдалану
құқығын беретін құжатпен (белгіленген формадағы мемлекеттік акт) бірге сол
учаскенің жоспары беріледі. Жер учаскесін беру шешімінде оны қандай мақсат
үшін бөліп берілетіні және жерді пайдаланудың негізгі шарттары көрсетіледі.
Пайдалануға жер бөліп беру барысында ауылшаруашылық жер пайдаланушылардың
басымдылығы қарастырылады.
Жер пайдалану немесе меншік құқығын беретін құжатты учаскенің нысаналы
міндет атқару, бөлінетіні немесе бөлінбейтіні сервитуттер мен басқа да
оуыртпашылықтар мен шектеулер көрсетіледі.
Азаматтар мен заңды тұлғалардың пайдалануы мен иеленуі болуы мүмкін,
жер учаскелері бір немесе бірнеше бөлек орналасқан, бірақ бірыңғай жер
пайдаланушылықты береді, бірақ субъект соншалықты құқыққа ие, барлық бұд
жерлерге иелік ету, пайдалану бойынша міндеттерімен белгілі бір құқыққа ие.
Жер пайдалану немесе иелену нақты жер учаскесі түріндегі Мемлекеттік
тіркеуде болады, яғни кез-келген жылжымайтын мүлік объектісі сияқты тек
қана жер – кадастрлық кітабына енгізіліп қоймай, тиісті органдардың
мемлекеттік тіркеуінен өтеді.
Жер пайдаланушылар: мемлекеттікт және мемлекеттік емес, ұлттық,
шетелдік, сондай-ақ азаматтығы жоқ адамдар, жеке және заңды тұлғалар,
тұрақты және уақытша, бастапқы және кейінгі болып бөлінеді. Заңда:
Тұрақты жер пайдаланушылар - жер пайдалану құқығы мерзімсіз сипаттағы
тұлғалар, ал уақытша жер пайдаланушылар - жер пайдалану құқығы белгілі бір
мерзіммен шектелген тұлғалар деп түсіндіріледі.
Бастапқы жер пайдаланушылар – жер пайдалану құқығын Жер кодексінің 40-
бабында көзделген тіртіппен тікелей мемлекеттен немесе бұл құқықты иеліктен
шығару тәртібімен басқа бастапқы жер пайдаланушылардан алған тұрғалар, ал
кейінгі жер пайдаланушылар – кейінгі жер пайдалану туралы шарттың негізінде
бастапқы жер пайдаланушының мәртебесі сақталған бастапқы жер
пайдаланушылардан уақытша жер пайдалану құқығын алған тұлғалар деп
көрсетілген.
Республикамызда мемлекеттік және жеке меншік жер меншіктері заңдармен
танылады және қорғалады. Жеке меншіктегі жер учаскелерінен басқа барлық жер
мемлекеттік меншік болып табылады, жерге жеке меншік азаматтар мен
мемлекеттік емес заңды тұлғалардың меншігі түрінде болады.
Азаматтардың жеке меншігінде шаруа (фермер) қожалығын, өзіндік қосалқы
шаруашылық жүргізу, орман өсіру, бағбандық, жеке тұрғын үй және саяжай
құрылысы үшін, сондай-ақ үйлерді (құрылыстарды, ғимараттарды) олардың
мақсатына сәйкес қызмет көрсетуге аоналған жерлерді қоса алғанда,
өндірістік және өндірістік емес, оның ішінде тұрғын үйлерді (құрылыстарды,
ғимараттарды) және олардың кешендерін салу берілген немесе олар салынған
жер учаскелері болуы мүмкін.
Егер заңмен және басқа да да заң актілерімен өзгеше көзделмесе, жер
учаскесінің меншік иесі, мемлекеттік органдардың қандай да болсын
рұқсатынсыз, өз қалауы құқығын жүзеге асырады. Жер учаскесіне меншік құқығы
басқа адамға мәмле жасалған сәттегі барлық ауыртпалықтармен қоса беріледі.
Меншік иесі өзінің жер учаскесімен заң актілерінде тыйым салынбаған кез-
келген мәмілелерді жасауға, атап айтқанда учаскесін уағдаластық баға
бойынша сатуға, шаруашылық серіктестігінің жарлық капиталына жарна ретінде
енгізуге, кепілдікке беруге, сыйлауға және мұра етіп қалдыруға құқылы. Жер
учаскесінің меншік иесі жер учаскесін уақытша пайдалануға беруге құқылы
(жалға беру, жалдау шарты немесе өтеусіз пайдалану туралы шарт түрінде)
[1].
Жер учаскелерін тіркеу негізгі (алғашқы) және күнделікті (кезекті)
болып бөлінеді.
Жер тіркеу құжаттарына тиісті мәліметтерді енгізу және жүйелеу, жаңа
жер учаскелерін (жер иеленушілер мен жер пайдаланушылар) рәсімдеу бойынша
жұмыстарды алғашқы тіркеу барысында жүргізеді. Оны жүргізу процесінде жер
учаскесі туралы алғашқы жазулар енгізеді.
Жердің құқықтық жағдайына анықтаулар талап етілгенде, жер пайдалану
құрамында және көлемінде заңды өзгерістер болғанда ғана жердің шаруашылық
пайдалануында кезектегі (келесі) процестер жүргізіледі. Сонымен мемлекеттік
қажет үшін жерді алу нәтижесінде пайдаланатын жердің жалпы ауданы өзгеруі
мүмкін.
Жер пайдаланудағы барлық болы жатқан заңды өзгерістерді рәсімдеу
бойынша жұмыстар мен алғашқы тіркеу мәліметтері және құжаттарындағы тиісті
анықтауларды енгізу пайдаланатын жерді күнделікті тіркеуде ретімен жүзеге
асырылады. Бұндай жағдай дәрежесінде жер тіркеу мәліметтерін қолдау
қамтамасыз етіледі.
Республикада жер учаскелерін мемлекеттік тіркеу белгілі жүйеде
қалыптасты және мемлекеттік есепке алумен тығыз байланысты жүзеге асырылды.
Бәрінен бұрын тіркеу мәліметтері әрбір жер учаскесі жерінің сапасы мен
санын есепке алу барысындағы деректер сапасында қабылданады.
Жалпы ауданды қайта бөлістіргенде, тіркеу барысында көрсетілген, жерді
есепке алу барысында анықталған алқаптар аудандарымен үйлестіріледі. Бір
жағынан, территория бойынша жер-есепке алу мәліметтері әлгі қалыптасқан жер
учаскесі, жер пайдалану тіркеу жұмыстарын жүргізу барысында қолданылады.
Тіркеу бірлігі мен жер учаскесінің белгілі бір шамасын қамтамасыз ету
және құжаттар тұтастығы болады. Ауданда (қалада) жерді есепке алудың
негізгі құжаты мемлекеттік жер кадастр кітабы болып табылады.
Жерді есепке алудан жер учаскелерін тіркеудің айырмашылығы, бірыңғай
мемлекеттік жер қорының барлығын емес, тек оның пайдалану мен иеленуге
берілген территориясы қамтылады. Бос жатқан мемлекеттік босалқы жерлерде
тіркеу жүргізілмейді.
Жер тіркеу мәліметтері топырақты бонитировкалауда (сапасын айыруда)
және жерді экономикалық бағалауда пайдаланылады.
Жер учаскелері туралы ақпарат жерге орналастырудың деректері бойынша
құрылады және учаскелер мен жер алқаптарының шекарасы мен алаңдары өзгерген
кезде жүйелі түрде жаңартылады.
Жер учаскесі, егер оның белгіленген шекарасы болса және оған жер-
кадастрлық іс жүргізілсе, түпкілікті қалыптастырылған болып саналады.
Жер-кадастрлық іске – жер учаскесінің қалыптасуы туралы құжаттар
кіргізіледі.
Азаматтарға және заңды тұлғаларға иелік ету не пайдалану құқығымен
бұрын берілген жер учаскелерін жеке меншікке немесе пайдалануға беруді
алғашқы рәсімдеу кезінде жер-кадастрлық іс олардың жер ресурстарын басқару
жөніндегі аумақтық органдарға берілетін өтініштерінің негізінде
жүргізіледі.
Жер учаскесіне құқықты куәландырушы құжаттар, ал олар болмаған кезде –
бұл учаскені берген атқарушы органның шешімімен учаске шекарасының сызбасы
(схемасы) өтінішке қосыла беріледі.
Жер ресурстарын басқару жөніндегі аумақтық органдар көрсетілген
құжаттарды тексеруді жүзеге асырады және осы құжаттарды жер учаскелерін
жергілікті жерді зерттеу үшін Кадастрды жүргізетін мамандандырылған
кәсіпорындарға жібереді. Олардың шекаралары, алаңдары және мқсатты
тағайындауы өзгергені белгілі болған жағдайда, бұл өзгерістер жергілікті
атқарушы органдардың қайта бекітуіне немесе мүдделі тараптардың арасында
жасалатын шартта көрсетуге жатады.
Азаматтардың немесе мемлекеттік емес заңды тұлғалардың меншігіндегі
жерден учаске құру тек тараптардың арасында жасалған мәмілелердің негізінде
ғана жүргізіледі.
Азаматтардың және заңды тұлғалардың меншігіндегі немесе
пайдалануындағы жерден мемлекеттік қажеттіктер үшін жер учаскесін
қалыптастыру кезінде оған жүргізілген жер-кадастрлық іске жаңа учаскені
құру үшін негіз болып табылатын жер учаскесін мемлекеттік қажеттіктер үшін
алу туралы атқарушы органның шешімі не соттың шешімі, сондай-ақ жоспар
(шекара сызбасы) және басқа құжаттар кіргізіледі.
Мемлекеттік мұқтаждар не азаматтар мен заңды тұлғалардың
арасындағымәмілелер үшін жасалатын жер учаскесін қайта құру жағдайында жаңа
жер-кадастрлық іс жүргізілмейді. Жер учаскесін қайта ұйымдастыру процесімен
бірге жүретін барлық құжаттар осы учаскеге бұрын жүргізілген жер-кадастрлық
іске кіргізіледі.
Азаматтар мен заңды тұлғалардан еріксіз алуға не тәркілеуге жататын
жер учаскесінің жер-кадастрлық ісіне сот-атқарушылық іс жүргізу құжаттары
кіргізіледі.
Қалыптастырылған жер-кадастрлық іс жер учаскесін жер-кадастрлық
кітабына жазу үшін негіз болады.
Жер-кадастрлық кітабы жер учаскелері есепке алынатын, жердің кеңістік,
табиғи және шаруашылық жағдайы туралы анық мәліметтер қамтылатын құжат
болып табылады.
Жер учаскесін жер-кадастрлық кітапқа жазу кезінде оған жеке, Қазақстан
Республикасының аумағында қайталанбайтын учаске бір тұтастық ретінде бар
кезде сақталатын кадастрлық нөмір беріледі. Бұл учаскеге жүргізілген жер-
кадастрлық іс те осы нөмірмен сәйкестендіріледі.
Жер-кадастрлық құжаттама мынадай талаптарға сәйкес болуы тиіс:
- барлық деректемелерді (оларды шығарушы органның, мекеменің, ұйымның
атауын, күнін, құжаттың нөмірін, мекен-жайын (құжатты алушыны) көрсету)
толтыра отырып белгіленген үлгідегі бланкілерде орындалады;
- жер учаскелері шекараларының жоспарларын (сызбаларын) дайындау жер
ресурстарын басқару жөніндегі орталық уәкілетті орган белгілейтін
техникалық талаптарға сәйкес жүзеге асырылады;
- мемлекеттік құпияға жатқызылған жер учаскелерінің
жоспарларында (сызбаларында) қамтылатын мәліметтер олардың құпиялылығын
қамтамасыз ететін беогіленген ережелерге сәйкес пайдаланылады және
сақталады.
3.2 Жер учаскелерін тіркеу мақсаты үшін есепке алу
Жер учаскелерін және олардағы жылжымайтын мүлікті тіркеу мақсаты үшін
есепке алу меншік құқығы мен басқа да құқықтарды, сондай-ақ жылжымайтын
мүлікке ауыртпалықты мемлекеттік тіркеуді қамтамасыз ететін қажетті шарт
болып табылады.
Жер учаскелерін есепке алу кезінде мына деректерді тіркеу міндетті
болып саналады:
- жер учаскесі иесінің немесе оны пайдаланушының аты-жөні;
- жер учаскесінің алаңы;
- жер учаскесіне меншіктің нысаны;
- жер учаскесінің мақсатты тағайындалуы;
- жер учаскесін пайдаланудағы шектеулер және ауыртпалықтар;
- жер учаскесінің бөлінетіндегі немесе бөлінбейтіндігі;
- жер учаскесінің кадастрлық нөмірі;
- жер учаскесіндегі жылжымайтын мүлік туралы мәліметтер.
Жер және құқықтық кадастрды жүргізгенде әрбір жер учаскесінің
орналасқан жерін анықтау (сәйкестендіру) мақсатында кадастрлық нөмірлер
беріледі.
Жылжымайтын мүлік обьектілері орналасқан жер учаскесіне кодастырлық
нөмір берілуі үшін, сондай-ақ жерге құқықты куәләндыратын, жоғарыда
көрсетіген деректерді қамтитын ескі үлгідегі құжатты жаңасына ауыстыру үшін
өтінішпен жер ресурстарын басқару жөніндегі тиісті аумақтық орындарға
жүгінеді.
Жер учаскесіне және жылжымайтын мүлікке құқықты куәландыратын
құжаттардың көшірмелері, жер учаскесінде орналасқан жылжымайтын мүлік
обьектілерінің жылжымайтын мүлікке құқықтарды және олармен жасалатын
ьәліметтерді мемлекеттік тіркеу органы немесе сәулет және қала құрылысы
органы растаған жоспары өтінішпен қоса беріледі.
Жер учаскесін сәйкестендіру, оны жер-кадастырлыық картада көрсету
жөніндегі жұмыстарды жүргізу бұл учаскенің нақты шекараларын, шектеулер мен
ауыртпалықтардың бар-жоғын айқындаудан, басқа тұлғалар құқықтарының
сипатын, сондай-ақ мақсатты пайдалануын анықтаудан басталады. Жер
учаскелерінің шекарасын белгілеу және оларды ресімдеу рәсімдері жер
ресурстарын басқару жәніндегі уәкілетті органның бұйрықтарына сәйкес
жүргізіледі.
Жүргізілген жұмыстардың нәтижелері бойынша белгіленген тәртіппен
бекітілген жер учаскесіне құқықты куәландыратын құжаттар әзірленеді және
беріледі, сондай-ақ жер учаскесіне кадастырлық нөмір бере отырып жер-
кадастырлық кітапқа жазба жазылады. Дипломдық жұмыста Алматы облысы Іле
ауданы Ащыбұлақ ауылдық округі, Жомарт бау-бақша тұтыну кооперативі
жерінде орналасқан У.У. Тохтарбаевтың жер учаскесінің кадастрлық нөмірінің
құрылу жағдайын қарастырамыз.
Кадастырлық нөмірді құру:
-облыстың немесе республикалық маңызы бар қалалардың, астананың
кодымен;(мысалы Алматы облысы-03)
-ауданның немесе облыстық (аудандық) маңызы бар қаланың
кодымен;(мысалы Іле ауданы-046)
-есепті кварталдың кодымен;(мысалы -324)
-жер учаскесінің есепті кварталдағы жәненемесе аудандағы, облыстық
(аудандық) маңызы бар қаладағы реттік нөмірімен айқындалады (мысалы 1826)
Елді мекеннің кварталы, жұмыс кенттері және аудандық елді мекендер,
бағбандық және саяжайлық қоғамдар, желілік обьектілер: темір жол,
автомобиль жолдаоы, жердегі, жер үсті және жер асты құбырлар желілері бөлу
жолақтарымен, суаттар және басқалр есепті кварталдар болып табылады.
Жер учаскесі кадастырлық нөмірінің екі алғашқы саны облыстың немесе
республикалық маңызы бар қалалардың, астананың кодын, одан кейінгі үшеуі-
аудандық немесе облыстық (аудандық) маңызы бар қаланаң, одан кейінгі тағы
үшеуі- есепті кварталдың кодын және соңғы үш сан-есепті кварталдың немесе
ауданның, облыстық (аудандық) маңызы бар қаланың ішіндегі жер
учаскелерінің реттік нөмірін білдіреді.
Есепті квартал ішінде жер учаскелерінің саны 999-дан асқан жағдайда,
осы есепті квартал ішінде қалыптасатын келесі жер учаскелеріне төрт таңбалы
реттік нөмір беріледі.
Есепті кварталдардың жәненемесе аудандардың, облыстық (аудандық)
маңызы бар қалалардың, Астананың ішіндегі жер учаскелерінің кадастрлық
нөмірлерін кадастрды жүргізетін мамандандырылған кәсіпорындар береді.
Егер (20.09.2003 ж № 958) қабылданған Қаулығы сәйкес есепті кварталға
код беру объективті себептер бойынша мүмкін болмаса, онда осы кварталдың
ішіндегі жер учаскелеріне уақытша (шартты) кадастрлық нөмірлер беріледі.
Бұл жағдайда мұндай кварталдың коды нақты есепті кварталдағы кадастрлық
нөмірдің шартты белгісін көрсетуге тиіс “9” санынан басталады. Есепті
кварталдың заңды мәртебесінен кейіннен анықтау кезінде бұрын берілген
шартты нөмірді көрсете отырып оған нағыз код беріледі.
Жер учаскесін бірнеше бөлікке бөлу немесе бірнеше жер учаскелерін
біреуге біріктіру кезінде ескі нөмірлер жойылады және жаңа кадастрлық
нөмірлер беріледі.
Бүтін жер учаскесіне меншік құқығы немесе жерді пайдалану құқығы
басқа меншік иесіне немесе жерді пайдаланушыға ауысқан кезде жер
учаскесінің кадастрлық нөмірі ауыстырылмайды.
Жер учаскесінің есептік деректеріне онымен жүзеге асырылған
мәмілелердің нәтижесінде жер учаскесіне меншік құқығының немесе жер
пайдалану құқығының басқа тұлғаға ауысуы туралы мәліметтерді енгізуді
оларға жылжымайтын мүлікке құқықтарды және олармен жасалатын мәмілелерді
мемлекеттік тіркеу органы ұсынатын материалдарының негізінде Кадастрды
жүргізетін маманданырылған кәсіпорындар жүргізеді.
Кадастрды жүргізетін мамандандырылған кәсіпорын жер учаскесіне
кадастырлық нөмір берілгендігі және бұл бұл учаскенің жер – кадастрлық
есепке қойылғандығы туралы өтініш беруші мен тіркеуші органға хабарлайды.
Өтініш берушіге жер учаскесінің жаңа кадастрлық картаға (схемадағы)
өзгерістер көрсетілген жер-кадастрлық картаның (схеманың) тиісті бөлігінің
расталған көшірмесі берілелі.
Кадастрды жүргізудің деңгейіне карай жер-кадастрлық карталар
(схемалар):
-Қазақстан Республикасының жер-кадастрлық картасы (схемасы)
облыстардың, республикалық маңызы бар қалалардың және астананың шекаралары
мен кодтары көрсетіле отырып;
-облыстың жер-кадастрлық картасы (схемасы) аудандардың және облыстық
(аудандық) маңызы бар қалалардың шекаралары мен кодтары көрсетіле отырып;
-республикалық маңызы бар қаланың, астананың жер-кадастрлық картасы
қаланың ішіндегі аудандардың шекаралары мен кодтары көрсетіле отырып;
-ауданның, облыстық (аудандық) маңызы бар қаланың жер-кадастрлық
картасы (схемасы) есепті кварталдың шекаралары мен кодтары көрсетіле
отырып;
-есепті кварталдың жер-кадастрлық картасы (схемасы) жер учаскелерінің
шекаралары мен нөмірлері көрсетіле отырып бақылау жағдайына құрылады.
Жер-кадастрлық картада (схемада) жер учаскелеріне құқықты
куәландыратын құжаттарға және картаның (схеманың) масштабындағы жерді
пайдалану жоспарларына сәйкес көрсетіледі. Қажет болған кезде жер-
кадастрлық карталар (схемалар) бірнеше бөлікте дайындалуы мүмкін.
Жер-кадастрлық карталары (схемалары) жүргізілуі және кейіннен
жаңартуды Кадастрды жүргізетін мамандырылған кәсіпорындар жүзеге асырады.
Көрсетілген карталар Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінің
тиісті тіркеуші органдарына өтеусіз негізде беріледі.
3.3 Аудан жерінің есебін жүргізу
Халық шаруашылығы салаларында жер әр түрлі мақсаттар үшін
пайдаланылады және соған лайықты оның есебі жүргізіледі. Жер тұрғын үй,
өнеркәсіптік, ауыл шаруашылығы және орман шаруашылығы, транспорт
кәсіпорындары, мәдениет мекемелері, денсаулық сақтау, қорғаныс мекемелері
мен ұйымдар және т.б. құрылыстар орналасқан орын ретінде есептелінеді.
Өндірістің кейбір салаларында (ауыл және орман шаруашылығында) жерді
операциялық базис ретінде есебінен басқа өндіріс күштері, негізгі өндіріс
құралы ретінде есепке алу қажет. Бұл жердің сапалық жағдайы мен пайдалануы
туралы арнайы мәліметтерді алуға қажеттілікті туғызады. Бәрінен бұрын бұған
ауыл шаруашылық алқаптарының құрамы мен сапасы туралы мәліметтер жатады.
Есепке алу, Республиканың жер қорын тиімді пайдалану мен қорғау үшін
пайдаланатын, жердің мөлшері, сапасы және шаруашылықтық пайдалану туралы
мәліметтерді алуға, өңдеуге, талдауға және сақтауға бағытталған.
Жерді есепке алу дегеніміз – жер ресурстарының мөлшері, орналасуы,
шаруашылық пайдалануы және жай-күйі туралы мәліметтерді жинау, жүйелендіру,
талдау бойынша жүргізілетін мемлекеттік шаралар. Есепке алудың ең басты
міндеті жер қорын алқаптар құрамы, пайдалану туралы, мерзімділігі және
аудандар, қалалар, басқа әкімшілік-аумақ бірліктері бойынша сипаттама беру
болып табылады.
Мемлекеттік жерді есепке алу сапалы жоспарлы-картографиялық
материалдар негізінде жер алқаптарының нақтылы жай-күйі бойынша жүргізіліп,
суарылатын жерлерді есепке алуға ерекше көңіл бөлінеді. Мұнда
ауылшаруашылығына арналған және елді мекендік жерлер мұқият есепке алынады.
Қазақстан Республикасының аумағында орналасқан жер учаскелері жерге
меншік нысанына, жер учаскелерінің мақсатты тағайындауына және оларды
пайдаланудың рұқсат етілген сипатына қарамастан, кадастрлық есепке алуға
жатады. Жер учаскелерін кадастрлық есепке алу олардың орналасқан жерінде
бірыңғай әдістеме бойынша жүргізіледі.
Жерді сандық және сапалық есепке алу олардың нақты жағдайы және
пайдалануы бойынша жүргізіледі. Барлық өзгерістер олар жергілікті жерде
болғаннан кейін тіркеледі. Жерді ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...7
1. Қазақстанда және шетелдерде жер кадастры ұйымдастыру
мәселелері ... ... ... 9
2. Іле ауданының табиғи - климаттық
жағдайлары ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ...17
3. Іле ауданында жер пайдалану мен жеке меншік құқығын (жер учаскелерді)
тіркеу және жер есебін
жүргізу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ..21
3.1 Жер учаскелерін тіркеудің мазмұны мен
міндеті ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 21
3.2 Жер учаскелерін тіркеу мақсаты үшін есепке
алу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..27
3.3 Аудан жерінің есебін
жүргізу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ...31
3.4 Алматы облысы Іле ауданы Ащыбұлақ ауылдық округі Жомарт бау-бақша
серіктестігінің №1099 жер учаскесіне жер-кадастрлық істі қалыптасыру
әдістемесі ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...41
4. Кадастрлық жұмыстарды экономикалық
негіздеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..56
4.1 Жер учаскесін бағалау
жұмыстары ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
.56
4.2 Бағбандық кооперативтер жерінде сандық жер-кадастрлық карталарды
дайындау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..58
5. Еңбек қорғау және тіршілік әрекеті
қауіпсіздігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .63
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...70
Пайдаланылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ..72
Қосымшалар ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..73
КІРІСПЕ
Жер мәселесі әр елдің саясатында,экономикасында, экологиясында және
әлеуметтік саласында басты болған және болады да- ол тек ұлттық деңгей ғана
емес, сонымен қатар әлемдік деңгей проблемасы.
Жер - ерекше өндіріс құралы. Басқа өндіріс құралдарына қарағанда оның
ең кемінде 4 ерекшелігі бар.
1. Жер – табиғи зат, ол адам еңбегінің нәтижесі емес.
2. Жер – мәңгі және басқа құралдармен алмастыруға келмейтін өндіріс
құралы. Ол әрқашанда аса құнтты және ұқыпты пайдаланылуға тиісті.
3. Жердің өндіріс құралы ретіндегі тағы бір ерекшелігі орнының
тұрақтылығы. Жер жылжымайтын мүлік ретінде өзімен үзілмес байланыстағы
өндіріс құралдарымен бірге, нарықтық келісімдердің объектісі болып
табылады.
4. Басқа өндіріс құралдары ескіріп тозатын болса, жер ғылыми ұсыныстардың
негізінде пайдаланымына үнемі жақсара береді. Адамзаттың даму болашағы
түптеп келгенде топырақтың құнарлылығын сақтап қалу және арттыру
мәселесіне айналып келеді.
Жер кодексінде жер ресурстарын тиімді пайдалану үшін мемлекеттік жер
кадастры жүргізіледі деп көрсетілген. Кадастр бір жүйеде жүргізіледі. Жер
кадастрын енгізу, құжаттардың формасы мен мазмұны, кадастрлық мәліметтерді
жаңарту және оны бекітуді Қазақстан Республикасы Үкіметі жүзеге асырады.
Мемлекеттік жер кадастры, Қазақстан Республикасы жерлерінің табиғи
және шаруашылық жағдайы, орналасқан орны, нысаналы пайдалануы, ауданы мен
шекарасы, сапалық жағдайы, жер пайдалануды есепке алу мен жер учаскелерін
бағалау туралы және т.б. мәліметтерден тұрады. Мемлекеттік жер кадастры
мәліметтері жер пайдалануды жобалау мен қорғауда, жерге орналастыру және
жермен байланысты жұмыстар жүргізілгенде, жер учаскесіне төленетін
төлемдерді анықтау кезінде негіз болып табылады.
Материалдарды, жер учаскесі туралы мәліметтерді жаңартуды мемлекетік
жер кадастрына сүйене отырып Жерге орналастырудың Мемлекеттік ғылыми-
өндірістік орталығы жүргізеді. Жер кадастрлық құжаттар мәтіндік және
пландық-картографиялық болып бөлінеді. Мәтіндік кітаптар, карточкалар,
тізімдер ведомостері, түсіндірмелер жатады. Пландық картографиялық құжаттар
жер учаскесі территориясының графикалық көрінісін береді. Оған пландар,
карталар, картограммалар жатады. Басқа есепке алу түрлерімен салыстырғанда
жер кадастрын тек пландық-картографиялық материалдар түрінде ғана енгізуге
болады.
Пландық-картографиялық материалдарда кадастрға қажетті мәліметтер
графикалық түрде көрсетіледі. Қазақстанда жер кадастрын енгізу мәліметтері
автоматтандырылған компьютерік жүйеге енгізілген, мәліметтерді сақтауға
және онымен жұмыс істеу үшін арнайы программалар орнатылған, картографиялық
мәліметтер де компьютерге енгізіліп электрондық карта ретінде беріледі.
Негізгі жер кадастрлық құжаттар: жер учаскесінің жер кадастрлық ісі,
ауданның (қаланың) мемлекеттік жер кадастрлық кітабы және жер кадастрлық
карта болып табылады.
Жер – кадастрлық іс –жаңа жер учаскелерін құру және бұрынғы жер
учаскелерін қайта құру туралы іс. Онда жер учаскесі туралы құжаттар болады.
Мемлекеттік жер – кадастрлық кітап – жер учаскелері есепке алынатын
құжат. Сонымен қатар жердің кеңістіктік, табиғи, шаруашылық жағдайы туралы
нақты мәліметтерден де тұрады.
Жер-кадастрлық карта – жер учаскелерінің орналуы, мөлшері мен
шекарасынан тұратын картографиялық материал. Оларды өзара біріктіргенде
және бөлгенде өзгерістер ескеріледі.
1. ҚАЗАҚСТАНДА ЖӘНЕ ШЕТЕЛДЕРДЕ ЖЕР КАДАСТРЫ
ҰЙЫМДАСТЫРУ МӘСЕЛЕЛЕРІ
Қазақстан Республикасының жер қоры 272,5 млн. га құрайды. ТМД
елдерінің арасында оның территориясы Ресей Федерациясынан кейін 2-ші орын,
ал дүние жүзі бойынша 9-шы орын алады. Қазақстанның бүкіл жер қоры өте
қуаң климатпен сипатталатын табиғи аймақтарда орналасқан. Қоғам тарихында
жер иелену және жер пйдалану формаларының алмасуы әрқашанда жерге
орналастыру арқылы жүзеге асып отырады.
Қай елде болмасын жер қоғамның негізгі байлығы болып табылады.
Материалдық өндірістің үрдісі тікелей жерді кеңістік базисі және өндіріс
құралы ретінде пайдалануыға байланысты. Қазақстан Республикасы жер
ресурстарын қорғауға, жердің құнарлығын көтеруге және нысаналы мақсатына
байланысты пайдалануына көп көңіл бөледі.
ТМД елдеріндегідей, Республикамызда да тәуелсіздік алғанға дейін
негізінен ауылшаруашылығына арналған жерлерді қамтыған және социалистік
жоспарлы экономиканың қажеттіліктерін ақпараттармен қамтамасыз етуді, жер
ресурстарын басқаруды мақсат тұтатын жер кадастры жұмыс істеді.
Республиканың әлеуметтік-экономикалық бағытының өзгеруіне байланысты
мемлекеттік жер кадастрын құру мәселесі және оның жаңа жер құрылымдарының
және нарықтық экономика жағдайында жерді пайдалану қатынастарының мүлде
өзгеше концептуалды негіздерінде жұмыс істеу қажеттілігі туындады. Елдің
нарықтық экономикаға көшуі жағдайында МЖК қалыптастыру (жетілдіру) келесі
шарттарға сүйенеді:
• масштабтары орасан зор мемлекеттің меншігіндегі жерді және онымен
тығыз байланыстағы жылжымайтын мүлікті қайта үлестіру;
• кадастр жердің барлық категорияларын, республиканың әртүрлі
сипатталынатын барлық жер учаскелерін қамтуы керек: шаруашылықтық,
құқықтық, экономикалық, экологиялық және табиғи күйдегі;
• жер және онда орналасқан жылжымайтын мүлік туралы ақпараттардың
қалыптасуына тікелей немесе жанама түрде қатысы бар әртүрлі
ведомостволар арасында жер кадастрына билік жасау, әсер ету сфералары
үшік күрес жүріп жатыр;
• МЖК жүргізуді, мемлекеттегі жер қатынастарын анықтайтын заң-
нормативтік актілердің жетілмегендігі;
• Кадрлардың жетіспеушілігі, мемлекеттің қаржылық қиыншылықтарына
байланысты техникалық тұрғыдағы жетіспеушілік.
Республикадағы жер-ақпараттық жүйенің құрылуы жер реформасымен және
жерді жекешелендірумен байланысты, сондықтан басынан-ақ біз бір ғана
мемлекеттік органға бағынатын, жер туралы ақпараттың бірыңғайланған кешенді
жүйесінің моделін құруға бағытталған ұтымды шешім қабылдауымызға
болады.Ондай тәртіп процестің барлық қатысушыларының арасында барынша
тиімді координацияның болуына, ұлттық мүдденің сақталуына, құжаттардың
бірыңғай стандартын жасауға және қолданушылар арасында ақпараттырмен
алмасуға, тұтынушылармен барынша тиімді қатынас жасауға кепілдік береді.
Жер туралы ақпараттарды басқару үшін Агентствоның ішінде құрамына сәйкес
министрліктердің, ведомостволардың және қолданушы-ұйымдардың өкілдері
кіретін координациялық кеңес құру керек.
Мұндай жүйені енгізу күрделі және бейнетті жұмыс. Ол бір-бірімен тығыз
байланыстағы келесі аспектілердің орындалуын талап етеді: сәйкес заң
жобасын құру, ұйымдастыру құрылымын жетілдіру, қаржылық механизмдер мен
техникалық шешімдерді анықтау, терең зерттеулер жүргізу және мұқият
жоспарлау. Нарықтық экономикалы елдердің тәжірибелері көрсеткендей,
техникалық проблемаларға қарағанда, заң, ұйымдастыру құрылымдары және
қаржыландыруға байланысты сұрақтарды шешу күрделірек. МЖК жаңа жүйесін
құруға ондаған миллион доллар қаражат қажет, ал ондай жүйені құру және
енгізу процесінің өзі 5-10 жылға созылуы мүмкін. Бірақ ондай қаражат пен
уақыт шығыны тұрақты экономикалық дамуды қамтамасыз ету тұрғысында өзін-өзі
ақтайды. Жердің жаңа ақпараттық жүйесін құруды инфрақұрылымға ұзақ мерзімді
мемлекеттік капитал салу ретінде қарастыру қажет. Ағымды шығындардың орны
пайдаланушылар есебінен толтырылуы керек.
Қазір, “Жер кодексіне” және заң актілерінің қабылдануына байланысты
осы мәселені шешуге мүмкіндік туды. Бірақ, заң жүзінде шешілетін біраз
сұрақтар бар:
• Мемлекеттік жер кадастрын жүргізуге жауапты етіп ГосНПЦзем-ді және
оның ішкі кәсіпорындарын олардың базасында сәйкес кадастрлық
Орталықтар құра отырып тағайындау керек;
• Жер құрылысы жұмыстарын лицензиялау туралы сұрақтарды қайта
қарастыру керек. Ондай жұмыстардың орындалуын ұйымдастыру
барысында жинақталған тәжірибе – кері жағдайда бізде жер кадастрын
құруда проблемалар болатынын көрсетеді. Жер кадастрын жүргізуді
қамтамасыз ететін жерқұрылысы жұмыстары бәсекелестік негізге
берілмеуі керек, өйткені онда жер учаскелерін техникалық бұру және
графикалық есепті жүргізуді бақылау бұзылады, жер учаскелерін
тіркеу мен бірыңғай мәліметтер қорын жасау бағдарламасы бұзылады,
мұрағат материалдарын сақтау қиындығы туады. Ол жұмыстар жер
құрылысы қызметінің мамандандырылған кәсіпорындар жүйесі арқылы
атқарылуы керек. Сондықтан, жерқұрылысы, кадастрлық және карта
жасау жұмыстарының мазмұны мен құрамы нақты бөлінуі және
мемлекеттік монополияға тиісті кадастрлық жұмыстардың түрлері
анықталуы тиіс;
• Барлық кадастрлық құжаттар мен материалдардың қазіргі заман
талабына сай рәсімделгендігін (көптеген құжаттар
автоматтандырылмаған болуы мүмкін) тексеру керек;
• “МемҒӨОжер”-нің, оның құрамындағы кәсіпорындардың және аудандық
филиалдардың автоматтандырылған кадастр жүйесін құру бойынша әр
деңгейге беретін нақты тапсырмаларының іс-әрекет жоспарын құру
қажет. Яғни қазірден бастап, әр облыс МЖК ААЖ –ның жалпы жүйесін
құру бағытында жұмыс істеуі керек;
• Жер учаскелерінің шекараларын түсіру кезіндегі жылжымайтын
мүліктің барлық объектілерін түсіру – жер-кадастрлық түсірудің
құрастырушысы болуы қажет және тіркеу жүргізу органдары кадастрлық
жоспарларды пайдаланулары қажет. Тек қана жер учаскелері емес,
жылжымайтын мүліктің барлық объектілерінің орналасуы жайлы
мәліметтер қорын құруға мүмкіндік беретін ондай процедура дамыған
елдердің көпшілігінде пайдаланылады. Біздің қазіргі жағдайымызда
жерқұрылысы кәсіпорындары жер учаскелерінің “жалаңаш” жоспарын
береді;
• Тағы бір маңызды проблема – жер кадастрының бірыңғай
автоматтандырылған жүйесін қаржымен қамтамасыз ету. Казіргі
уақыттағы МЖК ААЖ құрудағы артта қалушылық қаражаттың
жетіспеушілігінен. Қаржылық және материалды-техникалық
ресурстардың қатаң шектелуі жағдайында проблеманы шешудің бір жолы
– аталған мақсаттарға инвестициалық жобаларды тарту немесе
жеңілдікпен ұзақ мерзімді кредиттер алу. Нарықтық экономика
дамыған елдерде көпмақсатқа арналған жер кадастры кең таралған.
Оған: заңгерлік (құқықтық) кадастр (жер учаскелерінің меншік
иелерінің тізімі); салықтық (фискальды) кадастр (жер учаскелерінің
бағасы көрсетілген тізім); жер пайдалану кадастры (жер пайдалану
тізімі); көпмақсатты кадастр (жер учаскелерінің түрлі
сипаттамаларын қамтитын тізім).
Мұндай жүйе ақпараттық қамтамасыз ету мақсатында құрылады:
экономиканың қаржылық секторының (жер нарығы); жер салығы және басқа да
жерге төленетін төлемдер жұмыс істеуі үшін; ауылшаруашылығындағы жер
саясатын және жерді қолдануды жүргізу мақсатында, қалада және ауылдарда
табиғатты қорғау қызметін жүргізуде; басқа да жер учаскелерін игеру,
пайдалану және үлестірумен байланысты қызметтерде пайдалану үшін.
Мемлекеттік жер кадастрын жүргізу қызметі келесі талаптарға сай
жүргізіледі:
• Мемлекеттің барлық территориясындағы жер кадастрын жүргізу жүйесі мен
технологиясының бірлігі;
• Жер учаскелерінің өзгеріске ұшырайтын сипаттамаларын мемлекеттік жер
кадастрына енгізудің үзіліссіздігі;
• Мемлекеттік жер кадастры мәліметтерінің ашықтығыы;
• Мемлекеттік жер кадастрының деректерінің басқа жер туралы, онымен
байланысты табиғат ресурстары және жылжымайтын мүлік объектілері
туралы мәліметтер бар мемлекеттік немесе өзге кадастрлар және
реестрлар туралы мәліметтермен салыстыруға болатындағы және бірлігі.
Мемлекеттік кадастрлық есепке мақсаттық тағайындауларына, жердің
меншік түріне тәуелсіз ел территориясында жатқан барлық жер учаскелері
кіреді. Мемлекеттік кадастрдың негізгі құжаттары болып, мемлекеттік
біртұтас жер реестрі, кадастрлық іс және кезекші кадастрлық карталар,
жоспарлар табылады. Мемлекеттік жер кадастры туралы мәліметке мемлекеттік
ақпараттық ресурс кіреді.
Мемлекеттік кадастр - жер учаскелері туралы мәліметтерді жинау,
құжаттандыру, сақтау, өңдеу, есепке алу және сақтау сияқты тізбекті іс-
әрекеттерді қамтитын бірыңғай әдістеме және технологиямен жүргізіледі. Бұл
проблема ГИС – технология негізінде жер кадастрының автоматтандырылған
ақпараттық жүйесі арқылы шешіледі.
Ұйымдастырушылық тұрғысында Мемлекеттік жер кадастры вертикаль және
горизонталь құрылымы бар мамандандырылған мемлекеттік кәсіпорынның
көпдеңгейлі бірыңғай жүйесін береді.
Сондықтан, толыққанды мемлекеттік жер кадастрының моделін мелекеттің
шекарасындағы жердің шаруашылықтық, құқықтық және табиғи ережелері жайлы
мәліметтерді жинау, құжаттандыру, сақтау, өңдеу, есепке алу және сақтауға
бағытталған мемлекеттік шаралардың бірыңғай жүйесі ретінде сипаттауға
болады. Бұл жүйеге жерге деген құқықты - жердің саны мен сапасын,
кадастрлық бағасын оны рационалды қолдану және қорғау, елдің экономикалық
дамуымен басқару, салық салу, құқығын сақтауға кепілдік беру мақсатында
тіркеу кіреді.
Шығыс және батыс Еуропа елдерінің тәжірибесі барлық батыстық
кадастрлар жүйесі және жерді тіркеу ұзақ уақыттар бойы автоматтандырылған
әдіспен емес, қол күшіне сүйенген дәстүрлі жағдайда қалыптасқанын
көрсетеді. Осыған байланысты жер-ақпараттық жүйелер бірнеше түрге бөлінуі
мүмкін:
1. Компьютерленген;
2. Компьютерлену процессіндегі аз компьютерленген;
3. “Қол” жүйесі;
Компьютерленген көпмақсатты кадастр – бұл салыстырмалы түрде жаңа
концепция. Ол басқару органдарының, қызығушылық танытқан әртүрлі ұйымдар,
ведомстар, заңды тұлғалар және жеке азаматтарға жер ресурстары және жерге
деген жекеменшік құқықтары туралы ақпараттық, есептеу және аналитикалық
қызмет көрсетуге арналған маңызды инструменттердің бірі.
Әлемде осындай моделді құрудың екі әдісі бар: интегралданған
кадастрлық жүйелер (комплексті жүйелер) және ведомствалық жүйелер (екілік
жүйелер). Бірінші моделге яғни бір базалық кадастрлық жүйе аумағына оның
құқықтық, фискалды және көпмақсатты құраушылары біріктірілген. Екілік
жүйеде пайдалану құқығын тіркеу (меншік шекаралары және салық мекемелеріне
берілетін мәліметтер) жаңартылған кадастрлық жүйеде бекітіледі, ал меншік
құқығы – дәстүрлі нотариалдық жүйе шеңберінде жүргізіледі, яғни жерді
тіркеуге байланысты құқықтық сұрақтар заңгерлер арқылы шешіледі, ал сәйкес
жазбалар жер-есептеу кітаптарына, реестрларға жазылады. Бұл қызметтердің
бірін – бірі қайталауына, артық қаржылық шығындарға және қажетті жер
ресурстарын басқару механизмдерінен де күрделі механизмнің пайда болуына
әкеледі.
Бірінші әдістің болашағы зор. Оның артықшылықтары: жылжымайтын мүлік
және жерді басқару сұрақтарын кешенді түрде шешу мүмкіндіктері;
интегралданған кадастрлық жүйені жазуға кететін шығындарды төмендеру;
бірыңғай базаны құруға рационалды түрде жақындау т. с. с. Батыс Европаның
дамығңан елдерінің бәрі қазір осы әдіске ұмтылады. Ол территориялық
құрылымдардың жер комитеттері (ведомство), техникалық инвентаризация бюросы
(жылжымайтын мүлікті тіркеу органдары), архитектура органдарын біріктіріп,
жер ресурстарын басқаруға жауап беретін бір басқару органын құруды
көздейді. Жер ресурстарын басқару жүйесінің жұмыс істейтін барлық
аспектілері, оның ішінде саясатты құру және ақпараттарды жалпы бақылау осы
орган арқылы жүзеге асады. Ауыспалы кезеңде пайда болған экономикалық
жағдайларда ведомстволық жүйені құру үрдісі де өміршең болып қалады. Ол
барлық ТМД елдерінде қолданысқа еніп жатыр. Осы бағытта Ресей
Федерациясының тәжірибесін қарастырайық.
Ресей федерациясының мемлекеттік жер кадастры мемлекеттік жылжымайтын
мүлік кадастрының (МЖМК) функционалды жеке бөлігі ретінде қарастырылады.
Ресей федерациясының жұмыс істейтін заңдары МЖМК-ны әрқайсысы өз
мәліметтер қорында жылжымайтын мүлік жөніндегі деректердің жеке топтарын
тіркеп отыратын әртүрлі жүйелердің жиынтығы және оларға сәйкес органдар
ретінде құрады:
• Жылжымайтын мүлік объектілерінің құқықтық сипаттамаларын жылжымайтын
мүлік құқығын тіркеу және келісім-шарт жасау жөніндегі әділет
мекемелері Біртұтас мемлекеттік құқық реестрінде (БМҚР) тіркейді.;
• Ресейдің жер кадастрының федеральды қызмет органдары жерді есепке
алуды жүргізеді және олардың кеңістікті-аудандық, физикалық және
бағалық сипаттамаларын Біртұтас мемлекеттік жер реестрінде (БМЖР)
бекітеді;
• Техникалық инвентаризация органдары (БТИ) – жылжымайтын мүлік
объектілері және ғимараттарды техникалық инвентаризациялау жүргізеді
және олардың техникалық және құндық сипаттамаларын ғимараттар мен
үйлер реестрінде тіркейді.
Жылжымайтын мүлік жөніндегі мәліметтердің шашыраңқылығы біраз келеңсіз
факторларды тудырады:
1. Жылжымайтын мүлік объектісі жөнінде толық ақпаратты жылдам алу
мүмкіндігінің болмауы.
2. Жылжымайтын мүлік объектісін жинақтау және сақтауға кететін
шығындардың көбеюіне әсер ететін, ақпараттардың қайталануы; осы
мәліметтерге түсінік берудегі қарама-қайшылықтардың кездесуі.
3. Жылжымайтын мүлік объектілерін қалыптастырудағы қиыншылықтар.
Яғни, құқықтарды мемлекеттік тіркеу органдары БМҚР-ны жүргізу үшін
жылжымайтын мүлік объектілерінің өлшемдері мен орналасқан жерлері туралы
мәліметтерді алуы және сақтауы керек; Ресейдің жер кадастрының федеральды
қызмет органдары жер учаскелерінің көлемдері мен шекараларын белгілеу үшін
құқық иелерінен құқықтарын қорғайтын документтерінің көшірмелерін талап
етеді; БТИ органдары ғимаратты есепке алу барысында осы ғимараттың
орналасқан жер учаскесі жайлы және осы ғимараттың иелері жайлы мәліметтерді
есепке алуы қажет.
Осыған байланысты, Мемлекеттік жылжымайтын мүлік кадастрын қамтамасыз
ететін үш құрылымның екеуі (БТИ және жер кадастры қызметі) құрылып, жұмыс
істеп жатуына байланысты, Ресей Федерациясында дәл қазір жер кадастрының
бірыңғай құрылымын құруға дайындық жасалып жатыр. Атап айтқанда, Ресей
Федерациясы Үкіметінің жарлығымен 2001 жылдың 11 қаңтарында шығарған үкімі
бойынша, Ресейдің жер кадастрының Федеральдық қызметінің негізгі бір бөлігі
болып, МЖК оның компетенциясы аясында жүргізу, жер учаскелерінде орналасқан
және онымен тығыз байланыстағы жылжымайтын мүлікті мемлекеттік кадастрлық
есепке алу, жер учаскелерін және олар арқылы жасалынатын келісім-шарттарды
мемлекеттік тіркеуге алу, жердің кадастрлық бағасын белгілеу (оның ішінде
салық салу мақсаттары үшін).
2. ІЛЕ АУДАНЫНЫҢ ТАБИҒИ - КЛИМАТТЫҚ ЖАҒДАЙЛАРЫ
Климаты
Іле ауданы аумағының климаты континентальды, жылдық және тәуіліктік
ауа температурасының үлкен ауытқуымен сипатталады. Қысы суық, жазы ыстық
және құрғақ болып келеді. Табиғи-климаттық жағдайды сипаттайтын
көрсеткіштер:
- Жылдық жауын-шашын түсімі 367.0 мм;
- Ауаның орташа жылдық мөлшері +7.2;
- Ауаның қантар айындағы орташа мөлшері-12.5
- Ауаның шілде айындағы орташа мөлшері+22.8
- Ауаның жылдық абсолюттік максимум көрсеткіші С0+40.8
- Ауаның жылдық абсолюттік минимум көрсеткіші С0-45.9
- Қолайлы температура жиынтығы (IV-X) 00С жоғары3431
- Тиімді температура жиынтығы (IV-X) 50С жоғары3068
- Активті температура жиынтығы (IV-X) 100С жоғары2831
- Вегетациялық кезеннің ұзақтығы (орташа) күн212
Іле ауданы шөлейтті тау бөктері мен далалы жазықтық аймақ
агроклиматтық ауданда орналасқан. Жазық - далалы аймақта жылдық жауын-
шашын түсімі 300-330 мм аязсыз кезең ұзақтығы 135-175 күн аралығында, жайлы
температура 29– 31с-қа тең. Ауданның шөлді бөлігінде климат өте құрғақ және
ыстық. Жауын-шашынның жылдық түсімі мұнда 120 - 170 мм ғана, оның көпшілігі
көктем мен күз кезінде түседі.[7]
Қыста суық кезең ұзақтығы 4 - 4,5 айды құрайды. Ең суық ай қаңтар
болып табылады. Ең суық қыс ауданның қиыр солтүстігінде байқалады (қаңтар
айының орташа температурасы -13с). Қысқы кезеңдегі ең жайлы табиғи жағдай
ауданның оңтүстік бөлігінде байқалады, онда континентальдылық аз. Қарлы
кезең ұзақтығы ауданның жазық бөлігінде 2 - 3 ай көлемінде сақталады.
Ауданның солтүстік бөлігінде қардың қалыңдығы жұқа болады, онда қыстың
соңында небәрі 7 - 10 см болады. Массивтерде аздаған қармен су қоры қар еру
кезіне дейін 30 – 40 мм болады.
Көктемде жайлы температураның өтпелі айлары ақпан мен наурыз айларында
болады. Қардың еруі аудан аумағының үлкен бөлігінде наурыз айының басында
аяқталады. Көктемгі температураның интенсивті өсуі, сонымен қатар оның
тәуліктік амплитудасының жоғарылауы байқалады. Ауданның солтүстік бөлігінде
наурыздан сәуірге қарай температура 10 – 13с-қа дейін көтеріледі. Көктем
мезгілінде температура 0 немесе 0с - тан төмен болуы да сирек кездеспейді.
Суық ауа орта есеппен сәуірдің ортасында аяқталады, кей жылдары тіпті суық
ауа мамыр айының аяғында да байқалады. Жауын-шашын ауданда наурыз және
мамыр айында 35 - 40мм құрайды және орташа жылдық жауын-шашының 367мм 37.7%
пайызы осы көктем айыны тиесілі.
Көктемде жауын-шашын мөлшерінің көптігіне қарамастан, күн сәулесінің
интенсивті инсаляциясының арқасында айдын соңына қарай ауа ылғалдылығының
түрлі деңгейде төмендеуі байқалады. Наурыз айында ауа ылғалдылығының орта
қатынасы ауданның жазық бөлігінде күндіз 50 - 60 % - ды құрайды. Көктемде
біраз мөлшерде жел байқалады. Желдің орташа жылдамдығының ең жоғарғы
көрсеткіші сәуір мен мамыр айларында көрінеді. Бұл уақытта ауданның
солтүстік бөлігінде желдің орташа жылдамдығы 5 мсек, осының нәтижесінде
мұнда жер қыртысы дефляциясы кең төрінде жетіледі.
Жазда жылы кезең, ұзақтығы орташа тәуліктік температура 0-дан жоғары,
ең жоғарғысы ауданның орталық және солтүстік бөліктерінде белгіленеді (орта
шамамен 8 айға дейін). Жауын-шашын жаздың 3 айында жылдық мөлшердің 22 - 24
% құрайды. Ең ыстық ай – шілде, орташа температурасы 22 – 25с. Ауа
ылғалының жетіспеуінің орташа көрсеткішінің шілдеде үлкен маңызы бар. Оның
биіктігі солтүстіктен оңтүстікке жылжығанда өзгереді, 10 - 20м-ден 5 - 8м
дейін. [9]
Күзгіде температураның төмендеуі бастапқыда баяу бола, келе-келе
күшейе түседі. Ауданның орталық бөлігінде орташа температурасы 3-5с жетеді.
Алғашқы ауарайның төмендеуі ауданның солтүстігінде қыркүйектің үшінші
жартысында байқалады. Тәуліктік температураның +10с - тан ауысу кезеңі
ауданның солтүстігінде 15 - 20 қыркүйекте басталады. Күзгі жауын-шашынның
ең аз мөлшері ауданның қиыр солтүстік бөлігінде 2 - 4 мм қыркүйекте және 6
- 8 мм қазанда. Күзгі жауын-шашынның мөлшері орташа жылдық жауын-шашын
мөлшерінің 21.5% пайызын құрайды.
Топырағы
Ауданның жер бедері онтүстіктен солтүстіке қарай төмендейді. Орташа
еністігі 1.5-2.00 құрайды. Ауданның негізгі бөлігін кәдімгі сұр топырақтан
құралған. Кәдімгі сұр топырақ құрамында 1.3%-1.9% гумусы бар 30-40см
қабатты күшті гумустық жамылғымен сипатталады. ан орталығы қызылтүсті
құмды-саз және топырақты ұсақ тасты түрлерден түзілген қабаттың қалындығы
бірнеше метрден ондаған метрге дейін созылады. Ауданның солтүстігі құм
аралас топырақ болып келеді. Құмның қалындығы 1,5-5м. Олар жеңіл
механикалық құрамды ашық түсті сұртопыраққа арналған қыртыс түзуші түр
болып табылады.
Жер өңдеуде ашық түсті сұртопырақ қыртыстың дефляциясында кең
таралады. Сондықтан тұзды шабындықты - сұртопырақты шабындықты қыртыстарды
және шабындықты тұзды жерлерді көптеген зерттеушілер олардың қалыптасуында
басты маңызды орынды граниттің қиыршықтар түрі алады деп санап, оны сілтілі
жерасты суларымен байланыстырады. Сонымен қатар қыртыс түзуші түрлер, яғни
құрамында гранит және оларды денудациялы шикізаттармен байланыстырады.
Дегенмен соңғы жылдардағы зерттеулер сілтілі жерасты сулары мен бір кездегі
содалы тұздануы және гидроморфты қыртыстардың тұздануы ең бастысы
биохимиялық процесс негізінде болатынын дәлелдеді.
Тұзды жер профилінде құрғақ күйде біріккен және тығыз болып келетін,
дымқыл күйде тұтқыр және жабысқақ болатын тұзды горизонты бөлініп көрінеді.
Тұзды горизонтта оның құрамында көп мөлшерде тұз болады. Осындай жағдайда
өзінің сулы-физикалық құрамымен емес немесе химиялық түбірсіз мелиорациямен
емес олар жер шаруашылығына жарамсыз, аз өнімді жайылым ретінде
пайдаланылады.
Гидрографиясы
Гидрографиясы өзен сулары, жер асты сулары, су қоймалары
аудан территориясында алшақ орналасқан және біркелкі дамымаған. Ауданның
солтүстігінде Іле өзені ағып жатыр. Іле өзеніне дейін 3-3.5 шақырымды
құрайды. Шығыс және Оңтістік бөлігінде жер беті сулары жоқ. Батыс бөлігі
Сорбұлақты Іле өзеніне ағазып жіберетін қосымша каналмен шектеледі.
Шаруашылықтың жер асты суларының тереңдігі әркелкі және олардың
минерализациясыда әр түрлі.
Жомарт бау-бақша серіктестігінің тұтыну кооперативіндегі бағбан “
Тохтарбаев У.У.” туралы қысқаша мәліметтер
Тохтарбаев Улан Унербекович 1969 жылы 29-шы қыркүйекте Алматы
облысында дүниеге келген. Негізгі тұрғылықты жері Қазақстан Республикасы,
Алматы облысы, Іле ауданы Ащыбұлақ аулы.
Тохтарбаев Улан 18 қыркүйек 1996 жылдан бастап бау-бақша
кооперативінің мүшесі болып табылады. Тохтарбаев Улан Унербекович бау-бақша
өсіру үшін жеке меншікке 607 кв.м. жерді Іле ауданы әкімдігінің 24 тамыз
2009 жылғы №8-1421 қаулысы негізінде алып отыр. Жеке меншік құқығын беретін
мемлекеттік акт №436305.
3. ІЛЕ АУДАНЫНДА ЖЕР ПАЙДАЛАНУ МЕН ЖЕКЕ МЕНШІК
ҚҰҚЫҒЫН (ЖЕР УЧАСКЕЛЕРДІ) ТІРКЕУ ЖӘНЕ ЖЕР ЕСЕБІН ЖҮРГІЗУ
3.1 Жер учаскелерін тіркеудің мазмұны мен міндеті
Жер пайдалану мен жер иеленуді тіркеу жер кадастрының құрамды бөлігі
болып, тиісті мемлекеттік құжаттарға жазуларды енгізу мен нақты жер
учаскесіне меншік және пайдалану құқығын рәсімдеудің заңды шаралары ретінде
қаралады. Қазақстан жағдайында ол мемлекеттік сипатқа ие.
Ол – жерге мемлекеттік және жеке меншік құқығы мен жер учаскесін
пайдалану құқығын бекіту және қорғауға бағытталған. Жер тіркеу деректері
заңды күшке ие. Оның міндетіне жердің құқықтық жәнешаруашылық жағдайы
туралы мәліметтерді жинау, жүйелі сақтау және жаңалау кіреді. Жер пайдалану
мен жер иеленуді тіркеу алдында заңды рәсімдеулер: жергілікті жерде
учаскелердің белгіленген шекерасын бекіту, жер учаскелері ауданын анықтау
және тиісті жоспарларды құру жүргізіледі.
Жер қорын тиімді және ұтымды пайдаланудың маңызды шарты болып, жер
пайдалану мен жер иеленудің олардың нысаналы мақсаттарына сәйкес қатаң
қорғау және тұрақтылығын құқықтық қамтамасыз ету жатады. Жер иелену мен жер
пайдаланудың тұрақтылығын мемлекет қамтамасыз етеді. Бұл берілген жер
учаскелерінің көпшілігінің тұрақтылы (мерзімсіз) пайдалану мен жеке меншік
болуына мүмкінділік жасайды. Бұл жерлер тек қана мемлекеттік қажеттіліктер
үшін, заңды рәсімдерді сақтай отырып, барлық шығындарды, соның ішінде
пайдаланылмаған шығындар мен пайданың және учаске құнын қоса төлеу арқылы
алынуы мүмкін.
Жер учаскелері, заңға сәйкес, жер пайдаланушылар мен жер
иеленушілердің, республиканың жер заңдарын бұзған жағдайда алынып қойылуы
мүмкін. Жер пайдалану мен жер иеленуді қорғауды жүзеге асыру үшін кімнің
жер пайдаланушы немесе жер иеленуші екендігін және олардың пайдалану немесе
жер иеленуші екендігін және олардың пайдалану немесе иелену құқығы қандай
нақты аумаққа тарағандығы туралы мәліметтер бар болуы керек. Жер пайдалану
мен жер иеленуді тіркеу, нақты жер учаскелеріне меншіктік құқығы мен
пайдалану құқығын рәсімдеу және олар туралы тиісті құжаттарға (жер-
кадастрлік кітабына және жер кадастрлік автоматтандырылған ақпараттыық
жүйесінің (ЖКААЖ) магнитті сақтауына) мәліметтерді жазумен байланысты
көптеген мәселелерді қамтиды. Ол бәрінен бұрын жер учаскелерінің құқықтық
жағдайы туралы мағлұматтарды қамтамасыз етеді.
Дегенмен, енді жерді пайдалану ретінде белгілі территорияға және нақты
субъекті құқығымен байланысты мақсатты сипатқа ие, ол жер пайдаланудың
шаруашылық міндеті, орналасқан орны мен өлшемі туралы мәліметтерді қамтиды.
Жер пайдалануды тіркеу үшін, тиісті мемлекеттік органның шешімі, заңмен
қарастырылған қажетті құжаттардың негізінде тиісті мақсаттармен заңды
немесе жеке тұлғаға жер учаскесін беру туралы және жерге орналастыру
жобасының нақты мәнін шығару мен жергілікті жерде учаске шекарасын бекіту
туралы қарастырылған құжаттар негіз болады.
Жер пайдаланушыларды немесе жер иеленушілерді мемлекеттік тіркелу
рәсімделгеннен кейін, жер учаскесіне меншік құқығын немесе жер пайдалану
құқығын беретін құжатпен (белгіленген формадағы мемлекеттік акт) бірге сол
учаскенің жоспары беріледі. Жер учаскесін беру шешімінде оны қандай мақсат
үшін бөліп берілетіні және жерді пайдаланудың негізгі шарттары көрсетіледі.
Пайдалануға жер бөліп беру барысында ауылшаруашылық жер пайдаланушылардың
басымдылығы қарастырылады.
Жер пайдалану немесе меншік құқығын беретін құжатты учаскенің нысаналы
міндет атқару, бөлінетіні немесе бөлінбейтіні сервитуттер мен басқа да
оуыртпашылықтар мен шектеулер көрсетіледі.
Азаматтар мен заңды тұлғалардың пайдалануы мен иеленуі болуы мүмкін,
жер учаскелері бір немесе бірнеше бөлек орналасқан, бірақ бірыңғай жер
пайдаланушылықты береді, бірақ субъект соншалықты құқыққа ие, барлық бұд
жерлерге иелік ету, пайдалану бойынша міндеттерімен белгілі бір құқыққа ие.
Жер пайдалану немесе иелену нақты жер учаскесі түріндегі Мемлекеттік
тіркеуде болады, яғни кез-келген жылжымайтын мүлік объектісі сияқты тек
қана жер – кадастрлық кітабына енгізіліп қоймай, тиісті органдардың
мемлекеттік тіркеуінен өтеді.
Жер пайдаланушылар: мемлекеттікт және мемлекеттік емес, ұлттық,
шетелдік, сондай-ақ азаматтығы жоқ адамдар, жеке және заңды тұлғалар,
тұрақты және уақытша, бастапқы және кейінгі болып бөлінеді. Заңда:
Тұрақты жер пайдаланушылар - жер пайдалану құқығы мерзімсіз сипаттағы
тұлғалар, ал уақытша жер пайдаланушылар - жер пайдалану құқығы белгілі бір
мерзіммен шектелген тұлғалар деп түсіндіріледі.
Бастапқы жер пайдаланушылар – жер пайдалану құқығын Жер кодексінің 40-
бабында көзделген тіртіппен тікелей мемлекеттен немесе бұл құқықты иеліктен
шығару тәртібімен басқа бастапқы жер пайдаланушылардан алған тұрғалар, ал
кейінгі жер пайдаланушылар – кейінгі жер пайдалану туралы шарттың негізінде
бастапқы жер пайдаланушының мәртебесі сақталған бастапқы жер
пайдаланушылардан уақытша жер пайдалану құқығын алған тұлғалар деп
көрсетілген.
Республикамызда мемлекеттік және жеке меншік жер меншіктері заңдармен
танылады және қорғалады. Жеке меншіктегі жер учаскелерінен басқа барлық жер
мемлекеттік меншік болып табылады, жерге жеке меншік азаматтар мен
мемлекеттік емес заңды тұлғалардың меншігі түрінде болады.
Азаматтардың жеке меншігінде шаруа (фермер) қожалығын, өзіндік қосалқы
шаруашылық жүргізу, орман өсіру, бағбандық, жеке тұрғын үй және саяжай
құрылысы үшін, сондай-ақ үйлерді (құрылыстарды, ғимараттарды) олардың
мақсатына сәйкес қызмет көрсетуге аоналған жерлерді қоса алғанда,
өндірістік және өндірістік емес, оның ішінде тұрғын үйлерді (құрылыстарды,
ғимараттарды) және олардың кешендерін салу берілген немесе олар салынған
жер учаскелері болуы мүмкін.
Егер заңмен және басқа да да заң актілерімен өзгеше көзделмесе, жер
учаскесінің меншік иесі, мемлекеттік органдардың қандай да болсын
рұқсатынсыз, өз қалауы құқығын жүзеге асырады. Жер учаскесіне меншік құқығы
басқа адамға мәмле жасалған сәттегі барлық ауыртпалықтармен қоса беріледі.
Меншік иесі өзінің жер учаскесімен заң актілерінде тыйым салынбаған кез-
келген мәмілелерді жасауға, атап айтқанда учаскесін уағдаластық баға
бойынша сатуға, шаруашылық серіктестігінің жарлық капиталына жарна ретінде
енгізуге, кепілдікке беруге, сыйлауға және мұра етіп қалдыруға құқылы. Жер
учаскесінің меншік иесі жер учаскесін уақытша пайдалануға беруге құқылы
(жалға беру, жалдау шарты немесе өтеусіз пайдалану туралы шарт түрінде)
[1].
Жер учаскелерін тіркеу негізгі (алғашқы) және күнделікті (кезекті)
болып бөлінеді.
Жер тіркеу құжаттарына тиісті мәліметтерді енгізу және жүйелеу, жаңа
жер учаскелерін (жер иеленушілер мен жер пайдаланушылар) рәсімдеу бойынша
жұмыстарды алғашқы тіркеу барысында жүргізеді. Оны жүргізу процесінде жер
учаскесі туралы алғашқы жазулар енгізеді.
Жердің құқықтық жағдайына анықтаулар талап етілгенде, жер пайдалану
құрамында және көлемінде заңды өзгерістер болғанда ғана жердің шаруашылық
пайдалануында кезектегі (келесі) процестер жүргізіледі. Сонымен мемлекеттік
қажет үшін жерді алу нәтижесінде пайдаланатын жердің жалпы ауданы өзгеруі
мүмкін.
Жер пайдаланудағы барлық болы жатқан заңды өзгерістерді рәсімдеу
бойынша жұмыстар мен алғашқы тіркеу мәліметтері және құжаттарындағы тиісті
анықтауларды енгізу пайдаланатын жерді күнделікті тіркеуде ретімен жүзеге
асырылады. Бұндай жағдай дәрежесінде жер тіркеу мәліметтерін қолдау
қамтамасыз етіледі.
Республикада жер учаскелерін мемлекеттік тіркеу белгілі жүйеде
қалыптасты және мемлекеттік есепке алумен тығыз байланысты жүзеге асырылды.
Бәрінен бұрын тіркеу мәліметтері әрбір жер учаскесі жерінің сапасы мен
санын есепке алу барысындағы деректер сапасында қабылданады.
Жалпы ауданды қайта бөлістіргенде, тіркеу барысында көрсетілген, жерді
есепке алу барысында анықталған алқаптар аудандарымен үйлестіріледі. Бір
жағынан, территория бойынша жер-есепке алу мәліметтері әлгі қалыптасқан жер
учаскесі, жер пайдалану тіркеу жұмыстарын жүргізу барысында қолданылады.
Тіркеу бірлігі мен жер учаскесінің белгілі бір шамасын қамтамасыз ету
және құжаттар тұтастығы болады. Ауданда (қалада) жерді есепке алудың
негізгі құжаты мемлекеттік жер кадастр кітабы болып табылады.
Жерді есепке алудан жер учаскелерін тіркеудің айырмашылығы, бірыңғай
мемлекеттік жер қорының барлығын емес, тек оның пайдалану мен иеленуге
берілген территориясы қамтылады. Бос жатқан мемлекеттік босалқы жерлерде
тіркеу жүргізілмейді.
Жер тіркеу мәліметтері топырақты бонитировкалауда (сапасын айыруда)
және жерді экономикалық бағалауда пайдаланылады.
Жер учаскелері туралы ақпарат жерге орналастырудың деректері бойынша
құрылады және учаскелер мен жер алқаптарының шекарасы мен алаңдары өзгерген
кезде жүйелі түрде жаңартылады.
Жер учаскесі, егер оның белгіленген шекарасы болса және оған жер-
кадастрлық іс жүргізілсе, түпкілікті қалыптастырылған болып саналады.
Жер-кадастрлық іске – жер учаскесінің қалыптасуы туралы құжаттар
кіргізіледі.
Азаматтарға және заңды тұлғаларға иелік ету не пайдалану құқығымен
бұрын берілген жер учаскелерін жеке меншікке немесе пайдалануға беруді
алғашқы рәсімдеу кезінде жер-кадастрлық іс олардың жер ресурстарын басқару
жөніндегі аумақтық органдарға берілетін өтініштерінің негізінде
жүргізіледі.
Жер учаскесіне құқықты куәландырушы құжаттар, ал олар болмаған кезде –
бұл учаскені берген атқарушы органның шешімімен учаске шекарасының сызбасы
(схемасы) өтінішке қосыла беріледі.
Жер ресурстарын басқару жөніндегі аумақтық органдар көрсетілген
құжаттарды тексеруді жүзеге асырады және осы құжаттарды жер учаскелерін
жергілікті жерді зерттеу үшін Кадастрды жүргізетін мамандандырылған
кәсіпорындарға жібереді. Олардың шекаралары, алаңдары және мқсатты
тағайындауы өзгергені белгілі болған жағдайда, бұл өзгерістер жергілікті
атқарушы органдардың қайта бекітуіне немесе мүдделі тараптардың арасында
жасалатын шартта көрсетуге жатады.
Азаматтардың немесе мемлекеттік емес заңды тұлғалардың меншігіндегі
жерден учаске құру тек тараптардың арасында жасалған мәмілелердің негізінде
ғана жүргізіледі.
Азаматтардың және заңды тұлғалардың меншігіндегі немесе
пайдалануындағы жерден мемлекеттік қажеттіктер үшін жер учаскесін
қалыптастыру кезінде оған жүргізілген жер-кадастрлық іске жаңа учаскені
құру үшін негіз болып табылатын жер учаскесін мемлекеттік қажеттіктер үшін
алу туралы атқарушы органның шешімі не соттың шешімі, сондай-ақ жоспар
(шекара сызбасы) және басқа құжаттар кіргізіледі.
Мемлекеттік мұқтаждар не азаматтар мен заңды тұлғалардың
арасындағымәмілелер үшін жасалатын жер учаскесін қайта құру жағдайында жаңа
жер-кадастрлық іс жүргізілмейді. Жер учаскесін қайта ұйымдастыру процесімен
бірге жүретін барлық құжаттар осы учаскеге бұрын жүргізілген жер-кадастрлық
іске кіргізіледі.
Азаматтар мен заңды тұлғалардан еріксіз алуға не тәркілеуге жататын
жер учаскесінің жер-кадастрлық ісіне сот-атқарушылық іс жүргізу құжаттары
кіргізіледі.
Қалыптастырылған жер-кадастрлық іс жер учаскесін жер-кадастрлық
кітабына жазу үшін негіз болады.
Жер-кадастрлық кітабы жер учаскелері есепке алынатын, жердің кеңістік,
табиғи және шаруашылық жағдайы туралы анық мәліметтер қамтылатын құжат
болып табылады.
Жер учаскесін жер-кадастрлық кітапқа жазу кезінде оған жеке, Қазақстан
Республикасының аумағында қайталанбайтын учаске бір тұтастық ретінде бар
кезде сақталатын кадастрлық нөмір беріледі. Бұл учаскеге жүргізілген жер-
кадастрлық іс те осы нөмірмен сәйкестендіріледі.
Жер-кадастрлық құжаттама мынадай талаптарға сәйкес болуы тиіс:
- барлық деректемелерді (оларды шығарушы органның, мекеменің, ұйымның
атауын, күнін, құжаттың нөмірін, мекен-жайын (құжатты алушыны) көрсету)
толтыра отырып белгіленген үлгідегі бланкілерде орындалады;
- жер учаскелері шекараларының жоспарларын (сызбаларын) дайындау жер
ресурстарын басқару жөніндегі орталық уәкілетті орган белгілейтін
техникалық талаптарға сәйкес жүзеге асырылады;
- мемлекеттік құпияға жатқызылған жер учаскелерінің
жоспарларында (сызбаларында) қамтылатын мәліметтер олардың құпиялылығын
қамтамасыз ететін беогіленген ережелерге сәйкес пайдаланылады және
сақталады.
3.2 Жер учаскелерін тіркеу мақсаты үшін есепке алу
Жер учаскелерін және олардағы жылжымайтын мүлікті тіркеу мақсаты үшін
есепке алу меншік құқығы мен басқа да құқықтарды, сондай-ақ жылжымайтын
мүлікке ауыртпалықты мемлекеттік тіркеуді қамтамасыз ететін қажетті шарт
болып табылады.
Жер учаскелерін есепке алу кезінде мына деректерді тіркеу міндетті
болып саналады:
- жер учаскесі иесінің немесе оны пайдаланушының аты-жөні;
- жер учаскесінің алаңы;
- жер учаскесіне меншіктің нысаны;
- жер учаскесінің мақсатты тағайындалуы;
- жер учаскесін пайдаланудағы шектеулер және ауыртпалықтар;
- жер учаскесінің бөлінетіндегі немесе бөлінбейтіндігі;
- жер учаскесінің кадастрлық нөмірі;
- жер учаскесіндегі жылжымайтын мүлік туралы мәліметтер.
Жер және құқықтық кадастрды жүргізгенде әрбір жер учаскесінің
орналасқан жерін анықтау (сәйкестендіру) мақсатында кадастрлық нөмірлер
беріледі.
Жылжымайтын мүлік обьектілері орналасқан жер учаскесіне кодастырлық
нөмір берілуі үшін, сондай-ақ жерге құқықты куәләндыратын, жоғарыда
көрсетіген деректерді қамтитын ескі үлгідегі құжатты жаңасына ауыстыру үшін
өтінішпен жер ресурстарын басқару жөніндегі тиісті аумақтық орындарға
жүгінеді.
Жер учаскесіне және жылжымайтын мүлікке құқықты куәландыратын
құжаттардың көшірмелері, жер учаскесінде орналасқан жылжымайтын мүлік
обьектілерінің жылжымайтын мүлікке құқықтарды және олармен жасалатын
ьәліметтерді мемлекеттік тіркеу органы немесе сәулет және қала құрылысы
органы растаған жоспары өтінішпен қоса беріледі.
Жер учаскесін сәйкестендіру, оны жер-кадастырлыық картада көрсету
жөніндегі жұмыстарды жүргізу бұл учаскенің нақты шекараларын, шектеулер мен
ауыртпалықтардың бар-жоғын айқындаудан, басқа тұлғалар құқықтарының
сипатын, сондай-ақ мақсатты пайдалануын анықтаудан басталады. Жер
учаскелерінің шекарасын белгілеу және оларды ресімдеу рәсімдері жер
ресурстарын басқару жәніндегі уәкілетті органның бұйрықтарына сәйкес
жүргізіледі.
Жүргізілген жұмыстардың нәтижелері бойынша белгіленген тәртіппен
бекітілген жер учаскесіне құқықты куәландыратын құжаттар әзірленеді және
беріледі, сондай-ақ жер учаскесіне кадастырлық нөмір бере отырып жер-
кадастырлық кітапқа жазба жазылады. Дипломдық жұмыста Алматы облысы Іле
ауданы Ащыбұлақ ауылдық округі, Жомарт бау-бақша тұтыну кооперативі
жерінде орналасқан У.У. Тохтарбаевтың жер учаскесінің кадастрлық нөмірінің
құрылу жағдайын қарастырамыз.
Кадастырлық нөмірді құру:
-облыстың немесе республикалық маңызы бар қалалардың, астананың
кодымен;(мысалы Алматы облысы-03)
-ауданның немесе облыстық (аудандық) маңызы бар қаланың
кодымен;(мысалы Іле ауданы-046)
-есепті кварталдың кодымен;(мысалы -324)
-жер учаскесінің есепті кварталдағы жәненемесе аудандағы, облыстық
(аудандық) маңызы бар қаладағы реттік нөмірімен айқындалады (мысалы 1826)
Елді мекеннің кварталы, жұмыс кенттері және аудандық елді мекендер,
бағбандық және саяжайлық қоғамдар, желілік обьектілер: темір жол,
автомобиль жолдаоы, жердегі, жер үсті және жер асты құбырлар желілері бөлу
жолақтарымен, суаттар және басқалр есепті кварталдар болып табылады.
Жер учаскесі кадастырлық нөмірінің екі алғашқы саны облыстың немесе
республикалық маңызы бар қалалардың, астананың кодын, одан кейінгі үшеуі-
аудандық немесе облыстық (аудандық) маңызы бар қаланаң, одан кейінгі тағы
үшеуі- есепті кварталдың кодын және соңғы үш сан-есепті кварталдың немесе
ауданның, облыстық (аудандық) маңызы бар қаланың ішіндегі жер
учаскелерінің реттік нөмірін білдіреді.
Есепті квартал ішінде жер учаскелерінің саны 999-дан асқан жағдайда,
осы есепті квартал ішінде қалыптасатын келесі жер учаскелеріне төрт таңбалы
реттік нөмір беріледі.
Есепті кварталдардың жәненемесе аудандардың, облыстық (аудандық)
маңызы бар қалалардың, Астананың ішіндегі жер учаскелерінің кадастрлық
нөмірлерін кадастрды жүргізетін мамандандырылған кәсіпорындар береді.
Егер (20.09.2003 ж № 958) қабылданған Қаулығы сәйкес есепті кварталға
код беру объективті себептер бойынша мүмкін болмаса, онда осы кварталдың
ішіндегі жер учаскелеріне уақытша (шартты) кадастрлық нөмірлер беріледі.
Бұл жағдайда мұндай кварталдың коды нақты есепті кварталдағы кадастрлық
нөмірдің шартты белгісін көрсетуге тиіс “9” санынан басталады. Есепті
кварталдың заңды мәртебесінен кейіннен анықтау кезінде бұрын берілген
шартты нөмірді көрсете отырып оған нағыз код беріледі.
Жер учаскесін бірнеше бөлікке бөлу немесе бірнеше жер учаскелерін
біреуге біріктіру кезінде ескі нөмірлер жойылады және жаңа кадастрлық
нөмірлер беріледі.
Бүтін жер учаскесіне меншік құқығы немесе жерді пайдалану құқығы
басқа меншік иесіне немесе жерді пайдаланушыға ауысқан кезде жер
учаскесінің кадастрлық нөмірі ауыстырылмайды.
Жер учаскесінің есептік деректеріне онымен жүзеге асырылған
мәмілелердің нәтижесінде жер учаскесіне меншік құқығының немесе жер
пайдалану құқығының басқа тұлғаға ауысуы туралы мәліметтерді енгізуді
оларға жылжымайтын мүлікке құқықтарды және олармен жасалатын мәмілелерді
мемлекеттік тіркеу органы ұсынатын материалдарының негізінде Кадастрды
жүргізетін маманданырылған кәсіпорындар жүргізеді.
Кадастрды жүргізетін мамандандырылған кәсіпорын жер учаскесіне
кадастырлық нөмір берілгендігі және бұл бұл учаскенің жер – кадастрлық
есепке қойылғандығы туралы өтініш беруші мен тіркеуші органға хабарлайды.
Өтініш берушіге жер учаскесінің жаңа кадастрлық картаға (схемадағы)
өзгерістер көрсетілген жер-кадастрлық картаның (схеманың) тиісті бөлігінің
расталған көшірмесі берілелі.
Кадастрды жүргізудің деңгейіне карай жер-кадастрлық карталар
(схемалар):
-Қазақстан Республикасының жер-кадастрлық картасы (схемасы)
облыстардың, республикалық маңызы бар қалалардың және астананың шекаралары
мен кодтары көрсетіле отырып;
-облыстың жер-кадастрлық картасы (схемасы) аудандардың және облыстық
(аудандық) маңызы бар қалалардың шекаралары мен кодтары көрсетіле отырып;
-республикалық маңызы бар қаланың, астананың жер-кадастрлық картасы
қаланың ішіндегі аудандардың шекаралары мен кодтары көрсетіле отырып;
-ауданның, облыстық (аудандық) маңызы бар қаланың жер-кадастрлық
картасы (схемасы) есепті кварталдың шекаралары мен кодтары көрсетіле
отырып;
-есепті кварталдың жер-кадастрлық картасы (схемасы) жер учаскелерінің
шекаралары мен нөмірлері көрсетіле отырып бақылау жағдайына құрылады.
Жер-кадастрлық картада (схемада) жер учаскелеріне құқықты
куәландыратын құжаттарға және картаның (схеманың) масштабындағы жерді
пайдалану жоспарларына сәйкес көрсетіледі. Қажет болған кезде жер-
кадастрлық карталар (схемалар) бірнеше бөлікте дайындалуы мүмкін.
Жер-кадастрлық карталары (схемалары) жүргізілуі және кейіннен
жаңартуды Кадастрды жүргізетін мамандырылған кәсіпорындар жүзеге асырады.
Көрсетілген карталар Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінің
тиісті тіркеуші органдарына өтеусіз негізде беріледі.
3.3 Аудан жерінің есебін жүргізу
Халық шаруашылығы салаларында жер әр түрлі мақсаттар үшін
пайдаланылады және соған лайықты оның есебі жүргізіледі. Жер тұрғын үй,
өнеркәсіптік, ауыл шаруашылығы және орман шаруашылығы, транспорт
кәсіпорындары, мәдениет мекемелері, денсаулық сақтау, қорғаныс мекемелері
мен ұйымдар және т.б. құрылыстар орналасқан орын ретінде есептелінеді.
Өндірістің кейбір салаларында (ауыл және орман шаруашылығында) жерді
операциялық базис ретінде есебінен басқа өндіріс күштері, негізгі өндіріс
құралы ретінде есепке алу қажет. Бұл жердің сапалық жағдайы мен пайдалануы
туралы арнайы мәліметтерді алуға қажеттілікті туғызады. Бәрінен бұрын бұған
ауыл шаруашылық алқаптарының құрамы мен сапасы туралы мәліметтер жатады.
Есепке алу, Республиканың жер қорын тиімді пайдалану мен қорғау үшін
пайдаланатын, жердің мөлшері, сапасы және шаруашылықтық пайдалану туралы
мәліметтерді алуға, өңдеуге, талдауға және сақтауға бағытталған.
Жерді есепке алу дегеніміз – жер ресурстарының мөлшері, орналасуы,
шаруашылық пайдалануы және жай-күйі туралы мәліметтерді жинау, жүйелендіру,
талдау бойынша жүргізілетін мемлекеттік шаралар. Есепке алудың ең басты
міндеті жер қорын алқаптар құрамы, пайдалану туралы, мерзімділігі және
аудандар, қалалар, басқа әкімшілік-аумақ бірліктері бойынша сипаттама беру
болып табылады.
Мемлекеттік жерді есепке алу сапалы жоспарлы-картографиялық
материалдар негізінде жер алқаптарының нақтылы жай-күйі бойынша жүргізіліп,
суарылатын жерлерді есепке алуға ерекше көңіл бөлінеді. Мұнда
ауылшаруашылығына арналған және елді мекендік жерлер мұқият есепке алынады.
Қазақстан Республикасының аумағында орналасқан жер учаскелері жерге
меншік нысанына, жер учаскелерінің мақсатты тағайындауына және оларды
пайдаланудың рұқсат етілген сипатына қарамастан, кадастрлық есепке алуға
жатады. Жер учаскелерін кадастрлық есепке алу олардың орналасқан жерінде
бірыңғай әдістеме бойынша жүргізіледі.
Жерді сандық және сапалық есепке алу олардың нақты жағдайы және
пайдалануы бойынша жүргізіледі. Барлық өзгерістер олар жергілікті жерде
болғаннан кейін тіркеледі. Жерді ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz