Шетелдердегі бюджетаралық қатынастар саясаты

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 84 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ

: 1

КІРІСПЕ: НАРЫҚТЫҚ ЭКОНОМИКА ЖАҒДАЙЫНДАҒЫ БЮДЖЕТАРАЛЫҚ ҚАТЫНАСТАРДЫҢ МӘНІ МЕН МАЗМҰНЫ

: 8

: 1. 1

КІРІСПЕ: Бюджетаралық қатынас пен бюджет саясаты туралы түсінік

: 8

: 1. 2

КІРІСПЕ: Бюджетаралық қатынастардың қағидалары мен реттеу нысандары

: 15

: 1. 3

КІРІСПЕ: Нарықтық экономика жағдайларында бюджетаралық қатынастарды дамыту

: 22

: 1. 4

КІРІСПЕ: Шетелдердегі бюджетаралық қатынастар саясаты

: 33

: 2

КІРІСПЕ: ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БЮДЖЕТТІК ЖҮЙЕСІНДЕГІ БЮДЖЕТАРАЛЫҚ ҚАТЫНАСТАРҒА ТАЛДАУ

: 36

: 2. 1

КІРІСПЕ: Қазақстан Республикасының бюджеттік жүйесі мен бюджеттік құрылымы

: 36

: 2. 2

КІРІСПЕ: 2011-2012 жылдарға Семей қаласының бюджетінің орындалуына талдау

: 43

: 2. 3

КІРІСПЕ: Қазақстан Республикасының бюджеттік процесін ұйымдастыру

: 48

: 2. 4

КІРІСПЕ: Қазақстан Республикасының 2011-2012 жылдарға бюджетаралық қатынастарға талдау

: 52

: 3

КІРІСПЕ: НАРЫҚТЫҚ ЭКОНОМИКА ЖАҒДАЙЛАРЫНДА БЮДЖЕТАРАЛЫҚ ҚАТЫНАСТАРДЫ ЖЕТІЛДІРУДІҢ ЖОЛДАРЫ

: 57

: 3. 1

КІРІСПЕ: Нарықтық экономика жағдайларында бюджетаралық қатынастарды дамытудағы өзекті мәселелер

: 57

: 3. 2

КІРІСПЕ: Бюджетаралық қатынастарды жетілдірудің негізгі бағыттары

: 64

КІРІСПЕ: ҚОРЫТЫНДЫ

: 79

КІРІСПЕ: ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

: 82

КІРІСПЕ: ҚОСЫМШАЛАР

: 84

КІРІСПЕ

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС ТАҚЫРЫБЫНЫҢ ӨЗЕКТІЛІГІ. Мемлекетке экономикалық және әлеуметтік реттеуді жүзеге асыруға мүмкіндік беретін ең маңызды факторлардың біріне мемлекеттік бюджеттің басты звеносы болып саналатын қаржылық механизм - қаржылық жүйе жатады. Атап айтқанда мемлекет қаржылық жүйе арқылы орталықтандырылған қорлар құрады және мемлекеттік органдарға жүктелген міндеттерді орындауды қамтамасыз ете отырып, ақшалай қаражаттың бейорталық қорларын құруға әсер етеді. Әлеуметтік- экономикалық процестерді мемлекеттік реттеу жүйесінің негізін кірістерді қайта бөлу туралы қатынастар құрады.

Тоқсаныншы жылдардың басында Қазақстан Республикасында жүргізілген экономикалық және саяси реформалар мемлекеттік қаржы саласын, бірінші кезекте бюджеттік жүйені қозғай алмады. Мемлекеттік бюджет мемлекеттік ресурстарды жұмылдыру мен жұмсаудың басты құралы бола отырып, саяси үкіметке экономикаға ықпал етуге, оның құрылымдық қайта құрылуын қаржыландыруға, экономиканың басымды секторларын дамытуға ынталандыруға, аз қорғалатын халықты әлеуметтік қолдауды қамтамасыз етуге нақты мүмкіндіктер береді.

Өткен жыл Қазақстан үшін жан-жақты экономикалық, әлеуметтік және саяси жаңару жолында тағы бір сенімді ілгері қадам жасаған жыл болды. Орталықта нәтижелілікке бағытталған бюджетті өмірге енгізу жөніндегі жұмыс қазірдің өзінде жүзеге асырылып жатыр. Бұл жұмысты жергілікті жердегі деңгейде де дамыту қажет. Тұрғындар өңірлік биліктің нақты қамқорлығын сезінуге тиіс.

Жаңа әлеуметтік нысандар: медициналық мекемелер, мектептер, спорт ғимараттары тұрғындарға сапалы, озық және ең бастысы, бұқаралық қызмет көрсету орталығына айналуға тиіс деп көрсетілген.

Бюджет - ұдайы өндіріс процесін жүзеге асырудың маңызды алғы шарты және құралы болып табылады. Оның көмегімен әлеуметтік бағдарламаларды жүзеге асыру, қоршаған ортаны қорғауды қамтамасыз ету, ғылыми-техникалық прогресті ынталандыру, өзге мемлекеттік міндеттерді орындау үшін жағдайлар жасалады. Соған сәйкес бюджеттік қатынастарды жетілдірусіз, ғылыми түрде жасалған бюджеттік саясатты жүйелі жүргізусіз, бюджеттік процесті басқарудың тиімді жүйесінсіз шаруашылық механизмінің қалыпты жұмыс істеуі мүмкін емес. Нарықты, корпорациялар мен мемлекетті басқарып отырған экономикаға өту мемлекеттік бюджетті, кәсіпорындар мен салалардың қаржысын тереңдетілген түрде қайта жаңартуды, аймақтық және жергілікті деңгейдегі қаржылық қатынастардың, бюджеттен тыс қорлардың жаңа блоктарын секірмелі түрде дамытуды талап етеді.

Бюджеттің жаңа түрі мемлекеттің қоғам мүшелеріне, салық төлеушілерге берген қоғамдық игіліктердің санаттары негізінде бюджет пен салық ыңғайында негізделеді. Осындай тәсіл жаңа заманда бюджетке, оның міндеттеріне және нарықтық көзқарасқа тән болады. Мемлекет бюджетті бірлескен қажеттіліктерді қанағаттандыруға талап ететін ерекше игіліктерді, қоғамдық тауарларды ұсынуға мүмкіндікке ие болу үшін құрады (қорғаныс сипатындағы өнімдер, инфрақұрылым, ғылым игіліктері, мәдениет, білім беру, басқару) .

ЖҰМЫСТЫҢ МАҚСАТЫ МЕН МІНДЕТТЕРІ. Бюджеттің кірістері мен шығыстарын қоғамның қаржылық жүйесінің маңызды элементі ретінде талдау, оның құрылуын, орындалуы мен ұйымдастырылуын және бюджеттік жүйе мен бюджеттік құрылымның нгізгі ерекшеліктерін талдау жатады.

Осы мақсатқа жету үшін келесі міндеттер қойылады:

Нарықтық экономика жағдайындағы бюджетаралық қатынастардың мәні мен мазмұнын анықтау;
Қазақстан Республикасының бюджеттік жүйесіндегі бюджетаралық қатынастарға талдау жасау;
Нарықтық экономика жағдайларында бюджетаралық қатынастарды жетілдірудің жолдарын өңдеу.

Зерттеу әдістемесі. Зерттеудің теориялық және әдістемелік негізі ретінде классик экономистердің еңбектері, алдыңғы қатарлы мамандардың теориялық және әдістемелік әзірлемелері алынды.

Жұмыстың құрылымы және көлемі. Жұмыс кіріспеден, үш тараудан, қорытындыдан қолданылған әдебиеттер тізімінен тұрады.

Бірінші тарауда бюджетаралық қатынас пен бюджет саясаты туралы түсінік, бюджетаралық қатынастардың қағидалары мен реттеу нысандары, нарықтық экономика жағдайларында бюджетаралық қатынастарды дамыту, шетелдердегі бюджетаралық қатынастар саясаты қарастырылған.

Екінші тарауда Қазақстан Республикасының бюджеттік жүйесі мен бюджеттік құрылымы, 2011-2012 жылдарға Семей қаласының бюджетінің орындалуына талдау, Қазақстан Республикасының бюджеттік процесін ұйымдастыру Қазақстан Республикасының 2011-2012 жылдарға бюджетаралық қатынастарға талдау зерттелген.

Үшінші тарауда нарықтық экономика жағдайларында бюджетаралық қатынастарды дамытудағы өзекті мәселелер, бюджетаралық қатынастарды жетілдірудің негізгі бағыттары берілген.

Диплом жұмысының қорытындысында жүргізілген жұмыс нәтижесінде автор алған негізгі қорытындылар мен ұсыныстар қалыптасқан.

1 НАРЫҚТЫҚ ЭКОНОМИКА ЖАҒДАЙЫНДАҒЫ БЮДЖЕТАРАЛЫҚ ҚАТЫНАСТАРДЫҢ МӘНІ МЕН МАЗМҰНЫ

1. 1 Бюджетаралық қатынас пен бюджет саясаты туралы түсінік

Орасан көп әр алуанды қаржылық байланыста жекелеген жалпы ерекшеліктерімен ерекшеленетін оқшауланған салаларды бөліп алуға болады. Сонымен, жалпы қоғамдық өнімді құндық бөлудің ерекше саласын мемлекеттің кәсіпорындармен, ұйымдармен және халықпен жасайтын қаржылық қатынасы құрады. Бұл қатынастарға тікелей қатысушысы мемлекет болып саналатын бөлу процесінде туындайтын және қоғамдық қажеттіліктерді қанағаттандыруға арналған ақшалай қаражаттың орталықтандырылған қорын құруға және пайдалануға байланысты ортақ қасиеттер тән. Қаржылық қатынастардың осы жиынтығы мемлекеттік бюджет деп аталатын түсініктің экономикалық мазмұныны құрайды.

Мемлекеттік бюджет экономикалық қатынастардың жиынтығы ретінде объективті ерекшелікке ие. Бөлудің дербес саласы ретінде оның болуы қоғамдық өндірістің өзімен объективті түрде алдын ала анықталған, оның дамуы тиісті орталықтандырылған ресурстарда қажет етіледі. Ақшалай қаражатты орталықтандыру жалпы экономиканың жұмыс істеуін қамтамасыз ету үшін барлық халық шаруашылығы масштабында үздіксіз айналымды ұйымдастыру үшін қажет. Құндық бөлудің спецификалық бюджеттік саласының болуы сондай-ақ, мемлекеттің өзіндік табиғи ерекшеліктерімен және міндеттерімен түсіндіріледі. Мемлекет басымды салаларды қаржыландыру, барлық қоғам масштабында әлеуметтік-мәдени іс-шаралар жүргізу, қорғаныс ерекшеліктеріндегі міндеттерді шешу, мемлекеттік басқарудың жалпы шығындарын жбу үшін орталықтандырылған қаражатты қажет етеді. Сонымен, мемлекеттік бюджеттің болуы адамдардың субъективті тілегінің (еркі) нәтижесі емес, қайта кеңейтілген ұдайы өндірістің, мемлекеттің өзіндік табиғи ерекшеліктерінің және міндеттерінің талаптарымен түсіндірілетін объективті қажеттілігі.

Экономика дамуының жаңа кезеңінде орталықтандырылған қаржылық ресурстар қоғамдық өндірістің қажетті қарқыны мен пропорциясын қамтамасыз етуге, оның салалық және аумақтық құрылымын жетілдіруге қол жеткізуге, экономика салаларын дамытудың бірінші кезектегі бағдарламалары үшін қаражаттың қажетті мөлшерін құруға, ірі әлеуметтік қайта құруларды жүргізуге мемлекетке мүмкіндік туғызады. Қаржылық орталықтандыру арқасында ақшалай қаражат мемлекеттің экономикалық және әлеуметтік саясатын табысты жүзеге асыру үшін жағдайлар дайындай отырып, экономикалық және әлеуметтік дамудың шешуші учаскелеріне шоғырландырылады.

Сонымен, мемлекеттік бюджет құндық бөлудің ерекше бөлігі ретінде спецификалық қоғамдық бағытты орындайды - жалпы мемлекеттік қажеттіліктерді қанағаттандыруға қызмет етеді. Объективтік бөлу қатынастары болуының экономикалық формасы бола тұра, құндық бөлудің белгілі сатыларынан өткен қоғамдық өнімнің және ұлттық табыстың сол спецификалық қоғамдық бөлігін орындай отырып, кеңейтілген ұдайы өндіріс, халыққа әлеуметтік-мәдени қызмет көрсету, қорғаныс және басқару бойынша қажеттіліктерді қанағаттандыру үшін мемелекетке түседі. Бюджеттік қорды құру мен пайдалану оны бөлу және қайта бөлуге байланысты құнның қозғалыс процесін көрсетеді. Экономикалық категория ретінде мемлекеттік бюджет мемлекеттің ақшалай қаражатының орталықтандырылған қорын құру және оны кеңейтілген ұдайы өндіріс мақсаттарына және қоғамдық қажеттіліктерді қанағаттандыру үшін пайдалану жолымен қоғамдық өнімнің құнын бөлу және қайта бөлу процесінде мемлекет және басқа қоғамдық өндіріс қатысушылары арасында туындайтын ақшалай қатынастарды көрсетеді. Мемлекеттік бюджет экономикалық категория ретінде жалпы қаржының категориясына тиісті - бөлу және бақылау жасау міндеттерін орындайды. Осы міндеттердің күші қаралған бюджеттік қатынастардың ерекшеліктерімен анықталады.

Бюджет экономикаға бюджеттік механизм арқылы әсер етеді. Мұнда бюджеттің ролі жалпы алғанда экономикаға әсер ету құралы ретінде көрінеді. Бюджеттік механизм- бұл мемлекеттің ақшалай қаражатының орталықтандырылған қорын құру және пайдалану формалары мен әдістерінің жиынтығы. Экономиканы реттеу ақшалай қаражаттың орталықтандырылған қорының сандық мөлшерін белгілеу, оны құру және пайдалану формалары мен әдістерін белгілеу, бюджеттің орындалуы кезінде қаржылық ресурстарды қайта бөлу жолымен жүзеге асырылады.

Мемлекеттік бюджетке қаржылық қатынастардың белгіленген жиынтығы ретінде жалпы алғанда қаржы категорясын анықтайтын ерекшеліктер тән: бюджеттік қатынастар бөлу ерекшелігіне ие, әрқашан ақшалай түрде жүзеге асырылады, мақсатты ақшалай қорларды құрумен және пайдаланумен жүргізіледі. Сонымен бірге, бюджеттік қатынастарға белгілі ерекшеліктер тән, алайда олар қаржылық ерекшеліктердің жалпы шегінен аспайды. Мемлекеттік бюджет құндық бөлудің спецификалық саласы ретінде келесі ерекшеліктермен сипатталады:

- жалпы қоғамдық өнім құнының мемлекеттен бөлінген бөлігіне және оның қоғамдық қажеттіліктерді қанағаттандыруға пайдаланылуына байланысты бөлу қатынастарының ерекше экономикалық түрін көрсетеді;

- құнды құру процесін және өндірістік тұтынуын жанама түрде көрсететін материалдық өндірістің қаржысымен және құнның тұтынылуына қызмет көрсететін өндірістік емес сала қаржысымен салыстырғанда халық шаруашылығы салалары, аумақтар, экономика секторлары, қоғамдық қызметтер салалары арасындағы құнды қайта бөлу үшін арналған;

- қоғамдық өнімнің қозғалысы оның тауарлық түрімен тікелей байланысты емес және материалдық өндірісте және өндірістік емес салада қаржылық қатынастар тауарлық-ақшамен тығыз шырмалған сол уақытта олардан белгілі түрде қол үзумен жүзеге асырылатын құндық бөлудің осындай сатысын көрсетеді;

Мемлекеттік бюджет басқа кез келген экономикалық категория сияқты өндірістік қатынастарды көрсетеді және оларға сәйкес келетін материалдық-заттық іске асыруларға ие: бюджеттік қатынастар мемелекеттің ақшалай қаражатының орталықтандырылған қорында - бюджеттік қорда материалданады (затқа айналады) . Осының нәтижесінде қоғамда болатын нақты экономикалық (бөлу) процестер мемлекет жұмылдыратын және пайдаланатын ақшалай қаражаттың ағынында өзінің көрінісін табады. Бюджеттік қор - бұл құндық бөлудің белгілі сатысынан өткен және кеңейтілген ұдайы өндіріс, халыққа әлеуметтік-мәдени қызмет көрсету, қорғаныс және басқару бойынша қажеттіліктерді қанағаттандыру үшін мемлекетке түскен қоғамдық өнім және ұлттық табыс қозғалысының сол бөлігінің түсіндірілген экономикалық формасы. Бюджеттік қорды құру мен пайдалану құндық қозғалыстың оны бөлу және қайта бөлумен байланысты процесін көрсетеді.

Қоғамдық ұдайы өндірістегі мемлекеттік бюджеттің ролі бірінші кезекте мемлекеттің бюджеті көмегімен ұлттық табыстың 30%-на жуығы және жалпы қоғамдық өнімнің (шығыс бөлігі) 10%-нан 15%-на дейін бөлінеді және қайта бөлінеді. Ол ақшалай қаражатты халық шаруашылығының әртүрлі салалары, өндіріс секторлары, қоғамдық қызмет салалары, елдің экономикалық аудандары мен аумақтары арасында бөледі.

Мемлекеттік бюджет барлық халық шаруашылығының бюджеті ретінде шығуына байланысты жалпы экономикаға белсенді түрде әсер етеді. Мемлекеттік бюджет материалдық өндірістің өсуінің ықпал етушісі ретінде бола отырып, материалдық өндіріс саласында үлкен роль атқарады. Бюджет қаражаты жеке (жекелеген кәсіпорындар шеңберінде), сондай-ақ қоғамдық (барлық халық шаруашылығы масштабында) айналым қорларын қамтамасыз ету үшін пайдаланылады. Жұмыс істеп тұрған және жаңадан іске қосылатын кәсіпорындарда күрделі салымдар мен айналымдағы қаражатты бюджеттік қаржыландыру, операциялық және басқа шығындарды қамтамасыз ету бюджетке жекелеген кәсіпорындарда оның үздіксіз және бірқалыпты жұмыс істеуіне ықпал ете тұрып, оның жеке айналымдағы қорына қосылуға мүмкіндік береді.

Өндірістік емес салада бюджеттік қаржы бөлу оның жұмыс істеуінің және одан әрі дамуының негізгі көзі болып саналады. Осы саланың мекемелері мен ұйымдарының негізгі бөлігі өздерінің табыс көздері болмайды және бюджеттік қаржыландыруда тұрады. Мемлекеттің халыққа білім беру мен денсаулық сақтауға, әлеуметтік қамтамасыз етуге, ғылымға, мәдениетке және өнерге жұмсаған шығындары қаржылық базаның ол базасыз жалпы мемлекеттік масштабтағы әлеуметтік-мәдени іс-шараларды жүргізу мүмкін болмайтын қаржылық базасы болып саналады. Өндірістік емес салада салалардаң тиімді құрылымын құруда бюджет үлкен мәнге ие. Мемлекет өндірістік емес саланының жұмыс істеуін қаржылық ресурстармен қамтамсыз ете отырып, бюджет арқылы тұтыну қорының нақты мөлшерін құра алады, оны пайдалануда аумақтық пропорцияға әсер ете алады.

Дамытуға жіберілетін мақсатты трансферттарға төмендегілерден берілетін ресми трансферттер жатады:

мемлекеттік, салалық (секторлар) бағдарламалармен қарастырылған жергілікті бюджеттік жобаларды (бағдарламаларды) жүзеге асыру үшін республикалық бюджетте бекітілген сома шегінде республикалық бюджеттен облыстық бюджетке, республкалық маңызы бар қалалар бюджеттеріне:

аймақтық бағдарламалармен қарастырылған жергілікті бюджеттік жобаларды (бағдарламаларды) жүзеге асыру үшін облыстық бюджетте бекітілген сома шегінде облыстық бюджеттен аудан (облыстық маңызы бар қалалар) бюджетіне.

Мемлекеттің ақшалай қаражатының орталықтандырылған қорын құруға және пайдалануға байланысты бюджетті қаржыландыру ерекше экономикалық формалар - бюджеттің кірістері мен шығыстары арқылы болады. Олар құндық бөлудің жекелеген кезеңдерін көрсетеді. Екі категорияда объективті болып келеді, бюджет сияқты спецификалық қоғамдық бағытқа ие: кірістер мемлекетті қажетті ақшалай қаражаттармен қамтамасыз етеді, шығыстар жалпы мемлекеттік қажеттілікке сәйкес орталықтандырылған ресурстарды бөледі.

Кірістер мен шығыстардың құрамы мен құрылымы нақты әлеуметтік-экономикалық және тарихи жағдайларда жүзеге асырылатын мемлекеттің бюджеттік және салық саясаттарын жүзеге асыру бағыттарына байланысты болады. Мұнда мемлекет белгілі жағдайларда басымды болып келетін кірістерді құру және шығыстарды жүзеге асыру формалары мен әдістерін пайдаланады.

Шығыстар мен кірістердің нақты тізімдері мен топтамалары бюджеттік жіктемелермен анықталады. Бюджеттік жіктеме - бұл мемлекеттің қаржылық органдарының барлық бюджеттік қызметі негізіне енгізілген біртекті белгілері бойынша бюджеттің кірістері мен шығыстарының жүйеленген топтамасы.

Бюджеттік жіктеме мемлекеттің экономикалық және әлеуметтік дамуының жоспарларымен, болжамдарымен және бағдарламаларымен, министірліктер мен ведомстволардың, ұйымдар мен мекемелердің қаржылық жоспарларымен бюджеттің тығыз байланысын қамтамасыз етеді, жеке сметалар мен қаржылық жоспарларды жинақ сметалар мен жоспарларға біріктіреді, жинақ жоспарлармен және бюджеттік қол қоюлар арасындағы байланысты қамтамасыз етеді.

1996 жылға дейін бюджеттік жіктеме келесі құрылымдық бөлімшелерден тұрды: бөлім, параграф, баб, тарау.

Алайда, ұзақ уақыт қолданылған жіктеме бюджеттік қаражатты болжау, есеп жүргізу және бақылау жасау, сондай-ақ бюджеттік процестерді жүзеге асырудың жаңа талаптарына жауап бере алмады.

Сондықтан, 1996 жылдан бастап ол жаңа, халықаралық стандартқа сәйкес келетінмен айырбасталды. Кірістер төрт бөлімшеге жіктеледі: категория, класс, подкласс (класша), специфика (ерекшелік) . Категорияға мыналар жатады: салық түсімдері; салықтық емес түсімдер; күрделі қаржымен жасалған операциялардан түсетін кірістер, алынған ресми трансферттер; заемдарды өтеу және мемлекеттік инвестицияларды сату; жалпы қаржыландыру.

Қалған бөлімшелер кіріс көздерін көбірек түрде нақтылау тәртібінде кірістерді сипаттайды. Мысалы, салық түсімдерінде класс салық тобын, подкласс - салық түрін, специфика - нақты төлеушіні немесе салық объктісін білдіреді.

Шығыстарда функционалдық және экономикалық жіктемелер қарастырылған. Функционалдық жіктемеге сәйкес шығыстар алты бөлімге бөлінеді: функционалдық топ, функция, подфункция, мекеме, бағдарлама, бағдарламаша. 15 топ, 11 функция, 99 подфункция, 696 мекеме, 99 бағдарлама және 99 бағдарламаша қарастырылған. Функционалдық жіктеме бюджеттік қатынастағы қызметтердің, іс-шаралардың және қатысушылардың кеңейтілген сипаттамасаын береді.

Шығыстардың экономикалық жіктемесі олардың экономикалық белгілері бойынша төрт бөлімге бөледі: категория, класс, подкласс, специфика. Категорияға мыналар кіреді: ағымдағы шығыстар, күрделі қаржы шығыстары кредиттер беру, қаржыландару. Класс, подкласс, специфика шығыстардың бағыттары мен ерекшеліктерін нақтылайды, мысалы, ағымдағы шығыстарды - тауар мен қызмет көрсету шығындары - жұмысшылар мен қызметкерлердің еңбек ақысы - жұмысшылар мен қызметкерлердің негізгі еңбек ақысы.

Бюджеттік жіктеме автоматтандыру құралдарын қолдана отырып, басқарудың жоғарғы оперативтілігіне қол жеткізу үшін түсімдер мен шығыстарды жан-жақты, нақты және адрес бойынша жүйелеуге мүмкіндік туғызады.

Бюджеттік процестегі жоғары тұрған және төмен тұрған бюджеттер деңгейлері арасындағы қатынастарды бюджетаралық қатынастар деп есептейді. Бюджетаралық қатынастар республикалық және жергілікті бюджеттерді әзірлеу, бекіту, атқару, сондай-ақ бюджеттік процесс ауқымындағы орталық және жергілікті мемлекеттік билік органдарының бюджеттік құзыретін (құқықтарын) нақтылы айқындау және бекіту, олардың құқықтарын, міндеттерін және жауапкершіліктерін сақтау жөніндегі Қазақстан Республикасының тиісті мемлекеттік билік органдары мен жергілікті мемлекеттік басқару органдарының арасындағы (бюджеттік) қатынастардың жиынтығынан тұрады.

Бюджетаралық қатынастар бюджеттік жүйенің қаржылық ресурстарын пайдалану және басқару тиімділігін арттыруды нысаналайды, сондай-ақ әкімшілік-аумақтық құрылыстардың әлеуметтік-экономикалық дамуының тиімділігін арттыруға қолайлы жағдай жасауды көздейді.

Сонымен, республикалық және жергілікті бюджеттердің бюджеттік процестегі өзара қатынастары бюджетаралық қатынастар болып табылады.

Бюджетаралық қатынастар - бұл тұрақты немесе ұзақ мерзімді негізде елдің бюджеттік жүйесіне түсетін кірістер, шығыс өкілеттіктерді шектеу, тұрақты және ұзақ мерзімді негізде реттеуші салықтардың бекіту нормативтерін анықтау, бюджеттік реттеу тәртібі бойынша жоғарғы деңгей бюджеттеріненен төменгі бюджеттерге қаржыларды қайта тарату, қосымша шығындар туғызған шешімдер қабылдаумен немесе шығыс өкілеттіліктерді берумен байланысты шығындардың орнын толтыру, қайтымды арқылы және ақысыз негізде уақытша көмек көрсету, сонымен қатар биліктің әртүрлі деңгейлері және бір билік деңгейінің әртүрлі мүддесінде, шығындарды қаржыландыру үшін аумақтарды біріктіру бойынша бюджеттік үдеріс барысында мемлекеттік және муниципалдық билік органдары арасында пайда болатын, экономика-құқықтық қатынастар. Берілген анықтаманың принциптік ерекшеліктерді мынадай:

- біріншіден, мұнда бюджетаралық ретінде қарастыруға болатын, бюджеттік үдеріс барысында пайда болатын қатынастардың толық тізімі келтірілген;

екіншіден, берілген анықтамада бір деңгей бюджеттері арасындағы қатынастар да бюджетаралық қатынастарға жатқызылған.

Бюджет жүйесі - мемлекеттік бюджеттің қызмет етуінің ұйымдастырушылық нышаны болып табылады. Бұл елдің бүкіл аумағындағы әлеуеметтік әділеттілік принципін сақтау қажеттілігімен, мүмкін болатын икемділікті қамтамасыз ету маңыздылығымен, бюджет қаржыларын пайдалану тиімділігімен шартталған. [8, 10]

Бюджетаралық қатынас - мемлекетті басқарудың негізгі мәселелерінің бірі. Саяси тұрақты қоғамды және өнімі өспелі ұлттық экономиканы құру аумақаралық айырмашылықтарды теңестіру мәселелерін шешпейінше мүмкін емес. Бюджетаралық қатынастарға жалпы алғанда мыналар жатады:

- жеке әлеуметтік және экономикалық функцияларды орындау үшін жауапкершілікті республикалық және жергілікті деңгейлер арасында бөлу және заңдық тағайындауға негізделген шығыстарды тарату;

- бюджеттік жүйенің әрбір деңгейіне бекітілген өкілеттіктерге бара-бар шығындар шамасын негіздеу;

- барлық деңгейдегі бюджеттер кірістерінің көздерін заңдық бекіту және анықтауды көздетін кірістерді тарату.

Бірден ескеретін маңызды жайыт, бюджеттік процесте республикалық бюджеттің аудандар (облыстық маңызы бар қалалар) бюджеттерімен өзара тікелей қатынастарына жол берілмейді.

Мәселен, облыстық бюджеттің, республикалық маңызы бар қала, астана бюджетінің бюджеттік процесс ауқынымындағы басқа облыстық бюджеттермен, республикалық маңызы бар қалалар бюджеттерімен өзара қатынастарына, сондай-ақ бюджеттік процесс ауқымындағы аудандар (облыстық маңызы бар қалалар) бюджеттерінің бір-бірімен өзара қатынастарына тыйым салынады.

Қазақстан Республикасының үкіметі мен орталық мемлекеттік органдар және облыстардың жергілікті атқарушы органдары заңнамада көзделген жағдайларды еспеке алмағанда, тиісінше облыстардың, республикалық маңызы бар қалалардың, астананың және аудандардың (облыстық маңызы бар қалалардың) бюджеттік процесіне араласа алмайды.

Бюджетаралық қатынас мән-жайына орай шығыстарды немесе түсімдердің жекелеген түрлерін бюджеттің бір деңгейінен екіншісіне беру тек Қазақстан Республикасының Бюджет кодексіне өзгерістер мен толықтырулар енгізілген жағдайда ғана жүзеге асырылады.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.