Етістіктен жасалған зат есім
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
1. ЗЕРТТЕУДІҢ КАТЕГОРИЯЛЫҚ
НЕГІЗДЕРІ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ...5
1.1 Герундий дербес категория
ретінде ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...5
1.2 Герундийдің шығу тарихы және
қалыптасуы ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ...11
1.3 Герундийдің синтаксистік
функциясы ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... .15
1.4 Герундийдің активті және пассивті
құрылымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..24
2. ГЕРУНДИЙДІҢ КӨРКЕМ ӘДЕБИЕТТЕ ҚОЛДАНЫЛУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ ЖӘНЕ АУДАРЫЛУ
ЖОЛДАРЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ...26
2.1 Герундийдің көркем әдебиетте қолданылу
аясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..26
2.2 Көркем әдебиетте герундиймен бірге қолданылатын сөз
тіркестер ... ... .27
2.3 Көркем әдебиеттегі герундийдің синтаксистік
функциясы ... ... ... ... ... ...29
2.4 Көркем әдебиеттегі герундийдің стилистикалық
ерешеліктері ... ... ... ... .41
2.5 Герундийдің көркем әдебиетте аударылу
жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... 49
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .62
ӘДЕБИЕТТЕР
ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... .64
ҚОСЫМША
Кіріспе
Тіл білімінде грамматика саласының алатын орны ерекше, яғни оның
қарқынды дамып, жүйелі түрде зерттелуі де өте маңызды. Соның ішінде
ағылшын грамматикасындағы етістіктің жақсыз формасындағы герундийдің
зерттеліп, мазмұнының ашылуы да грамматика саласының дамуына үлкен үлесін
қосады.
Жасалу жағынан көркем әдебиеттегі герундий түрлерінің етістіктің
жақтық түрлерінен айырмашылығы жоқ: көркем әдебиеттегі герундийдің әр түрі
сәйкестендірілген етістіктер жақтарының жалпыламасы болып табылады, бірақ
олар өзара сөйлемдегі қызметтері бойынша ерекше ажыратылады.
Герундий – етістікті жүйенің орталығы емес, оның шеті. Инфинитив
жөніндегі мәселе грамматика мамандарын әрқашан толғандырған. Олардың
кейбіреулері герундийді етістіктен шешімді түрде бөліп айтқан; себебі
герундий шығу тегі етістікті негіз атауымен байланысты, герундий
предикативтік те емес, етістіктің аттрибутивтік түрі де емес болып келеді
деп жөн сілтеген. Герундий ерекше сөз табы болып жарияланған және жіктеуге
қатысты емес сөз ретінде қарастырылған. Мысалы, герундий етістіктен
жасалған атауы арқылы, И.Ф. Калайдович герундийді етістіктің дербес
категориясын бөліп айтқан. Тек академиктер Д.Н. Овсянико, Куликовский және
А.А. Шахматов, және бодуэн мектебінің лингвисттері табанды түрде қазіргі
ағылшын тіліндегі герундий – бұл етістіктен жасалған номинатив, яғни
етістіктің негізгі бастапқы түрі деп айтқан. [1. 164; 2. 149]
Зерттеу жұмысының өзектілі - осы тақырып бойынша ғылыми зерттемелермен
танысу, оның аз өңделгендігін, әсіресе кеңестік, американ, ағылшын
мамандары арқылы аз дайындалғандығын көрсетеді, оған дәлел қорлардағы ірі
қала кітапханаларда материал жоқтығы, атап айтқанда, аймақтық ғылыми
кітапханалардағы диссертациялар және конференция материалдарында осы
мәселенің жеке сұрақтары қаралмағандығы айқындалады.
Зерттеу жұмысының пәні – герундийдің көркем әдебиетте қолданылуы және
олардың сөйлемдегі стилистикалық құралы болып табылады.
Зерттеу жұмысының мақсаты – герундийді жан-жақты қарастырып, әсіресе
оның көркем әдебиеттегі ролін зерделеу.
Зерттеу жұмысының міндеті - зерттеу тақырыбы бойынша қолда бар ғылыми-
теориялық материалдардан герундийді тарихи тұрғыдан қарастырып, алуан
түрлі ғалымдар ойларын зерделеп, герундийдің көркем әдебиетте қолданылу
ерекшелігін айқындау.
Жұмыстың дерек көздері - ретінде шетел ағылшын мамандарының ғылыми-
теориялық еңбектері алынған, сонымен бірге ХІХ-ХХ ғасырлардағы ағылшын және
американдық әдебиетінің көркем шығармалары болып табылады. Сонымен қатар
орыс мамандардыңда кітаптары осы зерттеу жұмысының дерек көздері болып
келеді.
Зеттеу жұмысының әдіс-тәсілі ретінде құрамды және салыстырмалы
талдаулар алынған.
Зерттеу жұмысының жаңалығы мен нәтижелері ретінде ағылшын тіліндегі
шетелдік классикалық көркем әдебиетіндегі мәтіннің 1500 беті талданған,
әртүрлі қызметтердегі көркем әдебиеттегі герундий қолданылуының 150 аса
мысалдары белгілі болған, ағылшын тіліндегі герундийді білдіретін
етістіктердің топтары және герундиймен бірге қолданылатын сөз тіркестердің
құрылымдары анықталған.
Зерттеу жұмысының теориялық және практикалық құндылығы – осы
жұмыстың болашақ маман иелері мен студенттерге теориялық грамматика және
стилистика пәнінен дәріс оқуға және курстық немесе дипломдық жұмыс жазуға
өз көмегін тигізетіні деп есептеймін.
Зерттеу жұмысының құрылымы – кіріспе, 1-ші және 2-ші тарау,
қорытынды, әдебиеттер тізімі және қосыша болып табылады.
1. ЗЕРТТЕУДІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Герундий дербес категория ретінде
Герундий – ағылшын етістік жүйесінің ең ерекше жақтық емес формасы.
Егер тұйық рай мен есімше қазіргі барлық европалық тілдерге тән форма
болса, герундий тек испан тіліне ғана тән; бұл форма герман тілдерінде
ағылшын тілінен басқаларға тән емес. Ол етістіктік және субстантивтік
сипаттар қосындысы болып табылады. Етістік сипатындағы парадигмаға ие және
де тура толықтауышты қабылдай алатын қасиеті бола тұра, герундий сөйлемде
тек субстантивтік позицияда ғана бола алады. Мұндай қарама -
қайшылылықтағы сипаттар жай сөйлемнің мүмкіншілігін кеңейте түседі:
герундий көп жағдайда қатынастарды білдіретін, қысқартылған тәсіл болып
келеді. Ол басқа тілдерде бағыныңқы сөйлем ретінде беріледі. Бастауыш
позициясында герундий өзінің кез-келген формасында келе береді. Ол сонымен
қатар тура және жанама толықтауышқа да қатысты.
Сөз алдындағы позицияда герундий бірініші есімшедегідей тек негізгі
дәрежедегі сабақты етіс формасында ғана қызмет атқарады. Бұл позицияда
герундий есімшеге анық түрде қарама-қарсы қойылған; ол затпен көрсетілген
іс-әрекетті жеткізеді, яғни анықталушымен сөз алдындағы анықтауыш
позициясындағы кез келген зат есіммен қатынаса алады; есімше болса,
жоғарыда көрсетілгендей, іс-әрекеттің белгісін, сипатынның мәнін береді:
There was a greyhound racing track. Racing track — жүгіруші жол емес,
жүгіру жолы, жүгіруге арналған жол. Салыстыру үшін жалпылама мысал
келтірейік: a dancing hall – би залы және a dancing girl билеп жатқан
қыз; a swimming match жүзуден сайыс және a swimming man жүзіп келе
жатқан адам; a sleeping draught ұйықтататын дәрі (=ұйқыға арналған
дәрі) және a sleeping boy ұйықтап жатқан бала [1, 28].
Аталған позицияларда есімше мен герундийдің атаулы сипаттары айқын
білінеді; алайда, -ing-формасында барлығы бірдей осы позицияға қарама -
қайшы болып табылмайтынын атап өту керек. Мысалы, the coming storm
тіркесіндегі сөз алдындағы анықтауыш немесе hearing-aid тектес сөз
алдындағы есімше позициясында герундий болуы мімкін. Шамасы, мұндай
шектеулер сәйкес формалардың лексикалық мағынасына және тілдік дәстүріне
байланысты.
Герундийдің естістіктік сипаты – тура толықтауышты қабылдау қабілеті –
есімшенің осындай сипатына параллель болып келеді. Each driver was always
responsible for removing these plates. Brian became strong in carrying
sacks and mixing paste.
Сонымен қатар, туынды (қайталама)-предикативты конструкциялар бар,
мұнда -ing- форманы герундий немесе есімше ретінде тану қиынға соғады:
Is there any chance of the Chief deciding not to pro-ceed} ... Whereas
the Civil Servants ...spoke with the democratic air of everyone having
his say..
I hope you don't mind me consulting you like this?
Бірінші есімшенің туынды (қайталама)-предикативты конструкциядан
айырмашылығы мынада: мағыналық субъекттің -ing-формасы тура немесе
(предложный) толықтауыш (соңғы мысалды қараңыз) болып келеді. Бірақ
предикативтік қатынас бұдан өзгермейді, сондықтан бұл жерде герундий
немесе, керісінше, есімше деп толыққанды дәлелдеп беру мүмкін емес. Осы
мәселеге байланысты көптеген айтыс-тартыстардың болуы да кездейсоқ емес:
герундийді қолдаушылар бұл конструкцияда жарты герундий (Half-Gerund)
бар деп есептейді, есімшені қолдаушылар бұл форманы қоспа есімше
(Fused Participle) деп атайды [1, 23].
Шамасы, өздерінің атаулы сипаттарымен есімше мен герундий сөйлемдегі
орын алып тұрған әр түрлі синтаксистік позицияларына байланысты
айырмашылығы бар екенін мойындау керек; өздерінің етістіктік сипаттарымен
олар өзгешеленбейді. Олардың жалғыз ғана қарама-қайшылық позициясы – ол сөз
алдындағы анықтауыш позициясы; бұл позицияда семантикалық айырмашылық анық
байқалады. Алғашқы есімшенің парадигмасы мен герундийдің формалық
айырмашылығы жоқ. Сондықтан герундий мен есімше – олардың синтаксистік
позицияда орын алуына байланысты бір формада тұрған әр түрлі варианттағы
қызметтік тәсілі деп қарастыруға болады. Сөз алдындағы анықтауыш
позициясындағы қарама - қайшылық етістіктердің барлық лексикалық құрамын
қамти алмайды және -ing-формасының бірігуіне еш кедергі жасай алмайды.
Сонымен қатар, герундий мен есімше терминдерін сақтап қалу керек деп
санайтын Л. С. Бархударовтың дұрыс деп айтуға негіз бар; бұл терминдер
тұтастығы арқасында қолайлы. Герундий де, есімше де күрделі құрылымдарға
кіре алады, осы кезде олардың атаулы сипаттары жетекші болып келеді және де
мұндай құрылымдар күрделі зат есімдер немесе сын есімдер болады: hay-
making, sightseeing, daydreaming — зат есімдер; heartbreaking,
nerveracking, well-wish-ing — сын есімдер. Герундий етістік жүйесінен
кетуге қабілетті және толық зат есімге айнала алады. Оның көрсеткіші
ретінде көпше түрге флексия қосылу мүмкіншілігі болып табылады: building-s.
Флексиялар ағылшын тілінде жамалмайды, сондықтан -ing сөз құраушы формантқа
айналады: I am in a strong position to know of her dоings.
Герундий – бұл әрекет атауын білдіретін және етістіктің де, зат
есімнің де қасиеттеріне ие болушы етістіктің жақсыз түрі болғанмен, бірақ
қазақ тілінде осыған сәйкес түрі жоқ. Сөйлемдегі оның қызметі көбінесе
инфинитивпен ұқсас, бірақ ол зат есімнің көпшілік қасиетіне ие.
Герундий зат есім қасиеттеріне ие болатын жағдайлар:
1. тәуелдеу есімдігімен анықталады және тәуелдеу немесе жалпы септіктегі
зат есіммен анықталады (бұл – герундийлік орам):
their singing - (кімнің?) олардың ән салуы
my friend’s reading –(кімнің?) менің досымның мәнерлеп оқуы
Helen(’s) coming –(кімнің?) Хеленнің келуі
2. Оның алдында көмекші сөз тұруы мүмкін, мысалы:
by reading - мәнерлеп оқу арқылы, мәнерлеп оқи тұра
before leaving – кетпес бұрын
3. Зат есім ретінде сөйлемдегі оның қызметі:бастауыш, баяндауыштың құрамды
бөлігі, толықтауыш, анықтауыш немесе пысықтауыш болып табылады [1, 78].
Герундийдің етістік қасиетіне ие болуы:
1.Сабақтас етістіктердегі герундий тура толықтауышы болады (көмекші
сөзсіз)
reading books – кітапты (нені?) оқу
preparing food – тағамды (нені?) дайындау
2.Үстеуді білдіретін анықтауыш болуы мүмкін (сын есіммен анықталатын
за есімнен айырмашылығында):
reading loudly – дауыстап (қалай?) оқу
driving quickly – тез (қалай?) бару
3. Герундийде айқындалмаған және перфекті түрлері, сонымен бірге
етісті түрі – сабақты етіс және ырықсыз есімшелі орам.
Зат есіммен байланысы:
а) іс - әрекетті білдірмейді, тек атауын, іс әрекет процесін білдіреді;
б) сөйлемде бастауыш, толықтауыш, анықтауыш, пысықтауыш, баяндауыш бөлігі
ретінде зат есім қызметін атқарады;
в) көмекші сөздермен ұштасады, тәуелдеу есімдіктері және тәуелдеу
септіктеріндегі зат есімдер арқылы анықталады.
Зат есімнен айырмашылығы:
а) артикль болуы мүмкін емес;
б) номинативті тіркеспен қолдануы мүмкін емес (of+зат есім)
в) көпше түрі жоқ;
г) сын есіммен анықталмайды.
І Есімшесінің сәйкес түрлерімен бірге герундий түрлері дәлме - дәл
келеді (осы шақ есімшесі).
Түрі (Active)Сабақты етіс (Passive)Ырықсыз есімшелі орам
Көмекші Мағыналық Көмекші Мағыналық етістік
етістік етістік етістік
Indefinite - IV being III
asking - "сұрақ сұрау",being asked - сұралуы ()
сұрау
Perfect having III having beenIII
having asked - сұрады having been asked – сұралып
(бір нәрсеге шейін) болды (өткен, алдында)
І Есімшесі сәйкес түрлерінің пайда болуы бойынша ережеде герундий
түрлерінің пайда болуы жүзеге асады.
Герундийдің төрт түрінен негізінде дара герундий – Indefinite Active
қолданылады, ал Perfect Passive түрі сирек қолданылады.
Indefinite (active): IV форма (-ing форма)
1. Герундийді білдіретін іс - әрекет етістік-баяндауышты білдіретін іс
-әрекетімен бірге бір мезгілде жүрсе қоданылады (осы, өткен немесе келер
шақ).
I like inviting friends to my place. Мен өзіме достарымды шақырғанды
ұанатамын.
She was fond of singing when she was Ол сәби болған кезінде ән салуды
a child. ұнататын.
2. Етістік-баяндауыш білдіретін іс - әрекетке қатысты болашақ іс –
әрекетті білдіру үшін етістіктерден соң қолданылатыны: to insist – айтқанын
істету, to intend – ниеттену, to suggest – жорамалдау және т.б.
He had intended writing him. Ол оған жазбақшы болды.
We think of going there in the Біз онда жазда баруды
summer. көздейміз.
3. Жақты түрдегі баяндауыш-етістік білдіретін іс - әрекеттен бұрыңғы
іс- әрекетті білдіру үшін қолданылады. Бұл мағынада герундийдің (Perfect
Gerund арқылы берілетін мағынада) анықталмаған түрі етістіктерден соң
қолданылады: to excuse – кешіру, to forget – ұмыту, to remember – есте
сақтау, to thank – алғыс айту және т.б.
I remember seeing you once. Бір кезде сізді көргенім есімде .
Thank you for helping me. Маған көмектескеніңізге рахмет.
on, after, before, without және т.б көмекші сөздерінен соң:
On entering the room, we found it Бөлмеге кірген бетте оның бос
empty. екендігін көрдік.
He came in without knocking. Ол есікті қақпай кірді.
4. герундий арқылы білдіретін іс- әрекет оның жасалу мезгіліне
қатыссыз болуы мүмкін.
Studying is the way to Оқу-бұл білімге жол.
knowledge.
Indefinite (passive): being + III форма (-ed)
I like being invited by my Достарым мені қонаққа шақырған кезді
friends. ұнатамын.
I insist on being listened to. Мені тыңдауларын сұраймын.
She is afraid of being cheated. Ол өзін алдап кетеді деп қорқады.
Мұнда герундий сөйлемдегі бастауыш арқылы берілетін зат немесе
тұлғаның өз басынан өткізетін іс - әрекетті атайды.
Perfect (active): having + III форма
(-ed)
Жақты түрде немесе бейнеленетін жағдайдағы баяндауыш-етістік арқылы
білдіретін іс- әрекеттен бұрыңғы іс- әрекетті білдіреді:
I’m sure of having read it once. Мен мұны бұрын оқығандығыма (бұрын)
сенімдімін (қазір).
He regretted now having written this letter. Ол бұл хатты жазғанына
енді өкінді (бұрын).
Perfect (passive): having been + III форма (-ed)
I remember having been shown the letter. Бұл хатты маған
көркеткендіктері есімде.
He was proud of having been elected chairman. Ол төраға ретінде
сайланғандығын мақтаныш етті.
Етістікпен байланысы:
а)етістік түбірінен пайда болады;
б)мезгілдік және етісті айырмашылықтары бар:
I know of his leaving Frisco. Сан-Францискодан оның кететіндігін мен
білемін.
I know of his having left Frisco. Сан-Францискодан оның кеткендігін мен
білемін.
в) тура толықтауыш болады:
Their aim was exploring the Pole. Олардың мақсаты полюсты зерттеу болды.
г)үстеу арқылы анықталуы мүмкін:
Writing quickly is tiring. Тез жазу – жалықтырады.
Герундийдің етістіктен айырмашылығы:
Етістіктің жақсыз түрі бола келе, яғни жақ категориясында, түр категориясын
да білдірмейтін формасы арқылы герундий баяндауыш қызметін атқара алмайды
(тек баяндауыш бөлігі ғана болуы мүмкін).
Герундий және етістіктен жасалған зат есімді салыстыру.
а) айырмашылығы:
Герундий Етістіктен жасалған зат есім
Артиклі жоқ; Артикль бар;
Номинативті тіркеспен қолданылмайды Номинативті тіркесімен қолданылуы
(of + зат есім); мүмкін (of +зат есім);
Көпше түрі жоқ; Көпше түрі болуы мүмкін;
Сын есіммен анықталмайды; үстеу арқылыҮстеу арқылы анықталмайды;
анықталуы мүмкін; Сын есім арқылы анықталуы мүмкін;
Тура толықтауыш болуы мүмкін; Тура толықтауышы болмайды;
Мезгілдік және етісті айырмашылығы Мезгілдік және етісті айырмашылықтары
бар. жоқ.
б) ұқсастықтары:
Герундий Етістіктен жасалған зат есім
Сөйлемде бастауыш, анықтауыш, толықтауыш, баяндауыш бөлігі, пысықтауыш
қызметтерін атқарады;
Көмекші сөздермен тіркеседі, тәуелдеу есімдіктері және тәуелдік
септіктеріндегі зат есімдер арқылы анықталады.
Дара герундий (Indefinite) оның іс - әрекеті баяндауыш-етістік іс-
әрекеттерімен бірге болған кезде қолданылады:
I am surprised at seeing this. Мұны көру маған түсініксіз.
I intend going there. Мен онда баруға ниеттенемін.
Дара герундий сонымен бірге қатыссыз түрдегі оның жасалу мезгіліндегі
іс- әрекетті білдіреді:
Swimming is a healthy Суда жүзу – пайдалы жаттығу.
exercise.
Перфектік герундий ол арқылы берілетін іс әрекет баяндауыш – етістік
іс - әрекетінен бұрын болған:
I know of his having gone to the North.Оны солтүстікке кетіп қалғандығын
білемін.
1.2 Герундийдің шығу тарихы және қалыптасуы
Орта ағылшындық кезеңде екі етістікттік зат есім жұрнағынан бір ғана
–ing сақталуда. – ing- ке бітетін етістіктен туындаған зат есімнің
вербалдануы, яғни, етістікке айналу процесіне ұшырайды. Бұл процестің
басталуы басқарудың өзгеруіне байланысты: егерде алғашында етістіктен
туындаған зат есім ілік септігінде зат есімді басқарған болса, ал ол, өз
кезегінде, анықтауыш ретінде келсе, ортаағылшындық кезеңде ол толықтауышты
басқарумен және анықтауышпен анықталу қабілетіне ие болды. Бұрынғы
етістікті есімдердің дәл осы етістікке айналу процесінің бірінші кезеңі,
оны есімді және етістікті сипаты бар басқа да етістіктің жақсыз формалы
етістіктің ерекше формасына айналдырды: withouten merchic askynge
(рақымдық сұрамай-ақ); be good exampyl zevyng (жақсы үлгі көрсете отырып)
Жоғарыда көрсетілген – ing (-yng) формалары герундий болып
есептеледі, өйткені етістікке тән тура толықтауышпен қатынасу қабілетіне
ие.
Алайда осы қолданыстармен қатар ортаағылшындық және тіпті ерте
ортаағылшындық кезеңге герундийден соң зат есімнің (немесе есімдіктің) of
қосымша сөзімен қолданылуына тән, яғни әдеттегі етістіктікті бейнелеуде
жүзеге асады: in excusing of me; in stopping of the noise .
Осы жерде мұны ортаағылшын кезеңінен зат есімнің көрсеткіші ретінде
болып келген артикьлдің жоқтығының негізінен етістікті есім емес, герундий
деп атаған дұрыс. Етістікті (етістіктен туындаған) есім қосымша сөзсіз
толықтауышты басқара алу қабілетіне қалай ие болды? Бұл жөнінде көптеген
ұсыныстар болды. Оның ішінде сенімдірегі болып мыналар табылады:
1) Ортаағылшындық кезеңнен бастап герундий және есімше І – ing
жұрнағы арқылы бірдей рәсімделе бастады. Осы уақытта герундийдің есімшеге І
тән -end жұрнағымен қолданылуы жиі кездесе бастады.
Ech man gifer his almesse eiper for Godes luve and for havened hereford. –
Әрбір адам садақаны Құдайды сүйгеннен немесе өзін мақтасын деп береді.
Есімше І мен бұрынғы етістікті есімнің мұндай формалдық араласып, біте
қайнап кетуі мынаған әкеп соқтырды: соңғысы есімше І тәрізді басқаруға ие
болды, яғни қосымша сөзсіз толықтауышпен тіркесе алды.
2) Зерттеушілердің келесі бір уәжі мынаған тіреледі. Ежелгі ағылшын
кезеңінде етістікті есімдер bocreading сынды күрделі сөздерді оңай құрай
алды. Мұнда бірінші бөлік мазмұны бойынша екіншісінің объектісі болды.
Ортаағылшындық кезеңде осындай күрделі зат есімдер жаппай ыдырай бастайды.
Күрделі сөздің ыдырауы нәтижесінде пайда болған bok reding сөз тіркесі осы
уақытқа дейін оған кіретін құрамдас бөліктердің объективті қатынастарын
сақтады.
Бертін келе, сөздердің қатаң тәртібі орнағаннан бастап, қосымша сөзсіз
толықтауыш герундийден кейінгі позицияға ауыстырылды.
Ортаағылшындық кезеңнің соңына карай герундий басқа да етістікті
формалар тәрізді үстеу деп танылу қабілетіне ие болды. Және де герундий
үшін есімді формаларға тән сын есіммен тіркесуі мүмкін болмады:
Swich cursunge wrongfully retorneth agayn to hym that curseth. – Мұндай
әділетсіз қарғыс жіберген адамның өзіне қайта соғады.
Ерте жаңа ағылшын кезеңінде мұндай қолданыстар жиі кездеседі:
He proposed our immediately drinking a bottle together; Nothing
distinguishes great men from interior men more than their always knowing
the ways things are going [].
Ерте жаңа ағылшын кезеңіндегі герундий:
Тек ортаағылшындық кезеңде ғана емес, тіпті ерте жаңа ағылшындық
кезеңде де –ing герундий мен етістікті есім арасы әлі де анық бөліне
қоймады. Шекспир дәуірінде –ing формасының қолдану тәсілінің төрт
мүмкіншілігі кездеседі: losing of the day; the losing of the day; losing
the day; the losing the day.
Бірінші және төртінші сөз тіркестері аралас қолдану жағдайларын
көрсетеді, екінші және үшінші – анық бөлінген түрлері. Герундийге тән болып
келетіні артиклі жоқтығы және қосымша сөзсіз толықтауышпен тіркесуі: losing
the day. Етістікті есімге тән болып келетіні артикльдің қолданылуы және
қосымша сөз топтарымен білдірілген анықтауышпен тіркесуі: the losing of the
day. Тек XVII-шi ғасырдың соңында ғана тіркесу жөніндегі герундий мен
етістікті есімнің арасы толығынан бөлінеді.
Ерте жаңа ағылшын кезеңінде герундий әрі қарай интенсивті түрде
етістікке айналады. Көрініс ретінде үнемі оның логикалық субъектісі болып
табылатын іс-әрекет етушіге қосуы және түрді-шақты және етісті формаларының
дамуы болып келеді.
Герундийдің етістен бөлшектенуі:
Керм мен Есперсен герундийдің пассивты формасы алғаш рет XVI ғасырда
пайда болғанын көрсетеді. Керм – Лилиді, Есперсен Спенсер мен Шекспирді
мысалға алады. Алайда XVI ғасырда герундийдің пассивты түрі сирек
кездеседі.
Тіпті XVII ғасырда активті герундий формасы пассив мағынада жиі
қолданылған, мысалы: It does down without chewing, I’ faith; Go, and make
haste, sir, lest your reward be lost for want of looking to.
Герундийдің мұндай қолданыстары тек бастауыш жансыз зат есім ретінде
келген жағдайларда ғана кездеседі. Герундийдің пассивті формасының дамуы
бір шақта герундий болып келетін іс-әрекетті орындайтын тұлғамен міндетті
түрде қатысы барлығын талап етеді. Герундий субъектісі сөйлем мүшелерінің
бірімен мәйуес келуі мүмкін (бастауыш немесе толықтауыш): That kept you
from being put out of the commission.
XVIII ғасыр бойына пассивты герундий тәуелдік септіктегі жанды зат
есім болып келетін іс-әрекеттің жеке субъектісімен қатынаста қолдануға
мүмкіншілік алады: We had much of the discourse concerning Lady Thannets
being poisoned; I had not heard of duke Roberts and my Lord Grauens being
taken.
Барлық келтірілген мысалдарда герундий субъектісі жанды зат есім болып
табылады. Герундийдің кейінгі пассивты формалары жансыз субъектілермен де
қатынасу қабілетіне ие болды. Алайда қазіргі ағылшын тілінде де сөйлем
мағынасына қарап пассивты формасы болу керек жерге де герундийдің активты
формасын қолданатын тұстарын кездестіреміз: my shoes want mending; she
deserves praising: the film is worth seeing.
Барлық жағдайларда да сөйлемнің бастауышы не жансыз затты, не іс-
әрекет атқармайтын тұлғаны білдіреді: туфли өзін тазалауды қажет етеді;
ол өзін мақтауға лайықты; бұл фильм көруге тұрарлық.
Герундийдің түр-шақты бейнеленуінің дамуы (перфектты форма):
Жоғарыда айтылғандай, герундийдің субъектімен орнатылған қатынасы оның
пассивтік формасының туындауының логикалық қажеттілігіне соқтырды. Перфекті
форманың пайда болуы герундийдің түрлік нақыштың пайда болуымен байланысты.
Есперсен мен Керм бұл формалардың пайда болуын, пассивтың уақытымен,
яғни, XVI ғасырдың соңы деп белгілейді. Алайда XVIII ғасырдың екінші
жартысына дейін бұл формалар өте сирек кездеседі:
He shall haue cause rather to commend your diligence and dutie in
performing this great trust reposed in you, then any way to reprehend your
slackhnesse or remissenesse in heueinge omitted anything on your parte;
They were all convicted by their own confissions, and found guilty of high
treason, for having practiced to surprise his majesty’s person with the
court.
Перфекттің осы кезеңде аз тарағанын тағы бір хаттың үзіндісімен
нақыштауға болады. Мұнда осы оқиғаны баяндалып, тіпті уақытты да сәйкес
келеді; I was not present at the first or second arraignment, wherein
Brook, Markham, Brooksby, Copley and the two priests were condemned for
practicing the surprise of the King’s person, the taking of the Tower, etc
Герундийдің аналитикалық формаларының екі үлгісінің ішінде пассивты
алғашында перфектіден жылдам тарайды. Бұл заңды нәрсе еді, өйткені,
герундий үшін мағынаның түр - шақты реңіне қарағанда субъективті-
предикативты байланыстары маңыздырақ.
Герундий субъектілерін рәсімдеу амалдары:
Ортаағылшын кезеңінде герундий етістіктігі ерте жаңа ағылшын
кезеңіндегіге қарағанда сұрғылт мәнерленген. Көмекші сөзсіз толықтауыш
басқаруы мен үстеуді анықтау қабілеті бар болғанымен, етістікті сипатты
дамуының нәтижесі болып келетін түрлік және етісті бейнелеу болған жоқ. Іс
жүзінде көмекші сөзсіз толықтауышты басқару қабілеті сол уақыттағы
герундийдің етістікті кескінінің көрінісі болды. Бұл кескін өзінің
маңыздылығымен герундийдің әрі қарай дамуында шешуші еді, бірақ ол тек
көмекші сөзсіз толықтауышты талап ететін конструкцияларда ғана кездеседі.
Кескіннің өзі салыстырмалы түрде жаңа болды және басқа сипаттағы кескінмен
– субъекті қатынастықпен қатар дамыды.
Сонымен, герундий субъектілерін рәсімдеу оның етістіктігінің дамып
келе жатқан алғашқы кезеңінде орын алды. Герундий, шын мәнінде, етістік
кескінді етістіктен туындаған есім ғана еді. Сондықтан герундий
субъектілерін рәсімдеу тек іс-әрекетті білдіретін кез-келген есімнің әрекет
етушісін білдіруге арналған бағытта ғана жүзеге асатын еді. Мысалы; My
brother’s arrival, яғни, ілік (жіктік ) септігінің формасын қабылдар еді.
Мұндай рәсімдеу бірқатар үнді-еуропа тілдерінде кездеседі: салыстырыңыз,
фр.Parrivee de ma souer, ал қазақша менің апамның келуі, мұнда de көмекші
сөзі ілік септікке қатысты мағынаны береді. Сонымен, өзінің берілу (айтылу)
формасы бойынша ағылшын герундийінің субъективті қатынасы басқа тілдердегі
осы тәріздес конструкциялардан айырмашылығы болмады. Мұнда іс-әрекет
субъектке тиесілі, ал субъект анықтауыш ретінде қарастырылады: In the
mannes halding his word - адамның өз сөзінде түрғаны.
Алайда етістікті кескіннің дамуы герундийдің етістікті және есімді
сипаттағы ара қатынасын біршама өзгертті, бірақ оның есімдік сипатын жойған
жоқ. Сондықтан герундий-есімнің қасында пайда болған субъект формасымен –
қолданылған анықтауыш ретінде рәсімделген субъект, Сырттай етістіктің
тұлғалық формадағы субъект формасынан айырмашылығы жоқ: All ye gates were
looked up to prevent ye mob coming in.
Бұл мүмкіншілік ағылшын зат есіміндегі небары екі септік формасының
болуының арқасында жүзеге асады. Бастауыш пен толықтауыштың есім ретіндегі
бірдей септік рәсімделуі конструкцияны толықтауышты баяндауышқа қатысты
объект бола тұра, герундийге қатысты субъект мағынасында болуын мүмкін
етеді: The fire was occasioned by Dutch serving-maid laying a sack.
Герундий субъектісі ретінде жіктік есімдік болғанда, жағдай біршама
күрделі еді. They will bear with me writing сынды конструкцияда with
көмекші сөзі арқылы басқарылып тұрған есімдік бастауыштың септік формасымен
сәйкес келмейтін объект септігінің формасына ие. Есімдік+герундий
конструкциясы тек есім мен герундийдің ортақ септік формасы бар болғанда
ғана пайда болады. Соңғысының дамуы, шамасы, көсемше болып келетін объекті-
предикативтікті мүшесі бар конструкцияның дауымен байланысты болып келеді.
Толықтауыш - есімге байланысты көсемшенің предикативтенуі және оның
герундийде қайта қарастырылуы сөйлемдегі жаңа мүшелікпен сүйемелденеді.
Конструкция мағыналық тұрғыдан біртұтас тіркес болып қаралады. Мысалы,
конструкция to prevent the mobcoming in, мұнда coming in - the mob
толықтауышына предикативті анықтауыш, әлбетте to prevent the mob coming in
қайта қаралған болса керек, мұнда coming in - герундий, ал the mob –
герундий субъектісі.
Жаңа мүшеліктің бары объекті септіктегі жіктік есімдігі үшін бастауыш
пен толықтауыш формаларының айырмашылықтарына қарамастан осы конструкцияға
кіруге мүмкіндік береді. Алайда, мынаны атап өткен жөн: есімдікті
конструкция герундиймен есімдік конструкциясына қарағанда анағұрлым сирек
кездеседі.
Қайта қарастыру мүмкіншілігінің пайда болуына негізгі ықпал – ол
герундийдің етістіктілігінің көбеюінде болып отыр. Тағы бір қосымша жағдай
ретінде герундийдің қолдану аясын жансыз субъектілі конструкцияларға тарату
мүмкіндігі болып отыр.
Зат есімнің жалпы септігі немесе есімдіктің объекті септігі болып
келетін субъектті герундиалдық конструкция пайда болған соң герундий осы
уақытта тәуелді септік формасын жоғалтқан жансыз зат есім болып келетін
субъектілермен кеңінен қатынаса бастады.
1.3 Герундийдің синтаксистік функциясы
Герундий етістік және зат есім қасиеттеріне ие бола тұрып, кез келген
сөйлем мүшелері қызметінде қолданылуы мүмкін (дара баяндауыштан басқасы):
бастауыш, құрмалас баяндауыш бөлігі, толықтауыш, анықтауыш және пысықтауыш.
Герундий бастауыш рөлінде:
Бұл рөлде
герундий зат есіммен де, инфинитивпен де аударылады, мысалы:
Reading is to the mind what exercise is to the body. – Ақыл үшін оқу – тән
үшін денені шынықтырумен тең.
Doing is better than saying. – Жүзеге асыру – сөйлегеннен артық.
Defining problems precisely requires patience. – Міндетті дәл анықтау (қою)
төзімділікті талап етеді.
Getting several viewpoints is vital. – Бірнеше көзқарастың бар болуы өте
маңызды.
Бастауыш ретінде
герундий көмекші сөзсіз қолданылады. Зат есім немесе етістіктің тұйық
етістік (инфинитив) арқылы аударылады.
Smoking is bad for health. Шылым шегу денсаулық үшін зиянды.
Reading gives you knowledge. Мәнерлеп оқу сіздерге білім әкеледі.
Баяндауышпен шектелетін герундийлік тобын пайда болғызатын тәуелді
сөздер болуы мүмкін.
Swimming in the lake is Көлде шомылу тыйым салынады.
forbidden.
Asking him about it was useless.Ол жөнінде одан өтіну бекер болды.
Қазіргі сөйлеу тілінде герундий бастауыш, сонымен бірге инфинитив
ретінде де әдетте it формальді бастауыш құрылымында қолданылады.
It was dangerous for him swimming Осындай суық суда жүзу ол үшін
in such cold water. қауіпті болды.
It is foolish arguing over trifles.Бос сөздер үшін дауласу -
ақымақтық.
Сөйлеу тілінде келесі құрылымдар қолданылады: it is no use, it is no
good – пайдасыз, it is worth (while) – тұрарлық (кеткен уақытқа):
It’s no use waiting any more. Әрі қарай күту пайдасыз.
It is worth while doing it. Мұны жасауға тұрарлық.
Кіріспелі it есімшесінен соң инфинитив және герундий арасындағы таңдау
көптеген факторларға байланысты. Мысалы, инфинитивтің қолданылу кезінде
жалпы фактілер және ережелер жөнінде сөз болады, ал герундийдің қолданылу
кезінде – нақты әңгімелесушіге таныс фактілер жөнінде сөз қозғалады.
Сондықтан герундий әдетте оқиғаны нақтылайтын (немесе ол мән мәтіннен анық
болады) толықтауыш немесе пысықтауыш арқылы жеткізіледі:
It’s no good to worry. Бекер толқу.
It’s no good worrying Енді толқу бекер.
now.
Мезгілге қатысты: инфинитив әдетте осы және келер шақпен
ассоциирленеді, ал герундий - өткен шақпен:
It’s very nice to meet Сізбен танысу жанға жайлы. (танысу кезінде)
you.
It was very nice meeting Сізбен танысу жанға жайлы болды. (қоштасу
you. кезінде)
Шынайы сөйлеу тілінде толық емес сөйлемдер қолданылады:
NiceLovelyPleasure meeting Сізбен танысу жанға жайлы болды.
you.
Nice talking to you. Сізбен әңгімелесу жанға жайлы болды.
Good seeing you again. Тағы да сені көру жанға жайлы болды.
Ескертпе: соңғы кездерде инфинитив сөйлеу клишесінде герундийді
ығыстырады, сондықтан инфинитиві бар сөйлемдерді енді қоштасу кезінде де
естуге болады:
Good to speak to you. Сізбен сөйлесу жанға жайлы болды.
Nice to know you. Сізбен танысу жанға жайлы болды.
Атаулы құрамды баяндауыш бөлігі ретінде де қолданылады. Бұл жағдайда
герундий to be (am, is, are, was, were,...) етістігінің соңында баяндауыштың
мағыналық бөлігі ролін атқарады.
His hobby is collecting stamps. Оның ермегі – маркілерді
коллекционирлеу. (маркілерді
коллекционирлеу).
His task was translating the text Оның міндеті мәтінді ағылшын тілінен
from English into Russian. орыс тіліне аудару болды.
Осы жерде бастауыш өзі іс- әрекетті жүзеге асыра алмайтын затты
білдіруі тиіс, яғни герундий пайда болған іс- әрекетті білдіретін етістік
болып табылады.
Your job is sorting the mail.Сенің міндетің – поштаны іріктеу.
Егер бастауыш етістіктің –ing формасы (IV- форма) білдіретін іс
-әрекетті орындай алса, онда біздің алдымызда герундий емес, етістіктің
ашық райы – Continuous болады. Оның пайда болу моделі сол сияқты келесі
формамен белгіленеді: to be + IV (-ing).
She is reading. Ол (қазір) оқып отыр.
He is walking in the mountains. Ол (қазір) тауда серуендеп
жүр.
Герундийдің басқа қолданылу амалдары:
1. No шылауынан соң сілтеме-тыйым салуларда қолданылады:
No talking! – Сөйлеуге болмайды!
No smoking! – Шылым шекпеңдер!
No littering! – Ластамаңдар!
2. Сыпайы сөйлегенде қолданылады:
Thank you for calling – Телфон соққаныңызға рахмет
Sorry for disturbing you – Мазалағанымы кешірім өтінемін
Please excuse my coming late (Excuse me for coming late) – Кешіккенімі
кешірім өтінемін
Forgive me for losing the key – Мен кілтімді жоғалтқаныма үшін кешірім
сұрайын
Would you mind closing the door? – Сіз есікті жауып жібересіз бе?
3. To go және to do қосылысымен:
To go skiing – шаңғы тебуге бару
To go shopping – дүкен аралау
To do the washing – кір жуу
To do the ironing – киім үтіктеу
Тo go fishing -- балық аулауға бару
Тo go dancing -- бимен айналысу
То go shopping -- дүкен аралау
То go skating -- коньки тебу
Тo go swimming -- жүзумен шұғылдану
Тo go walking – серуендеу және тағы басқалары
4. Тақырыптарды жазғанда:
English Language Teaching – Ағылшын тілін оқыту
Steps to Understanding – Түсінудің сатысы
Doing Business in Kazakhstan – Қазақстанда шаруашылықты қалай жасау керек
Training Your Staff – Жұмысшыларды қалай дайындау керек
Meeting People – Кездескенде нені әңгімелеу керек
Герундий бастауыш және толықтауыш рөлінде көбінесе зат есім, кейде
инфинитивпен аударылады:
Атомның ыдырауы қиын тапсырма болып табылады.
Splitting the atom is a
difficult task.
Атомның ыдыратуын—қиын тапсырма деп атаймыз
Трансформаторлар тұрақты тоқтың айнымалыға
өту үшін қолданылады.
Transformers are used for
changing d.c. into a.c.
Трансформаторлар тұрақты тоқты айнымалыға
айналдыру үшін қолданылады.
Осы қызметтегі күрделі герундий әдетте бағыныңқылы сөйлем арқылы
аударылады, осы кезде аударма сол, болғандықтан сөздерімен басталады:
His having obtained a residue at such Осындай температура кезінде оған жауын
a temperature was a great success. - шашын алынуының сәтті болып шығуы
үлкен жетістік болып шықты.
They knew about our having done it. Олар біздің мұны істеп болғандығымызды
білген.
Предикативті мүше немесе құрамды етістікті баяндауышты бөлігі ретінде
көбінесе инфинитив арқылы беріледі (герундий):
Their aim was collecting all the Олардың мақсаты барлық қажетті
necessary data. деректер жинақталуында
The fly-wheel began moving. Айналыс дөңгелегі қозғала бастады.
without герундий көмекші сөзімен бірге тіркесте болымсыздықты
білдіреді:
The liquid evaporated without leaving aСұйықтық, тұнба қалдырмай, ұшып
residue. кетті
Герундий анықтауыш рөлінде:
Герундий анықтауыш қызметінде инфинитив те немесе зат
есім арқылы аударылуы мүмкін.
Many solids have the power of Көптеген қатты заттегілер өз бетіндегі
absorbing gases on their surfaces. газдар жұту қабілетіне ие
Анықтауыш рөлінде герундий анықталушы сөздің алдында көмекші сөзсіз
және анықталушы сөзден соң of немесе for көмекші сөздер арқылы тұра алады
және де зат есім немесе сын есім (сирек) ретінде аударылады. Мысалы; the
melting point = the point of melting – балқыту нүктесі
reading material = material for reading – оқу материалы
Мысалдар:
Part of town
where there are shops is a shopping center – Дүкендер орналасқан қала
бөлігін сауда орталығы деп аталады(сауда орны).
A place where people gather to talk is a talking shop – Адамдардың әңгіме
айту үшін жиналатын орны әңгімелесу клубы деп аталады.
Герундийдің of көмекші сөзімен анықтауыш ретінде қолданылуы
ғылыми прозада да, күнделікті сөйлесуде де кеңінен тараған, мысалы:
Life is one long process of getting tired --
Өмір дегеніміз – бұл қажудың ұзақ процесі.
Назар аударыңыз! Герундиймен of көмекші
сөзімен анықталатын бірнеше сөздердің тізімін ( біздің күнделікті кең
тараған) келтірелік: opportunity (of getting) –
мүмкіншілік (алу)
hope (of meeting) – үміт (күтіп алу)
possibility (of changing) - мүмкіншілік (өзгерту)
difficulty (of correcting) - қиыншылық (түзеттіру)
chance (of going) - мүмкіндік (бару)
task (of teaching) - міндет (оқыту)
purpose (of testing) - мақсат (тексеру)
result (of doing it) – нәтиже (осыны істеу)
Есте сақтаңыз: Анықтауыш
рөлінде зат есімнің алдында Participle I да тұруы мүмкін екенін ескеру
қажет, салыстырыңыз:
melting point – балқу нүктесі және melting
snow – еріп жатқан қар. Герундий әртүрлі
пысықтауышты қызметтерде көсемше, көмекші сөздері бар зат есімдер немесе
бағыныңқылы сөйлемдер арқылы аударылуы мүмкін:
Шынжырды тұйықтай отырып, біз кедергіні
өлшедік
After closing the circuit we measuredШынжыр тұйықталған соң біз кедергіні
the resistance. өлшедік
Шынжырды тұйықтап болғаннан соң біз
кедергіні өлшедік
Пысықтауыш рөлінде барлық уақытта герундий алдында көмекші сөз болады, және
ол зат есім немесе көсемше болып аударылады. Бірқатар көмекші сөздер
герундий алдында сипаттық мағынаға ие болады, мысалы:
Through obeying learn to command- Бағына тұра, бүйырып (басқарып) үйрен.
In an interview a person can learn only by listening, not by talking –
Интервью кезінде адам (бір нәрсені) тыңдап отырып қана біледі, бірақ айтып
отырып емес.
Көбіне герундий толықтауыштың роліне қолданылады: тура толықтауыштың
(көмекші сөзсіз) немесе жанама толықтауыш (көмекші сөзсіз). Ал қазақ тіліне
зат есім, жақсыз етістік формасында және басыңқы сөйлемдегі баяндауыш
ретіндеаударылады.
1.Тура толықтауыштың
ролінде;
Ағылшын тілінде тура толықтауыштың ролінеде
кейбір етістіктерден соң инфинитив, ал кейбіреуінен соң герундий, ал кейбір
етістіктерден соң екеуінде қолдануға болады.
1. Бұл етістіктерден соң тура толықтауыш ролінде тек герундий
қолданылады: to admit – қабылдау, мойындау
to avoid –
қашқақтау
to delay – кешіктіру
to deny – бас тарту, істемейтін болу
to dislike –
ұнатпау
to enjoy – рахаттану
to escape –
to excuse – кешірім сұрау
to finish –аяқтау
to forgive
–кешіру
to
imaginе -- бейнелеу
to mention
– еске алу
to mind – қарсы болу (сұраққа жауап
кезінде)
to miss – қолдан шығарып алу
to postpone – қоя тұру, мерзімін ұзарту
to risk –
тәуекел ету
to stop – тоқтау
to suggest – жөн сілтеу, ақыл беру
to understand – түсіну және тағы басқалары
He avoided looking at us --
Ол бізге қараудан қашқақтады.
We finished dressing -- Біз киініп болдық
I don't mind
doing it for you -- Мен мұны сен үшін жасауға қарсымын
Stop laughing -- Күлуінді доғар
2. Бұл
құрамды етістіктерден соң тек қана герундий қолданылады.
to give up – тоқтату
to go on – жалғастыру
to keep (on)
-жалғастыру
to put off –тоқтата тұру
can't help – орындай алмау
can't
stand –шыдай алмау...
He gave up smoking -- Шылым
шегуді тоқтату
Go on reading -- Оқуды жалғастыру
They went on
eating – Олар тамақтануды жалғастырды
3. Бұл етістіктерден соң герундийде, инфинитивте
қолданылады; to attempt -- әрекет жасау
to begin – бастау
to continue – жалғастыру
to forget –
ұмыту
to hate – жек көру
to intend – ниеттену
to like -- ұнату
to love -- жақсы көру
to need -- керек ету
to prefer – ұйғару
to propose -- ұсыныс жасау
to refuse -- бас
тарту
to regret – өкіну
to remember – ұмытпау
to require -- талап ету
to try – тырысу
to start – бастау
The children began playing (to play) -- Балалар ойындарын бастады
Please continue writing (to
write) -- Өтінемін, жазуыңызды жалғастырыңыз She
likes travelling (to travel) -- Ол саяхат шеккенді ұнатады
They hate to work (working) – Олар жұмыс жасағанды жек
көреді Герундийда зат есім секілді it есімдігімен
алмасады; Do you like
swimming? -- Сіз суда жүзгенді ұнатасыңыз ба?
Герундий анықтауыш ролінде зат есім бола тұра қандай?,
кімдікі?, қай? т.б. деген сұрақтарға жауап береді. Герундий анықтауыштың
ролінде көп жағдайларда of, in, at, about, to (кейде for) қосымша
сөздерімен қолданылады;
chance of -- мүмкіндік
hope of – бір нәрсеге үміт
idea of – идея, ой, сана
interest in -- қызығушылық
reason for -- себеп
way of –жол және тағы басқалары
There was little hope of finding the man -- Ол адамды табамын деген
үміт болды.
They gave up the idea of selling their car -- Олар ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
1. ЗЕРТТЕУДІҢ КАТЕГОРИЯЛЫҚ
НЕГІЗДЕРІ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ...5
1.1 Герундий дербес категория
ретінде ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...5
1.2 Герундийдің шығу тарихы және
қалыптасуы ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ...11
1.3 Герундийдің синтаксистік
функциясы ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... .15
1.4 Герундийдің активті және пассивті
құрылымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..24
2. ГЕРУНДИЙДІҢ КӨРКЕМ ӘДЕБИЕТТЕ ҚОЛДАНЫЛУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ ЖӘНЕ АУДАРЫЛУ
ЖОЛДАРЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ...26
2.1 Герундийдің көркем әдебиетте қолданылу
аясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..26
2.2 Көркем әдебиетте герундиймен бірге қолданылатын сөз
тіркестер ... ... .27
2.3 Көркем әдебиеттегі герундийдің синтаксистік
функциясы ... ... ... ... ... ...29
2.4 Көркем әдебиеттегі герундийдің стилистикалық
ерешеліктері ... ... ... ... .41
2.5 Герундийдің көркем әдебиетте аударылу
жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... 49
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .62
ӘДЕБИЕТТЕР
ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... .64
ҚОСЫМША
Кіріспе
Тіл білімінде грамматика саласының алатын орны ерекше, яғни оның
қарқынды дамып, жүйелі түрде зерттелуі де өте маңызды. Соның ішінде
ағылшын грамматикасындағы етістіктің жақсыз формасындағы герундийдің
зерттеліп, мазмұнының ашылуы да грамматика саласының дамуына үлкен үлесін
қосады.
Жасалу жағынан көркем әдебиеттегі герундий түрлерінің етістіктің
жақтық түрлерінен айырмашылығы жоқ: көркем әдебиеттегі герундийдің әр түрі
сәйкестендірілген етістіктер жақтарының жалпыламасы болып табылады, бірақ
олар өзара сөйлемдегі қызметтері бойынша ерекше ажыратылады.
Герундий – етістікті жүйенің орталығы емес, оның шеті. Инфинитив
жөніндегі мәселе грамматика мамандарын әрқашан толғандырған. Олардың
кейбіреулері герундийді етістіктен шешімді түрде бөліп айтқан; себебі
герундий шығу тегі етістікті негіз атауымен байланысты, герундий
предикативтік те емес, етістіктің аттрибутивтік түрі де емес болып келеді
деп жөн сілтеген. Герундий ерекше сөз табы болып жарияланған және жіктеуге
қатысты емес сөз ретінде қарастырылған. Мысалы, герундий етістіктен
жасалған атауы арқылы, И.Ф. Калайдович герундийді етістіктің дербес
категориясын бөліп айтқан. Тек академиктер Д.Н. Овсянико, Куликовский және
А.А. Шахматов, және бодуэн мектебінің лингвисттері табанды түрде қазіргі
ағылшын тіліндегі герундий – бұл етістіктен жасалған номинатив, яғни
етістіктің негізгі бастапқы түрі деп айтқан. [1. 164; 2. 149]
Зерттеу жұмысының өзектілі - осы тақырып бойынша ғылыми зерттемелермен
танысу, оның аз өңделгендігін, әсіресе кеңестік, американ, ағылшын
мамандары арқылы аз дайындалғандығын көрсетеді, оған дәлел қорлардағы ірі
қала кітапханаларда материал жоқтығы, атап айтқанда, аймақтық ғылыми
кітапханалардағы диссертациялар және конференция материалдарында осы
мәселенің жеке сұрақтары қаралмағандығы айқындалады.
Зерттеу жұмысының пәні – герундийдің көркем әдебиетте қолданылуы және
олардың сөйлемдегі стилистикалық құралы болып табылады.
Зерттеу жұмысының мақсаты – герундийді жан-жақты қарастырып, әсіресе
оның көркем әдебиеттегі ролін зерделеу.
Зерттеу жұмысының міндеті - зерттеу тақырыбы бойынша қолда бар ғылыми-
теориялық материалдардан герундийді тарихи тұрғыдан қарастырып, алуан
түрлі ғалымдар ойларын зерделеп, герундийдің көркем әдебиетте қолданылу
ерекшелігін айқындау.
Жұмыстың дерек көздері - ретінде шетел ағылшын мамандарының ғылыми-
теориялық еңбектері алынған, сонымен бірге ХІХ-ХХ ғасырлардағы ағылшын және
американдық әдебиетінің көркем шығармалары болып табылады. Сонымен қатар
орыс мамандардыңда кітаптары осы зерттеу жұмысының дерек көздері болып
келеді.
Зеттеу жұмысының әдіс-тәсілі ретінде құрамды және салыстырмалы
талдаулар алынған.
Зерттеу жұмысының жаңалығы мен нәтижелері ретінде ағылшын тіліндегі
шетелдік классикалық көркем әдебиетіндегі мәтіннің 1500 беті талданған,
әртүрлі қызметтердегі көркем әдебиеттегі герундий қолданылуының 150 аса
мысалдары белгілі болған, ағылшын тіліндегі герундийді білдіретін
етістіктердің топтары және герундиймен бірге қолданылатын сөз тіркестердің
құрылымдары анықталған.
Зерттеу жұмысының теориялық және практикалық құндылығы – осы
жұмыстың болашақ маман иелері мен студенттерге теориялық грамматика және
стилистика пәнінен дәріс оқуға және курстық немесе дипломдық жұмыс жазуға
өз көмегін тигізетіні деп есептеймін.
Зерттеу жұмысының құрылымы – кіріспе, 1-ші және 2-ші тарау,
қорытынды, әдебиеттер тізімі және қосыша болып табылады.
1. ЗЕРТТЕУДІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Герундий дербес категория ретінде
Герундий – ағылшын етістік жүйесінің ең ерекше жақтық емес формасы.
Егер тұйық рай мен есімше қазіргі барлық европалық тілдерге тән форма
болса, герундий тек испан тіліне ғана тән; бұл форма герман тілдерінде
ағылшын тілінен басқаларға тән емес. Ол етістіктік және субстантивтік
сипаттар қосындысы болып табылады. Етістік сипатындағы парадигмаға ие және
де тура толықтауышты қабылдай алатын қасиеті бола тұра, герундий сөйлемде
тек субстантивтік позицияда ғана бола алады. Мұндай қарама -
қайшылылықтағы сипаттар жай сөйлемнің мүмкіншілігін кеңейте түседі:
герундий көп жағдайда қатынастарды білдіретін, қысқартылған тәсіл болып
келеді. Ол басқа тілдерде бағыныңқы сөйлем ретінде беріледі. Бастауыш
позициясында герундий өзінің кез-келген формасында келе береді. Ол сонымен
қатар тура және жанама толықтауышқа да қатысты.
Сөз алдындағы позицияда герундий бірініші есімшедегідей тек негізгі
дәрежедегі сабақты етіс формасында ғана қызмет атқарады. Бұл позицияда
герундий есімшеге анық түрде қарама-қарсы қойылған; ол затпен көрсетілген
іс-әрекетті жеткізеді, яғни анықталушымен сөз алдындағы анықтауыш
позициясындағы кез келген зат есіммен қатынаса алады; есімше болса,
жоғарыда көрсетілгендей, іс-әрекеттің белгісін, сипатынның мәнін береді:
There was a greyhound racing track. Racing track — жүгіруші жол емес,
жүгіру жолы, жүгіруге арналған жол. Салыстыру үшін жалпылама мысал
келтірейік: a dancing hall – би залы және a dancing girl билеп жатқан
қыз; a swimming match жүзуден сайыс және a swimming man жүзіп келе
жатқан адам; a sleeping draught ұйықтататын дәрі (=ұйқыға арналған
дәрі) және a sleeping boy ұйықтап жатқан бала [1, 28].
Аталған позицияларда есімше мен герундийдің атаулы сипаттары айқын
білінеді; алайда, -ing-формасында барлығы бірдей осы позицияға қарама -
қайшы болып табылмайтынын атап өту керек. Мысалы, the coming storm
тіркесіндегі сөз алдындағы анықтауыш немесе hearing-aid тектес сөз
алдындағы есімше позициясында герундий болуы мімкін. Шамасы, мұндай
шектеулер сәйкес формалардың лексикалық мағынасына және тілдік дәстүріне
байланысты.
Герундийдің естістіктік сипаты – тура толықтауышты қабылдау қабілеті –
есімшенің осындай сипатына параллель болып келеді. Each driver was always
responsible for removing these plates. Brian became strong in carrying
sacks and mixing paste.
Сонымен қатар, туынды (қайталама)-предикативты конструкциялар бар,
мұнда -ing- форманы герундий немесе есімше ретінде тану қиынға соғады:
Is there any chance of the Chief deciding not to pro-ceed} ... Whereas
the Civil Servants ...spoke with the democratic air of everyone having
his say..
I hope you don't mind me consulting you like this?
Бірінші есімшенің туынды (қайталама)-предикативты конструкциядан
айырмашылығы мынада: мағыналық субъекттің -ing-формасы тура немесе
(предложный) толықтауыш (соңғы мысалды қараңыз) болып келеді. Бірақ
предикативтік қатынас бұдан өзгермейді, сондықтан бұл жерде герундий
немесе, керісінше, есімше деп толыққанды дәлелдеп беру мүмкін емес. Осы
мәселеге байланысты көптеген айтыс-тартыстардың болуы да кездейсоқ емес:
герундийді қолдаушылар бұл конструкцияда жарты герундий (Half-Gerund)
бар деп есептейді, есімшені қолдаушылар бұл форманы қоспа есімше
(Fused Participle) деп атайды [1, 23].
Шамасы, өздерінің атаулы сипаттарымен есімше мен герундий сөйлемдегі
орын алып тұрған әр түрлі синтаксистік позицияларына байланысты
айырмашылығы бар екенін мойындау керек; өздерінің етістіктік сипаттарымен
олар өзгешеленбейді. Олардың жалғыз ғана қарама-қайшылық позициясы – ол сөз
алдындағы анықтауыш позициясы; бұл позицияда семантикалық айырмашылық анық
байқалады. Алғашқы есімшенің парадигмасы мен герундийдің формалық
айырмашылығы жоқ. Сондықтан герундий мен есімше – олардың синтаксистік
позицияда орын алуына байланысты бір формада тұрған әр түрлі варианттағы
қызметтік тәсілі деп қарастыруға болады. Сөз алдындағы анықтауыш
позициясындағы қарама - қайшылық етістіктердің барлық лексикалық құрамын
қамти алмайды және -ing-формасының бірігуіне еш кедергі жасай алмайды.
Сонымен қатар, герундий мен есімше терминдерін сақтап қалу керек деп
санайтын Л. С. Бархударовтың дұрыс деп айтуға негіз бар; бұл терминдер
тұтастығы арқасында қолайлы. Герундий де, есімше де күрделі құрылымдарға
кіре алады, осы кезде олардың атаулы сипаттары жетекші болып келеді және де
мұндай құрылымдар күрделі зат есімдер немесе сын есімдер болады: hay-
making, sightseeing, daydreaming — зат есімдер; heartbreaking,
nerveracking, well-wish-ing — сын есімдер. Герундий етістік жүйесінен
кетуге қабілетті және толық зат есімге айнала алады. Оның көрсеткіші
ретінде көпше түрге флексия қосылу мүмкіншілігі болып табылады: building-s.
Флексиялар ағылшын тілінде жамалмайды, сондықтан -ing сөз құраушы формантқа
айналады: I am in a strong position to know of her dоings.
Герундий – бұл әрекет атауын білдіретін және етістіктің де, зат
есімнің де қасиеттеріне ие болушы етістіктің жақсыз түрі болғанмен, бірақ
қазақ тілінде осыған сәйкес түрі жоқ. Сөйлемдегі оның қызметі көбінесе
инфинитивпен ұқсас, бірақ ол зат есімнің көпшілік қасиетіне ие.
Герундий зат есім қасиеттеріне ие болатын жағдайлар:
1. тәуелдеу есімдігімен анықталады және тәуелдеу немесе жалпы септіктегі
зат есіммен анықталады (бұл – герундийлік орам):
their singing - (кімнің?) олардың ән салуы
my friend’s reading –(кімнің?) менің досымның мәнерлеп оқуы
Helen(’s) coming –(кімнің?) Хеленнің келуі
2. Оның алдында көмекші сөз тұруы мүмкін, мысалы:
by reading - мәнерлеп оқу арқылы, мәнерлеп оқи тұра
before leaving – кетпес бұрын
3. Зат есім ретінде сөйлемдегі оның қызметі:бастауыш, баяндауыштың құрамды
бөлігі, толықтауыш, анықтауыш немесе пысықтауыш болып табылады [1, 78].
Герундийдің етістік қасиетіне ие болуы:
1.Сабақтас етістіктердегі герундий тура толықтауышы болады (көмекші
сөзсіз)
reading books – кітапты (нені?) оқу
preparing food – тағамды (нені?) дайындау
2.Үстеуді білдіретін анықтауыш болуы мүмкін (сын есіммен анықталатын
за есімнен айырмашылығында):
reading loudly – дауыстап (қалай?) оқу
driving quickly – тез (қалай?) бару
3. Герундийде айқындалмаған және перфекті түрлері, сонымен бірге
етісті түрі – сабақты етіс және ырықсыз есімшелі орам.
Зат есіммен байланысы:
а) іс - әрекетті білдірмейді, тек атауын, іс әрекет процесін білдіреді;
б) сөйлемде бастауыш, толықтауыш, анықтауыш, пысықтауыш, баяндауыш бөлігі
ретінде зат есім қызметін атқарады;
в) көмекші сөздермен ұштасады, тәуелдеу есімдіктері және тәуелдеу
септіктеріндегі зат есімдер арқылы анықталады.
Зат есімнен айырмашылығы:
а) артикль болуы мүмкін емес;
б) номинативті тіркеспен қолдануы мүмкін емес (of+зат есім)
в) көпше түрі жоқ;
г) сын есіммен анықталмайды.
І Есімшесінің сәйкес түрлерімен бірге герундий түрлері дәлме - дәл
келеді (осы шақ есімшесі).
Түрі (Active)Сабақты етіс (Passive)Ырықсыз есімшелі орам
Көмекші Мағыналық Көмекші Мағыналық етістік
етістік етістік етістік
Indefinite - IV being III
asking - "сұрақ сұрау",being asked - сұралуы ()
сұрау
Perfect having III having beenIII
having asked - сұрады having been asked – сұралып
(бір нәрсеге шейін) болды (өткен, алдында)
І Есімшесі сәйкес түрлерінің пайда болуы бойынша ережеде герундий
түрлерінің пайда болуы жүзеге асады.
Герундийдің төрт түрінен негізінде дара герундий – Indefinite Active
қолданылады, ал Perfect Passive түрі сирек қолданылады.
Indefinite (active): IV форма (-ing форма)
1. Герундийді білдіретін іс - әрекет етістік-баяндауышты білдіретін іс
-әрекетімен бірге бір мезгілде жүрсе қоданылады (осы, өткен немесе келер
шақ).
I like inviting friends to my place. Мен өзіме достарымды шақырғанды
ұанатамын.
She was fond of singing when she was Ол сәби болған кезінде ән салуды
a child. ұнататын.
2. Етістік-баяндауыш білдіретін іс - әрекетке қатысты болашақ іс –
әрекетті білдіру үшін етістіктерден соң қолданылатыны: to insist – айтқанын
істету, to intend – ниеттену, to suggest – жорамалдау және т.б.
He had intended writing him. Ол оған жазбақшы болды.
We think of going there in the Біз онда жазда баруды
summer. көздейміз.
3. Жақты түрдегі баяндауыш-етістік білдіретін іс - әрекеттен бұрыңғы
іс- әрекетті білдіру үшін қолданылады. Бұл мағынада герундийдің (Perfect
Gerund арқылы берілетін мағынада) анықталмаған түрі етістіктерден соң
қолданылады: to excuse – кешіру, to forget – ұмыту, to remember – есте
сақтау, to thank – алғыс айту және т.б.
I remember seeing you once. Бір кезде сізді көргенім есімде .
Thank you for helping me. Маған көмектескеніңізге рахмет.
on, after, before, without және т.б көмекші сөздерінен соң:
On entering the room, we found it Бөлмеге кірген бетте оның бос
empty. екендігін көрдік.
He came in without knocking. Ол есікті қақпай кірді.
4. герундий арқылы білдіретін іс- әрекет оның жасалу мезгіліне
қатыссыз болуы мүмкін.
Studying is the way to Оқу-бұл білімге жол.
knowledge.
Indefinite (passive): being + III форма (-ed)
I like being invited by my Достарым мені қонаққа шақырған кезді
friends. ұнатамын.
I insist on being listened to. Мені тыңдауларын сұраймын.
She is afraid of being cheated. Ол өзін алдап кетеді деп қорқады.
Мұнда герундий сөйлемдегі бастауыш арқылы берілетін зат немесе
тұлғаның өз басынан өткізетін іс - әрекетті атайды.
Perfect (active): having + III форма
(-ed)
Жақты түрде немесе бейнеленетін жағдайдағы баяндауыш-етістік арқылы
білдіретін іс- әрекеттен бұрыңғы іс- әрекетті білдіреді:
I’m sure of having read it once. Мен мұны бұрын оқығандығыма (бұрын)
сенімдімін (қазір).
He regretted now having written this letter. Ол бұл хатты жазғанына
енді өкінді (бұрын).
Perfect (passive): having been + III форма (-ed)
I remember having been shown the letter. Бұл хатты маған
көркеткендіктері есімде.
He was proud of having been elected chairman. Ол төраға ретінде
сайланғандығын мақтаныш етті.
Етістікпен байланысы:
а)етістік түбірінен пайда болады;
б)мезгілдік және етісті айырмашылықтары бар:
I know of his leaving Frisco. Сан-Францискодан оның кететіндігін мен
білемін.
I know of his having left Frisco. Сан-Францискодан оның кеткендігін мен
білемін.
в) тура толықтауыш болады:
Their aim was exploring the Pole. Олардың мақсаты полюсты зерттеу болды.
г)үстеу арқылы анықталуы мүмкін:
Writing quickly is tiring. Тез жазу – жалықтырады.
Герундийдің етістіктен айырмашылығы:
Етістіктің жақсыз түрі бола келе, яғни жақ категориясында, түр категориясын
да білдірмейтін формасы арқылы герундий баяндауыш қызметін атқара алмайды
(тек баяндауыш бөлігі ғана болуы мүмкін).
Герундий және етістіктен жасалған зат есімді салыстыру.
а) айырмашылығы:
Герундий Етістіктен жасалған зат есім
Артиклі жоқ; Артикль бар;
Номинативті тіркеспен қолданылмайды Номинативті тіркесімен қолданылуы
(of + зат есім); мүмкін (of +зат есім);
Көпше түрі жоқ; Көпше түрі болуы мүмкін;
Сын есіммен анықталмайды; үстеу арқылыҮстеу арқылы анықталмайды;
анықталуы мүмкін; Сын есім арқылы анықталуы мүмкін;
Тура толықтауыш болуы мүмкін; Тура толықтауышы болмайды;
Мезгілдік және етісті айырмашылығы Мезгілдік және етісті айырмашылықтары
бар. жоқ.
б) ұқсастықтары:
Герундий Етістіктен жасалған зат есім
Сөйлемде бастауыш, анықтауыш, толықтауыш, баяндауыш бөлігі, пысықтауыш
қызметтерін атқарады;
Көмекші сөздермен тіркеседі, тәуелдеу есімдіктері және тәуелдік
септіктеріндегі зат есімдер арқылы анықталады.
Дара герундий (Indefinite) оның іс - әрекеті баяндауыш-етістік іс-
әрекеттерімен бірге болған кезде қолданылады:
I am surprised at seeing this. Мұны көру маған түсініксіз.
I intend going there. Мен онда баруға ниеттенемін.
Дара герундий сонымен бірге қатыссыз түрдегі оның жасалу мезгіліндегі
іс- әрекетті білдіреді:
Swimming is a healthy Суда жүзу – пайдалы жаттығу.
exercise.
Перфектік герундий ол арқылы берілетін іс әрекет баяндауыш – етістік
іс - әрекетінен бұрын болған:
I know of his having gone to the North.Оны солтүстікке кетіп қалғандығын
білемін.
1.2 Герундийдің шығу тарихы және қалыптасуы
Орта ағылшындық кезеңде екі етістікттік зат есім жұрнағынан бір ғана
–ing сақталуда. – ing- ке бітетін етістіктен туындаған зат есімнің
вербалдануы, яғни, етістікке айналу процесіне ұшырайды. Бұл процестің
басталуы басқарудың өзгеруіне байланысты: егерде алғашында етістіктен
туындаған зат есім ілік септігінде зат есімді басқарған болса, ал ол, өз
кезегінде, анықтауыш ретінде келсе, ортаағылшындық кезеңде ол толықтауышты
басқарумен және анықтауышпен анықталу қабілетіне ие болды. Бұрынғы
етістікті есімдердің дәл осы етістікке айналу процесінің бірінші кезеңі,
оны есімді және етістікті сипаты бар басқа да етістіктің жақсыз формалы
етістіктің ерекше формасына айналдырды: withouten merchic askynge
(рақымдық сұрамай-ақ); be good exampyl zevyng (жақсы үлгі көрсете отырып)
Жоғарыда көрсетілген – ing (-yng) формалары герундий болып
есептеледі, өйткені етістікке тән тура толықтауышпен қатынасу қабілетіне
ие.
Алайда осы қолданыстармен қатар ортаағылшындық және тіпті ерте
ортаағылшындық кезеңге герундийден соң зат есімнің (немесе есімдіктің) of
қосымша сөзімен қолданылуына тән, яғни әдеттегі етістіктікті бейнелеуде
жүзеге асады: in excusing of me; in stopping of the noise .
Осы жерде мұны ортаағылшын кезеңінен зат есімнің көрсеткіші ретінде
болып келген артикьлдің жоқтығының негізінен етістікті есім емес, герундий
деп атаған дұрыс. Етістікті (етістіктен туындаған) есім қосымша сөзсіз
толықтауышты басқара алу қабілетіне қалай ие болды? Бұл жөнінде көптеген
ұсыныстар болды. Оның ішінде сенімдірегі болып мыналар табылады:
1) Ортаағылшындық кезеңнен бастап герундий және есімше І – ing
жұрнағы арқылы бірдей рәсімделе бастады. Осы уақытта герундийдің есімшеге І
тән -end жұрнағымен қолданылуы жиі кездесе бастады.
Ech man gifer his almesse eiper for Godes luve and for havened hereford. –
Әрбір адам садақаны Құдайды сүйгеннен немесе өзін мақтасын деп береді.
Есімше І мен бұрынғы етістікті есімнің мұндай формалдық араласып, біте
қайнап кетуі мынаған әкеп соқтырды: соңғысы есімше І тәрізді басқаруға ие
болды, яғни қосымша сөзсіз толықтауышпен тіркесе алды.
2) Зерттеушілердің келесі бір уәжі мынаған тіреледі. Ежелгі ағылшын
кезеңінде етістікті есімдер bocreading сынды күрделі сөздерді оңай құрай
алды. Мұнда бірінші бөлік мазмұны бойынша екіншісінің объектісі болды.
Ортаағылшындық кезеңде осындай күрделі зат есімдер жаппай ыдырай бастайды.
Күрделі сөздің ыдырауы нәтижесінде пайда болған bok reding сөз тіркесі осы
уақытқа дейін оған кіретін құрамдас бөліктердің объективті қатынастарын
сақтады.
Бертін келе, сөздердің қатаң тәртібі орнағаннан бастап, қосымша сөзсіз
толықтауыш герундийден кейінгі позицияға ауыстырылды.
Ортаағылшындық кезеңнің соңына карай герундий басқа да етістікті
формалар тәрізді үстеу деп танылу қабілетіне ие болды. Және де герундий
үшін есімді формаларға тән сын есіммен тіркесуі мүмкін болмады:
Swich cursunge wrongfully retorneth agayn to hym that curseth. – Мұндай
әділетсіз қарғыс жіберген адамның өзіне қайта соғады.
Ерте жаңа ағылшын кезеңінде мұндай қолданыстар жиі кездеседі:
He proposed our immediately drinking a bottle together; Nothing
distinguishes great men from interior men more than their always knowing
the ways things are going [].
Ерте жаңа ағылшын кезеңіндегі герундий:
Тек ортаағылшындық кезеңде ғана емес, тіпті ерте жаңа ағылшындық
кезеңде де –ing герундий мен етістікті есім арасы әлі де анық бөліне
қоймады. Шекспир дәуірінде –ing формасының қолдану тәсілінің төрт
мүмкіншілігі кездеседі: losing of the day; the losing of the day; losing
the day; the losing the day.
Бірінші және төртінші сөз тіркестері аралас қолдану жағдайларын
көрсетеді, екінші және үшінші – анық бөлінген түрлері. Герундийге тән болып
келетіні артиклі жоқтығы және қосымша сөзсіз толықтауышпен тіркесуі: losing
the day. Етістікті есімге тән болып келетіні артикльдің қолданылуы және
қосымша сөз топтарымен білдірілген анықтауышпен тіркесуі: the losing of the
day. Тек XVII-шi ғасырдың соңында ғана тіркесу жөніндегі герундий мен
етістікті есімнің арасы толығынан бөлінеді.
Ерте жаңа ағылшын кезеңінде герундий әрі қарай интенсивті түрде
етістікке айналады. Көрініс ретінде үнемі оның логикалық субъектісі болып
табылатын іс-әрекет етушіге қосуы және түрді-шақты және етісті формаларының
дамуы болып келеді.
Герундийдің етістен бөлшектенуі:
Керм мен Есперсен герундийдің пассивты формасы алғаш рет XVI ғасырда
пайда болғанын көрсетеді. Керм – Лилиді, Есперсен Спенсер мен Шекспирді
мысалға алады. Алайда XVI ғасырда герундийдің пассивты түрі сирек
кездеседі.
Тіпті XVII ғасырда активті герундий формасы пассив мағынада жиі
қолданылған, мысалы: It does down without chewing, I’ faith; Go, and make
haste, sir, lest your reward be lost for want of looking to.
Герундийдің мұндай қолданыстары тек бастауыш жансыз зат есім ретінде
келген жағдайларда ғана кездеседі. Герундийдің пассивті формасының дамуы
бір шақта герундий болып келетін іс-әрекетті орындайтын тұлғамен міндетті
түрде қатысы барлығын талап етеді. Герундий субъектісі сөйлем мүшелерінің
бірімен мәйуес келуі мүмкін (бастауыш немесе толықтауыш): That kept you
from being put out of the commission.
XVIII ғасыр бойына пассивты герундий тәуелдік септіктегі жанды зат
есім болып келетін іс-әрекеттің жеке субъектісімен қатынаста қолдануға
мүмкіншілік алады: We had much of the discourse concerning Lady Thannets
being poisoned; I had not heard of duke Roberts and my Lord Grauens being
taken.
Барлық келтірілген мысалдарда герундий субъектісі жанды зат есім болып
табылады. Герундийдің кейінгі пассивты формалары жансыз субъектілермен де
қатынасу қабілетіне ие болды. Алайда қазіргі ағылшын тілінде де сөйлем
мағынасына қарап пассивты формасы болу керек жерге де герундийдің активты
формасын қолданатын тұстарын кездестіреміз: my shoes want mending; she
deserves praising: the film is worth seeing.
Барлық жағдайларда да сөйлемнің бастауышы не жансыз затты, не іс-
әрекет атқармайтын тұлғаны білдіреді: туфли өзін тазалауды қажет етеді;
ол өзін мақтауға лайықты; бұл фильм көруге тұрарлық.
Герундийдің түр-шақты бейнеленуінің дамуы (перфектты форма):
Жоғарыда айтылғандай, герундийдің субъектімен орнатылған қатынасы оның
пассивтік формасының туындауының логикалық қажеттілігіне соқтырды. Перфекті
форманың пайда болуы герундийдің түрлік нақыштың пайда болуымен байланысты.
Есперсен мен Керм бұл формалардың пайда болуын, пассивтың уақытымен,
яғни, XVI ғасырдың соңы деп белгілейді. Алайда XVIII ғасырдың екінші
жартысына дейін бұл формалар өте сирек кездеседі:
He shall haue cause rather to commend your diligence and dutie in
performing this great trust reposed in you, then any way to reprehend your
slackhnesse or remissenesse in heueinge omitted anything on your parte;
They were all convicted by their own confissions, and found guilty of high
treason, for having practiced to surprise his majesty’s person with the
court.
Перфекттің осы кезеңде аз тарағанын тағы бір хаттың үзіндісімен
нақыштауға болады. Мұнда осы оқиғаны баяндалып, тіпті уақытты да сәйкес
келеді; I was not present at the first or second arraignment, wherein
Brook, Markham, Brooksby, Copley and the two priests were condemned for
practicing the surprise of the King’s person, the taking of the Tower, etc
Герундийдің аналитикалық формаларының екі үлгісінің ішінде пассивты
алғашында перфектіден жылдам тарайды. Бұл заңды нәрсе еді, өйткені,
герундий үшін мағынаның түр - шақты реңіне қарағанда субъективті-
предикативты байланыстары маңыздырақ.
Герундий субъектілерін рәсімдеу амалдары:
Ортаағылшын кезеңінде герундий етістіктігі ерте жаңа ағылшын
кезеңіндегіге қарағанда сұрғылт мәнерленген. Көмекші сөзсіз толықтауыш
басқаруы мен үстеуді анықтау қабілеті бар болғанымен, етістікті сипатты
дамуының нәтижесі болып келетін түрлік және етісті бейнелеу болған жоқ. Іс
жүзінде көмекші сөзсіз толықтауышты басқару қабілеті сол уақыттағы
герундийдің етістікті кескінінің көрінісі болды. Бұл кескін өзінің
маңыздылығымен герундийдің әрі қарай дамуында шешуші еді, бірақ ол тек
көмекші сөзсіз толықтауышты талап ететін конструкцияларда ғана кездеседі.
Кескіннің өзі салыстырмалы түрде жаңа болды және басқа сипаттағы кескінмен
– субъекті қатынастықпен қатар дамыды.
Сонымен, герундий субъектілерін рәсімдеу оның етістіктігінің дамып
келе жатқан алғашқы кезеңінде орын алды. Герундий, шын мәнінде, етістік
кескінді етістіктен туындаған есім ғана еді. Сондықтан герундий
субъектілерін рәсімдеу тек іс-әрекетті білдіретін кез-келген есімнің әрекет
етушісін білдіруге арналған бағытта ғана жүзеге асатын еді. Мысалы; My
brother’s arrival, яғни, ілік (жіктік ) септігінің формасын қабылдар еді.
Мұндай рәсімдеу бірқатар үнді-еуропа тілдерінде кездеседі: салыстырыңыз,
фр.Parrivee de ma souer, ал қазақша менің апамның келуі, мұнда de көмекші
сөзі ілік септікке қатысты мағынаны береді. Сонымен, өзінің берілу (айтылу)
формасы бойынша ағылшын герундийінің субъективті қатынасы басқа тілдердегі
осы тәріздес конструкциялардан айырмашылығы болмады. Мұнда іс-әрекет
субъектке тиесілі, ал субъект анықтауыш ретінде қарастырылады: In the
mannes halding his word - адамның өз сөзінде түрғаны.
Алайда етістікті кескіннің дамуы герундийдің етістікті және есімді
сипаттағы ара қатынасын біршама өзгертті, бірақ оның есімдік сипатын жойған
жоқ. Сондықтан герундий-есімнің қасында пайда болған субъект формасымен –
қолданылған анықтауыш ретінде рәсімделген субъект, Сырттай етістіктің
тұлғалық формадағы субъект формасынан айырмашылығы жоқ: All ye gates were
looked up to prevent ye mob coming in.
Бұл мүмкіншілік ағылшын зат есіміндегі небары екі септік формасының
болуының арқасында жүзеге асады. Бастауыш пен толықтауыштың есім ретіндегі
бірдей септік рәсімделуі конструкцияны толықтауышты баяндауышқа қатысты
объект бола тұра, герундийге қатысты субъект мағынасында болуын мүмкін
етеді: The fire was occasioned by Dutch serving-maid laying a sack.
Герундий субъектісі ретінде жіктік есімдік болғанда, жағдай біршама
күрделі еді. They will bear with me writing сынды конструкцияда with
көмекші сөзі арқылы басқарылып тұрған есімдік бастауыштың септік формасымен
сәйкес келмейтін объект септігінің формасына ие. Есімдік+герундий
конструкциясы тек есім мен герундийдің ортақ септік формасы бар болғанда
ғана пайда болады. Соңғысының дамуы, шамасы, көсемше болып келетін объекті-
предикативтікті мүшесі бар конструкцияның дауымен байланысты болып келеді.
Толықтауыш - есімге байланысты көсемшенің предикативтенуі және оның
герундийде қайта қарастырылуы сөйлемдегі жаңа мүшелікпен сүйемелденеді.
Конструкция мағыналық тұрғыдан біртұтас тіркес болып қаралады. Мысалы,
конструкция to prevent the mobcoming in, мұнда coming in - the mob
толықтауышына предикативті анықтауыш, әлбетте to prevent the mob coming in
қайта қаралған болса керек, мұнда coming in - герундий, ал the mob –
герундий субъектісі.
Жаңа мүшеліктің бары объекті септіктегі жіктік есімдігі үшін бастауыш
пен толықтауыш формаларының айырмашылықтарына қарамастан осы конструкцияға
кіруге мүмкіндік береді. Алайда, мынаны атап өткен жөн: есімдікті
конструкция герундиймен есімдік конструкциясына қарағанда анағұрлым сирек
кездеседі.
Қайта қарастыру мүмкіншілігінің пайда болуына негізгі ықпал – ол
герундийдің етістіктілігінің көбеюінде болып отыр. Тағы бір қосымша жағдай
ретінде герундийдің қолдану аясын жансыз субъектілі конструкцияларға тарату
мүмкіндігі болып отыр.
Зат есімнің жалпы септігі немесе есімдіктің объекті септігі болып
келетін субъектті герундиалдық конструкция пайда болған соң герундий осы
уақытта тәуелді септік формасын жоғалтқан жансыз зат есім болып келетін
субъектілермен кеңінен қатынаса бастады.
1.3 Герундийдің синтаксистік функциясы
Герундий етістік және зат есім қасиеттеріне ие бола тұрып, кез келген
сөйлем мүшелері қызметінде қолданылуы мүмкін (дара баяндауыштан басқасы):
бастауыш, құрмалас баяндауыш бөлігі, толықтауыш, анықтауыш және пысықтауыш.
Герундий бастауыш рөлінде:
Бұл рөлде
герундий зат есіммен де, инфинитивпен де аударылады, мысалы:
Reading is to the mind what exercise is to the body. – Ақыл үшін оқу – тән
үшін денені шынықтырумен тең.
Doing is better than saying. – Жүзеге асыру – сөйлегеннен артық.
Defining problems precisely requires patience. – Міндетті дәл анықтау (қою)
төзімділікті талап етеді.
Getting several viewpoints is vital. – Бірнеше көзқарастың бар болуы өте
маңызды.
Бастауыш ретінде
герундий көмекші сөзсіз қолданылады. Зат есім немесе етістіктің тұйық
етістік (инфинитив) арқылы аударылады.
Smoking is bad for health. Шылым шегу денсаулық үшін зиянды.
Reading gives you knowledge. Мәнерлеп оқу сіздерге білім әкеледі.
Баяндауышпен шектелетін герундийлік тобын пайда болғызатын тәуелді
сөздер болуы мүмкін.
Swimming in the lake is Көлде шомылу тыйым салынады.
forbidden.
Asking him about it was useless.Ол жөнінде одан өтіну бекер болды.
Қазіргі сөйлеу тілінде герундий бастауыш, сонымен бірге инфинитив
ретінде де әдетте it формальді бастауыш құрылымында қолданылады.
It was dangerous for him swimming Осындай суық суда жүзу ол үшін
in such cold water. қауіпті болды.
It is foolish arguing over trifles.Бос сөздер үшін дауласу -
ақымақтық.
Сөйлеу тілінде келесі құрылымдар қолданылады: it is no use, it is no
good – пайдасыз, it is worth (while) – тұрарлық (кеткен уақытқа):
It’s no use waiting any more. Әрі қарай күту пайдасыз.
It is worth while doing it. Мұны жасауға тұрарлық.
Кіріспелі it есімшесінен соң инфинитив және герундий арасындағы таңдау
көптеген факторларға байланысты. Мысалы, инфинитивтің қолданылу кезінде
жалпы фактілер және ережелер жөнінде сөз болады, ал герундийдің қолданылу
кезінде – нақты әңгімелесушіге таныс фактілер жөнінде сөз қозғалады.
Сондықтан герундий әдетте оқиғаны нақтылайтын (немесе ол мән мәтіннен анық
болады) толықтауыш немесе пысықтауыш арқылы жеткізіледі:
It’s no good to worry. Бекер толқу.
It’s no good worrying Енді толқу бекер.
now.
Мезгілге қатысты: инфинитив әдетте осы және келер шақпен
ассоциирленеді, ал герундий - өткен шақпен:
It’s very nice to meet Сізбен танысу жанға жайлы. (танысу кезінде)
you.
It was very nice meeting Сізбен танысу жанға жайлы болды. (қоштасу
you. кезінде)
Шынайы сөйлеу тілінде толық емес сөйлемдер қолданылады:
NiceLovelyPleasure meeting Сізбен танысу жанға жайлы болды.
you.
Nice talking to you. Сізбен әңгімелесу жанға жайлы болды.
Good seeing you again. Тағы да сені көру жанға жайлы болды.
Ескертпе: соңғы кездерде инфинитив сөйлеу клишесінде герундийді
ығыстырады, сондықтан инфинитиві бар сөйлемдерді енді қоштасу кезінде де
естуге болады:
Good to speak to you. Сізбен сөйлесу жанға жайлы болды.
Nice to know you. Сізбен танысу жанға жайлы болды.
Атаулы құрамды баяндауыш бөлігі ретінде де қолданылады. Бұл жағдайда
герундий to be (am, is, are, was, were,...) етістігінің соңында баяндауыштың
мағыналық бөлігі ролін атқарады.
His hobby is collecting stamps. Оның ермегі – маркілерді
коллекционирлеу. (маркілерді
коллекционирлеу).
His task was translating the text Оның міндеті мәтінді ағылшын тілінен
from English into Russian. орыс тіліне аудару болды.
Осы жерде бастауыш өзі іс- әрекетті жүзеге асыра алмайтын затты
білдіруі тиіс, яғни герундий пайда болған іс- әрекетті білдіретін етістік
болып табылады.
Your job is sorting the mail.Сенің міндетің – поштаны іріктеу.
Егер бастауыш етістіктің –ing формасы (IV- форма) білдіретін іс
-әрекетті орындай алса, онда біздің алдымызда герундий емес, етістіктің
ашық райы – Continuous болады. Оның пайда болу моделі сол сияқты келесі
формамен белгіленеді: to be + IV (-ing).
She is reading. Ол (қазір) оқып отыр.
He is walking in the mountains. Ол (қазір) тауда серуендеп
жүр.
Герундийдің басқа қолданылу амалдары:
1. No шылауынан соң сілтеме-тыйым салуларда қолданылады:
No talking! – Сөйлеуге болмайды!
No smoking! – Шылым шекпеңдер!
No littering! – Ластамаңдар!
2. Сыпайы сөйлегенде қолданылады:
Thank you for calling – Телфон соққаныңызға рахмет
Sorry for disturbing you – Мазалағанымы кешірім өтінемін
Please excuse my coming late (Excuse me for coming late) – Кешіккенімі
кешірім өтінемін
Forgive me for losing the key – Мен кілтімді жоғалтқаныма үшін кешірім
сұрайын
Would you mind closing the door? – Сіз есікті жауып жібересіз бе?
3. To go және to do қосылысымен:
To go skiing – шаңғы тебуге бару
To go shopping – дүкен аралау
To do the washing – кір жуу
To do the ironing – киім үтіктеу
Тo go fishing -- балық аулауға бару
Тo go dancing -- бимен айналысу
То go shopping -- дүкен аралау
То go skating -- коньки тебу
Тo go swimming -- жүзумен шұғылдану
Тo go walking – серуендеу және тағы басқалары
4. Тақырыптарды жазғанда:
English Language Teaching – Ағылшын тілін оқыту
Steps to Understanding – Түсінудің сатысы
Doing Business in Kazakhstan – Қазақстанда шаруашылықты қалай жасау керек
Training Your Staff – Жұмысшыларды қалай дайындау керек
Meeting People – Кездескенде нені әңгімелеу керек
Герундий бастауыш және толықтауыш рөлінде көбінесе зат есім, кейде
инфинитивпен аударылады:
Атомның ыдырауы қиын тапсырма болып табылады.
Splitting the atom is a
difficult task.
Атомның ыдыратуын—қиын тапсырма деп атаймыз
Трансформаторлар тұрақты тоқтың айнымалыға
өту үшін қолданылады.
Transformers are used for
changing d.c. into a.c.
Трансформаторлар тұрақты тоқты айнымалыға
айналдыру үшін қолданылады.
Осы қызметтегі күрделі герундий әдетте бағыныңқылы сөйлем арқылы
аударылады, осы кезде аударма сол, болғандықтан сөздерімен басталады:
His having obtained a residue at such Осындай температура кезінде оған жауын
a temperature was a great success. - шашын алынуының сәтті болып шығуы
үлкен жетістік болып шықты.
They knew about our having done it. Олар біздің мұны істеп болғандығымызды
білген.
Предикативті мүше немесе құрамды етістікті баяндауышты бөлігі ретінде
көбінесе инфинитив арқылы беріледі (герундий):
Their aim was collecting all the Олардың мақсаты барлық қажетті
necessary data. деректер жинақталуында
The fly-wheel began moving. Айналыс дөңгелегі қозғала бастады.
without герундий көмекші сөзімен бірге тіркесте болымсыздықты
білдіреді:
The liquid evaporated without leaving aСұйықтық, тұнба қалдырмай, ұшып
residue. кетті
Герундий анықтауыш рөлінде:
Герундий анықтауыш қызметінде инфинитив те немесе зат
есім арқылы аударылуы мүмкін.
Many solids have the power of Көптеген қатты заттегілер өз бетіндегі
absorbing gases on their surfaces. газдар жұту қабілетіне ие
Анықтауыш рөлінде герундий анықталушы сөздің алдында көмекші сөзсіз
және анықталушы сөзден соң of немесе for көмекші сөздер арқылы тұра алады
және де зат есім немесе сын есім (сирек) ретінде аударылады. Мысалы; the
melting point = the point of melting – балқыту нүктесі
reading material = material for reading – оқу материалы
Мысалдар:
Part of town
where there are shops is a shopping center – Дүкендер орналасқан қала
бөлігін сауда орталығы деп аталады(сауда орны).
A place where people gather to talk is a talking shop – Адамдардың әңгіме
айту үшін жиналатын орны әңгімелесу клубы деп аталады.
Герундийдің of көмекші сөзімен анықтауыш ретінде қолданылуы
ғылыми прозада да, күнделікті сөйлесуде де кеңінен тараған, мысалы:
Life is one long process of getting tired --
Өмір дегеніміз – бұл қажудың ұзақ процесі.
Назар аударыңыз! Герундиймен of көмекші
сөзімен анықталатын бірнеше сөздердің тізімін ( біздің күнделікті кең
тараған) келтірелік: opportunity (of getting) –
мүмкіншілік (алу)
hope (of meeting) – үміт (күтіп алу)
possibility (of changing) - мүмкіншілік (өзгерту)
difficulty (of correcting) - қиыншылық (түзеттіру)
chance (of going) - мүмкіндік (бару)
task (of teaching) - міндет (оқыту)
purpose (of testing) - мақсат (тексеру)
result (of doing it) – нәтиже (осыны істеу)
Есте сақтаңыз: Анықтауыш
рөлінде зат есімнің алдында Participle I да тұруы мүмкін екенін ескеру
қажет, салыстырыңыз:
melting point – балқу нүктесі және melting
snow – еріп жатқан қар. Герундий әртүрлі
пысықтауышты қызметтерде көсемше, көмекші сөздері бар зат есімдер немесе
бағыныңқылы сөйлемдер арқылы аударылуы мүмкін:
Шынжырды тұйықтай отырып, біз кедергіні
өлшедік
After closing the circuit we measuredШынжыр тұйықталған соң біз кедергіні
the resistance. өлшедік
Шынжырды тұйықтап болғаннан соң біз
кедергіні өлшедік
Пысықтауыш рөлінде барлық уақытта герундий алдында көмекші сөз болады, және
ол зат есім немесе көсемше болып аударылады. Бірқатар көмекші сөздер
герундий алдында сипаттық мағынаға ие болады, мысалы:
Through obeying learn to command- Бағына тұра, бүйырып (басқарып) үйрен.
In an interview a person can learn only by listening, not by talking –
Интервью кезінде адам (бір нәрсені) тыңдап отырып қана біледі, бірақ айтып
отырып емес.
Көбіне герундий толықтауыштың роліне қолданылады: тура толықтауыштың
(көмекші сөзсіз) немесе жанама толықтауыш (көмекші сөзсіз). Ал қазақ тіліне
зат есім, жақсыз етістік формасында және басыңқы сөйлемдегі баяндауыш
ретіндеаударылады.
1.Тура толықтауыштың
ролінде;
Ағылшын тілінде тура толықтауыштың ролінеде
кейбір етістіктерден соң инфинитив, ал кейбіреуінен соң герундий, ал кейбір
етістіктерден соң екеуінде қолдануға болады.
1. Бұл етістіктерден соң тура толықтауыш ролінде тек герундий
қолданылады: to admit – қабылдау, мойындау
to avoid –
қашқақтау
to delay – кешіктіру
to deny – бас тарту, істемейтін болу
to dislike –
ұнатпау
to enjoy – рахаттану
to escape –
to excuse – кешірім сұрау
to finish –аяқтау
to forgive
–кешіру
to
imaginе -- бейнелеу
to mention
– еске алу
to mind – қарсы болу (сұраққа жауап
кезінде)
to miss – қолдан шығарып алу
to postpone – қоя тұру, мерзімін ұзарту
to risk –
тәуекел ету
to stop – тоқтау
to suggest – жөн сілтеу, ақыл беру
to understand – түсіну және тағы басқалары
He avoided looking at us --
Ол бізге қараудан қашқақтады.
We finished dressing -- Біз киініп болдық
I don't mind
doing it for you -- Мен мұны сен үшін жасауға қарсымын
Stop laughing -- Күлуінді доғар
2. Бұл
құрамды етістіктерден соң тек қана герундий қолданылады.
to give up – тоқтату
to go on – жалғастыру
to keep (on)
-жалғастыру
to put off –тоқтата тұру
can't help – орындай алмау
can't
stand –шыдай алмау...
He gave up smoking -- Шылым
шегуді тоқтату
Go on reading -- Оқуды жалғастыру
They went on
eating – Олар тамақтануды жалғастырды
3. Бұл етістіктерден соң герундийде, инфинитивте
қолданылады; to attempt -- әрекет жасау
to begin – бастау
to continue – жалғастыру
to forget –
ұмыту
to hate – жек көру
to intend – ниеттену
to like -- ұнату
to love -- жақсы көру
to need -- керек ету
to prefer – ұйғару
to propose -- ұсыныс жасау
to refuse -- бас
тарту
to regret – өкіну
to remember – ұмытпау
to require -- талап ету
to try – тырысу
to start – бастау
The children began playing (to play) -- Балалар ойындарын бастады
Please continue writing (to
write) -- Өтінемін, жазуыңызды жалғастырыңыз She
likes travelling (to travel) -- Ол саяхат шеккенді ұнатады
They hate to work (working) – Олар жұмыс жасағанды жек
көреді Герундийда зат есім секілді it есімдігімен
алмасады; Do you like
swimming? -- Сіз суда жүзгенді ұнатасыңыз ба?
Герундий анықтауыш ролінде зат есім бола тұра қандай?,
кімдікі?, қай? т.б. деген сұрақтарға жауап береді. Герундий анықтауыштың
ролінде көп жағдайларда of, in, at, about, to (кейде for) қосымша
сөздерімен қолданылады;
chance of -- мүмкіндік
hope of – бір нәрсеге үміт
idea of – идея, ой, сана
interest in -- қызығушылық
reason for -- себеп
way of –жол және тағы басқалары
There was little hope of finding the man -- Ол адамды табамын деген
үміт болды.
They gave up the idea of selling their car -- Олар ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz
Реферат
Курстық жұмыс
Диплом
Материал
Диссертация
Практика
Презентация
Сабақ жоспары
Мақал-мәтелдер
1‑10 бет
11‑20 бет
21‑30 бет
31‑60 бет
61+ бет
Негізгі
Бет саны
Қосымша
Іздеу
Ештеңе табылмады :(
Соңғы қаралған жұмыстар
Қаралған жұмыстар табылмады
Тапсырыс
Антиплагиат
Қаралған жұмыстар
kz