Төлем көзінен салық салынатын біржолғы төлемдерден түскен табыс
Тақырыбы: Жеке табыс салығы, салық жүйесіндегі оның рөлі мен мәні
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ 3
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ..
1 ЖЕКЕ ТАБЫС САЛЫҚ ҰҒЫМЫ ЖӘНЕ САЛЫҚ ЖҮЙЕСІНІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ 5
АСПЕКТІЛЕРІ
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ...
1.1Салықтардың экономикалық мәні, салық салудың принциптері және
түрлері 5
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ...
1.2Жеке табыс салығын төлеушілер және салық салу объектілері ... ...15
1.3Жеке тұлғалардың салық салынбайтын табыстары және салық
декларациясы 21
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ...
2 ЖЕКЕ ТАБЫС САЛЫҒЫН ЕСЕПТЕУ МЕХАНИЗМІ ЖӘНЕ ОНЫҢ САЛЫҚ ЖҮЙЕСІНДЕГІ
РӨЛІНЕ ЭКОНОМИКАЛЫҚ ТАЛДАУ
2.1Ақмола облысы бойынша жеке табыс салықтың бюджетке түсуін талдау25
2.2Салық төлеушілер мен салық объектісі және салық ставкасы. 31
Салықты есептеу мен төлеу тәртібі
2.3ҚР салық жүйесіндегі жеке табыс салыктың ерекшелектері және 34
талдауы
3 МЕМЛЕКЕТТІК БЮДЖЕТТІ ҚАРЖЫЛАНДЫРУДА ЖЕКЕ ТАБЫС САЛЫҚ ТҮСІМДЕРІН 41
ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ ... ... ... .
3.1Салық жүйесіндегі жеке табыс салық салудың шетелдік тәжірибесі 41
3.2Салық жүйесіндегі проблемалар және оларды шешу жолдары ... ... 50
3.3Қазақстанда жеке табыс салық төлемдерін жетілдіру жолдары ... . 60
ҚОРЫТЫНДЫ 62
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ...
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 65
... ... ... ... ... ... ... ... .. ...
КІРІСПЕ
Қазақстан Республикасы егемендік алып, тәуелсіз мемлекет болғанына да,
міне, он жеті жыл болды. Осы кезең аралығында салық жүйесіне көптеген
өзгерістер енгізілді.
Қазақстан Республикасы Конституциясының 35-бабында Заңды түрде
белгіленген салықтарды, алымдарды және өзге де міндетті төлемдерді төлеу
әркімнің борышы әрі міндеті болып табыладың деп атап көрсетілген.
Салықтар мемлекеттің саяси және экономикалық қызметтерін
қаржыландырудың негізгі көзі болып табылады.
Сонымен, мемлекеттің нарықтық экономикаға ықпал ететін экономикалық
рычагтарының арасында салықтың орны ерекше. Нарықтық экономикада, әсіресе
өтпелі кезеңде мемлекеттің салық жүйесі экономиканы мемлекеттің қаржы-несие
механизмін реттеудің маңызды тетігі. Мемлекет салық саясатын нарықтың теріс
көріністерін жоятын әсерін азайтатын реттегіш механизм ретінде қолданады.
Салықтар және салық жүйесі экономиканы нарық жағдайында басқарудың бірден-
бір тиімді құралы. Бүкіл халық шаруашылығының қалыпты жұмыс істеуі салық
жүйесінің дұрыс ұйымдастырылуына байланысты.
Алдыңғы қатарлы дамыған батыс елдерінде салықтарды жоспарлаумен
мемлекеттік деңгейде де қатар, компаниялар деңгейінде де айналысады. Әрине,
мемлекет салықтық түсімдерді көбірек жинағысы келеді, ал кәсіпкерлер
соғұрлым аз төлемдер төлеуге ұмтылатыны түсінікті. Бірақ мемлекет салықтық
түсімдірді жоспарлағанда қандай да бір шектеулерге сүйенеді. Егер салық
мөлшерлемесі жоғары болса бұл компаниялардың банкроттыққа ұшырауынан
бастап, олардың салық төлеуден жалтаруына сөйтіп жасырын экономикағаң
ауысуына ықпал етеді. Екінші жағынан салықтық жеңілдіктерді қолдану
кәсіпкерлерді қосыМша инвестициялар жасау арқылы олардың өндірістік
күштерін ұлғайтуға мүмкіндік беруі мүмкін, ал бұл болашақта мемлекет үшін
салық салу базасының ұлғаюына алып келеді.
Салықтарды қолдану арқылы мемлекет әртүрлі мүдделері бар экономикалық
субъектілерді ортақ мақсатта жұмыс істеуге ұмтылдырып, осы мақсатқа жету
үшін оларды ынталандырып, қызығушылықтарын арттыру қажет. Салықтар
көмегімен ішкі экономикалық көрсеткіштер реттелуімен қатар сыртқы
байланыстар салаларында да біраз қызмет түрлерін жүргізіп оларды бақылауға
мүмкіндік береді. Салық және салық салуды жетілдіру арқылы, мысалы, сыртқы
инвестиция тарту механизмдерін жетілдіруге болады. Салықтардың көмегімен
мемлекет өзінің ең басты қоғамдық функцияларын жүзеге асыру үшін қажетті
ресурстарды жинақтауға мүмкіндік алады. Салықтар мен алымдар көмегімен
мемлекттің әлеуметтік қамсыздандыру шығындары қамтамассыз етіледі, яғни
табыстар қайта бөлініске ұшырайды. Салық жүйесі халық арасындағы табыстарды
бөлудің соңғы сатысы болады. Басқарудың әкіМшілік-директивалық әдістерінен
экономикалық реттеу әдістеріне өту кезеңінде салықтардың маңызы арта түсті.
Салықтарды салық механизмі арқылы реттеп отыру көмегімен мемлекет
экономикалық дамытылуы қажет салаларға еркін салық саясатын, ал қаржы-
шаруашылығы нәтижелері тиімсіз кәсіпорындарды жою саясатын жүргізу арқылы
экономиканы реттеуші баланстық механизм қызметін қатар атқарады.
Соның ішінде жеке табыс салығының орны ерекше деп есептеймін. Себебі,
жеке табыс салығы – жеке тұлғалардың ең бірінші кезекте төлейтін салығы
болып саналады, тапқан табыстарынан немесе табыс көздерінің бір бөлігін
салық ретінде аударып отырады және осы дипломдық жұмыстың маңызы болып
табылады.
Қазақстан Республикасының Президенті Н.Назарбаев халыққа арнаған
Жолдауында жеке табыс садығының ставкаларын төмендетіп, салық төлеу
тәртібін оңтайлы етіп, белгілі бір жүйеге келтіруді атап өтті, яғни мұны
жеке тұлғаларға халықтың әлеуметтік жағдайының жақсаруына қосқан үлесі
ретінде қарауға болады.
Жеке табыс салығы алғашқы салықтардың бірі.
Салық кодексі қабылданғанда дейінгі кезеңде бұл салық түрі жеке
тұлғалардың табыстарына салынатын табыс салығың деп аталатын. Салық кодексі
қабылданып, бұл атау қысқарып, халықаралық стандартқа сәйкес, жеке табыс
салығың деп аталды.
Жеке табыс салығын – салық салу объектілері бар жеке тұлғалар төлейді.
Резидент емес жеке тұлғалар жеке табыссалығы бойынша салықты есептеп,
төлейді және жеке табыс салығы бойынша салық декларациясын табыс етеді.
Дипломдық жұмыстың мақсаты – Қазақстан Республикасында жеке табыс
салығының мәні және салық жүйесіндегі оның рөлі.
Жоғарыдағы мақсатқа жету үшін келесі міндеттерді орындау қажет:
- жеке табыс салық ұғымы және салық жүйесінің теоретикалық
аспектілерін маңызын анықтау;
- мемлекеттік бюджетті қаржыландыруда жеке табыс салық түсімдерін
жетілдіру жолдарын көрсету.
Дипломдық жұмыс Ақмола облыстық салық комитеті мен облыстық қаржы
басқармасының материалдары, сонымен бірге осы Астана облысы бойынша ғылыми
жарияланымдар пайдаланылған.
Дипломдық жұмысты жазу барысында Қазақстан Республикасының нормативтік-
құқықтық актілері, оқулықтар, отандық және шетел экономист-ғалымардың
ғылыми жұмыстары, заң жобалары, газет баспалары және т.б. қолданылды.
1 ЖЕКЕ ТАБЫС САЛЫҚ ҰҒЫМЫ ЖӘНЕ САЛЫҚ ЖҮЙЕСІНІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ
1.1 Салықтардың экономикалық мәні, салық салудың принциптері және
түрлері
Салықтар - барлық елдерде олардың қоғамдық экономикалық құрылысы мен
саяси іс бағытына қарамастан ұлттық мемлекет кірістерінің негізгі көзі –
ұлттық табысты қайта бөлудің басты қаржылық инструменті мемлекеттің
кірістерін және бюджеттің кірістерін қалыптастырудың шешуші көзі болып
табылады.
Салықтардың экономикалық мәні мемлекеттің заңды және жеке тұлғалармен
қалыптасатын ақша қарым-қатынастарымен сипатталады, сондықтан салықтар
экономикалық категория ретінде қаралуы мүмкін. Салықтарда мемлекеттің
экономикалық мазмұны нақты түрде көрінеді, ал салықтардың әлеуметтік-
экономикалық мәні, олардың түрлері мен рөлі қоғамның экономикалық
құрылысымен, мемлекеттің табиғатымен және функцияларымен айқындалады.
Белгілі философ Фрэнсис Бэкон салықтарды төлеу әрбір азаматтың қасиетті
борышы деген еді.
Салықтардың әлеуметтік-экономикалық мәні мен мазмұны олар атқаратын
функцияларда толық ашыла түседі. Қазіргі кезде салықтар фискалдық, реттеуші
және қайта бөлу сияқты негізгі үш функцияны орындайды. Бұлардың әрқайсысы
осы қаржы категориясының ішкі қасиетін, белгілері мен ерекшеліктерін
білдіреді.
Фискалдық функция – барлық мемлекеттерге тән негізгі функция. Оның
көмегімен бюджеттік қор қалыптасады, мұның өзі салықтардың қоғамдық
міндеттерін арттыра түседі. өйткені салықтар мемлекеттік бюджеттің
кірістерін толыстыра отырып, экономиканы, әлеуметтік-мәдени шараларды
жүзеге асыруды қамтамасыз етеді.
Салықтардың реттеуші функциясы мемлекеттің экономикалық қызметінің
ұлғаюымен байланысты пайда болады. Ол халық шаруашылығының дамуына
қабылдаған бағдарламаларға сәйкес ықпал етеді. Бұл кезде салықтардың
нысандарын таңдау, ставкаларының алу әдістерінің өзгеруі, жеңілдіктермен
шегермелер пайдаланылады. Бұл реттегіштер қоғамдық ұдайы өндірістің
құрылымына, қордалану мен тұтыну ауқымына ықпал етеді.
Қайта бөлу функциясы арқылы түрлі субъектілер табысының бір бөлігі
мемлекет қарамағына өтеді. Бұл функцияның іс-әрекетінің көлемі ішкі жалпы
өнімде салықтардың алатын үлесі арқылы анықталады.
2001 жылғы 12 маусымда қабылданған “Салық және бюджетке төленетін
басқа да міндетті төлемдер туралы” Қазақстан Республикасының Салық кодексі
бойынша салық салу объектілерін есепке алу және оларды бағалау тәсілдеріне
қарай салық алудың мынадай төрт әдісі қолданылады: кадастрлық, салық
төлеушінің декларациясы бойынша, табысты алу көзінен ұстап қалу, патенттік
негізде.
Бірінші жағдайда салықты есептеу мен оны алу, салық салу
объектілерінің табыстылық (жер салығы, мүлік салығы) нормасын көрсете
отырып, олардың тізімі негізінде жүзеге асырылады.
Декларацияда салық төлеушілер табыстың көлемін қажетті жеңілдіктерді,
шегермелерді көрсетеді және салықтың сомасын есептейді.
Жылдық жиынтық табыс пен шегеріс жасау туралы декларацияны мына салық
төлеушілер салықты тіркейтін жердегі салық службасы органдарына есепті
жылдан кейінгі жылдың 31 наурызына дейін тапсырады:
- заңды тұлғалар, дербес салық төлеушілер болып табылатын олардың
филиалдары, өкілдіктері мен өзге оқшауланған құрылымдық бөлімдері;
- Қазақстан Республикасындағы төлем көздеріне салық салынбайтын
табыстары бар жеке тұлғалар;
- салық жылы құрылыс салған немесе сомасы 500 айлық есептік
көрсеткіштерден астам ірі сатып алу жасаған жеке тұлғалар (тұрғын үй
салу және осындай құрылыс үшін ірі құрылыс материалдарын сатып алудан
басқа);
- Қазақстан Республикасынан тысқары орналасқан шетел банктеріндегі
шоттарда ақшасы бар жеке тұлғалар;
- Қазақстан Республикасынан тысқары жерлерден табыс алушы жеке тұлғалар;
- Қазақстан Республикасы Парламенті мен мәслихаттардың депутаттары,
сондай-ақ мемлекеттік қызметшілер үшін қаралған заң нормалары таралған
тұлғалар;
- Қазақстан Республикасында тұрақты мекеме арқылы қызметін жүзеге
асыратын резидент еместер.
Салық төлеушінің Қазақстан Республикасындағы кәсіпкерлік қызметі
аяқталған кезде салық службасы салық төлеушіден себебі мен күні,
декларацияның қашан және қай кезеңде тапсырылуы тиіс екенін көрсете отырып,
жазбаша хабарлама беру жолымен 12 айдан кем кезеңдегі табысы туралы
декларацияның табыс етуін талап ете алады.
Табыстар туралы және табыстар мен мүлік туралы мәліметтер Қазақстан
Республикасы заңы белгіленген нысан мен тәртіп бойынша беріледі.
Үшінші әдіс бойынша салық төлеуші жұмыс істейтін ұйымның, мекеменің
бухгалтериясы одан салықты табыс алынған жерде есептеп, ұстайды (төлейді).
Төлем көздерінен табыс салынған ұстауды мына тұлғалар жүргізуге
міндетті:
- еңбек шарты немесе мердігерлік (жалдау) бойынша жұмысы үшін жеке
тұлғаларға жасалған төлемдерден және басқа төлемдерден кәсіпкерлік
қызметпен шұғылданатын заңды немесе жеке тұлға (кәсіпкерлік қызметтің
субъектілері ретінде тіркелген жеке тұлғаларға жасалған төлемдерді
қоспағанда):
- заңды және жеке тұлғаларға дивидендтер төлейтін резидент заңды
тұлға;
- дивидендтер мен сыйақы (мүдде), сақтық төлемдер, телекоммуникациялық
немесе көлік қызметтері, роялти, басқару және консультациялық қызметті
қоса алғанда қызмет көрсетуден түсетін табыстар, жалдау жөніндегі
табыстар жғне басқа табыстар мен төлемдерді жүзеге асыратын заңды
немесе жеке тұлға;
- шаруашылық жүргізуші субъектілер қызметкерлеріне тура немесе жанама
табыстары болып табылатын кәсіпкерлік қызметпен байланысты емес шығындарды
– төлемдерді төлейтін заңды немесе жеке тұлғалар.
- орналастырылған зейнетақы активтері бойынша жинақтаушы зейнетақы
қорларына төленетін инвестициялық табыстарға төлем көзінде табыс салығы
салынбайды.
Төртінші әдіспен салық кәсіпкерлік қызметтің сан-алуан түрлеріне
берілетін патент негізінде төленеді.
Салықтарды салу объектісі бойынша олар тура және жанама салықтар болып
бөлінеді.
Тікелей табысқа немесе (пайдаға, мүлікке, жерге салынған салық, табыс
салығы) салынатын салықтар тура салықтарға жатады.
Тура салықтар өз кезегінде нақты және жеке салықтарға жіктеледі. нақты
салықтар салық төлеушілердің мүлкінің (меншігінің) кейбір түрлеріне (үй,
жер, кәсіп, ақшалай капитал және тағы басқалар) салынады. Жеке тура
салықтар - бұл жеке адамдар мен заңды ұйымдардың табыстары мен мүлкіне
салынатын салықтар. Нақты салықтардан айырмашылығы – жеке салық салу әрбір
салық төлеушінің жеке табысы мен мүлкін де, оның қаржы жағдайын да
ескереді. өз кезегінде жанама салықтар да бірнеше топқа бөлінеді. Олардың
құрамында мыналарды ажыратуға болады: акциздер, қосымша құнға салынатын
салық, кеден баждары және басқалары.
Жанама салықтар салудың мәні салықтың тауар бағасына (немесе қызметтің
тарифіне) қосылатындығына, кіретіндігінден болады. Бұл жағдайда салықты
тауардың (қызметтің) нақты тұтынушысы төлейді, алайда тұтынушы мен мемлекет
арасында тікелей байланыс болмайды.
Салықты алатын және оған билік жасайтын органға қарай әдетте
мемлекеттік және жергілікті салықтарды ажыратады.
Пайдалану тәртібіне қарай барлық салықтар жалпы және мақсатты
(арнайы) болып бөлінеді.
Жалпы салықтар тиісті деңгейлердегі бюджеттерде шоғырландырылады және
жалпы мемлекеттік қажеттіліктерді қаржыландыруға пайдаланылады. Мақсатты
(арнайы) салықтардың нысаналы арналымы болды және әдеттегідей түрлі арнайы
қорлардың қаржы базасын құруға арналады.
Объектінің экономикалық белгілері бойынша табысқа салынатын салықтар
және тұтынуға салынатын салықтар болып ажыратылады. Табысқа салынатын
салықтар төлеушінің салық салынатын кез келген объектіден алған
табыстарынан алынады. Тұтынуға салынатын салықтар – бұл тауарлар мен
қызметтерді тұтыну кезінде төленетін шығынға салынатын салықтар.
Қазақстан Республикасының қазіргі салық жүйесі салықтарды құру мен
алудың нақтылы әдістерін анықтайды, салықтың тиісті элементтері арқылы
салық салудың тәртібін белгілейді, яғни салық механизмін құрайды.
Сурет 1. Салықтық жоспарлау механизмінің элементтері
Салық субъектісі немесе төлеуші – салықты және басқа да төлемдерді
бюджетке төлеуші тұлға.
Салық объектісі – мүлік пен іс әрекеттір салық объектілері.
Салық базасы – салық салу объектісі мен салық салуға байланысты
объектінің құндық, заттай немесе өзге де сипаттамалары, олардың негізінде
бюджетке төленуге тиіс салықтар және басқа да міндетті төлемдердің сомасы
анықталады. Салықтық негізгі базасы мыналар болып табылады:
1. Табысқа салынатын салық.
2. Тауарларға салынатын салықтар.
3. Капиталға салынатын салық.
Салық мөлшерлемесі салық базасының өлшем бірлігіне салық
есептеулерінің шамасын білдіреді. Салық салу практикасында мөлшерлемелердің
мынадай түрлерін ажыратады:
-тұрақты салық мөлшерлемесі. Олар табыс көзіне қарамастан, салық салу
бірлігіне абсолюттік сомада белгіленеді (мысалы, мұнайдың 1 тоннасына,
газдың 1 текше метріне);
-үйлесімді салық мөлшерлемесі. Олар салық объектісіне бірдей пайыздық
қатынаста іс-әрекет етеді;
-прогрессивті салық мөлшерлемесі. Бұл жағдайда прогрессивті салық
мөлшерлемесі табыстың артуына қарай өсіп отырады;
-регрессивті салық мөлшерлемесі. Олар табыстың өсуіне қарай төмендейді
және табысы көп тұлғаларға тиімді болып келеді.
Салықтық бақылау – салық органдарының салық заңнамасының орындалуын,
жинақтаушы зейнетақы қорларына міндетті зейнетақы жарналарының толық және
уақтылы аударылуын бақылауы. Салықтық бақылау мынандай нысандарда жүзеге
асырылады:
1. Салық төлеушілерді тіркеу есебі.
2. Салық салу объектілері мен салық салумен байланысты объектілерді
есепке алу.
3. Бюджетке түсетін түсімдерді есепке алу.
4. Қосылған құнға салынатын салықты төлеушілерді есепке алу.
5. Салық тексерістері.
6. Салық төлеушілердің қаржы-шаруашылық қызметінің мониторингі.
7. Фискалдық жады бар бақылау –касса машиналарын қолдану ережелері.
8. Акцизделетін тауарлардың кейбір түрлерін таңбалау және акциздік
постыларды белгілеу.
9. Мемлекет менішігіне айналдырылған мүлікті есепке алу, бағалау және
сату тәртібін сақтауды тексеру.
Кедендік бақылау комитеті өз құзыры шегінде Қазақстан Республикасының
кеден шекарасы арқылы тауарлардың өтуімен байланысты төленуге тиіс
салықтарды және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдерді өндіріп алу
жөніндегі салықтық бақылауды Салық кодексіне және кеден заңнамасына сәйкес
жүзеге асырылады.
Қазақстан Республикасының салық заңдары салық және бюджетке төленетін
басқа да міндетті төлемдерді төлеудің міндеттілігі, салық салудың
айқындығы, әділдігі, салық жүйесінің біртұтастығы және салық заңының
жариялығы принципіне негізделеді.
Қазақстан Республикасының салық заңдарының ережелері осы Кодексте
белгіленген салық салу принципіне қайшы келмеуге тиіс.
Салық салудың принципі мынадай түрлерге бөлінеді:
1. Салық салудың міндеттілігі принципі. Салық төлеуші салық заңдарына
сәйкес салық міндеттерін толық көлемінде және белгіленген мерзімдерде
орындауға міндетті.
2. Салық салудың айқындығы принципі. Қазақстан Республикасының салық және
бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдері айқын болуға тиіс.
Салық салу айқындығы салық төлеушінің салық міндеттері туындауының,
орындалуының, тоқтатылуының барлық негіздері мен тәртібін салық
заңдарын да белгілеу мүмкіндігін білдіреді.
3. Салық салудың әділдігі принципі. Қазақстан Республикасында салық салу
жалпыға бірдей және міндетті болып табылады. Жеке сипаттағы салық
жеңілдіктерін беруге тыйым салынады.
4. Салық жүйесінің біртұтастығы принципі. Қазақстан Республикасының салық
жүйесі Қазақстан Республикасының бүкіл аумағында барлық салық
төлеушілерге қатысты біртұтас болып табылады.
5. Салық заңдарының жариялылығы принципі. Салық салу мәселелерін
реттейтін нормативтік құқықтық актілер ресми басылымдарда міндетті
түрде жариялануға тиіс.
Салықтар - бұл заңды белгіленген ретпен тұрғындардан,
кәсіпорындардан, мекемелерден алынатын міндетті төлемдер жүйесі.
Салықтың негізгі көзі мыналар болып табылады (кесте 1).
1 Кесте- Салықтың негізгі көздері
№№ Салықтың түрі Аты
1 Табысқа салынатын салық Бұған заңды тұлғалар мен жеке тұлғалардың
табысына салынатын салық жатады.
2 Тауарларға салынатын Олар қосылған құнға салынатын салықтарды,
салықтар акциздерді, кеден баждарын қамтиды
3 Капиталға салынған салық Оған мұрадан алынатын салық, сыйлыққа
салынатын салық, жерге салынатын салық,
бағалы қағаздарды сатуға салынатын салық
жатады
Қазақстан Республикасы аумағында қолданылатын салықтар тура және
жанама болып табылады. Жанама салықтарға қосылған құнға салынған салық және
акциздер жатады. Басқа салықтар тура салықтарға жатады.
Салық түрлері 2 кестеде көрсетілген.
Кесте 2- Салық түрлері
№№ Салықтың аты
1 Корпорациялық табыс салығы
2 Жеке табыс салығы
3 Қосылған құн салығы
4 Акциздер
5 Жер қойнауын пайдаланушылардың салықтары мен арнаулы төлемдері
6 Әлеуметтік салық
7 Жер салығы.
8 Көлік құралдары салығы.
9 Мүлік салығы
Корпорациялық табыс салығы. Корпорациялық табыс салығын төлеушілерге
ҚР-ның Ұлттық Банкі мен мемлекеттік мекемелерді қоспағанда, Қазақстан
Республикасының резидент заңды тұлғалары, сондай-ақ Қазақстан
Республикасында қызметін тұрақты мекеме арқылы жүзеге асыратын немесе
Қазақстан республикасындағы көздерден табыс табатын резидент емес заңды
тұлғалар жатады.
Салық салу объектілері:
-салық салынатын табыс;
- төлем көзінен салық салынатын табыс;
- ҚР-да қызметін тұрақты мекеме арқылы жүзеге асыратын резидент емес
заңды тұлғаның таза табысы корпорациялық табыс салығы салынатын объектілер
болып табылады.
Жеке табыс салығы. Салық кодексінің 143 бабына сәйкес айқыдалатын
салық салу объектілері бар жеке тұлғалар жеке табыс салығын төлеушілер
болып табылады. Жеке табыс салығы негізінен қызметкерлердің алатын
еңбекақыларынан ұсталынады.
Салық салу объектілері. Салық кодексінің 144-бабында көрсетілген
табыстарды қоспағанда, жеке табыс салығы салынатын объектілер мыналар:
1. Төлем көзінен салық салынбайтын табыстар.
2. Төлем көзінен салық салынатын табыстар және оған жататындар:
- қызметкердің табысы;
- біржолғы төлемдерден алынған табыс;
- жинақтаушы зейнетақы қорларынан берілетін зейнетақы төлемдері;
- дивидендтер, сыйақылар, стипендиялар және т.б.
145 баптың 1 тармағы бойынша жеке табыс салығы көрсетіледі.
Жеке табыс салық ставкаларына төмендегілерді жатқызуға болады (кесте
3).
Кесте 3- Жеке табыс салық ставкалары
№№ Жеке табыс салық ставкалары
1 салық төлеушінің табыстарына 10 проценттік ставка бойынша салық
салынуға тиіс
2 сыйақылар (жинақтаушы сақтандыру шарттары бойынша сыйақыларды
қоспағанда), ұтыстар түріндегі табыстарға 10 проценттік ставка
бойынша салық салынады
3 дивидендтер түріндегі табыстарға 5 проценттік ставка бойынша салық
салынады
Әлеуметтік салық. Әлеуметтік салық төлеушілер мыналар:
1. Қазақстан Республикасының резидент заңды тұлғалары, сондай-ақ
Қазақстан Республикасында қызметін тұрақты мекемелер арқылы жүзеге
асыратын резидент еместер.
2. Жеке кәсіпкерлер.
3. Жеке нотариустар, адвокаттар әлеуметтік салық төлеушілер (бұдан әрі-
салық төлеушілер) болып табылады.
Заңда тұлғаның шешімі бойынаш оның құрылымдық бөлімшелері әлеуметтік
салық төлеушілер ретінде қарастырылуы мүмкін.
Салық салу объектісі:
1. Кодекстің 149-бабының 2 тармағына сәйкес белгіленетін кірістер түрінде
жұмыс берушінің қызметкерлерге төлейтін шығындары 315-баптың 1-тармағының
1-тармақшасында және 2 тармағында аталған төлеушілер үшін салық салу
объектісі болып табылады, оларға осы Кодекстің 144-бабының
тармақшаларында белгіленген төлемдер, сондай-ақ мыналар қосылмайды:
- Мемлекеттер, мемлекеттердің үкіметтері және халықаралық
ұйымдар желілері арқылы берілетін гранттар қаражаты есебінен
жасалатын төлемдер;
- Қазақстан Республикасының Президенті, Қазақстан
Республикасының үкіметі белгілейтін мемлекеттік сыйлықақылар,
стипендиялар;
- спорт жарыстарында, байқауларда, конкурстарда жүлделі орындар
үшін белгіленетін ақшалай наградалар;
- Ұйым таратылған немесе жұмыс берушінің қызметі тоқтатылған,
қызметкерлердің штат санын қысқартылған немесе қызметкер
әскери қызметке шақырылған жағдайда жеке еңбек шарты бұзылған
кезде Қазақстан Республикасының заңдарымен белгіленген
мөлшерде төленетін өтемдер;
- Пайдаланылмаған еңбек демалысы үшін жұмыс берушінің
қызметкерлерге төлейтін өтемдері;
- Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес жинақтаушы
зейнетақы қорларына қызметкерлердің міндетті зейнетақы
жарналары.
2. Кодекстің 315-бабы 1-тармағының 2) және 3)-тармақшаларында аталған
төлеушілер үшін, төлеушілердің өздерін қоса алғанда, қызметкерлер саны
әлеуметтік салық салу объектісі болып табылады.
Жер салығы. Салық салу мақсатында барлық жерлер олардың арналған
нысаны мен тиесілілігіне қарай мынадай санаттарға:
- Ауыл шаруашылық мақстындағы жерлерге;
- Елді мекендер жерлеріне;
- өнеркәсіп, көлік, байланыс, қорғаныс және өзге де ауыл
шаруашылығы емес мақсаттағы жерлерге (бұдан әрі-өнеркәсіп
жерлері);
- Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар жерлеріне, сауықтыру, тарихи-
мғдени мақсаттағы жерлерге (бұдан әрі-ерекше қорғалатын табиғи
аумақтар жерлері);
- Орман қорының жерлеріне, су қорының жерлеріне, запастағы
жерлерге жатқызылуына қарай қарастырылады.
Елді мекендер жерлері салық салу мақсаты үшін мынадай екі топқа
бөлінген:
1. Тұрғын үй қоры,соның ішінде олардың жанындағы құрылыстар мен
ғимараттар орналасқан жерлерді қоспағанда елді мекендер жерлері;
2. Тұрғын үй қоры, соның ішінде олардың жанындағы құрылыстар мен
ғимараттар орналасқан жерлер.
Жер салығы негізінен меншік құқығын, тұрақты жер пайдалану құқығын,
өтеусіз уақытша жер пайдалану құқығын куғландыратын құжаттар, жер
ресурстарын басқару жөніндегі уәкілетті орган ғр жылдың 1 қаңтарындағы
жағдай бойынша берген жерлердің мемлекеттік сандық жғне сапалық есебінің
деректері негізінде есептеледі.
Жер салығын төлеушілер:
1. Жеке меншік құқығындағы.
2. Тұрақты жер пайдалану құқығындағы.
3. Бастапқы өтеусіз уақытша жер пайдалану құқығындағы салық салу
объектілері бар жеке жғне заңды тұлғалар жер салығын төлеушілер болып
табылады.
Жеке тұлғаларға өзіндік (қосалқы) үй шаруашылығын,бағбандық жғне
саяжай құрылысын жүргізу үшін қора-қопсы салынған жерді қоса алғанда,
берілген ауыл шаруашылық мақсатындағы жерлерге, базалық салық ставкалары
мынадай мөлшерлерде белгіленеді - көлемі 0,50 гектарға дейін қоса алғанда –
0,01 гектар үшін 20 теңге, 0,50 гектардан асатын алаңға – 0,01 гектар үшін
100 теңге.
Елді мекендердің жерлеріне (үй іргесіндегі жер учаскелерін қоспағанда)
жерлеріне салынатын базалық салық ставкалары алаңның бір шаршы метріне
шаққанда мынадай мөлшерлерде белгіленеді (кесте 4).
Кесте 4 - Елді мекендердің жерлеріне салынатын салық ставкалары
Тұрғын үй қоры, соның ішінде Тұрғын үй қоры,соның
оның іргесіндегі құрылыстар ішінде оның іргесіндегі
Елді мекеннің түрі мен ғимараттар алып жатқан құрылыстар мен ғимараттар
жерді қоспағанда, елді алып жатқан жерлерге
мекендердің жерлеріне салынатын салықтың
салынатын салықтың базалық базалық ставка-лары
ставкалары (теңге) (теңге)
Алматы 28,95 0,96
Астана 19,30 0,96
Ақтау 9,65 0,58
Ақтөбе 6,75 0,58
Атырау 8,20 0,58
Тараз 9,17 0,58
Қарағанды 9,65 0,58
Қызылорда 8,68 0,58
Көкшетау 5,79 0,58
Қостанай 6,27 0,58
Павлодар 9,65 0,58
Петропавл 5,79 0,58
Орал 5,79 0,58
өскемен 9,65 0,58
Шымкент 9,17 0,58
Алматы облысы:
Облыстық маңызы бар6,75 0,39
қалалар
Аудандық маңызы бар5,79 0,39
қалалар
Ақмола облысы:
Облыстық маңызы бар5,79 0,39
қалалар
Облыстық маңызы барОблыс орталығы үшін 0,39
басқа қалалар белгіленген ставканың 85
проценті
Аудандық маңызы барОблыс орталығы үшін 0,19
басқа қалалар белгіленген ставканың 75
проценті
Поселкелер 0,96 0,13
Селолар (ауылдар) 0,48 0,09
Елді мекендердің тұрғын үйге қызмет көрсетуге арналған жғне тұрғын үй
қоры, оның ішінде ондағы құрылыстар мен ғимараттар орналасқан жерлеріне
жататын жер учаскесінің бір бөлігі үй іргесіндегі жер учаскесі деп
есептеледі.
Мүлік салығы негізінен заңды тұлғалар мен жеке кғсіпкерлерге
салынады.
Салық төлеушілер:
1) Қазақстан Республикасының аумағында меншік,шаруашылық жүргізу
немесе оралымды басқару құқығында салық салу объектісі бар заңды тұлғалар
(соның ішінде Қазақстан Республикасында қызметін жүзеге асыратын Қазақстан
Республикасының резиденті емес заңды тұлғалар);
2) Қазақстан Республикасының аумағында меншік құқығында салық салу
объектісі бар жеке кәсіпкерлер.
Салық салу объектісі:
Заңды тұлғалар мен жеке кғсіпкерлер үшін негізгі құралдар (оның ішінде
тұрғын үй қорының құрамында тұрған объектілер) мен материалдық емес
активтер салық салу объектісі болып табылады.
Мүлік салығы ставкалары:
1. Заңды тұлғалар (осы баптың 2-тармағында аталғандарды қоспағанда)
мен жеке кәсіпкерлер салық салу объектілерінің орташа жылдық құнына 1%
процент ставка бойынша мүлік салығын есептейді.
2. Төменде аталған заңды тұлғалар салық салу объектілерінің орташа
жылдық құнына 0,1 процент ставка бойынша мүлік салығын есептейді:
- діни бірлестіктерді қоспағанда, заңда белгіленген заңды тұлғалар;
- негізгі қызмет түрі кітапханалық қызмет көрсету саласындағы жұмыстарды
орындау (қызмет көрсету) болып табылатын ұйымдар;
- ғылыми кадрларды мемлекеттік аттестаттау саласындағы функцияларды
жүзеге асыратын мемлекеттік кғсіпорындар;
Жеке тұлғалардың мүлік салығы. Меншік құқығында салық салу объектілері
бар жеке тұлғалар жекетұлғалардың мүлік салығын төлеушілер болып табылады.
Салық салу объектісі:
Жеке тұлғаларға меншік құқығымен тиесілі жғне кғсіпкерлік қызметте
пайдаланылмайтын мынадай объектілер:
1. Қазақстан Республикасы аумағындағы тұрғын үй-жайлар, саяжай
құрылыстары, гараждар жғне өзге де құрылыстар, ғимараттар,үй-жайлар;
2. Қазақстан Республикасының аумағындағы аяқталмағын құрылыс
объектілері-қоныстану (пайдалану) кезінен бастап жеке тұлғалардың мүлкіне
салық салу объектісі болып табылады.
Қосымша құн салығы - бұл тауар өндіру ісінің барлық кезеңінде
жасалатын құн өсімінің бір бөлігін, бюджетке тапсыру формасы болып
табылады. Қосымша құн салығы өнімнің бағасына кіргізілмейді.
Бұл салық тауармен, қызметтердің түпкі тұтынушылардың сатып алу
барысында, сонымен бірге, товарларды өндірумен, өткізудің әр түрлі
кезеңдерінде төленеді. Бұл негізінен мыналарға салынады:
- сүт өнімдері;
- балық өнімдері;
- көкөніс;
- жұмыртқа;
- өсімдік майы;
- қант;
- нан;
- ұн;
- бидай тағы басқаларға.
Акциз салығы - Қазақстан аумағында өндірілген жғне ҚР-ң аумағына
импортталған тауарларға, сондай Салық кодексінің 257 бабында анықталған
қызмет түрлеріне салынады.
Мына тауарларға салынады:
- спирттің барлық түрлері;
- алкоголь өнімі;
- темекі бұйымдары;
- бекіре;
- қызыл балық уылдырығы;
- алтыннан;
- платинадан істелінген бұйымдар;
- жеңіл автомобильдер тағы басқалар.
1.2 Жеке табыс салығын төлеушілер және салық салу объектілері
Кептеген елдерде жеке тулгалардың табыстарына салынатын
салықтъң принциптері ортақ болып келеді.
Негізгі принциптері мыналар:
- барлық салық толеушілер резидент және резидент емес деп белінеді.
Резиденттікті аньқтаудьқ басты белгілері болып жеке тұлғаны нақты бір ел
аумағында алты айдан астам мерзім аралығында болуы. Резидент салық
төлеушілер ел ішінде және елден тысары жерде алған барлық табыстарынан
салъқ төлесе, резидент еместер тек ел ішінде алган табыстарынан салықты
төлем кезіненң телейді, яғни олардың салық жауапкершілігі шектеулі;
- салық салу барысында әр түрлі кездерден алган барлық табыстары
негізінде жиынтық табысы анықталады;
- салық телеушінің салық салу барысында негізіне, асырауындағы әрбір
адамга салық салынбайтын минимум мелшері беріледі;
- салық салу кезінде медициналық шыгындар, әлеуметтік сақтандыруға
телеген жарналар, касіби шьигьиндар жиынтық табыстан шегеріледі;
- салық сомасы үдемелі салық ставкасы негізінде анықталады;
- жұмыс істейтін ерлі-зайыптылар салықты бірге немесе белек төлеуіне
болады.
Салықтың есептелу немесе алыну тетіктерінде кейбір ерекшеліктері
болмаса, салык салудың объектісі және төлеушілері ұқсас болып келеді, жеке
тұлғалар табыстарынан бөлек, салықты жеке өзі төлейді немесе жиынтык
табыстан төленеді. Көптеген мемлекеттерде кандай әдіс негізінде салық
төлейтінін салық төлеушінің өзі тандайды, сонымен бірге асырауындағъі
адамдарга қатысты салық шегерімдерін ерлі-зайыптылардың біреуінің ғана
жолдануына болады.
Табыстардың негізгі қурамына:
- еңбекақы,
- сыйақы,
- кәсіпкерлік қызметтен түскен табыс,
- зейнетақы,
- алимент,
- жылжымайтын мүлікті жалға беруден түскен табыс,
- бір жылғы жәрдемақы, жұмыссыздық және жұмысқа уақытша жарамсыздық
(денсаулыгына байланысты) бойынша төлемдер,
- дивиденд және рента түріндегі табыстардың барлық түрлерін жаткызуга
болады.
Табыс салығы 12 айга тең болатын күнтізбелік немесе каржы жылы ішінде
алынган барлық табыстарынан алынады. Нақты бір кезеңдегі салықты есептеу
барысында табыстан салық заңдылығы бойынша бекітілген кейбір шегерімдер
шегеріліп, жеңілдіктер қолданылады. Барлық елдерде салық сальнбайтын
минимумң пайдаланылады. Ал салық салынбайтын минимум барлык салық
төлеушілерге, олардың отбасы мүшелеріне, асыраушыдағы адамдарга беріледі.
Сонымен бірге есепті кезең аралығында жасалған барлык нақты шығындар да
салық салынатьн табыстан шегеріліп тасталады. Нәтижесінде алынган салык
салынатын табыска (АҚШ-та ол тузетілген салық салынатын табыс деп аталады)
үдемелі шәкіл негізінде салық есептеліп салынады.
Жеке тұлғалардың табыстарына салынатын салықты есептеу барысында
мемлекеттер арасында мынадай айырмашылықтарға назар аударуга болады. Атап
айтканда:
• салык салу барысында камтылатын табыстардық қурамы;
• салықты азамагггардың жеке өзі немесе отбасы атынан төлеуі;
• салық жңілдіктерінің құрамы және қолдану ерекшеліктері;
• салык салу шәкілі (шкала) әр елдерде әр түрлі болуы.
Салык жеңілдіктерін колдану барысында назар аударатын тағы да бір
ерекшелік - салық жеңілдіктерінің салық несиесі немесе салық темендетуі
түрінде беріледі болмаса салық салынатын табысты анықтау барысында оған
табыстың жекелеген түрлерін қоспайды.
Салық жеңілдіктері екі топка белінеді:
- стандартты;
- стандартты емес.
Стандартты салық жеңілдіктеріне салық төлеушінің өзіне және
асырауындағы адамдарға, сондай-ак мүгедектерге, қарт адамдарға берілетін
салық салынбайтын минимумды жатқызуға болады.
Жалпы стандартты салық жеңілдіктерінің мынадай түрлері бар:
• негізгі, ягни салық төлеушінің табыс мөлшеріне тәуелсіз өзіне салық
жеңілдігінің берілуі. Бұган салык салынбайтын минимумды жатқызуға болады;
• отбасы жағдайына байланысты жеңілдіктердің берілуі, отбасылық
төмендетуң деп аталады;
• асырауындағы адамдарға берілетін салық төмендетулері.
Кейбір мемлекеттерде жеңілдік балаларга берілетін салық
төмендетулерінің орнына балаларга берілетін жәрдемақы сомасына косылып
беріледі.
Стандартты емес салық жеңілдіктерінің стандарты салық жеңілдіктерінен
айырмашылығы - оньң салық телеушінің накты жұмсаған шығындарымен байланысты
болуында.
Бельгия, Финляндия, Греция, Норвегия, Люксембург сияктьи елдерде салық
жеңілдігі сол елдердің заңы бойынша белгіленген төменгі табыс деңгейін
салықтан босату арқылы беріледі. Бұл нольдік ставкамен салық салуң деп те
аталады.
Жеке табыс салығы - жеке тұлғалардың ең бірінші кезекте төлейтін
салығы болып саналады. Себебі, тапқан табыстарынан немесе табыс көздерінің
бір бөлігін салық ретінде аударып отырады.
Қазақстан Республикасының Президенті Н.Назарбаев халыққа арнаған
Жолдауында жеке табыс садығының ставкаларын төмендетіп, салық төлеу
тәртібін оңтайлы етіп, белгілі бір жүйеге келтіруді атап өтті, яғни мұны
жеке тұлғаларға халықтың әлеуметтік жағдайының жақсаруына қосқан үлесі
ретінде қарауға болады.
Жеке табыс салығы алғашқы салықтардың бірі.
Салық кодексі қабылданғанда дейінгі кезеңде бұл салық түрі жеке
тұлғалардың табыстарына салынатын табыс салығың деп аталатын. Салық кодексі
қабылданып, бұл атау қысқарып, халықаралық стандартқа сәйкес, жеке табыс
салығың деп аталды.
Жеке табыс салығын – салық салу объектілері бар жеке тұлғалар төлейді.
Резидент емес жеке тұлғалар жеке табыссалығы бойынша салықты есептеп,
төлейді және жеке табыс салығы бойынша салық декларациясын табыс етеді.
Жеке табыс салығы бойынша негізінен екі салық салу объектілері бар:
1) төлем кезінен салық салынатын табыстар;
2) төлем көзінен салық салынбайтын табыстар.
1. Төлем көзінен салық салынатын табыстар.
Салық төлеушінің төлем көзінен салық салынатын табыстары жеке
тұлғалардың ақшалай түрде алған барлық табыстарының жиыны болып табылады
және оның құрамына жататындар:
Салық төлеушінің төлем көзінен салық салынатын табыстары 5 кестеде
қарастырылған.
Кесте 5- Салық төлеушінің төлем көзінен салық салынатын табыстары
№№ Салық төлеушінің төлем көзінен салық салынатын табыстары
1 - қызметкердің табысы;
2 - біржолғы төлемдерден алынған табыс;
3 - жинақтаушы зейнетақы қорларынан берілетін зейнетақы төлемдері;
4 - дивидендтер, сыйақылар, ұтыстар түріндегі табыс;
5 - стипендиялар;
6 - жинақтаушы сақтандыру шарттары бойынша табысы жатады
Салықты есептеу және төлеу. Салық агенттері жеке табыс салығын есептеу
мен ұстап қалуды төлем көзінен салық салынатын табыс төленетін күннен
кешіктірмей жүргізеді. Салық агенттері төленген кірістер бойынша салықты
аударуды төлем төленетін айдан кейінгі айдың 20-сына дейін өзінің
орналасқан жері бойынша жүзеге асырады. Салық агенттері тиісті бюджеттерге
құрылымдық бөлімшелер бойынша салық төлеуді олардың орналасқан жері бойынша
жүзеге асырады. Депозитарлық қолхат бойынша кірістер төлеу көзі осындай
депозитарлық қолхаттың базалық активінің эмитенті болып табылады.
Салық агенттері жеке табыс салығы бойынша есеп-қисапты салық органына
салық төленетін жер бойынша есепті тоқсаннан кейінгі айдың 20-сынан
кешіктірмей табыс етеді.
Жеке табыс салығы бойынша есеп-қисапқа қосымшадағы кірістерді, сондай-ақ
құмар ойында және (немесе) бәс тігуде алынған мүліктік пайда түріндегі
кірістерді қоспағанда, жеке тұлғаның төленген кірістері туралы мәліметтер
көрсетіледі.
Оңайлатылған декларация негізінде арнаулы салық режимін қолданатын салық
агенттерінің жеке табыс салығы бойынша есепті табыс етуі ҚР заңдарында
белгіленген тәртіппен жүзеге асырылады.
Қызметкердің төлем көзінен салық салынатын табысы:
1. Қызметкердің жұмыс беруші есептеген, салық шегерімдері сомасына
азайтылған табыстары төлем көзінен салық салынатын табысы болып табылады.
2. Жұмыс беруші материалдық, әлеуметтік игіліктер немесе өзге де
материалдық пайда түрінде берген табыстарды қоса алғанда, жұмыс беруші
төлейтін ақшалай немесе заттай нысандағы кез келген табыстар қызметкердің
табыстарына жатады.
Қызметкердің заттай нысандағы табысы.
1. Қызметкердің заттай нысанда алған табысына:
1) заттай нысандағы еңбекақы;
2) қызметкер алған тауарлар, қызметкердің мүддесін көздеп орындалған
жұмыстар, қызметкерге өтеусіз негізде көрсетілген қызметтер;
3) қызметкердің үшінші тұлғалардан алған тауарлар (жұмыстар, қызмет
көрсетулер) құнын жұмыс берушінің төлеуі кіреді.
2. Қосылған құн салығы мен акциздердің тиісті сомасын қоса алғанда,
заттай нысандағы тауарлардың (жұмыстардың, қызметтердің) құны қызметкердің
осындай нысандағы табысы болып табылады.
Қызметкердің материалдық пайда түріндегі табысы:
Қызметкердің материалдық пайда түрінде алған табысы мыналарды да
қамтиды:
1) қызметкерге сатылатын тауарлардың (жұмыстардың, қызмет
көрсетулердің) құны мен осы тауарларды (жұмыстарды, қызмет көрсетулерді)
сатып алу бағасы немесе олардың өзіндік құны арасындағы теріс айырма;
2) жұмыс берушінің шешімі бойынша қызметкердің оның алдындағы
қарызының немесе міндеттемесінің сомасын есептен шығару;
3) жұмыс берушінің өз қызметкерлерінің сақтандыру шарттары бойынша
сақтандыру сыйлықақыларын төлеуге жұмсаған шығыстары;
4) жұмыс берушінің қызметкердің өз қызметіне байланысты емес
шығындарының орнын толтыруға жұмсаған шығыстары.
Салық шегерімдері кесте 6 көрсетілген.
Кесте 6- Салық шегерімдері
1 Қызметкердің 1) Қазақстан Республикасының заң актісінде табысты
төлем көзінен есептеудің тиісті айға белгіленген ең төменгі жалақы
салық салынатын мөлшеріндегі сома;
табысын анықтау 2) жинақтаушы зейнетақы қорларына Қазақстан
кезінде салық Республикасының заңдарында белгіленген мөлшерде
жылы ішіндегі төленетін міндетті зейнетақы жарналары.
әрбір ай үшін 3) өз пайдасына енгізген ерікті зейнетақы жарналары;
шегерімге
мыналар 4) жеке тұлғаның жинақтаушы сақтандыру шарттары
жатқызылады бойынша өз пайдасына енгізетін сақтандыру
сыйлықақылары.
5) жеке тұлға - Қазақстан Республикасының резиденті
Қазақстан Республикасының тұрғын үй құрылысы жинақ
ақшасы туралы заңнамасына сәйкес Қазақстан
Республикасының аумағында тұрғын үй жағдайларын
жақсарту жөніндегі іс-шараларды жүргізуге тұрғын үй
құрылыс жинақ банктерінен алған заемдары бойынша
сыйақыны өтеуге жұмсалған сомалар.
Жарты айдан аз жұмыс істеген қызметкердің төлем
көзінен салық салынатын табысын айқындау кезінде заң
тәртібіне сәйкес шегерім жүргізілмейді.
2 Салық төлеушіге 1. Қызметкердің табысы бойынша жеке табыс салығының
шегерім жасау сомасы қызметкердің салық жылы ішінде төлем көзінен
құқығы өзі салық салынатын табысына ставканы қолдану жолымен
берген өтініштіңесептеледі.
және салық 2. Жеке табыс салығын есептеу және ұстап қалу
төлеуші табыс уәкілетті мемлекеттік орган белгілеген тәртіппен ай
еткен растаушы сайын жүргізіледі.
құжаттардың Қазақстан Республикасының резиденттері болып
негізінде жұмыс табылатын шетелдік азаматтар мен азаматтығы жоқ
берушілердің адамдар табыстарының жекелеген түрлерінен жеке табыс
бірінен алатын салығын есептеу және төлеу тәртібі Қазақстан
табыстары Республикасының резиденттері болып табылатын
бойынша шетелдік азаматтар мен азаматтығы жоқ адамдардың
беріледі. табыстарынан жеке табыс салығын есептеуді, төлеуді,
Салықты есептеу сондай-ақ салық есептілігін беруді салық агенті
және ұстап қалу заңға сәйкес жүргізеді.
3 Салық агенті Біржолғы төлемдерден түскен табыс:
күнтізбелік жыл Біржолғы төлемдерден түскен табысқа, мыналарды:
ішінде осы бапта1) дара кәсіпкерлерге, жеке нотариустар мен
және жеке табыс адвокаттарға өздерінің қызметіне байланысты табыстар
салығын есептеу бойынша төлемдерді, сондай-ақ жеке тұлғаларға
және төлеу біржолғы талон негізінде арнайы салық режимін
тәртіптерінің пайдалана отырып, қызметін жүзеге асыруға байланысты
біреуін ғана табыстар бойынша төлемдерді;
қолдануға 2) жеке тұлғалардан мемлекеттік тіркеуге жататын
құқылы. жылжымайтын мүлік, механикалық көлік құралдары мен
Жеке табыс тіркемелерді сатып алғаны үшін оларға төленетін
салығын төлемдерді қоспағанда, салық төлеушілердің Қазақстан
есептеудің және Республикасының заңнамасына сәйкес салық
төлеудің таңдап агенттерімен жасасқан азаматтық-құқықтық сипаттағы
алынған тәртібі шарттар бойынша табысы, сондай-ақ жеке тұлғаларға
күнтізбелік жыл төленетін басқа да біржолғы төлемдер жатады.
ішінде
өзгермейтін
болуға тиіс.
Төлем көзінен
салық салынатын
біржолғы
төлемдерден
түскен табыс
Салық сомасын есептеу:
Жеке табыс салығының сомасы төлем көзінен салық салынатын біржолғы
төлемдерден түскен табысқа белгіленген ставканы қолдану жолымен есептеледі.
Төлем көзінен салық салынатын жинақтаушы зейнетақы қорларынан
төленетін зейнетақы төлемдері.
Төлем көзінен салық салынатын зейнетақы төлемдеріне салық
төлеушілердің зейнетақы жинақтамаларынан жинақтаушы зейнетақы қорлары табыс
есептеудің әрбір айы үшін тиісті қаржы жылына арналған республикалық бюджет
туралы заңда белгіленген ең төменгі жалақы мөлшеріндегі сомаға азайтылған
төлемдер жатады.
Төлем көзінен салық салынатын дивидендтер, сыйақылар, ұтыстар
түріндегі табыс
Салық сомасын есептеу:
1. Жеке табыс салығының сомасы жеке тұлғаларға төленетін дивидендтер,
сыйақылар мен ұтыстар түріндегі табыстарға заңда белігіленген ставкаларды
қолдану жолымен есептеледі және ұсталады.
2. Ұтысты, сыйақыны төлеу кезінде ұсталған салық сомасы төлем көзінен
осы салықты ұстап қалуын растайтын құжаттар болғанда салықтарды есептеу
шығару мен төлеуді жалпыға бірдей белгіленген тәртіппен жүзеге асыратын
дара кәсіпкер салық кезеңі үшін есептеген жеке табыс салығының есебіне
жатқызылады.
Стипендиялар. Білім беру ұйымдарында оқып жүргендерге төлеуге арналған
ақша сомасы, сондай-ақ мәдениет, ғылым қайраткерлеріне, бұқаралық ақпарат
құралдары қызметкерлеріне және басқа жеке тұлғаларға төлеуге арналған ақша
сомасы табыс көзінен салық салынатын стипендия болып табылады.
Жинақтаушы сақтандыру шарттары бойынша табыс:
1. Сақтандыру сыйлық ақылары:
-жинақтаушы зейнетақы қорларындағы зейнетақы жинақтары есебінен;
-жеке тұлғаның жинақтаушы сақтандыру шарттары бойынша өз пайдасына
енгізетін сақтандыру сыйлықақылары есебінен;
-жұмыс берушінің жинақтаушы сақтандыру шарттары бойынша жұмыскердің
пайдасына енгізетін сақтандыру сыйлықтары есебінен төленген, сақтандыру
ұйымдары жүзеге асыратын сақтандыру төлемдері жеке тұлғаның жинақтаушы
сақтандыру шарттары бойынша табысы болып табылады.
Жеке тұлғаның жинақтаушы сақтандыру шарттары бойынша табыстарына
осындай шарттар ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ 3
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ..
1 ЖЕКЕ ТАБЫС САЛЫҚ ҰҒЫМЫ ЖӘНЕ САЛЫҚ ЖҮЙЕСІНІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ 5
АСПЕКТІЛЕРІ
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ...
1.1Салықтардың экономикалық мәні, салық салудың принциптері және
түрлері 5
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ...
1.2Жеке табыс салығын төлеушілер және салық салу объектілері ... ...15
1.3Жеке тұлғалардың салық салынбайтын табыстары және салық
декларациясы 21
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ...
2 ЖЕКЕ ТАБЫС САЛЫҒЫН ЕСЕПТЕУ МЕХАНИЗМІ ЖӘНЕ ОНЫҢ САЛЫҚ ЖҮЙЕСІНДЕГІ
РӨЛІНЕ ЭКОНОМИКАЛЫҚ ТАЛДАУ
2.1Ақмола облысы бойынша жеке табыс салықтың бюджетке түсуін талдау25
2.2Салық төлеушілер мен салық объектісі және салық ставкасы. 31
Салықты есептеу мен төлеу тәртібі
2.3ҚР салық жүйесіндегі жеке табыс салыктың ерекшелектері және 34
талдауы
3 МЕМЛЕКЕТТІК БЮДЖЕТТІ ҚАРЖЫЛАНДЫРУДА ЖЕКЕ ТАБЫС САЛЫҚ ТҮСІМДЕРІН 41
ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ ... ... ... .
3.1Салық жүйесіндегі жеке табыс салық салудың шетелдік тәжірибесі 41
3.2Салық жүйесіндегі проблемалар және оларды шешу жолдары ... ... 50
3.3Қазақстанда жеке табыс салық төлемдерін жетілдіру жолдары ... . 60
ҚОРЫТЫНДЫ 62
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ...
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 65
... ... ... ... ... ... ... ... .. ...
КІРІСПЕ
Қазақстан Республикасы егемендік алып, тәуелсіз мемлекет болғанына да,
міне, он жеті жыл болды. Осы кезең аралығында салық жүйесіне көптеген
өзгерістер енгізілді.
Қазақстан Республикасы Конституциясының 35-бабында Заңды түрде
белгіленген салықтарды, алымдарды және өзге де міндетті төлемдерді төлеу
әркімнің борышы әрі міндеті болып табыладың деп атап көрсетілген.
Салықтар мемлекеттің саяси және экономикалық қызметтерін
қаржыландырудың негізгі көзі болып табылады.
Сонымен, мемлекеттің нарықтық экономикаға ықпал ететін экономикалық
рычагтарының арасында салықтың орны ерекше. Нарықтық экономикада, әсіресе
өтпелі кезеңде мемлекеттің салық жүйесі экономиканы мемлекеттің қаржы-несие
механизмін реттеудің маңызды тетігі. Мемлекет салық саясатын нарықтың теріс
көріністерін жоятын әсерін азайтатын реттегіш механизм ретінде қолданады.
Салықтар және салық жүйесі экономиканы нарық жағдайында басқарудың бірден-
бір тиімді құралы. Бүкіл халық шаруашылығының қалыпты жұмыс істеуі салық
жүйесінің дұрыс ұйымдастырылуына байланысты.
Алдыңғы қатарлы дамыған батыс елдерінде салықтарды жоспарлаумен
мемлекеттік деңгейде де қатар, компаниялар деңгейінде де айналысады. Әрине,
мемлекет салықтық түсімдерді көбірек жинағысы келеді, ал кәсіпкерлер
соғұрлым аз төлемдер төлеуге ұмтылатыны түсінікті. Бірақ мемлекет салықтық
түсімдірді жоспарлағанда қандай да бір шектеулерге сүйенеді. Егер салық
мөлшерлемесі жоғары болса бұл компаниялардың банкроттыққа ұшырауынан
бастап, олардың салық төлеуден жалтаруына сөйтіп жасырын экономикағаң
ауысуына ықпал етеді. Екінші жағынан салықтық жеңілдіктерді қолдану
кәсіпкерлерді қосыМша инвестициялар жасау арқылы олардың өндірістік
күштерін ұлғайтуға мүмкіндік беруі мүмкін, ал бұл болашақта мемлекет үшін
салық салу базасының ұлғаюына алып келеді.
Салықтарды қолдану арқылы мемлекет әртүрлі мүдделері бар экономикалық
субъектілерді ортақ мақсатта жұмыс істеуге ұмтылдырып, осы мақсатқа жету
үшін оларды ынталандырып, қызығушылықтарын арттыру қажет. Салықтар
көмегімен ішкі экономикалық көрсеткіштер реттелуімен қатар сыртқы
байланыстар салаларында да біраз қызмет түрлерін жүргізіп оларды бақылауға
мүмкіндік береді. Салық және салық салуды жетілдіру арқылы, мысалы, сыртқы
инвестиция тарту механизмдерін жетілдіруге болады. Салықтардың көмегімен
мемлекет өзінің ең басты қоғамдық функцияларын жүзеге асыру үшін қажетті
ресурстарды жинақтауға мүмкіндік алады. Салықтар мен алымдар көмегімен
мемлекттің әлеуметтік қамсыздандыру шығындары қамтамассыз етіледі, яғни
табыстар қайта бөлініске ұшырайды. Салық жүйесі халық арасындағы табыстарды
бөлудің соңғы сатысы болады. Басқарудың әкіМшілік-директивалық әдістерінен
экономикалық реттеу әдістеріне өту кезеңінде салықтардың маңызы арта түсті.
Салықтарды салық механизмі арқылы реттеп отыру көмегімен мемлекет
экономикалық дамытылуы қажет салаларға еркін салық саясатын, ал қаржы-
шаруашылығы нәтижелері тиімсіз кәсіпорындарды жою саясатын жүргізу арқылы
экономиканы реттеуші баланстық механизм қызметін қатар атқарады.
Соның ішінде жеке табыс салығының орны ерекше деп есептеймін. Себебі,
жеке табыс салығы – жеке тұлғалардың ең бірінші кезекте төлейтін салығы
болып саналады, тапқан табыстарынан немесе табыс көздерінің бір бөлігін
салық ретінде аударып отырады және осы дипломдық жұмыстың маңызы болып
табылады.
Қазақстан Республикасының Президенті Н.Назарбаев халыққа арнаған
Жолдауында жеке табыс садығының ставкаларын төмендетіп, салық төлеу
тәртібін оңтайлы етіп, белгілі бір жүйеге келтіруді атап өтті, яғни мұны
жеке тұлғаларға халықтың әлеуметтік жағдайының жақсаруына қосқан үлесі
ретінде қарауға болады.
Жеке табыс салығы алғашқы салықтардың бірі.
Салық кодексі қабылданғанда дейінгі кезеңде бұл салық түрі жеке
тұлғалардың табыстарына салынатын табыс салығың деп аталатын. Салық кодексі
қабылданып, бұл атау қысқарып, халықаралық стандартқа сәйкес, жеке табыс
салығың деп аталды.
Жеке табыс салығын – салық салу объектілері бар жеке тұлғалар төлейді.
Резидент емес жеке тұлғалар жеке табыссалығы бойынша салықты есептеп,
төлейді және жеке табыс салығы бойынша салық декларациясын табыс етеді.
Дипломдық жұмыстың мақсаты – Қазақстан Республикасында жеке табыс
салығының мәні және салық жүйесіндегі оның рөлі.
Жоғарыдағы мақсатқа жету үшін келесі міндеттерді орындау қажет:
- жеке табыс салық ұғымы және салық жүйесінің теоретикалық
аспектілерін маңызын анықтау;
- мемлекеттік бюджетті қаржыландыруда жеке табыс салық түсімдерін
жетілдіру жолдарын көрсету.
Дипломдық жұмыс Ақмола облыстық салық комитеті мен облыстық қаржы
басқармасының материалдары, сонымен бірге осы Астана облысы бойынша ғылыми
жарияланымдар пайдаланылған.
Дипломдық жұмысты жазу барысында Қазақстан Республикасының нормативтік-
құқықтық актілері, оқулықтар, отандық және шетел экономист-ғалымардың
ғылыми жұмыстары, заң жобалары, газет баспалары және т.б. қолданылды.
1 ЖЕКЕ ТАБЫС САЛЫҚ ҰҒЫМЫ ЖӘНЕ САЛЫҚ ЖҮЙЕСІНІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ
1.1 Салықтардың экономикалық мәні, салық салудың принциптері және
түрлері
Салықтар - барлық елдерде олардың қоғамдық экономикалық құрылысы мен
саяси іс бағытына қарамастан ұлттық мемлекет кірістерінің негізгі көзі –
ұлттық табысты қайта бөлудің басты қаржылық инструменті мемлекеттің
кірістерін және бюджеттің кірістерін қалыптастырудың шешуші көзі болып
табылады.
Салықтардың экономикалық мәні мемлекеттің заңды және жеке тұлғалармен
қалыптасатын ақша қарым-қатынастарымен сипатталады, сондықтан салықтар
экономикалық категория ретінде қаралуы мүмкін. Салықтарда мемлекеттің
экономикалық мазмұны нақты түрде көрінеді, ал салықтардың әлеуметтік-
экономикалық мәні, олардың түрлері мен рөлі қоғамның экономикалық
құрылысымен, мемлекеттің табиғатымен және функцияларымен айқындалады.
Белгілі философ Фрэнсис Бэкон салықтарды төлеу әрбір азаматтың қасиетті
борышы деген еді.
Салықтардың әлеуметтік-экономикалық мәні мен мазмұны олар атқаратын
функцияларда толық ашыла түседі. Қазіргі кезде салықтар фискалдық, реттеуші
және қайта бөлу сияқты негізгі үш функцияны орындайды. Бұлардың әрқайсысы
осы қаржы категориясының ішкі қасиетін, белгілері мен ерекшеліктерін
білдіреді.
Фискалдық функция – барлық мемлекеттерге тән негізгі функция. Оның
көмегімен бюджеттік қор қалыптасады, мұның өзі салықтардың қоғамдық
міндеттерін арттыра түседі. өйткені салықтар мемлекеттік бюджеттің
кірістерін толыстыра отырып, экономиканы, әлеуметтік-мәдени шараларды
жүзеге асыруды қамтамасыз етеді.
Салықтардың реттеуші функциясы мемлекеттің экономикалық қызметінің
ұлғаюымен байланысты пайда болады. Ол халық шаруашылығының дамуына
қабылдаған бағдарламаларға сәйкес ықпал етеді. Бұл кезде салықтардың
нысандарын таңдау, ставкаларының алу әдістерінің өзгеруі, жеңілдіктермен
шегермелер пайдаланылады. Бұл реттегіштер қоғамдық ұдайы өндірістің
құрылымына, қордалану мен тұтыну ауқымына ықпал етеді.
Қайта бөлу функциясы арқылы түрлі субъектілер табысының бір бөлігі
мемлекет қарамағына өтеді. Бұл функцияның іс-әрекетінің көлемі ішкі жалпы
өнімде салықтардың алатын үлесі арқылы анықталады.
2001 жылғы 12 маусымда қабылданған “Салық және бюджетке төленетін
басқа да міндетті төлемдер туралы” Қазақстан Республикасының Салық кодексі
бойынша салық салу объектілерін есепке алу және оларды бағалау тәсілдеріне
қарай салық алудың мынадай төрт әдісі қолданылады: кадастрлық, салық
төлеушінің декларациясы бойынша, табысты алу көзінен ұстап қалу, патенттік
негізде.
Бірінші жағдайда салықты есептеу мен оны алу, салық салу
объектілерінің табыстылық (жер салығы, мүлік салығы) нормасын көрсете
отырып, олардың тізімі негізінде жүзеге асырылады.
Декларацияда салық төлеушілер табыстың көлемін қажетті жеңілдіктерді,
шегермелерді көрсетеді және салықтың сомасын есептейді.
Жылдық жиынтық табыс пен шегеріс жасау туралы декларацияны мына салық
төлеушілер салықты тіркейтін жердегі салық службасы органдарына есепті
жылдан кейінгі жылдың 31 наурызына дейін тапсырады:
- заңды тұлғалар, дербес салық төлеушілер болып табылатын олардың
филиалдары, өкілдіктері мен өзге оқшауланған құрылымдық бөлімдері;
- Қазақстан Республикасындағы төлем көздеріне салық салынбайтын
табыстары бар жеке тұлғалар;
- салық жылы құрылыс салған немесе сомасы 500 айлық есептік
көрсеткіштерден астам ірі сатып алу жасаған жеке тұлғалар (тұрғын үй
салу және осындай құрылыс үшін ірі құрылыс материалдарын сатып алудан
басқа);
- Қазақстан Республикасынан тысқары орналасқан шетел банктеріндегі
шоттарда ақшасы бар жеке тұлғалар;
- Қазақстан Республикасынан тысқары жерлерден табыс алушы жеке тұлғалар;
- Қазақстан Республикасы Парламенті мен мәслихаттардың депутаттары,
сондай-ақ мемлекеттік қызметшілер үшін қаралған заң нормалары таралған
тұлғалар;
- Қазақстан Республикасында тұрақты мекеме арқылы қызметін жүзеге
асыратын резидент еместер.
Салық төлеушінің Қазақстан Республикасындағы кәсіпкерлік қызметі
аяқталған кезде салық службасы салық төлеушіден себебі мен күні,
декларацияның қашан және қай кезеңде тапсырылуы тиіс екенін көрсете отырып,
жазбаша хабарлама беру жолымен 12 айдан кем кезеңдегі табысы туралы
декларацияның табыс етуін талап ете алады.
Табыстар туралы және табыстар мен мүлік туралы мәліметтер Қазақстан
Республикасы заңы белгіленген нысан мен тәртіп бойынша беріледі.
Үшінші әдіс бойынша салық төлеуші жұмыс істейтін ұйымның, мекеменің
бухгалтериясы одан салықты табыс алынған жерде есептеп, ұстайды (төлейді).
Төлем көздерінен табыс салынған ұстауды мына тұлғалар жүргізуге
міндетті:
- еңбек шарты немесе мердігерлік (жалдау) бойынша жұмысы үшін жеке
тұлғаларға жасалған төлемдерден және басқа төлемдерден кәсіпкерлік
қызметпен шұғылданатын заңды немесе жеке тұлға (кәсіпкерлік қызметтің
субъектілері ретінде тіркелген жеке тұлғаларға жасалған төлемдерді
қоспағанда):
- заңды және жеке тұлғаларға дивидендтер төлейтін резидент заңды
тұлға;
- дивидендтер мен сыйақы (мүдде), сақтық төлемдер, телекоммуникациялық
немесе көлік қызметтері, роялти, басқару және консультациялық қызметті
қоса алғанда қызмет көрсетуден түсетін табыстар, жалдау жөніндегі
табыстар жғне басқа табыстар мен төлемдерді жүзеге асыратын заңды
немесе жеке тұлға;
- шаруашылық жүргізуші субъектілер қызметкерлеріне тура немесе жанама
табыстары болып табылатын кәсіпкерлік қызметпен байланысты емес шығындарды
– төлемдерді төлейтін заңды немесе жеке тұлғалар.
- орналастырылған зейнетақы активтері бойынша жинақтаушы зейнетақы
қорларына төленетін инвестициялық табыстарға төлем көзінде табыс салығы
салынбайды.
Төртінші әдіспен салық кәсіпкерлік қызметтің сан-алуан түрлеріне
берілетін патент негізінде төленеді.
Салықтарды салу объектісі бойынша олар тура және жанама салықтар болып
бөлінеді.
Тікелей табысқа немесе (пайдаға, мүлікке, жерге салынған салық, табыс
салығы) салынатын салықтар тура салықтарға жатады.
Тура салықтар өз кезегінде нақты және жеке салықтарға жіктеледі. нақты
салықтар салық төлеушілердің мүлкінің (меншігінің) кейбір түрлеріне (үй,
жер, кәсіп, ақшалай капитал және тағы басқалар) салынады. Жеке тура
салықтар - бұл жеке адамдар мен заңды ұйымдардың табыстары мен мүлкіне
салынатын салықтар. Нақты салықтардан айырмашылығы – жеке салық салу әрбір
салық төлеушінің жеке табысы мен мүлкін де, оның қаржы жағдайын да
ескереді. өз кезегінде жанама салықтар да бірнеше топқа бөлінеді. Олардың
құрамында мыналарды ажыратуға болады: акциздер, қосымша құнға салынатын
салық, кеден баждары және басқалары.
Жанама салықтар салудың мәні салықтың тауар бағасына (немесе қызметтің
тарифіне) қосылатындығына, кіретіндігінден болады. Бұл жағдайда салықты
тауардың (қызметтің) нақты тұтынушысы төлейді, алайда тұтынушы мен мемлекет
арасында тікелей байланыс болмайды.
Салықты алатын және оған билік жасайтын органға қарай әдетте
мемлекеттік және жергілікті салықтарды ажыратады.
Пайдалану тәртібіне қарай барлық салықтар жалпы және мақсатты
(арнайы) болып бөлінеді.
Жалпы салықтар тиісті деңгейлердегі бюджеттерде шоғырландырылады және
жалпы мемлекеттік қажеттіліктерді қаржыландыруға пайдаланылады. Мақсатты
(арнайы) салықтардың нысаналы арналымы болды және әдеттегідей түрлі арнайы
қорлардың қаржы базасын құруға арналады.
Объектінің экономикалық белгілері бойынша табысқа салынатын салықтар
және тұтынуға салынатын салықтар болып ажыратылады. Табысқа салынатын
салықтар төлеушінің салық салынатын кез келген объектіден алған
табыстарынан алынады. Тұтынуға салынатын салықтар – бұл тауарлар мен
қызметтерді тұтыну кезінде төленетін шығынға салынатын салықтар.
Қазақстан Республикасының қазіргі салық жүйесі салықтарды құру мен
алудың нақтылы әдістерін анықтайды, салықтың тиісті элементтері арқылы
салық салудың тәртібін белгілейді, яғни салық механизмін құрайды.
Сурет 1. Салықтық жоспарлау механизмінің элементтері
Салық субъектісі немесе төлеуші – салықты және басқа да төлемдерді
бюджетке төлеуші тұлға.
Салық объектісі – мүлік пен іс әрекеттір салық объектілері.
Салық базасы – салық салу объектісі мен салық салуға байланысты
объектінің құндық, заттай немесе өзге де сипаттамалары, олардың негізінде
бюджетке төленуге тиіс салықтар және басқа да міндетті төлемдердің сомасы
анықталады. Салықтық негізгі базасы мыналар болып табылады:
1. Табысқа салынатын салық.
2. Тауарларға салынатын салықтар.
3. Капиталға салынатын салық.
Салық мөлшерлемесі салық базасының өлшем бірлігіне салық
есептеулерінің шамасын білдіреді. Салық салу практикасында мөлшерлемелердің
мынадай түрлерін ажыратады:
-тұрақты салық мөлшерлемесі. Олар табыс көзіне қарамастан, салық салу
бірлігіне абсолюттік сомада белгіленеді (мысалы, мұнайдың 1 тоннасына,
газдың 1 текше метріне);
-үйлесімді салық мөлшерлемесі. Олар салық объектісіне бірдей пайыздық
қатынаста іс-әрекет етеді;
-прогрессивті салық мөлшерлемесі. Бұл жағдайда прогрессивті салық
мөлшерлемесі табыстың артуына қарай өсіп отырады;
-регрессивті салық мөлшерлемесі. Олар табыстың өсуіне қарай төмендейді
және табысы көп тұлғаларға тиімді болып келеді.
Салықтық бақылау – салық органдарының салық заңнамасының орындалуын,
жинақтаушы зейнетақы қорларына міндетті зейнетақы жарналарының толық және
уақтылы аударылуын бақылауы. Салықтық бақылау мынандай нысандарда жүзеге
асырылады:
1. Салық төлеушілерді тіркеу есебі.
2. Салық салу объектілері мен салық салумен байланысты объектілерді
есепке алу.
3. Бюджетке түсетін түсімдерді есепке алу.
4. Қосылған құнға салынатын салықты төлеушілерді есепке алу.
5. Салық тексерістері.
6. Салық төлеушілердің қаржы-шаруашылық қызметінің мониторингі.
7. Фискалдық жады бар бақылау –касса машиналарын қолдану ережелері.
8. Акцизделетін тауарлардың кейбір түрлерін таңбалау және акциздік
постыларды белгілеу.
9. Мемлекет менішігіне айналдырылған мүлікті есепке алу, бағалау және
сату тәртібін сақтауды тексеру.
Кедендік бақылау комитеті өз құзыры шегінде Қазақстан Республикасының
кеден шекарасы арқылы тауарлардың өтуімен байланысты төленуге тиіс
салықтарды және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдерді өндіріп алу
жөніндегі салықтық бақылауды Салық кодексіне және кеден заңнамасына сәйкес
жүзеге асырылады.
Қазақстан Республикасының салық заңдары салық және бюджетке төленетін
басқа да міндетті төлемдерді төлеудің міндеттілігі, салық салудың
айқындығы, әділдігі, салық жүйесінің біртұтастығы және салық заңының
жариялығы принципіне негізделеді.
Қазақстан Республикасының салық заңдарының ережелері осы Кодексте
белгіленген салық салу принципіне қайшы келмеуге тиіс.
Салық салудың принципі мынадай түрлерге бөлінеді:
1. Салық салудың міндеттілігі принципі. Салық төлеуші салық заңдарына
сәйкес салық міндеттерін толық көлемінде және белгіленген мерзімдерде
орындауға міндетті.
2. Салық салудың айқындығы принципі. Қазақстан Республикасының салық және
бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдері айқын болуға тиіс.
Салық салу айқындығы салық төлеушінің салық міндеттері туындауының,
орындалуының, тоқтатылуының барлық негіздері мен тәртібін салық
заңдарын да белгілеу мүмкіндігін білдіреді.
3. Салық салудың әділдігі принципі. Қазақстан Республикасында салық салу
жалпыға бірдей және міндетті болып табылады. Жеке сипаттағы салық
жеңілдіктерін беруге тыйым салынады.
4. Салық жүйесінің біртұтастығы принципі. Қазақстан Республикасының салық
жүйесі Қазақстан Республикасының бүкіл аумағында барлық салық
төлеушілерге қатысты біртұтас болып табылады.
5. Салық заңдарының жариялылығы принципі. Салық салу мәселелерін
реттейтін нормативтік құқықтық актілер ресми басылымдарда міндетті
түрде жариялануға тиіс.
Салықтар - бұл заңды белгіленген ретпен тұрғындардан,
кәсіпорындардан, мекемелерден алынатын міндетті төлемдер жүйесі.
Салықтың негізгі көзі мыналар болып табылады (кесте 1).
1 Кесте- Салықтың негізгі көздері
№№ Салықтың түрі Аты
1 Табысқа салынатын салық Бұған заңды тұлғалар мен жеке тұлғалардың
табысына салынатын салық жатады.
2 Тауарларға салынатын Олар қосылған құнға салынатын салықтарды,
салықтар акциздерді, кеден баждарын қамтиды
3 Капиталға салынған салық Оған мұрадан алынатын салық, сыйлыққа
салынатын салық, жерге салынатын салық,
бағалы қағаздарды сатуға салынатын салық
жатады
Қазақстан Республикасы аумағында қолданылатын салықтар тура және
жанама болып табылады. Жанама салықтарға қосылған құнға салынған салық және
акциздер жатады. Басқа салықтар тура салықтарға жатады.
Салық түрлері 2 кестеде көрсетілген.
Кесте 2- Салық түрлері
№№ Салықтың аты
1 Корпорациялық табыс салығы
2 Жеке табыс салығы
3 Қосылған құн салығы
4 Акциздер
5 Жер қойнауын пайдаланушылардың салықтары мен арнаулы төлемдері
6 Әлеуметтік салық
7 Жер салығы.
8 Көлік құралдары салығы.
9 Мүлік салығы
Корпорациялық табыс салығы. Корпорациялық табыс салығын төлеушілерге
ҚР-ның Ұлттық Банкі мен мемлекеттік мекемелерді қоспағанда, Қазақстан
Республикасының резидент заңды тұлғалары, сондай-ақ Қазақстан
Республикасында қызметін тұрақты мекеме арқылы жүзеге асыратын немесе
Қазақстан республикасындағы көздерден табыс табатын резидент емес заңды
тұлғалар жатады.
Салық салу объектілері:
-салық салынатын табыс;
- төлем көзінен салық салынатын табыс;
- ҚР-да қызметін тұрақты мекеме арқылы жүзеге асыратын резидент емес
заңды тұлғаның таза табысы корпорациялық табыс салығы салынатын объектілер
болып табылады.
Жеке табыс салығы. Салық кодексінің 143 бабына сәйкес айқыдалатын
салық салу объектілері бар жеке тұлғалар жеке табыс салығын төлеушілер
болып табылады. Жеке табыс салығы негізінен қызметкерлердің алатын
еңбекақыларынан ұсталынады.
Салық салу объектілері. Салық кодексінің 144-бабында көрсетілген
табыстарды қоспағанда, жеке табыс салығы салынатын объектілер мыналар:
1. Төлем көзінен салық салынбайтын табыстар.
2. Төлем көзінен салық салынатын табыстар және оған жататындар:
- қызметкердің табысы;
- біржолғы төлемдерден алынған табыс;
- жинақтаушы зейнетақы қорларынан берілетін зейнетақы төлемдері;
- дивидендтер, сыйақылар, стипендиялар және т.б.
145 баптың 1 тармағы бойынша жеке табыс салығы көрсетіледі.
Жеке табыс салық ставкаларына төмендегілерді жатқызуға болады (кесте
3).
Кесте 3- Жеке табыс салық ставкалары
№№ Жеке табыс салық ставкалары
1 салық төлеушінің табыстарына 10 проценттік ставка бойынша салық
салынуға тиіс
2 сыйақылар (жинақтаушы сақтандыру шарттары бойынша сыйақыларды
қоспағанда), ұтыстар түріндегі табыстарға 10 проценттік ставка
бойынша салық салынады
3 дивидендтер түріндегі табыстарға 5 проценттік ставка бойынша салық
салынады
Әлеуметтік салық. Әлеуметтік салық төлеушілер мыналар:
1. Қазақстан Республикасының резидент заңды тұлғалары, сондай-ақ
Қазақстан Республикасында қызметін тұрақты мекемелер арқылы жүзеге
асыратын резидент еместер.
2. Жеке кәсіпкерлер.
3. Жеке нотариустар, адвокаттар әлеуметтік салық төлеушілер (бұдан әрі-
салық төлеушілер) болып табылады.
Заңда тұлғаның шешімі бойынаш оның құрылымдық бөлімшелері әлеуметтік
салық төлеушілер ретінде қарастырылуы мүмкін.
Салық салу объектісі:
1. Кодекстің 149-бабының 2 тармағына сәйкес белгіленетін кірістер түрінде
жұмыс берушінің қызметкерлерге төлейтін шығындары 315-баптың 1-тармағының
1-тармақшасында және 2 тармағында аталған төлеушілер үшін салық салу
объектісі болып табылады, оларға осы Кодекстің 144-бабының
тармақшаларында белгіленген төлемдер, сондай-ақ мыналар қосылмайды:
- Мемлекеттер, мемлекеттердің үкіметтері және халықаралық
ұйымдар желілері арқылы берілетін гранттар қаражаты есебінен
жасалатын төлемдер;
- Қазақстан Республикасының Президенті, Қазақстан
Республикасының үкіметі белгілейтін мемлекеттік сыйлықақылар,
стипендиялар;
- спорт жарыстарында, байқауларда, конкурстарда жүлделі орындар
үшін белгіленетін ақшалай наградалар;
- Ұйым таратылған немесе жұмыс берушінің қызметі тоқтатылған,
қызметкерлердің штат санын қысқартылған немесе қызметкер
әскери қызметке шақырылған жағдайда жеке еңбек шарты бұзылған
кезде Қазақстан Республикасының заңдарымен белгіленген
мөлшерде төленетін өтемдер;
- Пайдаланылмаған еңбек демалысы үшін жұмыс берушінің
қызметкерлерге төлейтін өтемдері;
- Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес жинақтаушы
зейнетақы қорларына қызметкерлердің міндетті зейнетақы
жарналары.
2. Кодекстің 315-бабы 1-тармағының 2) және 3)-тармақшаларында аталған
төлеушілер үшін, төлеушілердің өздерін қоса алғанда, қызметкерлер саны
әлеуметтік салық салу объектісі болып табылады.
Жер салығы. Салық салу мақсатында барлық жерлер олардың арналған
нысаны мен тиесілілігіне қарай мынадай санаттарға:
- Ауыл шаруашылық мақстындағы жерлерге;
- Елді мекендер жерлеріне;
- өнеркәсіп, көлік, байланыс, қорғаныс және өзге де ауыл
шаруашылығы емес мақсаттағы жерлерге (бұдан әрі-өнеркәсіп
жерлері);
- Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар жерлеріне, сауықтыру, тарихи-
мғдени мақсаттағы жерлерге (бұдан әрі-ерекше қорғалатын табиғи
аумақтар жерлері);
- Орман қорының жерлеріне, су қорының жерлеріне, запастағы
жерлерге жатқызылуына қарай қарастырылады.
Елді мекендер жерлері салық салу мақсаты үшін мынадай екі топқа
бөлінген:
1. Тұрғын үй қоры,соның ішінде олардың жанындағы құрылыстар мен
ғимараттар орналасқан жерлерді қоспағанда елді мекендер жерлері;
2. Тұрғын үй қоры, соның ішінде олардың жанындағы құрылыстар мен
ғимараттар орналасқан жерлер.
Жер салығы негізінен меншік құқығын, тұрақты жер пайдалану құқығын,
өтеусіз уақытша жер пайдалану құқығын куғландыратын құжаттар, жер
ресурстарын басқару жөніндегі уәкілетті орган ғр жылдың 1 қаңтарындағы
жағдай бойынша берген жерлердің мемлекеттік сандық жғне сапалық есебінің
деректері негізінде есептеледі.
Жер салығын төлеушілер:
1. Жеке меншік құқығындағы.
2. Тұрақты жер пайдалану құқығындағы.
3. Бастапқы өтеусіз уақытша жер пайдалану құқығындағы салық салу
объектілері бар жеке жғне заңды тұлғалар жер салығын төлеушілер болып
табылады.
Жеке тұлғаларға өзіндік (қосалқы) үй шаруашылығын,бағбандық жғне
саяжай құрылысын жүргізу үшін қора-қопсы салынған жерді қоса алғанда,
берілген ауыл шаруашылық мақсатындағы жерлерге, базалық салық ставкалары
мынадай мөлшерлерде белгіленеді - көлемі 0,50 гектарға дейін қоса алғанда –
0,01 гектар үшін 20 теңге, 0,50 гектардан асатын алаңға – 0,01 гектар үшін
100 теңге.
Елді мекендердің жерлеріне (үй іргесіндегі жер учаскелерін қоспағанда)
жерлеріне салынатын базалық салық ставкалары алаңның бір шаршы метріне
шаққанда мынадай мөлшерлерде белгіленеді (кесте 4).
Кесте 4 - Елді мекендердің жерлеріне салынатын салық ставкалары
Тұрғын үй қоры, соның ішінде Тұрғын үй қоры,соның
оның іргесіндегі құрылыстар ішінде оның іргесіндегі
Елді мекеннің түрі мен ғимараттар алып жатқан құрылыстар мен ғимараттар
жерді қоспағанда, елді алып жатқан жерлерге
мекендердің жерлеріне салынатын салықтың
салынатын салықтың базалық базалық ставка-лары
ставкалары (теңге) (теңге)
Алматы 28,95 0,96
Астана 19,30 0,96
Ақтау 9,65 0,58
Ақтөбе 6,75 0,58
Атырау 8,20 0,58
Тараз 9,17 0,58
Қарағанды 9,65 0,58
Қызылорда 8,68 0,58
Көкшетау 5,79 0,58
Қостанай 6,27 0,58
Павлодар 9,65 0,58
Петропавл 5,79 0,58
Орал 5,79 0,58
өскемен 9,65 0,58
Шымкент 9,17 0,58
Алматы облысы:
Облыстық маңызы бар6,75 0,39
қалалар
Аудандық маңызы бар5,79 0,39
қалалар
Ақмола облысы:
Облыстық маңызы бар5,79 0,39
қалалар
Облыстық маңызы барОблыс орталығы үшін 0,39
басқа қалалар белгіленген ставканың 85
проценті
Аудандық маңызы барОблыс орталығы үшін 0,19
басқа қалалар белгіленген ставканың 75
проценті
Поселкелер 0,96 0,13
Селолар (ауылдар) 0,48 0,09
Елді мекендердің тұрғын үйге қызмет көрсетуге арналған жғне тұрғын үй
қоры, оның ішінде ондағы құрылыстар мен ғимараттар орналасқан жерлеріне
жататын жер учаскесінің бір бөлігі үй іргесіндегі жер учаскесі деп
есептеледі.
Мүлік салығы негізінен заңды тұлғалар мен жеке кғсіпкерлерге
салынады.
Салық төлеушілер:
1) Қазақстан Республикасының аумағында меншік,шаруашылық жүргізу
немесе оралымды басқару құқығында салық салу объектісі бар заңды тұлғалар
(соның ішінде Қазақстан Республикасында қызметін жүзеге асыратын Қазақстан
Республикасының резиденті емес заңды тұлғалар);
2) Қазақстан Республикасының аумағында меншік құқығында салық салу
объектісі бар жеке кәсіпкерлер.
Салық салу объектісі:
Заңды тұлғалар мен жеке кғсіпкерлер үшін негізгі құралдар (оның ішінде
тұрғын үй қорының құрамында тұрған объектілер) мен материалдық емес
активтер салық салу объектісі болып табылады.
Мүлік салығы ставкалары:
1. Заңды тұлғалар (осы баптың 2-тармағында аталғандарды қоспағанда)
мен жеке кәсіпкерлер салық салу объектілерінің орташа жылдық құнына 1%
процент ставка бойынша мүлік салығын есептейді.
2. Төменде аталған заңды тұлғалар салық салу объектілерінің орташа
жылдық құнына 0,1 процент ставка бойынша мүлік салығын есептейді:
- діни бірлестіктерді қоспағанда, заңда белгіленген заңды тұлғалар;
- негізгі қызмет түрі кітапханалық қызмет көрсету саласындағы жұмыстарды
орындау (қызмет көрсету) болып табылатын ұйымдар;
- ғылыми кадрларды мемлекеттік аттестаттау саласындағы функцияларды
жүзеге асыратын мемлекеттік кғсіпорындар;
Жеке тұлғалардың мүлік салығы. Меншік құқығында салық салу объектілері
бар жеке тұлғалар жекетұлғалардың мүлік салығын төлеушілер болып табылады.
Салық салу объектісі:
Жеке тұлғаларға меншік құқығымен тиесілі жғне кғсіпкерлік қызметте
пайдаланылмайтын мынадай объектілер:
1. Қазақстан Республикасы аумағындағы тұрғын үй-жайлар, саяжай
құрылыстары, гараждар жғне өзге де құрылыстар, ғимараттар,үй-жайлар;
2. Қазақстан Республикасының аумағындағы аяқталмағын құрылыс
объектілері-қоныстану (пайдалану) кезінен бастап жеке тұлғалардың мүлкіне
салық салу объектісі болып табылады.
Қосымша құн салығы - бұл тауар өндіру ісінің барлық кезеңінде
жасалатын құн өсімінің бір бөлігін, бюджетке тапсыру формасы болып
табылады. Қосымша құн салығы өнімнің бағасына кіргізілмейді.
Бұл салық тауармен, қызметтердің түпкі тұтынушылардың сатып алу
барысында, сонымен бірге, товарларды өндірумен, өткізудің әр түрлі
кезеңдерінде төленеді. Бұл негізінен мыналарға салынады:
- сүт өнімдері;
- балық өнімдері;
- көкөніс;
- жұмыртқа;
- өсімдік майы;
- қант;
- нан;
- ұн;
- бидай тағы басқаларға.
Акциз салығы - Қазақстан аумағында өндірілген жғне ҚР-ң аумағына
импортталған тауарларға, сондай Салық кодексінің 257 бабында анықталған
қызмет түрлеріне салынады.
Мына тауарларға салынады:
- спирттің барлық түрлері;
- алкоголь өнімі;
- темекі бұйымдары;
- бекіре;
- қызыл балық уылдырығы;
- алтыннан;
- платинадан істелінген бұйымдар;
- жеңіл автомобильдер тағы басқалар.
1.2 Жеке табыс салығын төлеушілер және салық салу объектілері
Кептеген елдерде жеке тулгалардың табыстарына салынатын
салықтъң принциптері ортақ болып келеді.
Негізгі принциптері мыналар:
- барлық салық толеушілер резидент және резидент емес деп белінеді.
Резиденттікті аньқтаудьқ басты белгілері болып жеке тұлғаны нақты бір ел
аумағында алты айдан астам мерзім аралығында болуы. Резидент салық
төлеушілер ел ішінде және елден тысары жерде алған барлық табыстарынан
салъқ төлесе, резидент еместер тек ел ішінде алган табыстарынан салықты
төлем кезіненң телейді, яғни олардың салық жауапкершілігі шектеулі;
- салық салу барысында әр түрлі кездерден алган барлық табыстары
негізінде жиынтық табысы анықталады;
- салық телеушінің салық салу барысында негізіне, асырауындағы әрбір
адамга салық салынбайтын минимум мелшері беріледі;
- салық салу кезінде медициналық шыгындар, әлеуметтік сақтандыруға
телеген жарналар, касіби шьигьиндар жиынтық табыстан шегеріледі;
- салық сомасы үдемелі салық ставкасы негізінде анықталады;
- жұмыс істейтін ерлі-зайыптылар салықты бірге немесе белек төлеуіне
болады.
Салықтың есептелу немесе алыну тетіктерінде кейбір ерекшеліктері
болмаса, салык салудың объектісі және төлеушілері ұқсас болып келеді, жеке
тұлғалар табыстарынан бөлек, салықты жеке өзі төлейді немесе жиынтык
табыстан төленеді. Көптеген мемлекеттерде кандай әдіс негізінде салық
төлейтінін салық төлеушінің өзі тандайды, сонымен бірге асырауындағъі
адамдарга қатысты салық шегерімдерін ерлі-зайыптылардың біреуінің ғана
жолдануына болады.
Табыстардың негізгі қурамына:
- еңбекақы,
- сыйақы,
- кәсіпкерлік қызметтен түскен табыс,
- зейнетақы,
- алимент,
- жылжымайтын мүлікті жалға беруден түскен табыс,
- бір жылғы жәрдемақы, жұмыссыздық және жұмысқа уақытша жарамсыздық
(денсаулыгына байланысты) бойынша төлемдер,
- дивиденд және рента түріндегі табыстардың барлық түрлерін жаткызуга
болады.
Табыс салығы 12 айга тең болатын күнтізбелік немесе каржы жылы ішінде
алынган барлық табыстарынан алынады. Нақты бір кезеңдегі салықты есептеу
барысында табыстан салық заңдылығы бойынша бекітілген кейбір шегерімдер
шегеріліп, жеңілдіктер қолданылады. Барлық елдерде салық сальнбайтын
минимумң пайдаланылады. Ал салық салынбайтын минимум барлык салық
төлеушілерге, олардың отбасы мүшелеріне, асыраушыдағы адамдарга беріледі.
Сонымен бірге есепті кезең аралығында жасалған барлык нақты шығындар да
салық салынатьн табыстан шегеріліп тасталады. Нәтижесінде алынган салык
салынатын табыска (АҚШ-та ол тузетілген салық салынатын табыс деп аталады)
үдемелі шәкіл негізінде салық есептеліп салынады.
Жеке тұлғалардың табыстарына салынатын салықты есептеу барысында
мемлекеттер арасында мынадай айырмашылықтарға назар аударуга болады. Атап
айтканда:
• салык салу барысында камтылатын табыстардық қурамы;
• салықты азамагггардың жеке өзі немесе отбасы атынан төлеуі;
• салық жңілдіктерінің құрамы және қолдану ерекшеліктері;
• салык салу шәкілі (шкала) әр елдерде әр түрлі болуы.
Салык жеңілдіктерін колдану барысында назар аударатын тағы да бір
ерекшелік - салық жеңілдіктерінің салық несиесі немесе салық темендетуі
түрінде беріледі болмаса салық салынатын табысты анықтау барысында оған
табыстың жекелеген түрлерін қоспайды.
Салық жеңілдіктері екі топка белінеді:
- стандартты;
- стандартты емес.
Стандартты салық жеңілдіктеріне салық төлеушінің өзіне және
асырауындағы адамдарға, сондай-ак мүгедектерге, қарт адамдарға берілетін
салық салынбайтын минимумды жатқызуға болады.
Жалпы стандартты салық жеңілдіктерінің мынадай түрлері бар:
• негізгі, ягни салық төлеушінің табыс мөлшеріне тәуелсіз өзіне салық
жеңілдігінің берілуі. Бұган салык салынбайтын минимумды жатқызуға болады;
• отбасы жағдайына байланысты жеңілдіктердің берілуі, отбасылық
төмендетуң деп аталады;
• асырауындағы адамдарға берілетін салық төмендетулері.
Кейбір мемлекеттерде жеңілдік балаларга берілетін салық
төмендетулерінің орнына балаларга берілетін жәрдемақы сомасына косылып
беріледі.
Стандартты емес салық жеңілдіктерінің стандарты салық жеңілдіктерінен
айырмашылығы - оньң салық телеушінің накты жұмсаған шығындарымен байланысты
болуында.
Бельгия, Финляндия, Греция, Норвегия, Люксембург сияктьи елдерде салық
жеңілдігі сол елдердің заңы бойынша белгіленген төменгі табыс деңгейін
салықтан босату арқылы беріледі. Бұл нольдік ставкамен салық салуң деп те
аталады.
Жеке табыс салығы - жеке тұлғалардың ең бірінші кезекте төлейтін
салығы болып саналады. Себебі, тапқан табыстарынан немесе табыс көздерінің
бір бөлігін салық ретінде аударып отырады.
Қазақстан Республикасының Президенті Н.Назарбаев халыққа арнаған
Жолдауында жеке табыс садығының ставкаларын төмендетіп, салық төлеу
тәртібін оңтайлы етіп, белгілі бір жүйеге келтіруді атап өтті, яғни мұны
жеке тұлғаларға халықтың әлеуметтік жағдайының жақсаруына қосқан үлесі
ретінде қарауға болады.
Жеке табыс салығы алғашқы салықтардың бірі.
Салық кодексі қабылданғанда дейінгі кезеңде бұл салық түрі жеке
тұлғалардың табыстарына салынатын табыс салығың деп аталатын. Салық кодексі
қабылданып, бұл атау қысқарып, халықаралық стандартқа сәйкес, жеке табыс
салығың деп аталды.
Жеке табыс салығын – салық салу объектілері бар жеке тұлғалар төлейді.
Резидент емес жеке тұлғалар жеке табыссалығы бойынша салықты есептеп,
төлейді және жеке табыс салығы бойынша салық декларациясын табыс етеді.
Жеке табыс салығы бойынша негізінен екі салық салу объектілері бар:
1) төлем кезінен салық салынатын табыстар;
2) төлем көзінен салық салынбайтын табыстар.
1. Төлем көзінен салық салынатын табыстар.
Салық төлеушінің төлем көзінен салық салынатын табыстары жеке
тұлғалардың ақшалай түрде алған барлық табыстарының жиыны болып табылады
және оның құрамына жататындар:
Салық төлеушінің төлем көзінен салық салынатын табыстары 5 кестеде
қарастырылған.
Кесте 5- Салық төлеушінің төлем көзінен салық салынатын табыстары
№№ Салық төлеушінің төлем көзінен салық салынатын табыстары
1 - қызметкердің табысы;
2 - біржолғы төлемдерден алынған табыс;
3 - жинақтаушы зейнетақы қорларынан берілетін зейнетақы төлемдері;
4 - дивидендтер, сыйақылар, ұтыстар түріндегі табыс;
5 - стипендиялар;
6 - жинақтаушы сақтандыру шарттары бойынша табысы жатады
Салықты есептеу және төлеу. Салық агенттері жеке табыс салығын есептеу
мен ұстап қалуды төлем көзінен салық салынатын табыс төленетін күннен
кешіктірмей жүргізеді. Салық агенттері төленген кірістер бойынша салықты
аударуды төлем төленетін айдан кейінгі айдың 20-сына дейін өзінің
орналасқан жері бойынша жүзеге асырады. Салық агенттері тиісті бюджеттерге
құрылымдық бөлімшелер бойынша салық төлеуді олардың орналасқан жері бойынша
жүзеге асырады. Депозитарлық қолхат бойынша кірістер төлеу көзі осындай
депозитарлық қолхаттың базалық активінің эмитенті болып табылады.
Салық агенттері жеке табыс салығы бойынша есеп-қисапты салық органына
салық төленетін жер бойынша есепті тоқсаннан кейінгі айдың 20-сынан
кешіктірмей табыс етеді.
Жеке табыс салығы бойынша есеп-қисапқа қосымшадағы кірістерді, сондай-ақ
құмар ойында және (немесе) бәс тігуде алынған мүліктік пайда түріндегі
кірістерді қоспағанда, жеке тұлғаның төленген кірістері туралы мәліметтер
көрсетіледі.
Оңайлатылған декларация негізінде арнаулы салық режимін қолданатын салық
агенттерінің жеке табыс салығы бойынша есепті табыс етуі ҚР заңдарында
белгіленген тәртіппен жүзеге асырылады.
Қызметкердің төлем көзінен салық салынатын табысы:
1. Қызметкердің жұмыс беруші есептеген, салық шегерімдері сомасына
азайтылған табыстары төлем көзінен салық салынатын табысы болып табылады.
2. Жұмыс беруші материалдық, әлеуметтік игіліктер немесе өзге де
материалдық пайда түрінде берген табыстарды қоса алғанда, жұмыс беруші
төлейтін ақшалай немесе заттай нысандағы кез келген табыстар қызметкердің
табыстарына жатады.
Қызметкердің заттай нысандағы табысы.
1. Қызметкердің заттай нысанда алған табысына:
1) заттай нысандағы еңбекақы;
2) қызметкер алған тауарлар, қызметкердің мүддесін көздеп орындалған
жұмыстар, қызметкерге өтеусіз негізде көрсетілген қызметтер;
3) қызметкердің үшінші тұлғалардан алған тауарлар (жұмыстар, қызмет
көрсетулер) құнын жұмыс берушінің төлеуі кіреді.
2. Қосылған құн салығы мен акциздердің тиісті сомасын қоса алғанда,
заттай нысандағы тауарлардың (жұмыстардың, қызметтердің) құны қызметкердің
осындай нысандағы табысы болып табылады.
Қызметкердің материалдық пайда түріндегі табысы:
Қызметкердің материалдық пайда түрінде алған табысы мыналарды да
қамтиды:
1) қызметкерге сатылатын тауарлардың (жұмыстардың, қызмет
көрсетулердің) құны мен осы тауарларды (жұмыстарды, қызмет көрсетулерді)
сатып алу бағасы немесе олардың өзіндік құны арасындағы теріс айырма;
2) жұмыс берушінің шешімі бойынша қызметкердің оның алдындағы
қарызының немесе міндеттемесінің сомасын есептен шығару;
3) жұмыс берушінің өз қызметкерлерінің сақтандыру шарттары бойынша
сақтандыру сыйлықақыларын төлеуге жұмсаған шығыстары;
4) жұмыс берушінің қызметкердің өз қызметіне байланысты емес
шығындарының орнын толтыруға жұмсаған шығыстары.
Салық шегерімдері кесте 6 көрсетілген.
Кесте 6- Салық шегерімдері
1 Қызметкердің 1) Қазақстан Республикасының заң актісінде табысты
төлем көзінен есептеудің тиісті айға белгіленген ең төменгі жалақы
салық салынатын мөлшеріндегі сома;
табысын анықтау 2) жинақтаушы зейнетақы қорларына Қазақстан
кезінде салық Республикасының заңдарында белгіленген мөлшерде
жылы ішіндегі төленетін міндетті зейнетақы жарналары.
әрбір ай үшін 3) өз пайдасына енгізген ерікті зейнетақы жарналары;
шегерімге
мыналар 4) жеке тұлғаның жинақтаушы сақтандыру шарттары
жатқызылады бойынша өз пайдасына енгізетін сақтандыру
сыйлықақылары.
5) жеке тұлға - Қазақстан Республикасының резиденті
Қазақстан Республикасының тұрғын үй құрылысы жинақ
ақшасы туралы заңнамасына сәйкес Қазақстан
Республикасының аумағында тұрғын үй жағдайларын
жақсарту жөніндегі іс-шараларды жүргізуге тұрғын үй
құрылыс жинақ банктерінен алған заемдары бойынша
сыйақыны өтеуге жұмсалған сомалар.
Жарты айдан аз жұмыс істеген қызметкердің төлем
көзінен салық салынатын табысын айқындау кезінде заң
тәртібіне сәйкес шегерім жүргізілмейді.
2 Салық төлеушіге 1. Қызметкердің табысы бойынша жеке табыс салығының
шегерім жасау сомасы қызметкердің салық жылы ішінде төлем көзінен
құқығы өзі салық салынатын табысына ставканы қолдану жолымен
берген өтініштіңесептеледі.
және салық 2. Жеке табыс салығын есептеу және ұстап қалу
төлеуші табыс уәкілетті мемлекеттік орган белгілеген тәртіппен ай
еткен растаушы сайын жүргізіледі.
құжаттардың Қазақстан Республикасының резиденттері болып
негізінде жұмыс табылатын шетелдік азаматтар мен азаматтығы жоқ
берушілердің адамдар табыстарының жекелеген түрлерінен жеке табыс
бірінен алатын салығын есептеу және төлеу тәртібі Қазақстан
табыстары Республикасының резиденттері болып табылатын
бойынша шетелдік азаматтар мен азаматтығы жоқ адамдардың
беріледі. табыстарынан жеке табыс салығын есептеуді, төлеуді,
Салықты есептеу сондай-ақ салық есептілігін беруді салық агенті
және ұстап қалу заңға сәйкес жүргізеді.
3 Салық агенті Біржолғы төлемдерден түскен табыс:
күнтізбелік жыл Біржолғы төлемдерден түскен табысқа, мыналарды:
ішінде осы бапта1) дара кәсіпкерлерге, жеке нотариустар мен
және жеке табыс адвокаттарға өздерінің қызметіне байланысты табыстар
салығын есептеу бойынша төлемдерді, сондай-ақ жеке тұлғаларға
және төлеу біржолғы талон негізінде арнайы салық режимін
тәртіптерінің пайдалана отырып, қызметін жүзеге асыруға байланысты
біреуін ғана табыстар бойынша төлемдерді;
қолдануға 2) жеке тұлғалардан мемлекеттік тіркеуге жататын
құқылы. жылжымайтын мүлік, механикалық көлік құралдары мен
Жеке табыс тіркемелерді сатып алғаны үшін оларға төленетін
салығын төлемдерді қоспағанда, салық төлеушілердің Қазақстан
есептеудің және Республикасының заңнамасына сәйкес салық
төлеудің таңдап агенттерімен жасасқан азаматтық-құқықтық сипаттағы
алынған тәртібі шарттар бойынша табысы, сондай-ақ жеке тұлғаларға
күнтізбелік жыл төленетін басқа да біржолғы төлемдер жатады.
ішінде
өзгермейтін
болуға тиіс.
Төлем көзінен
салық салынатын
біржолғы
төлемдерден
түскен табыс
Салық сомасын есептеу:
Жеке табыс салығының сомасы төлем көзінен салық салынатын біржолғы
төлемдерден түскен табысқа белгіленген ставканы қолдану жолымен есептеледі.
Төлем көзінен салық салынатын жинақтаушы зейнетақы қорларынан
төленетін зейнетақы төлемдері.
Төлем көзінен салық салынатын зейнетақы төлемдеріне салық
төлеушілердің зейнетақы жинақтамаларынан жинақтаушы зейнетақы қорлары табыс
есептеудің әрбір айы үшін тиісті қаржы жылына арналған республикалық бюджет
туралы заңда белгіленген ең төменгі жалақы мөлшеріндегі сомаға азайтылған
төлемдер жатады.
Төлем көзінен салық салынатын дивидендтер, сыйақылар, ұтыстар
түріндегі табыс
Салық сомасын есептеу:
1. Жеке табыс салығының сомасы жеке тұлғаларға төленетін дивидендтер,
сыйақылар мен ұтыстар түріндегі табыстарға заңда белігіленген ставкаларды
қолдану жолымен есептеледі және ұсталады.
2. Ұтысты, сыйақыны төлеу кезінде ұсталған салық сомасы төлем көзінен
осы салықты ұстап қалуын растайтын құжаттар болғанда салықтарды есептеу
шығару мен төлеуді жалпыға бірдей белгіленген тәртіппен жүзеге асыратын
дара кәсіпкер салық кезеңі үшін есептеген жеке табыс салығының есебіне
жатқызылады.
Стипендиялар. Білім беру ұйымдарында оқып жүргендерге төлеуге арналған
ақша сомасы, сондай-ақ мәдениет, ғылым қайраткерлеріне, бұқаралық ақпарат
құралдары қызметкерлеріне және басқа жеке тұлғаларға төлеуге арналған ақша
сомасы табыс көзінен салық салынатын стипендия болып табылады.
Жинақтаушы сақтандыру шарттары бойынша табыс:
1. Сақтандыру сыйлық ақылары:
-жинақтаушы зейнетақы қорларындағы зейнетақы жинақтары есебінен;
-жеке тұлғаның жинақтаушы сақтандыру шарттары бойынша өз пайдасына
енгізетін сақтандыру сыйлықақылары есебінен;
-жұмыс берушінің жинақтаушы сақтандыру шарттары бойынша жұмыскердің
пайдасына енгізетін сақтандыру сыйлықтары есебінен төленген, сақтандыру
ұйымдары жүзеге асыратын сақтандыру төлемдері жеке тұлғаның жинақтаушы
сақтандыру шарттары бойынша табысы болып табылады.
Жеке тұлғаның жинақтаушы сақтандыру шарттары бойынша табыстарына
осындай шарттар ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz