ХАЛЫҚТЫ ЖҰМЫСПЕН ҚАМТУ МӘСЕЛЕСІН ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 62 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ . . . 3

1 ТАРАУ ЕҢБЕК НАРЫҒЫ ЖӘНЕ ОНЫҢ ҚҰҚЫҚТЫҚ РЕТТЕЛУІ

1. 1 Еңбек нарығы және оның мәні . . . 9

1. 2 Жұмыссыздық түсінігі және жұмыспен қамту теориялары . . . 13

1. 3 Еңбек нарығы және халықты жұмыспен қамтудың мемлекеттік

саясаты . . . 20

2 ТАРАУ ХАЛЫҚТЫ ЖҰМЫСПЕН ҚАМТУДЫ РЕТТЕУДІҢ ҰЙЫМДЫҚ ҚҰҚЫҚТЫҚ НЫСАНДАРЫ

2. 1 Еңбек нарығындағы жұмыспен қамту саясатының жағдайы . . . 28

2. 2 Қазақстан Республикасындағы халықты жұмыспен қамтудың әлеуметтік құқықтық сипаты . . . 33

. . . 4

3 ТАРАУ ХАЛЫҚТЫ ЖҰМЫСПЕН ҚАМТУ МӘСЕЛЕСІН ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ

3. 1 Жұмыспен қамтуды реттеудің шетелдік тәжірибесі . . . 42

3. 2 Қазақстан Республикасында жұмыспен қамту саясатын жетілдіру

жолдары . . . 48

3. 3 Қазақстан Республикасындағы еңбек нарығындағы жұмыссыздық проблемаларын шешу жолдары . . . 54

ҚОРЫТЫНДЫ . . . 60

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ . . . 65

КІРІСПЕ

Мемлекет басшысы өзiнiң Қазақстан халқына жыл сайынғы Жолдауында еңбек нарығының тиiмдiлiгiн арттыру, аз қамтылған, жұмыссыз бен өз бетiнше жұмыспен айналысушы халықты жұмыспен нәтижелi қамтуға жәрдемдесудiң белсендi бағдарламаларына тарту мiндеттерiн қояды.

Жұмыспен қамтудың белсендi саясатын жүргiзу Қазақстан Республикасының Үкiметi қызметiнiң негiзгi әлеуметтiк басымдықтарының бiрiне жатады. Жұмыспен лайықты қамтуды қамтамасыз ету - халықты әлеуметтiк қорғаудың негiзi, адами ресурстар әлеуетiн дамыту мен iске асырудың маңызды шарты, қоғамдық байлықтың артуы мен өмiр сүру сапасын жақсартудың басты құралы.

Еңбек нарығы өндірістің тиімділігін өсіруге, ғылыми-техникалық прогресті жеделдетуге осы негізде еңбекшілердің тұрмыс дәрежесін елеулі түрде көтеруге көмектеседі. Еңбек нарығы жұмыс орны мен кәсіпті (профессияны) таңдауға, өмір салтын қалыптастыруға, адамның экономикалык тәуелсіздігін қамтамасыз етуге жол ашады. Еңбек нарығы асқан жауапкершілікті, жинақылықты, тәртіпті қажет етеді. Мемлекет әр адамға нақтылы жұмыс орнын дайындау міндетінен арылады, сонымен әр адам өзіне лайықты еңбек орнын таңдап алуға ерікті. Мемлекеттің міндеті - еңбекшілерге тиімді енбек етуіне қолайлы жағдай жасаумен бірге, уақытша жұмыссыз қалғандарға әлеуметтік жәрдем жасау, оларды барынша қолдау және қорғау.

Жұмыссыздық - экономикалық теорияның бұрынғы және казіргі тарихындағы ең өткір мәселесінің бірі. Жұмыссыздықты әртүрлі мектеп өкілдері әртүрлі түсіндіреді. Мысалы, мальтузиандық теория жұмыссыздыктың пайда болуын тұрғындардың тым артып кетуімен түсіндіреді. Кейнстік теория бұл құбылысты нарықтық сұраныстың жетіспегендігімен дәлелдейді, еркін кәсіпкерлік мектебінін теориясы - жұмыссыздық жалақы деңгейінің жоғарылауымен туындайтынын айтады, яғни ол еркін болып табылады. Еркін кәсіпкерлік теориясы қазіргі өкілдері - «монетаристер» - осы көзқарасты құптайды.

Жұмыспен қамтылмау өндірістің тиімділігін арттыруы, сонымен бірге жұмысшы күшінің бір бөлігін жұмыстан босатуға мүмкіндік жасайтын немесе оның құрылымына, сапасына жаңа талаптар қоятын ғылыми-техникалық прогрестің салдары болуы мүмкін. Нарықтың экономикада жұмыссыздық дағдарыстар кезінде көбейеді. Нарық жоқ жағдайда жұмыссыздықтың көбею себебі мемлекеттің өндіргіш күштерді орналастырудағы бұрыс құрылымдық саясаты болуы мүмкін.

Қазақстан Республикасындағы қалыптасып отырған еңбек нарығы нақты еңбек нарығынан өзгешелеу. Мұнда әзірше жұмыс күшін еркін сату жүзеге аспай тұр және оның болуы әкімшілік құқықтық және экономикалық факторлармен шектелуде: әлі де болса паспорттық құжаттық режим сақталуда, жұмыс күшінін еркін аумактық құйылуын тоқтататын нақты тұрған жай нарығы болмай тұр.

Кез келген жұмыссыздықтың болуы - қоғам үшін ең ауыр экономикалық және әлеуметтік сілкініс. Батыс ғалымдарының пікірі бойынша, адамды жұмыссыз деп есептегенде, ол тек жұмыстан айырылып қана қоймай, өзінің абыройын да жоғалтады. Шетелде жұмыстан айырылуды психологиялық зақым ретінде бағалап, тек ең жақын туысқаны қайтыс болғаңда алатын стресс деңгейіңде қаралады.

Қазақстан Республикасында еңбек нарығын және жұмыспен қамту саласын реттеу 1991 жылдан бастап негiзiнен халықты жұмыспен қамтудың арнайы бағдарламалары форматында жүзеге асырылды: Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң 2000 жылғы 3 маусымдағы № 833 қаулысымен бекiтiлген Кедейлiкпен және жұмыссыздықпен күрес жөнiндегi 2000 - 2002 жылдарға арналған бағдарлама, Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң 2003 жылғы 26 наурыздағы № 296 қаулысымен бекiтiлген Қазақстан Республикасында кедейлiктi азайту жөнiндегi 2003 - 2005 жылдарға арналған бағдарлама және Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң 2005 жылғы 27 қаңтардағы № 68 қаулысымен бекiтiлген Қазақстан Республикасының халқын жұмыспен қамтудың 2005 - 2007 жылдарға арналған бағдарламасы. 2008 - 2010 жылдарға жұмыссыздықтың өсуiнiң алдын алуға, жұмыспен нәтижелi қамтудың өсуіне жәрдемдесуге, жұмыс күшiнiң сапасын арттыруға және ұлттық еңбек нарығын қорғауға бағытталған Қазақстан Республикасының халықты жұмыспен қамту жүйесiн жетiлдiру жөнiндегi iс-шаралар жоспары әзiрленiп, Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң 2007 жылғы 20 қарашадағы № 1114 қаулысымен бекiтiлген болатын.

Алайда әлемдiк қаржы-экономикалық дағдарыстың әсерiмен 2008 жылғы күзден бастап Қазақстан Республикасында өндiрiс қарқыны төмендей бастады, инфляцияның өсуi байқалды, жұмыспен қамтудың төмендеуi және тиiсiнше халық табысының азаюы белең алды. 264 кәсiпорын өндiрiсiн толық немесе iшiнара тоқтатты. Қырық мыңнан астам қызметкер iшiнара жұмыспен қамту режимiне ауыстырылды не ақысы төленбейтiн демалыстарға жiберiлдi. Жұмыссыз халық саны 559, 3 мың адам болды (немесе экономикалық белсендi халықтың 6, 6%) .

Жұмыссыздықтың өсуi, қызметкерлердiң одан әрi босатылуы, әсiресе өндiрiстiң экспортқа бағытталған салаларында болжанды. Құрылыс, сауда, көлiк және байланыс салаларында да жұмыс орындарының қысқару қаупi күтілді. Осындай жағдайда Мемлекет басшысының тапсырмасы бойынша Қазақстан Республикасының Үкiметi жұмыспен қамтуға, жұмыссыздықтың айтарлықтай өсуiне жол бермеуге, жұмыс орындарын сақтауға және жаңаларын құруға бағытталған арнайы Жұмыспен қамту және кадрларды қайта даярлау стратегиясын (Жол картасын) әзiрледi.

Жол картасы шеңберiнде жұмыспен қамтуға жәрдемдесудiң белсендi нысандарын (әлеуметтiк жұмыс орындары, жастар практикасы, қайта даярлау және бiлiктiлiктi арттыру) кеңiнен қолдану халықтың нысаналы топтары құрамындағы азаматтардың белсендiлiгiне ықпал еттi, ал жастар арасындағы жұмыссыздық деңгейi (4, 7 %) алғаш рет елдегi жұмыссыздықтың жалпы деңгейiнен төмен көрсеткiште белгiлендi.

Жол картасының негiзгi нәтижелерi: шамамен 9 мың жоба iске асырылды; 392 мың жұмыс орны құрылды; шамамен 150 мың адам даярлауға және қайта даярлауға жiберiлдi, олардың жартысына жуығы жұмысқа орналастырылды; 192 мыңнан астам адам әлеуметтiк жұмыс орындарына және жастар практикасы шеңберiндегi жұмыс орындарына орналастырылды.

Дағдарыс жағдайында iске асырылған халықты жұмыспен қамтудың қысқа мерзiмдi стратегиясы - Жол картасы жұмыссыздық деңгейiнiң өсуiне байланысты, оның деңгейiнiң 2009 жылғы екiншi тоқсандағы 6, 9 %-дан 2010 жылғы желтоқсанда 5, 5 %-ға дейін төмендеуiне қол жеткiзуге мүмкiндiк бердi. Жұмыспен қамтудың өсуi халық табысының артуы мен кедейлiк деңгейiнiң төмендеуiне негiз болды. Табысы ең төмен күнкөрiс деңгейiнен аз халық үлесi 2001 жылғы 46, 7 %-дан 2006 жылғы 18, 2 %-ға және 2010 жылғы 6, 9 %-ға дейін азайды.

Алайда оң өзгерiстерге қарамастан, ұлттық еңбек нарығы теңгерiмді емес. Жұмыссыздар бар болғанына қарамастан бос жұмыс орындарының толықтырылмауы сақталып отыр, экономика салаларының мамандарға деген қажеттiлiгiнiң объективтi болжамы жоқ. Еңбек ресурстары сапасының төмендiгiне және өндiрiс пен оқудың арасында нақты байланыстың болмауына байланысты жұмыс күшiнiң, бiрiншi кезекте бiлiктi кадрлардың, техникалық және қызмет көрсету еңбегi қызметкерлерiнiң тапшылығы байқалып отыр. Жұмыспен қамтылған халықтың шамамен үштен бiрiнiң кәсiптiк бiлiмi жоқ.

Жұмыспен қамтылған халық құрылымында өз бетiнше жұмыспен айналысатындардың үлесi - 33, 3 % немесе 2, 7 млн. астам адамды құрайды. Өз бетiнше жұмыспен айналысушылардың негiзгi бөлiгi ауылдық жерлерде тұрады және жеке шаруашылығын жүргiзумен айналысады, одан түсетiн табыс тiршiлiк етуге жеткiлiктi деңгейде ғана болады. Өз бетiнше жұмыспен айналысушылардың басым бөлiгi әлеуметтiк қорғау және қолдау жүйесiмен қамтылмаған.

Ауыл жастарының жағдайы ерекше алаңдаушылық тудырып отыр, кәсiптiк бiлiм алуға қолжетiмдiлiгi шектеулi болғандықтан, олар ресми еңбек нарығында iс жүзiнде бәсекеге қабiлетсiз болып табылады.

Еңбек нарығында қалыптасқан мұндай ахуалдың тiкелей салдары кедейлiктiң сақталуы болып табылады, 2010 жылғы 1 қазандағы жағдай бойынша 1, 1 млн. астам адамның табысы ең төмен күнкөрiс деңгейiнен аз.

Аз қамтылған халықты әлеуметтiк қолдауда жұмыспен қамтуға және еңбектен табыс табуға жәрдемдесудiң белсендi шаралары жеткiлiктi қолданылмайды.
Өткен ғасырдың 90 жылдарының соңында жұмыспен қамту қызметтерiне жүргiзiлген институционалдық қайта құрулар еңбек нарығын реттеу тиiмдiлiгiн төмендеттi. Осылайша қалыптасқан жағдай кедейлiктi төмендету қарқынын баяулатып қана қоймайды, сонымен қатар экономикалық өсудің жаңа кезеңiне өту жағдайында жұмыс күшiне деген сұраныстың артқанына қарамастан, елде бар еңбек ресурстарының толық пайдаланылмайтынын білдіреді.

Зерттеу тақырыбының өзектілігі . Еңбек нарығын реттеудің әлеуметтік-экономикалық, ұйымдастырушылық-инфрақұрылымдық қызмет ету тетіктерін жетілдіру, облыс тұрғындарын жұмыспен қамту, әлеуметтік қорғаудың белсенді формасы ретінде жұмыссыздарды кәсіби даярлау және қайта даярлау, қоғамдық бағдарлама жасау негізгі өзекті мәселелердің бірі болып отыр, ол өз кезегінде ғылыми тұрғыдан зерттеуді талап етеді.

Адам капиталын дамыту үшiн лайықты еңбекке қол жетiмдiлiктi ұлғайтудың ерекше маңызы бар.

Мемлекет басшысы бiрнеше мәрте атап көрсеткенiндей, жұмыспен қамту саясаты кедейлiктi еңсеру мен адамдардың әл-ауқатын арттыруда ең негізгі құрал болып отыр.

Елбасының тапсырмасымен еліміздің еңбек нарығындағы қалыптасқан жағдайды оң шешуге, индустриялық саясатты жүзеге асыру үшін еңбек әлеуетін тиімді пайдалануға мүмкіндік беретін бұрын - соңды болмаған «Жұмыспен қамту - 2020» бағдарламасы әзірленді. Жалпы бұл бағдарлама халық арасында жақсы қабылданып, экономиканың өрлеуіне, оң жетістіктерге жетуіне әсерін тигізуде.

Қазақстан Республикасының Президенті Н. Ә. Назарбаевтың 27 қаңтар 2012 жылғы Қазақстан халқына арнаған «Әлеуметтік - экономикалық жаңғырту - Қазақстан дамуының басты бағыты» атты Жолдауында бірінші басымдық - Қазақстандықтардың жұмысқа тартылуы болып белгіленді.

Жұмыспен қамтудың белсенді саясатын жүргізу Қазақстан Республикасының Үкіметі қызметінің негізгі әлеуметтік басымдықтарының бірі болып табылады. Жұмыспен лайықты қамтуды қамтамасыз ету - халықты әлеуметтік қорғаудың негізі, адам ресурстары әлеуетін дамыту және іске асырудың маңызды шарты, қоғамдық байлықтың артуы мен өмір сүру сапасын жақсартудың басты құралы.

Еліміз күннен-күнге қарыштап дамып, биік арман мақсаттар мен мұраттарға қол жеткізіп келеді. Алайда, жұмыссыз адамдардың санының көбеюі - басты проблема күйінде қалып отыр.

Нарықтық қатынастардың дамуы жұмыс күшіне деген сұраныс пен ұсынысты реттеу, еңбек қатынастары жүйесін реформалау мен жұмыс орындарының сапалық сипаттамаларының артуы, кәсіби білім беру жүйесінің жаңа экономикалық жағдайға бейімделуімен байланысты еңбек нарығында туындайтын мәселелерді зерттеуді көздейді.

Мәселенің зерттелу дәрежесі. Құқықтану ғылымында еңбек нарығы, еңбек ресурстарын тиімді пайдалану, жұмыссыздық, халықты жұмыспен қамтуды зерттеу маңызды орын алады.

Зерттеу барысында келтірілген теориялық және әдістемелік тұжырымдар мен қорытындылар еңбек нарығын, оның ішінде еңбек ресурстарының жұмыспен қамтылуы мен жұмыссыздығы проблемаларын қарастыратын ғалымдардың ғылыми еңбектері негізінде құрылады.

Жұмыспен қамту, жұмыссыздық мәселесі экономикалық ғылымның көрнекті өкілдері К. Маркс, Т. Мальтус, Д. Кейнс, А. Пигу, М. Фридман, А. Мармас, Д. М. Кемие, О. Филлипс, А. Оукен, П. Самуэльсон сияқты ғалымдардың зерттеулеріне негіз болған.

Еңбек нарығы, халықты жұмыспен қамту, еңбек ресурстары және оның сапасы мен бәсекеге қабілеттілігін арттыру мәселелерін талдауда шетелдік ғалымдар В. С. Буланов, А. О. Котляр, И. К. Заславский, Б. Д. Бреев, В. Н. Якимов, С. Г. Ковалев, А. И. Тучков, А. А. Никифорова еңбектері және отандық Я. Ә. Әубәкіров, Ө. Қ. Шеденов, Б. Л. Тәтібеков, О. Сәбден, Сансызбаева Х. Н, Б. С. Досманбетов, Ф. М. Днишев, М. К. Мелдаханова, Т. И. Есполов, А. Қошанов, Ю. К. Шокаманов, Ұ. Р. Бекмұханбетова сияқты зерттеушілердің еңбектерінің маңызы зор.

Зерттеудің мақсаты мен міндеттері . Дипломдық жұмыстың мақсаты - еңбек нарығында халықты жұмыспен қамтуды құқықтық реттеуді теориялық-әдіснамалық тұрғыда анықтау және оны мемлекеттік реттеуді жетілдіру жолдарын дәлелдеу болып табылады.

Алға қойған мақсатқа сәйкес төмендегідей міндеттерді шешу қажеттілігі айқындалады:

- еңбек нарығы, еңбекке сұраныс пен ұсыныс, жұмыссыздық, халықты жұмыспен қамту мәселелерінің теориялық-әдістемелік негіздерін нақтылау;

- өңірдегі өмір сүріп отырған халық арасында жұмыссыздық себептері,

жұмыспен қамтылу мәселесі туралы көзқарастарын айқындау мақсатымен социологиялық пікір алмасулар жүргізу;

- өңірдегі еңбек нарығын реттеу үшін маңызды факторларды анықтау;

- еңбек нарығындағы сұраныс мен ұсынысты талдай отырып, жүзеге асыруға тиісті бағыттар мен атқарылатын іс әрекеттерді тұжырымдау.

Зерттеу пәні - халықты жұмыспен қамтуды жетілдіру мен реттеуде қалыптасатын әлеуметтік-экономикалық қатынастар жиынтығы.

Зерттеу нысаны - нарықтық экономика жағдайында халықты жұмыспен қамту мәселелері.

Жұмыстың теориялық және әдіснамалық негіздері. Зерттеудің теориялық негізін отандық және шетелдік ғалымдардың зерттеу еңбектері мен Қазақстан Республикасының заңдары, Ел басының әр жылдағы Қазақстан халқына Жолдаулары, Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулылары және басқа да ресми деректер пайдаланылды.

Негізгі теориялық тұжырымдарды анықтауда логикалық және тарихи тұтастық қағидасы, жүйелік талдау мен болжау, статистикалық салыстыру, құрылымдық, әлеуметтік және т. б. әдістер пайдаланылды.

Зерттеудің ғылыми жаңалығы. Зерттеу барысында ғылыми жаңалық ретінде мынадай нәтижелер алынды:

- теориялық-әдіснамалық деңгейде нарықтық экономикада халықты жұмыспен қамтудың бағыттары мен басымдылықтары зерттелді;

- әлеуметтік-экономикалық тұрғыдан еңбек нарығының мазмұны нақтыланды;

- «Жұмыспен қамту-2020» бағдарламасы бойынша атқарылған жұмыстар анықталды;

- өңірдегі жастардың жұмыспен қамтылу мәселелерін талдау негізінде өңірде халықты жұмыспен қамтуды жетілдіруге қатысты тұжырымдар негізделді;

- еңбек нарығын заман талабына сай мемлекеттік реттеу жөнінде ұсыныстар жасақталды;

- халықты жұмыспен қамтуда кәсіби бағдар беруді ұйымдастыру шаралары ұсынылды.

Жұмыстың құрылымы кіріспеден, үш тараудан және қорытындыдан тұрады. Бірінші тарау еңбек нарығы туралы жалпы сипаттама мен олардың құқықтық жағдайына қатысты теориялық ақпараттан құрылған. Сонымен қатар жұмыссыздық түсінігі және жұмыспен қамту теориялары, тұрғындарды жұмыспен қамтудың мемлекеттік саясаты қарастырылады.

Екінші тарауда Қазақстан Республикасының заңдылықтары еңбек нарығының даму ерекшеліктерін саралауға қатысты деректер нақтыланды. Жұмыссыздарды еңбекке тартуға бағытталған шаралар, бағдарламалар сараланды.

Үшінші тарауда еңбек нарығын мемлекеттік реттеу және жетілдіру жолдары мен шетелдік тәжірибелер талқыланып, сараланды.

Қорытындыда жоғарыдағы үш тарау бойынша келтірілген мәселелерге қорытынды жасалды және бүкіл жұмыстағы негізгі тұжырымдар бойынша ұсыныстар берілді.

ТАРАУ 1 ЕҢБЕК НАРЫҒЫ ЖӘНЕ ОНЫҢ ҚҰҚЫҚТЫҚ РЕТТЕЛУІ

Еңбек нарығы және оның мәні

Қазіргі заманда еңбек нарығы азаматтарды лайық жұмыспен тиімді қамтамасыз етумен, жұмыс күшіне қатысты ұсыныстар мен сұраныстарды қанағаттандырумен байланысты экономикалық жəне құқықтық қатынастардың жиынтығын білдіреді. Бұл қатынастардың субъектілері болып əрқайсысы еңбек нарығында ортақ жəне ерекше мүдделерге ие жұмыссыз тұлғалар, жұмыс берушілер мен мемлекет болып табылады. Жұмыс күшінің иесі ретіндегі азаматтар еңбек нарығында тиісті ақылы жұмыс табуға тырысады. Жұмыс беруші табыс табу мақсатында өзінің негізгі қызметін жүзеге асыру үшін тиісті жұмыс күшін табуға тырысады. Бұл ретте, мемлекет аталған қатынастардың өркениетті түрде даму жəне жұмыс беруші мен қызметкерден тиісті салықтар жинау мақсатын иелене отырып, реттеуші жəне үйлестіруші болып табылады.

Еңбек нарығын жұмыс берушілер мен жалданбалы қызметкерлер еңбек шарттарын бекітетін, еңбек құқығы қатынастарына түсетін құқықтық кеңістік ретінде де қарастыруға болады. Кең мағынада, мұндай құқықтық кеңістік ретінде Қазақстан Республикасының бүкіл аумағы, шетелдердегі Қазақстан Республикасының елшіліктері мен консулдықтарының аумақтары табылады. Алайда, көп жағдайда мұндай құқықтық кеңістік ретінде азаматтарды жұмысқа қабылдайтын ұйымдардың аумағын түсінуге болады. Еңбек нарығының құқықтық кеңістігінің шектерін өзгерту мүмкіндігі еңбектің қозғалысымен байланысты. Халықтың жұмыс істейтін бөлігі Қазақстан Республикасының аумағында да, бұл аумақтан тыс жерлерде де жұмысқа тұрып, одан өз еркімен шыға алады. Сонымен, еңбектің қозғалысы (халықтың көшіп-қонуы) еңбек нарығының, оның құқықтық кеңістігінің құрамдас бөлігі болып табылады. Мемлекеттің еңбек нарығындағы негізгі жəне басты функциясы - бұл еңбек нарығының өркениеттік нысандарын қамтамасыз ету жəне дамыту. Қазіргі кезде бұл мақсатты жүзеге асыруға Қазақстан Республикасының Еңбек жəне халықты əлеуметтік қорғау министрлігінің қарамағына кіретін халықты жұмыспен қамту жəне жұмысқа орналастыру жөніндегі мемлекеттік органдар жүзеге асырады.

Еңбек нарығы - жұмыс күшіне сұраныс пен ұсыныстың қалыптасу саласы. Еңбек нарығы арқылы жұмыс күшін белгілі бір мерзімге сату жүзеге асырылады [1] .

Еңбек нарығы өндірістің тиімділігін өсіруге, ғылыми-техникалық прогресті жеделдетуге осы негізде еңбекшілердің тұрмыс дәрежесін елеулі түрде көтеруге көмектеседі. Еңбек нарығы жұмыс орны мен кәсіпті (профессияны) таңдауға, өмір салтын қалыптастыруға, адамның экономикалык тәуелсіздігін қамтамасыз етуге жол ашады. Еңбек нарығы асқан жауапкершілікті, жинақылықты, тәртіпті қажет етеді. Мемлекет әр адамға нақтылы жұмыс орнын дайындау міндетінен арылады, сонымен әр адам өзіне лайықты еңбек орнын таңдап алуға ерікті. Мемлекеттің міндеті - еңбекшілерге тиімді енбек етуіне қолайлы жағдай жасаумен бірге, уақытша жұмыссыз калғандарға әлеуметтік жәрдем жасау, оларды барынша қолдау және қорғау.

Еңбек нарығы туралы сөз болғанда жұмысқа тарту теориясында жаңа көзқарас пайда болғанын атау керек. Кеңестік қоғамтану, экономикалық әдебиеттерде ондаған жылдар бойы социализм жағдайында жұмыссыздар болмайды, бұл социализмнің капитализммен салыстырғандағы белгілі бір артықшылығы деген қағида берік орын алып келді. Қоғамдық пікір де осы тұрғыдан қалыптасқан еді. Елімізде нарықтық шаруашылық системасына көшуге орай экономикалық теория алдында бірсыпыра жаңа сұрақтар койғаны туралы жоғарыда сөз болды. Сол сұрақтардың бірі - еңбек нарығы және жұртшылықты еңбекке тарту мәселесі. Шындығында, 1989 жылдан бері әдебиет бетінде, түрлі ғылыми-өндірістік конференцияларда, жиналыстарда айтылған пікірлерді негізінен екі топқа бөлуге болады. Бірінші топ біздің елде енбек нарығы болуға тиіс емес десе, екіншілері еңбек нарығы бар, бірақ ол тежелген, ерекше нарық дегенді айтып жүр. Әрине, кеңестік, дәстүрлік саяси экономия тендік, әділеттілік пен қазіргі ілгері дамыған елдердегі жалақы, еңбекке тарту, оған ынталандырумен байланыстырғысы келеді. Онымен бірге жаңа көзқарас еңбек проблемаларын зерттегенде экономикалық және әлеуметтік саясат, еңбектің сипаты мен мәні, оның тиімділігі, әділеттілігі туралы мәселені қамтуды қажет етеді.

Енбек нарығының құрамдас бөлігі - жұмысшы күшінің сипатына да анықтама беру керек. Соңғы мезгілге дейін кеңестік экономикалық ой-пікірде жұмыс күші біздің елімізде тауар емес, оның себебі жұмысшылар өз мемлекетінің, коғамның қожасы болды, қанаушы үстем таптар жойылды, сондықтан жұмысшы өз еңбегін өзіне сата алмайды деген түсінік кең орын алды. Осы қағиданың дұрыс еместігін өмір тәжірибесі дәлелдеп берді. Себебі жоғарыда аталған топшылау шындыққа жатпады. Керісінше, жұмысшылар өндіріс құрал-жабдықтары мен өндірісті басқарудан тыс қалды, олардың еңбекке деген белсенділігі де кеміді. Осыған орай теорияда және практикада жұмысшы күшін қайта даярлау, ұдайы өндіру, оның нақтылы құнын анықтау мәселесі 2007 жылғы Еңбек Кодексінде сөз болды. Бұл жұмысшылар бір кәсіпорыннан екінші кәсіпорынға, түрлі мекемелерге жиі ауысып жүруіне жол береді. Техникалық жабдықталуы, еңбек жағдайы және жалақысы жоғары кәсіпорындарды жұмысшылардың іздейтіні ақиқат.

Нарықтық экономика жүйесінде еңбек нарығы анықтамасына ерекше көніл бөлініп келеді. Еңбек нарығы мәселелеріне теориялық көзқарастардың болуы өте маңызды.

Біздің көзқарасымыз бойынша «еңбек нарығы» - еңбек қызметін ұйымдастыру саласы және нарықтық экономиканың еңбекке сұраныс және еңбекке ұсыныс заңдары негiзiнде қызмет етуiн қамтамасыз етедi.

Еңбек нарығы мен оның мәні төмендегідей тұжырымдар жасауға мүмкіндік береді:

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.