Картоп жарық сүйгіш дақыл

Мазмұны

Мазмұны . . . 8

Кіріспе . . . 9 ТАРАУ І. ӘДЕБИЕТКЕ ШОЛУ . . . 11

1. 1 Картоп шаруашылығының қазіргі ахуалы . . . 11 1. 2 Картоптың тағамдық қасиеттері . . . 13

1. 3 Картоптың биологиялық және ботаникалық ерекшеліктері . . . 15

1. 4 Картоп өсіру технологиясы . . . 17

1. 5 Қазақстанда өсірілетін картоп тұқымдары . . . 18

ТАРАУ ІІ. НЕГIЗГI БӨЛIМ . . . 20

2. 1 Диплом жұмысын орындау әдiстемесi . . . 20

2. 2 Картопты стандарттау ерекшелігі . . . 23 2. 3 Нормативті құжаттар . . . 25

2. 4 Терминдер мен анықтамалар . . . 27

2. 5 Картоп сапасына қойылатын стандарт талаптары . . . 31

2. 6 Картоп аурулары . . . 31

2. 7 Картоп сапасына әсер ететін себепшарттар . . . 35

2. 8 Картопта сақтау кезiнде жүретін үрдістер . . . 37

ТАРАУ ІІІ. ЗЕРТТЕУ НӘТИЖЕЛЕРІ . . . 44

3. 1 «Алтын Орда» ААҚ сипаттамасы . . . 44

3. 2 Картоп сапасын сараптау нәтижелері . . . 46

3. 2. 1 Картоптардың сапалық және қауіпсіздік көрсеткіштері. 46

3. 3 Тағамдық өнiмдердi сертификаттау . . . 49 ТАРАУ IV. ЭКОНОМИКАЛЫҚ ТИІМДІЛІК . . . 55 ТАРАУ V. ЕНБЕК ҚОРҒАУ . . . 57

ТАРАУ VI. ҚОРЫТЫНДЫ . . . 60

ТАРАУ VII. ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ……… . . . …… 61

ТАРАУ VIII. ҚОСЫМША . . . . 62

Кiрiспе

Халықты жоғары сапалы тағамдармен қамтамасыз ету ең негізгі кезек күттірмейтін міндет. Тұтынушылар мен өнеркәсiптерді сапалы көкөніс өнімдерімен қамтамасыз етуде стандарттау қызметiнiң атқаратын ролi зор. Сол арқылы халық шаруашылығының барлық салалары бірімен-бірі байланысады. Ол тексеру барлық мекемелерге бірдей құжат - стандарт арқылы жүргізіледі. Өнiмнiң сапалық көрсеткiшi ұлттық, мемлекетаралық немесе халықаралық стандарттармен бекітіледі. Стандарттар қоятын талаптарды өнiмдi қабылдаушылар да, тапсырушылар да заңды түрде орындаулары қажет. Көкөнiс стандарттарының заңдылық күшi бар және өнiмдi өндiрушi шаруашылықтар мен оны өткiзушi мекемелерге жалпы бекітілген талаптарды белгiлейдi. Көкөніс өнімдерін рациональды пайдаланудың, шығындарды азайтудың, ақырында халық қажеттілігін толық қамсыздандырудың маңызды щарты, көкөніс өнімдерін ұзақ уақыт сақтау жүйесін тікелей өндіру шаруашылықтарында дамыту. Сақтау арқылы резервті қор қалыптастыру халықты жыл бойы өсімдік өнімдерімен қамтамасыз етеді. Алайда көкөніс өнімдерін сақтау көп шығындарды қажет етеді, сондай-ақ сақтаушы кәсіпорынға тәуекелдік, әрі белгісіздік жағдай туғызады. Бұл мәселе сақталғыштығы жоғары, әрі өңірге тән топырақ-климаттық шарттарға төзімді көкөніс және картоп өнімдерін егуге, ықпал жасайды.

Жемiстер мен көкөнiстердi қабылдап алу, негiзiнен олардың алдымен тауарлық сапасын анықтау арқылы жүргiзiледi. Барлық тағамдар, оның ішінде жеміс пен көкөністер және оны өңдегенде алынатын өнімдер барлық жағынан алға қойылған шартқа сәйкес болу керек. Қоршаған ортаның жағдайларына бақшалық өсiмдiктердiң талаптарын жақсы анықтау үшiн олардың қайдан шыққанын және жабайы түрлерiмен байланысын бiлу қажет. Бақшалық өсiмдiктер Азия және Американың тропикалық және суптропикалық елдерiнен шыққан. Картоптын бастапқы шыққан жері Оңтүстік Америка. Еуропаға испандықтар Христофор Колумбтың кезінде 1565 жылы әкелінген. Ресейде Петр І Еуропадан (Нидерландыдан) алып келген. Қазақстанда бақша шаруашылығын дамытуға Ресейден көшiп келген шаруалар көп ықпал жасалған. Олар мұнда бидай, қауын, картоп және басқа ауыл шаруашылықтың өсiмдiктердiң дәндерiн әкелген. Қазіргі уақытта картопты 130 аса елде егеді, дүние жүзі бойынша жалпы өнімділік 300 млн құрайды. Картоптың бір тоннасынан 170 кг крахмал немесе 80 кг глюкоза, 170 кг патока, 160 кг декстрин, 110 л спирт өндіруге болады. Картопты мал азығы ретінде де пайдаланады. Шошқаның жеміне қосу нәтижесінде 50-60 кг қосымша салмақ, ал ірі қара 280-300 кг сүт береді.

2003-2005 жж «Ауыл жылдары» деп жариялағанда картоп шаруашылығында жаңа қарқынды идеялар мен жаңалықтар етек ала бастады. Картоп және көкөніс шаруашылығының ңылыми зерттеу институты (ККШҒЗИ) ғалымдарының жетекшілігімен Жамбыл облысының Жуалы ауданында, Жаңаталап ЖШС, Алматы облысы Кербұлақ ауданында картоптың элита-тұқымдық шаруашылықтары ұйымдастырылды.

Қазақстанда картоп дақылы ертеден белгiлi. Бiрақ оны өсiру жағдайы әр түрлі аймақтағы топырақтың химиялық құрамы әр түрлiлігіне байланысты картоптағы зиянды заттар: нитраттар мен ауыр металлдар әр түрлі дәрежеде жинақталады. Бұл жағдайда әр аймақта өсiрiлген картоп сорттарының сапасын, зиянсыздығын салыстырмалы түрде зерттеу өте маңызды. Сондықтан бiз картоптың сапасын, зиянсыздығын және нитрат мөлшерiн зерттеудi алға мақсат еттiк. Дипломдық жұмыстың мақсаты: «Алтын орда» сауда орталығында сатылатын картоптың сапасы мен қауіпсіздігінің стандартқа сәйкестігін анықтау. Ол үшін келесі міндеттер орындалды:

- тақырып бойынша әдебиетке шолу жасалды;

- балғын картоп стандартының талаптарымен таныстым;

- сараптамалық жұмыс жасау әдістемесі игерілді;

- картоптың сапасына талдау жасалып, нәтижесі алынды.

ТАРАУ І. ӘДЕБИЕТКЕ ШОЛУ.

1. 1 Картоп шаруашылығының қазіргі ахуалы

Қазақстанда картоп негізгі тағам өнімдерінің бірі, және маңыздылығы жағынан наннан кейін екінші орынды алып отыр. Ауыл шаруашылық дақылдарының арасында картоп маңызды тағам өнімі болып табылады да, бидай, күріш және жүгеріден кейін төртінші орынды алып отыр. Республикада бұл дақыл отырғызылған жер көлемі 170 мың га құрайды, алайда өнімділігінің төмендігі салдарынан картоп түйнектерінің жалпы өнімі халық щаруашылығы қажеттілігін қамтамасыз ете алмайды. Нарықтық экономика жағдайында осы дақылдың өнімділігін көтермей түйнектердің жалпы түсімін және картоп өндіруші шаруашылықтарының тиімділігін күрт жоғарылату мүмкін емес. Дүниежүзілік тәжірибе бойынша ауыл шаруашылық дақылдардың түсімін күрт жоғарылатудың батыл тәсілдерінің бірі, өндіріске өнімділігі жоғары, жергілікті топырақ-климаттық жағдайларға бейімделген тұқымдарды енгізу болып табылады.

ФАО мәліметтері бойынша дүние жүзі бойынша картоптың жалпы түсімінің көбейіп, өнімділігінің жоғарылау беталысы анық байқалады. 1960 жылы картоп түсімі 112, 5 ц/га құраса, 2003 жылы - 162, 0 ц/га болды. Осы кезеңде картоптың жалпы түсімі 283, 6 млн. тоннадан 311 млн. тоннаға дейін өсті. 2005 жылы картоп өндірудің дүниежүзілік көлемі 328 млн. тонна құрады да, бұл салада озық елдер қатарында Қытай - 75 млн. т., АҚШ - 20 млн. т., Украина - 19 млн. т., Польша - 15 млн. т., Германия - 13 млн. т., Беларусия - 8 млн. т., Нидерланд елі - 7 млн. т., Франция - 6, 9 млн. т., Ұлыбритания - 6 млн. т., Канада - 5 млн. т.

Селекцияның дамуына және өсірудің тиімділігі жоғары технологияларының пайда болуына байланысты Батыс Еуропаның алдыңғы қатарлы елдерінде картоп түсімі күрт жоғарылады да, қазіргі уақытта орта есеппен 1 гегтардан 40-50 т. алады, және осы елдерге (Ұлыбритания, Германия, Франция және т. б. ) түйнектердің жалпы түсімін сол көлемін сақтай отырып, сол дақылды отырғызатын жер көлемін едәуір қысқартуға мүмкіндік берді.

Голландияда картоп егуге арналған егіс алқаптарының көлемі өзгеріссіз - тұқымдық картоп өсіруге 22 %, азықтық картопқа - 43%, техникалық картопқа 35% жұмсалады [1] .

ТМД елдерінде де картопқа жіберілген егіс алқабының көлемі өзгеріссіз қалған, өзгерген тек инфрақұрылымы, яғни егіс алқаптары қоғамдық секторда азайып, жеке секторларда (фермерлік шаруашылықтарда, жеке аула шаруашылығында және т. б. ) көбейген. Ал дақыл түсімі күрт төмендеп кеткен, 10-11 т/га. Ал дақыл түсімі күрт төмендеп кеткен, 10-11 т/га [4, 5] . Саланы тұрақтандыру және қарқындату мақсатында ТМД елдерінде саланың тиімділігін және бәсекеге қабілеттілігін жоғарылатуға бағытталған картоп шаруашылығын дамыту бағдарламалары әзірленуде. Картоптың әртүрлі пісіп-жетілу топтарына жататын, едәуір зиянды патогендерге кешенді төзімділігі бар, сондай-ақ өңдеудің әртүрлі бағыттарына жарамды жоғары сапалы тұқымдарын шығару және ассортиментін кеңейту қарастырылған. [4, 5, 6] .

Қазақстанда өнімділігінің төмендігінің әсерінен картоп өндірісінің жалпы орташа жылдық көлемі елдің осы тағам өніміне қажеттілігін қамтамасыз ете алмай отыр. Картоп өндірудің нақты деңгейі 1700 мың тоннадан аспай отыр, ал бұл әр адамға шаққанда күнкөрістің ең төменгі деңгейі нормасының 30, 0 % құрайды. Ал жетіспейтін картопты таяу және қиыр шет елдерден алдыру мемлекетімізге 1, 3 АҚШ долларын жұмсауға мәжбүр етеді. Қазақстан мен еуропалық елдердің арасындағы едәуір айырмашылық картоп ауруларының таралуы мен зиянкестігінде байқалады. Осы жағдайларда соншалық қажетті фитофтораға, қатерлі ісікке, картоп нематодасына жоғары төзімділігі салыстырмалық (қатыстық) сипат алады да, тұқымның өміршеңдігін анықтамайды. Республикада вирусты, ең алдымен картоптың вирусты жапырақ бүріспесі, әжімді және жолақты теңбіл кеселі, картоптың жоғарғы жапырақтарының теңбілді бүріспесі аурулары кең таралған және залалы да көп. Саңырауқұлақ ауруларының ішінде картоп шаруашылығына айтарлықтай залал келтіретіні жапырақтардың ерте қоңыр теңбіл кеселі: (макроспориоз, альтернариоз), сондай-ақ кәдімгі тазқотыр. Инфекциялық емес аурулардың ішінде едәуір кең таралғаны түйнек жұмсақ тінінің татты теңбілі [10, 11] .

Өсімдік шаруашылығынаң БҒЗИ ұрпақтарында крахмалдылығы жоғары екпе көшеттерінің саны 50% асатын тұқымдар анықталған: Assia, Gesa, Зарево, Зубренок, Синтез. Осы көрсеткіш бойынша тұқымның донорлық қасиеттері мен селекция мақсаттары үшін жоғары тиімділігі туралы жоруға болады. Жүргізілген жұмыс нәтижелері бойынша Asip, Assia, Gesa, Альпинист, Bermok, Зарево, Зуренок, Синтез тұқымдарын құрамында крахмалы өте жоғары картопты селекциялау үшін бастапқы материал ретінде пайдалануға болады [12] .

1. 2 Картоптың тағамдық қасиеттері

Картоптың адамның диеталық тамақтанудағы маңызды өнім ретінде тағамдық бағалылығы туралы көзқарастардың соңғы жылдарда өзгеруі тағамдық бағалылығын жоғарылатуға бағытталған селекцияның қарқынды дамуына, сондай-ақ оның биохимиясы саласында терең зерттеулердің жүргізілуіге байланысты. Картоптың түйнегінде орта есеппен 14-22% крахмал, 0, 8 - 1, 5 қант, 2 - 3 ақсыл, 0, 2 - 0, 3 май, 1%- ке жуық клетчатка, 0, 8% күл және 75 % шамасында су болады. Картопты спирт, крахмал өндірісінде, шұжық, фармацевтика, парфюмерияда және тоқыма өндірісінде қолданады. Картоптың мал азықтық дақыл ретіндегі маңызы зор. Картоптың түйнегі мен жапырағы малға, оның ішінде ірі қара мен шошқаға жақсы азық.

Картоптың 100 кг сүрленген сабағында - 85 - 87 азық өлшемі, жас бардада - 3, 8 - 4, 0, кептірілген бардада- 52, мезгада - 13-13, 5, кептірілген мезгада 94- 95 азық өлшемі бар. Картопта адам ағзасы үшін кажетті В ₁ , А, В ₂ , В ₆ , Н, К дәрумендері (витамині) кездеседі. Картоп әсіресе, С/20 мг% дейін дәрумендерге бай. 300 г пісірілген картопта осы витаминнің адамға күнделікті қажет мөлшерінің жартысына жуығы болады.

Картопта улы зат - глюкозит соланин болады: шикі түйнектің 100 г 1-5 мг, ал қабығында одан жоғары 20 мг дейін. Түйнекте соланин көп болса, ол адамға да, малға да зиянды. Мұндай түйнектерді тағамға пайдалану немесе малға азық ретінде беру үшін, алдымен оны қайнатып алу керек.

Отамалы дақыл ретінде картоп алқапты арамшөптерден тазартады және көптеген ауыл шаруашылығы дақылдары үшін жақсы алғы дақыл бола алады. Сонымен бірге, картоп егістік дақылдардың ішінде бір өлшем жерге қалыптастырылған биологиялық өнімі бойынша мүмкіндігі жоғары дақыл болып саналады. “Картопты танапта өсіру - бұл бұрын бір масақ өскен жерден үш масақ алғанмен тең” деп жазған болатын академик Д. Н. Прянишников [2] .

Картоптың биологиялық ерекшеліктерін ескеріп, өсірудің негізгі тәсілдерін, жылымтық және озаттардың жетістіліктерін жүзеге асыра отырып, аймақтық қуаң жерлерінде гектарынан 150 - 200 т, суармалы жағдайда 250 - 300 т өнім жинауға болды. Мұны жылыны зерттеу мекемелері мен сорт сынау желімдерінің, сондай ақ алдынғы қатарлы шарушылықтардың көп жылдық мәліметтерінен көруге болады.

Суармалы жерді орынды пайдаланып белгілеген агротехникалық тәсілдер кешенін жүзеге асыра отырып, жұмыс түрлерін дер кезінде сапалы атқару арқылы картоптан мол өнім алып жүрген көптеген шаруашылықтар бар, ондай шаруашылықтар әр облыста кездеседі: Қарағанды облысында /”Ульяновский”, Сверлов, Киров/. Ақмола облысында /Октябрь, “Заречный”, Ақмола совхозтехникумы/, Солтүстік Қазақстан облысында “Озерный”, “Токушинский”, “Подлесный”, “Кусепский” Қостанай облысында “Александровский”, Мичуринский және тағы басқа шаруашылықтар.

1. 3 Картоптың биологиялық және ботаникалық ерекшеліктері

Картоп әжептәуір жылу сүйгіш дақыл. Отырғызылған түйнек 6 - 7 ⁰ С өсе бастайды. Топырақ температурасы неғұрлым жоғары болса, соншалықты өскіндері ертерек пайда болады да, тезірек өсіп гүлдей бастайды. Өсү үшін 13-15 ⁰ С қолайлы деп саналады, температура 3-5 ⁰ С төмен және 31 ⁰ С жоғары болса түйнектің, бүршектерінің өсуі мен дамуы тоқтайды. Картопты -0, 5 ⁰ С мен 0, 5 ⁰ С сақтаса дәмі тәттілене түседі. Картоп тамыры температура 1 ⁰ С төмен болғанда қалыптаса бастайды. Температура одан төмен болса отырғызылған түйнекте, өзінің қоректік заттарының есебінен, жер бетіндегі мүшелері жоқ тамырлар ғана пайда болады. Күзде 2 ⁰ С төмен темпеатура ескі пәлектi толығымен жояды, түйнек пайда болу үшін топырақтың ең қолайлы температурасы 16-19 ⁰ С жаздық-кұрғақ кезінде температураның көтерілуі картоп өнімінің қалыптасуына өте қолайсыз.

Картоптың бүршіктенуіне дейін дұрыс өніп-өсуі үшін топырақтың қолайлы су сыйымдылығы 75% мөлшерінде, ал одан кейінгі кезеңде 80% мөлшерінде болуы керек. Түйнек пайда болған кезде ылғалдылық одан жоғары болып, жылулық жетіспесе түйнектердің шіруі байқалады, оған қоса крахмалдылығы төмендейді. Топырақтың өңдеу қабатында ылғалдық мөлшері 60-70 мм болса түйнектің қалыптасуы жүрмейді. Топырақтың мөлшерден тыс ылғалдануы түйнектің оттегі жетіспей тұншығуына келіп соғады. Топырақта ылғалдың көптігі және оттегінің жетіспейтіндігінің алғашқы белгісі түйнек бетінде борпылдақ ақ жасымықшалардың пайда болуы. Өсімдік дамуының соңындағы жаңбырлы күндер түйнектердің пісуін ұзартып жібереді, олар жинаған кезде оңай зақымдалады және нашар сақталады.

Ал солтүстік өңірлерде көбінесе ылғалдың тапшылығы байқалады. Жаз айларында ауаның салыстырмалы ылғалдығы 35-45% дейін төмендейді.

Сондықтан солтүстік Қазақстан жағдайында картоптың жақсы жәйда тұрақты өнім алу үшін топырақта ылғал мөлшерін көбейту жұмыстарының маңызы арта түседі. Бұл үшін картоп егілетін жерді дұрыс таңдай білу керек. Картоп өсірілетін алқапты таңдағанда оның құнарлығын, механикалық құрамын, топырақ бедерін, ылғалмен қамтамасыз етілуін ескереді. Картоп өсіруіне ең қолайлы алқап - өзен қойнаулары көп аудандар.

Картоп жарық сүйгіш дақыл. Күн сәулесі жеткіліксіз болса, картоптың сабағы сидиып биік өседі, осал болады, түйнектің бірқалыпты өсуін қамтамасыз ете алмайды.

Картоптың дұрыс өсіп-өнуі үшін түйнектер арасына ауа жақсы енетін борпылдақ топырақ қажет. Механикалық құрамы бойынша кұмай және жетіл саз балшықты тұтасып қалатын топырақтың картоп өсіруге жарамдылығы шамалы, мұндай алқаптарға тек органикалық және минералды тынайтқыштарды мол еңгізіп картоп өсіруге болады.

Топырақ ауасындағы оттегінің тәуліктік қажеттілігі 1 г кұрғақ затқа 1 мг тең. Оттегінің аса қажеттілігі түйнек байланған кезенде байқалады. Борпылдақ топырақта / тығыздығы 1, 10 г/см ³ / өсірілген картоптың тамыр жүйесі жақсы тарамдалады, өндеу қабатын толық қамтиды және терең байлайды.

Борпылдақ топырақ жас түйнектердің жақсы дамуы үшін де қажет: тығыз топырақта олар ұсақ болып, көбінесе пішіні де бұзылады.

Тұзға төзімділігі төмен болғандықтан картоп үшін сортақ топырақтар қолайсыз. Өсімдік бірқалыпты жақсы өсуі үшін ең қолайлы топырақ - реакциясы әлсіз қышқыл /pН 5. 6/ болуы керек [5] .

Картоп қоректік заттардан мол болғанын тілейтін дақыл. Бұл онын тамыр жүйесінің әлсіз дамуына және құрғақ затты қауырт жинайтынына, сондай-ақ сабағының бұтақтануына, қоректену алаңындағы өсімдіктің тығыз сиректiгіне картоптын сортына, сумен қамтамасыз етуіне байланысты.

А. Г. Лорх көптеген тәжірибелердін деректеріне суйеніп, картоп бір тонна өнімімен және соған сәйкес пәлегімен /0, 4 т/га/ және тамыр қалдықтарымен топырақтан 48, 4 кг азот, 103, 4 кг калий, 22, 4 кг фосфор қышқылы, 38, 5 кг әк, 158 кг магний сіңіреді деп тұжырымдайды [4] .

Тұқымнің мөлшеріне және онын сапасына өсімдік қатарларының өсу бағыты да біршама әсер етеді. Өсімдік қатарының бағыты солтүстіктен онтүстікке, солтүстіктен батысқа және онтүстіктен шығысқа бағытталса, батыстан шығысқа бағытталғаннан гөрі күні бойы біркелкі жарықталады. Мысалы, солтүстіктен онтүстікке бағытталғанда картоп өнімділігі гектарына 16-20 т артады.

Картоп құрамында С дәрумені болады және ол калий, фосфор, магний, кальций тұздарының маңызды қоры. Адам тағамға 400 г картопты қолданса, калийдің бір тәуліктік нормасын қабылдайды. Картоптың құрамында негізінен су мен құрғақ заттар болады. Құрғақ заттарға: көмірсу, ақуыз, май, дәрумендер, органикалық қышқылдар, минералдар кіреді. Көмірсулар: крахмал, целлюлоза, қант, пектинді заттар. Картоптың химиялық құрамы 1 кестеде берілген.

1 Кесте - Картоп түйнегінің химиялық құрамы

1. 4 Картоп өсіру технологиясы

Қазақстанның оңтүстік, оңтүстік-шығыс облыстарының суармалы жерлерінде картоптың жақсы алғы дақылдарына күздік дәнді бұршақ, көкөніс (пияз, сәбіз, қияр) дақылдары, көпжылдық шөптердің қыртыстары мен олардың аударылған құйқасы жатса, республикамыздың суарылмайтын солтүстік аймағында картопты ықтырмалы таза пардан кейін орналастырған жөн. Егер топырақ дұрыс өңделіп, жеткілікті мөлшерде органикалық және минералдық тыңайтқыштар берілсе, оның аурулары мен зиянкестері болмаса, онда картопты бір орынға қатарынан 2-3 жыл бойы отырғызуға болады, яғни өсіру агротехникасы жақс болған жағдайда қайталап отырғызылған картоптың өнімі төмендемейді. Дегенмен, тұқымға арналған картопты ауыспалы егістерде өсіріп, бұрынғы орнына ке мдегенде 3-4 жылдан кейін ғана отырғызған дұрыс. Картоп отырғызған мезгілде тұқыммен бірге әр гектарға 0, 3-0, 5 ц аммиак селитрасы мен 1, 0 ц түйіршікті суперфосфат сіңіргенде, жақсы өнім алуға болады. Қазақстанның солтүстік облыстарында жерді жырту алдында әр гектарға 50-100 тонна көң, әсерлі заттар есебімен алғанда 140 кг фосфор және 160 кг калий тыңайтқыштарын арнайы құралдармен шашып, топыраққа сіңіреді, ал азот тыңайтқыштарының 2/3 бөлігін отырғызар алдында, 1/3 бөлігін үстеме қоректендіру кезінде береді. Егісте зиянды жәндіктермен, аурулармен зақымдалмаған, сапалы тұқым отырғызылуы керек. Өсу кезеңінде картопты орташа есеппен 5-7 рет суарады. Республиканың суармалы бөктерінің далалық аймақтарында бір гектарға 2000-3000 текше метр, тау бөктерлері - шөлейт аймақтарында 4000-5500 текше метр болса, Қазақстанның солтүстік облыстарында 2500 текше метрге тең. Картопты жинауға 10-15 күн қалғанда суару тоқтатылып, машинамен сабақтарын шауап алады [3] .

1. 5 Қазақстанда өсірілетін картоп тұқымдары

Шаруашылық маңызы және пісіп жетілу мерзімі бойынша картоп сорттары әр түрлі болды. Пісіп жетілу мерзімі бойынша сорттың мына топтарын ажыратады: ерте пісетіндер - вегетациялық кезеңінің ұзақтылығы 50 - 60 күндей, орташа ерте 60 - 80, орташа 80 - 100, орташадан кем 100 - 120, кеш пісетіндер 120 күннен артық.

Шаруашылық маңызы бойынша: асханалық, зауыттық /техникалық/, жемазықтық және әмбебап топтарына бөлінеді. Асханалық түйнектердің дәмдік қасиеттері жоғары болды, мәйегi қараймайды, тез піседі, тек үгілгіш емес. Көзшелері аз және саяз орналасады. Пісіп жетілу кезеңі де ұзақ емес. Зауыттық сорттарда, әдетте крахмал мөлшері жоғары (18% кем емес) . Әмбебап сорттар жоғарғы екеуімен салыстырғанда дәмдік қасиеттері аса жоғары болмайды. Бұл топтың сорттары тағамға да, техникалық өңдеуде қолданылады [4] . Асханалық-кулинарлық қасиеттері ең жоғары сорт: Ұлан, ГС-6-87, Астана, Мошняковский, Карасайский, Тениз, Бақша, Аксор, Лорх. Сақталғыштығы жоғары сорттар: Тамыр, Карасайсий, Астана, Бақша, ПБ-3-87. Қазақстанда чипсы өндіруге қолайлы сорттар мен гибридтер: Тениз, Никитка, Тобол, Улан, ПБ-3-87 - крахмалдылығы жоғары 18, 8-21, 6 %.

Егер бұрын картоп шаруашылығында ең алдымен жалпы өніміне көңіл бөлген болса, қазіргі уақытта түйнектердің тауарлық және тұтынушылық түріне: түсі, пішіні, дәмі, иісі, крахмал мен құрғақ заттар мөлшеріне назар аударады. МЕМСТ нормативтік құжаттардың жүйесі бойынша бірнеше түрлері бар:

1. Сауда желісіне арналған азықтық, балғын картоп - МЕМСТ 26545-85

2. Дайындалатын және саудаға қойылатын азықтық, балғын картоп - МЕМСТ 7176-85

3. Өңдеуге арналған балғын картоп - МЕМСТ 6014-68

4. Тағамдық өнімге өңдеуге арналған балғын картоп - МЕМСТ 26832-86.

---

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс