Жұмысқа алу мен жұмыстан

Мазмұны

Бет.

Кіріспе

Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Қазіргі кездегі нағыз пәрменді әлеуметтік саясат - ол халықты жұмыспен тұрлаулы қамту саясаты болып келеді және болып қала береді. Осыған орай әлеуметтік көмек көрсету саясаты әлеуметтік топтардың мұқтаждықтарымен айқындалуға тиіс емес, қайта еңбекке қабілетті азаматтарды жұмысшылар санына қосуға даярлау міндеті ауқымында шоғырландырылуға тиіс. Азаматтарға қолдау көрсетудің мемлекеттік жүйесі олардың қайта оқып үйренуі мен жаңа кәсіпті меңгеруіне ынталандыру бағытында құрылуы керек. Бүгінгі күнде елімізде еңбек нарығы экономикалық жүйенің ерекше инфрақұрылымына айналып отыр. Бұл нарықта, басқа нарықтағыдай, біріншіден, сұраныс және ұсыныс заңдары, жұмыс күшін сату - сатып алу жетілген бәсеке нарығы жағдайында жүріп отыратын болса, екіншіден, жетілмеген бәсеке нарығының ерекше ықпалы да байқалып отырады.

Қазақстан Республикасының Президенті - Ұлт Көшбасшысы Н. Ә. Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауыда былай делінген: Қазақстан үшін экономикалық табыстар мен қоғамдық игіліктерді қамтамасыз етудің оңтайлы теңгерімін табу - өмірлік маңызды нәрсе. Бүгінгі әлемде бұл - әлеуметтік-экономикалық жаңғыртудың түбегейлі мәселесі. Бұл таяу онжылдықтардағы Қазақстан дамуының басты бағыты. Мен ел халқына өзімнің жаңа Жолдауымды осы көкейкесті тақырыпқа арнаймын. Біз он бағыт бойынша міндеттер кешенін жүзеге асыруға тиістіміз. Қазақстандықтардың жұмысқа тартылуы. Менің тапсырмам бойынша Үкімет қағидатты түрде жаңа Жұмысқа тартуды қамтамасыз етудің бағдарламасын бекітті. Онда үш маңызды міндет қойылған. Біріншіден, оқыту мен жұмысқа орналасуға септесудің тиімді жүйесін жасау. Екіншіден, ауылдық жердегі кәсіпкерлікті дамытуға септесу. Үшіншіден, еңбек ресурстарының жинақылығы, Қазақстанның экономикалық тұрғыдан белсенді орталықтарында жұмысқа орналастыруға басымдық беру [1] .

Бүкілдүниежүзілік сауда ұйымына кіру отандық өнімдірушілердің бәсекеге қабілеттілігін арттыруды талап етеді. Өндірістердің бәсекеге қабілеттілігін арттыру үшін жоғары білікті және кәсіпқой мамандарға сұраныс арта түсуде. Сондықтан білікті ұлттық кадрларды кәсіби жағынан даярлау және қайта даярлау бүгінгі күннің талабы.

Дамыған және дамушы елдердің тәжірибесін үйренуде жүйелік және нақты тарихи көзқарас халық шаруашылығындағы еңбек нарығын реттеудің әлеуметтік-экономикалық, ұйымдастырушылық-инфрақұрылымдық қызмет ету тетіктерін жетілдіру, кәсіпорындардағы жұмыс күшін пайдаланудың тиімділігін арттыру, облыс тұрғындарын жұмыспен қамту, әлеуметтік қорғаудың белсенді формасы ретінде жұмыссыздарды кәсіби даярлау және қайта даярлау, қоғамдық бағдарлама жасау негізгі өзекті мәселелердің бірі болып отыр, ғылыми тұрғыдан зерттеуді талап етеді.

Әлемдегі жаңа әлеуметтік-экономикалық жағдай барлық елдер аралық өзгерістер мен ерекшеліктерде өзекті күн тәртібінде тұрған көптеген мәселелер мен міндеттерді анықтауға мүмкіндік береді. Бұл әлеуметтік және табиғи ортаға адам қызметі салдарының әсері туралы сұрақтар да, техникалық прогресстің өсуі әсерінен кедейшіліктің жаңа формаларының пайда болуы туралы сұрақтар болып табылады. Бұл сұрақтарды әлеуметтік байланыс модельдерінің өзгеруі жағдайында шешу өте күрделі жұмыс. Осы мәселелерді шешуде жаңа көзқарас негізіне соңғы жылдары көптеген елдерде болып жатқан әлеуметтік - экономикалық құндылықтарды қайта бағалау, сонымен қатар саяси мақсаттарды қайта бағалауда жатыр. Әлеуметтік саясаттың өзгерісіне, ақшалай табыс емес, адамға өзінің өмір сапасын жақсартуға, өзінің әл-ауқатын жақсартуға мүмкіндік беретін ресурстарға жол ашу керек. Қоғамдық ой санада өзін-өзі көрсету, әл-ауқатты жақсарту, өмір сапасын көтеру бағытында оң өзгерістер бар екендігін айта кету керек.

Әлемдегі көптеген экономист ғалымдардың еңбектерінде еңбек нарығын реттеу тақырыбы, оның маңыздылығы, қоғамның дамуындағы рөлі, экономикадағы алатын орны зерттелген. К. Маркс өз еңбегінде еңбек нарығы туралы теориялық-әдістемелік негізін зерттесе, Д. Ж. Кейнс пен М. Фридман еңбек нарығы мен жұмыспен қамтуды реттеуде мемлекеттің жүргізу саясатының қажеттілігінің маңыздылығын қарастырған. Сонымен бірге тәжірибеде теориялық жағынан қамтылған және Батыс елдердің үлкен тәжірибесіне негіз болған ғылыми зерттеулер жарияланып жүр. Дамыған елдердің тәжірибесін үйрену еліміздің еңбек нарығын реттеу мен халықты жұмыспен қамтудың үлгісін жасауға негіз болады.

Мемлекеттің еңбек нарығын реттеу, жұмыспен қамту және халықтың әлеуметтік саясатын жетілдіру мәселелерін қазақстандық ғалым-экономистер: Я. Ә. Әубәкіров, Т. А. Әшімбаев, Ү. С. Байжомартов, С. Х. Берешев, Б. А. Жүнісов, Қ. М. Жұмақанова, М. Б. Кенжеғозин, Ж. Ш. Кенжалина, Ш. К. Көпешов, Ж. К. Қорғасбаев, А. К. Қошанов, А. Қатарбаева, Н. К. Мамыров, М. К. Мельдаханова, А. Қ. Мейірбеков, А. Б. Молдашев, Т. Ж. Нұрымбетов, Н. А. Омаров, А. К. Отаров, Ж. Ж. Сүлейменов, С. Д. Тәжібаев, М. Э. Тілеужанова, Ө. Қ. Шеденов және т. б. өз еңбектерінде жан-жақты қарастырып, экономика ғылымына айтарлықтай үлес қосқан.

Дипломдық жұмыстың ғылыми жаңалығы. Кәсіпорындағы жұмыс күшін пайдалануды реттеу және халықты жұмыспен қамтудың жетілдіру жолдары бойынша ғылыми тұрғыда белгіленген ұсыныстар жұмыстың ғылыми жаңалығын құрайды.

Дипломдық жұмыстың практикалық маңыздылығы қазіргі уақытта жұмыс күшін пайдалану және халықты жұмыспен қамтуды жетілдіру бойынша ұсыныстарды өңдеуден құралады.

Мәселенің өзектілігі, оның ғылыми өңделу деңгейі, жұмыс күшін пайдалану тиімділігін арттыру сұрақтарын шешу қажеттігі және мағыналығы тақырыпты таңдауға, дипломдық зерттеу міндеті мен мақсатын белгілеуге жол ашты.

Дипломдық жұмыстың мақсаты кәсіпорында жұмыс күшін пайдаланудың теориялық негізделуі мен қазіргі уақытта оны жетілдіру бойынша ұсыныстарды өңдеу болып табылады.

Дипломдық зерттеу мақсатына, жұмыс күшін пайдалану ерекшеліктеріне сәйкес келесідей міндеттер қойылды:

- жұмыс күші мен халықты жұмыспен қамтудың жалпы теориялық -әдістемелік негіздерін зерттеу;

- жұмыс күшін пайдалану және оның әлеуметтік - экономикалық мазмұны мен факторларын анықтау;

- «АSSORTI Aktau» ЖШС-дегі жұмыс күшін пайдалану деңгейі мен жұмыспен қамтудың жалпы сипаттамасын қарастыру;

- «АSSORTI Aktau» ЖШС-дегі жұмыс күшін пайдаланудың қазіргі жағдайына талдау жасап, тиімділік деңгейін анықтау;

- жұмыс күшін пайдалану тиімділігін арттырудың қажеттілігі мен жұмыспен қамту шараларының тиімділігін арттыру жолдарын негіздеу.

Дипломдық жұмыстың зерттеу объектісі - «АSSORTI Aktau» ЖШС-гі болып табылады.

Дипломдық жұмыстың зертеу пәні болып кәсіпорындағы жұмыс күшін пайдалануды реттеу мен халықты жұмыспен қамтудың теориялық, әдістемік және тәжірибелік аспектілері жиынтығын өңдеу болып табылады.

Зерттеудің теориялық және әдіснамалық негізі болып шетелдік және отандық жетекші ғалым-экономистерінің еңбектері табылады.

Диплом жұмысының құрылымы мен көлемі. Дипломдық жұмыс кіріспеден, үш тараудан, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен және қосымшалардан тұрады.

Жұмыс күші - мемлекеттің заңмен бекітілген жастағы, физикалық және интеллектуалдық сапасы бар, өнім өндіруге және қызмет көрсетуге керекті білімі мен тәжрибесі бар еңбекке қабілетті бөлігі. Олар кәсіпорын басшылығының үнемі қамқорында болатын обьект. Нарық экономикасында еңбек ресурстарының маңызы арта түседі. Өндірістің инвестициялық бағыты, ғылыми - техникалық прогресстің соңғы нәтижелерін қолдану, өнім сапасының артуы еңбек ресурстарына деген көзқарасты өзгертіп, еңбекке творчестволық жағынан қарау және жоғарғы дәрежеге мамандар дайындауға ықпал жасады. Бұл жағдай кәсіпорын персоналын басқарудың принциптерінің, әдістерінің және әлеуметтік - психологиялық жағдайының айтарлықтай өзгерісіне алып келді[2] .

Еңбек ресурстарының саны - барлық еңбекке қабілетті халық пен жұмыс жасайтын зейнеткерлерді, жасөспірімдерді қоса алғандағы және осыдан жұмыс жасамайтын мүгедектер мен жеңілдетілген зейнеткерлік жастағы адамдар санын алып тастағандағы нәтижеге тең адамдар саны. Персоналдармен жұмыс жасағанда: келгендер саны - жұмысқа келген кәсіпорын қызметкерлерінің саны, тізімдік сан - кәсіпорында жұмыс жасайтын барлық жұмысшылар саны, орташа сан - жұмысшылардың жұмысқа қабылдануын және жұмыстан шығуын есептегендегі сан сияқты көрсеткіштер қолданылады.

Кәсіпорын жұмысшыларының жеке құрамы кәсіпорын персоналы немесе кәсіпорын қызметкерлері деп аталады. Олар өндірістік бағдарламаны жасаудан бастап, материалдық құндылықтарды жоспарлау, өндіріс процесінің негізгі және қосымша операцияларына қатысу, шаруашылық әрекетті ұйымдастыру және басқарудан бастап дайын өнімді шығаруға дейінгі барлық функцияларды атқарады.

Сонымен қатар жұмысшылар инженерлік - техникалық мамандар, қызметкерлер және жұмысшылар болып бөлінеді.

Инженерлік - техникалық мамандар өндіріс процесін ұйымдастырып, оны басқарумен айналысады.

Қызметкерлерге - қаржы - есеп, жабдықтау, сату және тағы басқа функцияларды атқарушы жұмысшылар жатады.

Жұмысшылар - материалдық өнімдерді шығару немесе өндірістік және тасымалдау қызметін атқарушы кәсіпорын қызметкерлері. Соңғы жылдардағы дүниежүзілік дамудың бетбұрыстары сыртқы ортаның елеулі қиындауымен және бағытының қатаңдауымен сипатталады, ал бұл болса өсіп келе жатқан жаһандануға, халықаралық бәсекелестіктің дамуына, қоғамда экологиялық және әлеуметтік мәселелердің өршелене түсуіне байланысты туындап отыр, бұл кезінде осы уақытқа дейін қозғалмайтын бірегей болып көрінетін көптеген ережелерді қайта ой толғағынан өткізуге әкеліп соқтырды. Батыс бірлестіктері бүгінгі күні ұзақ мерзімді экономикалық жетістіктердің маңызды детерминанты - өлшеу қиындығы мен іс жүзіндегі модельдерге (үлгілерге) енуіне қарамастан - негізін адам капиталы құрайтын - әлеуметтік капитал екенін мойындап отыр. Қазіргі таңдағы жағдайларда адам қоры экономиканың инновациялық дамуымен қатар экономиканың өсуі мен дамуына шексіз мүмкіндіктер туғызып отырған ең келешегі бар қор болып отыр - бұған куә дүние жүзі елдерінің тәжірибесі. Адам капиталдың жалпы капиталға қарағанда моральды-заттық нысан түрінде біршама басымдылықтары бар, өйткені ол ең алдымен өндірістің анықтағыш факторы болып саналады: тек адамдар ғана өзінің еңбегімен және ерекше қабілеттерімен материалдық қорларды құрады және солардың көмегімен кейін ақтық тауарлар мен қызметтер өндіріледі. Сонымен бірге адам өзінің қабілеттерімен, білімімен тек қана қор болып саналмайды, сонымен қатар өндіріс процесінің ақырғы мақсаты болып табылады, бұл оның бірегейлігін айқындай түседі.

Зертеушілердің ойынша, жұмыс күші теориясының дамуына негізгі үлес қосушы Т. Щульц болса да, Г. Беккердің де еңбегі зор болып отыр. Г. Беккердің жинақтаған моделі жұмыс күші теориясының келесі дамуындағы зерттеулер үшін негіз болып отырды. Беккер адамдағы бар білімді, мотивацияны (уәжді), ілімді анықтай отырып, адами капиталға толық дефиниция берді. Ол ақпараттарды іздеу, денсаулықты қорғау, кәсіби тәжірибені жинау, білімді ұсынатын сипаттағы инвестицияларды жұмыс күшімен сипаттады.

70- жылдардың ортасынан бастап дүние жүзінің дамыған елдерінде қоғамдық- экономикалық дамудың қағидалы жаңа типіне көшу басталды, олардың негізгі факторлары болып табылғандар - тәлім алу, білім, адам өмірінің толықтығы, шынайылығы. Экономикалық прогрестің жаңа типіне әлеуметтік-экономикалық өмірді кеңінен демократизациялау, тауарлық емес өндіріс пен тауарлық емес қатынастарды ( әлеуметтік қызметтердің барлық саласы, ғылым, білім) кеңінен демократизациялау, әдеттегі нарықтық экономиканың іс-әрекеттері кеңістігін тарылту, қоғамдық ұйымдар жүйесін (азаматтардың ерікті бірлестіктерін) және т. б. құру. Өндіріс күштерінің дамуының жаңа кезеңі басталды, адамға қатысты сыртқы емес, адамдық өндіріс күштері, яғни өндіріс процесі кезінде алдыңғы қатарда білім, жауапкершілік, адамның ішкі жан-дүниесі мен адамгершілік әлеуеті. Сондықтан экономикалық жетістікке жетудің крийтериі болып саналатын адамның әлеуметтік -мәдени қажеттіліктерін жүзеге асыру мүмкіндігі, яғни адамның дамуымен байланысты өмір салаларын дамыту. Халық және оның өмір сүру жағдайының сипаттамасы, бізге белгілі болғандай үнемі оқып-тану объектісі болғанына көп болды. Осындай жұмыс Англия мен Германияда 17 ғасырдың ортасында басталды. 200 жылдай халық статистикасы негізінен мемлекет үшін табыс көзі, армияны әскермен, елдің шаруашылығын жұмыс күшімен қамтамасыз ететін мүмкіншілік болды. Алайда 20 ғасыр басынан зерттеушілердің терең қызығушылығын туғызды, ал одан кейін кейбір елдердің саяси қызметкерлерімен үкіметі де әлеуметтік саладағы істер мен халықтың тұрмысы туралы тұрақты ақпарат алуып тұруға ынта білдірді. Шамамен 1920 жылдардан бастап халық бағалауы мен оның өмір сүру жағдайларында- инструментальдық (құралдық) және әлеуметтік екі бағыт қатар дами бастады.

Инструментальды бағыт адамның еңбекке деген қабілетінде, өнім мен қызметтер өндіруде, елде өндірілетін немесе сырттан келген өнімді индивидтер мен топтардың тұтыну қасиеттеріне шоғырланды. Әрине, халықтың өндіріс жағдайы елеусіз қалған жоқ. Осы бағытта адам мүмкіндіктерінің әртүрлі жақтарының бағасы дамыды және дамып келеді, ал оны игіліктер мен қызметтерді өндіру бойынша әртүрлі белсенділіктен көруге болады - оны адамдық және әлеуметтік қорлар деп атайды. Аталған капитал түрінің сандық бағалау және сонымен байланысты индикаторлар түріндегі (беру, амортизация, инвестиция салудың пайдалылығы және т. б. ) сипаттамаларды көрсету әрекеттері болып тұрады [3] .

Адамға инструментальды көзқарастың болуы оған теорияларды құратын капитал ретінде көзқарастың қалыптасуына әкеліп соқтырды. Г. Беккердің, Дж. Коулменнің және П. Бурдьенің мақалалары капиталды концептуальды, операционалдық, тіпті техникалық анықтамаларға, оны өлшеу, есептің теориясы мен практикасына қосу (бухгалтерлікті де қоса) жұмыс ағынын ашып берді, бірақ адамның белгілі бір қасиеттерін, әртүрлі типтегі адам қауымдастығының түрлерін бөлу үшін негіз бұған дейінгі, ертеректегі еңбектерде де жазылған болатын. Капитал ретінде кейбір индивидтердің, топтар мен қатынастардың кейбір қасиеттерін қабылдау мен концептуализациялау үшін логикалық және практикалық негіздер бар. Классикалық тұрғыдан анықтаған кезде капитал белгілі бір табыс әкелетін бір нәрсе, оны қолдану қорытындылары мүліктік формаға ие болады. Капиталды кең тұрғыдан алып қарайтын болсақ, оны тек тікелей болмаса да мүліктік табыс әкелетін нәрсе деп қарайды. Осы айырмашылықтың кесірінен, яғни капиталды жұмсау мен мүліктік табыс алу (заттай немесе қаржылай) қорытындысынан кейбір әдістемелік күрделіліктер пайда болады. Негізінде кейбір капитал түрлері, мысалы адамдық, әлеуметттік немесе т. б. бір иені екіншісімен ауыстыра алмайды. Басқаша айтқанда олар өздерінің алғашқы меншік иесіне тастай болып жабысып қалған сияқты, бірақ ол иесі оны міндетті түрде пайдаланып немесе оны пайдаланудан түскен табысын бөлетін мүмкіндігі бар деп айта алмаймыз. Бірақ тап осы қасиеттер капитал сияқты, сәйкестендіріле алады, кейде тіпті нарықпен бағаланады да. Бізге қазіргі сәтте қызықты болып тұрған осындай капитал мен оның иелері (индивидтар немесе топтар) арасындағы инструменталдылық, соңғы нәтижесінде табыс әкелу мүмкіндігі. Практиктердің де, зерттеушілердің де, нарық агенттерінің де, олардан соң - әртүрлі биліктердің, мемлекеттік және халықаралық статистиканың, халықаралық, мемлекетаралық және қоғамдық ұйымдардың қызығушылығын туғызып отырған себеп осы. Капитал түрлері туралы жұмыстардың авторлары не жазса да, олардың бәрінің негізінде жатқан - адам мен қауымдастықтан бастап жалпы қоғам туралы, оолардың экономиканың, экономикалық жүйенің, экономикалық дамудың инструменті (құралы) деген негізгі ой.

Екінші бағыттың өкілдерін қызықтырған халық өмірінің әлеуметтік жағдайы, оның ішінде оның инструменталды - экономикалық сипатамаларына қатыссыз. 1960 жылдардың басында АҚШ Ұлттық ғылым Академиясы Ұлттық комитеттің аэро- космостық навигациясы бойынша тапсырысын орындады, олардың білгісі келгені мүмкін, тіпті АҚШ үшін ғарыштық бағдарламаны жүзеге асырудың алыста жатқан себеп-салдарын білу. Социолог Р. Бауэр басқарған топтың жұмысында әлеуметтік ақпарат жетіспеуі себебінен өте күрделі қиыншылықтар пайда болды. Соның нәтижесінде 1963 жылы Р. Бауэрдың редакциясымен “Social Indicators” үлкен еңбек басылып шықты, бүл еңбек барлық дүние жүзінде әлеуметтік индикаторлармен айналысудың жолын салыды, бұл дүние жүзінде «Әлеуметтік индикаторлар үшін қозғалыс» деген атқа ие болды.

Сол жылдарда әлеуметтік есептер бойынша көптеген мақалалар жаряиланды, олардың авторлары талдау әдісін «шығын - табыс» сияқты кеңейтуге тырысты. Сол кезде президент Джонсонның әкімшілігінде кеңесшілердің экономикалық комитетіне бәсекелестік құрған кеңесшілердің әлеуметтік комитеті пайда болды.

Соның нәтижесінде 1970 жылдары АҚШ әлеуметтік индикаторлармен жұмысты жүйелeстіру бойынша әлеуметтік зерттеулер Орталығы ашылды (Social Sciens Research Coucil Ctnter for Coordination of Research Social Indicators), федералды үкімет әлеуметтік индикаторлар нысанында кең мәліметтер жариялады, және осы бағыттағы зерттеулерге көмек ұйымы) халықарлық ұйымдар талдау құралы ретінде қабылдап, пайдалана бастады. Шамамен сол кезде әлеуметтік индикаторлар Ұлыбритания мен Германияда кеңінен қолданыла бастады.

1980 жылдары АҚШ бұл жұмысты қаржыландыру үкіметтік қалдықтар мен берілді. «Social Indicators Research» журналы шыға бастады, әлеуметтік индикаторларды БҰҰ және ДЭБҰ (даму және экономикалық бірлестік әлеуметтік индикаторлардан табыс алуды көздеген кейбір саясаткерлердің көңілдері қайтып қалуына байланысты қатты қысқара бастады. Осындай көріністер 1960-1970 жылдары ССРО-де болғанын ескеру қажет. Бұл жерде олар әлеуметтік жоспарлау нысанына ие болды. Аталған мәселе бойынша жарияланған алғашқы басылымдардың өзінде әлеуметік жоспарлаудың әлеуметтік индикаторлар қозғалысы шегінде дамығанын анық көрсетті (мысалы, Тощенконың жұмыстары, 1971) . Американдық социологтар сияқты Кеңес Одағының мамандары да социумның даму мәселелерін және оның қосымша жүйелерін жағдайды тек экономистік сипаттама негізінде талдауға көзқарастың шектеулі болғанын көрсетті. Сырттай марксистік көзқарасты сақтай отырып, Кеңестік социологтары біле тұра, немесе білмей бұрын жарияланған теориялық жұмыстардың, баяндамалардың, есептердің соңынан кешігіп болса да оларды қайталап өтті.

Кеңестік жолдың американдық жолдан айырмашылығы - қозғалыстың бастаушылар болып табылған идеологиялық қозғалыстан біршама еркін зауыттық социологтар. Мысалы, әлеуметтік бағытта жасалған алғашқы қадамдар Пермь телефон зауытында және ленинградтық «Светлана» бірлестігінде жасалды. 1960 жылдардың аяғында - 1970 жылдардың басында әлеуметтік жоспаралау барлық елде таралды және барлық өндірістік және аймақтық деңгейлерді қамтыды - бастапқы өдірістік ұжымдардан министрліктер мен жалпы ұлттық ведостваларға дейін, ауылдардан қалаларға дейін қамтылды. Бірнеше жылдар ішінде әлеуметтік жоспарлау мемлекеттік қызмет функциясына айналды, міндетті процедура болып саналатын болды. Алайда 1980 жылдардың ортасында ажиотаж біршама бәсеңсіп, әлсірей бастады, ал дамыған елдерде мақсатты ақтамаған процесс болып танылды. Дүниежүзінің жетекші елдерінде әлеуметтік индикаторлар саласында зерттеу жұмысын қаржыландыру жұмысы қысқара бастады. Әлеуметтік индикаторлар ұлттық және халықаралық деңгейлерде жоспарлы-статистикалық қызметтің объектісіне айналды.

Жоғарыда белгіленген екі бағыт (инструменталдық және әлеуметтік) соңғы жылдары сыннан өтіп, бір-біріне еніп, бірігіп, бірдей күрделі бір көрініске айнала бастады[4] .

Ең тараған анықтама бойынша, жұмыс күші инвестициялардың нәтижесінде құралған және адам жинақтаған денсаулықтың, білімнің, машықтардың, қабылеттердің, уәждемелердің белгілі бір қоры, олар қоғамдық ұдайы өндірістің әр саласында мақсатқа сай пайдаланылып, еңбек өнімділігі мен өндіріс өсімінің тиімділігіне өсуіне жәрдемдеседі және сол арқылы осы адамның табысының өсуіне ықпал жасайды.

---

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс