Бизнес инкубаторларды басқару
Мазмұны
Бет.
Кіріспе 3
1 Бизнес инкубаторлардың жалпы теориялық - әдістемелік негіздері
1.1 Бизнес инкубаторлардың жалпы түсінігі және оны пайдалану
мүмкіншіліктері 6
1.2 Бизнес инкубаторлардың шетелдік тәжірибедегі әдістерінің
қолданылуы 15
2 Қазіргі кездегі ҚР-да бизнес инкубаторлардың дамуы және
қалыптасуын талдау
2.1 ҚР-ғы кәсіпорындарды дамытудағы бизнес инкубаторлардың ролін
талдау 25
2.2 Ақтөбе облысындағы технологиялық бизнес инкубаторлардың тиімді
дамуын талдау 33
3 ҚР-ғы индустриялық - инновациялық инфрақұрылымының даму
ерекшеліктері
3.1 Бизнес инкубаторлардың тиімділігін арттырудың негізгі бағыттары
Қазақстан Республикасындағы бизнес инкубаторлардың дамуын 44
3.2 жетілдіру жолдары
51
Қорытынды 62
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі 64
Қосымшалар 66
Кіріспе
Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Келешегінен зор үміт күтетін елдер
ертеңгі күнін бүгін қамдап, экономикасын қалыпқа келтірудің қамымен жүр.
Солардың қатарынан Қазақстан да қалыс емес. Қазір мамандар экономиканы
өрлету инновацияны дамыту арқылы жүзеге асады дегенді алға тартып келеді.
Қазақтар да қалт етпей, 2010-2014 жылдарға арналған Индустриялдық-
инновациялық даму стратегиясын әзірлеп қойды, яғни, уақыттың талабынан
қалыс қалмай, қадам басып келе жатқан жайымыз бар.
Жалпы, индустриялық-инновациялық даму, оның ішінде инновациялық
технопарктерді дамыту жайы Елбасының жыл сайынғы Жолдауларында да аса
маңыздылықпен жиі айтылады. Елбасының биылғы Жолдауында Қазақстанда, егер
тұтастай экономика бойынша қарайтын болсақ, бір қызметкер жылына 17 мың
доллардың өнімін өндіреді екен. Дамыған елдерде бұл көрсеткіш 90 мың
доллардан асып түседі. Қорытынды өте түсінікті – бізге жағдайды түзету –
өнімділікті арттырып, инновацияларды ендіру керек. Инновациялар ғана еңбек
өнімділігінің шұғыл артуына жеткізеді, – деген болатын[1].
Инновацияны енгізуде бизнес-инкубатордың атқарар рөлі ерекше.
Инновациялық кәсіпкерлікті дамыту мен қолдаудың айқын бір өрнегі болып
бизнес инкубациясы табылады. Инкубация шарттары шағын кәсіпорындарды құру
мен дамыту барысында туындайтын кедергілерді жеңуде едәуір көмегін
тигізеді.
Бизнес-инкубатор жаңадан ашылған кәсіпорындарға, бизнестің дамуына
септігін тигізетін шаруашылық іс-әрекеттерін және офистік қызмет жүргізу
үшін өндірістік және офистық, т.б. орындарды тиімді шарттар негізінде беру
арқылы қолдау көрсетеді.
Бизнес-инкубатор бизнесті дамыту үшін қаржылай және техникалық жәрдем
іздеуге көмек көрсетеді.
Инкубатордың офистық және кеңес қызметтерін ұсынуы, қызметкерлер саны
ұлғаюының алдын алуға және негізгі қаржы көзін тартуға мүмкіншілік береді.
Бұл шағын бір фирманың жұмысына қажет шығындарды азайтып, тиімді қылады.
Сонымен қатар, кеңестік қызметтер, ақпараттық база және оқыту іс-шаралары
кәсіпкерлерге қазіргі қалыптасып отырған ортаға төзіп бағып, дамуға көмегін
тигізеді.
Бизнес-инкубаторлар шағын кәсіпкерлік субъектілерінің қалыптасуына және
дамуына жәрдем көрсету үшін құрылады.
Бизнес- инкубатор сөзі біздің тұрмысымызға business, incubator
деген ағылшының екі сөзінең келген. Бізде инкубатор түсінігі дәстүрлі түрде
құс өсіру және жылы түрде балапан өсірумен байланыстырады. Жаңадан
бастаушы кәсіпорындармен үйлестірсек, бұл сөз жаңадан құрылушы
кәсіпорындардың тәжірибе алатын және одан әрі өсіру мен нарықтағы өз
ұстанымдардын нығайтуға көмек алатын орын сипаттайды.
Дамудың белгілі бір деңгейіне жеткен соң, әдетте үш жылдан
соң, фирма бизнес- инкубатордан шығады және дербес өмір сүре бастайды. Бұл
кезде оның қолда бар айтарлықтай тәжіриебесі мен әлеуетті бірінші кезенде
өте жие орын алатын банкротқа ұшыраудан құтылуға ғана емес, сонымен бірге
әрі қарай дамуына да мүмкіндік береді. Ал оның босаған орныны бизнысты
нөлден бастайтын жаңа фирмалар келеді.
Қазақстандағы бизнес-инкубатор дамытудың негізгі проблемаларының бірі
бизнес-инкубатордың міндеттері мен функцияларын бірыңғай және нақты
түсініктерінің болмауы болып табылады.
Бизнес-инкубатордың мәнін нақты түсінбестен, олардың тұрақты дамуына
дұрыс тәсілді әзірлеу мүмкін емес, бизнес-инкубатор жанынан экономиканың
нақты секторынан алыстатылған кезекті таратылмайтын ғылыми зерттеу
ұйымдарын құру қатері туындайды.
Инновациялық жобалардың бастамашылары - бизнес-инкубатордың әлеуметті
клиенттерінің төлем қабілеті деңгейінің төмендігі операциялық шығыстарды
жабу үшін жеткілікті кіріс бөлігін қалыптастыруға мүмкіндік бермейді.
Осы мәселе бизнес-инкубатор индустриялық-инновациялық дамудың басты
буындарының бірі болып табылатындығымен байланысты айрықша көкейкестікке ие
және инновациялық қызметтің субъектілерімен тікелей іс-қимыл жасайды.
Олай болмаған жағдайда бизнес-инкубаторды құру жөніндегі жобаларды іске
асыру мәселелерін шешуде жүйеліліктің жоқ болуы осы идеяны беделін түсіруге
алып келуі мүмкін.
Өнеркәсіптік секторда шағын және орта кәсіпорындарды дамыту жөніндегі
бизнес-инкубаторлардың тиімсіз қызметі факторларының бірі өндірістік үй-
жайлардың, қызметтің негізгі емес түрлерінің персоналдарын ұстап тұруға
ақталмаған шығыстардың жоқ болуы, жеке қаражаттардың, сондай-ақ
инновациялық өндірісті құруға арналған кредиттік ресурстардың жоқ болуы
болып табылады.
Аталған жүйелік проблемаларды шешу мемлекеттік қолдау көрсетусіз және
оларды ынталандыру бойынша жағдайлар жасау бүгінгі күні орындалмайтын
нәрсе.
Дипломдық жұмыстың ғылыми жаңалығы. ҚР-ғы бизнес-инкубатордың дамуы мен
қалыптасуын реттеу және бизнес-инкубатордың дамуын жетілдіру жолдары
бойынша ғылыми тұрғыда белгіленген ұсыныстар жұмыстың ғылыми жаңалығын
құрайды.
Дипломдық жұмыстың практикалық маңыздылығы қазіргі уақытта ҚР-ғы бизнес-
инкубатордың дамуы мен қалыптасуын және бизнес-инкубатордың дамуы мен
қалыптасуын жетілдіру бойынша ұсыныстарды өңдеуден құралады.
Мәселенің өзектілігі, оның ғылыми өңделу деңгейі, бизнес-
инкубатордың пайдалану тиімділігін арттыру сұрақтарын шешу қажеттігі
және мағыналығы тақырыпты таңдауға, дипломдық зерттеу міндеті мен
мақсатын белгілеуге жол ашты.
Дипломдық жұмыстың мақсаты ҚР-ғы бизнес-инкубатордың дамуы мен
қалыптасуының теориялық негізделуі мен қазіргі уақытта оны жетілдіру
бойынша ұсыныстарды өңдеу болып табылады.
Дипломдық зерттеу мақсатына, ҚР-ғы технологиялық парктердің даму
ерекшеліктеріне сәйкес келесідей міндеттер қойылды:
- ҚР-ғы бизнес-инкубатордың дамуының жалпы теориялық -әдістемелік
негіздерін зерттеу;
- бизнес-инкубатордың дамуы мен қалыптасуын және оның әлеуметтік –
экономикалық мазмұны мен факторларын анықтау;
- ҚР-ғы, Ақтөбе облысындағы бизнес-инкубатордың дамуы мен қалыптасуын
қазіргі жағдайына талдау жасап, тиімділік деңгейін анықтау;
- бизнес-инкубатордың дамуының тиімділігін арттырудың қажеттілігі мен
оның тиімділігін арттыру жолдарын негіздеу.
Дипломдық жұмыстың зертеу пәні болып ҚР-ғы бизнес-инкубатордың дамуы
мен қалыптасуын реттеу мен бизнес-инкубатордың дамуы мен қалыптасуының
теориялық, әдістемік және тәжірибелік аспектілері жиынтығын өңдеу болып
табылады.
Зерттеудің теориялық және әдіснамалық негізі болып шетелдік және
отандық жетекші ғалым-экономистерінің еңбектері табылады.
Диплом жұмысының құрылымы мен көлемі. Дипломдық жұмыс кіріспеден, үш
тараудан, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен және
қосымшалардан тұрады.
1 Бизнес инкубаторлардың жалпы теориялық - әдістемелік негіздері
1.1 Бизнес инкубаторлардың жалпы түсінігі және оны пайдалану
мүмкіншіліктері
Қазақстанның алдында әлемнің бәсекеге барынша қабілетті 50 елінің
санына кірудің маңызды міндеті тұр. Осы міндетті іске асырудың табысы
отандық кәсіпорындардың бәсекеге қабілетін арттыруға, экспорттық әлеуетін
толық ашуға және елдің географиялық орналасуын барынша тиімді пайдалануға
тікелей байланысты.
Индустриялық-инновациялық инфрақұрылымды құру кәсіпорындарды, бірінші
кезекте шағын және орта бизнес субъектілерін дамытуды ынталандырудың
пәрменді тетіктерінің бірі болып табылады. Ол инвестициялардың ағыны,
технологиялар трансферті, басқару дағдыларын жетілдіру үшін терезе болып
табылады. Арнайы экономикалық және индустриялық аймақтарды құру шеңберінде
жеке сектор үшін мемлекет жасайтын жағдай ұйымдарға инфрақұрылымдық
ресурстарды тартуға, өз шығыстарын елеулі қысқартуға, ал арнайы
экономикалық аймақтар жағдайында жеңілдік салықтық жеңілдіктерді
пайдалануға мүмкіндік береді.
Бизнес инкубаторлардың негізгі мақсаты елдің, әсіресе, оның өңірлерінің
инновациялық әлеуетін айқындау, ашу, дамыту, сондай-ақ инновациялық
өнімдердегі экономиканың қажеттілігін қамтамасыз ету болып табылады. Бизнес
инкубаторларды құру мен одан әрі дамыту ғылымның өндіріспен байланысын
нығайту, қазіргі заманғы технологияларды енгізу, өнеркәсіптегі еңбек
өнімділігін арттыру және оның әсерінен жоғары технологиялы және бәсекеге
қабілетті өнімдерді өндіру сияқты экономиканың бәсекеге қабілетті өңдеуші
секторларын қалыптастырудағы негізгі міндеттерді шешуге арналған[2].
Қазақстанда бизнес инкубаторларды енгізу мен жұмыс істету мынадай
ерекшеліктерге ие болатын қазіргі заманғы еуропалық модель бойынша жүзеге
асырылатын болады:
- онда шағын кәсіпкерлік субъектілерін орналастыруға арналған
ғимараттардың болуы, - бұл ұжымдық қызметтің барлық артықшылықты
жүйелерін пайдаланатын жаңа шағын және орта инновациялық
кәсіпорындардың үлкен бөлігін қалыптастыруға ықпал етеді;
- инноваторлар үшін қажетті сервистік пакетті (бухгалтерлердің,
маркетологтардың және т.б. қызметі) қалыптастыратын ұйымдардан таңдап
алынатын қызмет көрсету жүйесі).
Бизнес инкубаторларды құру мен дамытудың ағымдағы тұжырым- дамасына
кейбір өзгерістер енгізген жөн.
Технологиялық бизнес-инкубаторларды, ғылыми және білім беру ұйымдарын
міндетті түрде орналастыра отырып, шектеулі аумақ ретінде айқындау барынша
орында болып табылады.
Жергілікті атқарушы органдар бизнес инкубаторларды құру үшін жер
учаскелерін беретін болады және барлық инновациялық қызметке қатысушылардың
өзара іс-қимылын ұйымдастыру арқылы бизнес инкубаторларды басқару үшін
оператор компанияны айқындайтын болады.
Жүйелік тәсілдің ұсынылатын тетігі
Бизнес инкубаторлардың желісін одан әрі дамытудың шешуші қағидаттары
ретінде мыналар:
- бизнес инкубаторлар инфрақұрылымында тәжірибелік-өнеркәсіптік база
құру;
- импорттық технологияларды пайдаланумен, инновациялық бизнес-
мәдениетті таратумен бірге кәсіпорындарды көбейтуге арналған қызметке
екпінді қайта бағдарлау;
- инновациялық процестің барлық кезеңінде ұлттық инновациялық жүйе
шеңберінде іс-қимылдың барынша тиімді тетіктерін енгізу;
- бизнес инкубаторлардың өңірлік университеттермен тығыз байланысын
орнату ұсынылады.
Әрбір нақты бизнес инкубаторларға оператор-компания бекітілген болуы
тиіс. Өңірдің ғылыми әлеуетін тату үшін ғылыми және білім беру ұйымдарын
технопарктердің аумағына көшірген орынды. Бұл ғылыми әлеуетті Ғылыми-
зерттеу және тәжірибе-конструкторлық жұмыстар (бұдан әрі - ҒЗТКЖ) барынша
белсенді тартуға, инновациялық идеяларды іске асыру мен технологияларды
құруды жеделдетуге мүмкіндік береді, жастарды, ғалымдарды тартуға және
идеялармен тиімді алмасу үшін орта құруға ықпал ететін болады.
Өнеркәсіптік аймақ ғылым мен өнеркәсіптің барынша тығыз байланысты
болуы үшін ғылыми инфрақұрылымға іргелес орналасуы тиіс.
Инновациялық процестің барлық кезеңдерінде ұлттық инновациялық жүйе
шеңберінде өзара қимылдың неғұрлым тиімді тетіктерін енгізу.
Өңірлік университеттермен бизнес инкубаторлармен тығыз байланысын
қамтамасыз ету.
Әрбір нақты бизнес инкубаторларға оператор-компания бекітілген болуы
тиіс. Өңірдің ғылыми әлеуетін тарту үшін ғылыми және білім беру ұйымдарын
технопарктің аумағына көшірген орынды. Бұл ғылыми әлеуетті ғылыми-зерттеу
және тәжірибелі-конструкторлық (бұдан әрі - ҒЗТКЖ) жұмыстарға барынша
белсенді тартуға мүмкіндік береді, жастарды, оқымыстыларды тартуға ықпал
ететін және идеялармен тиімді алмасу үшін қолайлы орта құруға ықпал ететін
болады.
Технологиялық бизнес - инкубаторлардың жанынан сараптамалық кеңестер
құрылады.
Сараптамалық кеңес қызметтің мақсаты келіп түскен жобалық ұсыныстарды
технологиялық бизнес-инкубаторлардың жағдайларында қызметтерге оларды
енудің бастамалықтарына ұсынудың орындылығы мәніне бағалау болып табылады.
Сараптамалық кеңес:
- инновацияларды әзірлеушілерден, кәсіпкерлерден келіп түсетін
өтініштер мен жобалардың алдын ала талдауын жүзеге асырады;
- жаңашылдықты және жобаның техникалық орындаушылығын, құрылатын
инновацияның нарықтық тартымдылығын, оның экономикалық орындылығын
бағалайды;
- оператор-компанияға технопарктің аумағындағы қызметке жеке және заңды
тұлғаларға рұқсат беру жөнінде қорытынды береді.
Сарапшылық кеңес жобалық ұсыныстарды қарастыруды бағалау мәніне қарай
жүзеге асырады:
- жобалық ұсыныстың жаңалық деңгейі;
- инновация үшін нарықтың бар болуы және сыйымдылығы;
- жобалық ұсыныстардың экономикалық өңірлерді және Қазақстан
Республикасын дамытудың басым бағыттарына сәйкестігі;
- инновациялық жобаның бастамашы ресурстарының оның күрделілік
масштабына және деңгейіне сәйкестігі;
- коммерциялануға жобалық ұсыныстардың дайындық деңгейі.
Тәуелсіз сарапшыларды тарту сараптамасы әр түрлі салада бар сарапшылар
туралы ақпаратты қамтитын дерек базаларынан нақты инновациялық жобаның
ерекшеліктеріне сай таңдап алынатын мамандармен өткізіледі.
Сыртқы сараптаманың мақсаты жобалық ұсыныстың техникалық бағалауы, яғни
ұсыныстарды бар ұқсастықтармен салыстыру, жобаны іске асыруды талдау,
инновациялық жоба бастамашысымен мәлімденетін техникалық сипаттаманы растау
болып табылады.
Тәуелсіз сараптама нақты жобалық ұсыныстар үшін сарапшылар ретінде
айқындалған кем дегенде үш маманды технопаркқа орналастыруға
нысандандырылған өтінімдерді жіберудің көмегімен ұйымдастырылады.
Тәуелсіз сарапшыларды тарту, сонымен қатар инновациялық жобаны іске
асыруда мүдделі ұйымдар үшін ақылы негізде көрсетілетін бизнес
инкубаторлардың өзіндік қызметтері болып табылады.
Бизнес инкубаторларды басқару.
Оператор-компанияны жергілікті атқарушы орган айқындайды, инновациялық
қызметтің әлеуетті субъектілерін тарту жолымен аумақтық инновациялық ортаны
қалыптастырады, бизнес инкубаторлардың аумағында орналасқан жеке сектормен,
ғылыми-зерттеу және білім беру ұйымдарының арасында технологияларды беру
мен ақпараттармен алмасуда көмек көрсетеді.
Оператор-компанияның құзыреті мыналар:
- бизнес инкубаторлардың аумағына жіберілген инновациялық қызмет
субъектілерінің барлық қатысушыларының өзара іс-қимылын ұйымдастыру
арқылы технопаркті басқару;
- инновациялық қызметті қалыптастыру мен дамыту үшін қолайлы жағдайлар
жасау;
- бизнес инкубаторлардың құрылысының жобасын уәкілетті органмен келісу;
- бизнес инкубаторларды дамытуға қатысу үшін инновациялық қызметтің
әлеуетті субъектілерін тарту;
- инфрақұрылымдық ресурстарға пайдаланушылық қызмет көрсетуді;
- бизнес инкубаторлар аумағында орналасқан мемлекеттік органдармен
қарым-қатынастағы инновациялық қызмет субъектілерінің қызығушылығын
білдіру;
- бизнес инкубаторлардың аумағында орналасқан жеке сектормен, ғылыми-
зерттеу және білім беру ұйымдарының арасында технологияларды беру мен
ақпараттармен алмасуда көмек көрсету;
- Қазақстан Республикасының өзге де заңдарына қарама-қайшы келмейтін
өзге де шаруашылық қызметін жүргізу.
Арнайы экономикалық аймақ режимінде бизнес инкубаторларды құру [3].
Арнайы экономикалық аймақ режимінде бизнес инкубаторларды құру
жағдайында, Арнайы экономикалық аймақтың әкімшілігі Қазақстан
Республикасының 2007 жылғы 6 шілдедегі Арнайы экономикалық аймақтар
туралы заңына сәйкес өз қызметін жүзеге асырады.
Әкімшілік барлық меншіктік кешеннің иесі ретінде шығу тиіс, бірақ бұл
ретте ҒЗТКЖ-ны өткізу үшін ғылыми-зерттеу инфрақұрылымын жергілікті өңірлік
басқару университетіне, ал арнайы экономикалық аймақ ны басқару
операцияларын және толықтыру функцияларын арнайы оператор-компаниясына
тапсыруды қамтамасыз ету тиіс.
Осылайша, технопарктерді құру өлшемі:
1) ҒЗТКЖ және өнеркәсіп аймағындағы ғылыми-зерттеу инфра- құрылымның
кешенінің бар болуы;
2) көбейтілген өндірістер үшін тәжірибелі-өнеркәсіптік негіздің бар
болуы;
3) бизнес инкубаторларды ғылыми инфрақұрылыммен қамтамасыз етуде ЖОО-
ның қатысуы;
4) технологияларды тасымалдау және коммерциялау арқылы жаңа бәсекеге
қабілетті және экспортқа бағытталған тауар, жұмыс және қызметтер
өндірістерін құру;
5) саланы, өңірді және кәсіпкерлікті дамыту есебімен перспективалық
болуы тиіс.
Шағын инновациялық кәсiпорындарды дамыту мен қолдаудың пәрмендi
тетiктерiнiң бiрi бизнес-инкубация процесi болып табылады, яғни табыстың
мүмкiндiгiн айқындау әлi күрделi, оларды дамытудың әлi ерте, қауіптi
кезеңiнде инновациялық жобаларға қолайлы жағдай жасау, сондай-ақ
технологиялық компанияларды жедел дамыту үшiн процесс.
Инновациялық жүйенi қалыптастырудың бастапқы барысында инновациялық
кәсiпорындарды дамытудың бастапқы барысында жинақталған, инновациялық
инфрақұрылымның бөлiгi болуы тиiс, технологиялық бизнес-инкубаторлардың
жүйесiн қазақстанда құру инновациялық кәсiпкерлiктi дамытуда мемлекеттiң
басты мiндеттерiнiң бiрi болады.
Технологиялық бизнес-инкубаторлар дербес бiрлiк және технологиялық
парктердiң бөлiгі ретiнде көрiнiс бередi.
Бұдан өзге, инновациялық компанияларды қаржыландыру желiсi бойынша
технологиялық бизнес-инкубаторлар қаржыландырылатын жобаларды басқару және
оларды ағымдағы мониторинг бойынша ұиж агентiнiң функциясын орындайтын
болады. Осы функцияларды iске асыру үшiн технологиялық бизнес-инкубаторлар
бiлiктi менеджерлердiң, бухгалтерлердiң, экономистердiң және заңгерлердiң
штатына ие болады. Бұл ретте, технологиялық инкубаторлардың қызметi
инкубацияланатын шағын инновациялық компаниялар үшiн тегін болады.
Технологиялық бизнес-инкубаторлардың бiрiншi кезеңдегі оларда
орналастырылған инновациялық кәсiпкерлер мен инновациялық фирмаларға, ғзткж-
ға мемлекеттiк гранттарды алушыларға қызмет көрсетумен байланысты
шығындарын тиiстi даму институттарын капиталдандыру жолымен мемлекет
өтейтiн болады.
Инновациялық кәсiпкерлiктi дамыту көзқарасынан технологиялық бизнес-
инкубаторлар мынадай функцияларды орындауы тиiс:
1. Жаңа технологиялық компанияларды ұлғайту және оларды start-up
кезеңiнде қолдау, өйткенi инкубаторлар кәсiпорынды басқаруда тұрақты көмек
көрсететiн болады, қаржыландыруға қол жеткiзуге және кәсiпорынды бизнестi
жоспарлау, бухгалтерлiк және заңгерлiк мәселелерiнде маркетингтiң
жоспарларын жасау кезiндегi көмектi қоса алғанда, қажеттi қызмет пен
технологиялық көмектiң кешенiн қамтамасыз етедi.
2. Компания иелерiн инновациялық менеджмент негіздерiне оқыту.
Практика көрсететiндей, технологиялық инкубаторлар кәсiпорындарға кез-
келген басқа жерде бастайтын кәсiпорындармен салыстырғанда, олардың дамуын
7-12 есе жылдамдата отырып, жедел мәре бередi. Инкубаторлар бұған арнайы
дайындалған мамандардың, рәсiмдердiң және әдiстердiң көмегiмен қол
жеткiзедi.
2007 жылға дейiнгi кезеңде технологиялық парктердiң құрамынан
қазақстанның әртүрлi өңiрлерiнде және қазақстанның жетекшi техникалық,
аграрлық және медициналық жоғарғы оқу орындарының жанынан кем дегенде 12
арнайы технологиялық бизнес-инкубаторлар және технопарктер жанындағы 8 оқу
орталықтарын құру болжануда.
Жетекшi технологиялық жоғары оқу орындары жанынан бизнес инкубаторлар
мен технопарктер құру қазақстандық әзiрлеушiлер ұсынатын барлық
инновациялық бастамаларды бiрте бiрте қамтуға алып келедi деп болжанады,
бұл жыл сайын 300-ден астам жобаларды құрайды.
Инновациялық процестi басқарудың көзқарасынан технологиялық бизнес-
инкубаторлардың желiсiн құру:
- технологиялық бизнес-инкубаторлардың аумағында жоғары технологиялық
кәсiпорындардың ұиж гранттық қаржыландыруы үшiн қажеттi материалдық
ресурстарды жинақтауға;
- инновациялық циклдың ұзақтығын қысқартуға мүмкiндiк беретiн басқару
шешiмдерiн жедел қабылдауға;
- инфрақұрылымды ұстап тұруға жүк-құжаттама шығыстарының деңгейiн
азайтуға;
- инвестициялық шешiмдердi қабылдауда бюрократиялық рәсiмдердiң
санын қабылдауға;
- инновациялық кәсiпорындардың басқару құрылымын оңтайландыруға;
- инновациялық жүйеде бiлiмдi алмастыру және беру үшiн жағдай жасауға
мүмкiндiк бередi.
Бизнес-инкубаторларда жұмыс үшiн компаниялар мен инновациялық
кәсiпорындарды iрiктеу өтiнiш берушiнiң жеке басына, ғылыми дәрежелерi мен
атақтарының болуына қарамастан жобалар мен идеялардың конкурсы ретiнде
конкурстық негізде жүргізiлетiн болады.
Бизнес-инкубаторлар өткiзетiн және ұйымдастыратын осы жобаларды
рәсiмдеу, ғылыми-техникалық сараптама жасау, экономикалық есептерiн жүргiзу
әлемдiк практика көрсететiндей, құрылатын технопарктерде орналастыру
қажеттілігі кезiнде және ұиж қаржыландыру үшiн мәлiмделген жобалардың 5-10
%-ы iрiктеуге алып келедi.
Бизнес инкубаторлардың деңгейлер бойынша олардың ұлттық иннова- циялық
қор элементтерi мен қатысушыларына бөлу қазақстанның инновациялық дамуының
жағдайы үшiн мейлiнше қолайлы болып табылады:
- ұлттық ғылыми-технологиялық парктер;
- өңiрлiк технологиялық парктер.
Ұлттық ғылыми-технологиялық парктер нормативтiк құқықтық актілердiң
ережелерiне сәйкес әлеуметтік-экономикалық даму үшiн басымдықты болып
табылатын салаларды, өңiрлердi, білiм беру салаларын қарқынды (жедел)
дамытуды қамтамасыз ету үшiн құрылады.
Ұлттық ғылыми-технологиялық парктердiң аумақтарындағы инновациялық
қызметтi ынталандыру үшiн қазақстан республикасының заңнамасына сәйкес
арнайы экономикалық аймақтар мәртебесi берiледi.
Өңiрлiк технопарктер инновациялық әлеуеттi, өңiрдiң инновациялық
қабiлеттiлiгiн айқындау, ашу және дамыту, өңiр экономикасының инновациялық
өнiмдерге қажеттiлiгін қамтамасыз ету мақсатында құрылады.
Мемлекеттiк бюджеттiң қаражатын пайдалануды жоспарлау мақсатында ұлттық
сол сияқты өңiрлiк технопарктердi құру мен дамыту кезiнде технопарктердi
құру мен дамытудың бағдарламасы қалыптасады.
Таяудағы екi жыл ақпараттық технологиялар паркi арнайы экономикалық
аймағын дамытудың негізгi бағыттары екiншi кезектегi құрылысты жалғастыру
болып табылады, арасында биотехнологиялар паркi, ядролық технологиялар
паркi, жаңа материалдар паркi, агротехнологиялар паркi және т.б. бар. 2005-
2006 жылдары құрылатын басқа ұлттық ғылыми-технологиялық парктердi
дамытудың нақты бағыттары тиiстi құжаттарды әзiрлеу және бекiту барысында
айқындалатын болады. Мұндай құжаттар қазақстанның индустриялық-инновациялық
дамуы үшiн басымдықты ұлттық ғылыми-технологиялық парктердi құрудың
мүмкiндiктерi мен мақсатқа сай болуының тұжырымдамалары, техникалық-
экономикалық негіздемелерi, ұлттық технопарктердi дамыту жөніндегі iс-
шаралар жоспары болып табылады.
Осы немесе өзге салалардың басымдықтарының негiздемелерi технологиялық
дамудың әлемдiк үрдiстерiне, сондай-ақ қазақстанның қолданыстағы ғылыми
және өндiрiстiк жасап шығаруларына негiзделе отырып, ұлттық ғылыми-
технологиялық тұжырымдамалары мен техникалық-экономикалық негiздемелерiн
жасау жұмыстары барысында әзiрленетiн болады. Осы жұмысқа тиiстi салаларда
ғылыми-технологиялық парктердi құру және басқару тәжiрибесi бар озық
шетелдiк компаниялар тартылатын болады.
Ұлттық ғылыми-технологиялық парктердi дамытудың нақты бағыттарын
айқындау, оларды технологиялық толтыру бойынша жұмысты ұлттық ғылыми-
технологиялық парктердi құру мен дамытуға жауапты тиiстi уәкiлеттi орган
ұлттық технопарктердi құру және дамыту жөнiндегi қызметтi үйлестiрудi
тiкелей жүзеге асырушы ұйым ретiнде ұлттық инновациялық қор АҚ-мен,
сондай-ақ өзге де мүдделi органдармен бiрлесiп жүргiзетiн болады.
Инновациялық белсендiлiктi ынталандыруда барынша жалпы ұлттық әсерге
қол жеткiзу үшiн өңiрлiк технопарктердi дамыту саласында қолданыстағыларға
толықтыру енгiзу, мынадай өңiрлерде төрт өңiрлiк технопарк құру қажет:
- Шығыс Қазақстан облысы,
- Оңтүстiк Қазақстан облысы,
- Солтүстiк Қазақстан облысы,
- Астана қаласы.
Ұлттық және өңiрлiк деңгейдегi барлық технопарктер үшiн 2006-2007
жылдары дамудың келесi кезеңдерi мынадай бағыттардағы тұжырымдамада,
технопарктердiң әрқайсысын дамыту бағдарламаларында көзделген iс-шара
болады:
- технопарктердi дамытудың анағұрлым тиiмдi нысандарын айқындау
жөнiндегi қажетті талдамалық, зерттеу, маркетингтiк жұмыстарды жүргiзу;
- физикалық инфрақұрылымды, оның iшiнде құрылыс, зертханалық, зерттеу
базаларын құру;
- технопарктердегi жобаларға жәрдемдесудiң ұйымдық жүйесiн
қалыптастыру, оның iшiнде қаржыландыру үшiн оларды ресiмдеу және дайындау;
- технопаркке жобаларды тарту, енгiзу, дамыту жүйелерiн құру, оның
iшiнде технопарктердi мамандандыру салаларындағы өндiрiс пен зерттеу
саласындағы отандық және шетелдiк жетекшiлердiң қатысуымен;
- оның аумағында технопарктер мен жобаларды дамыту процестерiнiң
ақпараттық қамтамасыз ету жүйесiн дамыту;
- бiлiм беру орталықтарын ұйымдастыру, олардың қызметiнiң әдiстемелерiн
әзiрлеу, оқытушылар құрамын даярлау;
- технопарктердiң тиiмдi дамуын қамтамасыз ететiн отандық және
шетелдiк серiктестермен тұрақты байланыстар орнату.
Өңiрлiк технопарктер желiлерiн құру және дамыту жөнiндегi қызметін iске
асыруды, тұжырымдамалық құжаттарды әзiрлеу сатысынан бастап және
технопарктердiң ағымдағы қызметiне iлесумен аяқтайтын технопарктердi
қалыптастыру процестерiнiң идеологиялық бiртұтастығымен қамтамасыз етуге
мүмкiндiк беретiн тиiсті уәкiлеттiк органдармен бiрлесе отырып, инжиниринг
және технологиялар трансфертi орталығы акционерлiк қоғамы жүзеге асырады.
Мемлекеттiк бюджет (республикалық, жергiлiктi бюджеттер, мемлекеттiң
қатысуымен ұйымдардың қаражаты) қаражатының қатысуымен құрылған
инновациялық инфрақұрылымның қазiргi уақыттағы субъектiлерi осы
бағдарламаның ережелерiне және оны орындауға қабылданған нормативтiк-
құқықтық актiлерге сәйкес өз қызметiнiң бағыттары мен тетiктерiн қайта
қарауы тиiс. Мұндай ұйымдардың қызмет бейiнiн өзгертудiң мүмкiн еместігі
кезiнде осы ұйымдардың құрылтайшылары инновациялық дамуды қолдау жүйесiне
жататын ұйымдардың және шағын және орта кәсiпкерлiкке жәрдемдесу, жұмыспен
қамту ұйымдардың қызметiн екiтүрлi түсiндiрудi болдырмау мақсатында олардың
атауларына өзгерiс енгiзу тиiс. Өз кезегiнде, аталған ұйымдар ұиж құру және
дамыту процестерiмен байланысты бюджеттiк қаржыландыру саласында
орналаспайтын болады.
Инновациялық қызметтiң мамандандырылған субъектiлерiн құрудың мақсаты
өндiрiстiк қызметті, экономикалық, құқықтық және әлеуметтiк қатынастарды
жетiлдiруге бағытталған ғылыми зерттеулер мен әзiрлемелердiң нәтижелерiн
пайдалану процесiнiң тиiмдi iске асырылуын қамтамасыз ететiн ұлттық
инновациялық инфрақұрылымды қалыптастыру болып табылады.
Инновациялық қызметтiң мамандандырылған субъектiлерi мынадай мәртебе
бойынша танылады: 1) халықаралық; 2) ұлттықмемлекеттiк; 3)
салааралық; 4) салалық; 5) аймақтық. Халықаралық, ұлттық немесе
салааралық мәртебесiне ие инновациялық қызметтiң мамандандырылған
субъектiлерiн ұйымдастыру жөнiндегi шешiмдi Қазақстан Республикасының
Үкiметi қабылдайды.Салалық немесе аймақтық мәртебесiне ие инновациялық
қызметтiң мамандандырылған субъектiлерiн ұйымдастыру жөнiндегi шешiмдi
тиiстi салалық орталық атқарушы органның басшысы немесе тиiстi аймақтық
әкiмдiктiң басшысы қабылдайды.
Технологиялық парктердi құрудың мақсаты - өндiрiстiк қызметтi,
экономикалық, құқықтық және әлеуметтiк қатынастарды жетілдiруге бағытталған
ғылыми зерттеулер мен әзiрлемелердiң нәтижелерiн пайдалану процесiнiң
тиiмдi іске асырылуын қамтамасыз ететiн елдiң инновациялық инфрақұрылымының
құрамдас бөлiгi болып табылатын инновациялық қызметтiң субъектiлерiн
ұйымдастыру болып табылады. Технологиялық полистер мен технологиялық
парктердiң қызметi мынадай мiндеттердi шешуге бағытталуы тиiс:
- отандық және әлемдiк ғылыми-техникалық прогрестiң үздiк жетiстiктерiн
өндiрiске енгiзу;
- жаңа инновациялық өндiрiстердi құруға жәрдемдесу;
- ғылыми-техникалық зерттеулердi және инновациялық өндiрiстердi
инвестициялау;
- ғылыми-техникалық прогреске жәрдемдесетiн идеяларды қалыптас- тыру
және әзiрлеу;
- инновациялық кәсiпорындарға отандық және шетелдiк инвестицияларды
тарту үшiн инфрақұрылым құру және қолайлы жағдай жасау;
- ғылыми-техникалық кадрларды, әсiресе жаңа технологиялар мен
инновациялық өндiрiстер саласында даярлау және қайта даярлау
бағыттарын жедел қайта бағдарлауға жәрдемдесу;
- ғылыми ұйымдардың ғылыми зерттеулерiнiң, ашылымдарының және
өнертабыстарының нәтижелерiн коммерцияландыратын шағын инновациялық
кәсiпорындар мүдделерiнде құрылатын инновациялық инфрақұрылымды
қалыптастыру және дамыту;
- экономиканың және әлеуметтiк саланың инновациялық өнiмге
қажеттiлiктерiн қанағаттандыру мақсатында ғылыми-зерттеу, тәжiрибелiк-
конструкторлық, оқу ұйымдарының және кәсiпкерлiк орта өкiлдерiнiң
күшiн бiрiктiру;
- экономика, менеджмент, маркетинг саласында кәсiпкерлердi оқыту және
дайындау, олардың кәсiптік, құқықтық, экономикалық және басқару
бiлiмдерiнiң деңгейiн арттыру;
- нақты сектордың өкiлдерiн қолда бар отандық және шетелдiк ғылыми-
техникалық әзiрлемелердiң көлемiнде бағдарлау мақсатында ғылыми және
технологиялық ақпаратты тарату;
- инновациялық кәсiпкерлiктi құруда және дамытуда материалдық-
техникалық көмек көрсету;
- инновациялық кәсiпкерлiктiң өкiлдерiне маркетингтiк, консультативтiк
және басқару қызметiн көрсету;
- инновациялық өнiмге мемлекеттiк тапсырысты орындау бойынша
тендерлерге қатысу[4].
Қазақстан Республикасының қолданыстағы заңнамасына сәйкес ғылыми-
зерттеу және тәжiрибелiк-конструкторлық ұйымдар, жоғары оқу орындары,
инвестициялық және инновациялық қорлар және басқа да мүдделi заңды және
жеке тұлғалар технологиялық полистердiң немесе технологиялық парктердiң
құрылтайшылары бола алады. Технологиялық полис немесе технологиялық парк
өзiнiң ұйымдастыру құрылымын дербес қалыптастырады. Технологиялық полистiң
немесе технологиялық парктiң құрылымы оның қызметiнiң негiзгi бағыттары мен
ерекшелiгiне сүйене отырып анықталады. Технологиялық полистің немесе
технологиялық парктiң мiндеттi құрылымдық бөлiгi:
- инновациялық өнiмдi әзiрлеудi және сериялық өндiрiстi ұйымдастыру
үшiн тәжiрибелiк-өнеркәсiптiк игеруге дейiн жеткізудi қамтамасыз
ететiн зертханалық, тәжiрибелiк-конструкторлық, өндiрiстiк базасының
болуы;
- шағын жаңадан кiрiсушi инновациялық фирмаларға 3 жылдан артық емес
жеңiлдiк мерзiмiне өндiрiстiк үй-жайлар беретiн шағын бизнес
инкубаторы;
- технологиялық парктiң компанияларына технологиялық полис немесе
технологиялық парк қызметiнiң мақсаттары мен мiндеттерiне қайшы
келмейтiн ақпараттық, заңдық, патенттiк, лицензиялық, инжинирингтiк,
маркетингтiк, бухгалтерлiк, қаржылық, жарнамалық-басылымдық және
басқа да қызмет көрсететiн сервистiк кәсiпорындар мен фирмалар болып
табылады.
Технологиялық полистiң немесе технологиялық парктiң қызметiн жедел
басқаруды Дирекция жүзеге асырады. Технологиялық полистiң немесе
технологиялық парктiң құрамына инновациялық кәсiпорынды енгiзудiң
инновациялық жобасын iске асыру туралы шешiмдi Сарапшылық кеңестiң
қорытындысы негiзiнде құрылтайшылардың өкiлдерiнен тұратын Директорлар
кеңесi қабылдайды. Сарапшылық кеңес мыналарды жүзеге асырады:
1) инновациялық өнiмдi әзiрлеушiлерден, кәсiпкерлерден түсетiн
тапсырыстар мен жобаларға алдын ала талдауды, жобаның жаңалығын
және техникалық орындалу мүмкiндiгiн бағалайды;
2) жасалатын инновациялық өнiмнiң рыноктық тартымдылығын, оның
қаржылық және экономикалық орындалу мүмкiндiгiн бағалайды;
3) аймақтық жәненемесе салалық кәсiпорындардың жай-күйiне талдау
жасайды және инновациялық өнiмге деген қажеттiлiктi анықтайды.
Сонымен, технологиялық парктердi құру бұл, өндiрiстiк қызметтi,
экономикалық, құқықтық және әлеуметтiк қатынастарды жетілдiруге бағытталған
ғылыми зерттеулер мен әзiрлемелердiң нәтижелерiн пайдалану процесiнiң
тиiмдi іске асырылуын қамтамасыз ететiн елдiң инновациялық инфрақұрылымының
құрамдас бөлiгi болып табылатын инновациялық қызметтiң субъектiлерiн
ұйымдастыру болып табылады.
1.2 Бизнес инкубаторлардың шетелдік тәжірибедегі әдістерінің
қолданылуы
Еуропадағы және АҚШ-тағы ғылыми парктердің жедел дамуы 1980 жылдары
басталды. Ғылыми парктің ұжымдық қызметтерді пайдаланатын шағын және орта
кәсіпорындарын қалыптастыруға жәрдемдесетін ерекшеліктердің бірі онда шағын
фирмаларды орналастыруға арналған ғимараты бар болып табылады[5].
Ғылыми парк идеясы елдің аумағынан тысқары шықты. Ғылыми парктер
Бразилияда, Үндістанда, Малайзияда, ал қазіргі күні бұрынғы Шығыс
блогының елдері - Шығыс Еуропада, ТМД-да және Қытайда құрыла бастады.
Қазіргі күні, әлемде шамамен 400 ғылыми парктер жұмыс істейді. Көптеген
басқа парктер құрылу сатысында тұр.
Бірнеше технопарктерді құрумен байланысты теріс құбылыстар оң нәтиже
бермеген нашар дамыған аумақтарда орналасқан Жапонияда байқалды.
Әлемдік статистиканың деректері бойынша 700 жұмыс істеп тұрған
аймақтардан шамамен 30 ғана тиімді жұмыс істейді. Үкімет мемлекеттік
субсидиялар мен демеу қаржыларды, кепілдіктер мен төмен пайызды қарыздарды
пайдалана отырып, бизнестің бағытын және перспективалық кәсіпорындарды
ынталандыратын мемлекеттерде ғана қамтамасыз етіледі.
Арнайы экономикалық аймақтар аймақтық құрылымдар Қазақстан
Республикасында бұрын да құрылған, алайда, құқықтық және ұйымдастырушылық
тетіктің дамымаушылығы, қаржылық, салықтық және басқа да мәселелерді шешуде
дербестіктің болмауы қойылған мақсаттарға жетуге мүмкіндік бермеді. Сонымен
бірге, олардың кейбіреуінің жұмыс істеуі, мысалы, Лисаков АЭА (Қостанай
облысы) кішкентай экономикалық керемет, ғажайып аралы деп аталып,
өнеркәсіпте және саудада жоғары нәтижелерді қамтамасыз етті. Жеңіл және
тамақ өнеркәсібінде ондаған жаңа кәсіпорындар құрылды, шағын және орта
бизнес күшейді. Бірақ осы жағдайдың өзінде, бір кәсіпорын қаласы
ретіндегі түсінігі сақталды, алайда, жаңа өндірістерді іске қосудың табысты
тырысушылықтары да болды. Сарапшылардың айтуынша, 1999 жылы барлық аймақтық
құрылымдардың жабылуы қаржы қаражаттарын тиімсіз пайдаланумен байланысты.
Қазақстанның ҰИЖ инновациялық инфрақұрылымының негiзгi ұйымдық
институттары ұйымдық құрылымы бар, инновациялық дамудың барлық кезеңдерi
мен процестерiне жәрдемдесу үшiн қажеттi және жеткілiктi қаржылық, кадрлық
және материалдық-техникалық қамтамасыз етiлген технологиялық парктер
(технопарктер) және технологиялық бизнес-инкубаторлар болады.
Шетелдiк тәжiрибе көрсететiндей инновациялық саладағы шағын және орта
кәсiпкерлiк - өнеркәсiптi дамыған елдердiң инновациялық әлеуетiнiң алғашқы
бұқаралық және неғұрлым серпiндi құрылым. Шағын және орта инновациялық
фирмалар экономиканың пайда болатын салаларында, рыноктың жаңа сегменттерiн
ашатын, жаңа өндiрiстi дамытатын, өндiрiстiң ғылыми сыйымдылығын және
бәсекеге қабілетiн арттыратын және сонымен, жаңа технологиялық тәртiптi
қалыптастыруға жәрдемдесетiн технологиялық көшбасшылар болып табылады.
Әлемдік экономиканы дамытудың қазіргі заманғы кезеңінде шаруашылық
практикасында арнайы экономикалық аймақтар кең таралған - шаруашылық
жүргізудің арнайы экономикалық-құқықтық жеңілдік режимімен әртүрлі
елдердегі оқшау аймақтар. Экономиканы ырықтандыруға және әлемдік
экономикалық қатынастардың жаһандануы үрдістеріне байланысты арнайы
экономикалық аймақтарды құру идеясы Таяу Шығыстың араб елдерінде, Солтүстік
Африка мен посткеңестік елдерде соғұрлым көп таралуда. Бұл жай кездейсоқтық
емес, өйткені географиялық жағдай Азия, Еуропа және Африка арасында оларға
көпір болуға мүмкіндік береді, ал стратегиялық жағдай халықаралық саудадағы
мәнін айқындайды[6].
Сыртқы экономикалық қызметтің әлемдік тәжірибесінде әртүрлі аймақтардың
үлгілері бар, ал оларды құру идеясы түп тамыры терең тарихқа кетеді.
Арнайы экономикалық аймақтар құру және қалыптасуы ырықтандыруға және
белсенді сыртқы экономикалық қызметке бағытталған. Мұндай аймақтар
экономикасы әлемдік нарықта ашықтықтың жоғары деңгейін көрсетеді, ал
кедендік және салықтық режимдер ұлттық және шетелдік инвестициялар үшін
қолайлы.
Әлемдік нарыққа ашықтық миллиардтаған инвестициялары барлық
құрлықтарға салынатын трансұлттық компанияларды арнайы экономикалық
аймақтар үшін тартымды етеді. Өз коммерциялық қызметі үшін қолайлы
жағдайларды іздестіруде халықаралық корпорациялар Арнайы экономикалық
аймақтарды өз экспанциясының маңызды бағыттарын байланыстыратын неғұрлым
пайдалы экономикалық құрылым ретінде қарастырады.
Алайда, осы құрылымдардың мәнін ашатын айқындама жақында ғана пайда
болды. Ол 1973 жылдың көктемінде тауарлар ұлттық кеден аумағының шегінен
тысқары орналасқан объектілер ретінде қарастырылатын және сондықтан,
міндетті кеден бақылауы мен салық салынуына жатпайтын тауарларға ел
аумағының бөлігі түсінілетін, Киото конвенциясында айтылатын Еркін
экономикалық аймақ ретінде алғаш рет ресми жарияланды. Өзгеше айтқанда,
кеден эксаумақтығы қағидаты сақталатын аумақ.
Осындай жолмен, арнайы экономикалық аймақтар - бұл осы мемлекет үшін
жалпы қабылданған шаруашылық қызметінің режимімен салыстырғанда олардың
саяси орталықтары неғұрлым жеңілдіктерді беретін географиялық аумақ. Өзгеше
айтқанда, олар экономикалық процестерге мемлекеттің қол сұғушылығын іріктеп
қысқарту жүзеге асырылатын, осы мемлекеттің басқа аумақтарында
пайдаланылмайтын, жеңілдіктердің белгілі бір жүйесі қолданылатын ұлттық
экономикалық кеңістігінің оқшауланған бөлігін құрайтын анклавты білдіреді.
Жаңа технологиялар негізіндегі жеңілдіктер мен ынталандырулардың мұндай
жүйесі жоғары сапалы өнім өндірісін шығаруды қамтамасыз етуге, өңірлердің
әлеуметтік-экономикалық деңгейін арттыруға қабілетті экономиканың басымды
салаларын құруға мүмкіндік береді.
АҚШ. Автомобиль саласының жедел қалыптасуымен және дамуымен байланысты
1934 жылы АҚШ-та сыртқы сауда аймақтары құрылды. Қазіргі уақытта олар, осы
елде, бірақ іс жүзінде кеден аумағынан тыс орналасқан. Америка
экономикасында кәсіпкерлік аймақтар мен технологиялық парктер ретінде
осындай құрылымдар да жұмыс істейді, олар ішкі өңірлік дамумен байланысты,
депрессиялық аудандарда шағын және орта бизнесті тірілтуге бағытталған.
Аймақтық құрылымдарды көп жылғы дайындау, олардың тиімді жұмыс істеуі
америка экономикасында, көптеген проблемаларды шешуге, атап айтқанда,
жекелеген өңірлердің қалып қоюын еңсеруге, экономикалық әлеуметті
теңестіруге мүмкіндік берді. Жетекші аймақтардың арасында есептеу техника
құралдары мен компьютерлердің әлемдік көлемінің 20 % астамы шығарылатын
Сликон аңғары мәлім.
Оңтүстік Корея. 1970 жылдың 1 қаңтарында Оңтүстік Корея әлемдегі
алғашқы елдердің бірі болып арнайы экономикалық аймақты құру туралы заң
қабылдады. Шетелдік инвестицияларды тарту, экспорттың ұлғаюын көтермелеу,
жұмыспен қамтамасыз етудің өсуі, өнеркәсіптік технологияларды жетілдіру
және қорытындысында, елдің экономикалық дамуын жеделдету мақсатымен осы заң
шеңберінде азия кереметі көшбасшыларының біріне айналған Оңтүстік
Кореяның жағалау аудандарында Арнайы экономикалық аймақтар құрылды.
Қытай. 90 жылдары экономикалық өсудің қарқыны бойынша Қытай әлемдік
көшбасшыға айналды, қазіргі күні онда 6 ерекше экономикалық аймақтар Арнайы
экономикалық аймақтар 1980 жылдың өзінде жеңілдіктер алды. Бұдан өзге,
Қытайдың 14 қаласы ашық теңіз жағалауы мәртебесін алды. Дәл осы Қытайдың
шығыс аумақтарының теңіз жағалауы факторы осы өңірлерге елдің экономикалық
дамуының көшбасшыларына шығуына мүмкіндік берді[7].
ҚХР-да барлығы 32 техникалық-экономикалық дамудың аймақтары құрылған,
олар мәртебесі бойынша Арнайы экономикалық аймақтарға жақын. Қазіргі
уақытта, осы экономикалық құрылымдардың аумағында шетелдік капиталды тарта
отырып, жаңа технологиялар әзірленетін технопарктер орналасқан, экспортқа
бағытталған өндіріс жұмыс істейді, сауда кәсіпорындары белсенді жұмыс
істейді.
Арнайы экономикалық аймақтар аша отырып, Қытай Үкіметі алға қойған
негізгі мақсат - шетелдік капиталды, технологиялар мен менеджментті тарту.
Бұл үшін Арнайы экономикалық аймақтарда бизнесті жүргізу үшін барынша
қолайлы жағдай жасалған. Жоғарыда аталған аймақ аумақтарында, ел бойынша
орташа алғанда, жұмыспен қамту, жұмысшылар мен қызметшілердің тұрмыс
деңгейі мен біліктілігі өсуде.
Біріккен Араб Әмірліктері (Дубай). Біріккен Араб Әмірліктерінде жеті
әмірліктің әрбірі бір немесе бірнеше еркін экономикалық аймақтарға ие, онда
шетелдік инвесторлар үшін жеңілдік жағдай ұсынылады және 5 мыңнан астам
компаниялар жұмыс істейді. Олардың ішіндегі ең ірісі және әлемдегі көлемі
бойынша үшінші орын алатыны Дубай әмірлігіндегі Джебел Әли Арнайы
экономикалық аймақтар болып табылады. Бұдан өзге, осы Арнайы экономикалық
аймақтар осындай аймақтарды дамытудың неғұрлым сәтті үлгілері болып
табылады.
Джебел Әли (Jebel Ali Free Zone) еркін экономикалық аймағы әлемнің ең
үздік порттарының ондығына кіреді. Ол 100 мың шаршы метр аумағында құрылған
және портты, кеденді және еркін аймақтың өзін қамтиды[8].
Ұлттық Инновациялық Қор АҚ қызметінің басты мақсаты елдегі жалпы
инновациялық белсенділікті арттыруға, соның ішінде жоғары технологиялық
және ғылыми сыйымды өндірістерді дамытуға бағытталған. Әйтсе де, бұл қор
қазақстанның инновациялық әлеуетінің дамуына қажетті деңгейде ықпалы болмай
отыр. Оның себебі ретінде қордың елдегі венчурлық кәсіпкерлікті дамыту
тетіктерін ұсына алмауын, отандық ғылыми зерттеулерді дайын өнімге дейін
жеткізетін ғылыми-өндірістік тізбектің қалыптаспауын, қоғамда ғылымға деген
қызығушылықтың төмендігін, қордың қатысуымен құрылған инновация -лық
жобалардың қажетті тиімділікті көрсетпеуі анықталған, инновациялық
инфрақұрылымның басқа субъектілеріне тән мәселелерді көрсетуге болады.
Кесте 1
Инновациялық дамудың әлемдік моделі және оның Қазақстандағы қалыптасу
алғы шарттары
Инновациялық дамудың жалпыға тән әлемдік Қазақстандағы инновациялық даму
моделі алғышарттары және олардың қалыптасу
(ақш, жапония, финляндия, ұлыбритания, реті
германия, сингапур, қытай, оңтүстік
корея, малайзия)
Елдің инновациялық даму стратегиясын Қазақстан Республикасының
айқындау индустриялық-инновациялық дамуының
2003-2015 жылдарға арналған
стратегиясы мен үдемелі
индустриялық-инновациялық дамуының
2010-2014 жылдарға арналған
мемлекеттік бағдарламасыны қабылданды.
Инновациялық дамуды ынталандыратын ҚР инновациялық қызметті мемлекеттік
заңдық-құқықтық құжаттарды қабылдау қолдау туралы, қр арнайы
экономикалық аймақтар туралы заңдары,
ҚР 2015 жылға дейінгі технологиялық
даму бағдарламасы, ҚР ғылымын
дамытудың 2007-2012 жылдарға арналған
мемлекеттік бағдарламасы қабылданды.
Инновациялық жүйені қалыптастыру ҚР ұлттық инновациялық жүйесінің
қалыптасуы мен дамуының 2005-2015
жылдарға арналған бағдарламасы
қабылданды.
Инновациялық инфрақұрылым элементтерін Самұрық-қазына, зерде, арна
дамытуға ықпал ететін және ынталандыратынмедиа, парасат, қазагро және
арнайы құрылымдарды қалыптастыру басқа ұлттық холдингтік компаниялар
мен олардың құрамындағы ұлттық
компаниялар және даму институттары,
экономиканың басым бағыттары бойынша
құрылған кластерлер, өңірлік
әлеуметтік-кәсіпкерлік корпорациялар,
корпоративтік көшбасшы компаниялар,
арнайы экономикалық аймақтар
қалыптасты.
Инновациялық дамуға ірі, шағын және орта Алматы бинес групп ақ, тұранәлем
бизнесті, жоғары оқу орындары мен секъюритис ақ, lancaster group
ғылыми-зерттеу ұйымдарын тарту, оларды kazakhstsn ақ, центркредит банкі
жеке инновациялық, венчурлық қорларды ақ, glotur ақ, centras capital
құруға, инновациялық инфрақұрылым group ақ венчурлық қорларды құруға
элементтерін қалыптастыруға ынталандыру қатысты, әл-фараби атындағы қазұу,
қ.сәтпаев атындағы қазұту, д.
серікбаев атындағы шығыс қазақстан мту
технопарктерді құрды, сондай-ақ
қазақстанда ғарыш индустриясы
орталығы, ұлттық биотехнологиялар
орталығы, ұжымдық пайдаланудың ұлттық
нанотехнологиялық зертханасы, ұлттық
ғылыми портал пайда болды.
Е с к е р т у - [9] қайнар көзі негізінде құрастырылған
Әлеуметтік жағынан нығайту үшін өнеркәсіптік комплекспен қатар шағын
қалаларды дамытуға да үлкен маңыз беріледі. Оларды дамытудың тиімді жолы
шағын және орта бизнесті жандандырумен, еңбек ресурстарын іске қосумен
байланысты. Осы мақсаттардың барлығы қазір мемлекеттік бағдарламаларда
айқын көрініс тауып отыр.
Жергілікті және республикалық мемлекеттік биліктің назар аударарлық
басты нысаны өткен жылғы шілде айында Мемлекет басшысы бекіткен Жарғы
болуға тиіс. Ол — елді 2020 жылға дейін аймақтық-кеңістік дамытудың жобалық
схемасы. Қазір кезінде қабылданған аймақты дамытудың 2015 жылға дейінгі
комплексті бағдарламасын іске асырудың уақыты келді. Олар жаңа
индикаторлармен, сондай-ақ ұлттық экономикалық басым бағыттарын дамыту
бағдарламасымен үйлестірілуі керек.
Экономиканы инновациялық дамыту жағдайында салалық ғылыми-зерттеу
институттарын және олардың аймақтық филиалдарын құру — өзекті мәселе. Оны
жергілікті атқарушы биліктің, ірі компаниялар басшылығының күшімен ғана
емес, сонымен қатар дамудың ұлттық институттарының қатысуымен жүзеге асыру
қажет.
Қазақстанды индустрияландыру картасында жалпы құны 11 трлн. теңге
болатын 705 жоба бар. Бұл — қомақты ресурс. Сондықтан оны инновациялық
экономика құруда тиімді пайдалану керек. Алайда 2011 жылы заңды тұлғалардың
индустриялық-инновациялық инфрақұрылымын ұлғайтуға жарғылық қорын көбейту
үшін Индустрия және жаңа технология министрлігі бөлген республикалық
бюджеттің пайдаланылуын бақылаудың қорытындысы бойынша заңдылықтың талабы
жалпы сомасы 9,3 млрд. теңгеге бұзылғаны анықталды.
Бизнес-инкубаторлар шағын кәсіпкерлік субъектілерінің қалыптасуына және
дамуына жәрдем көрсету үшін құрылады.
Бизнес-инкубатордың міндеттері:
1) бизнес-инкубаторға орналастыру үшін шағын кәсіпкерлік субъектілерін
іріктеу;
2) шағын кәсіпкерлік субъектілеріне білім беру, маркетингтік,
консалтингтік және басқа да ұйымдастырушылық-басқарушылық қызметтер көрсету
болып табылады.
Шағын кәсіпкерлікті қолдау орталықтарын, бизнес-инкубаторларды құрудың
және олардың қызметінің тәртібін Қазақстан Республикасының Yкіметі
айқындайды.
Қазақстан Республикасының ұлттық инновациялық жүйесiн қалыптастыру
және дамыту жөнiндегi 2005-2015 жылдарға арналған бағдарламаның жалпы
құны 139 795,13 млн.теңге, оның iшiнде, республикалық бюджеттен - 77 272,3
млн.теңге және жергiлiктi бюджеттен - 2 112 млн.теңге құрайды және кем
дегенде 60 410,83 млн.теңге сомасында отандық және шетелдiк капиталды тарту
жоспарлануда.
Кесте 2
2005-2015 жылдарға арналған бағдарламаның шығындары, млн.теңге
Көрсеткіштер Шығындар, оның ішінде
барлығы,
инновациялвенчурлік қорлар құру және басқа
ық инновациялық жобаларды іс-шарал
инфрақұрылжәне ҒЗТКЖ-ны ар
ым қаржыландыру
барлығы: 139 795, 137544,80 126 787,23 5 463,10
республикалық 77 272,30 5 282,80 66 526,40 5463,10
бюджет
жергілікті бюджет 2 112,00 2112,00 - -
жеке капитал 60410,83 150,00 60260,83 -
2005-2007жж. 38 797,50 7544,80 28156,73 3095,97
республикалық 24786,77 5282,80 16408,00 3095,97
бюджет
жергілікті бюджет 2112,00 2112,00 - -
жеке капитал 11898,73 150,00 11748,73 -
2005 жыл 11313,51 4094,80 6668,21 550,50
республикалық 6654,90 3582,80 2521,60 550,50
бюджет
жергілікті бюджет 512,00 512,00 - -
жеке капитал 4146,61 - 4146,61 -
2006 жыл 15824,94 1850,00 12034,61 1940,33
республикалық 10728,33 900,00 7888,00 1940,33
бюджет
жергілікті бюджет 800,00 800,00 - -
жеке капитал 4296,61 150,00 4296,61 -
2007 жыл 11659,04 1600,00 9453,91 605,13
республикалық 7403,53 800,00 5998,40 605,13
бюджет
жергілікті бюджет 800,00 800,00 - -
жеке капитал 3455,51 - 3455,51 -
2008-2010 жылдар 48782,67 - 47670,54 1112,13
республикалық 30814,03 - 29701,90 1112,13
бюджет
жергілікті бюджет - - - -
жеке капитал 17968,64 - 17968,64 -
2011-2013жылдар 31328,98 - 30575,98 753
республикалық 13002,9 - 12249,9 753
бюджет
жергілікті бюджет - - - -
жеке капитал 18326,08 - 18326,08 -
2014-2015ж.ж. 20885,98 - 20383,98 502
республикалық 8668,6 8166,60 502
бюджет
жергілікті бюджет - - - -
жеке капитал 12217,38 - 12217,38 -
Е с к е р т у - [2] қайнар көзі негізінде құрастырылған
Инновациялық қызметтi дамытуға арналған қаражаттан басқа ғылыми-
техникалық бағдарламалардың және маңызды жобалардың шеңберiнде
республикалық бюджет қаражаты есебiнен қолданбалы ғылыми зерттеулердi
қаржыландыру сақталады. салалық ғылыми-техникалық бағдарламалар бойынша
орындалған қолданбалы ғылыми әзiрлемелердiң бiраз көпшiлiгi ұиқ және
технологиялық парктер арқылы одан әрi коммерциялизацияланатын болады.
Қолданбалы ғылыми зерттеулердiң шығыстары 2009 жылы 7972,4 млн. теңгенi
құрайды, 2010 жылы - 7972,4 млн. теңгенi құрайды, 2011 жылы - 7175,16 млн.
теңгенi құрайды және 797,24 млн. теңге жеке капитал қаражаты есебiнен
республикалық бюджеттен инновациялық инфрақұрылымды ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Бет.
Кіріспе 3
1 Бизнес инкубаторлардың жалпы теориялық - әдістемелік негіздері
1.1 Бизнес инкубаторлардың жалпы түсінігі және оны пайдалану
мүмкіншіліктері 6
1.2 Бизнес инкубаторлардың шетелдік тәжірибедегі әдістерінің
қолданылуы 15
2 Қазіргі кездегі ҚР-да бизнес инкубаторлардың дамуы және
қалыптасуын талдау
2.1 ҚР-ғы кәсіпорындарды дамытудағы бизнес инкубаторлардың ролін
талдау 25
2.2 Ақтөбе облысындағы технологиялық бизнес инкубаторлардың тиімді
дамуын талдау 33
3 ҚР-ғы индустриялық - инновациялық инфрақұрылымының даму
ерекшеліктері
3.1 Бизнес инкубаторлардың тиімділігін арттырудың негізгі бағыттары
Қазақстан Республикасындағы бизнес инкубаторлардың дамуын 44
3.2 жетілдіру жолдары
51
Қорытынды 62
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі 64
Қосымшалар 66
Кіріспе
Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Келешегінен зор үміт күтетін елдер
ертеңгі күнін бүгін қамдап, экономикасын қалыпқа келтірудің қамымен жүр.
Солардың қатарынан Қазақстан да қалыс емес. Қазір мамандар экономиканы
өрлету инновацияны дамыту арқылы жүзеге асады дегенді алға тартып келеді.
Қазақтар да қалт етпей, 2010-2014 жылдарға арналған Индустриялдық-
инновациялық даму стратегиясын әзірлеп қойды, яғни, уақыттың талабынан
қалыс қалмай, қадам басып келе жатқан жайымыз бар.
Жалпы, индустриялық-инновациялық даму, оның ішінде инновациялық
технопарктерді дамыту жайы Елбасының жыл сайынғы Жолдауларында да аса
маңыздылықпен жиі айтылады. Елбасының биылғы Жолдауында Қазақстанда, егер
тұтастай экономика бойынша қарайтын болсақ, бір қызметкер жылына 17 мың
доллардың өнімін өндіреді екен. Дамыған елдерде бұл көрсеткіш 90 мың
доллардан асып түседі. Қорытынды өте түсінікті – бізге жағдайды түзету –
өнімділікті арттырып, инновацияларды ендіру керек. Инновациялар ғана еңбек
өнімділігінің шұғыл артуына жеткізеді, – деген болатын[1].
Инновацияны енгізуде бизнес-инкубатордың атқарар рөлі ерекше.
Инновациялық кәсіпкерлікті дамыту мен қолдаудың айқын бір өрнегі болып
бизнес инкубациясы табылады. Инкубация шарттары шағын кәсіпорындарды құру
мен дамыту барысында туындайтын кедергілерді жеңуде едәуір көмегін
тигізеді.
Бизнес-инкубатор жаңадан ашылған кәсіпорындарға, бизнестің дамуына
септігін тигізетін шаруашылық іс-әрекеттерін және офистік қызмет жүргізу
үшін өндірістік және офистық, т.б. орындарды тиімді шарттар негізінде беру
арқылы қолдау көрсетеді.
Бизнес-инкубатор бизнесті дамыту үшін қаржылай және техникалық жәрдем
іздеуге көмек көрсетеді.
Инкубатордың офистық және кеңес қызметтерін ұсынуы, қызметкерлер саны
ұлғаюының алдын алуға және негізгі қаржы көзін тартуға мүмкіншілік береді.
Бұл шағын бір фирманың жұмысына қажет шығындарды азайтып, тиімді қылады.
Сонымен қатар, кеңестік қызметтер, ақпараттық база және оқыту іс-шаралары
кәсіпкерлерге қазіргі қалыптасып отырған ортаға төзіп бағып, дамуға көмегін
тигізеді.
Бизнес-инкубаторлар шағын кәсіпкерлік субъектілерінің қалыптасуына және
дамуына жәрдем көрсету үшін құрылады.
Бизнес- инкубатор сөзі біздің тұрмысымызға business, incubator
деген ағылшының екі сөзінең келген. Бізде инкубатор түсінігі дәстүрлі түрде
құс өсіру және жылы түрде балапан өсірумен байланыстырады. Жаңадан
бастаушы кәсіпорындармен үйлестірсек, бұл сөз жаңадан құрылушы
кәсіпорындардың тәжірибе алатын және одан әрі өсіру мен нарықтағы өз
ұстанымдардын нығайтуға көмек алатын орын сипаттайды.
Дамудың белгілі бір деңгейіне жеткен соң, әдетте үш жылдан
соң, фирма бизнес- инкубатордан шығады және дербес өмір сүре бастайды. Бұл
кезде оның қолда бар айтарлықтай тәжіриебесі мен әлеуетті бірінші кезенде
өте жие орын алатын банкротқа ұшыраудан құтылуға ғана емес, сонымен бірге
әрі қарай дамуына да мүмкіндік береді. Ал оның босаған орныны бизнысты
нөлден бастайтын жаңа фирмалар келеді.
Қазақстандағы бизнес-инкубатор дамытудың негізгі проблемаларының бірі
бизнес-инкубатордың міндеттері мен функцияларын бірыңғай және нақты
түсініктерінің болмауы болып табылады.
Бизнес-инкубатордың мәнін нақты түсінбестен, олардың тұрақты дамуына
дұрыс тәсілді әзірлеу мүмкін емес, бизнес-инкубатор жанынан экономиканың
нақты секторынан алыстатылған кезекті таратылмайтын ғылыми зерттеу
ұйымдарын құру қатері туындайды.
Инновациялық жобалардың бастамашылары - бизнес-инкубатордың әлеуметті
клиенттерінің төлем қабілеті деңгейінің төмендігі операциялық шығыстарды
жабу үшін жеткілікті кіріс бөлігін қалыптастыруға мүмкіндік бермейді.
Осы мәселе бизнес-инкубатор индустриялық-инновациялық дамудың басты
буындарының бірі болып табылатындығымен байланысты айрықша көкейкестікке ие
және инновациялық қызметтің субъектілерімен тікелей іс-қимыл жасайды.
Олай болмаған жағдайда бизнес-инкубаторды құру жөніндегі жобаларды іске
асыру мәселелерін шешуде жүйеліліктің жоқ болуы осы идеяны беделін түсіруге
алып келуі мүмкін.
Өнеркәсіптік секторда шағын және орта кәсіпорындарды дамыту жөніндегі
бизнес-инкубаторлардың тиімсіз қызметі факторларының бірі өндірістік үй-
жайлардың, қызметтің негізгі емес түрлерінің персоналдарын ұстап тұруға
ақталмаған шығыстардың жоқ болуы, жеке қаражаттардың, сондай-ақ
инновациялық өндірісті құруға арналған кредиттік ресурстардың жоқ болуы
болып табылады.
Аталған жүйелік проблемаларды шешу мемлекеттік қолдау көрсетусіз және
оларды ынталандыру бойынша жағдайлар жасау бүгінгі күні орындалмайтын
нәрсе.
Дипломдық жұмыстың ғылыми жаңалығы. ҚР-ғы бизнес-инкубатордың дамуы мен
қалыптасуын реттеу және бизнес-инкубатордың дамуын жетілдіру жолдары
бойынша ғылыми тұрғыда белгіленген ұсыныстар жұмыстың ғылыми жаңалығын
құрайды.
Дипломдық жұмыстың практикалық маңыздылығы қазіргі уақытта ҚР-ғы бизнес-
инкубатордың дамуы мен қалыптасуын және бизнес-инкубатордың дамуы мен
қалыптасуын жетілдіру бойынша ұсыныстарды өңдеуден құралады.
Мәселенің өзектілігі, оның ғылыми өңделу деңгейі, бизнес-
инкубатордың пайдалану тиімділігін арттыру сұрақтарын шешу қажеттігі
және мағыналығы тақырыпты таңдауға, дипломдық зерттеу міндеті мен
мақсатын белгілеуге жол ашты.
Дипломдық жұмыстың мақсаты ҚР-ғы бизнес-инкубатордың дамуы мен
қалыптасуының теориялық негізделуі мен қазіргі уақытта оны жетілдіру
бойынша ұсыныстарды өңдеу болып табылады.
Дипломдық зерттеу мақсатына, ҚР-ғы технологиялық парктердің даму
ерекшеліктеріне сәйкес келесідей міндеттер қойылды:
- ҚР-ғы бизнес-инкубатордың дамуының жалпы теориялық -әдістемелік
негіздерін зерттеу;
- бизнес-инкубатордың дамуы мен қалыптасуын және оның әлеуметтік –
экономикалық мазмұны мен факторларын анықтау;
- ҚР-ғы, Ақтөбе облысындағы бизнес-инкубатордың дамуы мен қалыптасуын
қазіргі жағдайына талдау жасап, тиімділік деңгейін анықтау;
- бизнес-инкубатордың дамуының тиімділігін арттырудың қажеттілігі мен
оның тиімділігін арттыру жолдарын негіздеу.
Дипломдық жұмыстың зертеу пәні болып ҚР-ғы бизнес-инкубатордың дамуы
мен қалыптасуын реттеу мен бизнес-инкубатордың дамуы мен қалыптасуының
теориялық, әдістемік және тәжірибелік аспектілері жиынтығын өңдеу болып
табылады.
Зерттеудің теориялық және әдіснамалық негізі болып шетелдік және
отандық жетекші ғалым-экономистерінің еңбектері табылады.
Диплом жұмысының құрылымы мен көлемі. Дипломдық жұмыс кіріспеден, үш
тараудан, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен және
қосымшалардан тұрады.
1 Бизнес инкубаторлардың жалпы теориялық - әдістемелік негіздері
1.1 Бизнес инкубаторлардың жалпы түсінігі және оны пайдалану
мүмкіншіліктері
Қазақстанның алдында әлемнің бәсекеге барынша қабілетті 50 елінің
санына кірудің маңызды міндеті тұр. Осы міндетті іске асырудың табысы
отандық кәсіпорындардың бәсекеге қабілетін арттыруға, экспорттық әлеуетін
толық ашуға және елдің географиялық орналасуын барынша тиімді пайдалануға
тікелей байланысты.
Индустриялық-инновациялық инфрақұрылымды құру кәсіпорындарды, бірінші
кезекте шағын және орта бизнес субъектілерін дамытуды ынталандырудың
пәрменді тетіктерінің бірі болып табылады. Ол инвестициялардың ағыны,
технологиялар трансферті, басқару дағдыларын жетілдіру үшін терезе болып
табылады. Арнайы экономикалық және индустриялық аймақтарды құру шеңберінде
жеке сектор үшін мемлекет жасайтын жағдай ұйымдарға инфрақұрылымдық
ресурстарды тартуға, өз шығыстарын елеулі қысқартуға, ал арнайы
экономикалық аймақтар жағдайында жеңілдік салықтық жеңілдіктерді
пайдалануға мүмкіндік береді.
Бизнес инкубаторлардың негізгі мақсаты елдің, әсіресе, оның өңірлерінің
инновациялық әлеуетін айқындау, ашу, дамыту, сондай-ақ инновациялық
өнімдердегі экономиканың қажеттілігін қамтамасыз ету болып табылады. Бизнес
инкубаторларды құру мен одан әрі дамыту ғылымның өндіріспен байланысын
нығайту, қазіргі заманғы технологияларды енгізу, өнеркәсіптегі еңбек
өнімділігін арттыру және оның әсерінен жоғары технологиялы және бәсекеге
қабілетті өнімдерді өндіру сияқты экономиканың бәсекеге қабілетті өңдеуші
секторларын қалыптастырудағы негізгі міндеттерді шешуге арналған[2].
Қазақстанда бизнес инкубаторларды енгізу мен жұмыс істету мынадай
ерекшеліктерге ие болатын қазіргі заманғы еуропалық модель бойынша жүзеге
асырылатын болады:
- онда шағын кәсіпкерлік субъектілерін орналастыруға арналған
ғимараттардың болуы, - бұл ұжымдық қызметтің барлық артықшылықты
жүйелерін пайдаланатын жаңа шағын және орта инновациялық
кәсіпорындардың үлкен бөлігін қалыптастыруға ықпал етеді;
- инноваторлар үшін қажетті сервистік пакетті (бухгалтерлердің,
маркетологтардың және т.б. қызметі) қалыптастыратын ұйымдардан таңдап
алынатын қызмет көрсету жүйесі).
Бизнес инкубаторларды құру мен дамытудың ағымдағы тұжырым- дамасына
кейбір өзгерістер енгізген жөн.
Технологиялық бизнес-инкубаторларды, ғылыми және білім беру ұйымдарын
міндетті түрде орналастыра отырып, шектеулі аумақ ретінде айқындау барынша
орында болып табылады.
Жергілікті атқарушы органдар бизнес инкубаторларды құру үшін жер
учаскелерін беретін болады және барлық инновациялық қызметке қатысушылардың
өзара іс-қимылын ұйымдастыру арқылы бизнес инкубаторларды басқару үшін
оператор компанияны айқындайтын болады.
Жүйелік тәсілдің ұсынылатын тетігі
Бизнес инкубаторлардың желісін одан әрі дамытудың шешуші қағидаттары
ретінде мыналар:
- бизнес инкубаторлар инфрақұрылымында тәжірибелік-өнеркәсіптік база
құру;
- импорттық технологияларды пайдаланумен, инновациялық бизнес-
мәдениетті таратумен бірге кәсіпорындарды көбейтуге арналған қызметке
екпінді қайта бағдарлау;
- инновациялық процестің барлық кезеңінде ұлттық инновациялық жүйе
шеңберінде іс-қимылдың барынша тиімді тетіктерін енгізу;
- бизнес инкубаторлардың өңірлік университеттермен тығыз байланысын
орнату ұсынылады.
Әрбір нақты бизнес инкубаторларға оператор-компания бекітілген болуы
тиіс. Өңірдің ғылыми әлеуетін тату үшін ғылыми және білім беру ұйымдарын
технопарктердің аумағына көшірген орынды. Бұл ғылыми әлеуетті Ғылыми-
зерттеу және тәжірибе-конструкторлық жұмыстар (бұдан әрі - ҒЗТКЖ) барынша
белсенді тартуға, инновациялық идеяларды іске асыру мен технологияларды
құруды жеделдетуге мүмкіндік береді, жастарды, ғалымдарды тартуға және
идеялармен тиімді алмасу үшін орта құруға ықпал ететін болады.
Өнеркәсіптік аймақ ғылым мен өнеркәсіптің барынша тығыз байланысты
болуы үшін ғылыми инфрақұрылымға іргелес орналасуы тиіс.
Инновациялық процестің барлық кезеңдерінде ұлттық инновациялық жүйе
шеңберінде өзара қимылдың неғұрлым тиімді тетіктерін енгізу.
Өңірлік университеттермен бизнес инкубаторлармен тығыз байланысын
қамтамасыз ету.
Әрбір нақты бизнес инкубаторларға оператор-компания бекітілген болуы
тиіс. Өңірдің ғылыми әлеуетін тарту үшін ғылыми және білім беру ұйымдарын
технопарктің аумағына көшірген орынды. Бұл ғылыми әлеуетті ғылыми-зерттеу
және тәжірибелі-конструкторлық (бұдан әрі - ҒЗТКЖ) жұмыстарға барынша
белсенді тартуға мүмкіндік береді, жастарды, оқымыстыларды тартуға ықпал
ететін және идеялармен тиімді алмасу үшін қолайлы орта құруға ықпал ететін
болады.
Технологиялық бизнес - инкубаторлардың жанынан сараптамалық кеңестер
құрылады.
Сараптамалық кеңес қызметтің мақсаты келіп түскен жобалық ұсыныстарды
технологиялық бизнес-инкубаторлардың жағдайларында қызметтерге оларды
енудің бастамалықтарына ұсынудың орындылығы мәніне бағалау болып табылады.
Сараптамалық кеңес:
- инновацияларды әзірлеушілерден, кәсіпкерлерден келіп түсетін
өтініштер мен жобалардың алдын ала талдауын жүзеге асырады;
- жаңашылдықты және жобаның техникалық орындаушылығын, құрылатын
инновацияның нарықтық тартымдылығын, оның экономикалық орындылығын
бағалайды;
- оператор-компанияға технопарктің аумағындағы қызметке жеке және заңды
тұлғаларға рұқсат беру жөнінде қорытынды береді.
Сарапшылық кеңес жобалық ұсыныстарды қарастыруды бағалау мәніне қарай
жүзеге асырады:
- жобалық ұсыныстың жаңалық деңгейі;
- инновация үшін нарықтың бар болуы және сыйымдылығы;
- жобалық ұсыныстардың экономикалық өңірлерді және Қазақстан
Республикасын дамытудың басым бағыттарына сәйкестігі;
- инновациялық жобаның бастамашы ресурстарының оның күрделілік
масштабына және деңгейіне сәйкестігі;
- коммерциялануға жобалық ұсыныстардың дайындық деңгейі.
Тәуелсіз сарапшыларды тарту сараптамасы әр түрлі салада бар сарапшылар
туралы ақпаратты қамтитын дерек базаларынан нақты инновациялық жобаның
ерекшеліктеріне сай таңдап алынатын мамандармен өткізіледі.
Сыртқы сараптаманың мақсаты жобалық ұсыныстың техникалық бағалауы, яғни
ұсыныстарды бар ұқсастықтармен салыстыру, жобаны іске асыруды талдау,
инновациялық жоба бастамашысымен мәлімденетін техникалық сипаттаманы растау
болып табылады.
Тәуелсіз сараптама нақты жобалық ұсыныстар үшін сарапшылар ретінде
айқындалған кем дегенде үш маманды технопаркқа орналастыруға
нысандандырылған өтінімдерді жіберудің көмегімен ұйымдастырылады.
Тәуелсіз сарапшыларды тарту, сонымен қатар инновациялық жобаны іске
асыруда мүдделі ұйымдар үшін ақылы негізде көрсетілетін бизнес
инкубаторлардың өзіндік қызметтері болып табылады.
Бизнес инкубаторларды басқару.
Оператор-компанияны жергілікті атқарушы орган айқындайды, инновациялық
қызметтің әлеуетті субъектілерін тарту жолымен аумақтық инновациялық ортаны
қалыптастырады, бизнес инкубаторлардың аумағында орналасқан жеке сектормен,
ғылыми-зерттеу және білім беру ұйымдарының арасында технологияларды беру
мен ақпараттармен алмасуда көмек көрсетеді.
Оператор-компанияның құзыреті мыналар:
- бизнес инкубаторлардың аумағына жіберілген инновациялық қызмет
субъектілерінің барлық қатысушыларының өзара іс-қимылын ұйымдастыру
арқылы технопаркті басқару;
- инновациялық қызметті қалыптастыру мен дамыту үшін қолайлы жағдайлар
жасау;
- бизнес инкубаторлардың құрылысының жобасын уәкілетті органмен келісу;
- бизнес инкубаторларды дамытуға қатысу үшін инновациялық қызметтің
әлеуетті субъектілерін тарту;
- инфрақұрылымдық ресурстарға пайдаланушылық қызмет көрсетуді;
- бизнес инкубаторлар аумағында орналасқан мемлекеттік органдармен
қарым-қатынастағы инновациялық қызмет субъектілерінің қызығушылығын
білдіру;
- бизнес инкубаторлардың аумағында орналасқан жеке сектормен, ғылыми-
зерттеу және білім беру ұйымдарының арасында технологияларды беру мен
ақпараттармен алмасуда көмек көрсету;
- Қазақстан Республикасының өзге де заңдарына қарама-қайшы келмейтін
өзге де шаруашылық қызметін жүргізу.
Арнайы экономикалық аймақ режимінде бизнес инкубаторларды құру [3].
Арнайы экономикалық аймақ режимінде бизнес инкубаторларды құру
жағдайында, Арнайы экономикалық аймақтың әкімшілігі Қазақстан
Республикасының 2007 жылғы 6 шілдедегі Арнайы экономикалық аймақтар
туралы заңына сәйкес өз қызметін жүзеге асырады.
Әкімшілік барлық меншіктік кешеннің иесі ретінде шығу тиіс, бірақ бұл
ретте ҒЗТКЖ-ны өткізу үшін ғылыми-зерттеу инфрақұрылымын жергілікті өңірлік
басқару университетіне, ал арнайы экономикалық аймақ ны басқару
операцияларын және толықтыру функцияларын арнайы оператор-компаниясына
тапсыруды қамтамасыз ету тиіс.
Осылайша, технопарктерді құру өлшемі:
1) ҒЗТКЖ және өнеркәсіп аймағындағы ғылыми-зерттеу инфра- құрылымның
кешенінің бар болуы;
2) көбейтілген өндірістер үшін тәжірибелі-өнеркәсіптік негіздің бар
болуы;
3) бизнес инкубаторларды ғылыми инфрақұрылыммен қамтамасыз етуде ЖОО-
ның қатысуы;
4) технологияларды тасымалдау және коммерциялау арқылы жаңа бәсекеге
қабілетті және экспортқа бағытталған тауар, жұмыс және қызметтер
өндірістерін құру;
5) саланы, өңірді және кәсіпкерлікті дамыту есебімен перспективалық
болуы тиіс.
Шағын инновациялық кәсiпорындарды дамыту мен қолдаудың пәрмендi
тетiктерiнiң бiрi бизнес-инкубация процесi болып табылады, яғни табыстың
мүмкiндiгiн айқындау әлi күрделi, оларды дамытудың әлi ерте, қауіптi
кезеңiнде инновациялық жобаларға қолайлы жағдай жасау, сондай-ақ
технологиялық компанияларды жедел дамыту үшiн процесс.
Инновациялық жүйенi қалыптастырудың бастапқы барысында инновациялық
кәсiпорындарды дамытудың бастапқы барысында жинақталған, инновациялық
инфрақұрылымның бөлiгi болуы тиiс, технологиялық бизнес-инкубаторлардың
жүйесiн қазақстанда құру инновациялық кәсiпкерлiктi дамытуда мемлекеттiң
басты мiндеттерiнiң бiрi болады.
Технологиялық бизнес-инкубаторлар дербес бiрлiк және технологиялық
парктердiң бөлiгі ретiнде көрiнiс бередi.
Бұдан өзге, инновациялық компанияларды қаржыландыру желiсi бойынша
технологиялық бизнес-инкубаторлар қаржыландырылатын жобаларды басқару және
оларды ағымдағы мониторинг бойынша ұиж агентiнiң функциясын орындайтын
болады. Осы функцияларды iске асыру үшiн технологиялық бизнес-инкубаторлар
бiлiктi менеджерлердiң, бухгалтерлердiң, экономистердiң және заңгерлердiң
штатына ие болады. Бұл ретте, технологиялық инкубаторлардың қызметi
инкубацияланатын шағын инновациялық компаниялар үшiн тегін болады.
Технологиялық бизнес-инкубаторлардың бiрiншi кезеңдегі оларда
орналастырылған инновациялық кәсiпкерлер мен инновациялық фирмаларға, ғзткж-
ға мемлекеттiк гранттарды алушыларға қызмет көрсетумен байланысты
шығындарын тиiстi даму институттарын капиталдандыру жолымен мемлекет
өтейтiн болады.
Инновациялық кәсiпкерлiктi дамыту көзқарасынан технологиялық бизнес-
инкубаторлар мынадай функцияларды орындауы тиiс:
1. Жаңа технологиялық компанияларды ұлғайту және оларды start-up
кезеңiнде қолдау, өйткенi инкубаторлар кәсiпорынды басқаруда тұрақты көмек
көрсететiн болады, қаржыландыруға қол жеткiзуге және кәсiпорынды бизнестi
жоспарлау, бухгалтерлiк және заңгерлiк мәселелерiнде маркетингтiң
жоспарларын жасау кезiндегi көмектi қоса алғанда, қажеттi қызмет пен
технологиялық көмектiң кешенiн қамтамасыз етедi.
2. Компания иелерiн инновациялық менеджмент негіздерiне оқыту.
Практика көрсететiндей, технологиялық инкубаторлар кәсiпорындарға кез-
келген басқа жерде бастайтын кәсiпорындармен салыстырғанда, олардың дамуын
7-12 есе жылдамдата отырып, жедел мәре бередi. Инкубаторлар бұған арнайы
дайындалған мамандардың, рәсiмдердiң және әдiстердiң көмегiмен қол
жеткiзедi.
2007 жылға дейiнгi кезеңде технологиялық парктердiң құрамынан
қазақстанның әртүрлi өңiрлерiнде және қазақстанның жетекшi техникалық,
аграрлық және медициналық жоғарғы оқу орындарының жанынан кем дегенде 12
арнайы технологиялық бизнес-инкубаторлар және технопарктер жанындағы 8 оқу
орталықтарын құру болжануда.
Жетекшi технологиялық жоғары оқу орындары жанынан бизнес инкубаторлар
мен технопарктер құру қазақстандық әзiрлеушiлер ұсынатын барлық
инновациялық бастамаларды бiрте бiрте қамтуға алып келедi деп болжанады,
бұл жыл сайын 300-ден астам жобаларды құрайды.
Инновациялық процестi басқарудың көзқарасынан технологиялық бизнес-
инкубаторлардың желiсiн құру:
- технологиялық бизнес-инкубаторлардың аумағында жоғары технологиялық
кәсiпорындардың ұиж гранттық қаржыландыруы үшiн қажеттi материалдық
ресурстарды жинақтауға;
- инновациялық циклдың ұзақтығын қысқартуға мүмкiндiк беретiн басқару
шешiмдерiн жедел қабылдауға;
- инфрақұрылымды ұстап тұруға жүк-құжаттама шығыстарының деңгейiн
азайтуға;
- инвестициялық шешiмдердi қабылдауда бюрократиялық рәсiмдердiң
санын қабылдауға;
- инновациялық кәсiпорындардың басқару құрылымын оңтайландыруға;
- инновациялық жүйеде бiлiмдi алмастыру және беру үшiн жағдай жасауға
мүмкiндiк бередi.
Бизнес-инкубаторларда жұмыс үшiн компаниялар мен инновациялық
кәсiпорындарды iрiктеу өтiнiш берушiнiң жеке басына, ғылыми дәрежелерi мен
атақтарының болуына қарамастан жобалар мен идеялардың конкурсы ретiнде
конкурстық негізде жүргізiлетiн болады.
Бизнес-инкубаторлар өткiзетiн және ұйымдастыратын осы жобаларды
рәсiмдеу, ғылыми-техникалық сараптама жасау, экономикалық есептерiн жүргiзу
әлемдiк практика көрсететiндей, құрылатын технопарктерде орналастыру
қажеттілігі кезiнде және ұиж қаржыландыру үшiн мәлiмделген жобалардың 5-10
%-ы iрiктеуге алып келедi.
Бизнес инкубаторлардың деңгейлер бойынша олардың ұлттық иннова- циялық
қор элементтерi мен қатысушыларына бөлу қазақстанның инновациялық дамуының
жағдайы үшiн мейлiнше қолайлы болып табылады:
- ұлттық ғылыми-технологиялық парктер;
- өңiрлiк технологиялық парктер.
Ұлттық ғылыми-технологиялық парктер нормативтiк құқықтық актілердiң
ережелерiне сәйкес әлеуметтік-экономикалық даму үшiн басымдықты болып
табылатын салаларды, өңiрлердi, білiм беру салаларын қарқынды (жедел)
дамытуды қамтамасыз ету үшiн құрылады.
Ұлттық ғылыми-технологиялық парктердiң аумақтарындағы инновациялық
қызметтi ынталандыру үшiн қазақстан республикасының заңнамасына сәйкес
арнайы экономикалық аймақтар мәртебесi берiледi.
Өңiрлiк технопарктер инновациялық әлеуеттi, өңiрдiң инновациялық
қабiлеттiлiгiн айқындау, ашу және дамыту, өңiр экономикасының инновациялық
өнiмдерге қажеттiлiгін қамтамасыз ету мақсатында құрылады.
Мемлекеттiк бюджеттiң қаражатын пайдалануды жоспарлау мақсатында ұлттық
сол сияқты өңiрлiк технопарктердi құру мен дамыту кезiнде технопарктердi
құру мен дамытудың бағдарламасы қалыптасады.
Таяудағы екi жыл ақпараттық технологиялар паркi арнайы экономикалық
аймағын дамытудың негізгi бағыттары екiншi кезектегi құрылысты жалғастыру
болып табылады, арасында биотехнологиялар паркi, ядролық технологиялар
паркi, жаңа материалдар паркi, агротехнологиялар паркi және т.б. бар. 2005-
2006 жылдары құрылатын басқа ұлттық ғылыми-технологиялық парктердi
дамытудың нақты бағыттары тиiстi құжаттарды әзiрлеу және бекiту барысында
айқындалатын болады. Мұндай құжаттар қазақстанның индустриялық-инновациялық
дамуы үшiн басымдықты ұлттық ғылыми-технологиялық парктердi құрудың
мүмкiндiктерi мен мақсатқа сай болуының тұжырымдамалары, техникалық-
экономикалық негіздемелерi, ұлттық технопарктердi дамыту жөніндегі iс-
шаралар жоспары болып табылады.
Осы немесе өзге салалардың басымдықтарының негiздемелерi технологиялық
дамудың әлемдiк үрдiстерiне, сондай-ақ қазақстанның қолданыстағы ғылыми
және өндiрiстiк жасап шығаруларына негiзделе отырып, ұлттық ғылыми-
технологиялық тұжырымдамалары мен техникалық-экономикалық негiздемелерiн
жасау жұмыстары барысында әзiрленетiн болады. Осы жұмысқа тиiстi салаларда
ғылыми-технологиялық парктердi құру және басқару тәжiрибесi бар озық
шетелдiк компаниялар тартылатын болады.
Ұлттық ғылыми-технологиялық парктердi дамытудың нақты бағыттарын
айқындау, оларды технологиялық толтыру бойынша жұмысты ұлттық ғылыми-
технологиялық парктердi құру мен дамытуға жауапты тиiстi уәкiлеттi орган
ұлттық технопарктердi құру және дамыту жөнiндегi қызметтi үйлестiрудi
тiкелей жүзеге асырушы ұйым ретiнде ұлттық инновациялық қор АҚ-мен,
сондай-ақ өзге де мүдделi органдармен бiрлесiп жүргiзетiн болады.
Инновациялық белсендiлiктi ынталандыруда барынша жалпы ұлттық әсерге
қол жеткiзу үшiн өңiрлiк технопарктердi дамыту саласында қолданыстағыларға
толықтыру енгiзу, мынадай өңiрлерде төрт өңiрлiк технопарк құру қажет:
- Шығыс Қазақстан облысы,
- Оңтүстiк Қазақстан облысы,
- Солтүстiк Қазақстан облысы,
- Астана қаласы.
Ұлттық және өңiрлiк деңгейдегi барлық технопарктер үшiн 2006-2007
жылдары дамудың келесi кезеңдерi мынадай бағыттардағы тұжырымдамада,
технопарктердiң әрқайсысын дамыту бағдарламаларында көзделген iс-шара
болады:
- технопарктердi дамытудың анағұрлым тиiмдi нысандарын айқындау
жөнiндегi қажетті талдамалық, зерттеу, маркетингтiк жұмыстарды жүргiзу;
- физикалық инфрақұрылымды, оның iшiнде құрылыс, зертханалық, зерттеу
базаларын құру;
- технопарктердегi жобаларға жәрдемдесудiң ұйымдық жүйесiн
қалыптастыру, оның iшiнде қаржыландыру үшiн оларды ресiмдеу және дайындау;
- технопаркке жобаларды тарту, енгiзу, дамыту жүйелерiн құру, оның
iшiнде технопарктердi мамандандыру салаларындағы өндiрiс пен зерттеу
саласындағы отандық және шетелдiк жетекшiлердiң қатысуымен;
- оның аумағында технопарктер мен жобаларды дамыту процестерiнiң
ақпараттық қамтамасыз ету жүйесiн дамыту;
- бiлiм беру орталықтарын ұйымдастыру, олардың қызметiнiң әдiстемелерiн
әзiрлеу, оқытушылар құрамын даярлау;
- технопарктердiң тиiмдi дамуын қамтамасыз ететiн отандық және
шетелдiк серiктестермен тұрақты байланыстар орнату.
Өңiрлiк технопарктер желiлерiн құру және дамыту жөнiндегi қызметін iске
асыруды, тұжырымдамалық құжаттарды әзiрлеу сатысынан бастап және
технопарктердiң ағымдағы қызметiне iлесумен аяқтайтын технопарктердi
қалыптастыру процестерiнiң идеологиялық бiртұтастығымен қамтамасыз етуге
мүмкiндiк беретiн тиiсті уәкiлеттiк органдармен бiрлесе отырып, инжиниринг
және технологиялар трансфертi орталығы акционерлiк қоғамы жүзеге асырады.
Мемлекеттiк бюджет (республикалық, жергiлiктi бюджеттер, мемлекеттiң
қатысуымен ұйымдардың қаражаты) қаражатының қатысуымен құрылған
инновациялық инфрақұрылымның қазiргi уақыттағы субъектiлерi осы
бағдарламаның ережелерiне және оны орындауға қабылданған нормативтiк-
құқықтық актiлерге сәйкес өз қызметiнiң бағыттары мен тетiктерiн қайта
қарауы тиiс. Мұндай ұйымдардың қызмет бейiнiн өзгертудiң мүмкiн еместігі
кезiнде осы ұйымдардың құрылтайшылары инновациялық дамуды қолдау жүйесiне
жататын ұйымдардың және шағын және орта кәсiпкерлiкке жәрдемдесу, жұмыспен
қамту ұйымдардың қызметiн екiтүрлi түсiндiрудi болдырмау мақсатында олардың
атауларына өзгерiс енгiзу тиiс. Өз кезегiнде, аталған ұйымдар ұиж құру және
дамыту процестерiмен байланысты бюджеттiк қаржыландыру саласында
орналаспайтын болады.
Инновациялық қызметтiң мамандандырылған субъектiлерiн құрудың мақсаты
өндiрiстiк қызметті, экономикалық, құқықтық және әлеуметтiк қатынастарды
жетiлдiруге бағытталған ғылыми зерттеулер мен әзiрлемелердiң нәтижелерiн
пайдалану процесiнiң тиiмдi iске асырылуын қамтамасыз ететiн ұлттық
инновациялық инфрақұрылымды қалыптастыру болып табылады.
Инновациялық қызметтiң мамандандырылған субъектiлерi мынадай мәртебе
бойынша танылады: 1) халықаралық; 2) ұлттықмемлекеттiк; 3)
салааралық; 4) салалық; 5) аймақтық. Халықаралық, ұлттық немесе
салааралық мәртебесiне ие инновациялық қызметтiң мамандандырылған
субъектiлерiн ұйымдастыру жөнiндегi шешiмдi Қазақстан Республикасының
Үкiметi қабылдайды.Салалық немесе аймақтық мәртебесiне ие инновациялық
қызметтiң мамандандырылған субъектiлерiн ұйымдастыру жөнiндегi шешiмдi
тиiстi салалық орталық атқарушы органның басшысы немесе тиiстi аймақтық
әкiмдiктiң басшысы қабылдайды.
Технологиялық парктердi құрудың мақсаты - өндiрiстiк қызметтi,
экономикалық, құқықтық және әлеуметтiк қатынастарды жетілдiруге бағытталған
ғылыми зерттеулер мен әзiрлемелердiң нәтижелерiн пайдалану процесiнiң
тиiмдi іске асырылуын қамтамасыз ететiн елдiң инновациялық инфрақұрылымының
құрамдас бөлiгi болып табылатын инновациялық қызметтiң субъектiлерiн
ұйымдастыру болып табылады. Технологиялық полистер мен технологиялық
парктердiң қызметi мынадай мiндеттердi шешуге бағытталуы тиiс:
- отандық және әлемдiк ғылыми-техникалық прогрестiң үздiк жетiстiктерiн
өндiрiске енгiзу;
- жаңа инновациялық өндiрiстердi құруға жәрдемдесу;
- ғылыми-техникалық зерттеулердi және инновациялық өндiрiстердi
инвестициялау;
- ғылыми-техникалық прогреске жәрдемдесетiн идеяларды қалыптас- тыру
және әзiрлеу;
- инновациялық кәсiпорындарға отандық және шетелдiк инвестицияларды
тарту үшiн инфрақұрылым құру және қолайлы жағдай жасау;
- ғылыми-техникалық кадрларды, әсiресе жаңа технологиялар мен
инновациялық өндiрiстер саласында даярлау және қайта даярлау
бағыттарын жедел қайта бағдарлауға жәрдемдесу;
- ғылыми ұйымдардың ғылыми зерттеулерiнiң, ашылымдарының және
өнертабыстарының нәтижелерiн коммерцияландыратын шағын инновациялық
кәсiпорындар мүдделерiнде құрылатын инновациялық инфрақұрылымды
қалыптастыру және дамыту;
- экономиканың және әлеуметтiк саланың инновациялық өнiмге
қажеттiлiктерiн қанағаттандыру мақсатында ғылыми-зерттеу, тәжiрибелiк-
конструкторлық, оқу ұйымдарының және кәсiпкерлiк орта өкiлдерiнiң
күшiн бiрiктiру;
- экономика, менеджмент, маркетинг саласында кәсiпкерлердi оқыту және
дайындау, олардың кәсiптік, құқықтық, экономикалық және басқару
бiлiмдерiнiң деңгейiн арттыру;
- нақты сектордың өкiлдерiн қолда бар отандық және шетелдiк ғылыми-
техникалық әзiрлемелердiң көлемiнде бағдарлау мақсатында ғылыми және
технологиялық ақпаратты тарату;
- инновациялық кәсiпкерлiктi құруда және дамытуда материалдық-
техникалық көмек көрсету;
- инновациялық кәсiпкерлiктiң өкiлдерiне маркетингтiк, консультативтiк
және басқару қызметiн көрсету;
- инновациялық өнiмге мемлекеттiк тапсырысты орындау бойынша
тендерлерге қатысу[4].
Қазақстан Республикасының қолданыстағы заңнамасына сәйкес ғылыми-
зерттеу және тәжiрибелiк-конструкторлық ұйымдар, жоғары оқу орындары,
инвестициялық және инновациялық қорлар және басқа да мүдделi заңды және
жеке тұлғалар технологиялық полистердiң немесе технологиялық парктердiң
құрылтайшылары бола алады. Технологиялық полис немесе технологиялық парк
өзiнiң ұйымдастыру құрылымын дербес қалыптастырады. Технологиялық полистiң
немесе технологиялық парктiң құрылымы оның қызметiнiң негiзгi бағыттары мен
ерекшелiгiне сүйене отырып анықталады. Технологиялық полистің немесе
технологиялық парктiң мiндеттi құрылымдық бөлiгi:
- инновациялық өнiмдi әзiрлеудi және сериялық өндiрiстi ұйымдастыру
үшiн тәжiрибелiк-өнеркәсiптiк игеруге дейiн жеткізудi қамтамасыз
ететiн зертханалық, тәжiрибелiк-конструкторлық, өндiрiстiк базасының
болуы;
- шағын жаңадан кiрiсушi инновациялық фирмаларға 3 жылдан артық емес
жеңiлдiк мерзiмiне өндiрiстiк үй-жайлар беретiн шағын бизнес
инкубаторы;
- технологиялық парктiң компанияларына технологиялық полис немесе
технологиялық парк қызметiнiң мақсаттары мен мiндеттерiне қайшы
келмейтiн ақпараттық, заңдық, патенттiк, лицензиялық, инжинирингтiк,
маркетингтiк, бухгалтерлiк, қаржылық, жарнамалық-басылымдық және
басқа да қызмет көрсететiн сервистiк кәсiпорындар мен фирмалар болып
табылады.
Технологиялық полистiң немесе технологиялық парктiң қызметiн жедел
басқаруды Дирекция жүзеге асырады. Технологиялық полистiң немесе
технологиялық парктiң құрамына инновациялық кәсiпорынды енгiзудiң
инновациялық жобасын iске асыру туралы шешiмдi Сарапшылық кеңестiң
қорытындысы негiзiнде құрылтайшылардың өкiлдерiнен тұратын Директорлар
кеңесi қабылдайды. Сарапшылық кеңес мыналарды жүзеге асырады:
1) инновациялық өнiмдi әзiрлеушiлерден, кәсiпкерлерден түсетiн
тапсырыстар мен жобаларға алдын ала талдауды, жобаның жаңалығын
және техникалық орындалу мүмкiндiгiн бағалайды;
2) жасалатын инновациялық өнiмнiң рыноктық тартымдылығын, оның
қаржылық және экономикалық орындалу мүмкiндiгiн бағалайды;
3) аймақтық жәненемесе салалық кәсiпорындардың жай-күйiне талдау
жасайды және инновациялық өнiмге деген қажеттiлiктi анықтайды.
Сонымен, технологиялық парктердi құру бұл, өндiрiстiк қызметтi,
экономикалық, құқықтық және әлеуметтiк қатынастарды жетілдiруге бағытталған
ғылыми зерттеулер мен әзiрлемелердiң нәтижелерiн пайдалану процесiнiң
тиiмдi іске асырылуын қамтамасыз ететiн елдiң инновациялық инфрақұрылымының
құрамдас бөлiгi болып табылатын инновациялық қызметтiң субъектiлерiн
ұйымдастыру болып табылады.
1.2 Бизнес инкубаторлардың шетелдік тәжірибедегі әдістерінің
қолданылуы
Еуропадағы және АҚШ-тағы ғылыми парктердің жедел дамуы 1980 жылдары
басталды. Ғылыми парктің ұжымдық қызметтерді пайдаланатын шағын және орта
кәсіпорындарын қалыптастыруға жәрдемдесетін ерекшеліктердің бірі онда шағын
фирмаларды орналастыруға арналған ғимараты бар болып табылады[5].
Ғылыми парк идеясы елдің аумағынан тысқары шықты. Ғылыми парктер
Бразилияда, Үндістанда, Малайзияда, ал қазіргі күні бұрынғы Шығыс
блогының елдері - Шығыс Еуропада, ТМД-да және Қытайда құрыла бастады.
Қазіргі күні, әлемде шамамен 400 ғылыми парктер жұмыс істейді. Көптеген
басқа парктер құрылу сатысында тұр.
Бірнеше технопарктерді құрумен байланысты теріс құбылыстар оң нәтиже
бермеген нашар дамыған аумақтарда орналасқан Жапонияда байқалды.
Әлемдік статистиканың деректері бойынша 700 жұмыс істеп тұрған
аймақтардан шамамен 30 ғана тиімді жұмыс істейді. Үкімет мемлекеттік
субсидиялар мен демеу қаржыларды, кепілдіктер мен төмен пайызды қарыздарды
пайдалана отырып, бизнестің бағытын және перспективалық кәсіпорындарды
ынталандыратын мемлекеттерде ғана қамтамасыз етіледі.
Арнайы экономикалық аймақтар аймақтық құрылымдар Қазақстан
Республикасында бұрын да құрылған, алайда, құқықтық және ұйымдастырушылық
тетіктің дамымаушылығы, қаржылық, салықтық және басқа да мәселелерді шешуде
дербестіктің болмауы қойылған мақсаттарға жетуге мүмкіндік бермеді. Сонымен
бірге, олардың кейбіреуінің жұмыс істеуі, мысалы, Лисаков АЭА (Қостанай
облысы) кішкентай экономикалық керемет, ғажайып аралы деп аталып,
өнеркәсіпте және саудада жоғары нәтижелерді қамтамасыз етті. Жеңіл және
тамақ өнеркәсібінде ондаған жаңа кәсіпорындар құрылды, шағын және орта
бизнес күшейді. Бірақ осы жағдайдың өзінде, бір кәсіпорын қаласы
ретіндегі түсінігі сақталды, алайда, жаңа өндірістерді іске қосудың табысты
тырысушылықтары да болды. Сарапшылардың айтуынша, 1999 жылы барлық аймақтық
құрылымдардың жабылуы қаржы қаражаттарын тиімсіз пайдаланумен байланысты.
Қазақстанның ҰИЖ инновациялық инфрақұрылымының негiзгi ұйымдық
институттары ұйымдық құрылымы бар, инновациялық дамудың барлық кезеңдерi
мен процестерiне жәрдемдесу үшiн қажеттi және жеткілiктi қаржылық, кадрлық
және материалдық-техникалық қамтамасыз етiлген технологиялық парктер
(технопарктер) және технологиялық бизнес-инкубаторлар болады.
Шетелдiк тәжiрибе көрсететiндей инновациялық саладағы шағын және орта
кәсiпкерлiк - өнеркәсiптi дамыған елдердiң инновациялық әлеуетiнiң алғашқы
бұқаралық және неғұрлым серпiндi құрылым. Шағын және орта инновациялық
фирмалар экономиканың пайда болатын салаларында, рыноктың жаңа сегменттерiн
ашатын, жаңа өндiрiстi дамытатын, өндiрiстiң ғылыми сыйымдылығын және
бәсекеге қабілетiн арттыратын және сонымен, жаңа технологиялық тәртiптi
қалыптастыруға жәрдемдесетiн технологиялық көшбасшылар болып табылады.
Әлемдік экономиканы дамытудың қазіргі заманғы кезеңінде шаруашылық
практикасында арнайы экономикалық аймақтар кең таралған - шаруашылық
жүргізудің арнайы экономикалық-құқықтық жеңілдік режимімен әртүрлі
елдердегі оқшау аймақтар. Экономиканы ырықтандыруға және әлемдік
экономикалық қатынастардың жаһандануы үрдістеріне байланысты арнайы
экономикалық аймақтарды құру идеясы Таяу Шығыстың араб елдерінде, Солтүстік
Африка мен посткеңестік елдерде соғұрлым көп таралуда. Бұл жай кездейсоқтық
емес, өйткені географиялық жағдай Азия, Еуропа және Африка арасында оларға
көпір болуға мүмкіндік береді, ал стратегиялық жағдай халықаралық саудадағы
мәнін айқындайды[6].
Сыртқы экономикалық қызметтің әлемдік тәжірибесінде әртүрлі аймақтардың
үлгілері бар, ал оларды құру идеясы түп тамыры терең тарихқа кетеді.
Арнайы экономикалық аймақтар құру және қалыптасуы ырықтандыруға және
белсенді сыртқы экономикалық қызметке бағытталған. Мұндай аймақтар
экономикасы әлемдік нарықта ашықтықтың жоғары деңгейін көрсетеді, ал
кедендік және салықтық режимдер ұлттық және шетелдік инвестициялар үшін
қолайлы.
Әлемдік нарыққа ашықтық миллиардтаған инвестициялары барлық
құрлықтарға салынатын трансұлттық компанияларды арнайы экономикалық
аймақтар үшін тартымды етеді. Өз коммерциялық қызметі үшін қолайлы
жағдайларды іздестіруде халықаралық корпорациялар Арнайы экономикалық
аймақтарды өз экспанциясының маңызды бағыттарын байланыстыратын неғұрлым
пайдалы экономикалық құрылым ретінде қарастырады.
Алайда, осы құрылымдардың мәнін ашатын айқындама жақында ғана пайда
болды. Ол 1973 жылдың көктемінде тауарлар ұлттық кеден аумағының шегінен
тысқары орналасқан объектілер ретінде қарастырылатын және сондықтан,
міндетті кеден бақылауы мен салық салынуына жатпайтын тауарларға ел
аумағының бөлігі түсінілетін, Киото конвенциясында айтылатын Еркін
экономикалық аймақ ретінде алғаш рет ресми жарияланды. Өзгеше айтқанда,
кеден эксаумақтығы қағидаты сақталатын аумақ.
Осындай жолмен, арнайы экономикалық аймақтар - бұл осы мемлекет үшін
жалпы қабылданған шаруашылық қызметінің режимімен салыстырғанда олардың
саяси орталықтары неғұрлым жеңілдіктерді беретін географиялық аумақ. Өзгеше
айтқанда, олар экономикалық процестерге мемлекеттің қол сұғушылығын іріктеп
қысқарту жүзеге асырылатын, осы мемлекеттің басқа аумақтарында
пайдаланылмайтын, жеңілдіктердің белгілі бір жүйесі қолданылатын ұлттық
экономикалық кеңістігінің оқшауланған бөлігін құрайтын анклавты білдіреді.
Жаңа технологиялар негізіндегі жеңілдіктер мен ынталандырулардың мұндай
жүйесі жоғары сапалы өнім өндірісін шығаруды қамтамасыз етуге, өңірлердің
әлеуметтік-экономикалық деңгейін арттыруға қабілетті экономиканың басымды
салаларын құруға мүмкіндік береді.
АҚШ. Автомобиль саласының жедел қалыптасуымен және дамуымен байланысты
1934 жылы АҚШ-та сыртқы сауда аймақтары құрылды. Қазіргі уақытта олар, осы
елде, бірақ іс жүзінде кеден аумағынан тыс орналасқан. Америка
экономикасында кәсіпкерлік аймақтар мен технологиялық парктер ретінде
осындай құрылымдар да жұмыс істейді, олар ішкі өңірлік дамумен байланысты,
депрессиялық аудандарда шағын және орта бизнесті тірілтуге бағытталған.
Аймақтық құрылымдарды көп жылғы дайындау, олардың тиімді жұмыс істеуі
америка экономикасында, көптеген проблемаларды шешуге, атап айтқанда,
жекелеген өңірлердің қалып қоюын еңсеруге, экономикалық әлеуметті
теңестіруге мүмкіндік берді. Жетекші аймақтардың арасында есептеу техника
құралдары мен компьютерлердің әлемдік көлемінің 20 % астамы шығарылатын
Сликон аңғары мәлім.
Оңтүстік Корея. 1970 жылдың 1 қаңтарында Оңтүстік Корея әлемдегі
алғашқы елдердің бірі болып арнайы экономикалық аймақты құру туралы заң
қабылдады. Шетелдік инвестицияларды тарту, экспорттың ұлғаюын көтермелеу,
жұмыспен қамтамасыз етудің өсуі, өнеркәсіптік технологияларды жетілдіру
және қорытындысында, елдің экономикалық дамуын жеделдету мақсатымен осы заң
шеңберінде азия кереметі көшбасшыларының біріне айналған Оңтүстік
Кореяның жағалау аудандарында Арнайы экономикалық аймақтар құрылды.
Қытай. 90 жылдары экономикалық өсудің қарқыны бойынша Қытай әлемдік
көшбасшыға айналды, қазіргі күні онда 6 ерекше экономикалық аймақтар Арнайы
экономикалық аймақтар 1980 жылдың өзінде жеңілдіктер алды. Бұдан өзге,
Қытайдың 14 қаласы ашық теңіз жағалауы мәртебесін алды. Дәл осы Қытайдың
шығыс аумақтарының теңіз жағалауы факторы осы өңірлерге елдің экономикалық
дамуының көшбасшыларына шығуына мүмкіндік берді[7].
ҚХР-да барлығы 32 техникалық-экономикалық дамудың аймақтары құрылған,
олар мәртебесі бойынша Арнайы экономикалық аймақтарға жақын. Қазіргі
уақытта, осы экономикалық құрылымдардың аумағында шетелдік капиталды тарта
отырып, жаңа технологиялар әзірленетін технопарктер орналасқан, экспортқа
бағытталған өндіріс жұмыс істейді, сауда кәсіпорындары белсенді жұмыс
істейді.
Арнайы экономикалық аймақтар аша отырып, Қытай Үкіметі алға қойған
негізгі мақсат - шетелдік капиталды, технологиялар мен менеджментті тарту.
Бұл үшін Арнайы экономикалық аймақтарда бизнесті жүргізу үшін барынша
қолайлы жағдай жасалған. Жоғарыда аталған аймақ аумақтарында, ел бойынша
орташа алғанда, жұмыспен қамту, жұмысшылар мен қызметшілердің тұрмыс
деңгейі мен біліктілігі өсуде.
Біріккен Араб Әмірліктері (Дубай). Біріккен Араб Әмірліктерінде жеті
әмірліктің әрбірі бір немесе бірнеше еркін экономикалық аймақтарға ие, онда
шетелдік инвесторлар үшін жеңілдік жағдай ұсынылады және 5 мыңнан астам
компаниялар жұмыс істейді. Олардың ішіндегі ең ірісі және әлемдегі көлемі
бойынша үшінші орын алатыны Дубай әмірлігіндегі Джебел Әли Арнайы
экономикалық аймақтар болып табылады. Бұдан өзге, осы Арнайы экономикалық
аймақтар осындай аймақтарды дамытудың неғұрлым сәтті үлгілері болып
табылады.
Джебел Әли (Jebel Ali Free Zone) еркін экономикалық аймағы әлемнің ең
үздік порттарының ондығына кіреді. Ол 100 мың шаршы метр аумағында құрылған
және портты, кеденді және еркін аймақтың өзін қамтиды[8].
Ұлттық Инновациялық Қор АҚ қызметінің басты мақсаты елдегі жалпы
инновациялық белсенділікті арттыруға, соның ішінде жоғары технологиялық
және ғылыми сыйымды өндірістерді дамытуға бағытталған. Әйтсе де, бұл қор
қазақстанның инновациялық әлеуетінің дамуына қажетті деңгейде ықпалы болмай
отыр. Оның себебі ретінде қордың елдегі венчурлық кәсіпкерлікті дамыту
тетіктерін ұсына алмауын, отандық ғылыми зерттеулерді дайын өнімге дейін
жеткізетін ғылыми-өндірістік тізбектің қалыптаспауын, қоғамда ғылымға деген
қызығушылықтың төмендігін, қордың қатысуымен құрылған инновация -лық
жобалардың қажетті тиімділікті көрсетпеуі анықталған, инновациялық
инфрақұрылымның басқа субъектілеріне тән мәселелерді көрсетуге болады.
Кесте 1
Инновациялық дамудың әлемдік моделі және оның Қазақстандағы қалыптасу
алғы шарттары
Инновациялық дамудың жалпыға тән әлемдік Қазақстандағы инновациялық даму
моделі алғышарттары және олардың қалыптасу
(ақш, жапония, финляндия, ұлыбритания, реті
германия, сингапур, қытай, оңтүстік
корея, малайзия)
Елдің инновациялық даму стратегиясын Қазақстан Республикасының
айқындау индустриялық-инновациялық дамуының
2003-2015 жылдарға арналған
стратегиясы мен үдемелі
индустриялық-инновациялық дамуының
2010-2014 жылдарға арналған
мемлекеттік бағдарламасыны қабылданды.
Инновациялық дамуды ынталандыратын ҚР инновациялық қызметті мемлекеттік
заңдық-құқықтық құжаттарды қабылдау қолдау туралы, қр арнайы
экономикалық аймақтар туралы заңдары,
ҚР 2015 жылға дейінгі технологиялық
даму бағдарламасы, ҚР ғылымын
дамытудың 2007-2012 жылдарға арналған
мемлекеттік бағдарламасы қабылданды.
Инновациялық жүйені қалыптастыру ҚР ұлттық инновациялық жүйесінің
қалыптасуы мен дамуының 2005-2015
жылдарға арналған бағдарламасы
қабылданды.
Инновациялық инфрақұрылым элементтерін Самұрық-қазына, зерде, арна
дамытуға ықпал ететін және ынталандыратынмедиа, парасат, қазагро және
арнайы құрылымдарды қалыптастыру басқа ұлттық холдингтік компаниялар
мен олардың құрамындағы ұлттық
компаниялар және даму институттары,
экономиканың басым бағыттары бойынша
құрылған кластерлер, өңірлік
әлеуметтік-кәсіпкерлік корпорациялар,
корпоративтік көшбасшы компаниялар,
арнайы экономикалық аймақтар
қалыптасты.
Инновациялық дамуға ірі, шағын және орта Алматы бинес групп ақ, тұранәлем
бизнесті, жоғары оқу орындары мен секъюритис ақ, lancaster group
ғылыми-зерттеу ұйымдарын тарту, оларды kazakhstsn ақ, центркредит банкі
жеке инновациялық, венчурлық қорларды ақ, glotur ақ, centras capital
құруға, инновациялық инфрақұрылым group ақ венчурлық қорларды құруға
элементтерін қалыптастыруға ынталандыру қатысты, әл-фараби атындағы қазұу,
қ.сәтпаев атындағы қазұту, д.
серікбаев атындағы шығыс қазақстан мту
технопарктерді құрды, сондай-ақ
қазақстанда ғарыш индустриясы
орталығы, ұлттық биотехнологиялар
орталығы, ұжымдық пайдаланудың ұлттық
нанотехнологиялық зертханасы, ұлттық
ғылыми портал пайда болды.
Е с к е р т у - [9] қайнар көзі негізінде құрастырылған
Әлеуметтік жағынан нығайту үшін өнеркәсіптік комплекспен қатар шағын
қалаларды дамытуға да үлкен маңыз беріледі. Оларды дамытудың тиімді жолы
шағын және орта бизнесті жандандырумен, еңбек ресурстарын іске қосумен
байланысты. Осы мақсаттардың барлығы қазір мемлекеттік бағдарламаларда
айқын көрініс тауып отыр.
Жергілікті және республикалық мемлекеттік биліктің назар аударарлық
басты нысаны өткен жылғы шілде айында Мемлекет басшысы бекіткен Жарғы
болуға тиіс. Ол — елді 2020 жылға дейін аймақтық-кеңістік дамытудың жобалық
схемасы. Қазір кезінде қабылданған аймақты дамытудың 2015 жылға дейінгі
комплексті бағдарламасын іске асырудың уақыты келді. Олар жаңа
индикаторлармен, сондай-ақ ұлттық экономикалық басым бағыттарын дамыту
бағдарламасымен үйлестірілуі керек.
Экономиканы инновациялық дамыту жағдайында салалық ғылыми-зерттеу
институттарын және олардың аймақтық филиалдарын құру — өзекті мәселе. Оны
жергілікті атқарушы биліктің, ірі компаниялар басшылығының күшімен ғана
емес, сонымен қатар дамудың ұлттық институттарының қатысуымен жүзеге асыру
қажет.
Қазақстанды индустрияландыру картасында жалпы құны 11 трлн. теңге
болатын 705 жоба бар. Бұл — қомақты ресурс. Сондықтан оны инновациялық
экономика құруда тиімді пайдалану керек. Алайда 2011 жылы заңды тұлғалардың
индустриялық-инновациялық инфрақұрылымын ұлғайтуға жарғылық қорын көбейту
үшін Индустрия және жаңа технология министрлігі бөлген республикалық
бюджеттің пайдаланылуын бақылаудың қорытындысы бойынша заңдылықтың талабы
жалпы сомасы 9,3 млрд. теңгеге бұзылғаны анықталды.
Бизнес-инкубаторлар шағын кәсіпкерлік субъектілерінің қалыптасуына және
дамуына жәрдем көрсету үшін құрылады.
Бизнес-инкубатордың міндеттері:
1) бизнес-инкубаторға орналастыру үшін шағын кәсіпкерлік субъектілерін
іріктеу;
2) шағын кәсіпкерлік субъектілеріне білім беру, маркетингтік,
консалтингтік және басқа да ұйымдастырушылық-басқарушылық қызметтер көрсету
болып табылады.
Шағын кәсіпкерлікті қолдау орталықтарын, бизнес-инкубаторларды құрудың
және олардың қызметінің тәртібін Қазақстан Республикасының Yкіметі
айқындайды.
Қазақстан Республикасының ұлттық инновациялық жүйесiн қалыптастыру
және дамыту жөнiндегi 2005-2015 жылдарға арналған бағдарламаның жалпы
құны 139 795,13 млн.теңге, оның iшiнде, республикалық бюджеттен - 77 272,3
млн.теңге және жергiлiктi бюджеттен - 2 112 млн.теңге құрайды және кем
дегенде 60 410,83 млн.теңге сомасында отандық және шетелдiк капиталды тарту
жоспарлануда.
Кесте 2
2005-2015 жылдарға арналған бағдарламаның шығындары, млн.теңге
Көрсеткіштер Шығындар, оның ішінде
барлығы,
инновациялвенчурлік қорлар құру және басқа
ық инновациялық жобаларды іс-шарал
инфрақұрылжәне ҒЗТКЖ-ны ар
ым қаржыландыру
барлығы: 139 795, 137544,80 126 787,23 5 463,10
республикалық 77 272,30 5 282,80 66 526,40 5463,10
бюджет
жергілікті бюджет 2 112,00 2112,00 - -
жеке капитал 60410,83 150,00 60260,83 -
2005-2007жж. 38 797,50 7544,80 28156,73 3095,97
республикалық 24786,77 5282,80 16408,00 3095,97
бюджет
жергілікті бюджет 2112,00 2112,00 - -
жеке капитал 11898,73 150,00 11748,73 -
2005 жыл 11313,51 4094,80 6668,21 550,50
республикалық 6654,90 3582,80 2521,60 550,50
бюджет
жергілікті бюджет 512,00 512,00 - -
жеке капитал 4146,61 - 4146,61 -
2006 жыл 15824,94 1850,00 12034,61 1940,33
республикалық 10728,33 900,00 7888,00 1940,33
бюджет
жергілікті бюджет 800,00 800,00 - -
жеке капитал 4296,61 150,00 4296,61 -
2007 жыл 11659,04 1600,00 9453,91 605,13
республикалық 7403,53 800,00 5998,40 605,13
бюджет
жергілікті бюджет 800,00 800,00 - -
жеке капитал 3455,51 - 3455,51 -
2008-2010 жылдар 48782,67 - 47670,54 1112,13
республикалық 30814,03 - 29701,90 1112,13
бюджет
жергілікті бюджет - - - -
жеке капитал 17968,64 - 17968,64 -
2011-2013жылдар 31328,98 - 30575,98 753
республикалық 13002,9 - 12249,9 753
бюджет
жергілікті бюджет - - - -
жеке капитал 18326,08 - 18326,08 -
2014-2015ж.ж. 20885,98 - 20383,98 502
республикалық 8668,6 8166,60 502
бюджет
жергілікті бюджет - - - -
жеке капитал 12217,38 - 12217,38 -
Е с к е р т у - [2] қайнар көзі негізінде құрастырылған
Инновациялық қызметтi дамытуға арналған қаражаттан басқа ғылыми-
техникалық бағдарламалардың және маңызды жобалардың шеңберiнде
республикалық бюджет қаражаты есебiнен қолданбалы ғылыми зерттеулердi
қаржыландыру сақталады. салалық ғылыми-техникалық бағдарламалар бойынша
орындалған қолданбалы ғылыми әзiрлемелердiң бiраз көпшiлiгi ұиқ және
технологиялық парктер арқылы одан әрi коммерциялизацияланатын болады.
Қолданбалы ғылыми зерттеулердiң шығыстары 2009 жылы 7972,4 млн. теңгенi
құрайды, 2010 жылы - 7972,4 млн. теңгенi құрайды, 2011 жылы - 7175,16 млн.
теңгенi құрайды және 797,24 млн. теңге жеке капитал қаражаты есебiнен
республикалық бюджеттен инновациялық инфрақұрылымды ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz
Реферат
Курстық жұмыс
Диплом
Материал
Диссертация
Практика
Презентация
Сабақ жоспары
Мақал-мәтелдер
1‑10 бет
11‑20 бет
21‑30 бет
31‑60 бет
61+ бет
Негізгі
Бет саны
Қосымша
Іздеу
Ештеңе табылмады :(
Соңғы қаралған жұмыстар
Қаралған жұмыстар табылмады
Тапсырыс
Антиплагиат
Қаралған жұмыстар
kz