Конституциялық Кеңесті құжаттау және оның құжаттамасын басқару

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 74 бет
Таңдаулыға:

М А З М Ұ Н Ы

Кіріспе . . . 3-6

1-тарау. Мемлекеттік аппараттың сипаттамасы

1. 1 Мемлекеттік аппараттың түсінігі және оның нысандары . . . 7-14

1. 2. Аппараттың негізгі міндеттері мен функциялары . . . 14-17

1. 3. Қазақстан Республикасы Конституциялық Кеңесінің аппараты . . .

2-тарау. Қазақстан Республикасының мемлекеттік органдардың түрлері және қызметі

2. 1. Мемлекеттік билік органдары . . . 32-37

2. 2. Мемлекеттік атқару органдары . . . 38-45

2. 3. Сот және сот төрелігі

3-тарау. Қазақстан Республикасының мемлекеттік аппаратын жетілдіру.

3. 1. Мемлекеттік аппарат қызметінің және ұйымдастырылуының принциптері . . . 59-68

3. 2. Мемлекеттік басқарудың шетелдік тәжірибесі және мемлекеттік басқаруда саяси құралдарды қолдану . . . 69-72

Қорытынды . . . 73-76

Қосымшалар . . .

Қолданылған әдебиеттер . . . 77-79

КІРІСПЕ

Тақырыптың өзектілігі.

Тәуелсіз Қазақстан халқының алдында ұлттың тарихи болмысын, рухани мәдениетін зерттеу мен қатар өзге елдермен халықтың тарихын рухани мәдинетін, тарихи сабақтастықтығын зерделеп, ғылыми негізде бір ізге түсіріп, құны мен мәнәі бағалау ісі жатыр. Өркениетке бет алған әр халық өзінің және өзге елдің діні мен болмысын терең танып білуі керек. Ел басы Нұрсылтан Назарбаев айтқандай, , »Тарих дегеніміз-тек өткеннің ғана сабағы емес, өткен өмірдің мәнін, сарынан айқындайтын, әрі сараптап беретін компас-құрал». /9/

Қазақстан Республикасының 1995 жылы 30 тамызда қабылданған жаңа Ата Заңы еліміздің тәуелсіз, демократиялық, құқықтық, зайырлы және егеменді мемлекет белгілерін бекітіп айқындап берді. Өз дамуын кеңейте түскен мемлекетте ерекше орын алатын орган жүйесі болып мемлекеттік аппарат табылады. Конституцияда мемлекеттік аппарат тармақтарының әрқайсысына кең өкілеттік берілген.

Қарастырып отырған дипломдық жұмыстың тақырыбы «Қазақстан Республикасының мемлекеттік аппаратын жетілдіру» деп аталады.

Тақырып Қазақстан республикасының басқару аппаратына байланысты болғандықтан тақырып қай кезде өзекті тақырыбы болып қала бермек. Себебі мемлекетіміздің басқару аппараты заман талабына сай өзгеріп отыратынын айдан анық және әрқашан бір орында тұрмай тек ғана даму үстінде болатыны сөзсіз.

Дипломдық зерттеу жұмысының мақсат-міндеттері: - мемлекеттік аппарат ұғымы, нысандары, құрылымы, қағидалары туралы нақты әрі толық мазмұнын ашып беру.

Мемлекеттік аппарат мемлекеттік органдардың жүйесін өзімен байланыстырады және мемлекет алдындағы мақсаттар мен міндеттерді жүзеге асыру арқылы өз қызметін айқын көрсетеді. Қандай да болмасын мемлекеттің ең негізгі құрамды элементі - бұл аппарат болып табылады.

Дипломдық жұмыстың тақырыбының мазмұнын толығымен ашып көрсету мақсатында төмендегідей сұрақтар қарастырылады. Олардың қатарына мыналар жатады:

- мемлекеттік аппараттың жалпы сипаты, нақтырақ айтқанда түсінігі, белгілері және нысандары;

- мемлекеттік аппараттың құрамын құрайтын мемлекеттік органдардың түрлеріне нақтырақ толық мәлімет беру,

- мемлекеттік аппарат қызметінің және ұйымдастырылуының негізгі принциптерін талдап беру.

Жалпы мемлекеттік аппарат өзінің мақсаты бар және оны орындау үшін -өз құзіреті бар мемлекеттік аппараттың бір буынына жатады. Дипломдық жұмыстың мазмұнын толық ашу үшін, әр сұрақты жеке - жеке қарастырып өтелік.

Мемлекеттік билік органдарының тамыр тартқан тереңі мен дамуы,
көптен күткен тәуелсіздігіміздің арқасында қазақ топырағында мемлекеттік билік атқарушы билік органдары - қоғам мен мемлекеттің
олардың әкімшілік-құқықтық мәртебесі - атқарушы билік органдары қызметінің атқарушы билік органдарының қолында мемлекеттік - биліктік өкілеттіктердің қызметі өте күрделі және тереңде жатыр.
Бұл жөніндегі еңбектерден Ғ. Сапарғалиевтың Қазақстан Республикасының конституциялық құқығын, өскен, өркендеген елдерде мемлекеттік билік органдары сияқты даңғыл билік органдары да бізде де қалыптасқан.
Қазақтың азат мемлекет турасындағы ата-бабаларымыз Төле би, Қазыбек би, Әйтеке би өз пікірлерін айта кеткен.

Әрине, елдің шын мәніндегі тәуелсіздігі Елбасының 1991 жылғы желтоқсандағы еркіндік пен бостандық қуанышына бөленіп, шабытпен жігерленген Қазақстан халқы тәуелсіздігімізді баянды ету үшін, елде демократиялық принциптерді орнықтыру мақсатында халықтың еркіндігі мен құқын қорғауда сот қызметкерлері басқа билік бұрынғы Кеңестер Одағында партия басқарған кезеңдегі түсінік пен қалыптасқан.
Нәтижесінде 1995 жылы 30 тамызда Қазақстандық бағыт-бағдарды анықтаған Конституция Ата заңымызда-Қазақстан Республикасы өзін демократиялық, зайырлы, құқықтық және әлеуметтік деп жариялаған.
Сонымен қатар, осы Ата заң-Конституцияда, азаматтардың заң мен
Соттың қызметі мен мәртебесі осылайша заңды түрде бекітілгеннен кейін,
Нәтижесінде Елбасының судьялар сьезінде айтқан: «Ел тәуелсіздігі тек реформалар «Ұзақ жылдарға созылған заңсыздық, телефон арқылы және басқа да «Судьялардың халықтың ары мен ожданы», - екендігін айта отырып, олардың Сот жұмысына қандай да болсын араласу, сот актілерін орындамау
Қазақстан Европа Қауіпсіздік және Ынтымақтастық Ұйымына төрағалық етуге міндетті. Ақыр соңында қазақстандық сот жүйесі мен оның жұмысы адам Қазақстан Судьялар Одағының ел тәуелсіздігінің 20 жылдығы қарсаңында Халықаралық Азаматтардың бұзылған құқығы мен бостандықтарын дереу қалпына келтіру мақсатында
Судьяларды кәсібилендіру нақтылы қолға алынып, олардың білімін жетілдіру, соған Қазақстандық сот жүйесінің осындай өзіндік озық тәжірибесін басқа да елдермен алмасып отырған.
Сонымен қатар, Егемендік жылдарында Конституция талаптарына сай қамау жұмысына көптеп араластыру және сот жұмысына халықтық сипат беру Халықтың шағымдары мен өтініштерін дер кезінде қарап, әрі қарай
Келешекте барлық санкцияны мүлікке, хат-хабарларға тоқтам салу сот құзырына айналған. Бұл айтылғандардың барлығы ел тәуелсіздігінің жиырма жылында жеткен Н. Назарбаев Судьялар ел егемендігінің мызғымастығын қорғау мен елімізде демократиялық принциптер қалыптасқан.

Халықтық демократияны білдіру нысаны ретіндегі өкілді билік қазақстандық қоғамға ежелден тән. Ол қалыптасқан саяси жүйеге байланысты өзгеріп отырды.

Қазіргі Қазақстан Парламенті бір палаталы өкілді органның - алғаш рет Қазақ КСР-інің 1937 жылғы Конституциясы, ал содан кейін Қазақ КСР-інің 1978 жылғы Конституциясы мен Қазақстан Республикасының 1993 жылғы Конституциясы негізінде құрылған Жоғарғы Кеңестің орнына келді.

Жоғарғы Кеңес өзі жұмыс істеген кезде он үш рет сайланды. Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесінің алғашқы сайлауы 1938 жылғы 24 маусымда өткізілді. Сайлау жалпыға бiрдей, тең және төте сайлау құқығы негiзiнде жасырын дауыс беру арқылы өткiзiлдi.

Ол уақытта депутаттар корпусын құру баламасыз негізде Коммунистік партияның қатаң бақылауымен жүргізілгенін атап өту керек. Депутаттыққа кандидаттар партия ұйымдары белгілеген таптық, партиялық, ұлттық, жыныстық-жастық және басқа да квоталар бойынша іріктелді. Сондықтан заң шығару органының құрамында қанша жұмысшы, колхозшы, қызметші, коммунист, комсомол мүшесі, қазақ, орыс, украин, сондай-ақ басқа да ұлт өкілдері, әйелдер, жастар және т. с. с. болатыны сайлау басталмастан бұрын белгілі болатын. Мемлекеттік органдардың жоғары шенеуніктері, партия, комсомол және кәсіподақ органдарының басшылары атқарып жүрген қызмет лауазымдарына сәйкес депуттатыққа кандидат болып ұсынылатын.

Дипломдық зерттеу жұмысының практикалық мәні : Педагог, студенттерге, мектеп оқушыларына және жас мамандарға бұл тақырыпты оқытуда, құқық ғылымының әдістемелік жағынан дамуына үлес қосады деп ойлаймын.

Дипломдық зерттеу әдістері: З ерттеу жұмысының алға қойған мақсаттары мен міндеттеріне жету үшін салыстырмалық, сипатамалық және түсіндіру әдістері, тұжырымдық талдау тәсілдері қолданылды.

Дипломдық зерттеу жұмысының құрылымы:

кіріспеден, екі бөлімнен, қортынды, пайдаланған әдебиеттер тізімі және қосымшылардан тұрады.

1-тарау. МЕМЛЕКЕТТІК АППАРАТТЫҢ СИПАТТАМАСЫ

Мемлекеттік аппараттың түсінігі және оның нысандары.

Басқару ерте заманнан адамдар пайда болған кезден бастап белгілі.
Осыдан алты мың Бұл жағдайлардан сол кездегі мысырлықтардың көршісі Вавилон да қалыспаған. Басқару іліміне антика дәуірінде де белгілі жетістіктер енгізілген болатын. Біздің эрамызға дейінгі 325 жылы Ескендір Зұлқарнайын (Александр Македонский) 1911 жылы американдық инженер Тейлор Ф. «Ғылыми Француз ғалымы Анри Файоль 1923 жылы: «басқару дегеніміз болжамдау, Мемлекет және құқық теориясы, құқықтану саласының көрнекті ғалымы Алексеевмемлекеттік басқару саяси сипатта болғандықтан басқару жөніндегі негізгі салмақмемлекеттік басқару құқықтық нысанда жүзеге асырылады; мемлекеттік басқару ғылыми негізге сүйенеді;
Алексеев С. С. Мемлекеттік басқару өзара тығыз байланысқан басқару сатыларынан тұрады.

Мемлекеттік құрылыс және құқық саласының белгілі ғалымы Г. В.
Сонымен қатар мемлекеттік басқару жүйесінің мына әрекеттер мен элементтерді - басқару субъектісінің басқарушы мен басқарылушы объектілердің өзара байланыстарының құрылымы, басқарушы іс
мемлекеттік басқарушы ықпалдарға тікелей бағынатын қоғам жүйесінің элементтері;
Осы жүйе басқаруға байланысты әрекеттерде, қатынастарда міндетті үш элементтің латынның «администрация» сөзі басқару деген мағынада айтылады. Басқару қоғамдағы сондықтан басқаруға әлеуметтік процесс тұрғысынан қарасақ, оның маңызы өте жоғарыда.
Алғашқылардың бірі болып басқару ісіне жеткілікті деңгейде көңіл бөлген
Адамдардың бірігіп жасаған әрекеттері, іс-қимылдары ұйымдастыруға әкеліп саяды. Ұйымдастыру іс жүзінде басқару өзінің мәні бойынша жұмыс істеу бағдарламасын қарастыру болып табылады. Әлеуметтік басқарудың объектісіне адамдардың тәртібі және іс-қимылдары жатады.
Сонымен басқару субъектісі мен объектісінің арасындағы белгілі бір байланыс басқару функциясын атқару үшін басқару субъектісі қажетті билікке ие.

Билік жүргізу басқарудың белгісі ретінде әртүрлі нысанда болады. Үкімет басқару адамдардың бірлескен іс-қимылдарын біріктіру және олардың жүріс басқару тұрыстары мен іс-қимылдарын келістіру арқылы нысаналы мақсатқа бағыттап қамтамасыз етіп, басқару бірлескен қызметке қатысушыларды басқарушының бірыңғай еркіне бағындыру бастамасы болып табылады.

Сонда басқару деп өктем-ұйымдастырушы функцияларды жүзеге асыруды айтамыз. Әлеуметтік басқаруды жүзеге асыру кезінде мемлекет мүддесі көзделеді; басқару функцияларын мемлекет еркіне сай қалыптастырылған арнайы субъектілер жүзеге асырады және осы субъектілер мемлекет атынан қызмет атқарады; оларға қажетті мемлекеттік-өктем сипаттағы өкілеттілік беріледі.

Мемлекеттік басқарудың нақты әдістері екі топқа бөлінеді:
экономикадан тыс ықпал ету әдістері, яғни басқарылушы объектілерге міндетті экономикалық ықпал жасау әдістері -бақылаушы объектілердің материалдық жағдайларына тиісті. Мемлекеттік басқару, оның функциялары мен әдістері өздерінің объектісі ретінде мемлекеттік басқару функциялары мемлекеттік және мемлекеттік емес ұйымдарға бөлінеді.
Осыған орай басқарушы сипаттағы қоғамдық қатынастарға әсер ететін жалпы мемлекеттік заңды тұлғалар тұрғысында орталықтандырылған басшылық және тікелей басқару қалыптастырылған.
Мемлекеттік басқарудағы саяси құралдарды талдау сатысында әлеуметтанушылармен, заңгерлермен және сот қкілдерімен бірлесе отырылып жасалынады.

Саяси шешімдерді қабылдау технологиялары - бұл әр түрлі топтар
Демократиялық қоғамда саяси проблемаларды талқылау, Н. Ә. Назарбаевтың сөзімен айтқанда, жариялаумен халыққа жеткізумен тең болып есептеледі.
Сонымен, ең ақырында алдын ала дайындық кезеңінің қорытындысы: проблемалық
Жасалған күн тәртібіне сәйкес шешімдер қабылдау кезеңінде саяси шешімдер шешімдер қабылдау кезеңі оған ықпал ететін факторлардың көптігімен де сондай-ақ көптеген қоғамдық ұйымдар мен қозғалыстар, бұқаралық ақпарат құралдарымен тығыз байланысты.

Саяси шешімдер жеке адамның - саяси лидерлердің және мемлекеттік тұлғалардың басшылығымен тығыз қарым-қатынаста. Жеке субъектіге қабылданған шешімнің салдарларына неғұрлым ұқыпты қарау сипаты.
Саясаттың топтық субъектісі үшін алдын ала дайындық сатысында қабылданатын іс жүзінде шешім жасау технологиясы аралас тәртіпте қабылданады. Мысалы, көрсетілген әдістердің барлығының да жақсы және кемшіл жақтары бар. Мәмілеге келушілік - бұл өзара ымыра жолымен қол жететін.
Консенсус - бұл жалпы келісім негізінде шешім қабылдау әдісі.
Гегомония - билеуші топ немесе қауымдастық өзінің шешімін басқа
шешім қабылдау әдістері шешілуге тиісті міндеттердің ерекшелігімен қоса басқару.
Сонымен, нақты мәселелерді реттеу үшін жалпы теориялық және ұтымды қабылданатын шешімнің салдарларының тиімді және тиімсіз жақтарын тағы бір қарастыру қажет. Қазақстан саясатындағы ескі ауру-қандай да бір шешімнің болмасын салдарын мұның бәрі іске кәсіби тұрғыдан келмеуден де еді, ал қабылданған саяси шешімдер - бұл мақсатқа ойдағыдай жетудің мүмкіндігі. Қабылданатын саяси және басқарушылық шешімдердің барлығы да директивалық және осыған байланысты шешімнің орындалуын жүзеге асыратын адамдар, топтар, органдар. Саяси шешімдерді жүзеге асыру кезеңінде белгіленген саяси мақсаттар мен саяси және басқару жөніндегі ойларды жүзеге асыру биліктің жалпы технологияға байланысты стратегияны таңдау меншікті (жеке) ресурстарды, олардың белгіленген айталық, популизм билік мақсаттарына жетудің негізгі құралы ретінде есептеледі. Қоғамдық элитизм саяси элитаның мүмкіндіктеріне сүйенуге бағдар ұстайды.

Консерватизм орнықты құндылықтарды арқау етеді. Билік қызметінің консервативтік саясаты әдетте бұған қарама-қарсы нәтижелер беретін радикализм болып табылады. Радикализм ғаламдық келешек мақсаттар үшін адамдардың маңызды құқықтары мен мүдделерін сайлау циклдарының құқықтық процедурасын, билікті бөлу принциптерін, оппозициямен өркениетті сонымен, қоғамның қалыпты жұмыс істеуіне, тұрақтылығына қол жеткізу.
Мемлекеттік аппарат - бұл қоғамды басқару үшін арнаулы құрылған мемлекет органдарының біртұтас жүйесі. Оның нышандары: мемлекет қоғамды басқаратын және тек қана қызметпен шұғылданатын адамдардан тұрады; мемлекеттік аппарат мекеме мен органдардың байланыс жүйесі; мемлекет органдарының қызметі ұйымдастырушылық, материалдық және әкімшілік кепілдіктерімен қамсыздандырылады; мемлекеттік аппарат азаматтардың заңды мүдделер мен құқықтарын қорғау үшін құрылады /1, 48б. /.

Қазақстан Республикасының «Мемлекеттік қызмет туралы» Заңының 2-бабында: «Мемлекеттік қызмет - азаматтардың мемлекеттік органдар мен олардың аппаратында конституциялық негізде жүзеге асырылатын және мемлекеттік басқаруды жүзеге асыруға, мемлекеттің өзге де міндеттері мен функцияларын іске асыруға бағытталған кәсіби қызмет» делінген /2, 3б. /.

Мемлекеттік аппаратың ерекше ішкі құрылысы бар: олардың арасындағы қатынастар бір жүйеге біріктіріледі. Бұл жүйенің негізін экономика, саяси қарым-қатынастар, сана-сезім құрайды. Осы жүйеде әрбір органның өзінің орны, бір-бірімен қарым-қатынастары, қызметінің негізгі принциптері көрсетіледі. Дамудың әрбір кезінде мемлекеттік органдардың орындайтын қызмет бабы және істері өзгеріп отырады. Шығыс мемлекеттерде бүкіл аппаратты бір орталыққа бағындыратын - патшаның билігі орнаған Парламенттік республикада негізгі функциялар парламенттің қолында болады. Мемлекеттік аппарат дамуының объективтік бағыттары байқалады: бюрократизация, дифференция, профессионализмнің өсуі. Мемлекеттің әрбір типіне мемлекеттік аппараттың ерекше нышандары сәйкес келеді. Мемлекеттік қызмет - конституциялық негізде баянды етілетін азаматтардың мемлекеттік органдар мен оның аппаратындағы мемлекеттік басқаруды, басқа да мемлекеттік міндеттер мен қызметтерді атқаруды жүзеге асыратын кәсіптік қызметі /1, 48б. /.

Әдетте заң әдебиеттерінде «мемлекеттік аппарат» және «мемлекет механизмі» түсініктері синоним сөздер ретінде қолданылады. Мемлекеттік аппарат - бұл мемлекеттің басқарушылық қамтамасыз етушілік және қорғаушылық функцияларын іске асыру бойынша жұмыстарын жүзеге асыратын мемлекеттік органдардың, мекемелер мен ұйымдардың біртұтас, иерархиялық жүйесі /3, 5б. /.

Мемлекет аппаратының, оның барлық бөлімшелерінің мазмұнын қоғамдық өмірдің барлық салаларының тиісті ұйымдасуы мен тиімді қызмет етуін қамтамасыз етуге бағытталған басқарушылық, ұйымдастырушылық қызмет құрайды.

Бұл қызметтің нысандары көп жағдайда басқарудағы заңдар мен құқықтық механизмдердің қолданылу шамасына байланысты. Осыған сәйкес, мемлекеттік аппарат қызметінің келесі нысандарын бөліп қарастыруға болады:

1) тікелей басқарушылық - бұл ғылыми ұсыныстар жасаумен, тәжірибе алмасумен байланысты, құқықтық сипатты иеленбеген қызмет түрлері;

2) құқықтық нысандар - бұл құқықтық заңды сипаттағы қызмет түрлері, яғни, олар барлық субъектілер үшін міндетті болып табылады және мемлекеттік міндетті салдарды туындатады. Мемлекет аппараты қызметінің негізгі құқықтық нысандарына мыналар жатады:

а) құқықшығармашылық қызмет - бұл нормативтік актілер жобаларын дайындауға, оларды қабылдау мен жариялауға байланысты қызмет;

б) құқыққолданушы қызмет - бұл құқықтық нормаларды жүзеге асырумен байланысты қызмет;

в) құқыққорғаушы қызмет - бұл заңдардың сақталуын бақылаумен және қадағалаумен, кінәлі тұлғаларды заңды жауапкершілікке тартумен т. б. байланысты қызмет /3, 22б. /.

Осы жерде мемлекеттік аппараттың жалпы сипаттағы белгілеріне тоқталып өтелік.

Біріншіден, мемлекеттік аппарат арнайы басқарумен шұғылданатын адамдардан тұрады (заң шығарумен, заңды орындаумен, оларды бұзудан қорғайды) .

Екіншіден, мемлекеттік аппарат органдардың және мекемелердің қиын жүйесі, өздерінің негізгі билік қызметтерін іске асыруға тығыз байланыста болады.

Үшіншіден, мемлекеттік аппарат бөліктерінің барлық қызметтері ұйымдастыру және қаржы құралдарымен қамтамасыз етіледі /4, 69б. /.

Қазақстан Республикасының Мемлекеттік аппаратының жалпы ережелеріне келетін болсақ:

1. Қазақстан Республикасы Аппараты (бұдан әрі - Аппарат) Жоғарғы билік өкілдерінің қызметін қамтамасыз ету және оның өкілеттігін жүзеге асыру үшін арналған. Осы Ереже Аппараттың мәртебесін, міндеттері мен құрылымын айқындайды және Қазақстан Республикасы Конституциялық Кеңесі Төрағасының (бұдан әрі - Төраға) бұйрығымен бекітіледі.

2. Аппарат қызметінің құқықтық негізін мыналар құрайды: Қазақстан Республикасының Конституциясы; «Қазақстан Республикасының Конституциялық Кеңесі туралы» Конституциялық заң; Қазақстан Республикасының Еңбек кодексі, «Мемлекеттік қызмет туралы» және «Сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес туралы» Қазақстан Республикасының заңдары; Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлығымен бекітілген Мемлекеттік қызметшілердің Ар-намыс кодексі; «Мемлекеттік әкімшілік қызметшілер лауазымдарының тізілімін санаттар бойынша бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлығы; Конституциялық Кеңестің Регламенті, өзге де нормативтік-құқықтық актілер және осы Ереже.

3. Аппарат өзінің міндеттері мен функционалдық уәзипаларына сәйкес өз жұмысында Қазақстан Республикасы Президентінің Әкімшілігімен, Парламент Сенатының және Мәжілісінің Аппараттарымен, Премьер-Министр Кеңсесімен, Жоғарғы Соттың Аппаратымен, Бас Прокурордың Аппаратымен және өзге де мемлекеттік органдармен қарым-қатынас жасайды.

4. Аппараттың құрылымы мен штат санын бөлінген бюджет қаражаты шегінде Төраға бекітеді.

Қазақстан Республикасының мемлекеттік аппаратының құрылымына мыналар жатады:

1) өздерінің тікелей биліктік функцияларын жүзеге асыру барысында тығыз байланыстағы және өзара бағыныстылықтағы мемлекеттік органдар;

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.