Лизинг нысанасын лизинг алушыға беру
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...4
1 ҚАРЖЫЛЫҚ ЛИЗИНГТІҢ МӘНІ ЖӘНЕ
ТӨЛЕМДЕРІ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ...7
1.1 Лизинг ұғымының пайда болуы мен экономикалық
мәні ... ... ... ... ... ... ... ... 7
1.2 Лизингтің нысандары, типтері мен
түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...8
1.3 Лизингтік қатынастың субъектілері мен объектілері
... ... ... ... ... ... ... ... ... 26
2 ҚАРЖЫЛЫҚ ЛИЗИНГ: ТӨЛЕМАҚЫСЫН ЕСЕПТЕУ, ЕСЕБІ ЖӘНЕ
АУДИТІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .282.1 Целиноград ауданы
әкімдігінің жанындағы Төрт түлік ШЖҚ МКК қаржылық-экономикалық
қызметі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
...28 2.2 Қаржылық лизинг операциялар
есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ...32
2.3 Қаржылық лизинг төлемақы есебінің
аудиті ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... 41
2.4 Аудиторлық тексерістің қорытынды
кезеңдері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ...46
3 ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ҚАРЖЫЛЫҚ ЛИЗИНГТІҢ ДАМУЫ ... ... ... ... ... ... ... .. 50
3.1 Мемлекеттік
реттеу ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... .50
3.2 Қазақстанда инвестициялық белсенділікті
көтеру ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ...58
3.3 Лизинг кәсіпкер
қаруы ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ..59
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .65
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ..6 7
КІРІСПЕ
Елдің қаржылық жүйесінің басты тобы болып халық шаруашылығы
салаларының кәсіпорындары табылады. Негізінде ақша қатынастары: қаржылық,
несиелік және т.с. жатқан, әртүрлі экономикалық қатынастардың нақты негізі
өндірісте болады.
Қазақстан Республикасының Индустриялық-инновациялық дамуының 2003-2015
жылдарға арналған мемлекеттiк стратегиясы (бұдан әрi - Стратегия) Қазақстан
Республикасы Президентiнiң "Елдегi жағдай туралы және 2002 жылға арналған
iшкi және сыртқы саясаттың негiзгi бағыттары туралы" Қазақстан халқына
Жолдауында және Қазақстан кәсiпкерлерiнiң оныншы форумында берген
тапсырмаларына сәйкес әзiрлендi.
Стратегия Қазақстанның 2015 жылға дейiнгi кезеңге арналған мемлекеттiк
экономикалық саясатын қалыптастырады және экономика салаларын
әртараптандыру арқылы дамудың шикiзаттық бағытынан қол үзу арқылы елдiң
тұрақты дамуына қол жеткiзуге бағытталған.
Өңдеушi өнеркәсiпте және қызмет көрсету саласында бәсекеге түсуге қабiлеттi
және экспортқа бағдарланған тауарлар, жұмыстар және қызметтер өндiрiсi
мемлекеттiк индустриялық-инновациялық саясаттың басты нысанасы болып
табылады.
Дүниежүзiлiк экономиканың ғаламдануы аясында Қазақстан экономикасы
бiрқатар проблемаларға тап болып отыр. Негiзгi проблемаларға мыналарды
жатқызуға болады: бiр жақты шикiзат бағыттылығы, әлемдiк экономикаға
ықпалдасудың әлсiздiгi, ел iшiндегi салааралық және өңiраралық экономикалық
ықпалдасудың босаңдығы, iшкi рынокта тауарлар мен қызметтерге деген тұтыну
сұранысының мардымсыздығы (шағын экономика), өндiрiстiк және әлеуметтiк
инфрақұрылымның дамымауы, кәсiпорындардың жалпы техникалық және
технологиялық тұрғыдан артта қалушылығы, ғылым мен өндiрiстiң арасында
ықпалды байланыстың болмауы; ғылыми-зерттеу және тәжiрибелiк-конструкторлық
жұмыстарға (бұдан әрi - ҒЗТКЖ) қаржының аз бөлiнуi, менеджменттiң
экономиканы Ғаламдану процестерiне және сервистiк-технологиялық өтуге
бейiмдеу мiндеттерiне сәйкес келмеуi.
Проблемаларды шешу және Стратегия аясында алға қойылған мақсаттар мен
мiндеттерге қол жеткiзу үшiн Даму Банкiнiң қызметiн жандандырумен қатар
Қазақстанның инвестициялық қоры, Экспортты сақтандыру жөнiндегi корпорация,
Инновациялық қор сияқты арнайы даму институттарын құру көзделiп отыр.
Бұл ретте осы институттар қосылған құны жоғары жаңа өндiрiстердi
құруға және олардың жұмыс iстеп тұрғандарын дамытуға және келелi салаларды
кешендi талдау, олардың ең маңызды элементтерiн анықтау негiзiнде ғылыми
және ғылыми-техникалық зерттеулер мен әзiрленiмдерге қолдау көрсетуге
инвестициялау саясатын жүргiзетiн болады.
Стратегия елде ғылымды және инновациялық қызметтi ынталандыруға
бағытталған белсендi мемлекеттiк ғылыми және инновациялық саясат жүргiзудi
көздейдi. Алға қойылған мақсаттарға қол жеткiзу үшiн қаржы рыногын одан әрi
дамыту және фискалдық, бiлiм бepу, монополияға қарсы, инфрақұрылымдық
саясатты жетiлдiру көзделiп отыр. Стандарттау саясаты шеңберінде
экономиканың және басқарудың барлық салаларында әлемдiк стандарттарға көшу
көзделуде.
Стратегияны ойдағыдай iске асыру экономиканың адам капиталын,
өндiрiлген және табиғи капиталды тиiмдi пайдалануға негiзделген тұрақты
өркендеуiне алып келетiн оның құрылымында сапалы өзгерiстер жасауға,
Қазақстанның әлеуметтiк дамудың және қоғам құрылысының сапалық жаңа
деңгейiне шығуына ықпал етуi керек.
Экономиканы мемлекеттiк реттеу әдiстерi мен тетiктерiн жетiлдiру
жөнiндегi жекелеген ұсыныстарды негiздеу үшiн Стратегияның тиiстi
бөлiмдерiнде импортты алмастыратын және экспортқа бағдарланған саясатты
iске асыру жөнiндегi шет елдердiң тәжiрибесi, оның iшiнде экспорттық
саясаттың әрқилы түрлерi мен кезеңдерi, сондай-ақ әлемдiк рыноктарда
бәсекелестiк артықшылыққа қол жеткiзуге мүмкiндiк беретiн факторлар
келтiрiлген.
Жалпы алғанда Стратегияны iске асыру нәтижесiнде 2015 жылға
қарай ел экономикасы сервистiк-технологиялық дамуға өтуге дайын болуы
керек.
Бұл көзқарас экономиканың түрлi салаларындағы кәсiпкерлер үшiн жұмыс
істеп тұрған өндірістерді техникалық және ұйымдық жағынан жетiлдiруге және
экспорттық бағыттағы өнiмнiң жаңа түрлерiн шығаруға кедергi жасамайды.
Нақты ұсыныстар жеке секторда туындауы тиiс, ал екiншi деңгейдегi
банктер және құрылатын инвестициялық мемлекеттiк даму институттары осындай
ұсыныстарды жеке сектормен әрiптестiктiк қарым-қатынаста ықтимал iске асыру
мақсатында арнайы әдiстемелер негiзiнде оларға талдау жасайды.
Нарықтық экономикалы елдердiң, оның iшiнде Қазақстан Республикасының
заңдары бюджет қаражатын жеке кәсiпорындарға қаржы және инвестициялық
қолдау көрсетуге жұмсауға тыйым салады. Осыған сәйкес нақты жеке
компанияларға қаржылық қолдау көрсету мемлекеттiк сыбайлас жемқорлықтың
көрiнiсi ретiнде бағаланады. Тәжiрибе осындай көзқарастың дұрыстығын
көрсеттi.
Әдетте, мемлекет нақты компанияларға тiкелей қаржылық қолдау көрсете
алмайды және онымен айналыспауға тиiс, бiрақ экономиканың бәсекелестiк
қабiлетiн арттыру мәселелерiнде, жеке кәсiпорындарды жаңғыртуға,
инновациялық процестерге қатысуға және осы арқылы өзiнiң өндiрiстiк және
бәсекелестiк әлеуетiн құруға және жақсартуға ұмтылуға ұйытқы әрi бастамашы
болуы мүмкiн және болуы тиiс.
Қазақстан экономикасының дағдарыстан шығуының негізгі шарты Қазақстан
шаруашылығын құрылымдық қайта құру болып табылды, ол оларды пайдалану
тиімділігін көтеруде инвестицияның өсуінсіз мүмкін емес. Қазақстан
инвестицияның өсуін аса қажет етеді.
Өндіріс, айналым саласын қайта құру, шаруашылық жасаудың экономикалық
жағдайын терең өзгерту біздің экономика үшін дәстүрлі емес материалдық
базаны жаңарту тәсілдерін енгізуді туғызады. Нарықтық қатынастар несиелік-
қаржылық жүйені жақсарту мен мемлекеттік инвестицияларды қысқартуды
шамалайды, экономикалық қатынастардың әртүрлі субъектілері қойған мақсатқа
жету үшін әртүрлі нұсқалар пайда болады.
Қаржыланатын жал – бұл активті иеленумен қатар жүретін барлық
тәуекелдермен алынатын пайданы жалгерге беретін жал болып табылады.
Қазіргі нарықтық экономика жағдайында жалгерлік қатынастар өте кең
дами алады. Сондықтан да бұл тақырыпты зерттеу өзекті деп санаймын.
Дипломдық жұмыстың мақсаты- ХҚЕС – на сәйкес лизингтің операциялардың
есебін мен аудиттің зерттеу және нарықтық қатынастар жағдайында жал
ұйымдастыру ерекшеліктерін анықтау.
Дипломдық жұмыстың міндеттері. Жоғарыда көрсетілген дипломдық жұмыс
мақсатына байланысты мынадай міндеттер туындайды:
- қаржылық лизингтің мәні және төлемдері;
- қаржылық лизинг:төлемақысын есептеу,есебі және аудиті;
- Қазақстандағы қаржылық лизингтің дамуы;
Дипломдық жұмыстың әдістемелік негізі.
Дипломдық жұмысты орындау барысында Қазақстан Республикасының
Азаматтық кодексі, заңдық актілері, Халықаралық қаржылық есеп беру
стандарттары, Cалық кодексі, бухгалтерлік есептің типтік шоттар
жоспары, жалдау есебін ұйымдастыруға байланысты отандық және шетелдік
авторлардың оқулықтары, бухгалтерлік және қаржылық есеп пәні бойынша
оқулықтар, ұйымның бухгалтерлік есеп мәліметтері, ұйымдағы жал
операцияларын аудиттеу және талдаудың ерекшеліктері мен әдістері
қолданылады.
Дипломдық жұмыстың құрылымы. Дипломдық жұмыс кіріспеден, үш бөлімнен,
қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен және қосымшалардан
құралған. Кіріспеде дипломдық жұмыстың өзектілігі, мақсаты және оларды шешу
жолдары көрсетілген. Бірінші тарауда қаржылық лизинг мәні және төлемдері
зерттеледі. Екінші тарауда ұйымда қаржылық лизинг төлемақы есебін есептеу
есебі және аудиті қарасытырылды. Үшінші тарауда Қазақстандағы қаржылық
лизингтің қарастырылады.
1 ҚАРЖЫЛЫҚ ЛИЗИНГТІҢ МӘНІ ЖӘНЕ ТӨЛЕМДЕРІ
1.1 Лизинг ұғымының пайда болуы мен экономикалық мәні
Қандай да болмасын күрделі экономикалық түсінік сияқты лизингтің де
бірнеше анықтамалары бар. Ең алдымен, лизинг, - ағылшын тілінен, to lease
етістігінен шыққан – мүлікті уақытша пайдалануға алу және тапсыру. Лизинг
терминінің мәнін нақты бейнелейтін, менің ойымша келесі анықтама бар:
Лизинг еркін немесе тартылған қаржылық қаржыларды инвестициялау болып
табылады, мұнда лизинг беруші белгілі бір сатушыдан келісіммен келісілген
мүлікті меншікке алуға және бұл мүлікті лизингті алушыға кейіннен сатып
алу құқығымен уақытша пайдалануға ұсынуға міндеттенеді.
Лизингтік мәміле, ең алдымен, лизинг берушімен, лизинг алушымен және
лизинг затының сатушымен (жабдықтаушымен) арасындағы келісімді жүзеге асыру
үшін қажетті, келісімдердің жиынтығы болып табылады.
Лизингтің заты болып қандай да болсын пайдаланылмайтын заттар, соның
ішінде кәсіпорындар мен басқа да мүліктік кешендер, ғимараттар, құрылыстар,
жабдықтар, көлік құралдары мен кәсіпкерлік қызмет үшін пайдаланылатын басқа
да жылжымалы және жылжымайтын мүліктер болып табылады. Жер телімдер мен
басқа да табиғат объектілері, сондай-ақ федералды заңдылық еркін айналымға
тиым салған немесе олар үшін айналымның ерекше тәртібі орнатылған мүліктер
лизингтің заты бола алмайды.
Типтік лизингтік мәміле мынадай болады.
1) Пайдаланушы (лизингтік қатынастарға кіргеннен кейін лизинг алушы)
лизингтік компанияға, оған қандай жабдық қажет екенін хабарлайды.
2) Лизингтік компания, жобаның таратылуына көзі жетіп, бұл жабдықты
дайындаушы-фирмадан немесе лизинг объектісі болып саналатын мүлікті
сататын, басқа заңды немесе жеке тұлғадан сатып алады.
3) Лизингтік компания (лизинг беруші), жабдықтың меншік иесі болғаннан
соң, орнына лизингтік төлемдер алып, оны одан әрі сатып алу құқығымен
(келісіммен анықталады) лизинг алушыға уақытша пайдалануға береді.
Лизингтік компания
Лизинг алушы
Сатып алу-сату келісімі
Лизинг келісімі
Жасаушы
Сызба 1. Қарапайым лизингтік қатынастың көрінісі
Аристотельдің өзі Риторикада, байлық меншік құқығы негізінде мүлікті
иелену емес, ал оны (мүлік) пайдалану деп атап өткен екен. Ағылшын авторы
Т.Кларк лизинг Аристотель өмір сүргенге дейін болды дейді: ол лизинг туралы
бірнеше ережені шамамен б.д.д.1760 жылы қабылданған Хаммурапи заңынан
тапты. Рим империясы да лизинг мәселесінен сырт қалған жоқ – ол өзінің
көрінісін Юстианның Иституцияларынан тапты. Иелену құқығы мен меншік
құқығын бөлу мен иеленуден пайда табу ерте кезде-ақ белгілі болған, ал
қазіргі заманғы лизингтің тууы мен таратылуы, жаңа – бұл жақсы ұмытылған
ескі екенін тағы да еске салады.
Дәстүрлі лизинг америкалық тапқыштық болып саналады, лизингтік
операциялардың есептеу нүктесін шетелдік зерттеушілер 1877 жыл деп
қабылдайды. Онда американ Белл Телефон Компани компаниясы телефондарды
сатудың орынына жалға бере бастады. Алғашқы лизингтік компания Юнайтед
Стейс лизинг корп. 1952 жылы Сан Франсцискода құрылды. 60 жылдардың
басында америкалық кәсіпкерлер лизингті мұхит арқылы Еуропаға өткізді,
онда алғашқы лизингтік компания - Дойче лизинг ГМбХ 1962 жылы
Дюссельдорфте пайда болды. 1972 жылдан мұнда лизингтің еуропалық нарығы
бар.
Лизинг туралы заңдардың алғашқыларының бірі – 1284 жылғы Уэльс Заңы.
Кейде лизингті адал емес мақсаттарда да пайдаланылады, мәселен, несие
берушілерді адастыру үшін бір нәрсенің нақты жағдайын – меншік иесі кім,
иесі кім, жасыру үшін. 1571 жылы мұндай мәмілелерді жасауға тиым салынды,
нақты лизингті ғана пайдалануға рұқсат етілді. Лизингті пайдалану ХХ
ғасырдан бастап қайталанады. Қазіргі заманғы лизингтік шу тек лизинг деп
аталатын, бірақ мәні жағынан көп пайда табу мен салық төлеуден жалтару
мүмкіндігін жасыратын, мәмілелердің пайда болуына әкелді. Осы сала бойынша
алғашқы заңдылық актілері әртүрлі өлшем мен көрсеткіштерді пайдалану
жолымен нағыз және жалған лизингтің шектеуін өзіне мақсат етіп қойды.
Жалған лизинг біздің елмен, оның көршілерінің де тәжірибесінде
кездеседі. Мәселен, Белоруссия банктері, лизингтің, несиелеудің, күрделі
жүйесін, жасанды лизингтік компанияларды пайдалана отырып, бір-бірінен
лизингке банктік офистерді, байланыстың қазіргі заманғы құралдарын,
қымбат автокөліктер мен инкассация үшін броневиктерді алды. Бұдан жеңілген,
орасан зор сома (салықтар, резервтік қаржы) ала алмаған, тек ғана
Белоруссия Республикасының Ұлттық банкі (Нацыянальны Банк Рэспублікі
Белорусь).
1.2 Лизингтің нысандары, типтері мен түрлері
Лизингтің негізгі екі түрі бар: ішкі және халықаралық.
Ішкі лизингті жүзеге асырғанда лизинг беруші, лизинг алушы мен сатушы
(жабдықтаушы) Қазақстан Республикасының резиденті болып табылады. Ішкі
лизинг Қазақстан Республикасының заңдылығымен реттеледі.
Халықаралық лизингіні жүзеге асырғанда лизинг беруші немесе лизинг алушы
Қазақстан Республикасының резиденті емес болып табылады.
Егерде лизинг беруші Қазақстан Республикасының резиденті болса, онда
лизинг заты Қазақстан Республикасының меншігінде болады, халықаралық лизинг
келісімі Қазақстан Республикасының заңдылығымен реттеледі.
Егерде лизинг беруші Қазақстан Республикасының резиденті болмаса, онда
лизинг заты Қазақстан Республикасының меншігінде болады, онда халықаралық
лизинг келісімі сыртқы экономикалық салада заңмен реттеледі.
Оған қоса, Лизинг туралы заңдылық лизингтің 3 негізгі типін реттейді:
ұзақ мерзімді лизинг – үш және одан көп жыл бойы жүзеге асырылатын лизинг;
орта мерзімді лизинг – бір жарым жылдан үш жылға дейін жүзеге
асырылатын лизинг
қысқа мерзімді лизинг – бір жарым жылдан кем уақыт ішінде жүзеге
асырылатын лизинг.
Қазіргі кезде дамыған елдердің шаруашылық тәжірибесінде әрқайсысы
өзінің маманданым ерекшеліктерімен сипатталатын әркелкі лизингтер
пайдаланылады.
Аса көп тарағандары:
- жеделдік (сервистік) лизинг (operating lease)
- қаржылық (капиталдық) лизинг (Financial lease)
- қайтару (sale and lease bask
- үлестік лизинг (leveraged lease)
- тікелей лизинг (direct lease)
- сублизинг (sub- lease)
Осындай келісімдердің барлық барлық түрлері екі базалық лизингтің басқа
түрі – жеделдік не қаржылық болып табылады. Қазақстан Республикасында
Лизингтер туралы заң лизингтің негізі үш түрін реттейді: жеделдік,
қаржылық және қайтарымдық (мәні жағынан, қаржылық лизингтің бір түрі).
Сонымен бірге, мен лизингтің кең тараған түрлері туралы толық қарастыруды
ұсынамын.
1) Оперативті (сервистік) лизинг.
жеделдік (сервистік) лизинг – бұл ағымдағы жалдау туралы келісім. Мұндай
келісімнің мерзімі жалға алған активтің толық өтелімі кезеңінен аз.
Осылайша, келісім-шартпен қарастырылған жалға алу ақысы активтің толық
құнын жаппайды, ол оны лизингке бірнеше рет тапсыру қажеттігін тудырады.
Жеделдік лизингтің маңызды белгісі –лизинг алушының келісім-шартты
мерзімінен бұрын өтеу құқығы. Осындай келісімдер жалға тапсырылатын
жабдықтың ағымдағы техникалық қызмет көрсетуді бекіту бойынша әртүрлі
қызмет көрсетуді қарастырады. Осыдан келіп, лизингтің жиі қолданылатын –
сервистік атауы шығады. Сонымен қатар көрсетілген қызметтер құны жалға беру
бағасына кіреді не жекелей төленеді.
Жеделдік лизингтің негізгі объектілеріне тез ескіретін жабдықтар
(компьютерлер, көшірме және көбейту мащиналары, оргтехниканың әртүрлі
түрлері және т.с) және техникалық күрделі, әрқашан сервистік қызмет
көрсетуді талап ететін (ауыр және жеңіл көліктер, әуелайнерлері, темір жол
және теңіз көлігі).
Жеделдік лизинг шарты жалгер үшін өте тиімді екенін байқаймыз. Соның
ішінде, жалға алуды мерзімінен бұрын тоқтату ескірген жабдықтан уақытында
құтылып, оны ең жоғары технологиялық және бәскелесу қабілеті бар жабдыққа
айырбастауға мүмкіндік туғызды. Сонымен қатар, қолайсыз жағдайлар туғанда
жалгер аталған қызметті тез тоқтата алады, сәйкес жабдығын иесіне
мерзімінен ерте қайтаруға, өндірісті тарату мен қайта құру туралы
шығындарды азайта алады.
Бір жолғы жобаларды немесе тапсырмаларды жүзеге асырғанда жеделдік
лизинг одан әрі қажет болмайтын сатып алуларды және жабдықты одан әрі
ұстаудан босатады.
Лизинг беруші не жабдық жасаушы көрсететін әртүрлі сервистік қызметті
пайдалану, одан әрі қажет болмайтын жабдықты сатып алудан, және кейін ұстау
қажеттігінен босатады.
Жеделдік лизингтің кемшліктері: лизингтің басқа нысандарына қарағанда
жалға алу төлемі өте жоғары; аванастар мен алдын ала төлеу талаптары; жалға
алуды мерзімінен ерте тоқтатқан жағдайда айып төлеу туралы келісім-шартарда
тармақтың болуы; мүлік иесінің қауіп-қатерін жартылай төмендететін және
орына келтіруге шақырған басқа да жағдайлар.
Жалгер
Өндіруші
4 5
2
(Лизингтік
компания)
1 3
Жалгер
Сызба 2. Жедел (оперативті) лизинг.
1- жабдыққа тапсырыс;
2- жабдық үшін төлем;
3- жабдық;
4- жалгерлік төлемдер;
5- келісім-шарт мерзімі өткеннен кейін жабдықты қайтару.
Қаржылық (капиталдық) лизинг жалға алушы салатын төлем есебінен жалға
алған жабдықтың толық өтелімін қарастыратын ұзақ мерзімдік келісім. Мұндай
келісімдер жалға алудың мерзімінен ерте тоқтатылу мүмкіндігін
болдырмайтындықтан, кезеңдік төлем мөлшерін дұрыс анықтау жабдық иесіне
жабдықты сатып алу мен ұстауға кеткен шығында толық орнына келтіруді,
сондай-ақ пайдалылықтың талап етілген нормасын қамтамасыз етеді. Лизингтің
бұл нысанында мүлікті орнатуға және ағымдағы қызмет етуге кеткен барлық
шығындардың толық өтелуін жалгерге қамтамасыз етеді. Көбіне мұндай
келісімдер жалгердің келісім-шарт мерзімі өтіп кеткен соң мүлікті арзан
немесе қалған бағасымен алуды қарастырады (мұндай баға таза символикалық
болуы да мүмкін, мысалы, 1 доллар).
Жеделдікке қарағанда қаржылық лизинг көбіне ұзақ мерзімдік банктік
несиелерді алғанда жасайтын келісімдерге ұқсас, себебі жабдықтың толық
өтелуін; жабдықтың құны мен иесінің пайдасын қосатын, кезеңдік төлемдер
енгізуді (займ бойынша төлем – негізгі және пайыздық бөліктерін); келісімді
орындай алмаған жағдайда жалгерді банкрот деп жариялау құқығын және т.б.
қарастырады.
Қаржылық лизинг объектілеріне жылжымайтын мүлік (жер, ғимарат,
құрылыс), сондай-ақ өндірістің ұзақ мерзімдік құралы жатады.
Қаржылық лизинг ұзақ мерзімдік жалгерліктің екі – қайтару мен үлестік
(үшінші жақтың қатысуымен) нысаны үшін база ретінде қызмет етеді.
Жалгер
Өндіруші
4 2
(Лизингтік
компания) 1
3
Жалгер
Сызба 3. Қаржылық лизингтік үдеріс.
1- жабдыққа тапсырыс;
2- жабдық үшін төлем;
3- жабдық;
4- жалгерлік төлемдер;
Қаржы лизингiн құқықтық реттеу
1) Қаржы лизингi туралы заңдар Қазақстан Республикасының
Конституциясына негiзделедi және осы Заңның, Азаматтық кодекс пен Қазақстан
Республикасының басқа да нормативтiк құқықтық актiлерiнiң нормаларынан
тұрады.
2) Егер Қазақстан Республикасы бекiткен халықаралық шартта Қазақстан
Республикасының қаржы лизингi туралы заңдарында көзделгеннен өзгеше
ережелер белгiленген болса, онда халықаралық шарттың ережелерi қолданылады.
Негiзгi ұғымдар
Осы Заңда мынадай негiзгi ұғымдар пайдаланылған: қаржы лизингi (бұдан
әрi - лизинг) - лизинг беруші сатушыдан өз меншiгіне сатып алған және
лизинг шартымен келiсiлген лизинг нысанасын лизинг алушыға белгiлi бiр
төлемақысына және белгiлi бiр талаптармен уақытша иеленуге және кәсiпкерлiк
мақсаттар үшiн кемiнде үш жыл мерзiмге пайдалануға беруге мiндеттенетiн
инвестициялық қызметтiң түрi. Бұл орайда лизинг шарты бойынша лизинг
нысанасын беру мына талаптардың бiрiне немесе бiрнешеуiне сай келуге тиiс:
1) лизинг нысанасын лизинг алушының меншiгіне беру және (немесе)
лизинг алушыға тiркелген баға бойынша лизинг нысанасын сатып алу құқығын
беру лизинг шартымен айқындалады;
2) лизинг мерзiмi лизинг нысанасының пайдалы қызмет ету мерзiмiнiң 75
процентiнен асады;
3) лизинг төлемдерiнiң лизингтің бүкiл мерзiмi ішіндегі ағымдық
(дисконтталған) құны лизингтiң берiлген нысанасы құнының 90 процентiнен
асады;
лизинг бepуші - тартылған ақша және (немесе) өз ақшасы есебiнен
лизинг нысанасын меншiгіне сатып алатын және оны лизинг алушыға лизинг
шартының талаптарымен беретiн лизинг мәмiлесiне қатысушы. Бiр лизинг
мәмiлесінің шеңберiнде, лизинг берушi бiр мезгiлде оның басқа қатысушысы
ретiнде iс-қимыл жасауға құқылы емес;
лизинг алушы - лизинг шартының талаптарына орай кәсiпкерлiк мақсаттар
үшiн лизинг нысанасын қабылдайтын лизинг мәмiлесiне қатысушы.
лизинг мәмiлесi - лизингке қатысушылардың азаматтық құқықтар мен
мiндеттердi белгiлеуге, өзгертуге немесе тоқтатуға бағытталған келiсiлген
iс-қимылының жиынтығы;
лизинг қызметi - лизинг берушiнiң лизинг шартының талаптарын орындау
жөнiндегi қызметi;
тұтынылмайтын заттар - пайдаланылған кезде тозатын, бiрақ пайдалану
процесiнде табиғи қасиеттерiн жоғалтпайтын жылжымалы және жылжымайтын
мүлiк;
сатушы - лизинг берушi лизинг нысанасын сатып алу - сату шарты
немесе лизинг шарты негiзiнде лизинг нысанасын алатын лизинг мәмiлесiне
қатысушы. Сатушы бiр мезгiлде лизинг нысанасының лизинг алушысы (қайтарымды
лизинг) ретiнде iс-қимыл жасай алады;
лизинг мүмiлесiне қатысушылар - жеке кәсiпкерлер болып табылатын жеке
тұлғалар мен лизинг беруші және лизинг алушы ретiнде iс-әрекет жасайтын
заңды тұлғалар, сондай-ақ лизинг нысанасын сатушы ретiнде iс-қимыл жасайтын
жеке және заңды тұлғалар;
лизинг мерзiмi - лизинг нысанасы лизинг шартына сәйкес лизинг алушыға
уақытша иеленуге және пайдалануға берiлетiн мерзiм. Бұл орайда лизинг
берушiде лизинг нысанасына меншiк құқығының сақталуы кезiнде лизинг
шартының мерзiмiнен бұрын бұзылуы лизинг мерзiмiн өзгертуге әкеп соқпайды.
Лизингтiң нысандары мен түрлерi
Осы Заңмен лизингтiң мынадай негiзгi нысандары мен түрлерi реттеледi.
1) Лизингтiң нысандары:
1) iшкi лизинг. Iшкi лизингтi жүзеге асырған кезде лизинг берушi мен
лизинг алушы Қазақстан Республикасының резиденттерi болып табылады.
2) халықаралық лизинг. Халықаралық лизингтi жүзеге асырған кезде
лизинг берушi немесе лизинг алушы Қазақстан Республикасының резидентi болып
табылмайды.
2) Лизингтiң түрлерi:
1) қайтару лизингi - лизингтiң бiр түрi, ол бойынша сатушы лизинг
нысанасын лизинг берушiге осы лизинг нысанасын лизинг алушы ретiнде
лизингке алу талабымен сатады;
1-1) қайталама лизинг - лизинг берушiнiң өз меншiгiнде қалған лизинг
нысанасы, лизинг шарты тоқтатылған немесе бұзылған жағдайда, осы Заңның 2-
бабына сәйкес басқа лизинг алушыға лизингке берiлетiн лизингтiң бiр түрi;
2) банк лизингi - лизингтiң бiр түрi, мұнда лизинг берушi банк болып
табылады;
3) толық лизинг - лизингтiң бiр түрi, ол бойынша лизинг нысанасына
техникалық қызмет көрсетудi және оның ағымдағы жөндеуiн лизинг берушi
жүзеге асырады;
3-1) сублизинг - лизинг алушы (сублизинг берушi) осы Заңның 2-бабына
сәйкес, бұрын лизинг шарты бойынша лизинг берушiден алынған және лизинг
нысанасын құрайтын мүлiктi төлемақысына және сублизинг шартының талаптарына
сәйкес мерзiмге уақытша иеленуге және кәсiпкерлiк мақсаттар үшiн үшiншi
тұлғаларға (сублизинг берушiлерге) пайдалануға беретiн лизингтiң бiр түрi;
4) таза лизинг - лизингтiң бiр түрi, ол бойынша лизинг нысанасына
техникалық қызмет көрсетудi және оның ағымдағы жөндеуiн лизинг алушы жүзеге
асырады.
Лизинг нысанасы
1) Үйлер, ғимараттар, машиналар, жабдықтар, құрал-саймандар, көлiк
құралдары, жер учаскелерi және кез келген басєа да тұтынылмайтын заттар -
лизинг нысанасы бола алады.
2) Бағалы қағаздар мен табиғи ресурстар лизинг нысанасы бола алмайды.
3) Заң актiлерiнде заттар мен жер учаскелерiнiң жекелеген санаттарын
лизинг нысанасы ретiнде пайдалануға өзге де шектеулер белгiленуi мүмкiн.
4) Лизинг берушiнiң меншiгiнде қалған лизинг нысанасы, лизинг шарты
тоқтатылған немесе бұзылған жағдайда оны лизинг беруші басқа лизинг
алушының лизингіне одан әрi беру үшiн пайдалануы мүмкiн.
Мұндай лизинг нысанасын лизингке одан әрi берген кезде сатушыны және
лизинг нысанасын таңдауды лизинг берушi жүзеге асырды деп есептеледi.
Лизинг нысанасына меншiк құқығы
1) Лизинг алушыға уақытша иеленуге және пайдалануға берiлген лизинг
нысанасына меншiк құқығы, лизинг алушы лизинг шарты бойынша өзiнiң барлық
ақшалай мiндеттемелерiн орындаған жағдайда жүзеге асыратын, лизинг шартының
қолданылу мерзiмi өткенге дейiн (егер лизинг шартында мұндай өту көзделген
болса) лизинг алушының меншiгiне лизинг нысанасы ауысқан жағдайларды
қоспағанда, лизинг шарты қолданылатын бүкiл мерзiм iшiнде лизинг берушiде
сақталады.
2) Лизинг алушы жойылған немесе банкротқа ұшыраған кезде лизинг
нысанасы лизинг берушiге қайтарылуға тиiс.
Лизинг алушы банкротқа ұшыраған кезде лизинг нысанасы конкурстық
массаға енгiзiлмейдi.
Лизинг нысанасына тыйым салуға және оны тәркiлеуге жол берiлмейдi.
3)Егер лизинг шартында өзгеше көзделмеген болса лизинг нысанасын
пайдалану нәтижесiнде алынған өнiм және өзге де табыстар, сондай-ақ лизинг
алушы ажыратып алатындай дәрежеде жақсартқан лизинг нысанасы лизинг
алушының меншiгi болып табылады.
4) Лизинг алушы өз қаражаты есебiнен және лизинг берушiнiң жазбаша
келісімімен лизинг нысанасына зиян келтірмей ажыратуға болмайтындай
дәрежеде жақсарту жүргiзген жағдайда, егер лизинг шартында өзгеше
көзделмеген болса, оның шарт тоқтатылғаннан кейiн осы жақсарту құнының
өтемiн алуға құқығы бар.
5) Лизинг алушы лизинг берушiнiң келiсiмiнсiз жүргiзген ажыратуға
болмайтындай дәрежедегi жақсарту құны, егер заң актiлерiнде немесе лизинг
шартында өзгеше көзделмеген болса, өтелуге жатпайды.
6) Лизингке тапсырылған мүлiктiң меншiк, шаруашылық жүргiзу және
оралымды басқару құқығының басқа тұлғаға көшуi лизинг шартын өзгертуге
немесе бұзуға негiз болып табылмайды. Бұл орайда лизинг шартында
айқындалған лизинг берушiнiң құқықтары мен мiндеттерi жаңа меншiк иесiне
көшедi.
Сублизинг
1) Егер Қазақстан Республикасының заң актiлерiнде немесе лизинг
шартында өзгеше белгiленбесе, лизинг алушы лизинг берушінің жазбаша
келiсiмiмен лизинг нысанасын сублизингке өткiзуге құқылы. Бұл орайда
сублизинг беруші мен сублизинг алушы лизинг берушi мен лизинг алушы ретiнде
әрекет етедi және лизинг мәмiлесiне осы қатысушылар үшiн осы Заңда
айқындалатын құқығы бар және жауаптылықта болады.
Бұл орайда лизинг алушының лизинг шарты бойынша лизинг төлемдерiн
төлеу жөнiндегi өз мiндеттемелерiн сублизинг алушыға аударуына лизинг
берушінің жазбаша келiсiмiмен ғана жол берiледi.
2) Сублизинг шартын лизинг шартының мерзiмiнен асып кететiн уақытқа
жасауға болмайды.
3) Егер заң актiлерiнде немесе лизинг шартында өзгеше көзделмеген
болса, сублизинг шартына лизинг шарты туралы ережелер қолданылады.
4) Егер лизинг шартында өзгеше көзделмеген болса лизинг шартын
мерзiмiнен бұрын тоқтату соған сәйкес жасалған сублизинг шартын тоқтатуға
әкеп соғады. Бұл орайда сублизинг алушы сублизинг шартына сәйкес өзiнiң
пайдалануындағы лизинг нысанасына тоқтатылған лизинг шартының талаптарына
сәйкес келетiн талаптармен сублизингтің қалған мерзiмi шегінде лизинг
берушiмен лизинг шартын жасасуға құқылы.
5) Егер лизинг шарты осы Заңда, Азаматтық кодексте немесе басқа заң
актiлерiнде көзделген негiздемелер бойынша заңсыз деп табылса, соған сәйкес
жасалған сублизинг шарты да заңсыз болып табылады.
Лизинг алушының құқықтарын қорғау
Лизинг алушыға оның лизинг нысанасына құқығын қорғау меншiк құқығын
қорғаумен тең дәрежеде қамтамасыз етiледi.
Лизинг алушының лизинг шартының қолданылу кезеңiнде талап-арыз беруге
және өзiне тиесiлi құқықтарды өз атынан өзге де жолмен қорғауға құқығы бар.
Лизинг нысанасының лизинг алушының меншiгiне көшуi
Лизинг шартында лизинг алушының лизинг нысанасын алдын ала анықталған
баға бойынша өз меншiгiне сатып алу жөнiндегi құқығы не мiндеттемесi
көзделуi мүмкiн.
Лизинг қызметiн лицензиялау
Лизинг берушi ретiнде банктердiң және банк операцияларының жекелеген
түрлерiн жүзеге асыратын ұйымдардың лизинг қызметiн лицензиялауды қаржы
рыногы мен қаржылық ұйымдарды реттеу және қадағалау жөнiндегi уәкiлеттi
мемлекеттiк орган жүргiзедi.
Жеке кәсiпкерлер болып табылатын өзге заңды тұлғалар мен жеке тұлғалар
лизинг берушi ретiнде лизинг қызметiн лицензиясыз жүзеге асырады.
Лизинг берушiнiң құқықтары мен мiндеттерi
1) Лизинг берушi:
1) өзiне тиесiлi төленбеген лизинг төлемдерiн, сондай-ақ шығынның
орнын толтыруды талап етуге;
2) лизинг шартына сәйкес лизинг алушының лизинг шартының талаптарын
орындауына бақылау жасауға;
3) лизинг алушы лизинг нысанасын қайтару жөнiндегi мiндеттемелерiн
бұзған жағдайда мерзiмi кешiктiрiлген уақытқа төлем жасауды және шығынның
орнын толтыруды талап етуге;
4) Қазақстан Республикасының заңдарында көзделген жағдайларда лизинг
алушыдан лизинг нысанасын талап етуге құқылы.
2) Лизинг берушi:
1) лизинг алушымен келiсiлген лизинг нысанасын лизинг шартының
талаптарымен лизинг алушыға беру үшiн оны сатушыдан өз меншiгiне сатып
алуға;
2) сатып алу-сату шартын жасаған кезде лизинг нысанасы белгiлi бiр
лизинг алушыға (сублизинг алушыға) лизингке беруге арналғаны туралы
сатушыға жазбаша хабарлауға;
2-1) лизинг нысанасы жаңа лизинг алушының иеленуi мен пайдалануына
берiлгенi (қайталама лизинг, сублизинг, мiндеттемедегi тұлғалардың өзгеруi)
туралы осындай берiлу кезiнен бастап бiр ай мерзiмде Қазақстан
Республикасының заңдарында көзделген негiздер бойынша сатушыны жазбаша
хабардар етуге;
3) лизинг нысанасын лизинг алушыға лизинг шартында келiсiлген
талаптармен беруге мiндеттi.
3) Лизинг шартында лизинг берушінiң Қазақстан Республикасының заң
актiлерiне қайшы келмейтiн басқа да құқықтары мен мiндеттерi көзделуi
мүмкiн.
Лизинг алушының құқықтары мен мiндеттерi
1) Лизинг алушы:
1) лизинг нысанасын лизинг шартының талаптарымен иеленуге және
пайдалануға;
2) лизинг нысанасының сапасына және жиынтықтылығына, оны жеткiзу
мерзiмiне қатысты және сатушы мен лизинг берушi арасында жасалған шарт
тиісті дәрежеде орындалмаған басқа да жағдайларда сатушыға талап қоюға;
3) егер лизинг шартында өзгеше белгiленбесе, лизинг беруші лизинг
шартының талаптарын елеулi түрде бұзған жағдайда лизинг берушi лизинг шарты
бойынша лизинг алушы алдындағы өз мiндеттемелерiн орындағанға дейiн
төленуге тиiстi лизинг төлемдерiн тоқтата тұруға;
4) егер лизинг шартында өзгеше белгiленбесе, лизинг берушi лизинг
шартын бiржақты тоқтатқан жағдайда, ол аванс ретiнде төлеген лизинг
төлемдерiн керi қайтаруды талап етуге;
5) егер лизинг шартында өзгеше белгiленбесе, лизинг нысанасы жеткiзiп
берiлмеген, мерзiмi едәуiр өткiзiлiп жеткiзiлiп берiлген немесе лизинг
нысанасы мақсаты бойынша пайдалануға кедергі келтiретiн кемшiлiктерi
жойылмай жеткiзiп берiлген жағдайларда, лизинг алушының сатушыны және
лизинг нысанасын таңдау жағдайын қоспағанда, лизинг нысанасынан бас тартуға
не лизинг нысанасын ауыстыруды талап етуге, лизинг шартын бұзуға;
6) лизинг берушi лизинг шартының талаптарын орындамаса не тиiстi
дәрежеде орындамаса, залалдың орнын толтыруды талап етуге;
7) егер лизинг шартында өзгеше белгiленбесе, егер лизинг алушы жауап
бермейтiн жағдаяттарға байланысты лизинг шартында көзделген пайдалану
талаптары елеулi түрде нашарлап кетсе, лизинг сомалары мен лизинг
төлемдерiн тиiсiнше азайтуды талап етуге құқылы.
2. Лизинг алушы:
1) лизинг нысанасын лизинг шартында көзделген тәртiппен қабылдауға;
2) лизинг төлемдерiн дер кезiнде төлеп тұруға;
3) лизинг нысанасын лизинг шартына сәйкес оның мақсатына сәйкес
пайдалануға;
4) лизинг нысанасындағы қалыпты тозуды және тараптар келiсiп алған
өзгерiстердi ескере отырып, лизинг берушi лизинг нысанасын оған қандай
күйде берсе, сондай күйiнде күтiп ұстауға;
5) егер лизинг шартында немесе заң актiлерiнде өзгеше көзделмеген
болса, лизинг нысанасын өз есебiнен күтiп ұстауға (оның iшiнде лизинг
нысанасына байланысты қажетті коммуналдық тқөлемдерді жасауға) және оған
техникалық қызмет көрсетуге, оның ағымдағы жөндеуiн жүзеге асыруға;
6) егер шартта және Қазақстан Республикасының заңдарында өзгеше
көзделмеген болса, лизинг берушiнiң лизинг нысанасына қол жеткiзуiн
қамтамасыз етуге мiндеттi.
3) Лизинг шартында лизинг алушының Қазақстан Республикасының заң
актiлерiне қайшы келмейтiн басқа да құқықтары мен мiндеттерi көзделуi
мүмкiн.
Сатушының құқықтары мен мiндеттерi
Сатушының құқықтары мен мiндеттерi Қазақстан Республикасының заңдарына
және сатып алу-сату шартына сәйкес белгіленеді.
Лизинг шарты лизинг берушiнiң, лизинг алушының және сатушының
қатысуымен жасалған жағдайда сатушының құқықтары мен мiндеттерi лизинг
шартына сәйкес белгiленедi.
Лизингке қатысушылардың жауапкершiлiгi
1) Лизинг берушiнiң, лизинг алушының және сатушының жауапкершiлiгi
лизинг шартында, сатып алу-сату шартында және Қазақстан Республикасының заң
актiлерiнде белгiленедi.
2) Лизинг нысанасын сатушы, сатушы мен лизинг берушiнiң арасында
жасалған сатып алу-сату шартын орындау жөнiнде, атап айтқанда, лизинг
нысанасының сапасы мен жиынтыєтылығына, оны беру мерзiмiне қатысты және
сатушы шартты тиiстi дәрежеде орындамаған басқа да жағдайларда тiкелей
лизинг алушының алдында жауапты болады. Бұл орайда лизинг алушы өзi аталған
лизинг нысанасын сатып алу-сату тарабы болғандағыдай, сатып алынған лизинг
нысанасына ақы төлеу мiндетiн қоспағанда, сатып алушы үшiн Азаматтық
кодексте көзделген құқықтарға ие болады және мiндеттеменi мойнына алады.
Егер сатушы лизинг алушы қоятын талаптармен келiсетiн болса, онда лизинг
алушыға лизинг нысанасын беру шарттарының кез келген өзгерiстерi
(жиынтықтамалығы, жеткiзiлу мерзiмi және т.б.) мiндеттi түрде лизинг
берушiмен келiсiлуге тиiс.
Сатушымен арадағы қатынастарда лизинг алушы мен лизинг берушi
ынтымақтас кредит берушiлер болады.
3) Егер лизинг шартында өзгеше көзделмеген болса, сатушыны таңдау
құқығы лизинг берушiде болатын жағдайларды қоспағанда, лизинг берушi
сатушының сатып алу-сату шартынан туындайтын талаптарды орындауы үшiн
лизинг алушының алдында жауап бермейдi. Мұндай жағдайда лизинг алушы өз
қалауы бойынша ортақ жауапкершiлiкте болатын тiкелей мүлiк сатушыға да,
лизинг берушiге де сатып алу-сату шартынан туындайтын талаптарды қоюға
құқылы.
4)Лизинг берушi осы Заңның 11-бабы 2-тармағының 2) және 2-1)
тармақшаларына сәйкес сатушыға хабарлау жөнiндегi мiндетiн бұзған жағдайда
лизинг берушi сатып алу-сату шартынан туындайтын талаптарды сатушының
орындауы үшiн лизинг алушының алдында толық жауапты болады.
Лизинг шарты
1) Лизинг берушi лизинг шарты бойынша сатушыдан өз меншiгiне сатып
алған және лизинг алушымен келiсiлген лизинг нысанасын төлемақысына
кәсiпкерлiк мақсаттар үшiн лизинг алушының уақытша иеленуiне және
пайдалануына беруге мiндеттенедi.
2) Лизинг шартының мынадай елеулi талаптары болуы тиiс:
1) шарттың нысанасы;
2)сатушыны және лизинг нысанасын кiмнiң таңдап алғаны көрсетiлген лизинг
нысанасын сатушының атауы;
3)лизинг нысанасын лизинг алушыға берудiң шарттары мен мерзiмi;
4)лизинг төлемдерiнiң мөлшерi мен кезеңдiлiгi;
5)лизинг нысанасының құны;
6)шарттың қолданылу мерзiмi;
7)егер лизинг нысанасының лизинг алушының меншiгiне ауысуы шартта көзделген
болса мұндай ауысудың шарттары;
8)лизинг нысанасының сипаттамасы;
9) Осы талаптар болмаған жағдайда лизинг шарты жасалмаған болып саналады.
3)Тараптардың келiсiмi бойынша лизинг шартына өзге де ережелер
енгiзiлуi мүмкiн.
4) Лизинг шарты жазбаша түрде жасалуға тиiс. Лизинг шартының жазбаша
түрде жасалуын сақтамау оның жарамсыздығына әкеп соқтырады.
Лизинг шартының қолданылуы
1) Лизинг шартының мерзiмiн осы Заңның 2-бабында белгiленген
ережелердi ескере отырып, тараптар айғындайды.
2) Егер заңдарда немесе лизинг шартында өзгеше көзделмеген болса,
лизинг шарты оған қол қойылған кезден бастап күшiне енедi және тараптар
үшiн мiндеттi болып табылады.
3) Лизинг шарты тараптар өздерiнiң барлық мiндеттемелерiн орындап
болған кезден бастап, сондай-ақ заң актiлерiнде көзделген өзге де
жағдайларда өзiнiң күшiн жояды.
Лизинг шартын өзгерту және бұзу
Лизинг шартын өзгерту және бұзу Қазақстан Республикасының азаматтыє
заңдарында немесе лизинг шартында айқындалатын тәртiппен және жағдайларда
жүзеге асырылады.
Лизинг берушiнi немесе лизинг алушыны ауыстыру
Егер осы Заңда, лизинг шартында немесе Қазақстан Республикасының заң
актiлерiнде өзгеше көзделмеген болса, лизинг берушi және лизинг алушы
лизинг шарты бойынша өздерiне тиесiлi құқықтың бәрiн тараптардың екiжақты
келiсiм бойынша үшiншi бiр тұлғаларға беруге құқылы.
Лизинг нысанасын лизинг алушыға беру
1) Егер лизинг шартында немесе сатып алу-сату шартында өзгеше
көзделмеген болса, сатушы лизинг нысанасын тiкелей лизинг алушыға оның
жүрген жерiнде бередi.
2) Егер лизинг шартында өзгеше көзделмесе, лизинг нысанасы лизинг
алушыға оның барлық керек-жарағымен және оған қатысты құжаттармен
(жинақталымын, қауiпсiздігін, сапасын, монтаждалуын, жөнге келтiрiлуiн,
пайдаланылуын және басқаларын куәландыратын құжаттарымен) бiрге берiледi.
3) Сатушы лизинг нысанасын сатып алу-сату шарты бойынша
мiндеттемелердi бұзған жағдайда, егер лизинг шартында өзгеше көзделмесе,
осыған байланысты залалдарды лизинг шартының сатушыны таңдаған тарабы
көтередi.
4) Лизинг нысанасы лизинг шарты бойынша оны пайдалану мақсаттарына
сәйкес келмеген жағдайда, егер лизинг шартында өзгеше көзделмесе, осыған
байланысты залалдарды лизинг шартының лизинг нысанасын таңдаған тарабы
мойнына алады.
Лизинг нысанасына байланысты мүлiктiк тәуекелдер
1) Лизинг нысанасының сақталуы үшiн, сондай-ақ оны техникалық
құжаттамада көзделген көлемде пайдалануға болмайтын жағдайға әкеп соқтырған
оның жойылуына, жоғалуына, бүлiнуiне, мерзiмiнен бұрын қирауына, ұрлануына
және лизинг нысанасын монтаждау, жинау немесе пайдалану кезiнде жiберiлген
ағаттықтарға байланысты тәуекелдер және лизинг нысанасын нақты қабылдау
кезiндегi басқа да мүлiктiк тәуекелдер үшiн жауапкершiлiктi, егер шартта
өзгеше көзделмесе, лизинг алушы мойнына алады.
2) Лизинг шартында лизинг берушiнiң немесе лизинг алушының лизинг
нысанасын сақтандыру жөнiндегi мiндетi көзделуi мүмкiн.
3) Егер лизинг нысанасын сақтандыруға мiндеттi тарап лизинг шартының
талаптарына сәйкес сақтандыруды жүзеге асырмаған болса басқа тарңап лизинг
нысанасын сақтандырып, мiндеттi тараптан сақтандыру төлемi түрiндегi
шығындарды өтеудi талап етуге құқылы.
4) Лизинг нысанасының жойылуы, жоғалуы, бүлiнуi, ұрлануы немесе лизинг
нысанасының өз функцияларын жоғалтуы немесе егер лизинг алушы жауап
бермейтiн жағдаяттарға байланысты мүлiк пайдалануға жарамсыз күйде болса,
лизинг алушыны лизинг шарты бойынша мiндеттемелерден босатпайды және, егер
лизинг шартында өзгеше белгiленбесе, лизинг алушының талабы бойынша лизинг
шартын мерзiмiнен бұрын бұзуға негiз болып табылмайды.
Лизинг төлемдерi
Лизинг төлемдерi - лизинг шартын жасаған кездегi баға бойынша лизинг
нысанасы құнының барлық немесе елеулi бөлiгiнiң өтелуiн ескере отырып
есептелуге тиiс және лизинг шартының қолданылу мерзiмi бойына жүзеге
асырылатын, лизинг шарты қолданылуының бүкiл мерзiмi iшiнде лизинг шарты
бойынша төлемдердiң жалпы сомасын бiлдiретiн мерзiмдiк төлемдер, оған
мыналар енедi:
1) лизинг шартына сәйкес лизинг берушiге лизинг нысанасын сатып алуға
жұмсалған шығындарды және лизинг нысанасын сатып алуға, жеткiзiп беруге
және нысаналы түрде пайдаланылуы үшiн оны жµмыс iстейтiн күйге келтiруге
тiкелей байланысты кез келген басқа шығындарды өтеу;
2) лизинг бойынша сыйақы.
Лизинг есебi
Лизинг есебi бухгалтерлiк есеп жөнiндегi заңдардың талаптарына сәйкес
жүргiзiледi.
Лизинг нысанасын қайтару
1)Лизинг алушы лизинг нысанасын, егер лизинг шартында лизинг алушының
лизинг нысанасын өз меншiгiне сатып алу құқықтары мен мiндеттерi көзделмесе
не ол лизинг нысанасын сатып алудың көзделген құқығын пайдаланбаса не
лизинг шарты сот тәртiбiмен мерзiмiнен бµрын тоқтатылса, сондай-ақ лизинг
шартында және Қазақстан Республикасының заң актiлерiнде көзделген өзге де
жағдайларда қайтаруға тиiс.
2) Лизинг нысанасы қалыпты тозуды ескере отырып, лизинг алушы оны
қандай күйде алса, сондай күйiнде немесе лизинг шартында ескертiлген
күйiнде қайтарылуға тиiс.
3) Қайтарылатын лизинг нысанасының жай-күйi осы баптың 2-тармағында
көзделген талаптарға сәйкес келмейтiн болса, егер лизинг шартында өзгеше
көзделмеген болса, лизинг алушы лизинг берушiге келтiрiлген залалды өтейдi.
4) Егер лизинг нысанасы лизинг алушының дұрыс пайдаланбауы салдарынан
оның техникалық сипаттамаларында ескертiлген мерзiмнен бұрын қалыпты жұмыс
жағдайынан шығып қалып, лизинг берушiге қайтарып берiлсе, онда, егер лизинг
шартында өзгеше көзделмеген болса, лизинг алушы лизинг берушiге залалды
өтеуге мiндеттi.
5) Егер лизинг алушы лизинг нысанасын қайтаруға мiндеттi болғанымен,
оны қайтармаса не дер кезiнде қайтармаса, лизинг берушiнiң бүкiл
кешiктiрiлген кезең үшiн лизинг төлемдерiн төлеудi талап етуге құқығы бар.
Егер лизинг төлемдерi лизинг берушiге келтiрiлген залалдың орнын
толтырмайтын болса, оның осы залалды өтеудi талап етуге құқығы бар.
Лизинг нысанасын талап ету
1) Лизинг берушiнiң, егер лизинг шартында өзгеше көзделмесе, лизинг
нысанасын, шартта немесе Қазақстан Республикасының заң актiлерiнде
айқындалатын жағдайларда, Қазақстан Республикасының заңдарында белгiленген
тәртiппен талап етуге құқығы бар.
2) Лизинг берушiнiң лизинг нысанасын мына жағдайларда:
1) егер лизинг алушының лизинг нысанасын пайдалануы лизинг шартының
талаптарына немесе лизинг нысанасының арналған мақсатына сәйкес келмесе;
2) егер лизинг алушы лизинг берушiнiң лизинг нысанасына қол жеткiзуiн
шектесе;
3) егер лизинг алушы белгiленген көлемдегi лизинг шарты бойынша лизинг
төлемдерiн шартта көзделген мерзiмде қатарынан екi немесе одан көп рет
төлемесе даусыз талап етуге құқығы бар.
3) Лизинг нысанасын даусыз талап ету Қазақстан Республикасының
Азаматтық iс жүргiзу кодексiне сәйкес бұйрық iсiн жүргiзу тәртiбiмен жүзеге
асырылады.
4) Сот бұйрығын шығару үшiн лизинг берушi:
1) өтiнiш;
2) лизинг шартын;
3) өтiнiш берерден кемiнде бiр ай бұрын лизинг алушыға жiберiлген лизинг
нысанасын ықтимал талап ету туралы жазбаша ескертудi;
4)лизинг алушының лизинг төлемдерiн нақты төлегенiн растайтын құжаттарды
тапсырады.
5) Лизинг алушы сот бұйрығының көшiрмесiн алған күннен бастап он күн
мерзiм iшiнде лизинг нысанасын талап ету туралы мәлiмделген талапқа
бiлдiрген қарсылығын кез келген байланыс құралдарын пайдалана отырып,
бұйрық шығарған сотқа жiберуге құқылы.
Лизинг қызметiн жүзеге асыру режимi
Осы Заңға сәйкес жүзеге асырылатын лизинг қызметiне Қазақстан
Республикасының инвестицияларды туралы заңдарында көзделген инвестициялық
қызметтi жүзеге асырудың құқықтық және экономикалық тәртiбi қолданылады.
Қазақстан Республикасының кеден заңдарында белгiленген тауарларды
уақытша әкелу мен уақытша әкетудiң кеден тәртiбi қолданылатын лизинг
нысаналарының тiзбесiн Қазақстан Республикасының Үкiметi айқындайды.
Осы Заңды бұзғаны үшін жауапкершiлiк
Осы Заңды бұзу Қазақстан Республикасының заңдарында белгiленген
жауаптылыққа әкеп соғады.
3) Қайтарымдық лизинг.
Қайтару лизингі екі келісімдер жүйесі, онда жиесі жабдықты басқа жаққа,
сонымен бір уақытта оның сатып алушымен ұзақ мерзімдік жалгерлік туралы
келісім жасай отырып, меншікке сатады. Инвестор болса, мәні жағынан,
меншік құқығын қамтамасыз ету ретінде оның мүлкін ала отырып, бұрынғы иесін
несиелейді.
1
Лизингтік компания Кәсіпорын
2
Сызба 4. Қайтарымдық лизингтік үдерісі.
1- жабдық бағасы;
2- жалгерлік төлемдер.
4) Үлестік лизинг – мәміледе үшінші жақтың қатысуын қарастыратын,
көбіне ол ретте банк, сақтандыру компаниясы немесе инвестициялық компания
шығатын, қаржылық лизингтің тағы да бір түрі. Мұндай жағдайда лизингтік
компания алдыни ала кейбір жабдыққа ұзақ мерзімдік жалгерлікке келісім-
шарт жасап, заемдық қаражат есебінен жартысын төлеп,оны меншікке алады.
Алынған заемды қамтамасыз ету ретінде сатып алынған мүлік пайдаланылады
(оған жөнелтпе құжат рәсімделеді және сәйкес бөлігі жалгерге төленуі
мүмкін болашақ жалгерлік төлемдерді жалгер тікелей инвесторға төлеуі
мүмкін. Мұнда лизингтік фирма, жабдықты өтелімдеу мен қарыздық міндетемені
өтеу үдерісінде пайда болған салықтық қорғаныстың артықшылықтарын
пайдаланады. Лизингтің бұл нысанының негізгі объектісі – пайдалы қазбалар
орыны, кен өндіру саласы үшін жабдықтар және т.б.сияқты қымбат тұратын
активтер
4
Жалгер
Қосымша қаражат көзі
2
1
6 1 3
Өндіруші
Жалгер 5
Сызба 5.Үлестік лизингтік үдеріс.
1- жабдыққа тапсырыс;
2- жалгерге регресс құқығынсыз 80 пайыздық несие;
3- жабдыққа төлем;
4- несие бойынша төлем;
5- жабдық;
6- несиелік төлемдер;
5) Тікелей лизинг.
Тікелей лизингте жалгер лизингтік фирмамен талап етуші жабдықты сатып
алу және оны кейін оған жалға беру туралы келісім жасайды.Көбіне жалгерлік
туралы келісім тікелей жасаушы-фирмамен (яғни, тікелей) жасалады. Лизинг
жағдайында өз өнімін ұсынатын ірі өндіруші болып, ІВМ, Хеrox, GATX, сондай-
ақ көптеген авиациялық, кеме жасау және автомобиль компаниялары болып
табылады.
Өндіруші
Жалгер
(лизингтік бөлімше)
Сызба 6. Тікелей лизингтік үдеріс.
1- жабдық;
2- жалгерлік төлемдер;
6)Сублизинг – сублизинг келісімімен рәсімделетін, лизинг затын
пайдалану құқығы жолын үшінші тұлғаға беруге байланысты пайда болған
қатынастардың ерекше түрі.
Сублизингте, сублизингті жүзеге асыратын тұлға, лизинг затын лизинг
берушіден келісім бойынша қабылдайды және оны сублизинг келісімі бойынша
лизинг алушыға уақытша пайдалануға береді. Лизинг туралы Федералдық заңға
сәйкес лизинг алушы үшінші тұлғаға пайдалануға береді лизингтік төлемдерді
төлеу бойынша өз міндеттемелерінің жолын үшінші тұлғаға беруге рұқсат
етілмейді.
Лизинг затын сублизингке бергенде лизинг берушінің жазбаша түрдегі
келісімі міндетті ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...4
1 ҚАРЖЫЛЫҚ ЛИЗИНГТІҢ МӘНІ ЖӘНЕ
ТӨЛЕМДЕРІ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ...7
1.1 Лизинг ұғымының пайда болуы мен экономикалық
мәні ... ... ... ... ... ... ... ... 7
1.2 Лизингтің нысандары, типтері мен
түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...8
1.3 Лизингтік қатынастың субъектілері мен объектілері
... ... ... ... ... ... ... ... ... 26
2 ҚАРЖЫЛЫҚ ЛИЗИНГ: ТӨЛЕМАҚЫСЫН ЕСЕПТЕУ, ЕСЕБІ ЖӘНЕ
АУДИТІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .282.1 Целиноград ауданы
әкімдігінің жанындағы Төрт түлік ШЖҚ МКК қаржылық-экономикалық
қызметі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
...28 2.2 Қаржылық лизинг операциялар
есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ...32
2.3 Қаржылық лизинг төлемақы есебінің
аудиті ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... 41
2.4 Аудиторлық тексерістің қорытынды
кезеңдері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ...46
3 ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ҚАРЖЫЛЫҚ ЛИЗИНГТІҢ ДАМУЫ ... ... ... ... ... ... ... .. 50
3.1 Мемлекеттік
реттеу ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... .50
3.2 Қазақстанда инвестициялық белсенділікті
көтеру ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ...58
3.3 Лизинг кәсіпкер
қаруы ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ..59
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .65
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ..6 7
КІРІСПЕ
Елдің қаржылық жүйесінің басты тобы болып халық шаруашылығы
салаларының кәсіпорындары табылады. Негізінде ақша қатынастары: қаржылық,
несиелік және т.с. жатқан, әртүрлі экономикалық қатынастардың нақты негізі
өндірісте болады.
Қазақстан Республикасының Индустриялық-инновациялық дамуының 2003-2015
жылдарға арналған мемлекеттiк стратегиясы (бұдан әрi - Стратегия) Қазақстан
Республикасы Президентiнiң "Елдегi жағдай туралы және 2002 жылға арналған
iшкi және сыртқы саясаттың негiзгi бағыттары туралы" Қазақстан халқына
Жолдауында және Қазақстан кәсiпкерлерiнiң оныншы форумында берген
тапсырмаларына сәйкес әзiрлендi.
Стратегия Қазақстанның 2015 жылға дейiнгi кезеңге арналған мемлекеттiк
экономикалық саясатын қалыптастырады және экономика салаларын
әртараптандыру арқылы дамудың шикiзаттық бағытынан қол үзу арқылы елдiң
тұрақты дамуына қол жеткiзуге бағытталған.
Өңдеушi өнеркәсiпте және қызмет көрсету саласында бәсекеге түсуге қабiлеттi
және экспортқа бағдарланған тауарлар, жұмыстар және қызметтер өндiрiсi
мемлекеттiк индустриялық-инновациялық саясаттың басты нысанасы болып
табылады.
Дүниежүзiлiк экономиканың ғаламдануы аясында Қазақстан экономикасы
бiрқатар проблемаларға тап болып отыр. Негiзгi проблемаларға мыналарды
жатқызуға болады: бiр жақты шикiзат бағыттылығы, әлемдiк экономикаға
ықпалдасудың әлсiздiгi, ел iшiндегi салааралық және өңiраралық экономикалық
ықпалдасудың босаңдығы, iшкi рынокта тауарлар мен қызметтерге деген тұтыну
сұранысының мардымсыздығы (шағын экономика), өндiрiстiк және әлеуметтiк
инфрақұрылымның дамымауы, кәсiпорындардың жалпы техникалық және
технологиялық тұрғыдан артта қалушылығы, ғылым мен өндiрiстiң арасында
ықпалды байланыстың болмауы; ғылыми-зерттеу және тәжiрибелiк-конструкторлық
жұмыстарға (бұдан әрi - ҒЗТКЖ) қаржының аз бөлiнуi, менеджменттiң
экономиканы Ғаламдану процестерiне және сервистiк-технологиялық өтуге
бейiмдеу мiндеттерiне сәйкес келмеуi.
Проблемаларды шешу және Стратегия аясында алға қойылған мақсаттар мен
мiндеттерге қол жеткiзу үшiн Даму Банкiнiң қызметiн жандандырумен қатар
Қазақстанның инвестициялық қоры, Экспортты сақтандыру жөнiндегi корпорация,
Инновациялық қор сияқты арнайы даму институттарын құру көзделiп отыр.
Бұл ретте осы институттар қосылған құны жоғары жаңа өндiрiстердi
құруға және олардың жұмыс iстеп тұрғандарын дамытуға және келелi салаларды
кешендi талдау, олардың ең маңызды элементтерiн анықтау негiзiнде ғылыми
және ғылыми-техникалық зерттеулер мен әзiрленiмдерге қолдау көрсетуге
инвестициялау саясатын жүргiзетiн болады.
Стратегия елде ғылымды және инновациялық қызметтi ынталандыруға
бағытталған белсендi мемлекеттiк ғылыми және инновациялық саясат жүргiзудi
көздейдi. Алға қойылған мақсаттарға қол жеткiзу үшiн қаржы рыногын одан әрi
дамыту және фискалдық, бiлiм бepу, монополияға қарсы, инфрақұрылымдық
саясатты жетiлдiру көзделiп отыр. Стандарттау саясаты шеңберінде
экономиканың және басқарудың барлық салаларында әлемдiк стандарттарға көшу
көзделуде.
Стратегияны ойдағыдай iске асыру экономиканың адам капиталын,
өндiрiлген және табиғи капиталды тиiмдi пайдалануға негiзделген тұрақты
өркендеуiне алып келетiн оның құрылымында сапалы өзгерiстер жасауға,
Қазақстанның әлеуметтiк дамудың және қоғам құрылысының сапалық жаңа
деңгейiне шығуына ықпал етуi керек.
Экономиканы мемлекеттiк реттеу әдiстерi мен тетiктерiн жетiлдiру
жөнiндегi жекелеген ұсыныстарды негiздеу үшiн Стратегияның тиiстi
бөлiмдерiнде импортты алмастыратын және экспортқа бағдарланған саясатты
iске асыру жөнiндегi шет елдердiң тәжiрибесi, оның iшiнде экспорттық
саясаттың әрқилы түрлерi мен кезеңдерi, сондай-ақ әлемдiк рыноктарда
бәсекелестiк артықшылыққа қол жеткiзуге мүмкiндiк беретiн факторлар
келтiрiлген.
Жалпы алғанда Стратегияны iске асыру нәтижесiнде 2015 жылға
қарай ел экономикасы сервистiк-технологиялық дамуға өтуге дайын болуы
керек.
Бұл көзқарас экономиканың түрлi салаларындағы кәсiпкерлер үшiн жұмыс
істеп тұрған өндірістерді техникалық және ұйымдық жағынан жетiлдiруге және
экспорттық бағыттағы өнiмнiң жаңа түрлерiн шығаруға кедергi жасамайды.
Нақты ұсыныстар жеке секторда туындауы тиiс, ал екiншi деңгейдегi
банктер және құрылатын инвестициялық мемлекеттiк даму институттары осындай
ұсыныстарды жеке сектормен әрiптестiктiк қарым-қатынаста ықтимал iске асыру
мақсатында арнайы әдiстемелер негiзiнде оларға талдау жасайды.
Нарықтық экономикалы елдердiң, оның iшiнде Қазақстан Республикасының
заңдары бюджет қаражатын жеке кәсiпорындарға қаржы және инвестициялық
қолдау көрсетуге жұмсауға тыйым салады. Осыған сәйкес нақты жеке
компанияларға қаржылық қолдау көрсету мемлекеттiк сыбайлас жемқорлықтың
көрiнiсi ретiнде бағаланады. Тәжiрибе осындай көзқарастың дұрыстығын
көрсеттi.
Әдетте, мемлекет нақты компанияларға тiкелей қаржылық қолдау көрсете
алмайды және онымен айналыспауға тиiс, бiрақ экономиканың бәсекелестiк
қабiлетiн арттыру мәселелерiнде, жеке кәсiпорындарды жаңғыртуға,
инновациялық процестерге қатысуға және осы арқылы өзiнiң өндiрiстiк және
бәсекелестiк әлеуетiн құруға және жақсартуға ұмтылуға ұйытқы әрi бастамашы
болуы мүмкiн және болуы тиiс.
Қазақстан экономикасының дағдарыстан шығуының негізгі шарты Қазақстан
шаруашылығын құрылымдық қайта құру болып табылды, ол оларды пайдалану
тиімділігін көтеруде инвестицияның өсуінсіз мүмкін емес. Қазақстан
инвестицияның өсуін аса қажет етеді.
Өндіріс, айналым саласын қайта құру, шаруашылық жасаудың экономикалық
жағдайын терең өзгерту біздің экономика үшін дәстүрлі емес материалдық
базаны жаңарту тәсілдерін енгізуді туғызады. Нарықтық қатынастар несиелік-
қаржылық жүйені жақсарту мен мемлекеттік инвестицияларды қысқартуды
шамалайды, экономикалық қатынастардың әртүрлі субъектілері қойған мақсатқа
жету үшін әртүрлі нұсқалар пайда болады.
Қаржыланатын жал – бұл активті иеленумен қатар жүретін барлық
тәуекелдермен алынатын пайданы жалгерге беретін жал болып табылады.
Қазіргі нарықтық экономика жағдайында жалгерлік қатынастар өте кең
дами алады. Сондықтан да бұл тақырыпты зерттеу өзекті деп санаймын.
Дипломдық жұмыстың мақсаты- ХҚЕС – на сәйкес лизингтің операциялардың
есебін мен аудиттің зерттеу және нарықтық қатынастар жағдайында жал
ұйымдастыру ерекшеліктерін анықтау.
Дипломдық жұмыстың міндеттері. Жоғарыда көрсетілген дипломдық жұмыс
мақсатына байланысты мынадай міндеттер туындайды:
- қаржылық лизингтің мәні және төлемдері;
- қаржылық лизинг:төлемақысын есептеу,есебі және аудиті;
- Қазақстандағы қаржылық лизингтің дамуы;
Дипломдық жұмыстың әдістемелік негізі.
Дипломдық жұмысты орындау барысында Қазақстан Республикасының
Азаматтық кодексі, заңдық актілері, Халықаралық қаржылық есеп беру
стандарттары, Cалық кодексі, бухгалтерлік есептің типтік шоттар
жоспары, жалдау есебін ұйымдастыруға байланысты отандық және шетелдік
авторлардың оқулықтары, бухгалтерлік және қаржылық есеп пәні бойынша
оқулықтар, ұйымның бухгалтерлік есеп мәліметтері, ұйымдағы жал
операцияларын аудиттеу және талдаудың ерекшеліктері мен әдістері
қолданылады.
Дипломдық жұмыстың құрылымы. Дипломдық жұмыс кіріспеден, үш бөлімнен,
қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен және қосымшалардан
құралған. Кіріспеде дипломдық жұмыстың өзектілігі, мақсаты және оларды шешу
жолдары көрсетілген. Бірінші тарауда қаржылық лизинг мәні және төлемдері
зерттеледі. Екінші тарауда ұйымда қаржылық лизинг төлемақы есебін есептеу
есебі және аудиті қарасытырылды. Үшінші тарауда Қазақстандағы қаржылық
лизингтің қарастырылады.
1 ҚАРЖЫЛЫҚ ЛИЗИНГТІҢ МӘНІ ЖӘНЕ ТӨЛЕМДЕРІ
1.1 Лизинг ұғымының пайда болуы мен экономикалық мәні
Қандай да болмасын күрделі экономикалық түсінік сияқты лизингтің де
бірнеше анықтамалары бар. Ең алдымен, лизинг, - ағылшын тілінен, to lease
етістігінен шыққан – мүлікті уақытша пайдалануға алу және тапсыру. Лизинг
терминінің мәнін нақты бейнелейтін, менің ойымша келесі анықтама бар:
Лизинг еркін немесе тартылған қаржылық қаржыларды инвестициялау болып
табылады, мұнда лизинг беруші белгілі бір сатушыдан келісіммен келісілген
мүлікті меншікке алуға және бұл мүлікті лизингті алушыға кейіннен сатып
алу құқығымен уақытша пайдалануға ұсынуға міндеттенеді.
Лизингтік мәміле, ең алдымен, лизинг берушімен, лизинг алушымен және
лизинг затының сатушымен (жабдықтаушымен) арасындағы келісімді жүзеге асыру
үшін қажетті, келісімдердің жиынтығы болып табылады.
Лизингтің заты болып қандай да болсын пайдаланылмайтын заттар, соның
ішінде кәсіпорындар мен басқа да мүліктік кешендер, ғимараттар, құрылыстар,
жабдықтар, көлік құралдары мен кәсіпкерлік қызмет үшін пайдаланылатын басқа
да жылжымалы және жылжымайтын мүліктер болып табылады. Жер телімдер мен
басқа да табиғат объектілері, сондай-ақ федералды заңдылық еркін айналымға
тиым салған немесе олар үшін айналымның ерекше тәртібі орнатылған мүліктер
лизингтің заты бола алмайды.
Типтік лизингтік мәміле мынадай болады.
1) Пайдаланушы (лизингтік қатынастарға кіргеннен кейін лизинг алушы)
лизингтік компанияға, оған қандай жабдық қажет екенін хабарлайды.
2) Лизингтік компания, жобаның таратылуына көзі жетіп, бұл жабдықты
дайындаушы-фирмадан немесе лизинг объектісі болып саналатын мүлікті
сататын, басқа заңды немесе жеке тұлғадан сатып алады.
3) Лизингтік компания (лизинг беруші), жабдықтың меншік иесі болғаннан
соң, орнына лизингтік төлемдер алып, оны одан әрі сатып алу құқығымен
(келісіммен анықталады) лизинг алушыға уақытша пайдалануға береді.
Лизингтік компания
Лизинг алушы
Сатып алу-сату келісімі
Лизинг келісімі
Жасаушы
Сызба 1. Қарапайым лизингтік қатынастың көрінісі
Аристотельдің өзі Риторикада, байлық меншік құқығы негізінде мүлікті
иелену емес, ал оны (мүлік) пайдалану деп атап өткен екен. Ағылшын авторы
Т.Кларк лизинг Аристотель өмір сүргенге дейін болды дейді: ол лизинг туралы
бірнеше ережені шамамен б.д.д.1760 жылы қабылданған Хаммурапи заңынан
тапты. Рим империясы да лизинг мәселесінен сырт қалған жоқ – ол өзінің
көрінісін Юстианның Иституцияларынан тапты. Иелену құқығы мен меншік
құқығын бөлу мен иеленуден пайда табу ерте кезде-ақ белгілі болған, ал
қазіргі заманғы лизингтің тууы мен таратылуы, жаңа – бұл жақсы ұмытылған
ескі екенін тағы да еске салады.
Дәстүрлі лизинг америкалық тапқыштық болып саналады, лизингтік
операциялардың есептеу нүктесін шетелдік зерттеушілер 1877 жыл деп
қабылдайды. Онда американ Белл Телефон Компани компаниясы телефондарды
сатудың орынына жалға бере бастады. Алғашқы лизингтік компания Юнайтед
Стейс лизинг корп. 1952 жылы Сан Франсцискода құрылды. 60 жылдардың
басында америкалық кәсіпкерлер лизингті мұхит арқылы Еуропаға өткізді,
онда алғашқы лизингтік компания - Дойче лизинг ГМбХ 1962 жылы
Дюссельдорфте пайда болды. 1972 жылдан мұнда лизингтің еуропалық нарығы
бар.
Лизинг туралы заңдардың алғашқыларының бірі – 1284 жылғы Уэльс Заңы.
Кейде лизингті адал емес мақсаттарда да пайдаланылады, мәселен, несие
берушілерді адастыру үшін бір нәрсенің нақты жағдайын – меншік иесі кім,
иесі кім, жасыру үшін. 1571 жылы мұндай мәмілелерді жасауға тиым салынды,
нақты лизингті ғана пайдалануға рұқсат етілді. Лизингті пайдалану ХХ
ғасырдан бастап қайталанады. Қазіргі заманғы лизингтік шу тек лизинг деп
аталатын, бірақ мәні жағынан көп пайда табу мен салық төлеуден жалтару
мүмкіндігін жасыратын, мәмілелердің пайда болуына әкелді. Осы сала бойынша
алғашқы заңдылық актілері әртүрлі өлшем мен көрсеткіштерді пайдалану
жолымен нағыз және жалған лизингтің шектеуін өзіне мақсат етіп қойды.
Жалған лизинг біздің елмен, оның көршілерінің де тәжірибесінде
кездеседі. Мәселен, Белоруссия банктері, лизингтің, несиелеудің, күрделі
жүйесін, жасанды лизингтік компанияларды пайдалана отырып, бір-бірінен
лизингке банктік офистерді, байланыстың қазіргі заманғы құралдарын,
қымбат автокөліктер мен инкассация үшін броневиктерді алды. Бұдан жеңілген,
орасан зор сома (салықтар, резервтік қаржы) ала алмаған, тек ғана
Белоруссия Республикасының Ұлттық банкі (Нацыянальны Банк Рэспублікі
Белорусь).
1.2 Лизингтің нысандары, типтері мен түрлері
Лизингтің негізгі екі түрі бар: ішкі және халықаралық.
Ішкі лизингті жүзеге асырғанда лизинг беруші, лизинг алушы мен сатушы
(жабдықтаушы) Қазақстан Республикасының резиденті болып табылады. Ішкі
лизинг Қазақстан Республикасының заңдылығымен реттеледі.
Халықаралық лизингіні жүзеге асырғанда лизинг беруші немесе лизинг алушы
Қазақстан Республикасының резиденті емес болып табылады.
Егерде лизинг беруші Қазақстан Республикасының резиденті болса, онда
лизинг заты Қазақстан Республикасының меншігінде болады, халықаралық лизинг
келісімі Қазақстан Республикасының заңдылығымен реттеледі.
Егерде лизинг беруші Қазақстан Республикасының резиденті болмаса, онда
лизинг заты Қазақстан Республикасының меншігінде болады, онда халықаралық
лизинг келісімі сыртқы экономикалық салада заңмен реттеледі.
Оған қоса, Лизинг туралы заңдылық лизингтің 3 негізгі типін реттейді:
ұзақ мерзімді лизинг – үш және одан көп жыл бойы жүзеге асырылатын лизинг;
орта мерзімді лизинг – бір жарым жылдан үш жылға дейін жүзеге
асырылатын лизинг
қысқа мерзімді лизинг – бір жарым жылдан кем уақыт ішінде жүзеге
асырылатын лизинг.
Қазіргі кезде дамыған елдердің шаруашылық тәжірибесінде әрқайсысы
өзінің маманданым ерекшеліктерімен сипатталатын әркелкі лизингтер
пайдаланылады.
Аса көп тарағандары:
- жеделдік (сервистік) лизинг (operating lease)
- қаржылық (капиталдық) лизинг (Financial lease)
- қайтару (sale and lease bask
- үлестік лизинг (leveraged lease)
- тікелей лизинг (direct lease)
- сублизинг (sub- lease)
Осындай келісімдердің барлық барлық түрлері екі базалық лизингтің басқа
түрі – жеделдік не қаржылық болып табылады. Қазақстан Республикасында
Лизингтер туралы заң лизингтің негізі үш түрін реттейді: жеделдік,
қаржылық және қайтарымдық (мәні жағынан, қаржылық лизингтің бір түрі).
Сонымен бірге, мен лизингтің кең тараған түрлері туралы толық қарастыруды
ұсынамын.
1) Оперативті (сервистік) лизинг.
жеделдік (сервистік) лизинг – бұл ағымдағы жалдау туралы келісім. Мұндай
келісімнің мерзімі жалға алған активтің толық өтелімі кезеңінен аз.
Осылайша, келісім-шартпен қарастырылған жалға алу ақысы активтің толық
құнын жаппайды, ол оны лизингке бірнеше рет тапсыру қажеттігін тудырады.
Жеделдік лизингтің маңызды белгісі –лизинг алушының келісім-шартты
мерзімінен бұрын өтеу құқығы. Осындай келісімдер жалға тапсырылатын
жабдықтың ағымдағы техникалық қызмет көрсетуді бекіту бойынша әртүрлі
қызмет көрсетуді қарастырады. Осыдан келіп, лизингтің жиі қолданылатын –
сервистік атауы шығады. Сонымен қатар көрсетілген қызметтер құны жалға беру
бағасына кіреді не жекелей төленеді.
Жеделдік лизингтің негізгі объектілеріне тез ескіретін жабдықтар
(компьютерлер, көшірме және көбейту мащиналары, оргтехниканың әртүрлі
түрлері және т.с) және техникалық күрделі, әрқашан сервистік қызмет
көрсетуді талап ететін (ауыр және жеңіл көліктер, әуелайнерлері, темір жол
және теңіз көлігі).
Жеделдік лизинг шарты жалгер үшін өте тиімді екенін байқаймыз. Соның
ішінде, жалға алуды мерзімінен бұрын тоқтату ескірген жабдықтан уақытында
құтылып, оны ең жоғары технологиялық және бәскелесу қабілеті бар жабдыққа
айырбастауға мүмкіндік туғызды. Сонымен қатар, қолайсыз жағдайлар туғанда
жалгер аталған қызметті тез тоқтата алады, сәйкес жабдығын иесіне
мерзімінен ерте қайтаруға, өндірісті тарату мен қайта құру туралы
шығындарды азайта алады.
Бір жолғы жобаларды немесе тапсырмаларды жүзеге асырғанда жеделдік
лизинг одан әрі қажет болмайтын сатып алуларды және жабдықты одан әрі
ұстаудан босатады.
Лизинг беруші не жабдық жасаушы көрсететін әртүрлі сервистік қызметті
пайдалану, одан әрі қажет болмайтын жабдықты сатып алудан, және кейін ұстау
қажеттігінен босатады.
Жеделдік лизингтің кемшліктері: лизингтің басқа нысандарына қарағанда
жалға алу төлемі өте жоғары; аванастар мен алдын ала төлеу талаптары; жалға
алуды мерзімінен ерте тоқтатқан жағдайда айып төлеу туралы келісім-шартарда
тармақтың болуы; мүлік иесінің қауіп-қатерін жартылай төмендететін және
орына келтіруге шақырған басқа да жағдайлар.
Жалгер
Өндіруші
4 5
2
(Лизингтік
компания)
1 3
Жалгер
Сызба 2. Жедел (оперативті) лизинг.
1- жабдыққа тапсырыс;
2- жабдық үшін төлем;
3- жабдық;
4- жалгерлік төлемдер;
5- келісім-шарт мерзімі өткеннен кейін жабдықты қайтару.
Қаржылық (капиталдық) лизинг жалға алушы салатын төлем есебінен жалға
алған жабдықтың толық өтелімін қарастыратын ұзақ мерзімдік келісім. Мұндай
келісімдер жалға алудың мерзімінен ерте тоқтатылу мүмкіндігін
болдырмайтындықтан, кезеңдік төлем мөлшерін дұрыс анықтау жабдық иесіне
жабдықты сатып алу мен ұстауға кеткен шығында толық орнына келтіруді,
сондай-ақ пайдалылықтың талап етілген нормасын қамтамасыз етеді. Лизингтің
бұл нысанында мүлікті орнатуға және ағымдағы қызмет етуге кеткен барлық
шығындардың толық өтелуін жалгерге қамтамасыз етеді. Көбіне мұндай
келісімдер жалгердің келісім-шарт мерзімі өтіп кеткен соң мүлікті арзан
немесе қалған бағасымен алуды қарастырады (мұндай баға таза символикалық
болуы да мүмкін, мысалы, 1 доллар).
Жеделдікке қарағанда қаржылық лизинг көбіне ұзақ мерзімдік банктік
несиелерді алғанда жасайтын келісімдерге ұқсас, себебі жабдықтың толық
өтелуін; жабдықтың құны мен иесінің пайдасын қосатын, кезеңдік төлемдер
енгізуді (займ бойынша төлем – негізгі және пайыздық бөліктерін); келісімді
орындай алмаған жағдайда жалгерді банкрот деп жариялау құқығын және т.б.
қарастырады.
Қаржылық лизинг объектілеріне жылжымайтын мүлік (жер, ғимарат,
құрылыс), сондай-ақ өндірістің ұзақ мерзімдік құралы жатады.
Қаржылық лизинг ұзақ мерзімдік жалгерліктің екі – қайтару мен үлестік
(үшінші жақтың қатысуымен) нысаны үшін база ретінде қызмет етеді.
Жалгер
Өндіруші
4 2
(Лизингтік
компания) 1
3
Жалгер
Сызба 3. Қаржылық лизингтік үдеріс.
1- жабдыққа тапсырыс;
2- жабдық үшін төлем;
3- жабдық;
4- жалгерлік төлемдер;
Қаржы лизингiн құқықтық реттеу
1) Қаржы лизингi туралы заңдар Қазақстан Республикасының
Конституциясына негiзделедi және осы Заңның, Азаматтық кодекс пен Қазақстан
Республикасының басқа да нормативтiк құқықтық актiлерiнiң нормаларынан
тұрады.
2) Егер Қазақстан Республикасы бекiткен халықаралық шартта Қазақстан
Республикасының қаржы лизингi туралы заңдарында көзделгеннен өзгеше
ережелер белгiленген болса, онда халықаралық шарттың ережелерi қолданылады.
Негiзгi ұғымдар
Осы Заңда мынадай негiзгi ұғымдар пайдаланылған: қаржы лизингi (бұдан
әрi - лизинг) - лизинг беруші сатушыдан өз меншiгіне сатып алған және
лизинг шартымен келiсiлген лизинг нысанасын лизинг алушыға белгiлi бiр
төлемақысына және белгiлi бiр талаптармен уақытша иеленуге және кәсiпкерлiк
мақсаттар үшiн кемiнде үш жыл мерзiмге пайдалануға беруге мiндеттенетiн
инвестициялық қызметтiң түрi. Бұл орайда лизинг шарты бойынша лизинг
нысанасын беру мына талаптардың бiрiне немесе бiрнешеуiне сай келуге тиiс:
1) лизинг нысанасын лизинг алушының меншiгіне беру және (немесе)
лизинг алушыға тiркелген баға бойынша лизинг нысанасын сатып алу құқығын
беру лизинг шартымен айқындалады;
2) лизинг мерзiмi лизинг нысанасының пайдалы қызмет ету мерзiмiнiң 75
процентiнен асады;
3) лизинг төлемдерiнiң лизингтің бүкiл мерзiмi ішіндегі ағымдық
(дисконтталған) құны лизингтiң берiлген нысанасы құнының 90 процентiнен
асады;
лизинг бepуші - тартылған ақша және (немесе) өз ақшасы есебiнен
лизинг нысанасын меншiгіне сатып алатын және оны лизинг алушыға лизинг
шартының талаптарымен беретiн лизинг мәмiлесiне қатысушы. Бiр лизинг
мәмiлесінің шеңберiнде, лизинг берушi бiр мезгiлде оның басқа қатысушысы
ретiнде iс-қимыл жасауға құқылы емес;
лизинг алушы - лизинг шартының талаптарына орай кәсiпкерлiк мақсаттар
үшiн лизинг нысанасын қабылдайтын лизинг мәмiлесiне қатысушы.
лизинг мәмiлесi - лизингке қатысушылардың азаматтық құқықтар мен
мiндеттердi белгiлеуге, өзгертуге немесе тоқтатуға бағытталған келiсiлген
iс-қимылының жиынтығы;
лизинг қызметi - лизинг берушiнiң лизинг шартының талаптарын орындау
жөнiндегi қызметi;
тұтынылмайтын заттар - пайдаланылған кезде тозатын, бiрақ пайдалану
процесiнде табиғи қасиеттерiн жоғалтпайтын жылжымалы және жылжымайтын
мүлiк;
сатушы - лизинг берушi лизинг нысанасын сатып алу - сату шарты
немесе лизинг шарты негiзiнде лизинг нысанасын алатын лизинг мәмiлесiне
қатысушы. Сатушы бiр мезгiлде лизинг нысанасының лизинг алушысы (қайтарымды
лизинг) ретiнде iс-қимыл жасай алады;
лизинг мүмiлесiне қатысушылар - жеке кәсiпкерлер болып табылатын жеке
тұлғалар мен лизинг беруші және лизинг алушы ретiнде iс-әрекет жасайтын
заңды тұлғалар, сондай-ақ лизинг нысанасын сатушы ретiнде iс-қимыл жасайтын
жеке және заңды тұлғалар;
лизинг мерзiмi - лизинг нысанасы лизинг шартына сәйкес лизинг алушыға
уақытша иеленуге және пайдалануға берiлетiн мерзiм. Бұл орайда лизинг
берушiде лизинг нысанасына меншiк құқығының сақталуы кезiнде лизинг
шартының мерзiмiнен бұрын бұзылуы лизинг мерзiмiн өзгертуге әкеп соқпайды.
Лизингтiң нысандары мен түрлерi
Осы Заңмен лизингтiң мынадай негiзгi нысандары мен түрлерi реттеледi.
1) Лизингтiң нысандары:
1) iшкi лизинг. Iшкi лизингтi жүзеге асырған кезде лизинг берушi мен
лизинг алушы Қазақстан Республикасының резиденттерi болып табылады.
2) халықаралық лизинг. Халықаралық лизингтi жүзеге асырған кезде
лизинг берушi немесе лизинг алушы Қазақстан Республикасының резидентi болып
табылмайды.
2) Лизингтiң түрлерi:
1) қайтару лизингi - лизингтiң бiр түрi, ол бойынша сатушы лизинг
нысанасын лизинг берушiге осы лизинг нысанасын лизинг алушы ретiнде
лизингке алу талабымен сатады;
1-1) қайталама лизинг - лизинг берушiнiң өз меншiгiнде қалған лизинг
нысанасы, лизинг шарты тоқтатылған немесе бұзылған жағдайда, осы Заңның 2-
бабына сәйкес басқа лизинг алушыға лизингке берiлетiн лизингтiң бiр түрi;
2) банк лизингi - лизингтiң бiр түрi, мұнда лизинг берушi банк болып
табылады;
3) толық лизинг - лизингтiң бiр түрi, ол бойынша лизинг нысанасына
техникалық қызмет көрсетудi және оның ағымдағы жөндеуiн лизинг берушi
жүзеге асырады;
3-1) сублизинг - лизинг алушы (сублизинг берушi) осы Заңның 2-бабына
сәйкес, бұрын лизинг шарты бойынша лизинг берушiден алынған және лизинг
нысанасын құрайтын мүлiктi төлемақысына және сублизинг шартының талаптарына
сәйкес мерзiмге уақытша иеленуге және кәсiпкерлiк мақсаттар үшiн үшiншi
тұлғаларға (сублизинг берушiлерге) пайдалануға беретiн лизингтiң бiр түрi;
4) таза лизинг - лизингтiң бiр түрi, ол бойынша лизинг нысанасына
техникалық қызмет көрсетудi және оның ағымдағы жөндеуiн лизинг алушы жүзеге
асырады.
Лизинг нысанасы
1) Үйлер, ғимараттар, машиналар, жабдықтар, құрал-саймандар, көлiк
құралдары, жер учаскелерi және кез келген басєа да тұтынылмайтын заттар -
лизинг нысанасы бола алады.
2) Бағалы қағаздар мен табиғи ресурстар лизинг нысанасы бола алмайды.
3) Заң актiлерiнде заттар мен жер учаскелерiнiң жекелеген санаттарын
лизинг нысанасы ретiнде пайдалануға өзге де шектеулер белгiленуi мүмкiн.
4) Лизинг берушiнiң меншiгiнде қалған лизинг нысанасы, лизинг шарты
тоқтатылған немесе бұзылған жағдайда оны лизинг беруші басқа лизинг
алушының лизингіне одан әрi беру үшiн пайдалануы мүмкiн.
Мұндай лизинг нысанасын лизингке одан әрi берген кезде сатушыны және
лизинг нысанасын таңдауды лизинг берушi жүзеге асырды деп есептеледi.
Лизинг нысанасына меншiк құқығы
1) Лизинг алушыға уақытша иеленуге және пайдалануға берiлген лизинг
нысанасына меншiк құқығы, лизинг алушы лизинг шарты бойынша өзiнiң барлық
ақшалай мiндеттемелерiн орындаған жағдайда жүзеге асыратын, лизинг шартының
қолданылу мерзiмi өткенге дейiн (егер лизинг шартында мұндай өту көзделген
болса) лизинг алушының меншiгiне лизинг нысанасы ауысқан жағдайларды
қоспағанда, лизинг шарты қолданылатын бүкiл мерзiм iшiнде лизинг берушiде
сақталады.
2) Лизинг алушы жойылған немесе банкротқа ұшыраған кезде лизинг
нысанасы лизинг берушiге қайтарылуға тиiс.
Лизинг алушы банкротқа ұшыраған кезде лизинг нысанасы конкурстық
массаға енгiзiлмейдi.
Лизинг нысанасына тыйым салуға және оны тәркiлеуге жол берiлмейдi.
3)Егер лизинг шартында өзгеше көзделмеген болса лизинг нысанасын
пайдалану нәтижесiнде алынған өнiм және өзге де табыстар, сондай-ақ лизинг
алушы ажыратып алатындай дәрежеде жақсартқан лизинг нысанасы лизинг
алушының меншiгi болып табылады.
4) Лизинг алушы өз қаражаты есебiнен және лизинг берушiнiң жазбаша
келісімімен лизинг нысанасына зиян келтірмей ажыратуға болмайтындай
дәрежеде жақсарту жүргiзген жағдайда, егер лизинг шартында өзгеше
көзделмеген болса, оның шарт тоқтатылғаннан кейiн осы жақсарту құнының
өтемiн алуға құқығы бар.
5) Лизинг алушы лизинг берушiнiң келiсiмiнсiз жүргiзген ажыратуға
болмайтындай дәрежедегi жақсарту құны, егер заң актiлерiнде немесе лизинг
шартында өзгеше көзделмеген болса, өтелуге жатпайды.
6) Лизингке тапсырылған мүлiктiң меншiк, шаруашылық жүргiзу және
оралымды басқару құқығының басқа тұлғаға көшуi лизинг шартын өзгертуге
немесе бұзуға негiз болып табылмайды. Бұл орайда лизинг шартында
айқындалған лизинг берушiнiң құқықтары мен мiндеттерi жаңа меншiк иесiне
көшедi.
Сублизинг
1) Егер Қазақстан Республикасының заң актiлерiнде немесе лизинг
шартында өзгеше белгiленбесе, лизинг алушы лизинг берушінің жазбаша
келiсiмiмен лизинг нысанасын сублизингке өткiзуге құқылы. Бұл орайда
сублизинг беруші мен сублизинг алушы лизинг берушi мен лизинг алушы ретiнде
әрекет етедi және лизинг мәмiлесiне осы қатысушылар үшiн осы Заңда
айқындалатын құқығы бар және жауаптылықта болады.
Бұл орайда лизинг алушының лизинг шарты бойынша лизинг төлемдерiн
төлеу жөнiндегi өз мiндеттемелерiн сублизинг алушыға аударуына лизинг
берушінің жазбаша келiсiмiмен ғана жол берiледi.
2) Сублизинг шартын лизинг шартының мерзiмiнен асып кететiн уақытқа
жасауға болмайды.
3) Егер заң актiлерiнде немесе лизинг шартында өзгеше көзделмеген
болса, сублизинг шартына лизинг шарты туралы ережелер қолданылады.
4) Егер лизинг шартында өзгеше көзделмеген болса лизинг шартын
мерзiмiнен бұрын тоқтату соған сәйкес жасалған сублизинг шартын тоқтатуға
әкеп соғады. Бұл орайда сублизинг алушы сублизинг шартына сәйкес өзiнiң
пайдалануындағы лизинг нысанасына тоқтатылған лизинг шартының талаптарына
сәйкес келетiн талаптармен сублизингтің қалған мерзiмi шегінде лизинг
берушiмен лизинг шартын жасасуға құқылы.
5) Егер лизинг шарты осы Заңда, Азаматтық кодексте немесе басқа заң
актiлерiнде көзделген негiздемелер бойынша заңсыз деп табылса, соған сәйкес
жасалған сублизинг шарты да заңсыз болып табылады.
Лизинг алушының құқықтарын қорғау
Лизинг алушыға оның лизинг нысанасына құқығын қорғау меншiк құқығын
қорғаумен тең дәрежеде қамтамасыз етiледi.
Лизинг алушының лизинг шартының қолданылу кезеңiнде талап-арыз беруге
және өзiне тиесiлi құқықтарды өз атынан өзге де жолмен қорғауға құқығы бар.
Лизинг нысанасының лизинг алушының меншiгiне көшуi
Лизинг шартында лизинг алушының лизинг нысанасын алдын ала анықталған
баға бойынша өз меншiгiне сатып алу жөнiндегi құқығы не мiндеттемесi
көзделуi мүмкiн.
Лизинг қызметiн лицензиялау
Лизинг берушi ретiнде банктердiң және банк операцияларының жекелеген
түрлерiн жүзеге асыратын ұйымдардың лизинг қызметiн лицензиялауды қаржы
рыногы мен қаржылық ұйымдарды реттеу және қадағалау жөнiндегi уәкiлеттi
мемлекеттiк орган жүргiзедi.
Жеке кәсiпкерлер болып табылатын өзге заңды тұлғалар мен жеке тұлғалар
лизинг берушi ретiнде лизинг қызметiн лицензиясыз жүзеге асырады.
Лизинг берушiнiң құқықтары мен мiндеттерi
1) Лизинг берушi:
1) өзiне тиесiлi төленбеген лизинг төлемдерiн, сондай-ақ шығынның
орнын толтыруды талап етуге;
2) лизинг шартына сәйкес лизинг алушының лизинг шартының талаптарын
орындауына бақылау жасауға;
3) лизинг алушы лизинг нысанасын қайтару жөнiндегi мiндеттемелерiн
бұзған жағдайда мерзiмi кешiктiрiлген уақытқа төлем жасауды және шығынның
орнын толтыруды талап етуге;
4) Қазақстан Республикасының заңдарында көзделген жағдайларда лизинг
алушыдан лизинг нысанасын талап етуге құқылы.
2) Лизинг берушi:
1) лизинг алушымен келiсiлген лизинг нысанасын лизинг шартының
талаптарымен лизинг алушыға беру үшiн оны сатушыдан өз меншiгiне сатып
алуға;
2) сатып алу-сату шартын жасаған кезде лизинг нысанасы белгiлi бiр
лизинг алушыға (сублизинг алушыға) лизингке беруге арналғаны туралы
сатушыға жазбаша хабарлауға;
2-1) лизинг нысанасы жаңа лизинг алушының иеленуi мен пайдалануына
берiлгенi (қайталама лизинг, сублизинг, мiндеттемедегi тұлғалардың өзгеруi)
туралы осындай берiлу кезiнен бастап бiр ай мерзiмде Қазақстан
Республикасының заңдарында көзделген негiздер бойынша сатушыны жазбаша
хабардар етуге;
3) лизинг нысанасын лизинг алушыға лизинг шартында келiсiлген
талаптармен беруге мiндеттi.
3) Лизинг шартында лизинг берушінiң Қазақстан Республикасының заң
актiлерiне қайшы келмейтiн басқа да құқықтары мен мiндеттерi көзделуi
мүмкiн.
Лизинг алушының құқықтары мен мiндеттерi
1) Лизинг алушы:
1) лизинг нысанасын лизинг шартының талаптарымен иеленуге және
пайдалануға;
2) лизинг нысанасының сапасына және жиынтықтылығына, оны жеткiзу
мерзiмiне қатысты және сатушы мен лизинг берушi арасында жасалған шарт
тиісті дәрежеде орындалмаған басқа да жағдайларда сатушыға талап қоюға;
3) егер лизинг шартында өзгеше белгiленбесе, лизинг беруші лизинг
шартының талаптарын елеулi түрде бұзған жағдайда лизинг берушi лизинг шарты
бойынша лизинг алушы алдындағы өз мiндеттемелерiн орындағанға дейiн
төленуге тиiстi лизинг төлемдерiн тоқтата тұруға;
4) егер лизинг шартында өзгеше белгiленбесе, лизинг берушi лизинг
шартын бiржақты тоқтатқан жағдайда, ол аванс ретiнде төлеген лизинг
төлемдерiн керi қайтаруды талап етуге;
5) егер лизинг шартында өзгеше белгiленбесе, лизинг нысанасы жеткiзiп
берiлмеген, мерзiмi едәуiр өткiзiлiп жеткiзiлiп берiлген немесе лизинг
нысанасы мақсаты бойынша пайдалануға кедергі келтiретiн кемшiлiктерi
жойылмай жеткiзiп берiлген жағдайларда, лизинг алушының сатушыны және
лизинг нысанасын таңдау жағдайын қоспағанда, лизинг нысанасынан бас тартуға
не лизинг нысанасын ауыстыруды талап етуге, лизинг шартын бұзуға;
6) лизинг берушi лизинг шартының талаптарын орындамаса не тиiстi
дәрежеде орындамаса, залалдың орнын толтыруды талап етуге;
7) егер лизинг шартында өзгеше белгiленбесе, егер лизинг алушы жауап
бермейтiн жағдаяттарға байланысты лизинг шартында көзделген пайдалану
талаптары елеулi түрде нашарлап кетсе, лизинг сомалары мен лизинг
төлемдерiн тиiсiнше азайтуды талап етуге құқылы.
2. Лизинг алушы:
1) лизинг нысанасын лизинг шартында көзделген тәртiппен қабылдауға;
2) лизинг төлемдерiн дер кезiнде төлеп тұруға;
3) лизинг нысанасын лизинг шартына сәйкес оның мақсатына сәйкес
пайдалануға;
4) лизинг нысанасындағы қалыпты тозуды және тараптар келiсiп алған
өзгерiстердi ескере отырып, лизинг берушi лизинг нысанасын оған қандай
күйде берсе, сондай күйiнде күтiп ұстауға;
5) егер лизинг шартында немесе заң актiлерiнде өзгеше көзделмеген
болса, лизинг нысанасын өз есебiнен күтiп ұстауға (оның iшiнде лизинг
нысанасына байланысты қажетті коммуналдық тқөлемдерді жасауға) және оған
техникалық қызмет көрсетуге, оның ағымдағы жөндеуiн жүзеге асыруға;
6) егер шартта және Қазақстан Республикасының заңдарында өзгеше
көзделмеген болса, лизинг берушiнiң лизинг нысанасына қол жеткiзуiн
қамтамасыз етуге мiндеттi.
3) Лизинг шартында лизинг алушының Қазақстан Республикасының заң
актiлерiне қайшы келмейтiн басқа да құқықтары мен мiндеттерi көзделуi
мүмкiн.
Сатушының құқықтары мен мiндеттерi
Сатушының құқықтары мен мiндеттерi Қазақстан Республикасының заңдарына
және сатып алу-сату шартына сәйкес белгіленеді.
Лизинг шарты лизинг берушiнiң, лизинг алушының және сатушының
қатысуымен жасалған жағдайда сатушының құқықтары мен мiндеттерi лизинг
шартына сәйкес белгiленедi.
Лизингке қатысушылардың жауапкершiлiгi
1) Лизинг берушiнiң, лизинг алушының және сатушының жауапкершiлiгi
лизинг шартында, сатып алу-сату шартында және Қазақстан Республикасының заң
актiлерiнде белгiленедi.
2) Лизинг нысанасын сатушы, сатушы мен лизинг берушiнiң арасында
жасалған сатып алу-сату шартын орындау жөнiнде, атап айтқанда, лизинг
нысанасының сапасы мен жиынтыєтылығына, оны беру мерзiмiне қатысты және
сатушы шартты тиiстi дәрежеде орындамаған басқа да жағдайларда тiкелей
лизинг алушының алдында жауапты болады. Бұл орайда лизинг алушы өзi аталған
лизинг нысанасын сатып алу-сату тарабы болғандағыдай, сатып алынған лизинг
нысанасына ақы төлеу мiндетiн қоспағанда, сатып алушы үшiн Азаматтық
кодексте көзделген құқықтарға ие болады және мiндеттеменi мойнына алады.
Егер сатушы лизинг алушы қоятын талаптармен келiсетiн болса, онда лизинг
алушыға лизинг нысанасын беру шарттарының кез келген өзгерiстерi
(жиынтықтамалығы, жеткiзiлу мерзiмi және т.б.) мiндеттi түрде лизинг
берушiмен келiсiлуге тиiс.
Сатушымен арадағы қатынастарда лизинг алушы мен лизинг берушi
ынтымақтас кредит берушiлер болады.
3) Егер лизинг шартында өзгеше көзделмеген болса, сатушыны таңдау
құқығы лизинг берушiде болатын жағдайларды қоспағанда, лизинг берушi
сатушының сатып алу-сату шартынан туындайтын талаптарды орындауы үшiн
лизинг алушының алдында жауап бермейдi. Мұндай жағдайда лизинг алушы өз
қалауы бойынша ортақ жауапкершiлiкте болатын тiкелей мүлiк сатушыға да,
лизинг берушiге де сатып алу-сату шартынан туындайтын талаптарды қоюға
құқылы.
4)Лизинг берушi осы Заңның 11-бабы 2-тармағының 2) және 2-1)
тармақшаларына сәйкес сатушыға хабарлау жөнiндегi мiндетiн бұзған жағдайда
лизинг берушi сатып алу-сату шартынан туындайтын талаптарды сатушының
орындауы үшiн лизинг алушының алдында толық жауапты болады.
Лизинг шарты
1) Лизинг берушi лизинг шарты бойынша сатушыдан өз меншiгiне сатып
алған және лизинг алушымен келiсiлген лизинг нысанасын төлемақысына
кәсiпкерлiк мақсаттар үшiн лизинг алушының уақытша иеленуiне және
пайдалануына беруге мiндеттенедi.
2) Лизинг шартының мынадай елеулi талаптары болуы тиiс:
1) шарттың нысанасы;
2)сатушыны және лизинг нысанасын кiмнiң таңдап алғаны көрсетiлген лизинг
нысанасын сатушының атауы;
3)лизинг нысанасын лизинг алушыға берудiң шарттары мен мерзiмi;
4)лизинг төлемдерiнiң мөлшерi мен кезеңдiлiгi;
5)лизинг нысанасының құны;
6)шарттың қолданылу мерзiмi;
7)егер лизинг нысанасының лизинг алушының меншiгiне ауысуы шартта көзделген
болса мұндай ауысудың шарттары;
8)лизинг нысанасының сипаттамасы;
9) Осы талаптар болмаған жағдайда лизинг шарты жасалмаған болып саналады.
3)Тараптардың келiсiмi бойынша лизинг шартына өзге де ережелер
енгiзiлуi мүмкiн.
4) Лизинг шарты жазбаша түрде жасалуға тиiс. Лизинг шартының жазбаша
түрде жасалуын сақтамау оның жарамсыздығына әкеп соқтырады.
Лизинг шартының қолданылуы
1) Лизинг шартының мерзiмiн осы Заңның 2-бабында белгiленген
ережелердi ескере отырып, тараптар айғындайды.
2) Егер заңдарда немесе лизинг шартында өзгеше көзделмеген болса,
лизинг шарты оған қол қойылған кезден бастап күшiне енедi және тараптар
үшiн мiндеттi болып табылады.
3) Лизинг шарты тараптар өздерiнiң барлық мiндеттемелерiн орындап
болған кезден бастап, сондай-ақ заң актiлерiнде көзделген өзге де
жағдайларда өзiнiң күшiн жояды.
Лизинг шартын өзгерту және бұзу
Лизинг шартын өзгерту және бұзу Қазақстан Республикасының азаматтыє
заңдарында немесе лизинг шартында айқындалатын тәртiппен және жағдайларда
жүзеге асырылады.
Лизинг берушiнi немесе лизинг алушыны ауыстыру
Егер осы Заңда, лизинг шартында немесе Қазақстан Республикасының заң
актiлерiнде өзгеше көзделмеген болса, лизинг берушi және лизинг алушы
лизинг шарты бойынша өздерiне тиесiлi құқықтың бәрiн тараптардың екiжақты
келiсiм бойынша үшiншi бiр тұлғаларға беруге құқылы.
Лизинг нысанасын лизинг алушыға беру
1) Егер лизинг шартында немесе сатып алу-сату шартында өзгеше
көзделмеген болса, сатушы лизинг нысанасын тiкелей лизинг алушыға оның
жүрген жерiнде бередi.
2) Егер лизинг шартында өзгеше көзделмесе, лизинг нысанасы лизинг
алушыға оның барлық керек-жарағымен және оған қатысты құжаттармен
(жинақталымын, қауiпсiздігін, сапасын, монтаждалуын, жөнге келтiрiлуiн,
пайдаланылуын және басқаларын куәландыратын құжаттарымен) бiрге берiледi.
3) Сатушы лизинг нысанасын сатып алу-сату шарты бойынша
мiндеттемелердi бұзған жағдайда, егер лизинг шартында өзгеше көзделмесе,
осыған байланысты залалдарды лизинг шартының сатушыны таңдаған тарабы
көтередi.
4) Лизинг нысанасы лизинг шарты бойынша оны пайдалану мақсаттарына
сәйкес келмеген жағдайда, егер лизинг шартында өзгеше көзделмесе, осыған
байланысты залалдарды лизинг шартының лизинг нысанасын таңдаған тарабы
мойнына алады.
Лизинг нысанасына байланысты мүлiктiк тәуекелдер
1) Лизинг нысанасының сақталуы үшiн, сондай-ақ оны техникалық
құжаттамада көзделген көлемде пайдалануға болмайтын жағдайға әкеп соқтырған
оның жойылуына, жоғалуына, бүлiнуiне, мерзiмiнен бұрын қирауына, ұрлануына
және лизинг нысанасын монтаждау, жинау немесе пайдалану кезiнде жiберiлген
ағаттықтарға байланысты тәуекелдер және лизинг нысанасын нақты қабылдау
кезiндегi басқа да мүлiктiк тәуекелдер үшiн жауапкершiлiктi, егер шартта
өзгеше көзделмесе, лизинг алушы мойнына алады.
2) Лизинг шартында лизинг берушiнiң немесе лизинг алушының лизинг
нысанасын сақтандыру жөнiндегi мiндетi көзделуi мүмкiн.
3) Егер лизинг нысанасын сақтандыруға мiндеттi тарап лизинг шартының
талаптарына сәйкес сақтандыруды жүзеге асырмаған болса басқа тарңап лизинг
нысанасын сақтандырып, мiндеттi тараптан сақтандыру төлемi түрiндегi
шығындарды өтеудi талап етуге құқылы.
4) Лизинг нысанасының жойылуы, жоғалуы, бүлiнуi, ұрлануы немесе лизинг
нысанасының өз функцияларын жоғалтуы немесе егер лизинг алушы жауап
бермейтiн жағдаяттарға байланысты мүлiк пайдалануға жарамсыз күйде болса,
лизинг алушыны лизинг шарты бойынша мiндеттемелерден босатпайды және, егер
лизинг шартында өзгеше белгiленбесе, лизинг алушының талабы бойынша лизинг
шартын мерзiмiнен бұрын бұзуға негiз болып табылмайды.
Лизинг төлемдерi
Лизинг төлемдерi - лизинг шартын жасаған кездегi баға бойынша лизинг
нысанасы құнының барлық немесе елеулi бөлiгiнiң өтелуiн ескере отырып
есептелуге тиiс және лизинг шартының қолданылу мерзiмi бойына жүзеге
асырылатын, лизинг шарты қолданылуының бүкiл мерзiмi iшiнде лизинг шарты
бойынша төлемдердiң жалпы сомасын бiлдiретiн мерзiмдiк төлемдер, оған
мыналар енедi:
1) лизинг шартына сәйкес лизинг берушiге лизинг нысанасын сатып алуға
жұмсалған шығындарды және лизинг нысанасын сатып алуға, жеткiзiп беруге
және нысаналы түрде пайдаланылуы үшiн оны жµмыс iстейтiн күйге келтiруге
тiкелей байланысты кез келген басқа шығындарды өтеу;
2) лизинг бойынша сыйақы.
Лизинг есебi
Лизинг есебi бухгалтерлiк есеп жөнiндегi заңдардың талаптарына сәйкес
жүргiзiледi.
Лизинг нысанасын қайтару
1)Лизинг алушы лизинг нысанасын, егер лизинг шартында лизинг алушының
лизинг нысанасын өз меншiгiне сатып алу құқықтары мен мiндеттерi көзделмесе
не ол лизинг нысанасын сатып алудың көзделген құқығын пайдаланбаса не
лизинг шарты сот тәртiбiмен мерзiмiнен бµрын тоқтатылса, сондай-ақ лизинг
шартында және Қазақстан Республикасының заң актiлерiнде көзделген өзге де
жағдайларда қайтаруға тиiс.
2) Лизинг нысанасы қалыпты тозуды ескере отырып, лизинг алушы оны
қандай күйде алса, сондай күйiнде немесе лизинг шартында ескертiлген
күйiнде қайтарылуға тиiс.
3) Қайтарылатын лизинг нысанасының жай-күйi осы баптың 2-тармағында
көзделген талаптарға сәйкес келмейтiн болса, егер лизинг шартында өзгеше
көзделмеген болса, лизинг алушы лизинг берушiге келтiрiлген залалды өтейдi.
4) Егер лизинг нысанасы лизинг алушының дұрыс пайдаланбауы салдарынан
оның техникалық сипаттамаларында ескертiлген мерзiмнен бұрын қалыпты жұмыс
жағдайынан шығып қалып, лизинг берушiге қайтарып берiлсе, онда, егер лизинг
шартында өзгеше көзделмеген болса, лизинг алушы лизинг берушiге залалды
өтеуге мiндеттi.
5) Егер лизинг алушы лизинг нысанасын қайтаруға мiндеттi болғанымен,
оны қайтармаса не дер кезiнде қайтармаса, лизинг берушiнiң бүкiл
кешiктiрiлген кезең үшiн лизинг төлемдерiн төлеудi талап етуге құқығы бар.
Егер лизинг төлемдерi лизинг берушiге келтiрiлген залалдың орнын
толтырмайтын болса, оның осы залалды өтеудi талап етуге құқығы бар.
Лизинг нысанасын талап ету
1) Лизинг берушiнiң, егер лизинг шартында өзгеше көзделмесе, лизинг
нысанасын, шартта немесе Қазақстан Республикасының заң актiлерiнде
айқындалатын жағдайларда, Қазақстан Республикасының заңдарында белгiленген
тәртiппен талап етуге құқығы бар.
2) Лизинг берушiнiң лизинг нысанасын мына жағдайларда:
1) егер лизинг алушының лизинг нысанасын пайдалануы лизинг шартының
талаптарына немесе лизинг нысанасының арналған мақсатына сәйкес келмесе;
2) егер лизинг алушы лизинг берушiнiң лизинг нысанасына қол жеткiзуiн
шектесе;
3) егер лизинг алушы белгiленген көлемдегi лизинг шарты бойынша лизинг
төлемдерiн шартта көзделген мерзiмде қатарынан екi немесе одан көп рет
төлемесе даусыз талап етуге құқығы бар.
3) Лизинг нысанасын даусыз талап ету Қазақстан Республикасының
Азаматтық iс жүргiзу кодексiне сәйкес бұйрық iсiн жүргiзу тәртiбiмен жүзеге
асырылады.
4) Сот бұйрығын шығару үшiн лизинг берушi:
1) өтiнiш;
2) лизинг шартын;
3) өтiнiш берерден кемiнде бiр ай бұрын лизинг алушыға жiберiлген лизинг
нысанасын ықтимал талап ету туралы жазбаша ескертудi;
4)лизинг алушының лизинг төлемдерiн нақты төлегенiн растайтын құжаттарды
тапсырады.
5) Лизинг алушы сот бұйрығының көшiрмесiн алған күннен бастап он күн
мерзiм iшiнде лизинг нысанасын талап ету туралы мәлiмделген талапқа
бiлдiрген қарсылығын кез келген байланыс құралдарын пайдалана отырып,
бұйрық шығарған сотқа жiберуге құқылы.
Лизинг қызметiн жүзеге асыру режимi
Осы Заңға сәйкес жүзеге асырылатын лизинг қызметiне Қазақстан
Республикасының инвестицияларды туралы заңдарында көзделген инвестициялық
қызметтi жүзеге асырудың құқықтық және экономикалық тәртiбi қолданылады.
Қазақстан Республикасының кеден заңдарында белгiленген тауарларды
уақытша әкелу мен уақытша әкетудiң кеден тәртiбi қолданылатын лизинг
нысаналарының тiзбесiн Қазақстан Республикасының Үкiметi айқындайды.
Осы Заңды бұзғаны үшін жауапкершiлiк
Осы Заңды бұзу Қазақстан Республикасының заңдарында белгiленген
жауаптылыққа әкеп соғады.
3) Қайтарымдық лизинг.
Қайтару лизингі екі келісімдер жүйесі, онда жиесі жабдықты басқа жаққа,
сонымен бір уақытта оның сатып алушымен ұзақ мерзімдік жалгерлік туралы
келісім жасай отырып, меншікке сатады. Инвестор болса, мәні жағынан,
меншік құқығын қамтамасыз ету ретінде оның мүлкін ала отырып, бұрынғы иесін
несиелейді.
1
Лизингтік компания Кәсіпорын
2
Сызба 4. Қайтарымдық лизингтік үдерісі.
1- жабдық бағасы;
2- жалгерлік төлемдер.
4) Үлестік лизинг – мәміледе үшінші жақтың қатысуын қарастыратын,
көбіне ол ретте банк, сақтандыру компаниясы немесе инвестициялық компания
шығатын, қаржылық лизингтің тағы да бір түрі. Мұндай жағдайда лизингтік
компания алдыни ала кейбір жабдыққа ұзақ мерзімдік жалгерлікке келісім-
шарт жасап, заемдық қаражат есебінен жартысын төлеп,оны меншікке алады.
Алынған заемды қамтамасыз ету ретінде сатып алынған мүлік пайдаланылады
(оған жөнелтпе құжат рәсімделеді және сәйкес бөлігі жалгерге төленуі
мүмкін болашақ жалгерлік төлемдерді жалгер тікелей инвесторға төлеуі
мүмкін. Мұнда лизингтік фирма, жабдықты өтелімдеу мен қарыздық міндетемені
өтеу үдерісінде пайда болған салықтық қорғаныстың артықшылықтарын
пайдаланады. Лизингтің бұл нысанының негізгі объектісі – пайдалы қазбалар
орыны, кен өндіру саласы үшін жабдықтар және т.б.сияқты қымбат тұратын
активтер
4
Жалгер
Қосымша қаражат көзі
2
1
6 1 3
Өндіруші
Жалгер 5
Сызба 5.Үлестік лизингтік үдеріс.
1- жабдыққа тапсырыс;
2- жалгерге регресс құқығынсыз 80 пайыздық несие;
3- жабдыққа төлем;
4- несие бойынша төлем;
5- жабдық;
6- несиелік төлемдер;
5) Тікелей лизинг.
Тікелей лизингте жалгер лизингтік фирмамен талап етуші жабдықты сатып
алу және оны кейін оған жалға беру туралы келісім жасайды.Көбіне жалгерлік
туралы келісім тікелей жасаушы-фирмамен (яғни, тікелей) жасалады. Лизинг
жағдайында өз өнімін ұсынатын ірі өндіруші болып, ІВМ, Хеrox, GATX, сондай-
ақ көптеген авиациялық, кеме жасау және автомобиль компаниялары болып
табылады.
Өндіруші
Жалгер
(лизингтік бөлімше)
Сызба 6. Тікелей лизингтік үдеріс.
1- жабдық;
2- жалгерлік төлемдер;
6)Сублизинг – сублизинг келісімімен рәсімделетін, лизинг затын
пайдалану құқығы жолын үшінші тұлғаға беруге байланысты пайда болған
қатынастардың ерекше түрі.
Сублизингте, сублизингті жүзеге асыратын тұлға, лизинг затын лизинг
берушіден келісім бойынша қабылдайды және оны сублизинг келісімі бойынша
лизинг алушыға уақытша пайдалануға береді. Лизинг туралы Федералдық заңға
сәйкес лизинг алушы үшінші тұлғаға пайдалануға береді лизингтік төлемдерді
төлеу бойынша өз міндеттемелерінің жолын үшінші тұлғаға беруге рұқсат
етілмейді.
Лизинг затын сублизингке бергенде лизинг берушінің жазбаша түрдегі
келісімі міндетті ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz