Бетон өнімінің қоспаларын сынау
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ..
1 БАСТАПҚЫ ЖӘНЕ НЕГІЗГІ
МӘЛІМЕТ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.1 Ұйым туралы
мәліметтер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... .
1.2 Кәсіпорынның негізгі қызмет
бағыттары ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ...
1.3 Бетон құрылыс өнімі және оның
түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1.4 Бетон дайындау
технологиясы ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ..
1.5 Бетонның эксплуатациялық
қасиеттері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.5.1 Сығуға
беріктігі ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ...
1.5.2
Ыңғайлытөселуі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ...
1.5.3 Басқа да маңызды
көрсеткіштері ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... .
2 ӨНІМ САПАСЫН
БАҒАЛАУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... .
2.1 Тұтынушы мен дайындаушы үшін сапа
ұғымы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... .
2.2 Сапа көрсекіштерінің
номенклатурасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.3 Өнімнің сапа
деңгейі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... .
2.4 Сапалы бетонға қол жеткізу
жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
2.4.1 Сапалы бетон ұғымын
талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
...
2.4.2 Бетон сапасына әсер ететін факторларды
талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.4.3 Коррозияның бетонға әсерін
талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2.5 Бетон сапасын анықтау
әдістері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
...
2.5.1 Бетон сапасын зертханалық әдіспен
анықтау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.5.2 Бетонға қойылатын жалпы техникалық талаптар
... ... ... ... ... ... ... ... .. .
2.5.3 Бетонға және қоспаға қойылатын
талаптар ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ...
3 ӨНІМДІ
СЫНАУ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ...
3.1 Бетон өнімінің беріктігін
сынау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
.
3.2 Бетонды пішінінің өзгеруіне
сынау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ...
3.3 Бетон өнімінің қоспаларын
сынау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ...
3.4 Бетонның су сіңіруіне
сынау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ..
4 ӨНІМДІ
СЕРТИФИКАТТАУ ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ...
4.1 ҚР мемлекеттік сертификаттау жүйесінің жалпы
ережелері ... ... ... ... ...
4.2 Өнімге сертификаттауды жүргізу тәртібі мен
ережелері ... ... ... ... ... ... . ..
4.2.1 Өтінішті беру мен
қарастыр ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ...
4.2.2 Өнімнің үлгілерін таңдауды
өткізу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
4.2.3 Сертификаттау мақсатында сынауларды
өткізу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
4.2.4 Сәйкестік сертификатын беру мен сертификатталған өнімді сәйкестік
белгісімен таңбалау құқығын
ұсыну ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ...
4.2.5 Өнімді сәйкестік белгісімен
таңбалау ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... .
4.2.6 Өнімнің сертификатталған сипаттамаларының тұрақтылығына
инспекциялық
бақылау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ...
4.2.7 Бетон өнімін сертификаттау туралы
ақпарат ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... .
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
КІРІСПЕ
Біздің еліміздің Бүкіләлемдік халықаралық сауда ұйымына енуі көптеген
ұйымдарда, өндірісте, өкілдіктерде жаңа басқару жүйесіне көшу қажеттілігін
тудырды, ол аз шығынмен өндіруді, жоғары сапалы өнімді шығаруға және де
Қазақстан нарығында талап етілетін және бәсекеге төтеп беретін деңгейге
жетуі қарастырылады. Сол себептен әрбір өнім мен қызмет көрсету сапасы
анағұрлым жақсы болуы үшін, өнім сапасына деген сұраныс та күн сайын
артуда. Құрылыс материалдары да шектен қалмады. Жас мемлекетіміз құрылыс
нысанын көптеп салып жатқандықтан, шет елдің өнімдірін қолданудан гөрі,
отандық құрылыс материалдары мен өнімдерін пайдалану тиіді әрі қолайлы,
сондықтан құрылыс материалдары мен өнімдері құрылыс нысанына кетпестен
бұрын тексеру мен сертификациядан өтуі керек.
Құрылыс нысанын тұрғызбас бұрын, құрылыс материалы мен өніміне деген
сұранысты қамтамасыз ете алатын өнеркәсіппен келісім шарт жасасады. Құрылыс
кезінде, эксплуатация мен ғимаратты жөндеу және құрылыс бөлшектерінің
тұрғызылуы мен конструкциясы көптеген физико-механикалық, физикалық және
техникалық әсерлерге тап болады. Сондықтан, ғимарат тұрғызылмас бұрын оның
әрбір материалы сапалы болуы тиіс. Сапалы құрылыс материалы беріктігі,
сенімділігі және ұзақ қызмет етуімен сипатталады. Осы тұрғыдан, әрбір
құрылыс өнімінің сапасын талдайтың әрбір сертификаттау орталығы өнімнің
сапасын тексеруге үлкен мән береді. Осы мақсат бойынша, менің дипломдық
жұмысымда ҰлтССО АҚ Алматы филиалы жағдайында құрылыс материалдарын
сынау зертханасында өнім сапасын талдау, оның ішінде Бетон өнімінің
сапасын талдауға үлкен мән берілген.
Құрылыс кезінде бетон материалына көп мән беріліп, құрылыс нысанының
басты объектісі болғандықтан, осы дипломдық жұмыста бетон құрылыс
материалына көп мән беріліп, оның сапасына деген сұранысы мен талабына
тоқталып өттім. Бетон (французша beton, латынша bіtumen – тау шайыры) -
жасанды тас құрылыс материалы, ол ғимарат тұрғызылу кезінде ең маңызды
рөлді атқаратын құрылыс материалы болғандықтан, оның түбегейлі зерттеп,
сапасын талдау үлкен мәнге ие. Бетон өнімінің сапасына шарт оның белгіленуі
мен құрылыс ғимараттарындағы жұмыс жағдыйы және ғимараттың конструкциясына
байланысты әртүрлі қойылады. Олар мыныдай сипаттаушы көрсеткіштерден
тұрады: беріктігі, орташа тығыздығы, әртүрлі әсерлерге тұрақтылығы,
пластикалық майысуы, теплофизикалық, қорғаныстық, декоративтік және басқа
да бетонның қасиеттері.
Дипломдық жұмыстың өзектілігі – құрылыс нысандарында қолданылатын
құрылыс материалдарының сапасын саралап, тексеру, сол арқылы адам өміріне
деген қауіпсіздікті жоғарлату.
Осы дипломдық жұмыстың негізгі мақсаты ҰлтССО АҚ Алматы филиалы
жағдайында құрлым материалдарын сынау зертханасында өнім сапасын талдау
болып табылады. Құрылыс материалдары адам өміріне зиянсыз әрі табиғи
әсерлерге ұзақ шыдай білу үшін, оларды сынақтан өткізіп, сапасы бойынша
саралау.Ол үшін сынау зертханасының жағдайы жоғары мүмкіндікті болып,
сонымен қатар мекеменің сапа менеджменті жүйесі жұмыс күйінде сақталып,
оның нәтижелілігі ИСО 9001-2009 талаптарымен сәйкестікте жоғарылатуы тиіс.
Дипломдық жұмыстың объектісі – құрылыс материалдары мен өнімдері, оның
ішінде бетон құрылыс материалы.
Бұл дипломдық жұмыс негізгі мақсатты орындау үшін және тақырыпты
толығымен ашу үшін келесідей бөлімдерден құралған: дипломдық жұмысты
әзірлеуге бастапқы мәлімет, мекеменің сапа менеджменті жүйесі, ұйым
стандарты және сапаны басқару, өнімді сынау және сертификаттау
қарастырылған.
1 БАСТАПҚЫ ЖӘНЕ НЕГІЗГІ МӘЛІМЕТ
1.1 Ұйым туралы мәліметтер
Ұлттық сараптау және сертификаттау орталығы АҚ стандарттау,
метрология және өнімнің сәйкестігін растау саласында қызмет көрсету, қызмет
көрсетулер және менеджмент жүйесі бойынша нарықтағы жетекші кәсіпорын болып
табылады. ҰлтССО АҚ-ның стандарттау, метрология және сәйкестікті растау
саласында біртұтас ғылыми-техникалық саясат жүргізетін республиканың 18
аймағында тармақталған филиалдар желісі бар.
Бірінші бағыты – стандарттау саласында қызмет көрсету.
Шаруашылықпен айналысатын субъектілерге әдістемелік және тәжірибелік
көмек көрсетіледі, нормативтік құжаттардың жобалары әзірленеді.
Әрбір филиалда республикада шығарылатын өнімдер мен қызмет
көрсетулердің номенклатурасы бойынша барлық шаруашылықпен айналысатын
субъектілер үшін қол жетімді анықтамалық-ақпараттық қор жинақталған және
толықтырылып отырады.Мемлекеттік және мемлекетаралық стандарттардың
автоматты деректер банкі кәсіпорындар мен ұйымдар үшін өнім өндіру кезінде
және халыққа қызмет көрсетулерді ұсыну барысында маңызды және жедел ақпарат
көзі болып табылады.
Екінші бағыты – салыстырып тексеру, калибрлеу, өлшем құралдарын жөндеу
арқылы және республиканың ұйымдары мен кәсіпорындарына жоғары дәлдіктегі
өлшеулерді орындауда тәжірибелік және әдістемелік көмек көрсету арқылы
өлшемдердің бірлігін тәжірибелік қамтамасыз етуді жүзеге асырады.
Ұйым жұмысының ең маңызды үшінші бағыт – сертификаттау. ҰлтССО АҚ
өнімдер мен қызметтердің сәйкестігін растау, сапа менджменті жүйесі,
экологиялық менеджмент, OHSAS, HACCP саласында жұмыс жүргізу құқығына
аккредиттелген.
Сынау зертханалары өнімнің кең номенклатурасының сертификаттық
сынауларының бірнеше түрлерін жүргізеді.Ұйымның қызмет көрсетулерінің сапа
кепілдігі ұйым мамандарының жоғары біліктілігі және мол практикалық
тәжірибесі болып табылады.ҰлтССО АҚ-ның барлық филиалдарында ИСО
9001:2000 халықаралық стандарттарына сәйкес сапа менеджменті жүйесі
енгізілген және жұмыс істейді.Ұйым мақсаты - барлық мүдделі тараптардың
сұраныстары мен үміттерін қанағаттандыруға бағытталған жұмыстарды және
қызмет көрсетулерді орындау кезінде сапаны басқару әдістерін үздіксіз толық
жетілдіру.ҰлтССО АҚ-ның анықтамалық-ақпараттық қорында ұсынылатын қызмет
көрсетулердің жылдам және жоғары сапалы болуына мүмкіндік туғызатын ауқымды
нормативтік базасы бар.Нақты айтқанда, мемлекеттік, мемлекетаралық,
халықаралық және ұлттық сатндарттар, санитарлық нормалар мен ережелер,
құрылыс нормалары және ережелері, ережелер, ұсыныстар, топтастырғыштар,
директивалар және басқа да қағаз және сондай-ақ электронды тасушыларда
ұсынылған нормативтік құжаттар.Кәсіпорын тарихы Қазақстандағы метрология
пайда болуынан бастау алып тамыры тереңге кетеді, яғни, Республикамыздың
территориясында бірінші болып Семейде Омбылық өлшем және салмақты
салыстырып тексеру палатасының мекеме-бөлімшесі ашылған өткен ғасырдағы
жиырмасыншы жылдар. 1928 жылы ол Өлкелік палата болып қайта құрылды. Оның
қызметі екі автономды республикаға – Қазақстан және Қырғызстанға таралды.
Республика астанасын Алматы қаласына көшіруге байланысты 1930 жылы Қазақтың
өлшем және салмақты салыстырып тексеру палатасы деген атау алған Өлкелік
палата Семейден Алматыға көшірілді. 1930 жылдан 1936 жылға дейінгі кезеңде
республика аймақтарында бөлімдері ашылды.1950 жылы тың өлкесі құрылуына
байланысты қарамағында Көкшетау, Қостанай, Павлодар және Солтүстік
Қазақстан зертханалары және Целиноградта орталығы бар Тың өлкелік
мемлекеттік өлшеуіш техникасы бойынша зертхана да құрылды.1965 жылы тың
өлкесінің таратылуына байланысты, Тың өлкелік мемлекеттік өлшеуіш техникасы
бойынша зертхана жабылды, ал оның базасында Стандарттарды және өлшеуіш
техникасын мембақылау Целиноград облыстық зертханасы құрылды.1988 жылы
стандарттарды және өлшеуіш техникасын мембақылау Целиноград облыстық
зертханасы КСРО Мемстандартының 1988 жылғы 6-қыркүйектегі № 370 бұйрығымен
Целиноградтық стандарттау және метрология орталығына ауыстырылды.
1992 жылы Целиноград қаласының атауы Ақмола деп өзгертілуіне
байланысты орталық Ақмолалық стандарттау және метрология орталығы деп атала
бастады. 1994 жылғы қаңтарда сертификаттау бөлімі ұйымдастырылды.
1999 жылы Ақмолалық СМСО Қазақстандық стандарттау, метрология және
сертификаттау орталығына қайта ұйымдастырылды.Жылдар сайын кәсіпорынның
атауы өзгеріп отырды, бірақ шешілетін мәселелердің мәні, жалпы алғанда, сол
күйінде қалды – стандарттау, метрология және сертификаттау бойынша
қызметтерді ажырамас кешенде ұсыну.Қазіргі таңда Ұлттық сараптау және
сертификаттау орталығы АҚ - бұл стандарттау, метрология және сертификаттау
саласындағы қызмет көрсету нарығының көшбасшысы.ҰлтССО АҚ шаруашылықпен
айналыстаын субъектілерге өнеркәсіптік меншіктегі объектілерге
(өнеркәсіптік үлгі, өнертабыс, пайдалы нұсқа және тауарлық белгі) күзет
құжаттарын алу үшін тапсырыс әзірлеуде әдістемелік көмек және кеңес береді.
1.2 Кәсіпорынның негізгі қызмет бағыттары
ҰлтССО АҚ аккредиттеу саласына Қазақстан Республикасындағы міндетті
сертификаттауға жататын өнімдер мен қызмет көрсетулердің барлығы дерлік
енеді, ал нақты айтсақ:
- ауыл шаруашылығы өндірісі және тамақ өнеркәсібінің өнімдері;
- парфюмерлік-косметикалық өнімдер;
- жеңіл өнеркәсіп өнімдері;
- құрылыс материалдары;
- буып-түйетін заттар;
- халық тұтынатын тауарлар;
- тұрмыстық химия тауарлары;
- электротехникалық, радиотехникалық, электронды бұйымдар;
- металлургиялық өнеркәсіп өнімдері;
- газ;
- мұнай химиясы өнімдері;
- қызмет көрсетулер (қоғамдық тамақтандыру, қонақ үй, туристік,
техникалық қызмет көрсету және автокөлік құралдарын жөндеу, мұнай өнімдері
базалары және ЖҚС, химиялық тазарту);
- OHSAS;
- HACCP.
ҰлтССО АҚ тауардың шығу тегін сараптау бойынша қызмет көрсетеді.
ҰлтССО АҚ республикадағы зергерлік бұйымдарды сынамалау және
таңбалауды жүзеге асыратын жалғыз ұйым болып табылады.
ҰлтССО АҚ-ның республиканың барлық аймақтарында сынау зертханалары
желісі бар. Өтініш берушілердің қызмет көрсетулеріне азық-түлік,
электротехникалық, құрылыс, өнеркәсіптік тауарларды сынау бойынша 28
аккредиттелген зертханалар, сонымен қатар бұзбай бақылау зертханасы және
сынама палатасы бар. Республиканың 18 аймағындағы филиалдардың ауқымды
желісі, өз құрамында метрологиялық қызметтері, сынау зертханалары,
стандарттау және тауардың шығу тегін сараптау қызметтері бар сәйкестікті
растау бойынша органдары (СРО) Қазақстандағы өндірістің дамуына мүмкіндік
туғызып, техникалық реттеу және метрология саласында біртұтас саясат
жүргізіп отыр.
1.3 Бетон құрылыс өнімі және оның түрлері
Бетон, құйматас – жасанды тас материал; байластырғыш заттар (цемент,
гипс, алебастр, әктас, т.б.), су (кейде сусыз) және толтырғыш материалдар
(құм, малтатас, қиыршықтас, т.б.) кейде арнайы үстеме заттар қоспасының
қатаюы нәтижесінде алынады; маңызды құрылыс материалы. Қоспа қалыпқа
құйылғанға дейін бетон қоспасы деп аталады. Бетонның ең басты қасиеті оның
беріктілігінде. Беріктілігі негізінен байластырғыш материалдардың түрі мен
сапасына, бетонның орташа тығыздығына байланысты. Сондай-ақ ол бетон
бұйымдарының маркасымен (сығымға беріктілік шегімен, осьтік созылуымен
немесе иілу кезіндегі созылуымен) сипатталады.
Бетонды (французша beton, латынша bіtumen – тау шайыры) алғаш рет
ертедегі римдіктер күмбез, арка сияқты әсемдік-сәндік құрылыстарда
пайдаланған. Рим империясының күйреуімен бетонды пайдалану тоқтап, тек 18
ғасырда Батыс Еуропа елдерінде қайта қолданылды. 20 ғасырдың 40-жылдарынан
бастап құрылыстың қарқынды дамуына байланысты Қазақстанда бетон кеңінен
пайдаланыла бастады. Қазіргі уақытта Теміртау мен Павлодарда кеуек бетон,
Астана, Алматы, Семей, Шымкент, Атбасар қалаларында керамзит бетон, ал
Теміртау қаласында отқа төзімді бетон өндіріледі. Бетон құралымдар мен
бұйымдар – үйлердің, ғимараттардың және құрылыстардың бетоннан жасалған
арматурасыз не жеңіл арматураланған құралымдық элементтері.
Бетонның созылу беріктігі аз болғандықтан, бетон құралымдар мен
бұйымдар, көбінесе, сығушы күштер түсетін жерлерде қолданылады. Бетон
құралымдар мен бұйымдардың кең тараған түрлеріне: іргетастар, тастар мен
қабырғалық блоктар, гидротехникалық құрылыстар, бағандар, күмбездер,
көпірлік тіректер, жол және тротуар төсеніштері, т.б. жатады. Ал құралымға
созу күші түсетін жағдайда бетон құралымдар мен бұйымдарға болат арматура
қосылады. Бетон мен арматура қосылып жасалған құралымды темір-бетон
құралымдар дейді. Зауыттарда дайындалатын бірдей стандарт элементтерден
құралған құрама бетон құралымдарды құрылыстарда пайдалану өте тиімді болып
есептеледі. Ірі құрылыстар мен ғимараттардың құралымы әдетте тұтас бетоннан
жасалады.Бетон құралымдар мен бұйымдарының көпшілігі жоғары
механикаландырылған және автоматтандырылған кәсіпорындарда дайындалады да
құрылыс алаңына арнайы автокөлік түрлерімен жеткізіледі.
1 суретте бетонның классификациясы берілген. Толығырақ тоқталатын
болсақ.
1 сурет. Бетонның құрылыс материалының түрлері
Бетон құрамындағы байластырғыш түріне қарай:
Органикалық емес байластырғыштармен алынған бетон (цементті бетон,
гипсбетон, силикатты бетон, т.б. арнайы бетондар); Органикалық байластырғыш
заттармен алынған бетон (асфальтбетон, полимербетон) болып жіктеледі.
Орташа тығыздығына (көлемі бойынша) байланысты:
Аса ауыр (2500 кгм3-ден жоғары); Ауыр (1800 – 2500 кгм3); Жеңіл (1800 –
500 кгм3); Өте жеңіл (500 кгм3-ден төмен) болып бөлінеді.
Қолдану түріне қарай:
Құралымдық; құралымдық-жылу оқшаулағыш; жылу оқшаулағыш; арнайы
жасалған бетондар (отқа радиациялық қорғану, ыстыққа төзімді т.б.) болып
ажыратылады;гидротехникалық – платиналарға, су қоймаларына; жол бетоны –
адамдар жүруге арналған жол жиектері, аэродромдық және жол төсеулері.
Құрылымына қарай:
Босты сипатында – құрамындағы дәндердің арасында ауаның молекулалары да
кездеседі; Қаты – құрамындағы дәндердің барлығы бір-бірімен тығыз
байланысқан; Жұмыртқа тәрізді – құрамындағы ауа молекулалары белгілі-бір
реттілікті түзеп, ұяшық түзе байланысады; Ірі басты сипатында – ауа
молекулалары бейберекет сипатта орналасқан бетон түрі. Осы аталған түрден
басқа бетон тағы екі ірі топқа жіктеледі: конструкторлы және арнайы.
Конструкторлы түр ғимараттың шегаралық конструкторларында пайдаланады.
Оларға негізгі талап ретінде механикалық сипаттамасы сұралады. Арнайы
бетондарға белгілі бір мақсатқа қажет сипаттамасына ие бетон түрлері
кіреді. Мысалы, гидротехникалық, ыстыққа төзімді, радиациялық қауіпсіз,
химиялық тұрақты, және т.б.
1.4 Бетон дайындау технологиясы
Бетонның негізгі құрамы 4 компоненттен тұрады. Бұл әдетте цемент және
су. Сонымен қатар бұл материалдардың басты құраушылары болып ірі және ұсақ
толықтырғыштар да саналынады. Ірі толықтырғыш ретінде әдеттте қиыршық
тастар, ал кішілі толықтырғыш ретінде құм алынады. Сенімді және өміршең
ғимараттарды салу үшін күллі мәселелеріне дейін қарастырылған, жобаланған
бетонды пайдаланған жөн.
Бетон дайындау технологиясы жылдан жылға жетіліп келеді. Бетон
компоненттерінің дұрыс қатынасы нәтижесінде ғана сапалы және берік бетон
алуымызға болады. Бетон өндірісі кезінде келесі үрдістерді жіті бақылау
қажет.
Бетон құрамына әдетте әртүрлі фрапкция толықтырғыштары кіреді.
Толықтырғыш фракциясы аз болғанг сайын бето тығызырақ болады, сәйкесінше
сапасы дп жоғары болмақ.
Бетон бір уақытта қою әрі пластикалық бола алуы керек, ол оны қалау
үрдісін жеңілдетеді. Сонымен қатар бетон тығыздығы аз болған сайын ол
арқылы тұрғызылған ғимарат беріктірек болатынын естен шығармау қажет.
Бетон құрамындағы цемент оңтайлы түрде қолданылуы тиіс. Себебі ол
жеткіліксіз болса бетон тығыз емес, ал ол артық кетсе қажетсіз шығындар
болады.
Су – бетон құраушы элемент ретінде қышқылдар мен тұздардан
ажыратылады, керісінше жағдайда бетон сапасы күрт төмендеп кетуі мүмкін.
Бетон сияқты материалдың дайындалу технолгиясында бектілген нормалар
қатаң сақталуы тиіс. Дұрыс емес пропорциялар, дайындау уақыттары және өзге
де факторлардың дұрыс сақталынбауы бето сапасына айтарлықтай зиян тигізуі
мүмкін.Бетон құрылыста сонау антика дәуірінен бастап қолданылып келе жатыр.
Бетонды ойлап табушылар ежелгі ридіктер, сол уақытта салынған бетоо
ғимараттары бүгінгі күнге дейін тұр. Жаңа заманғы бето дайындау
технологиясы оның сапасына әәсерт ететін әртүрлі факторларды есепке алуды
қажет етеді. Біздің уақытымызға дейін бетон дайындау үрдісі ғалымдардың
зерттеу объектісі болып табылады. Негізгі компоненттер байланыстырушы зат
(ценмент), толықтырғыштар (қиыршық тас), және су болып табылады.
Қиыршық тас – тау тастарын жасанды үгітуден, гравий – тау тастарының
жел және су эрозиясы әсерінен үгітілуінен болады. Цементпен химиялық
реакцияға түсетін зиянды заттар үлкен қиындықтар туғызуы мүмкін. Бұл
қоспалар толықтырушылар арасынан жуу арқылы алынып тасталынады. Кеуекті
құрылымға ие ірі толоықтырушылар қатарына вулкандық шлактар мен пемза да
кіреді. Оларды қолдану кезінде ценменттің шоғары шығындалуын есепке алу
қажет. Бетонның жоғары сапасына қол жеткізу ірілі ұсақты толықтырғыштардың
қатынасын дұрыс таңдауға байланысты. Майда толықтырғыштарға құмның іртүрлі
типтері жатады, олар қопсытылған тау үгінділерінен болады. Көп жағдайда құм
дәнекетері кварцтелген болады, ал олардың өлшемдері 55 мм-ден аспайды.
Құмды да қолданар алдында бетон беріктігін төмендететін әртүрлі қоспалардан
(гипс, сульфаты, балшық, шаң). тазарту мақсатында алдын ала жуып алды.
Бетон дайындау үрдісінің маңызды компоненті әртүрлі зиянды қоспалардан,
гипстен, қышқылдардан тазартылған су. Көп жағдайда қажетті тазалаудан өткен
ас суы пайдаланылады. Кейбір шектік жағдайларында техникалық суда
қолданылуы мүмкін, бірақ бұл су қосымша химиялық анализден өтуі керек. Және
соңындағы маңызды байланыстырушы элемент – табиғи шикізат пен жасанды
қоспаның күйдірілуінен алынатын ценментті клинкерді үгіту әдісмен алынған
ценмент. Цементтің минималды шығындалуына қол жеткізу және цемент сапасын
жоғалтпас үшін өндіріс технологиясының барлық шарттарын сақтау керек. Бетон
дайындау үрдісіндегі цемент шығынының нормативі ҚЕжН (СНиП) бекітілген.
Бетон дайындаудың соңғы кезеңінде шикізат ретінде қолданылатын барлық
элементтерден бірыңғай қоспа дайындап алу қажет. Біркелкі құрамға қол
жеткізу үшін бетонды қоспа орнында оны мұқият араластрады. Оны қалыпқа құю
орнына жеткізілгенше бетонараластырғышта араластырып отырады. Бетонның
арнайы типтерін дайындау үшін арнайы ерекше технологияларды қолданады.
1.5 Бетонның эксплуатациялық қасиеттері
1.5.1 Сығуға беріктігі
Бетонның сипаттамасын беретін негізгі көрсеткіші – сығуға беріктігі,
ол арқылы бетонның классы белгіленеді. Ережегі сәйкес, бетонның классы
латын әріпі В және сандар арқылы белгіленеді, ол мегапаскаль өлшемімен
ұстап отырған қысымын көрсетеді. Мысалы, В25, берілген класстағы бетон 95 %
жағдайда 25 МПа қысымды ұстап тұр. Беріктік көрсеткішін анықтау үшін
коэффициенттерді де ескеру қажет, мысалы В25 классы үшін, сығуға нормативті
беріктіктігі – 18,5 МПа. Сығуға беріктік классына және созылуына жауап
беретін бетонның жасы, бетонның қату жағдайы мен дайындалуына байланысты
белгіленеді. Бұл мәліметтербелгісіз болған жағдайда, бетонның классы 28 күн
жастағы бетон ретінде белгіленеді.Бетонның беріктік классынан басқа да
маркасы белгіленеді, М және сандар көрсетіліп отырады, ол сандар 50-1000
арасында болуы тиіс және олар сығуға беріктігінің шекті мәнін береді,
кг∙ссм². 1 МЕСТ 26633-91 Ауыр және ұсақ дәнді бетон. Техникалық жағдайы
қосымшасы бойынша марка мен класс арасындағы келесі сәйкестік 1 кестеде
көрсетілген.Қатпаған қоспаның қаттылығын тексеру үшін қалыпты қату камерасы
пайдаланылады, ал дайын өнімнің қаттылығы Кашкаров балғасы, Физделя балғасы
мен Шмидт балғасы қолданылады.
1 кесте
Ауыр және ұсақ дәнді бетонның техникалық жағдайы*
Беріктігі бойыншаБеріктікгі бойынша Беріктігі бойынша Беріктікгі бойынша
бетонның классы бетонның сәйкес бетонның классы бетонның сәйкес
маркасы маркасы
B3,5 М50 B75 М1000
B30 М400 B35 М450
B35 М450 B40 М550
B40 М550 B45 М600
B45 М600 B50 М700
B50 М700 В60 М800
B55 М750 В65 М900
B60 М800 В70 М900
B65 М900 В75 М1000
B70 М900 В80 М1000
* Дереккөзі: 1 МЕСТ 26633-9
1.5.2 Ыңғайлытөселуі
Бетонның ыңғайлы төселуі бетон носос көмегімен бетондау кезінде
маңызды рөл атқарады. 2 кестеде МЕСТ 7473-94 Бетон қоспасы. Техникалық
жағдайы бойынша бетон қоспасының ыңғайлытөселуіне байланысты
белгіленулері келтірілген.
2 кесте
Бетон қоспасының техникалық жағдайы*
Ыңғайлытөселуіне байланысты Қаттылығы бойынша Конустың енуі,
маркасы нормасы см
Өте берік құйма
СЖ3 100-ден артық -
СЖ2 51-100 -
СЖ1 50-ден кем -
Берік
Ж4 31-60 -
Ж3 21-30 -
Ж2 11-20 -
Ж1 5-10 -
Қозғалмалы
П1 4 және кем 1-4
П2 - 5-9
П3 - 10-15
П4 - 16-20
П5 - 21 және артық
*Дерек көзі: МЕСТ 7473-94
2 суретте бетон құймасының қозғалғыштық қасиетін анықтау әдісі
көрсетілген. Бірінші тұрған бетон құймасының ерекше қатты түрі бейнеленген,
екінші үлгі қатты бетон құймасына тән, үшінші – қатырақ; төртінші үлгі –
қозғалғышты; бесінші үлгі – сұйық бетон құймасына тән.
2 сурет. Бетон құймасының қозғалғыштығын анықтау
2 суретте анықталған қасиеттері бойынша бетон құймасының бірнеше
қасиеттеріне байланысты жіктеуге болады. Ол 3 кестеде көрсетілген.
3 кесте
Ыңғайлытөселу дәрежесі бойынша бетон қоспасының
классиффикациясы
Қоспа БелгіленуіҚозғалуы, смМЕСТ 10181.1-82 бойынша, қаттылығы
Ерекше қаттыЖ4 - 31...
Өте қатты Ж3 - 21...30
Қатты Ж2 - 11...20
Қаттырақ Ж1 - 5...10
Қозғалғышты Щ 1...4 -
Иілгішті Щ 5...9 -
Өте иілгіштіП3 10...15 -
Сұйық П4 16... -
1.5.3 Басқа да маңызды көрсеткіштері
Бетонның басқа да эксплуатациялық көрсеткіштеріне мыналар жатады:
• иілуге беріктігі;
• аязға төзімділігі – F латын әріпімен белгіленеді және сандар 50-
1000, олар бетон шыдай алатын қату мен ері циклының саны;
• суөткізгіштігі – W латын әріпімен белгіленеді және 2-ден 20-ға
дейінгі сандар қойылады, ол осы маркалы бетонның төзетін су қысымын
көрсетедң;
Аязға төзімділігі мен су өткізгіштігі арнайы климат камерасында
сыналып белгіленеді.
МЕСТ 7473-94 Бетон қоспасы. Техникалық жағдайы! Бойынша, бетонды
белгілеу кезінде мыналар болуы тиіс:
1. дайындық дәрежесі;
2. беріктік классы;
3. ыңғайлытөселу, аязға төзімділігі, су өткізгіштік, оташа
тығыздығы;
4. стандарт белгісі.
Мысалы, БСГ В25 П3 F200 W6 МЕСТ 7473-94 бетоны үшін: қолдануға дайын,
беріктігі В25 ауыр бетон классына жататын, ыңғайлытөселу маркасы П3, аязға
шыдамдылығы F200 және су өткізгіштігі W6 бетон үлгісі.
2 ӨНІМ САПАСЫН БАҒАЛАУ
2.1 Тұтынушы мен дайындаушы үшін сапа ұғымы
Қазіргі заманғы өнімнің сапа ұғымы тұтынушының барлық қалауы мен
сұранысын толығымен қанағаттандыратын принципке негізделген, сондықтан осы
принцип өнімнің кез-келген жобасына енгізілуі керек.
Сапа – комплексті ұғым, оған әртүрлі анықтамалар беріледі. ЕОQ (Сапа
жөніндегі Европалық Ұйым) анықтамасы бойынша – бұл, тұтынушы сұранысын
қанағаттандыратын өнімнің дәрежесі. ИСО 9000-2000 стандарты бойынша Сапа
жүйесі – негізі мен терминологиясы, сапа – бұл, өнімнің меншікті
мінездемесінің жиыны тұтынушы суранысын іске асыратын дәреже. ИСО 8402
стандардында сапа ұғымы объект мінездемесінің жиыны ретінде анықталған,
оған белгіленген және болжанған қажеттіліктерді қанағаттандыра алатын
қасиет жатады. Ең көп тараған теориялардың бірі Авраама Маслоу ағылшын
ғалымының иерархиялық қажеттіліктер теориясы. Ол өз теориясын 50-ші жылдары
ұсынған, Маслоу теориясы бойынша, қажеттіліктің 5 жиыны немесе дәрежесі
бар, 3 сурет. Төменгі дәреже – негізгі немесе физиологиялық қажеттілік,
мысалы, тамақ, киім, тұрғылықты жер және т.б. деген қажеттіліктер –
биологиялық қажеттіліктер. Келесі дәрежесі – өмір соққысынан қауіпсіздік
қажеттілігі, оған ауру, мүгедектік, кедейлік және т.б. жатады –
физиологиялық қажеттілік. Одан жоғарғы дәреже – қоғамдық қажеттіліктер,
яғни басқа адаммен қатынас кезіндегі қажеттіліктер. Келісі дәреже –
мойындату қажеттілігі, атаққа, қоршағандардың сыйлауы және т.б. Ең жоғарғы
дәреже – өзін-өзі дамыту.
3 сурет. Маслоу бойынша қажеттілік дәрежесі
Қазіргі заманғы өнім сапасын басқару 4 бопқа жіктелген:
1. Құрылғы;
2. Бағдарламалық қамсыздандыру;
3. Өңделетін матриалдар;
4. Қызмет.
Жапондық сапа дәрежесі:
• 1 дәреже – стандартқа сәйкестігі;
• Қолдануға сәйкестігі;
• Нарықтың қажеттіліктріне сай болу;
• Жасырын қажеттіліктерге сәйкестік.
2.2 Сапа көрсекіштерінің номенклатурасы
Жалпы түрде өнімнің сапа деңгейін бағалау келесі кезеңдерден тұрады:
• сапа көрсеткіштері номенклатурасын анықтау және оның қажеттілігін және
жеткіліктілігін нақтылау;
• сапа көрсеткіштерінің мәндерін анықтау әдістерін жасау немесе таңдау;
• бағаланушы өнімнің сапа көрсеткіштерінің фактілерін анықтау үшін
бастапқы мәліметтерді және базалық көрс еткіштер мәндерін таңдау;
• сапа көрсеткіштерінің фактілі мәндерін анықтау және оларды базалық
мәндермен салыстыру;
• мүмкін болатын шешімдердің нұсқаларын салыстырмпалы талдау және ең
үздігін табу;
• басқарушылық шешімдерді қабылдау үшін нұсқауларды негіздеу.
Аталған кезеңдердің әрқайсысының мазмұны және олардың әрқайсысындағы
жұмыстардың көлемі елеулі түрде өнем сапасын бағалау мақсаттарына
байланысты болады.
Бағалау мақсаттары келесілермен негізделеді: сапаның қандай
көрсеткіштерін қарастыру үшін таңдау қажет, олардың мәндерін қандай
дәлдіктермен және қандай әдістермен анықтау қажет, ол үшін қандай құралдар
қажет болады, қалай өңдеп және бағалау нәтижелерін қандай формада ұсыну
қажет, мүмкін болатын шешімдердің қандай нұсқаларын өзара бір бірімен
салыстыру қажет және нұсқауларды негіздеу кезінде қандай сұрақтарға жауап
беру және т.б. Сапа көрсеткіштерін таңдау өнім қасиеттерінің сандық
сипаттамаларын, яғни өнім сапасы құрамына кіретін және өнім сапасы деңгейін
бағалауды қамтамасыз ететін сандық сипаттамалардың атауларының тізімін
анықтайды.
Өнімнің сапа көрсеткіштерінің номенклатурасын таңдағанда өнім
сапасының құрамына кіретін және оның сапа деңгейін бағалауға мүмкіндік
етуді қамтамасыз ететін өнім қасиеттерінің сандық сипаттамасының
атауларының тізімі белгіленеді.
Өнім сапасы көрсеткіштерінің номенклатурасын таңдау төмендегілерді
есепке алып негізделеді:
• өнімнің тағайындалуы мен қолдану шарты;
• тұтынушы талаптарының таңдауы;
• өнім сапасымен басқару тапсырмалары;
• сипатталатын қасиеттердің құрамы мен құрылымы;
• өнім сапасы көрсеткіштерінің негізгі талаптары.
Сапа көрсеткіштерінің номенклатурасы 4 кестеде көрсетілген.
4 кесте
Сапа көрсеткіштерінің номенклатурасы
М500 бетон үшін
Цемент, кг 216,83
Тас, кг 1355,93
Құм, кг 537,96
Су, л 185
2.3 Өнімнің сапа деңгейі
Бетонның техникалық деңгейі мен сапасын бағалау үшін сапа
көрсеткіштерінің келесі негізгі топтардың номенклатурасы қолданылады:
- тағайындау көрсеткіштері;
- сенімділік көрсеткіштері;
- эстетикалық көрсеткіштері;
- технологиялық көрсеткіштері;
- стандарттау мен сертификаттау көрсеткіштері;
- патентті-құқықтық көрсеткіштері;
- қауіпсіздік көрсеткіштері.
Тағайындалуы бойынша көрсеткіштер құрылымдық және технико-
пайдаланушылық қасиеттерді сипаттайды.
Тағайындау көрсеткіштер тобына кіреді:
- салмағы;
- габариттік өлшемдері.
Сенімділік көрсеткіштер тобына кепілді пайдалану уақыты кіреді.
Эргономикалық көрсеткіштер бұйымның адам мен ортаның өзара байланысын
сипаттайды және бұйымның өлшемдеріне құрастырушы бөліктерінің өзара
орналасуына, формасына қойылған талаптарына сәйкестігін анықтайды.
Эргономикалық көрсеткіштердің тобына пайдалану ыңғайлылығы кіреді.
Эстетикалық көрсеткіштер бұйымның өзінің қоғамдық құндылығын сезімдік
қабылдаушылық белгіде көрсете алу қабілетін сипаттайды, олар көлемдік
жобалау деңгейін есепке алады.
Эстетикалық көрсеткіштер тобына кіреді:
- құрылымның тұтастығы;
- бұйымның көркемдік жобалаудың заманға сай тенденцияларына сәйкестігі;
- қаптау саласы;
- сыртқы бетті таза өңдеу мен қаптау саласы.
Технологиялық көрсеткіштер өнімді дайындағанда материалдардың,
еңбектің және уақыттың шығындарын оптималды бөлуді негіздейтін өнім
қасиеттерін сипаттайды
Технологиялық көрсеткіштер тобына кіреді:
- дайындаудың еңбексыйымдылығының қосындысы;
- жалпы өзіндік құнының қосындысы;
- меншікті металлсыйымдылығы.
Стандарттау және унификаттау көрсеткіші бұйымда стандартты,
унифицирлі, бірегей тетіктер мен түйіндерді қолдану дәрежесін сипаттайды.
Бұйымның стандарттау мен унификациялауды қолдану коэффициентімен
есептеледі.
Қолдану коэффициентін мына формула бойынша есептейді:
Кnp = n-n0n
(2.1),
мұндағы n0 - бұйымның жалпы түр өлшемдер саны;
n - бірегей бөліктердің түр өлшемдер саны.
Бұйымның патентті-құқықтық деңгейі екі көрсеткіш арқылы бағаланады.
- патентті қорғау көрсеткіші;
- патентті тазалық көрсеткіші.
Қауіпсіздік көрсеткіші бұйымды қолдану кезінде оның қауіпсіздігін
негіздейтін ерекшеліктерді сипаттайды.
Өнімнің сапа деңгейін МЕСТ 15467-70 Өнімнің сапа көрсеткіштерінің
жиынтығын сәйкес базалық көрсеткіштер жиынтығымен салыстыруда негізделген
өнімнің сапасының сипаттамасы сәйкес акнықталады.
Өнімнің сапа деңгейін бағалау бойынша шаралар тізімі:
- сапа деңгейін бағалау мақсатын анықтау;
- сапа көрсеткіштер номенклатурасын таңдау мен оларды анықтау тәсілі;
- сапа көрсеткіштерді анықтау;
- сапа деңгейін бағалау әдісін таңдау;
- сапа деңгейін бағалау.
Сапа деңгейін анықтау үшін келесі әдістер қолданылады: диффиренциалды,
кешенді және аралас. Сапа деңгейін анықтау үшін дифференциалды әдісті
қолданайық онда қарастырылатын объектінің әрбір бірлік сапа көрсеткіштерін
бөлек-бөлек салыстырады. Сапа деңгейін бағалау үшін формула бойынша
қатыстық көрсеткішті анықтаймыз.
Qi=PiPiб
(2.2),
Qi=PiбPi
(2.3),
мұндағы Qi- қатыстық сапа көрсеткіші;
Pi- зерттелетін өнімнің көрсеткіші;
Piб-базалық өнімнің көрсеткіші.
Формула (2.2) көрсеткіштің өсуін және де сапаның жоғарлауын
көрсеткенде қолданылады, ал (2.3) формула көрсеткіштің төмендеуі сапаның
жоғарлауын көрсетсе қолданылады.
Егер қатыстық көрсеткіш 1-ге тең немесе үлкен болса, онда өнім сапасының
деңгейі эталон сапасының деңгейіне тең немесе үлкен болады. Ал егер кіші
болса, онда өнімнің сапасының деңгейін анықтаудың кешендік әдісін қолдану
қажет.
М500 бетон үшін сапа деңгейін анықтау кесте 5 келтірілген.
5 кесте
М500 бетон үшін сапа деңгейін анықтау
Сапа Сыналатын Базалық өнімнің Qi қатысты
көрсеткішінің өнімнің көрсеткіші көрсеткіші
атауы көрсеткіші
Өнімділігі, 10 8 1,15
кгсағ
Бетонның салмағы,10 10 1
кг
2.4 Сапалы бетонға қол жеткізу жолдары
2.4.1 Сапалы бетон ұғымын талдау
Бетонның сапасын негізінен сыртқы түріне қарап анықтауға болады. Дұрыс
таңдалған бетон құймасы араласу кезінен кейін біртекті болуы тиіс. Иілгішті
бетон құймасы, қатты бетон құймасына қарағанда құрамында цементі көп, оның
құрамынан цемет сүті ақпауы тиіс. Кері жағдайда бұл құйма сапасыз деп
танылады. Ал, қатты бетон құймасы дымданған жер секілді болуы тиіс.
Бетонның сапасын қарапайым конустың енуі арқылы білуге де болады:
пішінді конустан шешкен кезде, ірі байланыстырқыш заттары көрінбей, жай
ғана біртекті құйма толтырылғандай әсер беруі керек; конуконусты шешкен
кзде, бетонның массасы біріңғай, сынбай отыруы керек және цеметті сүт
бөлінбеуі тиіс; сапалы бетонды тасымалдаған кезде, ол қабыршақтанбауы тиіс,
яғни біртектілігі сақталады.
Күнделікті жағдайда бетонның сапасын күрекке сынау арқылы анықтауға
болады. Яғни күрекпен құйманы соғады және ол қалдырған ізі арқылы сапасын
тексереді: егер соққыдан кейін бос орындағы ірі толтырушылардың арасы
құймамен толтырылмаса, онда бетон құймасында ауа көпіршектері көптеп пайда
болады; егер соққыдан кейін өте терең із қалған болса, онда бетон
құймасында сұйықтығы көп дегенді білдіреді.
2.4.2 Бетон сапасына әсер ететін факторларды талдау
Бетонның сапасына әсер ететін бірнеше факторларды атап өтуге болады:
• кұрылым материалдарының бетіне тиетін қарапайым шөкпе су;
• бетон бетіндегі конденсат ылғал;
• атмосфера ауасында химиялық зиянды заттар (мысалы, сера, азот
оксидтері, көмірқышқыл газы және т.б.);
• адам ауылшаруашылықта қолданатын химиялық заттар;
• механикалық құбылыстар;
• тозу.
Бұл әсерлердің барлығы бетонның сапасына әсерін тигізгенімін,
айтарлықтай сапасын бұза қоймайды. Сондықтан мұндай факторлар көбіне
ескерілмей жатады. Басты әсер ететін негізгі факторларға мыналарды
жатқызуға болады:
• эксплуатация ережелерінң бұзылуы – аса көп масса, динамикалық
соққылар, шаршау, белсенді сұйықтың тершеңдігі және т.б.;
• қажалу мен ескіру – жол және аэродромдық қаптамалар, едендер және
т.б.;
• салқындату жүйесінің істен шығуы;
• арматураның коррозиясы;
• сақтандырғыш қабаттың қалыңдығының аз болуы;
• қатыру және еріту;
• заттардың химиялық әсерлемуі.
Осындай факторладың әсер етуі бетон өнімінің қызмет ету уақытын
белгілейді. Сондықтан бетон құймасы алғашынан-ақ стандарттардың барлығы
сақталып дайындалуы тиіс.
2.4.3 Коррозияның бетонға әсерін талдау
Құрылыс материалдарына қоршаған ортаның әсері әртүрлі. Бетон құрылыс
материалына да ортаның әсері де әртүрлі сипатта болады, сондықтан барлық
коррозиялық процесстерді атап өтуге болмайды. Олардың барлығы сыртқы
ортамен әсерлесу салдарынан болатын құбылыс. Коррозиялық процессті бағалау
үшін, және оның белсенділігін анықтау кезінде бетонды ортақ сипаты бар
топтарға бөліп ажырату ыңғайлы болып келеді.
Көптеген анализдің нәтижесінде орыс ғалымы В.М.Москвин бетонның
коррозия түрін ірі үш топқа жіктеді (4 сурет).
Москвин ұсынған коррозиялардан басқа да түрлерін көптеген авторлар
толықтыруда. Бетонның сұйық ортамен байланысының нәтижесінде - электро-
және биокоррозия пайда болады.
Электрокоррозия кезінде бетонның құрамындағы металл анодтары еріп,
нәтижесінде темірдің гидратты қосылысы пайда болады, яғни ол кезде бастапқы
металлдың өлшемінен айтарлықтай көп металл пайда болады, және осының
салдарынан қысымының өлшемі де артады. Темірбетондардың электрокоррозияға
ұшырау нәтижесінде үнемі электр тогын пайдаланушы жерасты және жер үсті
конструкциялар, энергия объекттері, өндіріс орындары қирайды. Темірбетонның
ішіне енетін ток металлдың коррозиясымен әсерлесуінен конструкцияда жыралар
пайда болып, бұзылады.
Ет, сүт, кондитерлік және басқа да тамақ өнеркәсібіндегі құрылыс
материалдары мен бетондарында биологиялық коррозия болады. Бактериялар,
саңырауқұлақтар және кейбір балдыршалар бетон құрамында көбейе алады,
сонымен қатар ауасы бар бостармен дамып құрамын өзгертіп отырады.
Метоболизм (органикалық қышқылдар) өнімдері цемент тастарын бұза
алады.
Электрокоррозия мен биологиялық коррозия сипатын, 5 суреттен көруге
болады.
4 сурет. Москвин бойынша бетон коррозиясының түрлері
Бетонды коррозиядан сақтау үшін мына әдістер қолданылады:
• цементтеу – цемент қоспасынның тығыздығын жоғарлату және су
өткізгіштігін төмендету;
• силикаттау – бетонның ауа босшаларын, тесу арқылы, әйнекпен толтыру;
• битумдау – қоспасына битум қосу арқылы су өткізгіштік және коррозияға
қарсылығын арттыру;
• смолиздау – бетонға 4 %-ті кремнийфторлы сутекті қышқыл енгізу.
5 сурет. Электрокоррозия және биологиялық коррозия
Бетонды коррозиядан сақтау үшін мына әдістер қолданылады:
• цементтеу – цемент қоспасынның тығыздығын жоғарлату және су
өткізгіштігін төмендету;
• силикаттау – бетонның ауа босшаларын, тесу арқылы, әйнекпен толтыру;
• битумдау – қоспасына битум қосу арқылы су өткізгіштік және коррозияға
қарсылығын арттыру;
• смолиздау – бетонға 4 %-ті кремнийфторлы сутекті қышқыл енгізу.
6 сурет. Арнайы қоспасыз бетонның 7 сурет. Арнайы қоспасыз
бұзылуы бетонның беріктігінің төмендеуі
2.5 Бетон сапасын анықтау әдістері
Бетон сапасын бағалау бетон өндірісінің барлық сатысында жүргізіледі,
бетондағы бастапқы материалдар қасиеттерін, бетон қоспасын дайындау және
тығыздану, бетонның құрылым жасауы және қатаюы, дайын өнім қасиетін анықтау
сынды бақылаларға түседі.
Кіріс бақылау өндіріске түсетін: цемент, толықтырғыш пен өзге шикізат
түрлерінің сәйкес стандарттар мен техникалық шарттарға сәйкестігі
тексеріледі. Өндіріске түсетін толықтырғыштарды кіріс бақылауға алады және
олардың негізгі қасиеттеріне сараптама жүргізеді.
Операциялық бақылау – бекітілген технологиялық үрдіске, технологиялық
карталар мен нұсқаулықтар бойынша бекітілген режиммен бетонның дайындалу
процесін бақылау.
Сапаны анықтау қорытындысы тікелей бақылау жүргізу сапасына байланысты
болады.
Бетон сапасын бақылау нәтижесі бойынша бетон оған қойылған талаптарға
сәйкес емес екендігі анықталынса, онда бетон қоспасының құрамын жақсарту
жолдары жан жақты қарастырылуы керек, ал құрылыс жағдайында
ұйымдастырушылармен тікелей келісе отырып оны ары қарай қолдану-қолданбау
жөнінде келісілген шешім қабылдану керек.
Бетон сапасы – бірнеше көрсеткіштер қатарын біріктіретін ұғым.
Бетонның негізгі тапсырмасы жүктемелерге шыдай білу, сол себепті де
сапа түсінігі сығылуға беріктікпен байланыстырады. Ол бетонның
механикалық қысымаға бұзылмай сақталуымен анықталынады.
Зертханалық жағдайда үлгілік бетонның бұзылу әдісімен сынауы іске
асырылады. Үлгіге қысым біртіндеп күшейеді және ол бұзылғандағы мән есепке
алынады. Беріктілікті сынаудың тағы бір әдісі үзілуге беріктілік. Сонымен
қатр су өткізбеушілік қасиеті, яғни конструкция арқылы су өтіп кеткізу
қасиеті.
Бетон сапасына дерелер әсер етеді. Бетон баяу кебетінің және бұл үрдіс
бірнеше аптаға созылатынын ескерте кеткен жөн. Сол себепті де кебе отырып
ол аласармауын бақылап отыру керек, себебі аласару ішкі сызаттар мен
қабаттануға әкеліп соқытрады. Қалыптау уақытында бір қалыпты нығыздалған
бетон нәтижесінде жоғары сапаны қамтамасыз етеді.
Бетон біркелкі кеппейді сол себепті де оның бетін периодты түрде сулап
отыру керек. Сулап отыру жиілігі сыртқы ауа-райы жағдайларына байланысты
болады. Ақырында бетон сапасы жұмысты төменгі температуралар кезінде
жүргізу нәтижесінде де нашарлауы мүмкін. Бұның себебі мұздың тығыздығы
судың тығыздығына қарағанда азырақ.
Бетон сапасын бұзылусыз анықтау да мүмкін. Ол үшін акустикалық барлау
технологиясы қолданылады. Дыбыстық толқынның таралуы екі көрсеткішке
байланысты: бетон тығыздығы және ондағы сызаттар, бос қуыстардың болуынан.
Ол толқындардың жылдамдығына әсер етеді.Толқындардың әртүрлі бағытқа
таралған жылдамдықтарын бақылай отырып ішкі пайда боған сызаттарды
анықтауымызға болады.
Сонымен қатар бетонның сапасын ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ..
1 БАСТАПҚЫ ЖӘНЕ НЕГІЗГІ
МӘЛІМЕТ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.1 Ұйым туралы
мәліметтер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... .
1.2 Кәсіпорынның негізгі қызмет
бағыттары ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ...
1.3 Бетон құрылыс өнімі және оның
түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1.4 Бетон дайындау
технологиясы ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ..
1.5 Бетонның эксплуатациялық
қасиеттері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.5.1 Сығуға
беріктігі ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ...
1.5.2
Ыңғайлытөселуі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ...
1.5.3 Басқа да маңызды
көрсеткіштері ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... .
2 ӨНІМ САПАСЫН
БАҒАЛАУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... .
2.1 Тұтынушы мен дайындаушы үшін сапа
ұғымы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... .
2.2 Сапа көрсекіштерінің
номенклатурасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.3 Өнімнің сапа
деңгейі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... .
2.4 Сапалы бетонға қол жеткізу
жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
2.4.1 Сапалы бетон ұғымын
талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
...
2.4.2 Бетон сапасына әсер ететін факторларды
талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.4.3 Коррозияның бетонға әсерін
талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2.5 Бетон сапасын анықтау
әдістері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
...
2.5.1 Бетон сапасын зертханалық әдіспен
анықтау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.5.2 Бетонға қойылатын жалпы техникалық талаптар
... ... ... ... ... ... ... ... .. .
2.5.3 Бетонға және қоспаға қойылатын
талаптар ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ...
3 ӨНІМДІ
СЫНАУ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ...
3.1 Бетон өнімінің беріктігін
сынау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
.
3.2 Бетонды пішінінің өзгеруіне
сынау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ...
3.3 Бетон өнімінің қоспаларын
сынау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ...
3.4 Бетонның су сіңіруіне
сынау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ..
4 ӨНІМДІ
СЕРТИФИКАТТАУ ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ...
4.1 ҚР мемлекеттік сертификаттау жүйесінің жалпы
ережелері ... ... ... ... ...
4.2 Өнімге сертификаттауды жүргізу тәртібі мен
ережелері ... ... ... ... ... ... . ..
4.2.1 Өтінішті беру мен
қарастыр ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ...
4.2.2 Өнімнің үлгілерін таңдауды
өткізу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
4.2.3 Сертификаттау мақсатында сынауларды
өткізу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
4.2.4 Сәйкестік сертификатын беру мен сертификатталған өнімді сәйкестік
белгісімен таңбалау құқығын
ұсыну ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ...
4.2.5 Өнімді сәйкестік белгісімен
таңбалау ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... .
4.2.6 Өнімнің сертификатталған сипаттамаларының тұрақтылығына
инспекциялық
бақылау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ...
4.2.7 Бетон өнімін сертификаттау туралы
ақпарат ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... .
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
КІРІСПЕ
Біздің еліміздің Бүкіләлемдік халықаралық сауда ұйымына енуі көптеген
ұйымдарда, өндірісте, өкілдіктерде жаңа басқару жүйесіне көшу қажеттілігін
тудырды, ол аз шығынмен өндіруді, жоғары сапалы өнімді шығаруға және де
Қазақстан нарығында талап етілетін және бәсекеге төтеп беретін деңгейге
жетуі қарастырылады. Сол себептен әрбір өнім мен қызмет көрсету сапасы
анағұрлым жақсы болуы үшін, өнім сапасына деген сұраныс та күн сайын
артуда. Құрылыс материалдары да шектен қалмады. Жас мемлекетіміз құрылыс
нысанын көптеп салып жатқандықтан, шет елдің өнімдірін қолданудан гөрі,
отандық құрылыс материалдары мен өнімдерін пайдалану тиіді әрі қолайлы,
сондықтан құрылыс материалдары мен өнімдері құрылыс нысанына кетпестен
бұрын тексеру мен сертификациядан өтуі керек.
Құрылыс нысанын тұрғызбас бұрын, құрылыс материалы мен өніміне деген
сұранысты қамтамасыз ете алатын өнеркәсіппен келісім шарт жасасады. Құрылыс
кезінде, эксплуатация мен ғимаратты жөндеу және құрылыс бөлшектерінің
тұрғызылуы мен конструкциясы көптеген физико-механикалық, физикалық және
техникалық әсерлерге тап болады. Сондықтан, ғимарат тұрғызылмас бұрын оның
әрбір материалы сапалы болуы тиіс. Сапалы құрылыс материалы беріктігі,
сенімділігі және ұзақ қызмет етуімен сипатталады. Осы тұрғыдан, әрбір
құрылыс өнімінің сапасын талдайтың әрбір сертификаттау орталығы өнімнің
сапасын тексеруге үлкен мән береді. Осы мақсат бойынша, менің дипломдық
жұмысымда ҰлтССО АҚ Алматы филиалы жағдайында құрылыс материалдарын
сынау зертханасында өнім сапасын талдау, оның ішінде Бетон өнімінің
сапасын талдауға үлкен мән берілген.
Құрылыс кезінде бетон материалына көп мән беріліп, құрылыс нысанының
басты объектісі болғандықтан, осы дипломдық жұмыста бетон құрылыс
материалына көп мән беріліп, оның сапасына деген сұранысы мен талабына
тоқталып өттім. Бетон (французша beton, латынша bіtumen – тау шайыры) -
жасанды тас құрылыс материалы, ол ғимарат тұрғызылу кезінде ең маңызды
рөлді атқаратын құрылыс материалы болғандықтан, оның түбегейлі зерттеп,
сапасын талдау үлкен мәнге ие. Бетон өнімінің сапасына шарт оның белгіленуі
мен құрылыс ғимараттарындағы жұмыс жағдыйы және ғимараттың конструкциясына
байланысты әртүрлі қойылады. Олар мыныдай сипаттаушы көрсеткіштерден
тұрады: беріктігі, орташа тығыздығы, әртүрлі әсерлерге тұрақтылығы,
пластикалық майысуы, теплофизикалық, қорғаныстық, декоративтік және басқа
да бетонның қасиеттері.
Дипломдық жұмыстың өзектілігі – құрылыс нысандарында қолданылатын
құрылыс материалдарының сапасын саралап, тексеру, сол арқылы адам өміріне
деген қауіпсіздікті жоғарлату.
Осы дипломдық жұмыстың негізгі мақсаты ҰлтССО АҚ Алматы филиалы
жағдайында құрлым материалдарын сынау зертханасында өнім сапасын талдау
болып табылады. Құрылыс материалдары адам өміріне зиянсыз әрі табиғи
әсерлерге ұзақ шыдай білу үшін, оларды сынақтан өткізіп, сапасы бойынша
саралау.Ол үшін сынау зертханасының жағдайы жоғары мүмкіндікті болып,
сонымен қатар мекеменің сапа менеджменті жүйесі жұмыс күйінде сақталып,
оның нәтижелілігі ИСО 9001-2009 талаптарымен сәйкестікте жоғарылатуы тиіс.
Дипломдық жұмыстың объектісі – құрылыс материалдары мен өнімдері, оның
ішінде бетон құрылыс материалы.
Бұл дипломдық жұмыс негізгі мақсатты орындау үшін және тақырыпты
толығымен ашу үшін келесідей бөлімдерден құралған: дипломдық жұмысты
әзірлеуге бастапқы мәлімет, мекеменің сапа менеджменті жүйесі, ұйым
стандарты және сапаны басқару, өнімді сынау және сертификаттау
қарастырылған.
1 БАСТАПҚЫ ЖӘНЕ НЕГІЗГІ МӘЛІМЕТ
1.1 Ұйым туралы мәліметтер
Ұлттық сараптау және сертификаттау орталығы АҚ стандарттау,
метрология және өнімнің сәйкестігін растау саласында қызмет көрсету, қызмет
көрсетулер және менеджмент жүйесі бойынша нарықтағы жетекші кәсіпорын болып
табылады. ҰлтССО АҚ-ның стандарттау, метрология және сәйкестікті растау
саласында біртұтас ғылыми-техникалық саясат жүргізетін республиканың 18
аймағында тармақталған филиалдар желісі бар.
Бірінші бағыты – стандарттау саласында қызмет көрсету.
Шаруашылықпен айналысатын субъектілерге әдістемелік және тәжірибелік
көмек көрсетіледі, нормативтік құжаттардың жобалары әзірленеді.
Әрбір филиалда республикада шығарылатын өнімдер мен қызмет
көрсетулердің номенклатурасы бойынша барлық шаруашылықпен айналысатын
субъектілер үшін қол жетімді анықтамалық-ақпараттық қор жинақталған және
толықтырылып отырады.Мемлекеттік және мемлекетаралық стандарттардың
автоматты деректер банкі кәсіпорындар мен ұйымдар үшін өнім өндіру кезінде
және халыққа қызмет көрсетулерді ұсыну барысында маңызды және жедел ақпарат
көзі болып табылады.
Екінші бағыты – салыстырып тексеру, калибрлеу, өлшем құралдарын жөндеу
арқылы және республиканың ұйымдары мен кәсіпорындарына жоғары дәлдіктегі
өлшеулерді орындауда тәжірибелік және әдістемелік көмек көрсету арқылы
өлшемдердің бірлігін тәжірибелік қамтамасыз етуді жүзеге асырады.
Ұйым жұмысының ең маңызды үшінші бағыт – сертификаттау. ҰлтССО АҚ
өнімдер мен қызметтердің сәйкестігін растау, сапа менджменті жүйесі,
экологиялық менеджмент, OHSAS, HACCP саласында жұмыс жүргізу құқығына
аккредиттелген.
Сынау зертханалары өнімнің кең номенклатурасының сертификаттық
сынауларының бірнеше түрлерін жүргізеді.Ұйымның қызмет көрсетулерінің сапа
кепілдігі ұйым мамандарының жоғары біліктілігі және мол практикалық
тәжірибесі болып табылады.ҰлтССО АҚ-ның барлық филиалдарында ИСО
9001:2000 халықаралық стандарттарына сәйкес сапа менеджменті жүйесі
енгізілген және жұмыс істейді.Ұйым мақсаты - барлық мүдделі тараптардың
сұраныстары мен үміттерін қанағаттандыруға бағытталған жұмыстарды және
қызмет көрсетулерді орындау кезінде сапаны басқару әдістерін үздіксіз толық
жетілдіру.ҰлтССО АҚ-ның анықтамалық-ақпараттық қорында ұсынылатын қызмет
көрсетулердің жылдам және жоғары сапалы болуына мүмкіндік туғызатын ауқымды
нормативтік базасы бар.Нақты айтқанда, мемлекеттік, мемлекетаралық,
халықаралық және ұлттық сатндарттар, санитарлық нормалар мен ережелер,
құрылыс нормалары және ережелері, ережелер, ұсыныстар, топтастырғыштар,
директивалар және басқа да қағаз және сондай-ақ электронды тасушыларда
ұсынылған нормативтік құжаттар.Кәсіпорын тарихы Қазақстандағы метрология
пайда болуынан бастау алып тамыры тереңге кетеді, яғни, Республикамыздың
территориясында бірінші болып Семейде Омбылық өлшем және салмақты
салыстырып тексеру палатасының мекеме-бөлімшесі ашылған өткен ғасырдағы
жиырмасыншы жылдар. 1928 жылы ол Өлкелік палата болып қайта құрылды. Оның
қызметі екі автономды республикаға – Қазақстан және Қырғызстанға таралды.
Республика астанасын Алматы қаласына көшіруге байланысты 1930 жылы Қазақтың
өлшем және салмақты салыстырып тексеру палатасы деген атау алған Өлкелік
палата Семейден Алматыға көшірілді. 1930 жылдан 1936 жылға дейінгі кезеңде
республика аймақтарында бөлімдері ашылды.1950 жылы тың өлкесі құрылуына
байланысты қарамағында Көкшетау, Қостанай, Павлодар және Солтүстік
Қазақстан зертханалары және Целиноградта орталығы бар Тың өлкелік
мемлекеттік өлшеуіш техникасы бойынша зертхана да құрылды.1965 жылы тың
өлкесінің таратылуына байланысты, Тың өлкелік мемлекеттік өлшеуіш техникасы
бойынша зертхана жабылды, ал оның базасында Стандарттарды және өлшеуіш
техникасын мембақылау Целиноград облыстық зертханасы құрылды.1988 жылы
стандарттарды және өлшеуіш техникасын мембақылау Целиноград облыстық
зертханасы КСРО Мемстандартының 1988 жылғы 6-қыркүйектегі № 370 бұйрығымен
Целиноградтық стандарттау және метрология орталығына ауыстырылды.
1992 жылы Целиноград қаласының атауы Ақмола деп өзгертілуіне
байланысты орталық Ақмолалық стандарттау және метрология орталығы деп атала
бастады. 1994 жылғы қаңтарда сертификаттау бөлімі ұйымдастырылды.
1999 жылы Ақмолалық СМСО Қазақстандық стандарттау, метрология және
сертификаттау орталығына қайта ұйымдастырылды.Жылдар сайын кәсіпорынның
атауы өзгеріп отырды, бірақ шешілетін мәселелердің мәні, жалпы алғанда, сол
күйінде қалды – стандарттау, метрология және сертификаттау бойынша
қызметтерді ажырамас кешенде ұсыну.Қазіргі таңда Ұлттық сараптау және
сертификаттау орталығы АҚ - бұл стандарттау, метрология және сертификаттау
саласындағы қызмет көрсету нарығының көшбасшысы.ҰлтССО АҚ шаруашылықпен
айналыстаын субъектілерге өнеркәсіптік меншіктегі объектілерге
(өнеркәсіптік үлгі, өнертабыс, пайдалы нұсқа және тауарлық белгі) күзет
құжаттарын алу үшін тапсырыс әзірлеуде әдістемелік көмек және кеңес береді.
1.2 Кәсіпорынның негізгі қызмет бағыттары
ҰлтССО АҚ аккредиттеу саласына Қазақстан Республикасындағы міндетті
сертификаттауға жататын өнімдер мен қызмет көрсетулердің барлығы дерлік
енеді, ал нақты айтсақ:
- ауыл шаруашылығы өндірісі және тамақ өнеркәсібінің өнімдері;
- парфюмерлік-косметикалық өнімдер;
- жеңіл өнеркәсіп өнімдері;
- құрылыс материалдары;
- буып-түйетін заттар;
- халық тұтынатын тауарлар;
- тұрмыстық химия тауарлары;
- электротехникалық, радиотехникалық, электронды бұйымдар;
- металлургиялық өнеркәсіп өнімдері;
- газ;
- мұнай химиясы өнімдері;
- қызмет көрсетулер (қоғамдық тамақтандыру, қонақ үй, туристік,
техникалық қызмет көрсету және автокөлік құралдарын жөндеу, мұнай өнімдері
базалары және ЖҚС, химиялық тазарту);
- OHSAS;
- HACCP.
ҰлтССО АҚ тауардың шығу тегін сараптау бойынша қызмет көрсетеді.
ҰлтССО АҚ республикадағы зергерлік бұйымдарды сынамалау және
таңбалауды жүзеге асыратын жалғыз ұйым болып табылады.
ҰлтССО АҚ-ның республиканың барлық аймақтарында сынау зертханалары
желісі бар. Өтініш берушілердің қызмет көрсетулеріне азық-түлік,
электротехникалық, құрылыс, өнеркәсіптік тауарларды сынау бойынша 28
аккредиттелген зертханалар, сонымен қатар бұзбай бақылау зертханасы және
сынама палатасы бар. Республиканың 18 аймағындағы филиалдардың ауқымды
желісі, өз құрамында метрологиялық қызметтері, сынау зертханалары,
стандарттау және тауардың шығу тегін сараптау қызметтері бар сәйкестікті
растау бойынша органдары (СРО) Қазақстандағы өндірістің дамуына мүмкіндік
туғызып, техникалық реттеу және метрология саласында біртұтас саясат
жүргізіп отыр.
1.3 Бетон құрылыс өнімі және оның түрлері
Бетон, құйматас – жасанды тас материал; байластырғыш заттар (цемент,
гипс, алебастр, әктас, т.б.), су (кейде сусыз) және толтырғыш материалдар
(құм, малтатас, қиыршықтас, т.б.) кейде арнайы үстеме заттар қоспасының
қатаюы нәтижесінде алынады; маңызды құрылыс материалы. Қоспа қалыпқа
құйылғанға дейін бетон қоспасы деп аталады. Бетонның ең басты қасиеті оның
беріктілігінде. Беріктілігі негізінен байластырғыш материалдардың түрі мен
сапасына, бетонның орташа тығыздығына байланысты. Сондай-ақ ол бетон
бұйымдарының маркасымен (сығымға беріктілік шегімен, осьтік созылуымен
немесе иілу кезіндегі созылуымен) сипатталады.
Бетонды (французша beton, латынша bіtumen – тау шайыры) алғаш рет
ертедегі римдіктер күмбез, арка сияқты әсемдік-сәндік құрылыстарда
пайдаланған. Рим империясының күйреуімен бетонды пайдалану тоқтап, тек 18
ғасырда Батыс Еуропа елдерінде қайта қолданылды. 20 ғасырдың 40-жылдарынан
бастап құрылыстың қарқынды дамуына байланысты Қазақстанда бетон кеңінен
пайдаланыла бастады. Қазіргі уақытта Теміртау мен Павлодарда кеуек бетон,
Астана, Алматы, Семей, Шымкент, Атбасар қалаларында керамзит бетон, ал
Теміртау қаласында отқа төзімді бетон өндіріледі. Бетон құралымдар мен
бұйымдар – үйлердің, ғимараттардың және құрылыстардың бетоннан жасалған
арматурасыз не жеңіл арматураланған құралымдық элементтері.
Бетонның созылу беріктігі аз болғандықтан, бетон құралымдар мен
бұйымдар, көбінесе, сығушы күштер түсетін жерлерде қолданылады. Бетон
құралымдар мен бұйымдардың кең тараған түрлеріне: іргетастар, тастар мен
қабырғалық блоктар, гидротехникалық құрылыстар, бағандар, күмбездер,
көпірлік тіректер, жол және тротуар төсеніштері, т.б. жатады. Ал құралымға
созу күші түсетін жағдайда бетон құралымдар мен бұйымдарға болат арматура
қосылады. Бетон мен арматура қосылып жасалған құралымды темір-бетон
құралымдар дейді. Зауыттарда дайындалатын бірдей стандарт элементтерден
құралған құрама бетон құралымдарды құрылыстарда пайдалану өте тиімді болып
есептеледі. Ірі құрылыстар мен ғимараттардың құралымы әдетте тұтас бетоннан
жасалады.Бетон құралымдар мен бұйымдарының көпшілігі жоғары
механикаландырылған және автоматтандырылған кәсіпорындарда дайындалады да
құрылыс алаңына арнайы автокөлік түрлерімен жеткізіледі.
1 суретте бетонның классификациясы берілген. Толығырақ тоқталатын
болсақ.
1 сурет. Бетонның құрылыс материалының түрлері
Бетон құрамындағы байластырғыш түріне қарай:
Органикалық емес байластырғыштармен алынған бетон (цементті бетон,
гипсбетон, силикатты бетон, т.б. арнайы бетондар); Органикалық байластырғыш
заттармен алынған бетон (асфальтбетон, полимербетон) болып жіктеледі.
Орташа тығыздығына (көлемі бойынша) байланысты:
Аса ауыр (2500 кгм3-ден жоғары); Ауыр (1800 – 2500 кгм3); Жеңіл (1800 –
500 кгм3); Өте жеңіл (500 кгм3-ден төмен) болып бөлінеді.
Қолдану түріне қарай:
Құралымдық; құралымдық-жылу оқшаулағыш; жылу оқшаулағыш; арнайы
жасалған бетондар (отқа радиациялық қорғану, ыстыққа төзімді т.б.) болып
ажыратылады;гидротехникалық – платиналарға, су қоймаларына; жол бетоны –
адамдар жүруге арналған жол жиектері, аэродромдық және жол төсеулері.
Құрылымына қарай:
Босты сипатында – құрамындағы дәндердің арасында ауаның молекулалары да
кездеседі; Қаты – құрамындағы дәндердің барлығы бір-бірімен тығыз
байланысқан; Жұмыртқа тәрізді – құрамындағы ауа молекулалары белгілі-бір
реттілікті түзеп, ұяшық түзе байланысады; Ірі басты сипатында – ауа
молекулалары бейберекет сипатта орналасқан бетон түрі. Осы аталған түрден
басқа бетон тағы екі ірі топқа жіктеледі: конструкторлы және арнайы.
Конструкторлы түр ғимараттың шегаралық конструкторларында пайдаланады.
Оларға негізгі талап ретінде механикалық сипаттамасы сұралады. Арнайы
бетондарға белгілі бір мақсатқа қажет сипаттамасына ие бетон түрлері
кіреді. Мысалы, гидротехникалық, ыстыққа төзімді, радиациялық қауіпсіз,
химиялық тұрақты, және т.б.
1.4 Бетон дайындау технологиясы
Бетонның негізгі құрамы 4 компоненттен тұрады. Бұл әдетте цемент және
су. Сонымен қатар бұл материалдардың басты құраушылары болып ірі және ұсақ
толықтырғыштар да саналынады. Ірі толықтырғыш ретінде әдеттте қиыршық
тастар, ал кішілі толықтырғыш ретінде құм алынады. Сенімді және өміршең
ғимараттарды салу үшін күллі мәселелеріне дейін қарастырылған, жобаланған
бетонды пайдаланған жөн.
Бетон дайындау технологиясы жылдан жылға жетіліп келеді. Бетон
компоненттерінің дұрыс қатынасы нәтижесінде ғана сапалы және берік бетон
алуымызға болады. Бетон өндірісі кезінде келесі үрдістерді жіті бақылау
қажет.
Бетон құрамына әдетте әртүрлі фрапкция толықтырғыштары кіреді.
Толықтырғыш фракциясы аз болғанг сайын бето тығызырақ болады, сәйкесінше
сапасы дп жоғары болмақ.
Бетон бір уақытта қою әрі пластикалық бола алуы керек, ол оны қалау
үрдісін жеңілдетеді. Сонымен қатар бетон тығыздығы аз болған сайын ол
арқылы тұрғызылған ғимарат беріктірек болатынын естен шығармау қажет.
Бетон құрамындағы цемент оңтайлы түрде қолданылуы тиіс. Себебі ол
жеткіліксіз болса бетон тығыз емес, ал ол артық кетсе қажетсіз шығындар
болады.
Су – бетон құраушы элемент ретінде қышқылдар мен тұздардан
ажыратылады, керісінше жағдайда бетон сапасы күрт төмендеп кетуі мүмкін.
Бетон сияқты материалдың дайындалу технолгиясында бектілген нормалар
қатаң сақталуы тиіс. Дұрыс емес пропорциялар, дайындау уақыттары және өзге
де факторлардың дұрыс сақталынбауы бето сапасына айтарлықтай зиян тигізуі
мүмкін.Бетон құрылыста сонау антика дәуірінен бастап қолданылып келе жатыр.
Бетонды ойлап табушылар ежелгі ридіктер, сол уақытта салынған бетоо
ғимараттары бүгінгі күнге дейін тұр. Жаңа заманғы бето дайындау
технологиясы оның сапасына әәсерт ететін әртүрлі факторларды есепке алуды
қажет етеді. Біздің уақытымызға дейін бетон дайындау үрдісі ғалымдардың
зерттеу объектісі болып табылады. Негізгі компоненттер байланыстырушы зат
(ценмент), толықтырғыштар (қиыршық тас), және су болып табылады.
Қиыршық тас – тау тастарын жасанды үгітуден, гравий – тау тастарының
жел және су эрозиясы әсерінен үгітілуінен болады. Цементпен химиялық
реакцияға түсетін зиянды заттар үлкен қиындықтар туғызуы мүмкін. Бұл
қоспалар толықтырушылар арасынан жуу арқылы алынып тасталынады. Кеуекті
құрылымға ие ірі толоықтырушылар қатарына вулкандық шлактар мен пемза да
кіреді. Оларды қолдану кезінде ценменттің шоғары шығындалуын есепке алу
қажет. Бетонның жоғары сапасына қол жеткізу ірілі ұсақты толықтырғыштардың
қатынасын дұрыс таңдауға байланысты. Майда толықтырғыштарға құмның іртүрлі
типтері жатады, олар қопсытылған тау үгінділерінен болады. Көп жағдайда құм
дәнекетері кварцтелген болады, ал олардың өлшемдері 55 мм-ден аспайды.
Құмды да қолданар алдында бетон беріктігін төмендететін әртүрлі қоспалардан
(гипс, сульфаты, балшық, шаң). тазарту мақсатында алдын ала жуып алды.
Бетон дайындау үрдісінің маңызды компоненті әртүрлі зиянды қоспалардан,
гипстен, қышқылдардан тазартылған су. Көп жағдайда қажетті тазалаудан өткен
ас суы пайдаланылады. Кейбір шектік жағдайларында техникалық суда
қолданылуы мүмкін, бірақ бұл су қосымша химиялық анализден өтуі керек. Және
соңындағы маңызды байланыстырушы элемент – табиғи шикізат пен жасанды
қоспаның күйдірілуінен алынатын ценментті клинкерді үгіту әдісмен алынған
ценмент. Цементтің минималды шығындалуына қол жеткізу және цемент сапасын
жоғалтпас үшін өндіріс технологиясының барлық шарттарын сақтау керек. Бетон
дайындау үрдісіндегі цемент шығынының нормативі ҚЕжН (СНиП) бекітілген.
Бетон дайындаудың соңғы кезеңінде шикізат ретінде қолданылатын барлық
элементтерден бірыңғай қоспа дайындап алу қажет. Біркелкі құрамға қол
жеткізу үшін бетонды қоспа орнында оны мұқият араластрады. Оны қалыпқа құю
орнына жеткізілгенше бетонараластырғышта араластырып отырады. Бетонның
арнайы типтерін дайындау үшін арнайы ерекше технологияларды қолданады.
1.5 Бетонның эксплуатациялық қасиеттері
1.5.1 Сығуға беріктігі
Бетонның сипаттамасын беретін негізгі көрсеткіші – сығуға беріктігі,
ол арқылы бетонның классы белгіленеді. Ережегі сәйкес, бетонның классы
латын әріпі В және сандар арқылы белгіленеді, ол мегапаскаль өлшемімен
ұстап отырған қысымын көрсетеді. Мысалы, В25, берілген класстағы бетон 95 %
жағдайда 25 МПа қысымды ұстап тұр. Беріктік көрсеткішін анықтау үшін
коэффициенттерді де ескеру қажет, мысалы В25 классы үшін, сығуға нормативті
беріктіктігі – 18,5 МПа. Сығуға беріктік классына және созылуына жауап
беретін бетонның жасы, бетонның қату жағдайы мен дайындалуына байланысты
белгіленеді. Бұл мәліметтербелгісіз болған жағдайда, бетонның классы 28 күн
жастағы бетон ретінде белгіленеді.Бетонның беріктік классынан басқа да
маркасы белгіленеді, М және сандар көрсетіліп отырады, ол сандар 50-1000
арасында болуы тиіс және олар сығуға беріктігінің шекті мәнін береді,
кг∙ссм². 1 МЕСТ 26633-91 Ауыр және ұсақ дәнді бетон. Техникалық жағдайы
қосымшасы бойынша марка мен класс арасындағы келесі сәйкестік 1 кестеде
көрсетілген.Қатпаған қоспаның қаттылығын тексеру үшін қалыпты қату камерасы
пайдаланылады, ал дайын өнімнің қаттылығы Кашкаров балғасы, Физделя балғасы
мен Шмидт балғасы қолданылады.
1 кесте
Ауыр және ұсақ дәнді бетонның техникалық жағдайы*
Беріктігі бойыншаБеріктікгі бойынша Беріктігі бойынша Беріктікгі бойынша
бетонның классы бетонның сәйкес бетонның классы бетонның сәйкес
маркасы маркасы
B3,5 М50 B75 М1000
B30 М400 B35 М450
B35 М450 B40 М550
B40 М550 B45 М600
B45 М600 B50 М700
B50 М700 В60 М800
B55 М750 В65 М900
B60 М800 В70 М900
B65 М900 В75 М1000
B70 М900 В80 М1000
* Дереккөзі: 1 МЕСТ 26633-9
1.5.2 Ыңғайлытөселуі
Бетонның ыңғайлы төселуі бетон носос көмегімен бетондау кезінде
маңызды рөл атқарады. 2 кестеде МЕСТ 7473-94 Бетон қоспасы. Техникалық
жағдайы бойынша бетон қоспасының ыңғайлытөселуіне байланысты
белгіленулері келтірілген.
2 кесте
Бетон қоспасының техникалық жағдайы*
Ыңғайлытөселуіне байланысты Қаттылығы бойынша Конустың енуі,
маркасы нормасы см
Өте берік құйма
СЖ3 100-ден артық -
СЖ2 51-100 -
СЖ1 50-ден кем -
Берік
Ж4 31-60 -
Ж3 21-30 -
Ж2 11-20 -
Ж1 5-10 -
Қозғалмалы
П1 4 және кем 1-4
П2 - 5-9
П3 - 10-15
П4 - 16-20
П5 - 21 және артық
*Дерек көзі: МЕСТ 7473-94
2 суретте бетон құймасының қозғалғыштық қасиетін анықтау әдісі
көрсетілген. Бірінші тұрған бетон құймасының ерекше қатты түрі бейнеленген,
екінші үлгі қатты бетон құймасына тән, үшінші – қатырақ; төртінші үлгі –
қозғалғышты; бесінші үлгі – сұйық бетон құймасына тән.
2 сурет. Бетон құймасының қозғалғыштығын анықтау
2 суретте анықталған қасиеттері бойынша бетон құймасының бірнеше
қасиеттеріне байланысты жіктеуге болады. Ол 3 кестеде көрсетілген.
3 кесте
Ыңғайлытөселу дәрежесі бойынша бетон қоспасының
классиффикациясы
Қоспа БелгіленуіҚозғалуы, смМЕСТ 10181.1-82 бойынша, қаттылығы
Ерекше қаттыЖ4 - 31...
Өте қатты Ж3 - 21...30
Қатты Ж2 - 11...20
Қаттырақ Ж1 - 5...10
Қозғалғышты Щ 1...4 -
Иілгішті Щ 5...9 -
Өте иілгіштіП3 10...15 -
Сұйық П4 16... -
1.5.3 Басқа да маңызды көрсеткіштері
Бетонның басқа да эксплуатациялық көрсеткіштеріне мыналар жатады:
• иілуге беріктігі;
• аязға төзімділігі – F латын әріпімен белгіленеді және сандар 50-
1000, олар бетон шыдай алатын қату мен ері циклының саны;
• суөткізгіштігі – W латын әріпімен белгіленеді және 2-ден 20-ға
дейінгі сандар қойылады, ол осы маркалы бетонның төзетін су қысымын
көрсетедң;
Аязға төзімділігі мен су өткізгіштігі арнайы климат камерасында
сыналып белгіленеді.
МЕСТ 7473-94 Бетон қоспасы. Техникалық жағдайы! Бойынша, бетонды
белгілеу кезінде мыналар болуы тиіс:
1. дайындық дәрежесі;
2. беріктік классы;
3. ыңғайлытөселу, аязға төзімділігі, су өткізгіштік, оташа
тығыздығы;
4. стандарт белгісі.
Мысалы, БСГ В25 П3 F200 W6 МЕСТ 7473-94 бетоны үшін: қолдануға дайын,
беріктігі В25 ауыр бетон классына жататын, ыңғайлытөселу маркасы П3, аязға
шыдамдылығы F200 және су өткізгіштігі W6 бетон үлгісі.
2 ӨНІМ САПАСЫН БАҒАЛАУ
2.1 Тұтынушы мен дайындаушы үшін сапа ұғымы
Қазіргі заманғы өнімнің сапа ұғымы тұтынушының барлық қалауы мен
сұранысын толығымен қанағаттандыратын принципке негізделген, сондықтан осы
принцип өнімнің кез-келген жобасына енгізілуі керек.
Сапа – комплексті ұғым, оған әртүрлі анықтамалар беріледі. ЕОQ (Сапа
жөніндегі Европалық Ұйым) анықтамасы бойынша – бұл, тұтынушы сұранысын
қанағаттандыратын өнімнің дәрежесі. ИСО 9000-2000 стандарты бойынша Сапа
жүйесі – негізі мен терминологиясы, сапа – бұл, өнімнің меншікті
мінездемесінің жиыны тұтынушы суранысын іске асыратын дәреже. ИСО 8402
стандардында сапа ұғымы объект мінездемесінің жиыны ретінде анықталған,
оған белгіленген және болжанған қажеттіліктерді қанағаттандыра алатын
қасиет жатады. Ең көп тараған теориялардың бірі Авраама Маслоу ағылшын
ғалымының иерархиялық қажеттіліктер теориясы. Ол өз теориясын 50-ші жылдары
ұсынған, Маслоу теориясы бойынша, қажеттіліктің 5 жиыны немесе дәрежесі
бар, 3 сурет. Төменгі дәреже – негізгі немесе физиологиялық қажеттілік,
мысалы, тамақ, киім, тұрғылықты жер және т.б. деген қажеттіліктер –
биологиялық қажеттіліктер. Келесі дәрежесі – өмір соққысынан қауіпсіздік
қажеттілігі, оған ауру, мүгедектік, кедейлік және т.б. жатады –
физиологиялық қажеттілік. Одан жоғарғы дәреже – қоғамдық қажеттіліктер,
яғни басқа адаммен қатынас кезіндегі қажеттіліктер. Келісі дәреже –
мойындату қажеттілігі, атаққа, қоршағандардың сыйлауы және т.б. Ең жоғарғы
дәреже – өзін-өзі дамыту.
3 сурет. Маслоу бойынша қажеттілік дәрежесі
Қазіргі заманғы өнім сапасын басқару 4 бопқа жіктелген:
1. Құрылғы;
2. Бағдарламалық қамсыздандыру;
3. Өңделетін матриалдар;
4. Қызмет.
Жапондық сапа дәрежесі:
• 1 дәреже – стандартқа сәйкестігі;
• Қолдануға сәйкестігі;
• Нарықтың қажеттіліктріне сай болу;
• Жасырын қажеттіліктерге сәйкестік.
2.2 Сапа көрсекіштерінің номенклатурасы
Жалпы түрде өнімнің сапа деңгейін бағалау келесі кезеңдерден тұрады:
• сапа көрсеткіштері номенклатурасын анықтау және оның қажеттілігін және
жеткіліктілігін нақтылау;
• сапа көрсеткіштерінің мәндерін анықтау әдістерін жасау немесе таңдау;
• бағаланушы өнімнің сапа көрсеткіштерінің фактілерін анықтау үшін
бастапқы мәліметтерді және базалық көрс еткіштер мәндерін таңдау;
• сапа көрсеткіштерінің фактілі мәндерін анықтау және оларды базалық
мәндермен салыстыру;
• мүмкін болатын шешімдердің нұсқаларын салыстырмпалы талдау және ең
үздігін табу;
• басқарушылық шешімдерді қабылдау үшін нұсқауларды негіздеу.
Аталған кезеңдердің әрқайсысының мазмұны және олардың әрқайсысындағы
жұмыстардың көлемі елеулі түрде өнем сапасын бағалау мақсаттарына
байланысты болады.
Бағалау мақсаттары келесілермен негізделеді: сапаның қандай
көрсеткіштерін қарастыру үшін таңдау қажет, олардың мәндерін қандай
дәлдіктермен және қандай әдістермен анықтау қажет, ол үшін қандай құралдар
қажет болады, қалай өңдеп және бағалау нәтижелерін қандай формада ұсыну
қажет, мүмкін болатын шешімдердің қандай нұсқаларын өзара бір бірімен
салыстыру қажет және нұсқауларды негіздеу кезінде қандай сұрақтарға жауап
беру және т.б. Сапа көрсеткіштерін таңдау өнім қасиеттерінің сандық
сипаттамаларын, яғни өнім сапасы құрамына кіретін және өнім сапасы деңгейін
бағалауды қамтамасыз ететін сандық сипаттамалардың атауларының тізімін
анықтайды.
Өнімнің сапа көрсеткіштерінің номенклатурасын таңдағанда өнім
сапасының құрамына кіретін және оның сапа деңгейін бағалауға мүмкіндік
етуді қамтамасыз ететін өнім қасиеттерінің сандық сипаттамасының
атауларының тізімі белгіленеді.
Өнім сапасы көрсеткіштерінің номенклатурасын таңдау төмендегілерді
есепке алып негізделеді:
• өнімнің тағайындалуы мен қолдану шарты;
• тұтынушы талаптарының таңдауы;
• өнім сапасымен басқару тапсырмалары;
• сипатталатын қасиеттердің құрамы мен құрылымы;
• өнім сапасы көрсеткіштерінің негізгі талаптары.
Сапа көрсеткіштерінің номенклатурасы 4 кестеде көрсетілген.
4 кесте
Сапа көрсеткіштерінің номенклатурасы
М500 бетон үшін
Цемент, кг 216,83
Тас, кг 1355,93
Құм, кг 537,96
Су, л 185
2.3 Өнімнің сапа деңгейі
Бетонның техникалық деңгейі мен сапасын бағалау үшін сапа
көрсеткіштерінің келесі негізгі топтардың номенклатурасы қолданылады:
- тағайындау көрсеткіштері;
- сенімділік көрсеткіштері;
- эстетикалық көрсеткіштері;
- технологиялық көрсеткіштері;
- стандарттау мен сертификаттау көрсеткіштері;
- патентті-құқықтық көрсеткіштері;
- қауіпсіздік көрсеткіштері.
Тағайындалуы бойынша көрсеткіштер құрылымдық және технико-
пайдаланушылық қасиеттерді сипаттайды.
Тағайындау көрсеткіштер тобына кіреді:
- салмағы;
- габариттік өлшемдері.
Сенімділік көрсеткіштер тобына кепілді пайдалану уақыты кіреді.
Эргономикалық көрсеткіштер бұйымның адам мен ортаның өзара байланысын
сипаттайды және бұйымның өлшемдеріне құрастырушы бөліктерінің өзара
орналасуына, формасына қойылған талаптарына сәйкестігін анықтайды.
Эргономикалық көрсеткіштердің тобына пайдалану ыңғайлылығы кіреді.
Эстетикалық көрсеткіштер бұйымның өзінің қоғамдық құндылығын сезімдік
қабылдаушылық белгіде көрсете алу қабілетін сипаттайды, олар көлемдік
жобалау деңгейін есепке алады.
Эстетикалық көрсеткіштер тобына кіреді:
- құрылымның тұтастығы;
- бұйымның көркемдік жобалаудың заманға сай тенденцияларына сәйкестігі;
- қаптау саласы;
- сыртқы бетті таза өңдеу мен қаптау саласы.
Технологиялық көрсеткіштер өнімді дайындағанда материалдардың,
еңбектің және уақыттың шығындарын оптималды бөлуді негіздейтін өнім
қасиеттерін сипаттайды
Технологиялық көрсеткіштер тобына кіреді:
- дайындаудың еңбексыйымдылығының қосындысы;
- жалпы өзіндік құнының қосындысы;
- меншікті металлсыйымдылығы.
Стандарттау және унификаттау көрсеткіші бұйымда стандартты,
унифицирлі, бірегей тетіктер мен түйіндерді қолдану дәрежесін сипаттайды.
Бұйымның стандарттау мен унификациялауды қолдану коэффициентімен
есептеледі.
Қолдану коэффициентін мына формула бойынша есептейді:
Кnp = n-n0n
(2.1),
мұндағы n0 - бұйымның жалпы түр өлшемдер саны;
n - бірегей бөліктердің түр өлшемдер саны.
Бұйымның патентті-құқықтық деңгейі екі көрсеткіш арқылы бағаланады.
- патентті қорғау көрсеткіші;
- патентті тазалық көрсеткіші.
Қауіпсіздік көрсеткіші бұйымды қолдану кезінде оның қауіпсіздігін
негіздейтін ерекшеліктерді сипаттайды.
Өнімнің сапа деңгейін МЕСТ 15467-70 Өнімнің сапа көрсеткіштерінің
жиынтығын сәйкес базалық көрсеткіштер жиынтығымен салыстыруда негізделген
өнімнің сапасының сипаттамасы сәйкес акнықталады.
Өнімнің сапа деңгейін бағалау бойынша шаралар тізімі:
- сапа деңгейін бағалау мақсатын анықтау;
- сапа көрсеткіштер номенклатурасын таңдау мен оларды анықтау тәсілі;
- сапа көрсеткіштерді анықтау;
- сапа деңгейін бағалау әдісін таңдау;
- сапа деңгейін бағалау.
Сапа деңгейін анықтау үшін келесі әдістер қолданылады: диффиренциалды,
кешенді және аралас. Сапа деңгейін анықтау үшін дифференциалды әдісті
қолданайық онда қарастырылатын объектінің әрбір бірлік сапа көрсеткіштерін
бөлек-бөлек салыстырады. Сапа деңгейін бағалау үшін формула бойынша
қатыстық көрсеткішті анықтаймыз.
Qi=PiPiб
(2.2),
Qi=PiбPi
(2.3),
мұндағы Qi- қатыстық сапа көрсеткіші;
Pi- зерттелетін өнімнің көрсеткіші;
Piб-базалық өнімнің көрсеткіші.
Формула (2.2) көрсеткіштің өсуін және де сапаның жоғарлауын
көрсеткенде қолданылады, ал (2.3) формула көрсеткіштің төмендеуі сапаның
жоғарлауын көрсетсе қолданылады.
Егер қатыстық көрсеткіш 1-ге тең немесе үлкен болса, онда өнім сапасының
деңгейі эталон сапасының деңгейіне тең немесе үлкен болады. Ал егер кіші
болса, онда өнімнің сапасының деңгейін анықтаудың кешендік әдісін қолдану
қажет.
М500 бетон үшін сапа деңгейін анықтау кесте 5 келтірілген.
5 кесте
М500 бетон үшін сапа деңгейін анықтау
Сапа Сыналатын Базалық өнімнің Qi қатысты
көрсеткішінің өнімнің көрсеткіші көрсеткіші
атауы көрсеткіші
Өнімділігі, 10 8 1,15
кгсағ
Бетонның салмағы,10 10 1
кг
2.4 Сапалы бетонға қол жеткізу жолдары
2.4.1 Сапалы бетон ұғымын талдау
Бетонның сапасын негізінен сыртқы түріне қарап анықтауға болады. Дұрыс
таңдалған бетон құймасы араласу кезінен кейін біртекті болуы тиіс. Иілгішті
бетон құймасы, қатты бетон құймасына қарағанда құрамында цементі көп, оның
құрамынан цемет сүті ақпауы тиіс. Кері жағдайда бұл құйма сапасыз деп
танылады. Ал, қатты бетон құймасы дымданған жер секілді болуы тиіс.
Бетонның сапасын қарапайым конустың енуі арқылы білуге де болады:
пішінді конустан шешкен кезде, ірі байланыстырқыш заттары көрінбей, жай
ғана біртекті құйма толтырылғандай әсер беруі керек; конуконусты шешкен
кзде, бетонның массасы біріңғай, сынбай отыруы керек және цеметті сүт
бөлінбеуі тиіс; сапалы бетонды тасымалдаған кезде, ол қабыршақтанбауы тиіс,
яғни біртектілігі сақталады.
Күнделікті жағдайда бетонның сапасын күрекке сынау арқылы анықтауға
болады. Яғни күрекпен құйманы соғады және ол қалдырған ізі арқылы сапасын
тексереді: егер соққыдан кейін бос орындағы ірі толтырушылардың арасы
құймамен толтырылмаса, онда бетон құймасында ауа көпіршектері көптеп пайда
болады; егер соққыдан кейін өте терең із қалған болса, онда бетон
құймасында сұйықтығы көп дегенді білдіреді.
2.4.2 Бетон сапасына әсер ететін факторларды талдау
Бетонның сапасына әсер ететін бірнеше факторларды атап өтуге болады:
• кұрылым материалдарының бетіне тиетін қарапайым шөкпе су;
• бетон бетіндегі конденсат ылғал;
• атмосфера ауасында химиялық зиянды заттар (мысалы, сера, азот
оксидтері, көмірқышқыл газы және т.б.);
• адам ауылшаруашылықта қолданатын химиялық заттар;
• механикалық құбылыстар;
• тозу.
Бұл әсерлердің барлығы бетонның сапасына әсерін тигізгенімін,
айтарлықтай сапасын бұза қоймайды. Сондықтан мұндай факторлар көбіне
ескерілмей жатады. Басты әсер ететін негізгі факторларға мыналарды
жатқызуға болады:
• эксплуатация ережелерінң бұзылуы – аса көп масса, динамикалық
соққылар, шаршау, белсенді сұйықтың тершеңдігі және т.б.;
• қажалу мен ескіру – жол және аэродромдық қаптамалар, едендер және
т.б.;
• салқындату жүйесінің істен шығуы;
• арматураның коррозиясы;
• сақтандырғыш қабаттың қалыңдығының аз болуы;
• қатыру және еріту;
• заттардың химиялық әсерлемуі.
Осындай факторладың әсер етуі бетон өнімінің қызмет ету уақытын
белгілейді. Сондықтан бетон құймасы алғашынан-ақ стандарттардың барлығы
сақталып дайындалуы тиіс.
2.4.3 Коррозияның бетонға әсерін талдау
Құрылыс материалдарына қоршаған ортаның әсері әртүрлі. Бетон құрылыс
материалына да ортаның әсері де әртүрлі сипатта болады, сондықтан барлық
коррозиялық процесстерді атап өтуге болмайды. Олардың барлығы сыртқы
ортамен әсерлесу салдарынан болатын құбылыс. Коррозиялық процессті бағалау
үшін, және оның белсенділігін анықтау кезінде бетонды ортақ сипаты бар
топтарға бөліп ажырату ыңғайлы болып келеді.
Көптеген анализдің нәтижесінде орыс ғалымы В.М.Москвин бетонның
коррозия түрін ірі үш топқа жіктеді (4 сурет).
Москвин ұсынған коррозиялардан басқа да түрлерін көптеген авторлар
толықтыруда. Бетонның сұйық ортамен байланысының нәтижесінде - электро-
және биокоррозия пайда болады.
Электрокоррозия кезінде бетонның құрамындағы металл анодтары еріп,
нәтижесінде темірдің гидратты қосылысы пайда болады, яғни ол кезде бастапқы
металлдың өлшемінен айтарлықтай көп металл пайда болады, және осының
салдарынан қысымының өлшемі де артады. Темірбетондардың электрокоррозияға
ұшырау нәтижесінде үнемі электр тогын пайдаланушы жерасты және жер үсті
конструкциялар, энергия объекттері, өндіріс орындары қирайды. Темірбетонның
ішіне енетін ток металлдың коррозиясымен әсерлесуінен конструкцияда жыралар
пайда болып, бұзылады.
Ет, сүт, кондитерлік және басқа да тамақ өнеркәсібіндегі құрылыс
материалдары мен бетондарында биологиялық коррозия болады. Бактериялар,
саңырауқұлақтар және кейбір балдыршалар бетон құрамында көбейе алады,
сонымен қатар ауасы бар бостармен дамып құрамын өзгертіп отырады.
Метоболизм (органикалық қышқылдар) өнімдері цемент тастарын бұза
алады.
Электрокоррозия мен биологиялық коррозия сипатын, 5 суреттен көруге
болады.
4 сурет. Москвин бойынша бетон коррозиясының түрлері
Бетонды коррозиядан сақтау үшін мына әдістер қолданылады:
• цементтеу – цемент қоспасынның тығыздығын жоғарлату және су
өткізгіштігін төмендету;
• силикаттау – бетонның ауа босшаларын, тесу арқылы, әйнекпен толтыру;
• битумдау – қоспасына битум қосу арқылы су өткізгіштік және коррозияға
қарсылығын арттыру;
• смолиздау – бетонға 4 %-ті кремнийфторлы сутекті қышқыл енгізу.
5 сурет. Электрокоррозия және биологиялық коррозия
Бетонды коррозиядан сақтау үшін мына әдістер қолданылады:
• цементтеу – цемент қоспасынның тығыздығын жоғарлату және су
өткізгіштігін төмендету;
• силикаттау – бетонның ауа босшаларын, тесу арқылы, әйнекпен толтыру;
• битумдау – қоспасына битум қосу арқылы су өткізгіштік және коррозияға
қарсылығын арттыру;
• смолиздау – бетонға 4 %-ті кремнийфторлы сутекті қышқыл енгізу.
6 сурет. Арнайы қоспасыз бетонның 7 сурет. Арнайы қоспасыз
бұзылуы бетонның беріктігінің төмендеуі
2.5 Бетон сапасын анықтау әдістері
Бетон сапасын бағалау бетон өндірісінің барлық сатысында жүргізіледі,
бетондағы бастапқы материалдар қасиеттерін, бетон қоспасын дайындау және
тығыздану, бетонның құрылым жасауы және қатаюы, дайын өнім қасиетін анықтау
сынды бақылаларға түседі.
Кіріс бақылау өндіріске түсетін: цемент, толықтырғыш пен өзге шикізат
түрлерінің сәйкес стандарттар мен техникалық шарттарға сәйкестігі
тексеріледі. Өндіріске түсетін толықтырғыштарды кіріс бақылауға алады және
олардың негізгі қасиеттеріне сараптама жүргізеді.
Операциялық бақылау – бекітілген технологиялық үрдіске, технологиялық
карталар мен нұсқаулықтар бойынша бекітілген режиммен бетонның дайындалу
процесін бақылау.
Сапаны анықтау қорытындысы тікелей бақылау жүргізу сапасына байланысты
болады.
Бетон сапасын бақылау нәтижесі бойынша бетон оған қойылған талаптарға
сәйкес емес екендігі анықталынса, онда бетон қоспасының құрамын жақсарту
жолдары жан жақты қарастырылуы керек, ал құрылыс жағдайында
ұйымдастырушылармен тікелей келісе отырып оны ары қарай қолдану-қолданбау
жөнінде келісілген шешім қабылдану керек.
Бетон сапасы – бірнеше көрсеткіштер қатарын біріктіретін ұғым.
Бетонның негізгі тапсырмасы жүктемелерге шыдай білу, сол себепті де
сапа түсінігі сығылуға беріктікпен байланыстырады. Ол бетонның
механикалық қысымаға бұзылмай сақталуымен анықталынады.
Зертханалық жағдайда үлгілік бетонның бұзылу әдісімен сынауы іске
асырылады. Үлгіге қысым біртіндеп күшейеді және ол бұзылғандағы мән есепке
алынады. Беріктілікті сынаудың тағы бір әдісі үзілуге беріктілік. Сонымен
қатр су өткізбеушілік қасиеті, яғни конструкция арқылы су өтіп кеткізу
қасиеті.
Бетон сапасына дерелер әсер етеді. Бетон баяу кебетінің және бұл үрдіс
бірнеше аптаға созылатынын ескерте кеткен жөн. Сол себепті де кебе отырып
ол аласармауын бақылап отыру керек, себебі аласару ішкі сызаттар мен
қабаттануға әкеліп соқытрады. Қалыптау уақытында бір қалыпты нығыздалған
бетон нәтижесінде жоғары сапаны қамтамасыз етеді.
Бетон біркелкі кеппейді сол себепті де оның бетін периодты түрде сулап
отыру керек. Сулап отыру жиілігі сыртқы ауа-райы жағдайларына байланысты
болады. Ақырында бетон сапасы жұмысты төменгі температуралар кезінде
жүргізу нәтижесінде де нашарлауы мүмкін. Бұның себебі мұздың тығыздығы
судың тығыздығына қарағанда азырақ.
Бетон сапасын бұзылусыз анықтау да мүмкін. Ол үшін акустикалық барлау
технологиясы қолданылады. Дыбыстық толқынның таралуы екі көрсеткішке
байланысты: бетон тығыздығы және ондағы сызаттар, бос қуыстардың болуынан.
Ол толқындардың жылдамдығына әсер етеді.Толқындардың әртүрлі бағытқа
таралған жылдамдықтарын бақылай отырып ішкі пайда боған сызаттарды
анықтауымызға болады.
Сонымен қатар бетонның сапасын ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz