МҮЛІКТІ СЕНІМГЕРЛІКПЕН БАСҚАРУ ШАРТЫ
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
1. МҮЛІКТІ СЕНІМГЕРЛІКПЕН БАСҚАРУ
1. 1. Мүлiктi сенiмгерлiкпен басқару туралы
ережелер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..6
1.2. Мүлікті сенімгерлікпен басқару
субъектілері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .16
1.3. Мүлікті сенімгерлікпен басқару
объектілері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...18
2 МҮЛІКТІ СЕНІМГЕРЛІКПЕН БАСҚАРУ ШАРТЫ
2.1. Тараптардың құқықтары мен
мiндеттерi ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ..20
2.2. Сенiмгер басқарушының бастамасымен сенiмнiң ауысуы
... ... ... ... ... ...36
2.3. Сенiмгер басқарушының
жауапкершiлiгi ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ..45
2.4. Мүлiктi сенiмгерлiкпен басқару шартының
тоқтатылуы ... ... ... ... ... ... . 52
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... .55
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ..59
КІРІСПЕ
Дипломдық жұмыстың тақырыбы мүлікті сенімгерлікпен басқару шарты. Осы
зерттеліп отырған жұмыста мүлікті сенімгерлікпен басқарудың негізгі
құқықтық мәселелері қарастырылды. Осы жұмыста әр түрлі Қазақстандық
ғалымдардың пікірлері салыстырылып және оны тереңірек зерттеу жұмыстары
қарастырылды. Бірақ бұл орайда Қазақстан Республикасының азаматтық құқық
теориясында сенімгерлікпен басқару құқытының заттық құқықтарға
жатқызылатындығы туралы пікір тұрақтанған. Осы көзқарас негіздірек боп
көрінеді. Мұндай түсінік өз кезегінде мүлікті сенімгерлікпен басқару шартын
бекіту сәтінде тараптар еркінің мазмұны туралы көзқарасты және
міндеттеменің мәнісіне сүйене отырып анықталатын шартта тікелей
көзделмеген, олардың құқықтары мен міндеттерін одан әрі бөлуді біршама
өзгертеді. Сенімгерлікпен басқару шарты ол бойынша құқыктар мен міндетгер
мүлікті сенімгер басқарушыға беру сәтінен бастап туындайтындықтан реалды
шарт больш табылады.
Мүлікті сенімгерлікпен басқару түсінігі тікелей заңнамадан туындайды.
Мүлікті сенімгерлікпен басқару қатынастары әрекететуші азаматтық заңнамада
ҚР АК 44-тарауының нормаларымен реттеледі. Ол "мүлікті сенімгерлікпен
басқару" 883-894-баптар.
Мүлiктi сенiмгерлiкпен басқару шарты бойынша бiр тарап
(сенiмгерлiкпен басқару құрылтайшысы) екiншi тарапқа (сенiмгер басқарушыға)
мүлiктi сенiмгерлiкпен басқаруға бередi, ал екiншi тарап құрылтайшы атаған
тұлғаның (пайда алушының) мүдделерi үшiн осы мүлiктi басқаруды жүзеге
асыруға мiндеттенедi. Егер Қазақстан Республикасының заң актiлерiнде немесе
көрсетiлген шартта өзгеше белгiленбесе, мүлiктi сенiмгерлiкпен басқару
шартының қолданылу кезеңiнде сенiмгерлiкпен басқару құрылтайшысы
сенiмгерлiкпен басқарылатын мүлiкке қатысты қандай да болсын iс-әрекеттердi
жүзеге асыруға құқылы емес. Сенiмгерлiкпен басқару шартында: мүлiктi
сенiмгерлiкпен басқару шартының нысанасы және мерзiмi; сенiмгерлiкпен
басқаруға берiлетiн мүлiктiң құрамы; пайда алушы туралы нұсқау; сенiмгер
басқарушының есеп беру мерзiмдерi мен нысаны; мүлiктi сенiмгерлiкпен
басқару шарты тоқтатылған жағдайда сенiп тапсырылған мүліктi алатын адамды
көрсету көзделуге тиiс.
Шарттардың жекелеген түрлерi үшiн заң актiлерiнде өзге де елеулi
талаптар көзделуi мүмкін. Шартта басқа талаптар да, оның iшiнде басқарушыға
берiлетiн сыйақының мөлшерi мен нысандары көзделуi мүмкiн. Шартта үшiншi
тұлғалардың сенiмгерлiкпен басқаруға берiлген мүлiкке құқығы көрсетiлуге
тиiс. Егер заң актiлерiнен немесе пайда болған қатынастар мәнiнен өзгеше
туындамаса, мүлiктi сенiмгерлiкпен басқару шарты туралы нормалар мүлiктi
сенімгерлiкпен басқаруды белгiлеудiң өзге де негiздерi бойынша пайда
болатын қатынастарға қолданылады.
Мүлiктi сенiмгерлiкпен басқару субъектiлерi.Меншiк иесi, сондай-ақ
өзге де заттық құықық субъектiсi немесе мүлiктi сенiмгерлiкпен басқаруға
беруге уәкiлеттi құзыреттi орган құрылтайшы бола алады. Егер заң
актiлерiнде өзгеше көзделмесе, кез келген адам сенiмгер басқарушы бола
алады.
Сенiмгер басқарушы тек оның келiсiмiмен тағайындалуы мүмкiн. Сенiмгер
басқарушы болып табылмайтын кез келген адам, сондай-ақ мемлекет немесе
әкiмшiлiк-аумақтық бөлiнiс пайда алушы (мүддесi үшiн мүлiктi басқару жүзеге
асырылатын тұлға) бола алады. Егер заң актiлерiнде немесе мүлiктi
сенiмгерлiкпен басқару шартында өзгеше көзделмесе, мүлiктi сенiмгерлiкпен
басқару құрылтайшысы пайда алушы болып табылады.
Мүлiктi сенiмгерлiкпен басқару объектiлерi. Егер заң актiлерiнде
өзгеше көзделмесе, ақшаны, бағалы қағаздарды және мүлiктiк құқықтарды қоса
алғанда, кез келген мүлiк сенiмгерлiкпен басқару объектiсi бола алады.
Сенiп тапсырылған мүлiктi сенiмгер басқарушы өзiне меншiк (шаруашылық
жүргiзу, оралымды басқару) құқығымен тиесiлi мүлiктен бөлек есепке алуға
тиiс. ¤зiне жүктелген мiндеттердi жүзеге асыру процесiнде сенiм
бiлдiрiлген басқарушы сатып алған және (немесе) алған мүлiк сенiп берiлген
мүлiк құрамына енгiзiледi. құрылтайшының сенiмгерлiкпен басқаруға берген
мүлкiне оның борыштары бойынша өндiрiп алуға жол берiлмейдi, бұған
Қазақстан Республикасының Азаматтық кодекстiң 1081-бабында көзделген
жағдайлар, сондай-ақ бұл тұлғаның дәрменсiздiгi (банкроттығы) қосылмайды.
құрылтайшы банкрот болған жағдайда осы мүлiктi сенiмгерлiкпен басқару
тоқтатылады және ол конкурстық массаға енгiзiледi. Кепiлге салынған мүлiктi
сенiмгерлiкпен басқаруға беру кепiл ұстаушыны осы мүлiктi өндiрiп алу
құқығынан айырмайды.
1. МҮЛІКТІ СЕНІМГЕРЛІКПЕН БАСҚАРУ
1. 1. Мүлiктi сенiмгерлiкпен басқару туралы ережелер
Сенімгерлікпен басқарудың қазіргі қатынастарына ұқсас қатынастардың
тарихи тамыры ұзаққа кетеді. Олар біздің заманымызға дейін пайда болды.
Мысалы көне Египетте мұралық мүлікке иелік ету, жасы кіші ханзадалар мен
ханшайымдардың меншігіне қамқоршы болу сенімхат бойынша үшінші тұлғалардың
мүдделерін білдіру бойынша қатынастар кеңінен таралған. Фараондардың мүлкін
және олардың балаларын көне египеттік шіркеулердің абыздары, яғни монархқа
жақын адамдар басқарған.
Сенімгерлікпен басқару идеясы, құқықтың бір затқа бөлуіне байланысты
(мысалы, супервация мен энфитевзис кезінде) рим құқығында нақтырақ көрініс
табады. Бертін келе ол англо-американдық құқық жүйесімен қабылданған
болатын.
Қазақстан Республикасының жаңа Азаматтық кодексін қабылдағанға дейін
мүлікті сенімгерлік негізде басқару қатынастарына аталас қатынастар да
болған. Мысалы, бұл хабарошарсыз кеткен деп танылған тұлғаның мүлкіне,
мұралық мүлікке белгіленетін қамқоршылық жағдайларына қатысты. Сонымен
бірге, оларды құқықтық реттеу тәжірибе жүзінде болмады. Осы және осыған
ұқсас кейбір басқа қатынастардың құқықтық мәнісі нақтыланбаған болатын.
Мүлікті оның меншік иесімен басқа тұлғаның беруді қамтамасыз ете алатын
қатынастарды тиімді түрде реттеуді табу кажеттілігі жеке меншікгің, сондай-
ақ меншіктің мақсаты бойынша мемлекетшске қарама-қайшы жеке нысанының
қалыптасуымен пайда болды.
Жеке меншіктің қалыптасуы бөтеннің мүлкіне тұрақты негізде иелік
етудің, комиссия, тапсырма, сақтау және басқа да шарттардың дәстүрлі
механизмдеріне қарағанда анағұрлым жетілген құқықтық нысандарын жасап
шығаруға деген потенциалды қажетгілікті анықтады.
Меншіктің жеке және мемлекеттік нысандарын бекіту, мемлекеттік
экономиканың ішкі тұйық жүйесіндегі қатынастарға қолданылатын оралымды
басқару мен шаруашылық жүргізу, мемлекеттік меншік жеке тұлғалардың қолына
берілуге тиіс болатын қатынастарды бірдей реттей алмайтындыққа алып келеді.
Оларды беру қажеттілігі әртүрлі себептерге байланысты болар еді. Ол мүлікті
жеке меншікке түпкілікті және қайтарусыз беру туралы шешім қабылдау кезінде
аралық кезең рөлін атқара алады. Сенімгерлікпен басқару меншіктің
мемлекеттік нысанына негізделген шаруашылық субъектілерінің кызмет етуі
кезінде сөзсіз туындайтын шыгындарды өтеуге қабілетті. Мәселен, ол
кәсіпорын қызметін оңтайлы және сауатты басқару үшін құрылуы мүмкін.
Аталған себептердің салдарынан базалық жүйелерді - сенімгерлікпен
басқарудың римдік құқықтык түп тұлғаларын және англо-американдық
трастсенімгерлік меншік институтын талдаудан альшған элеменггерді құрастыру
жүріп жатты.
И. У Жанайдаров біздің заңнамада сенімгерлік меншік институтының пайда
болуын кездейсоқтық дейді. Сенімгерлікпен басқару ұзақ мерзімді ғылыми
ізденулермен дайындалмады, лоббирленген жоқ. Алайда азаматтық құқықтың
осындай институтына деген объетивті қажеттіліктердің болуы күмән
келтірмейді. Реттелуі сенімгерлікпен басқару құқығынсыз мүмкін емес болатын
салалар да тез айқындала түсті.
И. У. Жанайдаров біздіц заңнамамызда мүлікті сенімгерлікпен басқару
институтының пайда болуын үш жағдаймен түсіндіреді. Біріншісі, нарықтық
экономикаға өтумен оралымды басқару құқығы және КСРО-ның құлау кезеңіне
жақын шаруашылық жүргізу құқығының бұрынғы құрылымы нарықтық ережелерге
сыйыспайтын, біршама ескірген боп көріне бастауына қатысты. Соның
салдарынан, сол кездегі кеңестік кәсіпорындардың құқықтық мәртебесін басқа
елдердің мемлекеттік кәсіпорындарының құқықтық мәртебелерімен салыстырмалы
құқықтык зерттеу жүргізілген болатын. Назарға англо-американдық
трастілінді, бірақ таза күйінде ол Қазақстан Республикасы мен кейбір ТМД
елдерінің, соның ішінде Ресейдің, жағдайларына қолайлы емес болып көрінді.
Басқа бір себеп болып жоғарыда аталған шарттық институттарға тиесілі
бірқатар қатынастардың реттелмегендігі табылды. Нәтижесінде, сенімгерлікпен
басқарудың әрекет етуші құқығының мазмұнына бара-бар экономикалық
қатынастарды құқықтық реттеуді іздеудің катализаторы болып белгілі бір
шамада Ресей Федерациясының заңнамасының дамуы және ресейлік авторлардың
тиісті теориялық ізденсітері табиғатын атап өткен жөн.
Сенімгерлікпен басқару құқығы жоғарыда атап өткеніміздей, Ресейді
сондай-ақ Қырғызстан мен кейбір басқа елдерді қоспағанда басқа мемлекттерде
тікелей аналогтарға ие емес. Яғни, ол жаңа және сонымен қатар құқықтық
қатынастардың мүлдем ерекше түрі болып табылады. Оған кеңестік азаматтық
құқықтың дәстүрлері мен оралымды басқару мен шаруашылық жүргізу құқығының
сол кездегі түсініктері ықпал еткені сөзсіз. Пост кеңестік мемлекетгер бас
тартқан сенімгерлік меншігінің құрылымы континентальдық жүйеге қайшы
келмейді, алайда мұндай қарама қайшылық сенімгерлік меншігін жоққа
шығарудың негізгі себебі ретінде жиі айтылатын болған. Рим құқығында меншік
құқығын беретін және бермейтін сенімгерлік мэмілелері ажыратылатын. Бұл
мiндеттi шарт арқылы алып тастауға немесе шектеуге болмайды. Азаматтық
құқық қатынастарына қатысушылардың адал, парасатты және әдiл әрекет жасауы
көзделедi. Азаматтар мен заңды тұлғалардың басқа жаққа зиян келтiруге,
құқықты басқа түрлерде қиянат жасап пайдалануға, сондай-ақ құқықты оның
мақсатына қайшы келетiндей етiп жүзеге асыруға бағытталған әрекеттерiне жол
берiлмейдi. Осы баптың 3-5-тармақтарында көзделген талаптарды орындамаған
жағдайда сот ол адамның тиiстi құқығын қорғаудан бас тарта алады. Азаматтық
құқықтарды қорғауды сот, төрелiк сот немесе аралық сот: құқықтарды
мойындату; құқық бұзылғанға дейiнгi болған жағдайды қалпына келтiру;
құқықты бұзатын немесе оның бұзылу қаупiн туғызатын әрекеттерге тыйым салу;
мiндеттi заттай орындатуға ұйғарым шығару; залалдарды, төленетiн айыпты
өндiртiп алу; мәмiленi жарамсыз деп тану; моральдық зиянның өтемiн төлету;
құқық қатынастарын тоқтату немесе өзгерту; мемлекеттiк басқару органының
немесе жергiлiктi өкiлдi не атқарушы органның заңдарға сәйкес келмейтiн
құжатын жарамсыз немесе орындауға жатпайды деп тану; азаматтың немесе заңды
тұлғаның құқыққа ие болуына немесе оны жүзеге асыруына кедергi жасағаны
үшiн мемлекеттiк органнан немесе лауазымды адамнан айыппұл өндiртiп алу
арқылы, сондай-ақ заң құжаттарында көзделген өзге де әдiстермен жүзеге
асырады.
Бұзылған құқықты қорғау үшiн өкiмет билiгi немесе басқару органына
өтiнiш жасау, егер заң құжаттарында өзгеше көзделмесе, құқық қорғау туралы
талап қойып сотқа жолдануға кедергi жасамайды.
Заң құжаттарында арнайы көзделген реттерде азаматтық құқықтарды
қорғау құқығы бұзылған адамның тiкелей iс жүзiндегi немесе заңдық
әрекеттерiмен жүзеге асырылуы мүмкiн (өзiн-өзi қорғау).
Құқығы бұзылған адам, егер заң құжаттарында немесе шартта өзгеше
көзделмесе, өзiне келтiрiлген залалдың толық өтелуiн талап ете алады.
Құқығы бұзылған адам жасаған немесе жасауға тиiстi шығыстар, оның
мүлкiнiң жоғалуы немесе зақымдануы (нақты нұқсан), сондай-ақ сол адамның
құқығы бұзылмаған болса, дағдылы айналым жағдайында оның алуына болатын,
бiрақ алынбай қалған табыстары (айрылып қалған пайда) залалдар деп
түсiнiледi. Мемлекеттiк өкiмет билiгi органының, өзге де мемлекеттiк
органның заңдарға сай келмейтiн құжат шығаруы, сондай-ақ осы органдардың
лауазымды адамдарының әрекетi (әрекетсiздiгi) салдарынан азаматқа немесе
заңды тұлғаға келтiрiлген залалды Қазақстан Республикасы немесе тиiсiнше
әкiмшiлiк-аумақтық бөлiнiс өтеуге тиiс.
Егер тәртiп бұзудың құқықтық салдарының пайда болуы тәртiп бұзушының
кiнәсiне байланысты болса, заң құжаттарында өзгеше көзделгеннен басқа
жағдайларда, ол кiнәлi деп ұйғарылады. Кәсiпкерлiк - меншiк түрлерiне
қарамастан, азаматтар мен заңды тұлғалардың, тауарларға (жұмысқа, қызметке)
сұранымды қанағаттандыру арқылы таза табыс табуға бағытталған, жеке
меншiкке (жеке кәсiпкерлiк) не мемлекеттiк кәсiпорынды шаруашылық басқару
құқығына (мемлекеттiк кәсiпкерлiк) негiзделген ынталы қызметi. Кәсiпкерлiк
қызмет кәсiпкердiң атынан, оның тәуекел етуiмен және мүлiктiк
жауапкершiлiгiмен жүзеге асырылады.
Мемлекет кәсiпкерлiк қызмет еркiндiгiне кепiлдiк бередi және оны
қорғау мен қолдауды қамтамасыз етедi. Заңдарда тыйым салынбаған қызметтi
жүзеге асырушы кәсiпкерлердiң құқықтары.
1) лицензия берiлетiн қызмет түрлерiнен басқа кәсiпкерлiк қызметтi
кiмнiң болса да рұқсатын алмай-ақ жүзеге асыру мүмкiндiгi арқылы.
2) экономиканың барлық салаларындағы кәсiпкерлiктiң барлық түрiн
бiр ғана тiркеушi органда тiркеудiң барынша қарапайым өз бетiмен жүргiзетiн
тәртiбiмен;
3) кәсiпкерлiк қызметке мемлекеттiк органдар жүргiзетiн тексерулердi
заң құжаттарымен шектеу арқылы; 4) кәсiпкерлiк қызметтi заң құжаттарында
көзделген негiз бойынша шығарылған сот шешiмi бойынша ғана ерiксiз тоқтату
арқылы.
5) жеке кәсiпкерлiк үшiн тыйым салынған, экспорт немесе импорт үшiн
тыйым салынған немесе шек қойылған жұмыс, тауарлардың түрлерi мен қызмет
тiзбесiн заң құжаттарында белгiлеу арқылы.
6) мемлекеттiк органдарды, лауазымды адамдарды, сондай-ақ өзге де
жақтар мен ұйымдарды кәсiпкерлердiң қызметiне заңсыз кедергi жасағаны үшiн
олардың алдындағы заңдарда белгiленген мүлiктiк жауапкершiлiкке тарту
арқылы.
6-1) атқарушы бақылау және қадағалау органдарына кәсiпкерлiк
субъектiлерiмен осы органдардың функциялары болып табылатын мiндеттердi
орындау мәнiнде шарттық қатынастарға кiруге тыйым салу арқылы;
7) заңдарда көзделген өзге де амалдармен қорғалады.
Мемлекеттiк қауiпсiздiк, құқық тәртiбiн қамтамасыз ету айналадағы
ортаны, азаматтардың меншiгiн, өмiрi мен денсаулығын қорғау мақсатында
тауарлардың, жұмыстың немесе қызметтiң кейбiр түрлерiн өндiру мен сату
мемлекеттiк лицензиялар арқылы жүзеге асырылады. Ондай тауарлардың,
жұмыстың немесе қызметтiң тiзбесi, мемлекеттiк лицензиялар беру тәртiбi заң
құжаттарымен немесе оларда белгiленген тәртiппен белгiленедi.
Сірә, нарықтық қалыптасуы, қоғамда жеке құқықтық категорияларды
қабылдаудың төмен деңгейі, азаматтардың заңға бағыныштылығы жағдайларында
сенімгерлік меншік институтын енгізу асығыстық, уақыт талабына сай
келмейтін шешім болары айқын еді. Болашақта, әрине, егер назар аударуға
тұрарлық сенімгерлікпен басқару құрылымымен қатар сенімгерлік меншік
құрылымы да өмір сүрсе, құқықтық палитра елеулі түрде молая түседі. Бұл
орайдаоның қолданылу аялары, сенімгерлікпен басқару мен сенімгерлік
меншікті ажырату белгілері және т.б. нақты белгіленуге тиіс. Мәселен,
сенімгерлікпен басқарудың объектісі болып тек заттар ғана табылмайды, ал
"сенімгерлік меншік" деген термин оньщ объектілері ретінде логикалық түрде
заттарды анықтайтын болады.
Мүлікті сенімгерлікпен басқарудың құқықтық қатынастарына тән ерекшелік
- оның таза күйінде заттық категорияға да, міндеттемелік құқықтық
қатынастар категориясына да жатқызылмайтындығында. Бұған қоса,
сенімгерлікпен басқарудың құрылымы оның кұрамында шартқа негізделген
сенімгерлікпен басқару және шарттан тыс пайда болатын сенімгерлікпен
басқару элементтерінің болуымен күрделендірілген.
Оның құрылымының "ала-құлалығы" бұл институттың тәжірибелік
маңыздылығын естежоққа шығармайды. Ол мәнісі бойынша жақын, бірақ өмірдің
әртүрлі аясында және әртүрлі объектілер бойынша пайда болмаған
қатынастардың кең ауқымды спектрін біріктіре алды.
Сенімгерлікпен басқару қатынастарының түріне ерекшеліктуралы айтқанда
біз мұны белгілі бір шамада шартты түрде жасаймыз. Жоғарыда айтқанымыздай
шарттан бір уақытта заттық та міндеттемелік те, авторлық та құқықтық
қатынастар пайда болуы мүмкін екенін ұмытпаған жөн. Сол бір немесе өзге
жағдайларда мүлікті сенімгерлікпен басқару жөніндегі міндеттеменің
біртұгас, яғни объективтік құқық мағынасындағы мазмұнын ескермеуге
болмайды.
"Мүлікті сенімгерлікпен басқару" және "мүлікті сенімгерлікпен басқару
шарты" деген түсінікгер бар. Біріншісі екіншісіне қарағанда кең ауқымды,
өйткені ол сенімгерлікпен басқарудың шартган басқа, өзге де негіздер
бойынша пайда болатын жағдайларын да қамтиды.
Алайда мұлдай бөлініс шартты сипатқа ие. Бұл тағы да біздің ойымызша,
барлық авторлар дерлік атап өткендей сенімгерлікпен басқаруды жаңаша
реттеумен байланысты шарттың қай кезде кажет болатыны және қай кезде қажет
болмайтындығы нақты анықталмаған.
Сенімгерлікпен басқару қатынастары "заң нұскауына орай", яғни сот
шешімі немесе әкімшілік актісі бойынша пайда болатын тәжірибе онша тиімді
емес көрінеді. Бұл "субъективизацияның" есебінен құқықтық қатынастардың
қатысушыларына, сол бір немесе өзге кұқықтық қатынастарға түсе отырып
өздерінің алдына қойған мақсаттарына қол жеткізуге барынша мүмкіндік
беретін жеке құқықгық реттеудің мүмкіндіктерін елеулі түрде төмендетеді.
Сенімгерлікпен басқару қатынасгарының пайда болуының құқыктық негізінің
(сот шешімінің, әкімшілік актінің) болуына қарамастан мүлікті
сенімгерлікпен басқару қатынастары субъектілерінің міндеттемелерінің
мазмұнын нақтылау қажет. Мүлікті басқару бойынша ауыртпалықты көтеретін
субъект өзі тап болған құқықтық жағдайда бірдей қалыптаса алатындығы
тұрғысынан қарағанда заңға сүйену (жалпы категорияларға) онша сенімді емес.
Мысалы егер тиісті қатынастар бастапқыда шарттан туындамайтын болса да,
мүлікті сенімгерлікпен басқару шарттарын бекітудің тәжірибелік механизмі
қажет.
Қалай болғанда да заңнамада жалпылама талаптардың болуы пайдасына
сенімгерлікпен басқару кұрылатын меншік иесі мен субъект мүдделерінің
белгілі бір кепілдігі болып табылады. Белгілі бір сәттерде сенімгерлікпен
басқару қатынастарын реттейтін нормалар сенімгерлікпен басқаруды жүзеге
асыратын тұлғаның да мүдделерін қорғауға мүмкіндік береді.
Жалпы, сенімгерлікпен басқару не мәміледен (шарттан), не әкімшілік
акт пен сот шешімін және мүлікті сенімгерлікпен басқару шартын қамтитын
аралас негізден туындайды деп бекіткен жөн. Мүлiктi сенiмгерлiкпен
басқаруды белгiлеу кезiнде сенiмгер басқарушы, егер шартта немесе заң
актiлерiнде өзгеше көзделмесе, өзiнiң иеленуiне, пайдалануына және билiк
етуiне берiлген мүлiктi пайда алушының мүддесі үшін өз атынан басқаруды
жүзеге асыруға мiндеттенедi.
Мүлiктi сенiмгерлiкпен басқару: мәмiле (атап айтқанда, шарт
бойынша, өсиеттi орындаушы (сенімгерлікпен басқарушы) тағайындалған өсиет
бойынша); сот шешiмдерi (банкроттық, әрекетке қабiлетсiз, хабар-ошарсыз
кеткен немесе қайтыс болды деп жарияланған азаматтың мүлкiне қорғаншылық
белгiлеген кезде және заң актiлерiнде көзделген басқа жағдайларда);
әкімшілік акт (кәмелетке толмаған, қайтыс болған адамның мүлкiне
қорғаншылық белгiлеген; кәсiпкер мемлекеттiк қызметке кiрген кезде және заң
актiлерiнде көзделген басқа жағдайларда) негiзiнде пайда болады
(белгiленедi).
Мүлікті сенімгерлікпен басқару тусінігі тікелей заңнамадан туындайды.
Мүлікті сенімгерлікпен басқару қатынастары әрекететуші азаматтық заңнамада
ҚР АК 44-тарауының нормаларымен реттеледі. Ол "мүлікті сенімгерлікпен
басқару" 883-894-баптар.
Кейбір заңды актілерде мүлікті сенімгерлікпен басқаруға қатысты
жекелеген нормалар бар. Мәселен, жоғарыда аталған Қазақстан Республикасының
"Қазақстан Республикасьшдағы банктер және банк қызметі туралы" Заңы. Бұл
заң ақшамен сенімгерлік трасталық операцияларды жасау мүмкіндігін көздейді
(аталған заңның 30-бабы) Қазақстан Республикасының 17 сәуір 1995 жылғы Заңы
аталған қызметті лицензиялауды көздейді.
Жергілікті нормалар Қазақстан Республикасының 20 маусым 1997 жылғы
"Қазақстан Республикасында зейнетақымен қамтамасыз ету туралы" Занында бар.
Зейнетақылық активтерді басқару жөніндегі қызмет те лицензиялауға жатады.
Қазақстан Республикасының 21 қантар 1997 жылғы "Банкроттық туралы" Заңы да
мүлікті сенімгерлікпен басқаруға қатысты. Сенімгерлікпен басқару туралы
нормалар Қазақстан Республикасының өзге де заңды акгілерінде бар.
Заңға сәйкес нормативтік актілер де бар. Мәселен, Қазақстан Респуб
ликасы Қаржы
министрлігінің мемлекеттік мүлік және жекелендіру Департаментінің 22 қазан
1998 жылғы қаулысымен бекітілген, кәсіпорындар мен акционерлік қоғамдар
акцияларының мемлекеттік пакеттерін сенімгерлікпен басқаруға беру
ережелері, Қазақстан Республикасы Үкіметінің 20 қаңтар 2000 жылғы 99
қаулысымен бекітілген мемлекеттік қызметшілердің мүлкін сенімгерлікпен
басқаруға беру тәртібі туралы ережелер және т.б. әрекет етеді.
Сенімгерлікпен басқару міндеттемелік құқықтық қатынастарының аясында
сенімгер басқарушы, егер шартта немесе заң актілерінде өзгеше көзделмесе.
Өзінің иеленуіне, пайдалануына және билік етуіне берілген мүлікті пайда
алушының мүддесі үшін өз атынан басқаруды жүзеге асыруға міндеттенеді.
Заңнамалық анықтама сенімгерлікпен басқарудың мазмұнын толық
қамтымаған. Сенімгер басқарушының өкілеттігі мүлікті иелену, пайдалану және
билеу жөніндегі кұқықтарды жүзеге асыруға әкелмейді. Басқаша айтсақ,
сенімгер басқарушы сенімгерлікпен басқаруға орай бұл өкілеттіктерді жүзеге
асыра алмайды. Сенімгерлікпен басқару осы құқықтарды оның иесі үшін жүзеге
асыруды білдіреді. Сенімгерлікпен басқару меншік иесі үшін оның құқықтарын,
сондай-ақ мүліктің осы түрімен тығыз байланысты құқықтарды жүзеге асыруды
білдіретін жағдайлар орын алуы мүмкін (бұл мысалға, бағалы қағаздарды
сенімгерлікпен басқару кезінде орьн алатын болады).
Сенімгерлікпен басқарудың тағы бір ерекшелігі болып мүлікгі қолайлы
түрде басқаруды жүзеге асыру үшін сенімгер басқарушының бар күш-жігерін
салуы табылады. Бұл, сенімгерлікпен басқару негізінен құқық иеленушісінде
мүлікті тиімді түрде пайдалану үшін қажетгі дағдылар мен білімдердің
жетіспеушілігі немесе болмауының орнын толтыру мақсатында құрылатындығымен
түсіндіріледі. Сенімгерлікпен басқару кезінде жалпы алғанда қандай да бір
іс-әрекеттерді жасауға нақты тапсырма болмайды. Меншік иесі немесе өзгенің
құқығын иеленуші сенімгерлікпен басқаруды құрудың жалпы мақсаттарын ғана
белгілей алады. Дәл солар сенімгер басқарушы үшін белгілі бір сомада
басшылыққа алатын нұсқау болады.
Жалпы, сенімгерлікпен басқаруды шарттан немесе заңнамамен көзделген
өзге де негізден туындайтын құқықтық қатынастардың кешені (заттық,
міндеттемелік, авторлық, абсолюттік және қатыстық) ретінде анықтауга
болады. Аталған кұқықтық қатынастар бір субъектінің құқықтарын басқа
субъектімен өз атынан, бірақ біріншісінің мүдделері үшін жүзеге асыруға
бағытталған.
Әрекет етуші заңнамаға сәйкес сенімгерлікпен басқару мыналардың
негізінде пайда болады (кұрылады):
1) Мәміле, сенімгерлікпен басқару, бұл туралы екі және одан да көп
тұлғалардың келісімі болатын, шарт бойынша және біржақты мәміле мәселен,
өсиетті орындаушы (сенімгер басқарушы) тағайындалған есиет бойынша пайда
болады.
2) сот шешімдері (банкроттық, әрекетке қабілетсіз, хабар ошарсыз кеткен
немесе қайтыс болды деп жарияланған азаматтың мүлкіне корғаншылық
белгілеген кезде және заң актілерінде көзделген басқа да жағдайларда);
3) әкімшілік акт (кәмелетке толмаған, қайтыс болған адамның мүлкіне
қорғаншылық белгілеген, кәсіпкер мемлекеттік қызметке кірген кезде және заң
актілерінде көзделген басқа жағдайларда).
1.2. Мүлікті сенімгерлікпен басқару субъектілері
Мүлікті сенімгерлікпен басқару субъектілері. Мүлікті сенімгерлікпен
басқарудың құқықтық қатынастарына қатысатындар: мүлікті сенімгерлікпен
басқарудың құрылтайшысы, мүлікті басқаратын сенімгер басқарушы және
пайдаланушы.
Мүлікті сенімгерлікпен басқарудың құрылтайшысы ретінде заттардың меншік
иесі, сондай-ақ оларға деген өзге де заттық кұқықтарды иеленуші, мысалы жер
пайдаланушы, мүлікті сенімгерлікпен басқаруға беруге уәкілетті құзыретті
орган бола алады.
Сенімгер басқарушы болып сенімгерлікпен басқару құрылтайшысының немесе
құқықтарына қатысты сенімгерлікпен басқару құрылған өзге де субъектінің
құқықтарын жүзеге асыратын субъект болып табылады.
Егер заң актілерінде өзгеше көзделмесе, кез келген адам сенімгер
басқарушы бола алады. Яғни, кәсіпкер де кәсіпкер емес те жеке тұлғалар,
коммерциялық және коммерциялық емес заңды тұлғалар.
Егер мүлікті басқару кәсіпкерлік қызметті жүзеге асыруды талап етсе,
онда аталған субъектілер кәсіпкерліктің көзделген режимін сақтауға міндетті
болады. Сенімгер басқарушыны тағайындау қалай жүзеге асатынына (яғни шарт
негізінде немесе шарт негізінде емес) қарамастан оның келісімі талап
етіледі. Сенімгер басқарушысының келісімінсіз одан талап етілетін іс-
әрекетгерді жасауга әрқашан да бір жақты емес екенін атап өткіміз келіп
отыр.
Кейбір жағдайларда сенімгер басқарушы өзінің және сенімгерлікпен
басқару құрылтайшысының арасында ерекше жеке сенімгерлік қатынастардыің
болуына байланысты тағайындалады.
Бұл мысалға, өсиет алушыны тағайындау кезінде орын алуы мүмкін. Мұндай
мотивация мүлікті сенімгерлікпен басқару шартында да болуы мүмкін. Бірақ,
шарт бойынша сенімгерлікпен басқару құрылтайшысы мүлікті сенімгер
басқарушының іскерлік касиеттеріне арқа сүйейтіні жоққа шығарылмайды, сол
кезде оның таңдауы осы субъектілер арасында жеке сенімгерлік қатынастардың
болуымен шартталмайды.
Пайда алушы — мүддесі үшін мүлікті басқару жүзеге асырылатын субъект
(тұлға). Сенімгер басқарушы болып табылмайтын кез келген адам. Соның ішінде
мемлекет немесе әкімшілік аумақтық бөлініс пайда бола алады.
Жалпы ереже бойынша мүлікті сенімгерлікпен басқару кұқьіктарды иеленуші
де болып табылатындығы білдіріледі.
Заң актілерімен немесе шартпен көзделген жағдайларда пайда алушы
болып сенімгерлікпен басқару құрылтайшысынан басқа да тұлға табылады. Бұл
әрекетке қабілетсіз, бірқатар жағдайларда қорғаншылық пен қамқорлық
органымен сенімгерлікпен басқаруды құру кезінде орын алады.
Мүлiктi сенiмгерлiкпен басқару субъектiлерi. Меншiк иесi, сондай-ақ
өзге де заттық құықық субъектiсi немесе мүлiктi сенiмгерлiкпен басқаруға
беруге уәкiлеттi құзыреттi орган құрылтайшы бола алады. Егер заң
актiлерiнде өзгеше көзделмесе, кез келген адам сенiмгер басқарушы бола
алады.
Сенiмгер басқарушы тек оның келiсiмiмен тағайындалуы мүмкiн. Сенiмгер
басқарушы болып табылмайтын кез келген адам, сондай-ақ мемлекет немесе
әкiмшiлiк-аумақтық бөлiнiс пайда алушы (мүддесi үшiн мүлiктi басқару жүзеге
асырылатын тұлға) бола алады. Егер заң актiлерiнде немесе мүлiктi
сенiмгерлiкпен басқару шартында өзгеше көзделмесе, мүлiктi сенiмгерлiкпен
басқару құрылтайшысы пайда алушы болып табылады.
1.3. Мүлікті сенімгерлікпен басқару объектілері
Мүлікті сенімгерлікпен басқару объектілері. Кез келген мүлік мүлікті
сенімгерлікпен басқару объектісі бола алады. Яғни ол жылжымалы және
жылжымайтын мүлікке (соның ішінде кәсіпорынның мүліктік кешендері жер
учаскілері) тарала алады. Сенімгерлікпен басқару объектілері - заттар бір
тектес және анықталған бола алады.
Сенімгерлікпен басқарудың объектісі ретінде мүліктік кұқықтар туралы
сөз қозғайтын болсақ, онда олар әдетте, интелектуалдық меншік объектілері
жөнінде туындайтын абсолютті мүліктік құқыкгар, жер пайдалану құқығы және
т.б. болып табылады. Сенімгерлікпен басқаруға өзге де мүліктік құқықтарды,
соның ішінде жалға алу құқығын беру жоққа шығарылмайды.
Салыстырмалы мүліктік құқықтарды беру іс жүзінде қиындатылған, өйткені
салыстырмалы құқықтың өтуі борышта аудару мен талап етуді беру ережелері
бойынша міндеттемелік қатынастар аясында жүзеге асырылуға тиіс және
борышқор бір уақытга салыстырмалы мүліктік құқықты сенімгерлікпен басқаруға
беруге ниеттенген түлғаның несие берушісі де болып табылуы мүмкін. Бірақ
салыстырмалы мүліктік құқықтар кәсіпорынның мүліктік кешенінің құрамында да
өтуі мүмкін.
Сенімгерлікпен басқаруға берілетін мүлік өз алдына жеке есепке алынады.
Сенімгер басқарушы сеніп тапсырылған мүлікті өзіне меншік қүқығы шаруашылық
жүргізу, оралымда басқару құқығы негізінде тиесілі мүліктен бөліп қоюға
міндетті (бұл жерде дене тұрғысынан бөліп қою емес, бөлек есепке алу туралы
сөз болып отыр). Өзіне жүктелген міндеттерді жүзеге асыру барысында кіріс,
онім, өсім және т.б.түрінде сенімгер басқарушы иеленген және (немесе)
алынған-дар сенім тапсырылған мүлік құрамына енгізіледі.
Заңнама сенімгерлікпен басқару объектілерінің ерекше режимін белгілей
отырып мүлікті сенімгерлікпен басқару қатынастарын белгілі бір шамада
тұрақтандырады. Мәселен, мұраға қалдырушының борыштарын несие берушілермен
өндіріп алу, сондай-ақ осы тұлғаның төлеуге шамасы жоқ (банкроттық)
жағдайларын қоспағанда. Құрылтайшының сенімгерлікпен басқаруға берген
мүлкіне оның борыштары бойынша өндіріп алуға жол берілмейді. Құрылтайшының
банкроттығы орын алған кезде оның мүлкін сенімгерлікпен басқару тоқтатылады
және ол кон-курстық массаға енгізіледі. Яғни бұл ерекшеліктер
кәсіпкерлердің, жеке және занды тұлғалардың мүліктерін сенімгерлікпен
басқаруға беру жағдайларына қатысты болып шығады. Кепілге салынған мүлікті
сенімгерлікпен басқаруға беру де кепіл ұстаушыны осы мүлікті өндіріп алу
қудығынан айырмайды.
Мүлiктi сенiмгерлiкпен басқару объектiлерi. Егер заң актiлерiнде
өзгеше көзделмесе, ақшаны, бағалы қағаздарды және мүлiктiк құқықтарды қоса
алғанда, кез келген мүлiк сенiмгерлiкпен басқару объектiсi бола алады.
Сенiп тапсырылған мүлiктi сенiмгер басқарушы өзiне меншiк (шаруашылық
жүргiзу, оралымды басқару) құқығымен тиесiлi мүлiктен бөлек есепке алуға
тиiс. ¤зiне жүктелген мiндеттердi жүзеге асыру процесiнде сенiм
бiлдiрiлген басқарушы сатып алған және (немесе) алған мүлiк сенiп берiлген
мүлiк құрамына енгiзiледi. құрылтайшының сенiмгерлiкпен басқаруға берген
мүлкiне оның борыштары бойынша өндiрiп алуға жол берiлмейдi, бұған
Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексінiң 1081-бабында көзделген
жағдайлар, сондай-ақ бұл тұлғаның дәрменсiздiгi (банкроттығы) қосылмайды.
құрылтайшы банкрот болған жағдайда осы мүлiктi сенiмгерлiкпен басқару
тоқтатылады және ол конкурстық массаға енгiзiледi. Кепiлге салынған мүлiктi
сенiмгерлiкпен басқаруға беру кепiл ұстаушыны осы мүлiктi өндiрiп алу
құқығынан айырмайды.
2 МҮЛІКТІ СЕНІМГЕРЛІКПЕН БАСҚАРУ ШАРТЫ
2.1. Тараптардың құқықтары мен мiндеттерi
Мүлікті сенімгерлікпен басқару шарты. Мүлікті сенімгерлікпен
басқару шарты бойынша бір тарап (сенімгерлікпен басқару құрылтайшысы)
екінші тарапқа (сенімгер басқарушыға) мүлікті сенімгерлікпен басқаруға
береді, ал екінші тарап құрылтайшы атаған тұлғаның (пайда алушының)
мүдделері үшін осы мүлікті басқаруды жүзеге асыруға міндеттенеді.
Жоғарыда айтылғанға сүйенетін болсақ, сенімгерлікпен басқару шарты бұл
сенімгер басқарушы құқықтарының өзіне тән жиынтығын белгілеуге және сонымен
қатар сенімгерлікпен басқару құрылтайшысының еркін ескеруге бағытталған
салыстырмалы құқықтық қатынас. Сенімгерлікпен басқарудың мақсаты мүліктен
кіріс алу, мүлікті ұлғайту немесе мүлікті тиісті күйінде ұстап тұру ғана
болуы мүмкін. Шарт, әрине, сенімгерлікпен басқарудың пайда болу
негіздерінің бірі болып табылады. Ол құқыққа қайшыларын қоспағанда, кез
келген талап тілекке сүйене отырып құрыла алады және іс жүзінде меншік
иесінің немесе өзге құқық иесі құқықтарының барлық көлемін жүзеге асыруға
мүмкіндік береді.
Ол аралас шарттық институттар -тапсырма шарттары мен комиссия шартынан
осыған қатысты ерекшеленеді. Сенімгерлікпен басқару меншік иесі құқықтарын
жүзеге асыруды әрқашан да көздемейтінін ескерген жөн. Мысалы, мүлікті
қамқоршыға беру кезінде, оған қамқорға алынгандар кәмелеттік жасқа толғанға
дейін мүлікті сақтау міндеті жүктеледі. Осы тұста Ресей Федерациясының
азаматтьтқ кұқық бойынша оқулық әдебиетінде сенімгерлікпен басқару
қатынастарының оралымды басқару мен шаруашылық жүргізудің заттық құқықтық
қатьшастарынан ерекшелігі туралы да айтылатындығын ескерте кеткен жөн
сияқты. Ресейлік авторлар мүлікті оралымды басқару мен шаруашылық жүргізу
құқығының негізінде иеленудің заттық құқықтық табиғатын мойындай отырып,
мүлікгі сенімгерлікпен басқару құқығы негізінде иеленуде мұны жоққа
шығарады.
Бірақ бұл орайда Қазақстан Республикасының азаматтық құқық теориясында
сенімгерлікпен басқару құқытының заттық құқықтарға жатқызылатындығы туралы
пікір тұрақтанған. Осы көзқарас негіздірек боп көрінеді. Мұндай түсінік өз
кезегінде мүлікті сенімгерлікпен басқару шартын бекіту сәтінде тараптар
еркінің мазмұны туралы көзқарасты және міндеттеменің мәнісіне сүйене отырып
анықталатын шартта тікелей көзделмеген, олардың құқықтары мен міндеттерін
одан әрі бөлуді біршама өзгертеді. Сенімгерлікпен басқару шарты ол бойынша
құқыктар мен міндетгер мүлікті сенімгер басқарушыға беру сәтінен бастап
туындайтындықтан реалды шарт больш табылады.
Сенімгерлікпен басқару шарты өз қатысушыларының қатынастарын
түрлендіруге мүмкіндік береді. Сенімгер басқарушы мүлікке деген құқықтарды
иеленушінің атынан шығатын мүлікті сенімгерлікпен басқару шартын, сондай-
ақ, сенімгер басқарушы өз атынан іс-әрекет ететін шартты бекітуге болады.
Сенімгер басқарушы мүлікті сенімгерлікпен басқару құрылтайшысының атынан іс-
әрекет ететін кезде, әрине, мүлікті сенімгерлікпен басқару құрылтайшысының
атынан іс-әрекетететін кезде, әрине, онда мүлікке деген заттық құқықтардың
пайда болуы туралы айтуға болмайды. Оны бекітудің жағдайы мен тараптардың
ішкі өзара қарым қатынастарына қарай сенімгерлікпен басқарушы шарты ақылы
да ақысыз да болуы мүмкін.
Сыйақы мөлшері бұл орайда шарттың өзімен анықталуға тиіс. Өйткені
мүлікті сенімгерлікпен басқаруға беру жағдайлары сенімгер басқарушы
қызметінің әсері және оны анықтау белгілері әрбір жеке жағдайда әртүрлі
болады. Алайда егер сыйақы мөлшері мысалы сонда да шартпен анықталмаған
болса, онда олар назар аударуға тұрарлық тараптар мүдделеріне сүйене отырып
анықталатын болады. Мүлікті сенімгерлікпен басқарудың ақылы шарты екі жақты
шарт болады, өйткені онда сенімгерлікпен басқару құрылтайшысының сыйақы
төлеу жөніндегі міндеттері көзделетін болады. Мүлікті сенімгерлікпен
басқарудың ақысыз шарты әдеттегідей бір жақты сипатқа ие болады.
Онда міндеттер сенімгер басқарушыға жүктеледі. Ал құкықтар
сенімгерлікпен басқару құрылтайшысына тиесілі болады. Мүлікті
сенімгерлікпен басқару шарты екі жақты шарт оған екі тарап мүлікті сенімгер
басқарушы және сенімгерлікпен басқару құрылтайшысы қатысады. Сенімгерлікпен
басқару шартының өзіне тән ерекшеліктерінің бірі болып, ол үшін шарт
еркіндігіне қатысты кейбір шектеулер көзделгені табылады. Заңнамада
көзделеген жағдайларда сол бір немесе өзге субъект сенімгерлікпен басқаруды
құруға тиіс. Соның ішінде мемлекеттік қызметші өз мүлкін беруге міндетті.
Бұл орайда сенімгерлікпен басқаруга беруге міндеттеу кез келген мүлікке
емес, кәсіпкерлік маңызы бар мүлікке таралады. Бұл акциялар үлестер,
коммерциялық ұйымдардың жарғылық қорына қатысу сондай-ақ мемлекеттік
қызметшіге меншік құқығы негізінде тиесілі өзге де мүлік сенімгерлікпен
басқаруға беру жөніндегі міндет ақшаға, сондай-ақ мемлекеттік қызметке
тұрғанға дейін жалға берілген өзге де мүлікке таралмайды. Осыған ұқсас
міндеттеу басқа жағдайларда да орын алуы мүмкін. Мысалы, қамқоршы мен
қорганшы органы өзіне заңнамамен жүктелетін міндеттерге сәйкес өз бетінше
өз құқықтарьщ жүзеге асыра алмайтын тұлғалар мүлкінің тағдырын шешуге
қатыспай қоймай тұра алмайды.
Сенімгер басқарушы жоғарыда айтылғандай мүлікті сенімгерлікпен басқару
шартын бекітуге мәжбүрлеи алмайды. Сенімгерлікпен басқару шарты үшінші
тұлғаның яғни пайда алушының, пайдасына жасалуы мүмкін. Бұл туралы
шарттың өзінде көрсетілу тетиіс. Мүлікті сенімгерлікпен басқару шарты
жазбаша нысанда жасалуға тиіс. Мүлікті сенімгерлікпен басқару шартының
талап етілетін жай жазбаша нысанын сақтамау жалпы ереже бойынша оның
жарамсыздығына алып келмейді. Қозғалмайтын мүлікті сенімгерлікпен басқару
шарты, қозғалмайтын мүлікті иеліктен айыру туралы шарт үшін көзделген нысан
мен тәртіп бойынша жасалады, яғни мемлекеттік тіркеуге алынуға жатады.
Кәсіпорынды сенімгерлікпен басқаруға беру шартын тіркеуге алу кезінде
кейбір қиындықтар туындайды. Кәсіпорынның мүліктік кешені ретінде
бөлінбейтіндігі туралы ұғым "бұзылады". Бұл кәсіпорын үшін арналған жер
учаскесіне деген құқықтарды және кәсіпорынның қалған мүлкіне деген
құқықтарды тіркеу әртүрлі органдарда жүзеге асырылатындығымен байланысты.
Қозғалмайтын мүлікті сенімгерлікпен басқаруға беру жөніндегі шарттың
жазбаша нысанын сақтамау немесе мұндай шартты тіркеуге алмау оның
жарамсыздығына әкеп соғады. Заңнама мүлікті сенімгерлікпен басқару шартының
елеулі талаптарын анықтаған. Оған шарт пәні туралы талап жатады.
Шарт пәні туралы талап сенімгерлікпен басқаруға берілетін мүліктің
кұрамын көрсету арқылы аяқталынуға тиіс. Бұл шарттың тағы бір елеулі
талаптарының бірі болып оның әрекет етуі мерзімі туралы талап табылады.
Сенімгерлікпен басқару әрқашан белгілі бір тұлғаның (тұлғалардың) мүддесі
(пайдасы) үшін жүзеге асырылатын болғандықтан, олар персонафикациялануға
тиіс және сенімгер басқарушы өзінің субъективтік міндеттерінің шектерін
нақты білуге тиіс. Сол себептен шарттың елеулі талабы болып пайда алушы
туралы талап табылады. Сенімгер басқарушы мүлікті сенімгерлікпен басқару
құрылтайшысы нұсқауларының қатаң шектерімен шектелмейді.
Соның салдарьшан мүлікті сенімгерлікпен басқару құрьштайшысының
сенімгер басқарушының өз бақылауында болуына қатысты кез келген талап
тілектері дұрыс негізге ие болуға және белгілі бір тәртіпте реттелуге тиіс.
Осы айтылғанға орай сенімгер басқарушьшың есеп беруінің мерзімінен нысаны
бекітетін мүлікті сенімгерлікпен басқару шартына елеулі талабына қатысты
заңнамалық талап жеткілікті түрде негізді болып табылады.
Сондай-ақ сенімгерлікпен басқару шарты тоқтатылған жағдайда сеніп
тапсырылған мүлік кімге берілуге тиіс екендігі туралы нұсқауды қамтыған
талап та елеулі болып табылады. Жекелеген шарттары үшін заңды актілермен
өзге де елеулі талаптар көзделеді. Мүмкін мәселен кәсіпорындарды және
акционерлік қоғамдар акцияларының мемлекеттік пакеттерін сенімгерлікпен
басқаруға беру ережелерімен (9-т) кәсіпорынды немесе акциялардың
мемлекеттік пакетін сенімгерлікпен басқаруға беру келісім шартының негізгі
талаптары көзделеді, осы нормативтік акті мазмұнының мағынасы бойынша онда
оның елеулі талаптары туралы сөз болып отыр.
Оларға өндіріс профилін өнім шығару көлемін белгілі бір деңгейде сақтап
қалу немесе оны бірте бірте ұлғайту туралы объект мүлкін өрттен
жарылыстардан, авариялардан, табиғи апаттардан сақтандыру және бірқатар
басқа да талаптар жатады. Егер сенімгерлікпен басқаруға берілетін мүлік
үшінші тұлғалардың құқықтарымен күрделенген болса, онда шартта осы
тұлғалардың мүлікке деген құқықтары көрсетілуге тиіс.
Шарт қосымша талаптарды да көздеуі мүмкін, солардың біріне сенімгер
басқарушыға сыйақы төлеу міндетін оның мөлшері мен нысанын көздейтін талап
жатады.
Тараптардың қуқықтары мен міндеттері. Сенімгер басқарушы сеніп
тапсырылған мүлікті шарт мақсаттарына сай басқаруға міндетті. Мысалы,
кәсіпорынды сенімгерлікпен басқару кезінде сенімгер басқарушы оның өзімен
анықталатын әрекеттер мен іс-шаралар кешенін жасауға міндетгі. Оларды
қаржыландырудың қайнар көзіне жеке өзінің, заемдық немесе өзге де жолмен
біріктірілген соның ішінде қайта инвестицияланған қаражаттар жатады.
Қолға алынатын барлық шаралар кәсіпорынды қаржылық экономикалық
сауықтыруға, дамытуға, қайта құруға, техника-технологиялық қайта
жабдықгауға, кәсіпорынның тұрақты және шығынсыз ағымдағы өндірістік
қызметін қамтамасыз ететін жаркын ұйымдастырушылық - техникалық және
әлеуметтік - экономикалық бағдарламалар кешенін жүзеге асыру үшін қолайлы
қаржылық жағдайды қалыптастыруға бағытталады. Қызметтің аталған бағыттары
мүлікті өзінің кәсіпкерлік қызметінде пайдалану үшін алатын, кез келген
сенімгер басқарушы қызметін жеткілікті түрде көлемді қылып сипаттайды. Осы
тұста мүлікті оның өсімін алу үшін беру қазіргі жағдайларда мүлікті
сенімгерліклен басқаруға берудің негізгі себептерінің бірі болып
табылатынын айта кеткен жөн. Мүлікке күтім көрсету, оны қалыпты күйінде
ұстап тұру, яғни мүлікті сақтау, әдетте қамқорға алынғанның мүлкін
сенімгерлікпен басқару және кейбір басқа да шектелген жағдайлар кезінде
негізделеді.
Мұралық мүлікті банкрот кәсіпорынның мүлкін сенімгерлікпен басқару
тиісінше мұралық құқықгық қатынастарды және банкроттық процедурасын жүзеге
асыру үшін кажетті іс-әрекеттерді жасауды көздейді. Сенімгер басқарушы
міндеттерінің мазмұнына, сондай-ақ объектілер режимі де ықпал етеді.
(Мысалы, жер қойнауын пайдаланушы ақша басқарушы режимі және т.б). Сенімгер
басқарушының мүлікті дұрыс басқару мақсатында сеніп тапсырылған мүлікпен
меншік иесі жасай алатын кез келген іс-әрекетті жүргізуге құқығы бар. Егер
субъектінің өзге кұқықтарын сенімгерлікпен басқару туралы сөз болып отырса,
онда тиісінше, ол басқа құқық иесінің құқықтарын толық көлемде жүзеге
асыруға құқылы болады.
Кез келген іс-әрекет жасай отырып, сенімгер басқарушы тиісті түрде
басқару критерийлеріне сүйенуге тиіс. Кейбір жағдайларда сеніп берілген
мүлікке деген сенімгер басқарушының құқықтары заң актілерімен, шартпен
немесе сенімгерлікиен басқару пайда болғанда негізге алынған өзге де
актімен шектелуі мүмкін. Осылайша, мүлікті сенімгерлікпен басқару шарты
бойынша қамқоршының немесе қорғаншының құқықтары шектеледі.
Қамқорлықтағы тұлғаның кірістері, соның ішінде қамқорлықтағы тұлғаға
оның мүлкін басқарудан тиесілі кірістер қамқоршымен немесе қорғаншы мен тек
қана қамқорлықтағы тұлғаның мүддесі үшін және қамқорлықпен қорғаншылық
органының алдын ала рұқсатымен ғана жұмсалуға тиіс.
Қамқорлықтағы тұлғаның мүлкін иеліктен айыру жөніндегі мәмілелер
шектеледі. Кәсіпорынды акицонерлік қоғамдар акцияларының мемлекеттік
пакетін сенімгерлікпен басқару кезінде сенімгер басқарушылар мүлікке билік
етуге өз құқықтары жағынан шектелетін болады. Сенімгер басқарушының өзіне
берілген қозғалмайтын мүлікке билік ету құкығы тікелей Азаматтық кодекспен
шектеледі. Ол қозғалмайтын мүлікті иеліктен айыру мен кепілге салуды
сенімгерлікпен басқаруды белгілеу туралы актіде тікелей көрсетілген
жағдайда ғана жасауға құқылы.
Сенімгер басқарушы мүлікті сенімгерлікпен басқару кезінде өзі жасаған
қажетті шығындарды өтетіп алуға құқылы. Олар не құрылтайшының (пайда
алушының) есебінен, не сеніп тапсырылған мүліктің есебінен өтеледі. Кейбір
жағдайларда сенімгерлікпен басқару шығындарын өтеудің қайнар көзі болып
сеніп тапсырылған мүлікгі пайдаланудан түскен кіріс табылады.
Мүлікті сенімгерлікпен басқару шартында тікелей көзделген жағдайларда
сенімгер басқарушы өз қызметі үшін өзіне сыйақы төлеуді талап етуге құқылы.
Сенімгер басқарушының мүлікті иеленуінің заттық, құқықтық табиғаты оған ез
иелігін қорғауды және заттарға қатысты мүлікті сенімгерлікпен басқару
жүзеге асырылатын басқа да құқықтарды беруден айқын көрінеді. Ол басқа
біреудін заңсыз иеленуінен өзіне сеніп тапсырылған мүлікті қайтарып алуға,
сондай ақ оның басқару құқығын жоюды бұл құқық бұзушылық иеленуді бұзумен
байланысты болмаса да талап етуге құқылы. Сенімгер басқарушы құрылтайшыға
және пайда алушыға мүлікті сенімгерлікпен басқару шартында белгіленген
мерзім мен тәртіп бойынша өз қызметі туралы есеп беруге міндетті.
Егер оған қандай да бір себептер түрткі болса, кұрылтайшының және
(немесе) пайда алушының талап етуі бойынша сенімгер басқарушының қызметі
туралы есеп өзге жағдайда да дереу берілуге тиіс. Сенімгер басқарушының өзі
үшін белгіленген шектеулерді бұза отырып жасаған мәмілесі жарамсыз деп
танылады. Егер мұндай мәмілеге қатысушы үшінші тұлғалар ондай шектеулерді
білмесе және білуге тиіс болмаса, ол жарамды деп танылады.
Сенімгер басқарушы өзіне берілген құкықты асыра пайдаланып немесе өзі
үшін белгіленген шеетеулерді бұзып жасаған мәміле бойынша міндеттемені
сенімгер баскарушы өз мүлкі есебінен мойнына алады. Сенімгер басқарушының
мүлкі жеткіліксіз болған кезде және орын алып отырған құқық бұзушылықтар
туралы үшінші түлғалар мәлімделмеген жағдайда, міндеттемелер меншік иесі
мүлкінің, өзге кұқық иесінің есебінен де орындала алады. Бұл жағдайларда
сенімдер басқарушы кұрылтайшы алдында шартқа және заң актілеріне сәйкес
жауап береді. Сенімгер басқарушы мүлікті жеке өзі басқаруға міндетті.
Ол өзіне сеніп берілген мүлікті басқару үшін қажетті іс-әрекеттерді
жасауды, егер ол бұған мүлікті сенімгерлікпен басқаруды құру туралы акті
арқылы уәкілетті болса не бұған пайда алушының мүдделерін қамтамасыз етуге
байланысты мән жайлар себепті мәжбүр болса және бұл орайда құрылтайшының
нұсқауларын сұрауға мүмкіндігі болмаса, басқа адамға тапсыра алады. Заңнама
мағынасы бойынша сенімгер басқарушы мүлікті басқаруға өзі тапсырған
тұлғаның әрекеттері үшін жауап бермейді.
Егер ол қайта сенім білдіруге тиісті актімен уәкілденген болса және
қайта сенім білдіретін тұлға құрылтайшымен келіспеген болса, егер аталған
тұлға сенімгер басқарушының өзін таңдап алынған болса, онда ол аталған
тұлғаның іс-әрекеттері үшін өзі іс-әрекет ететіндей жауап береді. Сенімгер
басқарушы сенімнің ауысуы туралы алғашқы мүмкіндік туысымен құрылтайшыға
хабарлауға міндетті. Егер заң актілерінде өзгеше көзделмесе, құрылтайшы
сенімнің ауысуытуралын білген сәтте мүлікті сенімгерлікпен басқаруды
тоқтатуды мәлімдеуге құқылы шартты осылай тоқтатудың салдарынан сенімгер
басқарушыға оның бұрын жасаған шығындары өтелуге тиіс.
Сенімгерлікпен басқару кәсіпкерлік қызмет аясында жүзеге асырылғанда,
оған көтерген шығындарынан басқа шеккен залалдары да өтелуге тиіс. Жоғарыда
атап өткеніміздей, кейбір жағдайларда акцияларды және өзге де бағалы
қағаздарды сенімгерлікпен басқару жүзеге асырыла алады. Сенімгерлікпен
басқарудың осы түрі, кейбір арнайы аяларды қоспағанда мысалы акциялардың
мемлекеттік пакетін басқару және т.б. қоспағанда әзірге кеңінен таралған
жоқ, бірақ өзінің дамуы үшін үлкен перспективаларға ие, өйткені бағалы
қағаздарды кәсіби басқарудың потенциалды қажеттіліктері өзге мүлікті
басқару қажеттілігінен де жоғары.
Сенімгерлікпен басқарудың осы түрінің ерекшелікгері сенімгер
басқарушының акциялар мен өзге де бағалы қағаздар мен операцияларды
сенімгерлікпен басқарудың мақсаттарына сәйкес және бағалы қағаздар айналымы
аясындағы қатынастарды реттейтін арнайы заңнаманы ескере отырып жүзеге
асыратындығында. Аталған объектілерді басқару екі жағдайда жүзеге
асырылады: 1) егер олар сенімгерлікпен басқаруға бас кезінде яғни
сенімгерлікпен басқаруды құру кезінде берілген болса; 2) егер олар сенімгер
басқарушының шаруашылық жүргізуі нәтижесінде алынған болса.
Мысалы, ол өзіне сеніп берілген мүлік немесе оның бір бөлігі есебінен
бағалы қағаздар алып кірістердің түсінуінің жоғары және тұрақты деңгейін,
пайда алушы мүлкінің өсуін камтамасыз ете алады. Кейбір жағдайларда бағалы
қағаздар сеніп берілген мүлікті пайдаланудан түскен кірістердің
(табыстарды) есебінен алына алады. Басқа да жағдайларда сияқты бағалы
қағаздардьщ сенімгер басқарушысы өз атынан іс-әрекет ете алады. Акциялар
сенімгерлікпен басқаруға берілгенде акционерлік қоғам акционерлер тізімінде
сенімгер басқарушы туралы жазба жасалуға тиіс. Акцияларды сенімгерлікпен
басқарушының құқықтары мен міндеттері Азамттық кодекстің өзінде анықталады.
Сенімгерлікпен басқаруды құруға негіз болатын актімен, олар кеңейтілуі
не қысқартылуы мүмкін. Акцияларды сенімгерлікпен басқарушы акционерлік
коғамды басқаруға қатыса алады, акцияларға тиесілі девидентгерді алады және
оларды пайдаалушыға бере алады. Акцияларды иеліктен айыруды және кепілдікті
қоса алғанда олармен өзге де операцияларды жүзеге асыра алады. Акционерлік
қоғам таратылган жағдайда сенімгер басқарушы акцияға тиесілі мүлікті алуга
және оны шартқа сәйкес пайда алушыға немесе құрылтайшыға беруге міндетті.
Мүлікті тиісті түрде басқармаған жағдайда құрылтайшы немесе пайда алушы
сотқа сенімгерлікпен басқаруды тоқтату және залалдарды өтеу туралы талап
қоя алады. Азаматтық құқықтық жаупкершіліктің басым жағдайларындағыдай
құқық бұзушы кінәлігінің презумпциясы әрекет етеді. Сенімгер басқарушы егер
міндеттерді тиісті түрде орындау үшін қатысты барлық шараларды қолданғанын
дәлелдей алмаса, міндеттерді ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
1. МҮЛІКТІ СЕНІМГЕРЛІКПЕН БАСҚАРУ
1. 1. Мүлiктi сенiмгерлiкпен басқару туралы
ережелер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..6
1.2. Мүлікті сенімгерлікпен басқару
субъектілері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .16
1.3. Мүлікті сенімгерлікпен басқару
объектілері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...18
2 МҮЛІКТІ СЕНІМГЕРЛІКПЕН БАСҚАРУ ШАРТЫ
2.1. Тараптардың құқықтары мен
мiндеттерi ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ..20
2.2. Сенiмгер басқарушының бастамасымен сенiмнiң ауысуы
... ... ... ... ... ...36
2.3. Сенiмгер басқарушының
жауапкершiлiгi ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ..45
2.4. Мүлiктi сенiмгерлiкпен басқару шартының
тоқтатылуы ... ... ... ... ... ... . 52
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... .55
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ..59
КІРІСПЕ
Дипломдық жұмыстың тақырыбы мүлікті сенімгерлікпен басқару шарты. Осы
зерттеліп отырған жұмыста мүлікті сенімгерлікпен басқарудың негізгі
құқықтық мәселелері қарастырылды. Осы жұмыста әр түрлі Қазақстандық
ғалымдардың пікірлері салыстырылып және оны тереңірек зерттеу жұмыстары
қарастырылды. Бірақ бұл орайда Қазақстан Республикасының азаматтық құқық
теориясында сенімгерлікпен басқару құқытының заттық құқықтарға
жатқызылатындығы туралы пікір тұрақтанған. Осы көзқарас негіздірек боп
көрінеді. Мұндай түсінік өз кезегінде мүлікті сенімгерлікпен басқару шартын
бекіту сәтінде тараптар еркінің мазмұны туралы көзқарасты және
міндеттеменің мәнісіне сүйене отырып анықталатын шартта тікелей
көзделмеген, олардың құқықтары мен міндеттерін одан әрі бөлуді біршама
өзгертеді. Сенімгерлікпен басқару шарты ол бойынша құқыктар мен міндетгер
мүлікті сенімгер басқарушыға беру сәтінен бастап туындайтындықтан реалды
шарт больш табылады.
Мүлікті сенімгерлікпен басқару түсінігі тікелей заңнамадан туындайды.
Мүлікті сенімгерлікпен басқару қатынастары әрекететуші азаматтық заңнамада
ҚР АК 44-тарауының нормаларымен реттеледі. Ол "мүлікті сенімгерлікпен
басқару" 883-894-баптар.
Мүлiктi сенiмгерлiкпен басқару шарты бойынша бiр тарап
(сенiмгерлiкпен басқару құрылтайшысы) екiншi тарапқа (сенiмгер басқарушыға)
мүлiктi сенiмгерлiкпен басқаруға бередi, ал екiншi тарап құрылтайшы атаған
тұлғаның (пайда алушының) мүдделерi үшiн осы мүлiктi басқаруды жүзеге
асыруға мiндеттенедi. Егер Қазақстан Республикасының заң актiлерiнде немесе
көрсетiлген шартта өзгеше белгiленбесе, мүлiктi сенiмгерлiкпен басқару
шартының қолданылу кезеңiнде сенiмгерлiкпен басқару құрылтайшысы
сенiмгерлiкпен басқарылатын мүлiкке қатысты қандай да болсын iс-әрекеттердi
жүзеге асыруға құқылы емес. Сенiмгерлiкпен басқару шартында: мүлiктi
сенiмгерлiкпен басқару шартының нысанасы және мерзiмi; сенiмгерлiкпен
басқаруға берiлетiн мүлiктiң құрамы; пайда алушы туралы нұсқау; сенiмгер
басқарушының есеп беру мерзiмдерi мен нысаны; мүлiктi сенiмгерлiкпен
басқару шарты тоқтатылған жағдайда сенiп тапсырылған мүліктi алатын адамды
көрсету көзделуге тиiс.
Шарттардың жекелеген түрлерi үшiн заң актiлерiнде өзге де елеулi
талаптар көзделуi мүмкін. Шартта басқа талаптар да, оның iшiнде басқарушыға
берiлетiн сыйақының мөлшерi мен нысандары көзделуi мүмкiн. Шартта үшiншi
тұлғалардың сенiмгерлiкпен басқаруға берiлген мүлiкке құқығы көрсетiлуге
тиiс. Егер заң актiлерiнен немесе пайда болған қатынастар мәнiнен өзгеше
туындамаса, мүлiктi сенiмгерлiкпен басқару шарты туралы нормалар мүлiктi
сенімгерлiкпен басқаруды белгiлеудiң өзге де негiздерi бойынша пайда
болатын қатынастарға қолданылады.
Мүлiктi сенiмгерлiкпен басқару субъектiлерi.Меншiк иесi, сондай-ақ
өзге де заттық құықық субъектiсi немесе мүлiктi сенiмгерлiкпен басқаруға
беруге уәкiлеттi құзыреттi орган құрылтайшы бола алады. Егер заң
актiлерiнде өзгеше көзделмесе, кез келген адам сенiмгер басқарушы бола
алады.
Сенiмгер басқарушы тек оның келiсiмiмен тағайындалуы мүмкiн. Сенiмгер
басқарушы болып табылмайтын кез келген адам, сондай-ақ мемлекет немесе
әкiмшiлiк-аумақтық бөлiнiс пайда алушы (мүддесi үшiн мүлiктi басқару жүзеге
асырылатын тұлға) бола алады. Егер заң актiлерiнде немесе мүлiктi
сенiмгерлiкпен басқару шартында өзгеше көзделмесе, мүлiктi сенiмгерлiкпен
басқару құрылтайшысы пайда алушы болып табылады.
Мүлiктi сенiмгерлiкпен басқару объектiлерi. Егер заң актiлерiнде
өзгеше көзделмесе, ақшаны, бағалы қағаздарды және мүлiктiк құқықтарды қоса
алғанда, кез келген мүлiк сенiмгерлiкпен басқару объектiсi бола алады.
Сенiп тапсырылған мүлiктi сенiмгер басқарушы өзiне меншiк (шаруашылық
жүргiзу, оралымды басқару) құқығымен тиесiлi мүлiктен бөлек есепке алуға
тиiс. ¤зiне жүктелген мiндеттердi жүзеге асыру процесiнде сенiм
бiлдiрiлген басқарушы сатып алған және (немесе) алған мүлiк сенiп берiлген
мүлiк құрамына енгiзiледi. құрылтайшының сенiмгерлiкпен басқаруға берген
мүлкiне оның борыштары бойынша өндiрiп алуға жол берiлмейдi, бұған
Қазақстан Республикасының Азаматтық кодекстiң 1081-бабында көзделген
жағдайлар, сондай-ақ бұл тұлғаның дәрменсiздiгi (банкроттығы) қосылмайды.
құрылтайшы банкрот болған жағдайда осы мүлiктi сенiмгерлiкпен басқару
тоқтатылады және ол конкурстық массаға енгiзiледi. Кепiлге салынған мүлiктi
сенiмгерлiкпен басқаруға беру кепiл ұстаушыны осы мүлiктi өндiрiп алу
құқығынан айырмайды.
1. МҮЛІКТІ СЕНІМГЕРЛІКПЕН БАСҚАРУ
1. 1. Мүлiктi сенiмгерлiкпен басқару туралы ережелер
Сенімгерлікпен басқарудың қазіргі қатынастарына ұқсас қатынастардың
тарихи тамыры ұзаққа кетеді. Олар біздің заманымызға дейін пайда болды.
Мысалы көне Египетте мұралық мүлікке иелік ету, жасы кіші ханзадалар мен
ханшайымдардың меншігіне қамқоршы болу сенімхат бойынша үшінші тұлғалардың
мүдделерін білдіру бойынша қатынастар кеңінен таралған. Фараондардың мүлкін
және олардың балаларын көне египеттік шіркеулердің абыздары, яғни монархқа
жақын адамдар басқарған.
Сенімгерлікпен басқару идеясы, құқықтың бір затқа бөлуіне байланысты
(мысалы, супервация мен энфитевзис кезінде) рим құқығында нақтырақ көрініс
табады. Бертін келе ол англо-американдық құқық жүйесімен қабылданған
болатын.
Қазақстан Республикасының жаңа Азаматтық кодексін қабылдағанға дейін
мүлікті сенімгерлік негізде басқару қатынастарына аталас қатынастар да
болған. Мысалы, бұл хабарошарсыз кеткен деп танылған тұлғаның мүлкіне,
мұралық мүлікке белгіленетін қамқоршылық жағдайларына қатысты. Сонымен
бірге, оларды құқықтық реттеу тәжірибе жүзінде болмады. Осы және осыған
ұқсас кейбір басқа қатынастардың құқықтық мәнісі нақтыланбаған болатын.
Мүлікті оның меншік иесімен басқа тұлғаның беруді қамтамасыз ете алатын
қатынастарды тиімді түрде реттеуді табу кажеттілігі жеке меншікгің, сондай-
ақ меншіктің мақсаты бойынша мемлекетшске қарама-қайшы жеке нысанының
қалыптасуымен пайда болды.
Жеке меншіктің қалыптасуы бөтеннің мүлкіне тұрақты негізде иелік
етудің, комиссия, тапсырма, сақтау және басқа да шарттардың дәстүрлі
механизмдеріне қарағанда анағұрлым жетілген құқықтық нысандарын жасап
шығаруға деген потенциалды қажетгілікті анықтады.
Меншіктің жеке және мемлекеттік нысандарын бекіту, мемлекеттік
экономиканың ішкі тұйық жүйесіндегі қатынастарға қолданылатын оралымды
басқару мен шаруашылық жүргізу, мемлекеттік меншік жеке тұлғалардың қолына
берілуге тиіс болатын қатынастарды бірдей реттей алмайтындыққа алып келеді.
Оларды беру қажеттілігі әртүрлі себептерге байланысты болар еді. Ол мүлікті
жеке меншікке түпкілікті және қайтарусыз беру туралы шешім қабылдау кезінде
аралық кезең рөлін атқара алады. Сенімгерлікпен басқару меншіктің
мемлекеттік нысанына негізделген шаруашылық субъектілерінің кызмет етуі
кезінде сөзсіз туындайтын шыгындарды өтеуге қабілетті. Мәселен, ол
кәсіпорын қызметін оңтайлы және сауатты басқару үшін құрылуы мүмкін.
Аталған себептердің салдарынан базалық жүйелерді - сенімгерлікпен
басқарудың римдік құқықтык түп тұлғаларын және англо-американдық
трастсенімгерлік меншік институтын талдаудан альшған элеменггерді құрастыру
жүріп жатты.
И. У Жанайдаров біздің заңнамада сенімгерлік меншік институтының пайда
болуын кездейсоқтық дейді. Сенімгерлікпен басқару ұзақ мерзімді ғылыми
ізденулермен дайындалмады, лоббирленген жоқ. Алайда азаматтық құқықтың
осындай институтына деген объетивті қажеттіліктердің болуы күмән
келтірмейді. Реттелуі сенімгерлікпен басқару құқығынсыз мүмкін емес болатын
салалар да тез айқындала түсті.
И. У. Жанайдаров біздіц заңнамамызда мүлікті сенімгерлікпен басқару
институтының пайда болуын үш жағдаймен түсіндіреді. Біріншісі, нарықтық
экономикаға өтумен оралымды басқару құқығы және КСРО-ның құлау кезеңіне
жақын шаруашылық жүргізу құқығының бұрынғы құрылымы нарықтық ережелерге
сыйыспайтын, біршама ескірген боп көріне бастауына қатысты. Соның
салдарынан, сол кездегі кеңестік кәсіпорындардың құқықтық мәртебесін басқа
елдердің мемлекеттік кәсіпорындарының құқықтық мәртебелерімен салыстырмалы
құқықтык зерттеу жүргізілген болатын. Назарға англо-американдық
трастілінді, бірақ таза күйінде ол Қазақстан Республикасы мен кейбір ТМД
елдерінің, соның ішінде Ресейдің, жағдайларына қолайлы емес болып көрінді.
Басқа бір себеп болып жоғарыда аталған шарттық институттарға тиесілі
бірқатар қатынастардың реттелмегендігі табылды. Нәтижесінде, сенімгерлікпен
басқарудың әрекет етуші құқығының мазмұнына бара-бар экономикалық
қатынастарды құқықтық реттеуді іздеудің катализаторы болып белгілі бір
шамада Ресей Федерациясының заңнамасының дамуы және ресейлік авторлардың
тиісті теориялық ізденсітері табиғатын атап өткен жөн.
Сенімгерлікпен басқару құқығы жоғарыда атап өткеніміздей, Ресейді
сондай-ақ Қырғызстан мен кейбір басқа елдерді қоспағанда басқа мемлекттерде
тікелей аналогтарға ие емес. Яғни, ол жаңа және сонымен қатар құқықтық
қатынастардың мүлдем ерекше түрі болып табылады. Оған кеңестік азаматтық
құқықтың дәстүрлері мен оралымды басқару мен шаруашылық жүргізу құқығының
сол кездегі түсініктері ықпал еткені сөзсіз. Пост кеңестік мемлекетгер бас
тартқан сенімгерлік меншігінің құрылымы континентальдық жүйеге қайшы
келмейді, алайда мұндай қарама қайшылық сенімгерлік меншігін жоққа
шығарудың негізгі себебі ретінде жиі айтылатын болған. Рим құқығында меншік
құқығын беретін және бермейтін сенімгерлік мэмілелері ажыратылатын. Бұл
мiндеттi шарт арқылы алып тастауға немесе шектеуге болмайды. Азаматтық
құқық қатынастарына қатысушылардың адал, парасатты және әдiл әрекет жасауы
көзделедi. Азаматтар мен заңды тұлғалардың басқа жаққа зиян келтiруге,
құқықты басқа түрлерде қиянат жасап пайдалануға, сондай-ақ құқықты оның
мақсатына қайшы келетiндей етiп жүзеге асыруға бағытталған әрекеттерiне жол
берiлмейдi. Осы баптың 3-5-тармақтарында көзделген талаптарды орындамаған
жағдайда сот ол адамның тиiстi құқығын қорғаудан бас тарта алады. Азаматтық
құқықтарды қорғауды сот, төрелiк сот немесе аралық сот: құқықтарды
мойындату; құқық бұзылғанға дейiнгi болған жағдайды қалпына келтiру;
құқықты бұзатын немесе оның бұзылу қаупiн туғызатын әрекеттерге тыйым салу;
мiндеттi заттай орындатуға ұйғарым шығару; залалдарды, төленетiн айыпты
өндiртiп алу; мәмiленi жарамсыз деп тану; моральдық зиянның өтемiн төлету;
құқық қатынастарын тоқтату немесе өзгерту; мемлекеттiк басқару органының
немесе жергiлiктi өкiлдi не атқарушы органның заңдарға сәйкес келмейтiн
құжатын жарамсыз немесе орындауға жатпайды деп тану; азаматтың немесе заңды
тұлғаның құқыққа ие болуына немесе оны жүзеге асыруына кедергi жасағаны
үшiн мемлекеттiк органнан немесе лауазымды адамнан айыппұл өндiртiп алу
арқылы, сондай-ақ заң құжаттарында көзделген өзге де әдiстермен жүзеге
асырады.
Бұзылған құқықты қорғау үшiн өкiмет билiгi немесе басқару органына
өтiнiш жасау, егер заң құжаттарында өзгеше көзделмесе, құқық қорғау туралы
талап қойып сотқа жолдануға кедергi жасамайды.
Заң құжаттарында арнайы көзделген реттерде азаматтық құқықтарды
қорғау құқығы бұзылған адамның тiкелей iс жүзiндегi немесе заңдық
әрекеттерiмен жүзеге асырылуы мүмкiн (өзiн-өзi қорғау).
Құқығы бұзылған адам, егер заң құжаттарында немесе шартта өзгеше
көзделмесе, өзiне келтiрiлген залалдың толық өтелуiн талап ете алады.
Құқығы бұзылған адам жасаған немесе жасауға тиiстi шығыстар, оның
мүлкiнiң жоғалуы немесе зақымдануы (нақты нұқсан), сондай-ақ сол адамның
құқығы бұзылмаған болса, дағдылы айналым жағдайында оның алуына болатын,
бiрақ алынбай қалған табыстары (айрылып қалған пайда) залалдар деп
түсiнiледi. Мемлекеттiк өкiмет билiгi органының, өзге де мемлекеттiк
органның заңдарға сай келмейтiн құжат шығаруы, сондай-ақ осы органдардың
лауазымды адамдарының әрекетi (әрекетсiздiгi) салдарынан азаматқа немесе
заңды тұлғаға келтiрiлген залалды Қазақстан Республикасы немесе тиiсiнше
әкiмшiлiк-аумақтық бөлiнiс өтеуге тиiс.
Егер тәртiп бұзудың құқықтық салдарының пайда болуы тәртiп бұзушының
кiнәсiне байланысты болса, заң құжаттарында өзгеше көзделгеннен басқа
жағдайларда, ол кiнәлi деп ұйғарылады. Кәсiпкерлiк - меншiк түрлерiне
қарамастан, азаматтар мен заңды тұлғалардың, тауарларға (жұмысқа, қызметке)
сұранымды қанағаттандыру арқылы таза табыс табуға бағытталған, жеке
меншiкке (жеке кәсiпкерлiк) не мемлекеттiк кәсiпорынды шаруашылық басқару
құқығына (мемлекеттiк кәсiпкерлiк) негiзделген ынталы қызметi. Кәсiпкерлiк
қызмет кәсiпкердiң атынан, оның тәуекел етуiмен және мүлiктiк
жауапкершiлiгiмен жүзеге асырылады.
Мемлекет кәсiпкерлiк қызмет еркiндiгiне кепiлдiк бередi және оны
қорғау мен қолдауды қамтамасыз етедi. Заңдарда тыйым салынбаған қызметтi
жүзеге асырушы кәсiпкерлердiң құқықтары.
1) лицензия берiлетiн қызмет түрлерiнен басқа кәсiпкерлiк қызметтi
кiмнiң болса да рұқсатын алмай-ақ жүзеге асыру мүмкiндiгi арқылы.
2) экономиканың барлық салаларындағы кәсiпкерлiктiң барлық түрiн
бiр ғана тiркеушi органда тiркеудiң барынша қарапайым өз бетiмен жүргiзетiн
тәртiбiмен;
3) кәсiпкерлiк қызметке мемлекеттiк органдар жүргiзетiн тексерулердi
заң құжаттарымен шектеу арқылы; 4) кәсiпкерлiк қызметтi заң құжаттарында
көзделген негiз бойынша шығарылған сот шешiмi бойынша ғана ерiксiз тоқтату
арқылы.
5) жеке кәсiпкерлiк үшiн тыйым салынған, экспорт немесе импорт үшiн
тыйым салынған немесе шек қойылған жұмыс, тауарлардың түрлерi мен қызмет
тiзбесiн заң құжаттарында белгiлеу арқылы.
6) мемлекеттiк органдарды, лауазымды адамдарды, сондай-ақ өзге де
жақтар мен ұйымдарды кәсiпкерлердiң қызметiне заңсыз кедергi жасағаны үшiн
олардың алдындағы заңдарда белгiленген мүлiктiк жауапкершiлiкке тарту
арқылы.
6-1) атқарушы бақылау және қадағалау органдарына кәсiпкерлiк
субъектiлерiмен осы органдардың функциялары болып табылатын мiндеттердi
орындау мәнiнде шарттық қатынастарға кiруге тыйым салу арқылы;
7) заңдарда көзделген өзге де амалдармен қорғалады.
Мемлекеттiк қауiпсiздiк, құқық тәртiбiн қамтамасыз ету айналадағы
ортаны, азаматтардың меншiгiн, өмiрi мен денсаулығын қорғау мақсатында
тауарлардың, жұмыстың немесе қызметтiң кейбiр түрлерiн өндiру мен сату
мемлекеттiк лицензиялар арқылы жүзеге асырылады. Ондай тауарлардың,
жұмыстың немесе қызметтiң тiзбесi, мемлекеттiк лицензиялар беру тәртiбi заң
құжаттарымен немесе оларда белгiленген тәртiппен белгiленедi.
Сірә, нарықтық қалыптасуы, қоғамда жеке құқықтық категорияларды
қабылдаудың төмен деңгейі, азаматтардың заңға бағыныштылығы жағдайларында
сенімгерлік меншік институтын енгізу асығыстық, уақыт талабына сай
келмейтін шешім болары айқын еді. Болашақта, әрине, егер назар аударуға
тұрарлық сенімгерлікпен басқару құрылымымен қатар сенімгерлік меншік
құрылымы да өмір сүрсе, құқықтық палитра елеулі түрде молая түседі. Бұл
орайдаоның қолданылу аялары, сенімгерлікпен басқару мен сенімгерлік
меншікті ажырату белгілері және т.б. нақты белгіленуге тиіс. Мәселен,
сенімгерлікпен басқарудың объектісі болып тек заттар ғана табылмайды, ал
"сенімгерлік меншік" деген термин оньщ объектілері ретінде логикалық түрде
заттарды анықтайтын болады.
Мүлікті сенімгерлікпен басқарудың құқықтық қатынастарына тән ерекшелік
- оның таза күйінде заттық категорияға да, міндеттемелік құқықтық
қатынастар категориясына да жатқызылмайтындығында. Бұған қоса,
сенімгерлікпен басқарудың құрылымы оның кұрамында шартқа негізделген
сенімгерлікпен басқару және шарттан тыс пайда болатын сенімгерлікпен
басқару элементтерінің болуымен күрделендірілген.
Оның құрылымының "ала-құлалығы" бұл институттың тәжірибелік
маңыздылығын естежоққа шығармайды. Ол мәнісі бойынша жақын, бірақ өмірдің
әртүрлі аясында және әртүрлі объектілер бойынша пайда болмаған
қатынастардың кең ауқымды спектрін біріктіре алды.
Сенімгерлікпен басқару қатынастарының түріне ерекшеліктуралы айтқанда
біз мұны белгілі бір шамада шартты түрде жасаймыз. Жоғарыда айтқанымыздай
шарттан бір уақытта заттық та міндеттемелік те, авторлық та құқықтық
қатынастар пайда болуы мүмкін екенін ұмытпаған жөн. Сол бір немесе өзге
жағдайларда мүлікті сенімгерлікпен басқару жөніндегі міндеттеменің
біртұгас, яғни объективтік құқық мағынасындағы мазмұнын ескермеуге
болмайды.
"Мүлікті сенімгерлікпен басқару" және "мүлікті сенімгерлікпен басқару
шарты" деген түсінікгер бар. Біріншісі екіншісіне қарағанда кең ауқымды,
өйткені ол сенімгерлікпен басқарудың шартган басқа, өзге де негіздер
бойынша пайда болатын жағдайларын да қамтиды.
Алайда мұлдай бөлініс шартты сипатқа ие. Бұл тағы да біздің ойымызша,
барлық авторлар дерлік атап өткендей сенімгерлікпен басқаруды жаңаша
реттеумен байланысты шарттың қай кезде кажет болатыны және қай кезде қажет
болмайтындығы нақты анықталмаған.
Сенімгерлікпен басқару қатынастары "заң нұскауына орай", яғни сот
шешімі немесе әкімшілік актісі бойынша пайда болатын тәжірибе онша тиімді
емес көрінеді. Бұл "субъективизацияның" есебінен құқықтық қатынастардың
қатысушыларына, сол бір немесе өзге кұқықтық қатынастарға түсе отырып
өздерінің алдына қойған мақсаттарына қол жеткізуге барынша мүмкіндік
беретін жеке құқықгық реттеудің мүмкіндіктерін елеулі түрде төмендетеді.
Сенімгерлікпен басқару қатынасгарының пайда болуының құқыктық негізінің
(сот шешімінің, әкімшілік актінің) болуына қарамастан мүлікті
сенімгерлікпен басқару қатынастары субъектілерінің міндеттемелерінің
мазмұнын нақтылау қажет. Мүлікті басқару бойынша ауыртпалықты көтеретін
субъект өзі тап болған құқықтық жағдайда бірдей қалыптаса алатындығы
тұрғысынан қарағанда заңға сүйену (жалпы категорияларға) онша сенімді емес.
Мысалы егер тиісті қатынастар бастапқыда шарттан туындамайтын болса да,
мүлікті сенімгерлікпен басқару шарттарын бекітудің тәжірибелік механизмі
қажет.
Қалай болғанда да заңнамада жалпылама талаптардың болуы пайдасына
сенімгерлікпен басқару кұрылатын меншік иесі мен субъект мүдделерінің
белгілі бір кепілдігі болып табылады. Белгілі бір сәттерде сенімгерлікпен
басқару қатынастарын реттейтін нормалар сенімгерлікпен басқаруды жүзеге
асыратын тұлғаның да мүдделерін қорғауға мүмкіндік береді.
Жалпы, сенімгерлікпен басқару не мәміледен (шарттан), не әкімшілік
акт пен сот шешімін және мүлікті сенімгерлікпен басқару шартын қамтитын
аралас негізден туындайды деп бекіткен жөн. Мүлiктi сенiмгерлiкпен
басқаруды белгiлеу кезiнде сенiмгер басқарушы, егер шартта немесе заң
актiлерiнде өзгеше көзделмесе, өзiнiң иеленуiне, пайдалануына және билiк
етуiне берiлген мүлiктi пайда алушының мүддесі үшін өз атынан басқаруды
жүзеге асыруға мiндеттенедi.
Мүлiктi сенiмгерлiкпен басқару: мәмiле (атап айтқанда, шарт
бойынша, өсиеттi орындаушы (сенімгерлікпен басқарушы) тағайындалған өсиет
бойынша); сот шешiмдерi (банкроттық, әрекетке қабiлетсiз, хабар-ошарсыз
кеткен немесе қайтыс болды деп жарияланған азаматтың мүлкiне қорғаншылық
белгiлеген кезде және заң актiлерiнде көзделген басқа жағдайларда);
әкімшілік акт (кәмелетке толмаған, қайтыс болған адамның мүлкiне
қорғаншылық белгiлеген; кәсiпкер мемлекеттiк қызметке кiрген кезде және заң
актiлерiнде көзделген басқа жағдайларда) негiзiнде пайда болады
(белгiленедi).
Мүлікті сенімгерлікпен басқару тусінігі тікелей заңнамадан туындайды.
Мүлікті сенімгерлікпен басқару қатынастары әрекететуші азаматтық заңнамада
ҚР АК 44-тарауының нормаларымен реттеледі. Ол "мүлікті сенімгерлікпен
басқару" 883-894-баптар.
Кейбір заңды актілерде мүлікті сенімгерлікпен басқаруға қатысты
жекелеген нормалар бар. Мәселен, жоғарыда аталған Қазақстан Республикасының
"Қазақстан Республикасьшдағы банктер және банк қызметі туралы" Заңы. Бұл
заң ақшамен сенімгерлік трасталық операцияларды жасау мүмкіндігін көздейді
(аталған заңның 30-бабы) Қазақстан Республикасының 17 сәуір 1995 жылғы Заңы
аталған қызметті лицензиялауды көздейді.
Жергілікті нормалар Қазақстан Республикасының 20 маусым 1997 жылғы
"Қазақстан Республикасында зейнетақымен қамтамасыз ету туралы" Занында бар.
Зейнетақылық активтерді басқару жөніндегі қызмет те лицензиялауға жатады.
Қазақстан Республикасының 21 қантар 1997 жылғы "Банкроттық туралы" Заңы да
мүлікті сенімгерлікпен басқаруға қатысты. Сенімгерлікпен басқару туралы
нормалар Қазақстан Республикасының өзге де заңды акгілерінде бар.
Заңға сәйкес нормативтік актілер де бар. Мәселен, Қазақстан Респуб
ликасы Қаржы
министрлігінің мемлекеттік мүлік және жекелендіру Департаментінің 22 қазан
1998 жылғы қаулысымен бекітілген, кәсіпорындар мен акционерлік қоғамдар
акцияларының мемлекеттік пакеттерін сенімгерлікпен басқаруға беру
ережелері, Қазақстан Республикасы Үкіметінің 20 қаңтар 2000 жылғы 99
қаулысымен бекітілген мемлекеттік қызметшілердің мүлкін сенімгерлікпен
басқаруға беру тәртібі туралы ережелер және т.б. әрекет етеді.
Сенімгерлікпен басқару міндеттемелік құқықтық қатынастарының аясында
сенімгер басқарушы, егер шартта немесе заң актілерінде өзгеше көзделмесе.
Өзінің иеленуіне, пайдалануына және билік етуіне берілген мүлікті пайда
алушының мүддесі үшін өз атынан басқаруды жүзеге асыруға міндеттенеді.
Заңнамалық анықтама сенімгерлікпен басқарудың мазмұнын толық
қамтымаған. Сенімгер басқарушының өкілеттігі мүлікті иелену, пайдалану және
билеу жөніндегі кұқықтарды жүзеге асыруға әкелмейді. Басқаша айтсақ,
сенімгер басқарушы сенімгерлікпен басқаруға орай бұл өкілеттіктерді жүзеге
асыра алмайды. Сенімгерлікпен басқару осы құқықтарды оның иесі үшін жүзеге
асыруды білдіреді. Сенімгерлікпен басқару меншік иесі үшін оның құқықтарын,
сондай-ақ мүліктің осы түрімен тығыз байланысты құқықтарды жүзеге асыруды
білдіретін жағдайлар орын алуы мүмкін (бұл мысалға, бағалы қағаздарды
сенімгерлікпен басқару кезінде орьн алатын болады).
Сенімгерлікпен басқарудың тағы бір ерекшелігі болып мүлікгі қолайлы
түрде басқаруды жүзеге асыру үшін сенімгер басқарушының бар күш-жігерін
салуы табылады. Бұл, сенімгерлікпен басқару негізінен құқық иеленушісінде
мүлікті тиімді түрде пайдалану үшін қажетгі дағдылар мен білімдердің
жетіспеушілігі немесе болмауының орнын толтыру мақсатында құрылатындығымен
түсіндіріледі. Сенімгерлікпен басқару кезінде жалпы алғанда қандай да бір
іс-әрекеттерді жасауға нақты тапсырма болмайды. Меншік иесі немесе өзгенің
құқығын иеленуші сенімгерлікпен басқаруды құрудың жалпы мақсаттарын ғана
белгілей алады. Дәл солар сенімгер басқарушы үшін белгілі бір сомада
басшылыққа алатын нұсқау болады.
Жалпы, сенімгерлікпен басқаруды шарттан немесе заңнамамен көзделген
өзге де негізден туындайтын құқықтық қатынастардың кешені (заттық,
міндеттемелік, авторлық, абсолюттік және қатыстық) ретінде анықтауга
болады. Аталған кұқықтық қатынастар бір субъектінің құқықтарын басқа
субъектімен өз атынан, бірақ біріншісінің мүдделері үшін жүзеге асыруға
бағытталған.
Әрекет етуші заңнамаға сәйкес сенімгерлікпен басқару мыналардың
негізінде пайда болады (кұрылады):
1) Мәміле, сенімгерлікпен басқару, бұл туралы екі және одан да көп
тұлғалардың келісімі болатын, шарт бойынша және біржақты мәміле мәселен,
өсиетті орындаушы (сенімгер басқарушы) тағайындалған есиет бойынша пайда
болады.
2) сот шешімдері (банкроттық, әрекетке қабілетсіз, хабар ошарсыз кеткен
немесе қайтыс болды деп жарияланған азаматтың мүлкіне корғаншылық
белгілеген кезде және заң актілерінде көзделген басқа да жағдайларда);
3) әкімшілік акт (кәмелетке толмаған, қайтыс болған адамның мүлкіне
қорғаншылық белгілеген, кәсіпкер мемлекеттік қызметке кірген кезде және заң
актілерінде көзделген басқа жағдайларда).
1.2. Мүлікті сенімгерлікпен басқару субъектілері
Мүлікті сенімгерлікпен басқару субъектілері. Мүлікті сенімгерлікпен
басқарудың құқықтық қатынастарына қатысатындар: мүлікті сенімгерлікпен
басқарудың құрылтайшысы, мүлікті басқаратын сенімгер басқарушы және
пайдаланушы.
Мүлікті сенімгерлікпен басқарудың құрылтайшысы ретінде заттардың меншік
иесі, сондай-ақ оларға деген өзге де заттық кұқықтарды иеленуші, мысалы жер
пайдаланушы, мүлікті сенімгерлікпен басқаруға беруге уәкілетті құзыретті
орган бола алады.
Сенімгер басқарушы болып сенімгерлікпен басқару құрылтайшысының немесе
құқықтарына қатысты сенімгерлікпен басқару құрылған өзге де субъектінің
құқықтарын жүзеге асыратын субъект болып табылады.
Егер заң актілерінде өзгеше көзделмесе, кез келген адам сенімгер
басқарушы бола алады. Яғни, кәсіпкер де кәсіпкер емес те жеке тұлғалар,
коммерциялық және коммерциялық емес заңды тұлғалар.
Егер мүлікті басқару кәсіпкерлік қызметті жүзеге асыруды талап етсе,
онда аталған субъектілер кәсіпкерліктің көзделген режимін сақтауға міндетті
болады. Сенімгер басқарушыны тағайындау қалай жүзеге асатынына (яғни шарт
негізінде немесе шарт негізінде емес) қарамастан оның келісімі талап
етіледі. Сенімгер басқарушысының келісімінсіз одан талап етілетін іс-
әрекетгерді жасауга әрқашан да бір жақты емес екенін атап өткіміз келіп
отыр.
Кейбір жағдайларда сенімгер басқарушы өзінің және сенімгерлікпен
басқару құрылтайшысының арасында ерекше жеке сенімгерлік қатынастардыің
болуына байланысты тағайындалады.
Бұл мысалға, өсиет алушыны тағайындау кезінде орын алуы мүмкін. Мұндай
мотивация мүлікті сенімгерлікпен басқару шартында да болуы мүмкін. Бірақ,
шарт бойынша сенімгерлікпен басқару құрылтайшысы мүлікті сенімгер
басқарушының іскерлік касиеттеріне арқа сүйейтіні жоққа шығарылмайды, сол
кезде оның таңдауы осы субъектілер арасында жеке сенімгерлік қатынастардың
болуымен шартталмайды.
Пайда алушы — мүддесі үшін мүлікті басқару жүзеге асырылатын субъект
(тұлға). Сенімгер басқарушы болып табылмайтын кез келген адам. Соның ішінде
мемлекет немесе әкімшілік аумақтық бөлініс пайда бола алады.
Жалпы ереже бойынша мүлікті сенімгерлікпен басқару кұқьіктарды иеленуші
де болып табылатындығы білдіріледі.
Заң актілерімен немесе шартпен көзделген жағдайларда пайда алушы
болып сенімгерлікпен басқару құрылтайшысынан басқа да тұлға табылады. Бұл
әрекетке қабілетсіз, бірқатар жағдайларда қорғаншылық пен қамқорлық
органымен сенімгерлікпен басқаруды құру кезінде орын алады.
Мүлiктi сенiмгерлiкпен басқару субъектiлерi. Меншiк иесi, сондай-ақ
өзге де заттық құықық субъектiсi немесе мүлiктi сенiмгерлiкпен басқаруға
беруге уәкiлеттi құзыреттi орган құрылтайшы бола алады. Егер заң
актiлерiнде өзгеше көзделмесе, кез келген адам сенiмгер басқарушы бола
алады.
Сенiмгер басқарушы тек оның келiсiмiмен тағайындалуы мүмкiн. Сенiмгер
басқарушы болып табылмайтын кез келген адам, сондай-ақ мемлекет немесе
әкiмшiлiк-аумақтық бөлiнiс пайда алушы (мүддесi үшiн мүлiктi басқару жүзеге
асырылатын тұлға) бола алады. Егер заң актiлерiнде немесе мүлiктi
сенiмгерлiкпен басқару шартында өзгеше көзделмесе, мүлiктi сенiмгерлiкпен
басқару құрылтайшысы пайда алушы болып табылады.
1.3. Мүлікті сенімгерлікпен басқару объектілері
Мүлікті сенімгерлікпен басқару объектілері. Кез келген мүлік мүлікті
сенімгерлікпен басқару объектісі бола алады. Яғни ол жылжымалы және
жылжымайтын мүлікке (соның ішінде кәсіпорынның мүліктік кешендері жер
учаскілері) тарала алады. Сенімгерлікпен басқару объектілері - заттар бір
тектес және анықталған бола алады.
Сенімгерлікпен басқарудың объектісі ретінде мүліктік кұқықтар туралы
сөз қозғайтын болсақ, онда олар әдетте, интелектуалдық меншік объектілері
жөнінде туындайтын абсолютті мүліктік құқыкгар, жер пайдалану құқығы және
т.б. болып табылады. Сенімгерлікпен басқаруға өзге де мүліктік құқықтарды,
соның ішінде жалға алу құқығын беру жоққа шығарылмайды.
Салыстырмалы мүліктік құқықтарды беру іс жүзінде қиындатылған, өйткені
салыстырмалы құқықтың өтуі борышта аудару мен талап етуді беру ережелері
бойынша міндеттемелік қатынастар аясында жүзеге асырылуға тиіс және
борышқор бір уақытга салыстырмалы мүліктік құқықты сенімгерлікпен басқаруға
беруге ниеттенген түлғаның несие берушісі де болып табылуы мүмкін. Бірақ
салыстырмалы мүліктік құқықтар кәсіпорынның мүліктік кешенінің құрамында да
өтуі мүмкін.
Сенімгерлікпен басқаруға берілетін мүлік өз алдына жеке есепке алынады.
Сенімгер басқарушы сеніп тапсырылған мүлікті өзіне меншік қүқығы шаруашылық
жүргізу, оралымда басқару құқығы негізінде тиесілі мүліктен бөліп қоюға
міндетті (бұл жерде дене тұрғысынан бөліп қою емес, бөлек есепке алу туралы
сөз болып отыр). Өзіне жүктелген міндеттерді жүзеге асыру барысында кіріс,
онім, өсім және т.б.түрінде сенімгер басқарушы иеленген және (немесе)
алынған-дар сенім тапсырылған мүлік құрамына енгізіледі.
Заңнама сенімгерлікпен басқару объектілерінің ерекше режимін белгілей
отырып мүлікті сенімгерлікпен басқару қатынастарын белгілі бір шамада
тұрақтандырады. Мәселен, мұраға қалдырушының борыштарын несие берушілермен
өндіріп алу, сондай-ақ осы тұлғаның төлеуге шамасы жоқ (банкроттық)
жағдайларын қоспағанда. Құрылтайшының сенімгерлікпен басқаруға берген
мүлкіне оның борыштары бойынша өндіріп алуға жол берілмейді. Құрылтайшының
банкроттығы орын алған кезде оның мүлкін сенімгерлікпен басқару тоқтатылады
және ол кон-курстық массаға енгізіледі. Яғни бұл ерекшеліктер
кәсіпкерлердің, жеке және занды тұлғалардың мүліктерін сенімгерлікпен
басқаруға беру жағдайларына қатысты болып шығады. Кепілге салынған мүлікті
сенімгерлікпен басқаруға беру де кепіл ұстаушыны осы мүлікті өндіріп алу
қудығынан айырмайды.
Мүлiктi сенiмгерлiкпен басқару объектiлерi. Егер заң актiлерiнде
өзгеше көзделмесе, ақшаны, бағалы қағаздарды және мүлiктiк құқықтарды қоса
алғанда, кез келген мүлiк сенiмгерлiкпен басқару объектiсi бола алады.
Сенiп тапсырылған мүлiктi сенiмгер басқарушы өзiне меншiк (шаруашылық
жүргiзу, оралымды басқару) құқығымен тиесiлi мүлiктен бөлек есепке алуға
тиiс. ¤зiне жүктелген мiндеттердi жүзеге асыру процесiнде сенiм
бiлдiрiлген басқарушы сатып алған және (немесе) алған мүлiк сенiп берiлген
мүлiк құрамына енгiзiледi. құрылтайшының сенiмгерлiкпен басқаруға берген
мүлкiне оның борыштары бойынша өндiрiп алуға жол берiлмейдi, бұған
Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексінiң 1081-бабында көзделген
жағдайлар, сондай-ақ бұл тұлғаның дәрменсiздiгi (банкроттығы) қосылмайды.
құрылтайшы банкрот болған жағдайда осы мүлiктi сенiмгерлiкпен басқару
тоқтатылады және ол конкурстық массаға енгiзiледi. Кепiлге салынған мүлiктi
сенiмгерлiкпен басқаруға беру кепiл ұстаушыны осы мүлiктi өндiрiп алу
құқығынан айырмайды.
2 МҮЛІКТІ СЕНІМГЕРЛІКПЕН БАСҚАРУ ШАРТЫ
2.1. Тараптардың құқықтары мен мiндеттерi
Мүлікті сенімгерлікпен басқару шарты. Мүлікті сенімгерлікпен
басқару шарты бойынша бір тарап (сенімгерлікпен басқару құрылтайшысы)
екінші тарапқа (сенімгер басқарушыға) мүлікті сенімгерлікпен басқаруға
береді, ал екінші тарап құрылтайшы атаған тұлғаның (пайда алушының)
мүдделері үшін осы мүлікті басқаруды жүзеге асыруға міндеттенеді.
Жоғарыда айтылғанға сүйенетін болсақ, сенімгерлікпен басқару шарты бұл
сенімгер басқарушы құқықтарының өзіне тән жиынтығын белгілеуге және сонымен
қатар сенімгерлікпен басқару құрылтайшысының еркін ескеруге бағытталған
салыстырмалы құқықтық қатынас. Сенімгерлікпен басқарудың мақсаты мүліктен
кіріс алу, мүлікті ұлғайту немесе мүлікті тиісті күйінде ұстап тұру ғана
болуы мүмкін. Шарт, әрине, сенімгерлікпен басқарудың пайда болу
негіздерінің бірі болып табылады. Ол құқыққа қайшыларын қоспағанда, кез
келген талап тілекке сүйене отырып құрыла алады және іс жүзінде меншік
иесінің немесе өзге құқық иесі құқықтарының барлық көлемін жүзеге асыруға
мүмкіндік береді.
Ол аралас шарттық институттар -тапсырма шарттары мен комиссия шартынан
осыған қатысты ерекшеленеді. Сенімгерлікпен басқару меншік иесі құқықтарын
жүзеге асыруды әрқашан да көздемейтінін ескерген жөн. Мысалы, мүлікті
қамқоршыға беру кезінде, оған қамқорға алынгандар кәмелеттік жасқа толғанға
дейін мүлікті сақтау міндеті жүктеледі. Осы тұста Ресей Федерациясының
азаматтьтқ кұқық бойынша оқулық әдебиетінде сенімгерлікпен басқару
қатынастарының оралымды басқару мен шаруашылық жүргізудің заттық құқықтық
қатьшастарынан ерекшелігі туралы да айтылатындығын ескерте кеткен жөн
сияқты. Ресейлік авторлар мүлікті оралымды басқару мен шаруашылық жүргізу
құқығының негізінде иеленудің заттық құқықтық табиғатын мойындай отырып,
мүлікгі сенімгерлікпен басқару құқығы негізінде иеленуде мұны жоққа
шығарады.
Бірақ бұл орайда Қазақстан Республикасының азаматтық құқық теориясында
сенімгерлікпен басқару құқытының заттық құқықтарға жатқызылатындығы туралы
пікір тұрақтанған. Осы көзқарас негіздірек боп көрінеді. Мұндай түсінік өз
кезегінде мүлікті сенімгерлікпен басқару шартын бекіту сәтінде тараптар
еркінің мазмұны туралы көзқарасты және міндеттеменің мәнісіне сүйене отырып
анықталатын шартта тікелей көзделмеген, олардың құқықтары мен міндеттерін
одан әрі бөлуді біршама өзгертеді. Сенімгерлікпен басқару шарты ол бойынша
құқыктар мен міндетгер мүлікті сенімгер басқарушыға беру сәтінен бастап
туындайтындықтан реалды шарт больш табылады.
Сенімгерлікпен басқару шарты өз қатысушыларының қатынастарын
түрлендіруге мүмкіндік береді. Сенімгер басқарушы мүлікке деген құқықтарды
иеленушінің атынан шығатын мүлікті сенімгерлікпен басқару шартын, сондай-
ақ, сенімгер басқарушы өз атынан іс-әрекет ететін шартты бекітуге болады.
Сенімгер басқарушы мүлікті сенімгерлікпен басқару құрылтайшысының атынан іс-
әрекет ететін кезде, әрине, мүлікті сенімгерлікпен басқару құрылтайшысының
атынан іс-әрекетететін кезде, әрине, онда мүлікке деген заттық құқықтардың
пайда болуы туралы айтуға болмайды. Оны бекітудің жағдайы мен тараптардың
ішкі өзара қарым қатынастарына қарай сенімгерлікпен басқарушы шарты ақылы
да ақысыз да болуы мүмкін.
Сыйақы мөлшері бұл орайда шарттың өзімен анықталуға тиіс. Өйткені
мүлікті сенімгерлікпен басқаруға беру жағдайлары сенімгер басқарушы
қызметінің әсері және оны анықтау белгілері әрбір жеке жағдайда әртүрлі
болады. Алайда егер сыйақы мөлшері мысалы сонда да шартпен анықталмаған
болса, онда олар назар аударуға тұрарлық тараптар мүдделеріне сүйене отырып
анықталатын болады. Мүлікті сенімгерлікпен басқарудың ақылы шарты екі жақты
шарт болады, өйткені онда сенімгерлікпен басқару құрылтайшысының сыйақы
төлеу жөніндегі міндеттері көзделетін болады. Мүлікті сенімгерлікпен
басқарудың ақысыз шарты әдеттегідей бір жақты сипатқа ие болады.
Онда міндеттер сенімгер басқарушыға жүктеледі. Ал құкықтар
сенімгерлікпен басқару құрылтайшысына тиесілі болады. Мүлікті
сенімгерлікпен басқару шарты екі жақты шарт оған екі тарап мүлікті сенімгер
басқарушы және сенімгерлікпен басқару құрылтайшысы қатысады. Сенімгерлікпен
басқару шартының өзіне тән ерекшеліктерінің бірі болып, ол үшін шарт
еркіндігіне қатысты кейбір шектеулер көзделгені табылады. Заңнамада
көзделеген жағдайларда сол бір немесе өзге субъект сенімгерлікпен басқаруды
құруға тиіс. Соның ішінде мемлекеттік қызметші өз мүлкін беруге міндетті.
Бұл орайда сенімгерлікпен басқаруга беруге міндеттеу кез келген мүлікке
емес, кәсіпкерлік маңызы бар мүлікке таралады. Бұл акциялар үлестер,
коммерциялық ұйымдардың жарғылық қорына қатысу сондай-ақ мемлекеттік
қызметшіге меншік құқығы негізінде тиесілі өзге де мүлік сенімгерлікпен
басқаруға беру жөніндегі міндет ақшаға, сондай-ақ мемлекеттік қызметке
тұрғанға дейін жалға берілген өзге де мүлікке таралмайды. Осыған ұқсас
міндеттеу басқа жағдайларда да орын алуы мүмкін. Мысалы, қамқоршы мен
қорганшы органы өзіне заңнамамен жүктелетін міндеттерге сәйкес өз бетінше
өз құқықтарьщ жүзеге асыра алмайтын тұлғалар мүлкінің тағдырын шешуге
қатыспай қоймай тұра алмайды.
Сенімгер басқарушы жоғарыда айтылғандай мүлікті сенімгерлікпен басқару
шартын бекітуге мәжбүрлеи алмайды. Сенімгерлікпен басқару шарты үшінші
тұлғаның яғни пайда алушының, пайдасына жасалуы мүмкін. Бұл туралы
шарттың өзінде көрсетілу тетиіс. Мүлікті сенімгерлікпен басқару шарты
жазбаша нысанда жасалуға тиіс. Мүлікті сенімгерлікпен басқару шартының
талап етілетін жай жазбаша нысанын сақтамау жалпы ереже бойынша оның
жарамсыздығына алып келмейді. Қозғалмайтын мүлікті сенімгерлікпен басқару
шарты, қозғалмайтын мүлікті иеліктен айыру туралы шарт үшін көзделген нысан
мен тәртіп бойынша жасалады, яғни мемлекеттік тіркеуге алынуға жатады.
Кәсіпорынды сенімгерлікпен басқаруға беру шартын тіркеуге алу кезінде
кейбір қиындықтар туындайды. Кәсіпорынның мүліктік кешені ретінде
бөлінбейтіндігі туралы ұғым "бұзылады". Бұл кәсіпорын үшін арналған жер
учаскесіне деген құқықтарды және кәсіпорынның қалған мүлкіне деген
құқықтарды тіркеу әртүрлі органдарда жүзеге асырылатындығымен байланысты.
Қозғалмайтын мүлікті сенімгерлікпен басқаруға беру жөніндегі шарттың
жазбаша нысанын сақтамау немесе мұндай шартты тіркеуге алмау оның
жарамсыздығына әкеп соғады. Заңнама мүлікті сенімгерлікпен басқару шартының
елеулі талаптарын анықтаған. Оған шарт пәні туралы талап жатады.
Шарт пәні туралы талап сенімгерлікпен басқаруға берілетін мүліктің
кұрамын көрсету арқылы аяқталынуға тиіс. Бұл шарттың тағы бір елеулі
талаптарының бірі болып оның әрекет етуі мерзімі туралы талап табылады.
Сенімгерлікпен басқару әрқашан белгілі бір тұлғаның (тұлғалардың) мүддесі
(пайдасы) үшін жүзеге асырылатын болғандықтан, олар персонафикациялануға
тиіс және сенімгер басқарушы өзінің субъективтік міндеттерінің шектерін
нақты білуге тиіс. Сол себептен шарттың елеулі талабы болып пайда алушы
туралы талап табылады. Сенімгер басқарушы мүлікті сенімгерлікпен басқару
құрылтайшысы нұсқауларының қатаң шектерімен шектелмейді.
Соның салдарьшан мүлікті сенімгерлікпен басқару құрьштайшысының
сенімгер басқарушының өз бақылауында болуына қатысты кез келген талап
тілектері дұрыс негізге ие болуға және белгілі бір тәртіпте реттелуге тиіс.
Осы айтылғанға орай сенімгер басқарушьшың есеп беруінің мерзімінен нысаны
бекітетін мүлікті сенімгерлікпен басқару шартына елеулі талабына қатысты
заңнамалық талап жеткілікті түрде негізді болып табылады.
Сондай-ақ сенімгерлікпен басқару шарты тоқтатылған жағдайда сеніп
тапсырылған мүлік кімге берілуге тиіс екендігі туралы нұсқауды қамтыған
талап та елеулі болып табылады. Жекелеген шарттары үшін заңды актілермен
өзге де елеулі талаптар көзделеді. Мүмкін мәселен кәсіпорындарды және
акционерлік қоғамдар акцияларының мемлекеттік пакеттерін сенімгерлікпен
басқаруға беру ережелерімен (9-т) кәсіпорынды немесе акциялардың
мемлекеттік пакетін сенімгерлікпен басқаруға беру келісім шартының негізгі
талаптары көзделеді, осы нормативтік акті мазмұнының мағынасы бойынша онда
оның елеулі талаптары туралы сөз болып отыр.
Оларға өндіріс профилін өнім шығару көлемін белгілі бір деңгейде сақтап
қалу немесе оны бірте бірте ұлғайту туралы объект мүлкін өрттен
жарылыстардан, авариялардан, табиғи апаттардан сақтандыру және бірқатар
басқа да талаптар жатады. Егер сенімгерлікпен басқаруға берілетін мүлік
үшінші тұлғалардың құқықтарымен күрделенген болса, онда шартта осы
тұлғалардың мүлікке деген құқықтары көрсетілуге тиіс.
Шарт қосымша талаптарды да көздеуі мүмкін, солардың біріне сенімгер
басқарушыға сыйақы төлеу міндетін оның мөлшері мен нысанын көздейтін талап
жатады.
Тараптардың қуқықтары мен міндеттері. Сенімгер басқарушы сеніп
тапсырылған мүлікті шарт мақсаттарына сай басқаруға міндетті. Мысалы,
кәсіпорынды сенімгерлікпен басқару кезінде сенімгер басқарушы оның өзімен
анықталатын әрекеттер мен іс-шаралар кешенін жасауға міндетгі. Оларды
қаржыландырудың қайнар көзіне жеке өзінің, заемдық немесе өзге де жолмен
біріктірілген соның ішінде қайта инвестицияланған қаражаттар жатады.
Қолға алынатын барлық шаралар кәсіпорынды қаржылық экономикалық
сауықтыруға, дамытуға, қайта құруға, техника-технологиялық қайта
жабдықгауға, кәсіпорынның тұрақты және шығынсыз ағымдағы өндірістік
қызметін қамтамасыз ететін жаркын ұйымдастырушылық - техникалық және
әлеуметтік - экономикалық бағдарламалар кешенін жүзеге асыру үшін қолайлы
қаржылық жағдайды қалыптастыруға бағытталады. Қызметтің аталған бағыттары
мүлікті өзінің кәсіпкерлік қызметінде пайдалану үшін алатын, кез келген
сенімгер басқарушы қызметін жеткілікті түрде көлемді қылып сипаттайды. Осы
тұста мүлікті оның өсімін алу үшін беру қазіргі жағдайларда мүлікті
сенімгерліклен басқаруға берудің негізгі себептерінің бірі болып
табылатынын айта кеткен жөн. Мүлікке күтім көрсету, оны қалыпты күйінде
ұстап тұру, яғни мүлікті сақтау, әдетте қамқорға алынғанның мүлкін
сенімгерлікпен басқару және кейбір басқа да шектелген жағдайлар кезінде
негізделеді.
Мұралық мүлікті банкрот кәсіпорынның мүлкін сенімгерлікпен басқару
тиісінше мұралық құқықгық қатынастарды және банкроттық процедурасын жүзеге
асыру үшін кажетті іс-әрекеттерді жасауды көздейді. Сенімгер басқарушы
міндеттерінің мазмұнына, сондай-ақ объектілер режимі де ықпал етеді.
(Мысалы, жер қойнауын пайдаланушы ақша басқарушы режимі және т.б). Сенімгер
басқарушының мүлікті дұрыс басқару мақсатында сеніп тапсырылған мүлікпен
меншік иесі жасай алатын кез келген іс-әрекетті жүргізуге құқығы бар. Егер
субъектінің өзге кұқықтарын сенімгерлікпен басқару туралы сөз болып отырса,
онда тиісінше, ол басқа құқық иесінің құқықтарын толық көлемде жүзеге
асыруға құқылы болады.
Кез келген іс-әрекет жасай отырып, сенімгер басқарушы тиісті түрде
басқару критерийлеріне сүйенуге тиіс. Кейбір жағдайларда сеніп берілген
мүлікке деген сенімгер басқарушының құқықтары заң актілерімен, шартпен
немесе сенімгерлікиен басқару пайда болғанда негізге алынған өзге де
актімен шектелуі мүмкін. Осылайша, мүлікті сенімгерлікпен басқару шарты
бойынша қамқоршының немесе қорғаншының құқықтары шектеледі.
Қамқорлықтағы тұлғаның кірістері, соның ішінде қамқорлықтағы тұлғаға
оның мүлкін басқарудан тиесілі кірістер қамқоршымен немесе қорғаншы мен тек
қана қамқорлықтағы тұлғаның мүддесі үшін және қамқорлықпен қорғаншылық
органының алдын ала рұқсатымен ғана жұмсалуға тиіс.
Қамқорлықтағы тұлғаның мүлкін иеліктен айыру жөніндегі мәмілелер
шектеледі. Кәсіпорынды акицонерлік қоғамдар акцияларының мемлекеттік
пакетін сенімгерлікпен басқару кезінде сенімгер басқарушылар мүлікке билік
етуге өз құқықтары жағынан шектелетін болады. Сенімгер басқарушының өзіне
берілген қозғалмайтын мүлікке билік ету құкығы тікелей Азаматтық кодекспен
шектеледі. Ол қозғалмайтын мүлікті иеліктен айыру мен кепілге салуды
сенімгерлікпен басқаруды белгілеу туралы актіде тікелей көрсетілген
жағдайда ғана жасауға құқылы.
Сенімгер басқарушы мүлікті сенімгерлікпен басқару кезінде өзі жасаған
қажетті шығындарды өтетіп алуға құқылы. Олар не құрылтайшының (пайда
алушының) есебінен, не сеніп тапсырылған мүліктің есебінен өтеледі. Кейбір
жағдайларда сенімгерлікпен басқару шығындарын өтеудің қайнар көзі болып
сеніп тапсырылған мүлікгі пайдаланудан түскен кіріс табылады.
Мүлікті сенімгерлікпен басқару шартында тікелей көзделген жағдайларда
сенімгер басқарушы өз қызметі үшін өзіне сыйақы төлеуді талап етуге құқылы.
Сенімгер басқарушының мүлікті иеленуінің заттық, құқықтық табиғаты оған ез
иелігін қорғауды және заттарға қатысты мүлікті сенімгерлікпен басқару
жүзеге асырылатын басқа да құқықтарды беруден айқын көрінеді. Ол басқа
біреудін заңсыз иеленуінен өзіне сеніп тапсырылған мүлікті қайтарып алуға,
сондай ақ оның басқару құқығын жоюды бұл құқық бұзушылық иеленуді бұзумен
байланысты болмаса да талап етуге құқылы. Сенімгер басқарушы құрылтайшыға
және пайда алушыға мүлікті сенімгерлікпен басқару шартында белгіленген
мерзім мен тәртіп бойынша өз қызметі туралы есеп беруге міндетті.
Егер оған қандай да бір себептер түрткі болса, кұрылтайшының және
(немесе) пайда алушының талап етуі бойынша сенімгер басқарушының қызметі
туралы есеп өзге жағдайда да дереу берілуге тиіс. Сенімгер басқарушының өзі
үшін белгіленген шектеулерді бұза отырып жасаған мәмілесі жарамсыз деп
танылады. Егер мұндай мәмілеге қатысушы үшінші тұлғалар ондай шектеулерді
білмесе және білуге тиіс болмаса, ол жарамды деп танылады.
Сенімгер басқарушы өзіне берілген құкықты асыра пайдаланып немесе өзі
үшін белгіленген шеетеулерді бұзып жасаған мәміле бойынша міндеттемені
сенімгер баскарушы өз мүлкі есебінен мойнына алады. Сенімгер басқарушының
мүлкі жеткіліксіз болған кезде және орын алып отырған құқық бұзушылықтар
туралы үшінші түлғалар мәлімделмеген жағдайда, міндеттемелер меншік иесі
мүлкінің, өзге кұқық иесінің есебінен де орындала алады. Бұл жағдайларда
сенімдер басқарушы кұрылтайшы алдында шартқа және заң актілеріне сәйкес
жауап береді. Сенімгер басқарушы мүлікті жеке өзі басқаруға міндетті.
Ол өзіне сеніп берілген мүлікті басқару үшін қажетті іс-әрекеттерді
жасауды, егер ол бұған мүлікті сенімгерлікпен басқаруды құру туралы акті
арқылы уәкілетті болса не бұған пайда алушының мүдделерін қамтамасыз етуге
байланысты мән жайлар себепті мәжбүр болса және бұл орайда құрылтайшының
нұсқауларын сұрауға мүмкіндігі болмаса, басқа адамға тапсыра алады. Заңнама
мағынасы бойынша сенімгер басқарушы мүлікті басқаруға өзі тапсырған
тұлғаның әрекеттері үшін жауап бермейді.
Егер ол қайта сенім білдіруге тиісті актімен уәкілденген болса және
қайта сенім білдіретін тұлға құрылтайшымен келіспеген болса, егер аталған
тұлға сенімгер басқарушының өзін таңдап алынған болса, онда ол аталған
тұлғаның іс-әрекеттері үшін өзі іс-әрекет ететіндей жауап береді. Сенімгер
басқарушы сенімнің ауысуы туралы алғашқы мүмкіндік туысымен құрылтайшыға
хабарлауға міндетті. Егер заң актілерінде өзгеше көзделмесе, құрылтайшы
сенімнің ауысуытуралын білген сәтте мүлікті сенімгерлікпен басқаруды
тоқтатуды мәлімдеуге құқылы шартты осылай тоқтатудың салдарынан сенімгер
басқарушыға оның бұрын жасаған шығындары өтелуге тиіс.
Сенімгерлікпен басқару кәсіпкерлік қызмет аясында жүзеге асырылғанда,
оған көтерген шығындарынан басқа шеккен залалдары да өтелуге тиіс. Жоғарыда
атап өткеніміздей, кейбір жағдайларда акцияларды және өзге де бағалы
қағаздарды сенімгерлікпен басқару жүзеге асырыла алады. Сенімгерлікпен
басқарудың осы түрі, кейбір арнайы аяларды қоспағанда мысалы акциялардың
мемлекеттік пакетін басқару және т.б. қоспағанда әзірге кеңінен таралған
жоқ, бірақ өзінің дамуы үшін үлкен перспективаларға ие, өйткені бағалы
қағаздарды кәсіби басқарудың потенциалды қажеттіліктері өзге мүлікті
басқару қажеттілігінен де жоғары.
Сенімгерлікпен басқарудың осы түрінің ерекшелікгері сенімгер
басқарушының акциялар мен өзге де бағалы қағаздар мен операцияларды
сенімгерлікпен басқарудың мақсаттарына сәйкес және бағалы қағаздар айналымы
аясындағы қатынастарды реттейтін арнайы заңнаманы ескере отырып жүзеге
асыратындығында. Аталған объектілерді басқару екі жағдайда жүзеге
асырылады: 1) егер олар сенімгерлікпен басқаруға бас кезінде яғни
сенімгерлікпен басқаруды құру кезінде берілген болса; 2) егер олар сенімгер
басқарушының шаруашылық жүргізуі нәтижесінде алынған болса.
Мысалы, ол өзіне сеніп берілген мүлік немесе оның бір бөлігі есебінен
бағалы қағаздар алып кірістердің түсінуінің жоғары және тұрақты деңгейін,
пайда алушы мүлкінің өсуін камтамасыз ете алады. Кейбір жағдайларда бағалы
қағаздар сеніп берілген мүлікті пайдаланудан түскен кірістердің
(табыстарды) есебінен алына алады. Басқа да жағдайларда сияқты бағалы
қағаздардьщ сенімгер басқарушысы өз атынан іс-әрекет ете алады. Акциялар
сенімгерлікпен басқаруға берілгенде акционерлік қоғам акционерлер тізімінде
сенімгер басқарушы туралы жазба жасалуға тиіс. Акцияларды сенімгерлікпен
басқарушының құқықтары мен міндеттері Азамттық кодекстің өзінде анықталады.
Сенімгерлікпен басқаруды құруға негіз болатын актімен, олар кеңейтілуі
не қысқартылуы мүмкін. Акцияларды сенімгерлікпен басқарушы акционерлік
коғамды басқаруға қатыса алады, акцияларға тиесілі девидентгерді алады және
оларды пайдаалушыға бере алады. Акцияларды иеліктен айыруды және кепілдікті
қоса алғанда олармен өзге де операцияларды жүзеге асыра алады. Акционерлік
қоғам таратылган жағдайда сенімгер басқарушы акцияға тиесілі мүлікті алуга
және оны шартқа сәйкес пайда алушыға немесе құрылтайшыға беруге міндетті.
Мүлікті тиісті түрде басқармаған жағдайда құрылтайшы немесе пайда алушы
сотқа сенімгерлікпен басқаруды тоқтату және залалдарды өтеу туралы талап
қоя алады. Азаматтық құқықтық жаупкершіліктің басым жағдайларындағыдай
құқық бұзушы кінәлігінің презумпциясы әрекет етеді. Сенімгер басқарушы егер
міндеттерді тиісті түрде орындау үшін қатысты барлық шараларды қолданғанын
дәлелдей алмаса, міндеттерді ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz