Өңделетін материалдардың қасиеттерімен таныстыру
Мазмұны.
I. Кіріспе---------------------------- ----------------------------------- -
---------------------3
II. Негізгі бөлім
1.1. Ағаштан бұйымдар дайындау тақырыбы бойынша мазмұны--------6
1.2.Ағашты және металды қолмен өңдеу операцияларын оқыту
әдістемсі ----------------------------------- ------------------------
-------------------10
1.3. Өңделетін материалдардың қасиеттерімен таныстыру-----------------
10
2.1.Құрал-саймандардың құрылысымен және олардың жұмыс тәсілімен
таныстыру----------------------------------- ------------------------
------------------14
2.2. Материалдарды қолмен өңдеуде іскерлік пен дағды қалыптастыру----17
2.3. Металдарды жоңқа шығармастан өңдеу тәсілдерімен оқушыларды
таныстыру-------------------------- --------------------------------
------------------26
3.1. Оқушыларды машина мен таныстыру-------------------------- -----------
----28
3.2. Машиналардың өндірісті механикаландырудағы рөлімен таныстыру-35
3.3. Оқушыларды бұрғылау және токарьлық станоктардың құрылыстары
мен таныстыру-------------------------- -------------------------
-----------------37
III. Пән сипаттамасы ----------------------------------- ---------------
------------51
IV.Сабақ жоспарын және жоспар- графикті құру----------------------
-52
V. Тақырыптық құрылымдық-логикалық сұлбасын жасау.
Құрылымдық логикалық талдау -------------------------------
---------54
VI. Нұсқау картасы---------------------------- --------------------
----------------56
V. Қорытынды----------------------------------- -------------------
----------------57
VI. Пайдаланған әдебиеттер ----------------------------------- ----
-------------59
Кіріспе
Машинатану элементтері негізінде конструкциялық материалдарды
өңдеу технологиясы бөлімі бойынша ағашты және металды өңдеу
технологияларын оқыту тақырыптары қарастырылады. Бағдарламада
конструкциялық материалдардың түрлерімен (металл, ағаш, полимерлік
және керамикалық материалдар), олардың қасиеттерімен танысу
көрсетілген. Ағаш өңдеуге қатысты: ағаш өңдеу технологиясы:
техника және конструкциялау элементтері: бұйымдарды дайындау
бойынша теориялық мағлұматтар беріледі және практикалық жұмыстар
орындалады. Ағаштан бұйымдар дайындау тақырыбына жалпы сағаттың
жартысына жуығы бөлінеді және бұл негізінен пән мұғалімінің
қажет деп табуына, мүмкіндігіне байланысты.
5-сыныптың оқушылары жасайтын бұйымдар негізінен жазық
бетті болып келеді. Ондай бұйымдар қатарына шеберханалар мен
сызу кабинетіне арналған дидактикалық материалдар (бір- екі
элементті- ойық жүзді, фаска т.б. геометриялық фигуралардың бейнелі
призма пішінді бөлшектері): платқа арналған рейкалар, тамақ кесуге
арналған тақтай, төсеніш тақтай: көп бөлшекті- тіреу шарбақ:
балалар күрегі: кұстардың жемін салатын астау немесе науа:
жәшіктер (бор салатын, көшет отырғызатын т.б.): саймандар мен
бөлшектер қоятын қобдиша және тағы басқалар жатады. Оқушылардың
жасайтын бұйымдарына қатысты іс-әрекеттерді еңбек обьектісі деп
те атайды. 6 және 7- сыныптарда оқушылардың жасайтын бұйым
үлгілері күрделене бастайды. Сол себепті де тақырыпқа қатысты
ағаш өңдеуді оқыту мазмұны 5-сыныпқа сәйкес қарастырылады. Бұл
негізінен орта сынып оқушылары үшін білімі мен іскерлік
минимумын көрсетеді.
5- сынып технология бағдарламасында ұйымдастыру мәселесі
бойынша қарастырылатын теориялық мағлұматтардан төмендегілер
қамтылады: ағаш өңдейтін жұмыс орнын ұйымдастыру және жабдықтау:
құралдарды қолайлы жерге қою, ағаш дайындамаларын ұста үстелінің
үстіне ыңғайлап орналастыру: ағаш өңдеудің еңбек қауіпсіздігі
ережелері: ағашты өңдеу мен ағаш материалдарын дайындау
процесіндегі табиғат қорғау.
Ал графикалық және бейнелеу сауаттылық элементтері: призма
пішіндес бөлшектердің техникалық суреті, эксизі мен сызбасы
туралы ұғым: негізгі түр, содан және жоғарыдан қарағандағы
түр: өлшемдердің белгіленуі: бөлшектердің сызбасын оқу ережесі
туралы мағлұматтарды қамтиды.
Материалтану бойынша оқу материалдарынан қамтылатыны:
табиғи және конструкциялық материал ретіндегі ағаштың рөлі:
ағаштың халық шаруашылығы салаларында қолданылуы: ағаштың
құрылысы; ағаштың түрі; ағаш ақауларының түрлері және олардың
сипатты белгілері; ағаш текстурасы (құрылым сипаты) және оны
пайдалану.
Орта сыныптарда машинатану элементтері бойынша оқу материалдары
толық мәнді көрсетіледі. Атап айтқанда, машиналардың типтік
бөлшектері (білік, ось, сап немесе тұтқа бекіткіш бөлшектер, т.б.);
бұрандалы (винтті) механизм, оның құрылысы мен атқаратын қызметі:
бөлшектердің конструкциялық элементтері (тесік, фаска, ойық, т.б.);
ағаштан жасалған бұйымдарды біріктіру (жай және бұрандалы
шегемен).
Жұмыс орны бойынша; ағаш ұстасының жұмыс үстелі немесе
аралас жұмыс үстелі, оның негізгі бөліктері, атқаратын қызметі.
5- сыныпта оқушылардың танысатын еңбек құралдары бойынша
оқу материалдары кеңінен беріледі; сүргінің құрылысы; негізгі
бөліктері және олардың атқаратын қызметі; жүзі бар бөлігінің
сына тәрізді пішінде болуы; аралардың түрлері; ағашты ұзынынан,
көлденеңінен және көлбеу (қиғаш) кесуге арналған аралар; ара
тісінің пішіні; сондай-ақ техникаға, жабдықтарға құрал саймандарға
ұқыпты қарау, ағаш қалдықтарын пайдаға асырудың мәні.
Экономикалық білім элементтері мен тәрбие және өзіндік
бақылау бойынша қарастырылған оқу материалдары төмендегідей
болады: материалды үнемді пайдалану; ұста сызғышының, үш бұрышты
сызғыштың және рейсмустың көмегімен ағашқа белгі түсірудің
әдістері мен орындалу реті; сүргілеудің көлденеңінен және бойлата
аралаудың тәсілдері, ағашты қол бұрғымен тесудің әдістері;
ағаштан жасалған бөлшектерді жай және бұрандалы шегемен қосып
біріктірудің орындалу реті; ағаштың бетін түрпі қағаздың (бүртігі
бар егеу) және қайрақ қағаздың жәрдемімен тазалау әдістері;
бұйымның сызбасы бойынша (сызғыштың және ұсталық үшбұрыштың
жәрдемімен) оның сапасына бақылау жүргізу тәсілдері.
Бағдарламада бағыт-бағдар беруде, көрнекілік әдісі үшін
Демонстрациялар көрсетілген.
5- сыныптағы алған білімнің, іскерлік пен дағдының
пәнаралық байланыстарын жүзеге асыру мақсатында көрсетілгендері;
пәнаралық байланыстар; математика, V сынып (кесіндінің ұзындығы,
кесіндінің ұзындығын белгілеу, екі нүктенің ара қашықтығы);
параллель түзулерді және тік бұрыштарды салу; табиғаттану, III
сынып (жапырақты және қылқан жапырақты ағаштар, табиғатты қорғау
және оны пайдалану жөніндегі адамдардың еңбегі). Пәнаралық оқу
материалдарының көрсетілуі тақырыпты тереңінен ұғынуға, оның жеке
тұлғалық сипатын түсінуге мүмкіндік береді.
Оқушылардың өзіндік жұмыстарын белсенді ұйымдастыру
мақсатында лабораториялық-практикалық жұмыстар көрсетіледі. Мәселен,
“Ағаштың тегін және оның ақауларын анықтау” тақырыбы бойынша.
Бағдарламаның мазмұнында, оқытуда теорияны практикамен
ұштастыруды көздейтін Практикалық жұмыс бөлімі көрсетіледі. Оның
мазмұнында 5-сынып оқушылары орындайтын практикалық іс
-әрекеттердің реті беріледі.
1.1.Ағаштан бұйымдар дайындау тақырыбы бойынша мазмұны. Мектептің
орта сыныптарға арналған технология пәні бағдарламасындағы
Машинатану элементтері негізінде конструкциялық материалдарды өңдеу
технологиясы бөлімі бойынша ағашты және металды өңдеу
технологияларын оқыту тақырыптары қарастырылады. Бағдарламада
конструкциялық материалдардың түрлерімен (металл, ағаш, полимерлік
және керамикалық материалдар), олардың қасиеттерімен танысу
көрсетілген. Ағаш өңдеуге қатысты: ағаш өңдеу технологиясы:
техника және конструкциялау элементтері: бұйымдарды дайындау
бойынша теориялық мағлұматтар беріледі және практикалық жұмыстар
орындалады. Ағаштан бұйымдар дайындау тақырыбына жалпы сағаттың
жартысына жуығы бөлінеді және бұл негізінен пән мұғалімінің
қажет деп табуына, мүмкіндігіне байланысты.
5-сыныптың оқушылары жасайтын бұйымдар негізінен жазық
бетті болып келеді. Ондай бұйымдар қатарына шеберханалар мен
сызу кабинетіне арналған дидактикалық материалдар (бір- екі
элементті- ойық жүзді, фаска т.б. геометриялық фигуралардың бейнелі
призма пішінді бөлшектері): платқа арналған рейкалар, тамақ кесуге
арналған тақтай, төсеніш тақтай: көп бөлшекті- тіреу шарбақ:
балалар күрегі: кұстардың жемін салатын астау немесе науа:
жәшіктер (бор салатын, көшет отырғызатын т.б.): саймандар мен
бөлшектер қоятын қобдиша және тағы басқалар жатады. Оқушылардың
жасайтын бұйымдарына қатысты іс-әрекеттерді еңбек обьектісі деп
те атайды. 6 және 7- сыныптарда оқушылардың жасайтын бұйым
үлгілері күрделене бастайды. Сол себепті де тақырыпқа қатысты
ағаш өңдеуді оқыту мазмұны 5-сыныпқа сәйкес қарастырылады. Бұл
негізінен орта сынып оқушылары үшін білімі мен іскерлік
минимумын көрсетеді.
5- сынып технология бағдарламасында ұйымдастыру мәселесі
бойынша қарастырылатын теориялық мағлұматтардан төмендегілер
қамтылады: ағаш өңдейтін жұмыс орнын ұйымдастыру және жабдықтау:
құралдарды қолайлы жерге қою, ағаш дайындамаларын ұста үстелінің
үстіне ыңғайлап орналастыру: ағаш өңдеудің еңбек қауіпсіздігі
ережелері: ағашты өңдеу мен ағаш материалдарын дайындау
процесіндегі табиғат қорғау.
Ал графикалық және бейнелеу сауаттылық элементтері: призма
пішіндес бөлшектердің техникалық суреті, эксизі мен сызбасы
туралы ұғым: негізгі түр, содан және жоғарыдан қарағандағы
түр: өлшемдердің белгіленуі: бөлшектердің сызбасын оқу ережесі
туралы мағлұматтарды қамтиды.
Материалтану бойынша оқу материалдарынан қамтылатыны:
табиғи және конструкциялық материал ретіндегі ағаштың рөлі:
ағаштың халық шаруашылығы салаларында қолданылуы: ағаштың
құрылысы; ағаштың түрі; ағаш ақауларының түрлері және олардың
сипатты белгілері; ағаш текстурасы (құрылым сипаты) және оны
пайдалану.
Орта сыныптарда машинатану элементтері бойынша оқу материалдары
толық мәнді көрсетіледі. Атап айтқанда, машиналардың типтік
бөлшектері (білік, ось, сап немесе тұтқа бекіткіш бөлшектер, т.б.);
бұрандалы (винтті) механизм, оның құрылысы мен атқаратын қызметі:
бөлшектердің конструкциялық элементтері (тесік, фаска, ойық, т.б.);
ағаштан жасалған бұйымдарды біріктіру (жай және бұрандалы
шегемен).
Жұмыс орны бойынша; ағаш ұстасының жұмыс үстелі немесе
аралас жұмыс үстелі, оның негізгі бөліктері, атқаратын қызметі.
5- сыныпта оқушылардың танысатын еңбек құралдары бойынша
оқу материалдары кеңінен беріледі; сүргінің құрылысы; негізгі
бөліктері және олардың атқаратын қызметі; жүзі бар бөлігінің
сына тәрізді пішінде болуы; аралардың түрлері; ағашты ұзынынан,
көлденеңінен және көлбеу (қиғаш) кесуге арналған аралар; ара
тісінің пішіні; сондай-ақ техникаға, жабдықтарға құрал саймандарға
ұқыпты қарау, ағаш қалдықтарын пайдаға асырудың мәні.
Экономикалық білім элементтері мен тәрбие және өзіндік
бақылау бойынша қарастырылған оқу материалдары төмендегідей
болады: материалды үнемді пайдалану; ұста сызғышының, үш бұрышты
сызғыштың және рейсмустың көмегімен ағашқа белгі түсірудің
әдістері мен орындалу реті; сүргілеудің көлденеңінен және бойлата
аралаудың тәсілдері, ағашты қол бұрғымен тесудің әдістері;
ағаштан жасалған бөлшектерді жай және бұрандалы шегемен қосып
біріктірудің орындалу реті; ағаштың бетін түрпі қағаздың (бүртігі
бар егеу) және қайрақ қағаздың жәрдемімен тазалау әдістері;
бұйымның сызбасы бойынша (сызғыштың және ұсталық үшбұрыштың
жәрдемімен) оның сапасына бақылау жүргізу тәсілдері.
Бағдарламада бағыт-бағдар беруде, көрнекілік әдісі үшін
Демонстрациялар көрсетілген.
5- сыныптағы алған білімнің, іскерлік пен дағдының
пәнаралық байланыстарын жүзеге асыру мақсатында көрсетілгендері;
пәнаралық байланыстар; математика, V сынып (кесіндінің ұзындығы,
кесіндінің ұзындығын белгілеу, екі нүктенің ара қашықтығы);
параллель түзулерді және тік бұрыштарды салу; табиғаттану, III
сынып (жапырақты және қылқан жапырақты ағаштар, табиғатты қорғау
және оны пайдалану жөніндегі адамдардың еңбегі). Пәнаралық оқу
материалдарының көрсетілуі тақырыпты тереңінен ұғынуға, оның жеке
тұлғалық сипатын түсінуге мүмкіндік береді.
Оқушылардың өзіндік жұмыстарын белсенді ұйымдастыру
мақсатында лабораториялық-практикалық жұмыстар көрсетіледі. Мәселен,
“Ағаштың тегін және оның ақауларын анықтау” тақырыбы бойынша.
Бағдарламаның мазмұнында, оқытуда теорияны практикамен
ұштастыруды көздейтін Практикалық жұмыс бөлімі көрсетіледі. Оның
мазмұнында 5-сынып оқушылары орындайтын практикалық іс
-әрекеттердің реті беріледі. Оны
төмендегідей мазмұнда көруге болады;
- дидактикалық бөлшектердің (1-2 элементті бар призма пішінді)
механикалық суретін және нобайын құру;
- дайындалатын бөлшектердің сызбасын талдау;
- дайындамаларды таңдау;
- жұмысты жоспарлау;
- ағаштың қалың қабатын және қырларын сүргілеу;
- белгілеу;
- ағашты арамен кесу (көлденеңінен және ұзына бойымен);
- қол бұрғының жәрдемімен ағашты тесу;
- өңделген бетін түрпімен және қайрау қағазымен тазалап
жылтырату;
- лакпен немесе сулы бояғыш заттармен сырлау;
- сызғыш және үшбұрыш арқылы бұйымдардың сапасын қадағалау.
Технология бағдарламасы мазмұнына сәйкес ағаш өңдеуді
үйретуде қарастырылатын тақырыптың бірі- Фанер мен ағашты
пайдаланып бұйымдарды дайындау.
5-сыныптың оқушы ұлдары жасауы тиіс бұйым түрлері, еңбек
обьектілері алдын ала беріледі немесе пән мұғалімнің өзі мектеп
қажеттілігіне сәйкес те олардың тізбегін алдын ала анықтайды.
Аталған тақырыпқа қатысты; балалар күрегі, арамен кесілетін ағашты
бекітіп қоюға арналған таяныш; аралауға арналған тетік; араның
тістерін ажырататын қысқыш; ұста үстеліне қағуға арналған сына;
ұзартылған күн топтары мен балабақшаға арналған ойыншықтар мен
дидактикалық ойындар; құрылыстар мен үйлердің макеттері; жүзетін
кемелердің модельдері; көлік және ауыл шаруашылық машиналарының
қарапайым модельдері (жүк мотороллері, автомобиль, доңғалақты
трактор т.б.) бұйым түрлері дидактикалық тұрғыдан дұрыс
іріктелген болып табылады.
Теориялық мағлұматтар құрылымы төмендегідей оқу
материалдарын қамтиды.
Жұмысты ұйымдастыру бойынша; ағаштан жасалған бұйымдарды
құрастыру кезінде жұмыс орнын жабдықтау мен ұйымдастыру; еңбек
қауіпсіздігі ережелері.
Кәсіптік бағдар беру бойынша; жұмысшы ( ағаш ұстасы, ағаш
шебері) еңбегінің мазмұнымен таныстыру; ағаш өңдеуге байланысты
басқа да көпшілік жұмысшы мамандарымен таныстыру.
Графикалық және бейнелеу сауаттылығы бойынша; сызбадағы
жазуларды орындауға қойылатын талаптар; жинастыру сызбасы және
кинематикалық схема туралы түсінік.
Машинатануды қамтитын оқу материалдары; қозғалыстың берілу
механизмі туралы ұғым, түсті беріліс; қол бұрғы, оның құрылысы,
атқаратын қызметі, қолданылуы және жұмыс процесі; қол бұрғының
кинематикалық схемасы.
Технологиялық процестерді танып білу, ұғыну және оларды
меңгеру бойынша; технологиялық карта, оны оқу (құру) және онымен
жұмыс істеу; бөлшектерді біріктіру үшін қолданылатын желімдердің
түрлері; бұйымдарды жинастырудың реті мен тәсілдері; бекіткіш
бөлшектерді құрастыру; ағаштан жасалған бұйымдарды бояу (сырлау)
әдістері.
Бұйымдардың сапасына сызбасы бойынша бақылау жасау реті;
жалпы және элементтер пішінінің, сондай-ақ өлшемдерінің
сәйкестігін анықтау.
Көрнекіліктерді қолдану бойынша: Мектеп шеберханасында ағаш
өңдеудің еңбек қауіпсіздігі оқу фильмін, дайын бұйымдардың
үлгілерін, мектептің орта сыныптарына арналған техникалық еңбек
бойынша кестелерін, Ағашты қол аспаптарымен сүргілеу процесі
кинофрагментін, Ұста құрал- жабдықтарының құрылысы диапозитивін
көрсету, олардың мазмұнын оқушылардың көріп бақылауы үшін
белгіленеді.
Ағаш өңдеу бойынша 5-сынып оқушыларының жасайтын практикалық
жұмыстары төмендегідей беріледі;
- техникалық суреттің және бұйымның долбарын жасау, өлшемін
анықтау;
- даярлық әдістері. Кесу, сүргілеу, тесу, ағашты тазалау.
Бөлшектерді біріктіру, құрастыру, лактау, бояу.
5-сыныптың өзінде ағаш өңдеуден бөлек металл өңдеуді
зерделеуде оқушылар бағдарламаға сәйкес көптеген еңбек
құралдарымен танысып, соларға сәйкес технологиялық процестерді
жүзеге асыру бойынша білімдер мен іскерліктермен қаруланады.
Бесінші сыныптың өзінде оқушылар бағдарламаға сәйкес
қаңылтырдан, сымнан және қаңылтыр мен сымтемірден бұйымдар
дайындайды. Қаңылтырдан бұйымдар дайындау тақырыбы бойынша
дайындайтын бұйымдары: қаңылтыр төсі, электр сымдарын бекіту
қапсырмалы контактілі пластинкалар, қорапша, сәндік шырағдан, т.б.
болып келеді.
Материалтану бойынша түсініктері; болат туралы түсінік,
қаңылтырдың түрлері, оларды алу жолдары, қаңылтырды қолдану.
Графикалық сауаттылық элементтері; сызба мазмұны; бейнені
таңдау, белгі қою, эксизді құру реттілігі. Сызбаны оқу; пішінін,
өлшемдерін, белгі түсіру орнын анықтау, әдіпті есептеу.
Құрал-жабдықтар; слесарь сызғышы, үшбұрышты сызғыш, кернер
(із түсіргіш), ағаш балға, қол қайшы, июге арналған тетік,
шаблон (үлгі), қиюластырғыш, тойтарғыш, бұрғылау станогы.
Орындалатын іс-әрекеттер (операциялар); дайындаманы түзету,
белгі түсіру, (сызғыштың, бұрыштаманың көмегімен), кесу, ию, бұрғылау
станогында тесікті тесу реттілігі. Бөлшектерді тойтармамен
біріктіру, тойтару, бояу. Бұйым сапасын сызғышпен тексеру.
Ұйымдастыру және экономика элементтері бойынша; жұмыс орны,
оны ұйымдастыру және күту. Еңбек қауіпсіздік ережелері.
Материалды, уақытты үнемдеу, материалдық игілікке ұқыпты қарау,
т.б.
Оқыту үдерісінің нәтижелі болуы үшін оқушыларға
көрсетілетіндер (демонстрациялар): “Мектеп шеберханаларында бұйымдар
дайындау технологиясы” диафильмі. “Мектеп шеберханаларында металды
өңдеу кезіндегі еңбеу қауіпсіздігі ” оқу фильмі. Техникалық
еңбек, еңбек қауіпсіздік ережелері кестелері, бұйымдардың
үлгілері, құралдар мен бөлшектер, т.б.
Сабақты бір жақты алып бармай, басқа пәндермен байланысты
құрастырудағы пәнаралық байланыстардан төмендегілер көрсетілген;
математика II-IV сыныптар (тік бұрыш, тік төртбұрыш, квадрат,
көпбұрыш, және шеңбер. Тік төртбұрышты, квадратты және көпбұрышты
салу. Ұзындық бірлігі көрсетілген.
Қарастырылып отырған оқу материалдары бойынша оқушылардың
өздігінен жұмыс жасауы бойынша және оқып-үйренуі бойынша қазақ
тіліндегі жазылған жазба материалдарды қазіргі кезде “Технология”
оқу пәнінен алу ұсынылады.
1.2. Ағашты және металды қолмен өңдеу операцияларын оқыту
әдістемесі. Мектеп қабырғасында оқушылар еңбек құралдарымен жұмыс
жасауды алдымен қолмен жүзеге асырады, сонан соң механикалық
өңдеуді зерделейді. Мұның өзі қарапайымнан күрделіге өтудегі
сабақтастықты сипаттайды, екіншіден қазіргі ірі өндіріс орындарында
еңбектің механикаландырылған және автоматтандырылған жағдайында
жұмыс жасауға дайындаудан тұрады.
1.3.Өңделетін материалдардың қасиеттерімен таныстыру. (Б.О.
Сыздықова, техника ғылымдарының кандидаты)
Мектепте оқушылар технология пәнін оқуда бірнеше технологиялық
процестер бойынша дайындық көреді. Технология (технологиялық
процесс)-өндірістік процестің негізгі бөлігі. Технология мағынасында
өндіру, өңдеу, тасымалдау және т.с.с. өндірісті техникалық
бақылау, кейде өндірістік процестердің сипатталуы мен оларды
орындау бойынша нұсқаулар түсініледі.
Әр түрлі технологиялық процестер көптеген жалпы
ұқсастықтарына байланысты тәсілдерге бөлінеді. Ондай жалпы
тәсілдерге механикалық, химиялық, термиялық, биологиялық және
энергетикалық тәсілдер жатады (кейде осы тәсілдерді базалық
тәсілдер деп атайды). Технологиялық процестер туралы білімдер
жалпы білім беретін пәндердің ішіндегі; математика, физика,
химия, биология сияқты пәндер мазмұнында қарастырылады. Кешенді
практикалық жұмыстарды, технология пәнін оқыту, қоғамға пайдалы,
өнімді еңбекті ұйымдастыру арқылы жүзеге асыру қарастырылады.
Технологиялық процестерді жүзеге асыру үшін техникалық құралдарды,
оның ішінде өндірістік техниканы қолданады. Ал, оның өндіріс
салаларына байланысты түрлері көптеп кездеседі.
Кез-келген конструкциялық материалды өңдеп, одан бұйым
дайындау үшін технологиялық процестер жүзеге асырылады.
Технологиялық процестер еңбек затына, материалына тікелей байланысты
болып табылады. Сол себепті де пән мұғалімі оқушыларға
материалтану жөніндегі мағлұматтар беруі тиіс болып табылады.
Материалдардың қасиеттерімен таныстыру- затты сипаттау арқылы
орындалады.
Затты сипаттау дегеніміз- оның қасиеттерін тізіп айтып
шығу. Мысалы, химия сабағында ас тұзын былай сипаттауға болады;
түссіз зат (ұнтақ күйінде ақ түсті), дәмі ащы және тұзды, морт,
суда ерігіш, қыздырғанда өзгермейді, т.б. Заттарды сипаттағанда
өлшеніп табылатын қасиеттерін де көрсетеді, мысалы балқу және
қайнау температурасы, тығыздығы, т.б. Ал технология сабағында
материалдың физикалық-механикалық, технологиялық қасиеттері назарға
алынады.
Материалды сипаттау үшін төмендегідей оқу материалдары
қажет етіледі.
Материалтану- ғылым ретінде пайдаланып жүрген материалдардың
қасиеттерін зерттейді және оны жетілдіруді қарастырады.
Материалдардың қасиеттері: физикалық, механикалық, химиялық,
технологиялық.
- физикалық қасиетке: түсі, жылтырауы, тығыздығы, жылу өткізгіштігі,
иісі, балқу (еру, жану) температурасы, магниттелуі, жылудың
әсерінен көлемінің ұлғаюы:
- механикалық қасиетке: беріктік, қаттылық, серпімділік, тұтқырлық,
морттық, созылымдылық (немесе созылғыштық);
- химиялық қасиетке: заттың негізгі химиялық құрамына байланыстылығы.
Олардың әсерінен металдардың химиялық қасиеттеріне, оның сыртқы
ортадағы (қышқыл, сілті, су, ылғал, ауа, газ, жоғары температура,
т.б.) тот басуға (коррозияға) қарсы беріктігі жатады;
- технологиялық қасиетке: материалдың өңдеуге тән белгілері, түрлі
әдістермен өңделе алу қабілеті жатады.
Қасиет (материалдың)- заттың басқа заттармен өзгешелігін немесе
сәйкестігін үйлестіретін (келісілген) және олардың қатынасында
табылатын ерекшеліктерінің бірі.
Материалдардың қасиеттерін төмендегідей схемамен беруге болады.
Ағаш материалын оқытуға сәйкес тағыда оқу материалдарын схема
түрінде беруге болады. Мәселен, кесілген ағаштар материалдары-
ағаштан және оның бөліктерінен араланған материалдар. Олар
төмендегідей схемада көрініс табады.
Діңгекті ағаш- бұтақтарынан және көздерінен тазаланған және
араланған ағаш діңгегі. Бөліктеу- діңгекті ағашты бөліктерге бөлу.
Кесінді дөңбек- дөңгелек түрінде пайдалану немесе кесілген ағаш
материалға арналған діңгекті ағаштың кесіндісі.
Дөңбек ағаш- арнайы өнім түрін (фанера, шаңғы, тойтарма және
т.б.) өндіруге арналған діңгекті ағаштың кесіндісі.
Бөрене- станокта өңдеуге қажетті өлшемге сәйкес мөлшерлі дөңбек
ағаштың кесіндісі.
Келтірілген схемадан “бөрене” өңделмеген және өңделген орман
материалында станокқа сәйкес алынған дайындама түрінде де
қолданылады. Осы себепті де бір ұғымның екі түрлі мағынада
қолданылуы үшін оның себептерін түсіндіру қажет.
Ағаш тұқымының негізгі қасиеттерін оқыту қағаз бен мата
қасиеттері туралы қысқа әңгімеден басталады. Мұғалім оқушыларға
қағаз бен мата конструкциялық материалдар сияқты барлық талаптарды
қанағаттандыра және қолданыла алмайтынын, сол себептен де оларды
пайдалану шектеулі екендігін салыстыру арқылы түсіндіреді. Сол
себепті ағаш материалдары иауралы айта келіп, мұғалім оқушылардың
зейінін ағаштың көптеген тұқымдары бар екендігіне аударады.
Тәжірибе көрсеткендей, тіпті ауылдық мектептердің оқушыларына
қарағанда, қала мектебінің оқушылары оқу бағдарламасында
қарастырылған ағаш тұқымдарын айтып бере алады.
Ағаш тұқымдарының жекелеген түрлерін: қарағай, қайың, емен,
жөке, т.б. қарастыра келіп, оқушылардың ботаника сабағындағы
біліміне жүгінумен, осы ағаш түрлерін салыстырады, сонымен қатар
халық шаруашылығында қолдануда, басқа ағаштардың арасында қандай
орын алатынын айтып өтеді.
Металдардың қасиеттерін оқытуда оқушыларды көптеген
ұғымдармен таныстыру жүзеге асырылады. Оның ішінде негізгісі: қара
және түсті металдар. Одан кейін оқытудың дидуктивтік тәсіліне
сәйкес оларды құрылымдап түсіндіру орындалады.
Қазіргі жағдайда өндірісте және ұсақ зергелік өнерде әртүрлі
қаңылтыр материалдар: мыс, жез, алюминий, шатырлық болаттар,
мельхиор, күміс, алтын т.б. қолданылады. Бірақ бұл материалдың
көбісі түсті металдар болып табылатындықтан, олардың қорытпалары
қолданылады. Мектеп оқу шеберханасында көрсетілген материалдардың
алғашқы төрт түрін кездестіруге мүмкіндік бар. Мектепте металды
көркем өңдеуді үйрету де алдымен жұқа, жұмсақ металл
қаңылтырды (мыс, алюминий) алған дұрыс. Себебі бұл материалдар
жұмсақ әрі пластикалық қасиеті жоғары, қаттылығы төмен болып
келеді. Мұндай материалдарды мектеп жағдайында босаған құтыларды
күйдіріп тазалап әр түрлі бұйым, зат дайындауда дайындама
жартылай фабрикат түрінде қолдануға болады.
Материалтануда металдан алынатын материалдар жөнінде міндетті
оқу материалдары қарастырылады. Оның ішінде, болат материалын
төмендегідей жіктеуге болады.
Немесе көміртекті болатты төмендегідей схемамен жіктеп беруге
болады. Құрал сайманды- құрылысшылар және т.б. мамандықтар
пайдаланады. Аспапты- кескіш, өңдеу және т.б. аспаптар жасауда
қолданылады.
Ескерту: Схемада көрсетілгендей конструкциялық және аспаптық
болаттар арасында бір бағытты байланыс болады. Оның мәнісі
конструкциялық болаттардан аспаптар жасауға болмайды. Ал, одан
(конструкциялық болаттан) болатты қорыту кезінде әртүрлі қоспалар
қосу арқылы (легірлеу) болат сапасын арттыру мүмкін. Демек,
аспаптық болаттың негізі конструкциялық болат десек, оның сапасын
арттыру арқылы аспаптық болат алуға болады. Оқушыларға оны
қарапайым тұрмыс мысалымен сүт пен айран мысалымен
түсіндіргеннің айыбы жоқ (оқушылар жасының ерекшеліктері
ескеріледі).
Оқушылар шеберханада сабақ өткенде ағаш материалдарын өңдейді.
Материалдардың қасиеттерімен танысу барысында, олардың халық
шаруашылығының әр саласындағы орны мен қолданылуын көрсетулері
керек. Кей кездерде оқушылар ғылыми әдебиеттердің әсерімен мынадай
ойда болуы мүмкін, яғни ағаш өзінің маңызын пластмасқа қарағанда
жоғалтты деп. Әрине, пластмасс конструкциялық материал ретінде
маңызы жоғарылауда, әліде жоғарылайды, бірақ ағаш өндіріске
қажеттілігі мен маңызын әлі де жоғалтқан жоқ.
Оқушыларды материалдардың қасиетімен (алдымен механикалық)
таныстырғанда, мұғалім, дайындаманы тандауда дайындалатын бұйымның түріне
тікелей байланыстылығын ескертеді. Егер ағаш сүргісінің табанына қатты ағаш
түрлерін алса, жайғастыру жәшіктерін ағаштың жұмсақ түрлерінен дайындайды,
мысалы қарағай. Оқушылар конструкциялық материалдардың негізгі қасиеттерін
игеріп алған соң, ағаш дайындамаларын технологиялық талаптарға сай өз
бетінше орындауға әрекет жасай бастайды.
Оқушылар бастауыш сыныпта оқығанда материалдардың бір қатарымен таныс
болғанын ұмытпау керек. Сол себепті оқу шеберханасындағы сабақты кіріспе
әңгімеден бастап, оқушыларға шеберханамен I-IV сыныптағы қол еңбегі
сабағының арасындағы ұқсастығын көрсетуі керек.
Бірінші сабақта олардың есіне түсіріп, яғни оқушылар кейбір
материалдармен танысып (кағаз, картон, мата, балшық), олардың қасиеттері
және өңдеу тәсілдерін білетіндігін ескерту керек. Олар енді жаңа
материалдар түрлерімен танысады, ол – ағаш. Бұл материал қағаз және мата
сияқты кеп тараған, бірақ қасиеттері өзгеше, сол себепті де оны басқа
макетке колданады.
Мысалы, қағаздың судан корқатынын білеміз. Ал, ағаш судан қорқады ма?
Міне, осындай және басқа да сұрақтарға оқушылар шеберханадағы сабақта
мағлұмат алады.
Осындай кіріспеден кейін оқушы шеберханадағы сабақты I-IV сыныпта
игерген білімі мен ептілігінің әрі қарай даму құралы деп қабылдайды.
Оқушылар материалдың қасиеті жөнінде тікелей дайындаманы өңдеуде және
лабораториялық жұмыс барысында технологиялық үлгілердің тексерілуінде
біледі. Материалдардың өнделу қасиетін, оқу бағдарламасының барлык
тарауларын оқу барысында оқытылады. Бұл жерде мұғалім бағдарламаның бір
тарауынан екінші тарауына ауысқанда, арасындағы дидактикалық байланысты
үзбей отыруы керек, себебі оқушыларда материалдың қасиеті жөнінде дұрыс ой
түйсігі калыптасып, шеберханада өңдеу барысында білулері керек.
2.1. Құрал-саймандардың құрылысымен және олардың жұмыс тәсілімен
таныстыру.
Қол еңбегіне пайдаланылатын құрал-саймандарға байланысты оқушы сол
кұралдың, тетіктің жалпы сипаттамасын және кейбір мәліметін тани білуі
тиіс. Бастауыш сыныптың өзінде оқушылар бірқатар еңбек құралдарымен таныс
болады. Мысалы, слесарьлық құрал-саймандардан қысқыш сым, шеге және жіңішке
сым темірлерді қиюға, кесуге пайдаланылатынын. Сол себепті олардың жүзі
өткір қайралған болуы керектігін. Кемпір ауыз сым темірді, табақ темірді ию
үшін, ал жұмырауыз шеңбер пішінді (сырғалық, ілмек, құлақша) бұйым
жасағанда сымды ию үшін қолданылатынын ажырата білу керек. Сымды ию үшін
атауыздың ортаңғы бөлігімен тістейтінін және жұмыс кезінде бұл құралдарды
бетке жақын ұстамау керектігін, оқушылар білгені жөн.
Сондай-ақ төрт бұрыш басты слесарь балғасын, слесарь атауызын
(қысқышын), белгі салатын құрал сызғышты, қол араны, егеулерді, қолбұрғыны,
гайка кілттерін, бұрауышты (отвертканы) бастауыш сыныпта еңбекке баулу
сабақтарында немесе үйірме жұмыстары барысында танып біледі және олармен
жұмыс жасайды. Оқушылардың бұл кезеңдегі еңбек құралдармен танысуы
негізінен жалпы түрде жүзеге асырылады.
Орта мектепте оқушылар шеберханадағы сабақта кұрал-саймандардың
кұрылысымен олардың жұмыста пайдаланылуы мен кесу, өлшеу аспаптарымен оқып
танысуды жалғастырады. Оқушылар жеке аспаптарды оқу арқылы білімдерін
дамытады, практикалық іс-әрекеттер барысында қажетті іскерлік, дағдыларды
меңгереді. Осы кезеңнен бастап жинақталған білім жалпылама болмайды және
практикалық іс-әрекеттер жеке тұлғаның жағымды қасиеттерін, сондай-ақ
жұмыскердің еңбекке деген шығармашылығын, еңбек жағдайын сыни тұрғыдан
талдау жасауын қалыптастыруға бағытталады.
Бұл политехникалық принцип талаптарын, оқушылар әр құрал-сайманды,
көмекші құралдардың басқа құрал-саймандармен салыстыра отырып оқуы керек.
Мысалы, өлшеу құралдары сызғыш пен штангенцирульды салыстыруға болады. Ал
сүргі мен шерхебель арқылы өңдеу тәсілімен таныстыру жеткілікті, т.с.с.
Мұнда оқушылар еңбек кұралдарының конструкциясын салыстыру оқушылардың
техникалық ой өрісін дамытуға жәрдемдеседі, оларға құрал-саймандардың
конструкциясын өзгерту арқылы жұмысты тез және жақсы орындауға болатындығын
көрсетеді. Сондай-ақ, оқу шеберханасындағы салыстыру сабақтың барлық
буынында жүргізілгені дұрыс болады.
Оқушыларға құрал-саймандардың конструкцияларын таныстыруда мұғалім
проблемалы баяндауды жүзеге асырады. Оның мәні мұғалім еңбек құралдарының
кесу бөліктерін (немесе басқа да бөліктерін) салыстыра отырып,
ұқсастықтарын көрсетеді де соңынан сұрақ қойып, берілген дұрыс жауаптарын
растайды немесе оның дұрыс жауабын өзі тұжырымдайды. Оған сүргі мен
шерхебельдің жалпы конструкциясын және кесу пышақтары конструкциясын
мысалыға келтіруін және олардағы айырмашылықтарды көрсетуін айтуға болады.
Мектеп оқушыларын құрал-саймандармен таныстыру білімді меңгертуге
бағытталады. Білімді меңгеру (игеру) жөнінде алдыңғы тақырыптарда (2.4
тақырыбында) жалпы түсінік берілді.
Мектеп жағдайында еңбек құралдарын таныстыру көбіне хабарлама түрінде
жүреді. Пән мұғалімі оның негізгі бөліктерін көрсетіп, сипаттама жасайды.
Бұл әрине төменгі сыныптар үшін дұрыс болғанымен де орта сыныптар үшін
еңбек құралдары және олардың жұмыс тәсілдерімен түсіндіруде жеткіліксіз
болады. Орта сыныптар үшін еңбек құралдарын және олармен жұмыс барысын
түсіндіруде проблемалық баяндау маңызды рөл атқарады және оған басымдық
беріледі. Мысалы, сүргі құралын таныстыруда сүргі кұралында пышақ мұнда
орналасады немесе оның тұтқасының пішіні осындай т.с.с. Мұнда пән
мұғалімі таныстыруда оқушыларды белсенді ету үшін не себепті сүргі пышағы
ұяда көлбеу орналастырылады? немесе тұтқаның алдыңғы бөлікте орналасуы
мен оның осындай пішінді болу себептерін қалай түсіндіретін етілдер?
т.с.с. деп оқушылардың белсенді болуын қамтамасыз етуге назар айдару қажет
етіледі.
Оқушыларды еңбек құралдарымен және олармен жұмыс тәсілдерімен
таныстыруда төмендегідей сұрақтарды пайдалану орынды болып табылады.
Есіне түсіру – сұрақ оқытуда ынталандыру және белсенділігін арттыру
үшін үлкен орын алады. Мұндай сұрақтардың негізгі мақсаты - оқушыларға
интеллектуалдык (және практикалық мәселелердегі) қиындықтарды шешуге
байқаусыз көмектесу.
Есіне түсіру-сұрақтары тура (сұрақта ізделіп отырған әрекет тәсілі
немесе мәселені шешу жолдарының бірі көрсетіледі) және жанама (туындаған
қиындықтарды жеңуге тұспалдап көмектесу) болуы мүмкін. Еске түсіру – тура
және тұспалдау түріндегі сұрақтар болып келуі мүмкін.
Мақұлдау – сұрақ өте айқын ынталандыру рөлін атқарады. Мұндай сұрақтың
семантикалық кұрылымы екі бөліктен тұрады: мақұлдау (мадақтау) және сұрау.
Сабақ барысында оқушыларға берілетін пысықтау немесе оқу материалдарын
олардың түсінгендігін анықтау үшін берілетін сұрақтар арқылы да олардың
логикалық тәсілдерді жүзеге асыру мүмкіндігі назардан тыс қалмауы тиіс.
Мысалы, Ағаш дайындамаға параллель сызықтарды қалай түсіруге болады?
сұрағы жалпылық сипатта болады. Оны нақтылау үшін Рейсмус құралымен
параллель сызықтарды сызғышпен сызғанға қарағандағы ерешеліктерін
сипаттандар сұрағын беру арқылы оқушылардан еңбек құралдарын және олармен
жұмыс тәсілдерін салыстырып, талдап қорыту логикалык тәсілдерді жүзеге
асыруын қамтамасыз етуге болады (31-сурет).
Мұнда оқушылар белгі түсіру құралдарымен жұмыс тәсілдерін орындаудағы
өнімділік, уақытты үнемдеу ұғымдарын түсінікті меңгереді.
Еңбек құралдарының ішінде қол арамен жұмыс тәсілін орындауда бірнеше
тәсілдерді оқушыларға тұрақты бейнелі көрнекілікпен көрсетіп, түсіндіріледі
(32, 33,34-суреттер).
32-сурет. Фанерді (а) және ағашты (б) аралағандағы араның
еңкіштігі.
33-сурет. Ағашты аралаған кезіндегі жұмысшының араны ұстауы
және жұмысшы тұрғысы.
34-сурет. Бейімдеу құралдарының көмегімен ағаш кесу:
а – стусло құралында; б – тірек ағаштың көмегімен; в – кеспелтек
ағаштың көмегімен.
Еңбек құралдарымен және олармен жұмыс тәсілдерін таныстыру біржақты
оқыту болмауы үшін, мұғалім оқытудың әртүрлі әдістері мен тәсілдерін
қолданады. Көрнекіліктерді көрсету арқылы түсіндіру, мұғалім тарапынан
техникалық тәсілдерді жүзеге асырумен орындалуы ауызша-көрнекі-практикалык
әдістер сабақтастығын сақтауды қарастырады.
2.2.Материалдарды қолмен өңдеуде іскерлік пен дағды қалыптастыру.
Материалдарды қол құрал-саймандарымен өндеуде іскерлік пен дағдыны
қалыптастыру үшін алдымен мұғалім технологиялық процестерді, олардың
құрылымдарын және оның негізінде жатқан қарапайым қозғалыстарды шартты
түрде елестете алуы тиіс. Оның себебі, қарапайым еңбек дағдылары
қозғалыстардан тұрады, ал еңбек құраларымен орындайтын, жүзеге асырылатын
іскерліктер қарапайым дағдылардан тұруы мүмкін.
Технологиялық операция – жеке тетікті өңдеу кезіндегі үзіліссіз
орындалатын технологиялық процестің бөлігі. Технологиялық операция қажетті
бір немесе бірнеше тәсілдерді орындаудан тұрады.
Еңбек операциясы — нақты мақсатқа жетуге бағытталған еңбек процесінің
элементі. Еңбек операциясы – бұл бір типті құралдарды, бейімдеу құралдарың
еңбек әдістерін қолданумен сипатталатын еңбек процесінің бөлігі.
Еңбек процесі – берілген кәсіп үшін типтік белгілі аяқталған жұмыс
түрінің орындалуымен байланысты жүйелі жұмысшы әрекетінің жиынтығы. Еңбек
процесі – өндірістік процестіц басты бөлігі. Ол операцияларға, тәсілдерге
және жұмысшы қозғалыс түрлеріне бөлінеді.
Технологияның ауысу – операцияның құрал-сайман ауыстырмай орындауға
болмайтын, ары қарай бөлінбейтін аяқталған бөлігі.
Еңбек тәсілі – операцияның жүзеге асуы үшін жеке арнаулы мақсаты бар,
аяқталған еңбек әрекетінің жиынтығы. Еңбек тәсілі белгілі технологиялық
мақсаты бар жұмысшының ақталған еңбек әрекетін сипаттайды.
Еңбек әрекеті – адамның бір немесе бірнеше дене мүшелерімен үзіліссіз
орындалатын еңбек қозғалыстарының кешені.
Еңбек қозғалысы еңбек процесіндегі жұмысшының қолын, денесін немесе
аяқтарын іске қосу қажеттілігін анықтайды.
Оқушыларды енбек дайындаудағы танымдық-практикалық іс-әрекеттерді
ұйымдастырудағы кезеңдер төмендегіше мазмұндалады. Сондай-ақ оларға сәйкес
пән мұғалім мен оқушының бірлескен іс-әрекеті көрініс табады.
Бірінші кезең еңбектің ерекшелігі, оның сипаты мен психофизиологиялық
ерекшеліктері жөніндегі қажетті ақпараттарды қабылдаумен аяқталады.
Оқушылар еңбек міндеттерін, объектіні бақылау немесе еңбек процесімен алдын-
ала танысу негізінде айқындайды.
Мұнда мұғалім материалды (ағашты, металды, т.б.) өңдеу бойынша ең
алдымен еңбек іс-әрекетін бөлуді, жүзеге асыратын өндірістік операциялардың
түрлерін, дене және интеллектуальдық ынта бөлуді, орындалатын еңбек
операцияларының реттілігін түсіндіреді. Мысалы, ағаштан немесе металдан
жасалатын бұйымдар көптеген операциялардан тұратыны себепті, оларды
технологиялық карта көмегімен пішін түзуді түсіндіруіне болады.
Мұнда материалдарды (ағашты, металлы, т.б.) өңдеудегі әр түрлі еңбек іс-
әрекетінің түрлеріне: дене және ақыл-ой, ұйымдастырушылық, орындаушылык,
қарапайым (немесе күрделі), шығармашылық сипатына сәйкес белгіленген
еңбектің, орындалатын операциялардың ерекшелігін көрсетеді.
Кез келген еңбек материалын бұйым дайындау дене және ақыл-ой еңбегін
талап етеді. Қарапайым бір бөлшекті дайындаудағы іс-әрекеттер танымдық
тұрғыдан белгіленіп, дене еңбегімен ұштастырылады. Ағаш (металл) өндеудегі
әдіпті есептеу ой амалдарын талап етсе, оны кесу арқылы өңдеу дене
еңбегімен орындалады. Сол себепті де, кез келген іс-әрекетте ақыл-ой
қызметі мен дене еңбегі ұйымдастырушылық, орындаушылық іс-әрекетпен жүзеге
асырылады.
Технология пән бағдарламасына сәйкес Жоба тақырыбын материалдарды
өңдеуге қатысты оқыту кеңінен қарастырылады. Мұнда негізінен оқушылардың
шығармашылық іс-әрекеттері басқа еңбек сипатының түрлерімен біргелікте
үйлесімді ұштастырылады.
Келесі кезекте пән мұғалімі еңбек іс-әрекеті үшін техникалық жағдайды:
жарықтандыру дәрежесін, шуылдың деңгейін, ауаның ластануын және т.б.; және
ұйымдастыру жақтарын: еңбек режимін, ырғақтылығын, жұмыс стилін, жұмыс
қабілеттілігі динамикасын, жұмыс орнының жылжымалылығын, жұмыс темпінің
өзгеру мүмкіндігін, үзіліс санын және ұзақтығын міндетті түрде оқушыларға
түсіндіру-иллюстративті, проблемалы баяндаумен таныстыруды жүзеге асырады.
Екінші кезеңдe еңбек іс-әрекетінің негізінде жатқан басты ережелерді
ұғыну іске асады. Оқушылар еңбек процесін түсінеді, еңбек жөнінде жаңа
білімдер алады.
Мұнда мұғалім технологиялық процестердің негізінде жатқан ғылыми
түсініктерді пәнаралық байланыс негізінде шешуді қарастырады. Мысалы, ағаш
өңдеу технологиясына қатысты оқушылар сүргілеуді оқып үйренеді. Жазық бетті
дөрекі сүргілеуде оқушылар шерхебельді және жазық бетті сүргілеуде сүргіні
пайдалану керектігін ұғынады. Сонымен қатар, оқушылар сүргіні дайындаманың
бетіне қойып кесу процесін жүзеге асыруда оған түсірілетін қол күштерінің
қатынасын ұғынады. Оны төмендегі суреттен көруге болады (35-сурет).
35-сурет. Сүргімен бөлшекті өңдеу процесіндегі ықпал етуші күштердің
өзгеруі
Үшінші кезеңде алған білімдерді жаттығулар, өзіндік жұмыс жасау,
қосымша түсіндірулер жүйесі арқылы бекіту іске асады.
Бұл сабақ барысында өзіндік жұмыстарды ұйымдастыруда жүзеге асырылады.
Алдымен кіріспе, одан кейін ағымдағы нұсқаулармен қамтамасыз етіледі.
Төртінші кезеңде алынған білім біртіндеп практикалық іс-әрекетке
ұштасады. Еңбектік білім, ептілік және дағдыларды қалыптастырудың барлық
кезеңдерінде, олар бақылануы және тексерілуі қажет, бұлар еңбекке баулу
процесінде түзетуді енгізуге мүмкіндік береді.
Орта сынып оқушыларының технология пәні сабағындағы іс-әрекеті –
оқытуды өнімді еңбекпен ұштастыру болып табылады. Мұнда оқушылар
материалдарды өңдеуге қатысты жеке бұйымдар дайындаумен шұғылданады. Бұл
әрбір тақырып бойынша сабақтар барысында сабақтастықпен жүзеге асырылады.
Бұйымды дайындау барысында дағдының қалыптасуы жүзеге асады. Дағдыны
қалыптастыру деп – оқушының белгілі әрекетті автоматты орындауға алып
келетін іскерлікті бекіту мен жетілдірудің күрделі процесі түсіндіріледі.
Еңбекке баулу психологиясында дағдылардьщ үш негізгі түрі бар:
сенсорлық-перцептивті (қабылдау дағдылары), моторлық (қозғалысты) және
интеллектуальдық (міндеттерді шешу тәсілдері). Кез-келген дағдыны
қалыптастырудьщ жалпы белгілері бар. Бұл – дағды белгілерінің ерекше
формасының көрінуі – әртүрлі бірнеше әрекеттердің уақыт өтуімен араласуы.
Әрбір дағды қалыптастыру процесі де бөлек бірқатар кезеңдерден өтеді.
Бұл процесс дағдыны автоматтандыру деп аталады. Оқушыларда орта сыныптың
өзінде бірқатар карапайым еңбек дағдыларын қалыптасады. Еңбек дағдыларына
байланысты бұйымды дайындаудың сапасы және уақыт мөлшері анықталады. Сол
себепті де қозғалыс дағдылары ерекше мән беріледі.
Технология пән сабақтарында материалдарды өндеуге қатысты қозғалыс
дағдыларының қалыптасу кезеңдері мұғалімнің іс-әрекетінде басшылыққа
алынады:
бірінші – дағдыны алғашқы ойлау. Мақсатты айқын түсіну, бірақ оған жету
тәсілдерін түсінуі бұлыңғыр (көмескі). Әрекеттерді орындауға ұмтылыс
кезінде дөрекі кемшіліктерге жол беріледі;
екінші – саналы, бірақ епсіз орындау. Әрекетті қалай орындау керектігін
айқын түсінеді, бірақ еріксіз зейінді белсенді шоғырландыруға қарамастан
оны дол, сенімді орындай алмайды; дағдыны тасымалдау оңай жүзеге
асырылмайды;
үшінші – дағдының автоматтануы. Еріксіз зейіннің еркінсінуі мезетімен
және оны үлестіру мүмкіндігінің көрінуімен әрекеттерді сапалы орындайды;
артық қозғалыстар түзетіледі; дағдыны тасымалдау оңай жүзеге асырылады;
төртінші – жоғары автоматтандырылған дағды. Басқа, едәуір күрделі
әрекеттерді орындау құралы болып тұрған әрекеттерді дәл, тиімді, сенімді
орындауы.
Оқушылардың сабақ барысында таныскан еңбек құралдарымен жұмыс барысы
жаттығудан басталады. Мұнда оқушы алдымен еңбек кұралдарын жұмыс орнында
орналастыру, оны өңдеу үшін жұмысшы қалыпты дұрыс қабылдау, оны дұрыс ұстау
және жұмысқа дайындау, осыдан кейін барып еңбек құралымен технологиялық
операцияларды орындауды жүзеге асырады. Жаттығулар материалдарды өңдеуде
жарамсыз дайындамаларда жүзеге асырылады және оқушылар операцияларды дұрыс
орындағанда ғана мұғалімнен тапсырма алып, оны орындауына рұқсат етіледі.
Еңбек дағдыларын қалыптастырудағы негізгі кезендер төмендегідей болып
табылады:
- алғашқы кезең, бұл кезеңде әрекеттер кұрамы, еңбек құралдары мен
шарттары жөнінде адам білімдер алады. Оқушылар мұнда іс-әрекет жобасын
технологиялық карта негізінде жүзеге асырады;
- талдау кезеңі – әрекеттердің жекелеген элементтерін игеру кезеңі.
Мұнда технологиялық процестерді қарапайым еңбек қозғалысына дейін
дедуктивтік тәсілмен жүзеге асады;
- жинақтау (синтез) кезеңі, бұл кезеңде элементтер бүтіндікке
бірігеді. Бұл кезеңде талдау кезеңіне керісінше жүзеге асырылады, яғни
қарапайым еңбек қозғалыстарынан технологиялы процестің негізгі құрылымы
операцияларға ұқыптасу орындалады;
в) әрекеттерді бекіту және автоматтандыру кезеңі. Осы кезенде зейіннің
еңбек нәтижесіне ауысуына және жұмыс карқынын еріксіз реттеуге мүмкіндік
туады. Мұнда, дағдылардың қалыптасуы, ырғақты іс-әрекеттің орын алуы
себепті, еңбек дағдыларының орындалуы оңайланады.
Еңбектік іскерліктерді қалыптастыру және дамыту – бұл еңбектік
әрекетпен ақпаратты катар қою және салыстыру бойынша, еңбек заты мен
әрекеттен алынатын және білімдегі бар ақпаратты бөліп алу мен қайта өңдеу
бойынша өндірістік операциялардың барлық күрделі жүйесін меңгеру процесі.
Түсініктердің түзілуі белгілі ойлау әрекетімен байланысты заттардың
жалпы белгілерін анықтауға, олардағы маңызды және маңызды емес белгілерді
белуге, бөліп алынған маңызды белгілерден белгілі бірлік түзуге мүмкіндік
береді. Осындай әрекеттер түсініктерді алу әдістері немесе тәсілдер
сапасында көрінеді. Бұл әдістерге жататындар: талдау, салыстыру, жинақтау,
абстракциялау, талдап қорыту.
Технология пәні бойынша сабақ барысында әдістерді дұрыс қолданудың орны
ерекше. Оның себебі, дұрыс тандалмаған оқыту әдістері мен тәсілдері
нәтиженің толық мәнді болмауына негіз қалайды. Сондыктан да практикалық
жұмыстар барысында бұйымның дұрыс шығуы үшін еңбек қозғалыстарын,
тәсілдерін өз дәрежесінде көрсете білу керек. Педагогикалық әдебиеттерге
сәйкес еңбек процестерін көрсету әдістемесінің схемасын төмендегідей етіп
беруге болады:
- жұмыс қарқынында еңбек процестерін көрсету;
- оларды жай қарқында әрбір тәсілден кейін кідіріп көрсету;
- жекелеген күрделі қозғалыстарды және ерекше басты тәсіл элементтерін
оқшаулап (бөлшектеп) көрсету;
- жұмыс қарқынында еңбек процестерін соңғы (қорытынды) ретінде
көрсету;
- оқушылардың көрсетілген еңбек тәсілдерін немесе процестерін олардың
меңгергендігін тексеру (сынактық орындау).
Жұмыс тәсілдерін және амалдарын көрсету кезінде әрбір әрекетті және
олардың элементтерін түсіндіру қажет. Мұны дұрыс түсіну ой қорыту мен еске
сақтау қабілеттерін арттырады.
Іскерлік – бұл жаңа жағдайда жұмысты уақыт мезетінде және қажетті
сапаға сәйкес орындаудағы адамның өнімді қабілеті. Кез келген іскерлік
білім мен дағдыны қамтиды және жаңа жағдайда жоқ элементтерді жаңадан
қалыптастырумен бейімделе отырып, бар білімдер мен дағдылардың негізінде
қалыптастырады
Іскерлікті қалыптастыру деп — оқушыны белгілі әрекетті (әрекеттер
жиынтығын) тез, дәл және сапалы орындауға дайындау процесі түсіндіріледі.
Бұл процесс мұғалімнің бағыттауымен (түсіндіру, көрсету, қатені түзеу және
т.б.) оқушының өзінің белсенді іс-әрекетінен тұрады.
Бұйым дайындаудағы материалдық өндіріс мамандарының еңбек жағдайындағы
жұмыс орнын талдау, олардың техникалық және технологиялық жабдықтары оқыту
кезінде еңбекті ұйымдастырудың озық түрін қолдануға мүмкіндік береді. Бұл
казіргі заманауи өндірістің басты талаптарының бірі және болашақ жұмысшыны
(еңбеккерді) кәсіпке толық мәнді дайындауға мүмкіндік береді.
Еңбек іс-әрекеті тек белгілі білімдер мен ептіліктерден ғана тұрмайды,
ол жеке тұлғаның психикалық қасиеттерінде (кабілеттілік, мінез-құлықтың
белгілері және т.б.), сондай-ақ әр түрлі психологиялық процестер (қабылдау
және т.б.) ерекшеліктерінін көрінуі мен қалыптасуына ықпал етеді.
Оқушыларға конструкциялық материалдарды өңдеуді үйретуде маманның еңбек
іс-әрекетін таныстыру мен практикалық іс-әрекетті қалыптастыру жүзеге
асырылуы қажет. Ол төмендегідей жоспарда жүзеге асады:
1. Еңбек объектісін таңдау, эскизбен, сызбамен таныстыру.
2. Бұйым бөлшектерінің (объектінің) материалын тандау.
3. Бұйымнын бөлшектерін, материалын, біріктіру түрлерін, әдістерін
анықтау.
4. Бұйымның жасалуына сәйкес белгі түсіру.
5.Негізгі механикалық кесу операцияларын (аралау, сүргілеу, ұңғылау,
бұрғылау, т.б.) орындау.
6. Бұйым бөлшектерінің сапасын бақылау (алдын-ала ажыратылатын
қосылыспен тексеру).
7. Бұйым бөлшектерін сәндік-көркем өңдеудің механикалық және химиялык
тәсілдерін (бедерлеп кесу, күйдіру, т.б.) орындау.
8. Бөлшектерді құрастыру (бүтін бұйым түзу).
9. Бұйымды ажарлау.
10.Дайын бұйымның сапасын анықтап, белгі қою (тапсыру).
Бұйым дайындаудағы оқушылардың іс-әрекеттері өндіріс мамандарының іс-
әрекеті мазмұнындағы білім мен іскерліктеріне ұқсас. Бұл оқушы еңбегінің
материалдарды өңдеудегі политехникалық бағыттылығының мазмұнды жағын
көрсетеді. Конструкциялық материалдарды өндеудегі
технологиялық процестерді зерделеу ғылыми, политехникалық, практикалық
бағыттылықта жүзеге асырылады.
Д.А. Тхоржевскийдің, К.Өстеміровтің, т.б. еңбектерінде ағаш өндеу
жұмысы келесі операция топтарынан тұратыны: белгі салу, аралау, сүргілеу,
ұңғылау, бұрғылау, бөлшектерді біріктіру мен оларға келбет беру және осы
еңбек операциялары тұрғысынан оқыту әдістемесінің мазмұны қарастырылады.
Осы себепті де аталған педагог ғалымдардың еңбегіне қосымша ретінде
негізгі сәттер тақырыпта баяндалады.
Белгі салу. Бұл операция конструкциялық материалдарды өндеуде өте
қажетті еңбек операциясы болып табылады. Аталған еңбек операциясы
графикалық сауаттылық негізінде жүзеге асады.
Графикалық сауаттылық техникалық сызу саласындағы білім мен
конструкторлық іс-қағаздары (құжаттары) бірыңғай жүйесінің (ЕСКД) ережелері
мен нормаларына сәйкес конструкторлық және технологиялық жұмыстарды атқара,
ажырата білу деңгейіне байланысты анықталады.
Графикалық сауат – техникалық іс-қағаздарды оқып, жасай білу.
Графикалық білім – бұйымдарды графикалық бейнелеу әдістері, адамға
технологиялық және конструкторлық іс-қағаздармен ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
I. Кіріспе---------------------------- ----------------------------------- -
---------------------3
II. Негізгі бөлім
1.1. Ағаштан бұйымдар дайындау тақырыбы бойынша мазмұны--------6
1.2.Ағашты және металды қолмен өңдеу операцияларын оқыту
әдістемсі ----------------------------------- ------------------------
-------------------10
1.3. Өңделетін материалдардың қасиеттерімен таныстыру-----------------
10
2.1.Құрал-саймандардың құрылысымен және олардың жұмыс тәсілімен
таныстыру----------------------------------- ------------------------
------------------14
2.2. Материалдарды қолмен өңдеуде іскерлік пен дағды қалыптастыру----17
2.3. Металдарды жоңқа шығармастан өңдеу тәсілдерімен оқушыларды
таныстыру-------------------------- --------------------------------
------------------26
3.1. Оқушыларды машина мен таныстыру-------------------------- -----------
----28
3.2. Машиналардың өндірісті механикаландырудағы рөлімен таныстыру-35
3.3. Оқушыларды бұрғылау және токарьлық станоктардың құрылыстары
мен таныстыру-------------------------- -------------------------
-----------------37
III. Пән сипаттамасы ----------------------------------- ---------------
------------51
IV.Сабақ жоспарын және жоспар- графикті құру----------------------
-52
V. Тақырыптық құрылымдық-логикалық сұлбасын жасау.
Құрылымдық логикалық талдау -------------------------------
---------54
VI. Нұсқау картасы---------------------------- --------------------
----------------56
V. Қорытынды----------------------------------- -------------------
----------------57
VI. Пайдаланған әдебиеттер ----------------------------------- ----
-------------59
Кіріспе
Машинатану элементтері негізінде конструкциялық материалдарды
өңдеу технологиясы бөлімі бойынша ағашты және металды өңдеу
технологияларын оқыту тақырыптары қарастырылады. Бағдарламада
конструкциялық материалдардың түрлерімен (металл, ағаш, полимерлік
және керамикалық материалдар), олардың қасиеттерімен танысу
көрсетілген. Ағаш өңдеуге қатысты: ағаш өңдеу технологиясы:
техника және конструкциялау элементтері: бұйымдарды дайындау
бойынша теориялық мағлұматтар беріледі және практикалық жұмыстар
орындалады. Ағаштан бұйымдар дайындау тақырыбына жалпы сағаттың
жартысына жуығы бөлінеді және бұл негізінен пән мұғалімінің
қажет деп табуына, мүмкіндігіне байланысты.
5-сыныптың оқушылары жасайтын бұйымдар негізінен жазық
бетті болып келеді. Ондай бұйымдар қатарына шеберханалар мен
сызу кабинетіне арналған дидактикалық материалдар (бір- екі
элементті- ойық жүзді, фаска т.б. геометриялық фигуралардың бейнелі
призма пішінді бөлшектері): платқа арналған рейкалар, тамақ кесуге
арналған тақтай, төсеніш тақтай: көп бөлшекті- тіреу шарбақ:
балалар күрегі: кұстардың жемін салатын астау немесе науа:
жәшіктер (бор салатын, көшет отырғызатын т.б.): саймандар мен
бөлшектер қоятын қобдиша және тағы басқалар жатады. Оқушылардың
жасайтын бұйымдарына қатысты іс-әрекеттерді еңбек обьектісі деп
те атайды. 6 және 7- сыныптарда оқушылардың жасайтын бұйым
үлгілері күрделене бастайды. Сол себепті де тақырыпқа қатысты
ағаш өңдеуді оқыту мазмұны 5-сыныпқа сәйкес қарастырылады. Бұл
негізінен орта сынып оқушылары үшін білімі мен іскерлік
минимумын көрсетеді.
5- сынып технология бағдарламасында ұйымдастыру мәселесі
бойынша қарастырылатын теориялық мағлұматтардан төмендегілер
қамтылады: ағаш өңдейтін жұмыс орнын ұйымдастыру және жабдықтау:
құралдарды қолайлы жерге қою, ағаш дайындамаларын ұста үстелінің
үстіне ыңғайлап орналастыру: ағаш өңдеудің еңбек қауіпсіздігі
ережелері: ағашты өңдеу мен ағаш материалдарын дайындау
процесіндегі табиғат қорғау.
Ал графикалық және бейнелеу сауаттылық элементтері: призма
пішіндес бөлшектердің техникалық суреті, эксизі мен сызбасы
туралы ұғым: негізгі түр, содан және жоғарыдан қарағандағы
түр: өлшемдердің белгіленуі: бөлшектердің сызбасын оқу ережесі
туралы мағлұматтарды қамтиды.
Материалтану бойынша оқу материалдарынан қамтылатыны:
табиғи және конструкциялық материал ретіндегі ағаштың рөлі:
ағаштың халық шаруашылығы салаларында қолданылуы: ағаштың
құрылысы; ағаштың түрі; ағаш ақауларының түрлері және олардың
сипатты белгілері; ағаш текстурасы (құрылым сипаты) және оны
пайдалану.
Орта сыныптарда машинатану элементтері бойынша оқу материалдары
толық мәнді көрсетіледі. Атап айтқанда, машиналардың типтік
бөлшектері (білік, ось, сап немесе тұтқа бекіткіш бөлшектер, т.б.);
бұрандалы (винтті) механизм, оның құрылысы мен атқаратын қызметі:
бөлшектердің конструкциялық элементтері (тесік, фаска, ойық, т.б.);
ағаштан жасалған бұйымдарды біріктіру (жай және бұрандалы
шегемен).
Жұмыс орны бойынша; ағаш ұстасының жұмыс үстелі немесе
аралас жұмыс үстелі, оның негізгі бөліктері, атқаратын қызметі.
5- сыныпта оқушылардың танысатын еңбек құралдары бойынша
оқу материалдары кеңінен беріледі; сүргінің құрылысы; негізгі
бөліктері және олардың атқаратын қызметі; жүзі бар бөлігінің
сына тәрізді пішінде болуы; аралардың түрлері; ағашты ұзынынан,
көлденеңінен және көлбеу (қиғаш) кесуге арналған аралар; ара
тісінің пішіні; сондай-ақ техникаға, жабдықтарға құрал саймандарға
ұқыпты қарау, ағаш қалдықтарын пайдаға асырудың мәні.
Экономикалық білім элементтері мен тәрбие және өзіндік
бақылау бойынша қарастырылған оқу материалдары төмендегідей
болады: материалды үнемді пайдалану; ұста сызғышының, үш бұрышты
сызғыштың және рейсмустың көмегімен ағашқа белгі түсірудің
әдістері мен орындалу реті; сүргілеудің көлденеңінен және бойлата
аралаудың тәсілдері, ағашты қол бұрғымен тесудің әдістері;
ағаштан жасалған бөлшектерді жай және бұрандалы шегемен қосып
біріктірудің орындалу реті; ағаштың бетін түрпі қағаздың (бүртігі
бар егеу) және қайрақ қағаздың жәрдемімен тазалау әдістері;
бұйымның сызбасы бойынша (сызғыштың және ұсталық үшбұрыштың
жәрдемімен) оның сапасына бақылау жүргізу тәсілдері.
Бағдарламада бағыт-бағдар беруде, көрнекілік әдісі үшін
Демонстрациялар көрсетілген.
5- сыныптағы алған білімнің, іскерлік пен дағдының
пәнаралық байланыстарын жүзеге асыру мақсатында көрсетілгендері;
пәнаралық байланыстар; математика, V сынып (кесіндінің ұзындығы,
кесіндінің ұзындығын белгілеу, екі нүктенің ара қашықтығы);
параллель түзулерді және тік бұрыштарды салу; табиғаттану, III
сынып (жапырақты және қылқан жапырақты ағаштар, табиғатты қорғау
және оны пайдалану жөніндегі адамдардың еңбегі). Пәнаралық оқу
материалдарының көрсетілуі тақырыпты тереңінен ұғынуға, оның жеке
тұлғалық сипатын түсінуге мүмкіндік береді.
Оқушылардың өзіндік жұмыстарын белсенді ұйымдастыру
мақсатында лабораториялық-практикалық жұмыстар көрсетіледі. Мәселен,
“Ағаштың тегін және оның ақауларын анықтау” тақырыбы бойынша.
Бағдарламаның мазмұнында, оқытуда теорияны практикамен
ұштастыруды көздейтін Практикалық жұмыс бөлімі көрсетіледі. Оның
мазмұнында 5-сынып оқушылары орындайтын практикалық іс
-әрекеттердің реті беріледі.
1.1.Ағаштан бұйымдар дайындау тақырыбы бойынша мазмұны. Мектептің
орта сыныптарға арналған технология пәні бағдарламасындағы
Машинатану элементтері негізінде конструкциялық материалдарды өңдеу
технологиясы бөлімі бойынша ағашты және металды өңдеу
технологияларын оқыту тақырыптары қарастырылады. Бағдарламада
конструкциялық материалдардың түрлерімен (металл, ағаш, полимерлік
және керамикалық материалдар), олардың қасиеттерімен танысу
көрсетілген. Ағаш өңдеуге қатысты: ағаш өңдеу технологиясы:
техника және конструкциялау элементтері: бұйымдарды дайындау
бойынша теориялық мағлұматтар беріледі және практикалық жұмыстар
орындалады. Ағаштан бұйымдар дайындау тақырыбына жалпы сағаттың
жартысына жуығы бөлінеді және бұл негізінен пән мұғалімінің
қажет деп табуына, мүмкіндігіне байланысты.
5-сыныптың оқушылары жасайтын бұйымдар негізінен жазық
бетті болып келеді. Ондай бұйымдар қатарына шеберханалар мен
сызу кабинетіне арналған дидактикалық материалдар (бір- екі
элементті- ойық жүзді, фаска т.б. геометриялық фигуралардың бейнелі
призма пішінді бөлшектері): платқа арналған рейкалар, тамақ кесуге
арналған тақтай, төсеніш тақтай: көп бөлшекті- тіреу шарбақ:
балалар күрегі: кұстардың жемін салатын астау немесе науа:
жәшіктер (бор салатын, көшет отырғызатын т.б.): саймандар мен
бөлшектер қоятын қобдиша және тағы басқалар жатады. Оқушылардың
жасайтын бұйымдарына қатысты іс-әрекеттерді еңбек обьектісі деп
те атайды. 6 және 7- сыныптарда оқушылардың жасайтын бұйым
үлгілері күрделене бастайды. Сол себепті де тақырыпқа қатысты
ағаш өңдеуді оқыту мазмұны 5-сыныпқа сәйкес қарастырылады. Бұл
негізінен орта сынып оқушылары үшін білімі мен іскерлік
минимумын көрсетеді.
5- сынып технология бағдарламасында ұйымдастыру мәселесі
бойынша қарастырылатын теориялық мағлұматтардан төмендегілер
қамтылады: ағаш өңдейтін жұмыс орнын ұйымдастыру және жабдықтау:
құралдарды қолайлы жерге қою, ағаш дайындамаларын ұста үстелінің
үстіне ыңғайлап орналастыру: ағаш өңдеудің еңбек қауіпсіздігі
ережелері: ағашты өңдеу мен ағаш материалдарын дайындау
процесіндегі табиғат қорғау.
Ал графикалық және бейнелеу сауаттылық элементтері: призма
пішіндес бөлшектердің техникалық суреті, эксизі мен сызбасы
туралы ұғым: негізгі түр, содан және жоғарыдан қарағандағы
түр: өлшемдердің белгіленуі: бөлшектердің сызбасын оқу ережесі
туралы мағлұматтарды қамтиды.
Материалтану бойынша оқу материалдарынан қамтылатыны:
табиғи және конструкциялық материал ретіндегі ағаштың рөлі:
ағаштың халық шаруашылығы салаларында қолданылуы: ағаштың
құрылысы; ағаштың түрі; ағаш ақауларының түрлері және олардың
сипатты белгілері; ағаш текстурасы (құрылым сипаты) және оны
пайдалану.
Орта сыныптарда машинатану элементтері бойынша оқу материалдары
толық мәнді көрсетіледі. Атап айтқанда, машиналардың типтік
бөлшектері (білік, ось, сап немесе тұтқа бекіткіш бөлшектер, т.б.);
бұрандалы (винтті) механизм, оның құрылысы мен атқаратын қызметі:
бөлшектердің конструкциялық элементтері (тесік, фаска, ойық, т.б.);
ағаштан жасалған бұйымдарды біріктіру (жай және бұрандалы
шегемен).
Жұмыс орны бойынша; ағаш ұстасының жұмыс үстелі немесе
аралас жұмыс үстелі, оның негізгі бөліктері, атқаратын қызметі.
5- сыныпта оқушылардың танысатын еңбек құралдары бойынша
оқу материалдары кеңінен беріледі; сүргінің құрылысы; негізгі
бөліктері және олардың атқаратын қызметі; жүзі бар бөлігінің
сына тәрізді пішінде болуы; аралардың түрлері; ағашты ұзынынан,
көлденеңінен және көлбеу (қиғаш) кесуге арналған аралар; ара
тісінің пішіні; сондай-ақ техникаға, жабдықтарға құрал саймандарға
ұқыпты қарау, ағаш қалдықтарын пайдаға асырудың мәні.
Экономикалық білім элементтері мен тәрбие және өзіндік
бақылау бойынша қарастырылған оқу материалдары төмендегідей
болады: материалды үнемді пайдалану; ұста сызғышының, үш бұрышты
сызғыштың және рейсмустың көмегімен ағашқа белгі түсірудің
әдістері мен орындалу реті; сүргілеудің көлденеңінен және бойлата
аралаудың тәсілдері, ағашты қол бұрғымен тесудің әдістері;
ағаштан жасалған бөлшектерді жай және бұрандалы шегемен қосып
біріктірудің орындалу реті; ағаштың бетін түрпі қағаздың (бүртігі
бар егеу) және қайрақ қағаздың жәрдемімен тазалау әдістері;
бұйымның сызбасы бойынша (сызғыштың және ұсталық үшбұрыштың
жәрдемімен) оның сапасына бақылау жүргізу тәсілдері.
Бағдарламада бағыт-бағдар беруде, көрнекілік әдісі үшін
Демонстрациялар көрсетілген.
5- сыныптағы алған білімнің, іскерлік пен дағдының
пәнаралық байланыстарын жүзеге асыру мақсатында көрсетілгендері;
пәнаралық байланыстар; математика, V сынып (кесіндінің ұзындығы,
кесіндінің ұзындығын белгілеу, екі нүктенің ара қашықтығы);
параллель түзулерді және тік бұрыштарды салу; табиғаттану, III
сынып (жапырақты және қылқан жапырақты ағаштар, табиғатты қорғау
және оны пайдалану жөніндегі адамдардың еңбегі). Пәнаралық оқу
материалдарының көрсетілуі тақырыпты тереңінен ұғынуға, оның жеке
тұлғалық сипатын түсінуге мүмкіндік береді.
Оқушылардың өзіндік жұмыстарын белсенді ұйымдастыру
мақсатында лабораториялық-практикалық жұмыстар көрсетіледі. Мәселен,
“Ағаштың тегін және оның ақауларын анықтау” тақырыбы бойынша.
Бағдарламаның мазмұнында, оқытуда теорияны практикамен
ұштастыруды көздейтін Практикалық жұмыс бөлімі көрсетіледі. Оның
мазмұнында 5-сынып оқушылары орындайтын практикалық іс
-әрекеттердің реті беріледі. Оны
төмендегідей мазмұнда көруге болады;
- дидактикалық бөлшектердің (1-2 элементті бар призма пішінді)
механикалық суретін және нобайын құру;
- дайындалатын бөлшектердің сызбасын талдау;
- дайындамаларды таңдау;
- жұмысты жоспарлау;
- ағаштың қалың қабатын және қырларын сүргілеу;
- белгілеу;
- ағашты арамен кесу (көлденеңінен және ұзына бойымен);
- қол бұрғының жәрдемімен ағашты тесу;
- өңделген бетін түрпімен және қайрау қағазымен тазалап
жылтырату;
- лакпен немесе сулы бояғыш заттармен сырлау;
- сызғыш және үшбұрыш арқылы бұйымдардың сапасын қадағалау.
Технология бағдарламасы мазмұнына сәйкес ағаш өңдеуді
үйретуде қарастырылатын тақырыптың бірі- Фанер мен ағашты
пайдаланып бұйымдарды дайындау.
5-сыныптың оқушы ұлдары жасауы тиіс бұйым түрлері, еңбек
обьектілері алдын ала беріледі немесе пән мұғалімнің өзі мектеп
қажеттілігіне сәйкес те олардың тізбегін алдын ала анықтайды.
Аталған тақырыпқа қатысты; балалар күрегі, арамен кесілетін ағашты
бекітіп қоюға арналған таяныш; аралауға арналған тетік; араның
тістерін ажырататын қысқыш; ұста үстеліне қағуға арналған сына;
ұзартылған күн топтары мен балабақшаға арналған ойыншықтар мен
дидактикалық ойындар; құрылыстар мен үйлердің макеттері; жүзетін
кемелердің модельдері; көлік және ауыл шаруашылық машиналарының
қарапайым модельдері (жүк мотороллері, автомобиль, доңғалақты
трактор т.б.) бұйым түрлері дидактикалық тұрғыдан дұрыс
іріктелген болып табылады.
Теориялық мағлұматтар құрылымы төмендегідей оқу
материалдарын қамтиды.
Жұмысты ұйымдастыру бойынша; ағаштан жасалған бұйымдарды
құрастыру кезінде жұмыс орнын жабдықтау мен ұйымдастыру; еңбек
қауіпсіздігі ережелері.
Кәсіптік бағдар беру бойынша; жұмысшы ( ағаш ұстасы, ағаш
шебері) еңбегінің мазмұнымен таныстыру; ағаш өңдеуге байланысты
басқа да көпшілік жұмысшы мамандарымен таныстыру.
Графикалық және бейнелеу сауаттылығы бойынша; сызбадағы
жазуларды орындауға қойылатын талаптар; жинастыру сызбасы және
кинематикалық схема туралы түсінік.
Машинатануды қамтитын оқу материалдары; қозғалыстың берілу
механизмі туралы ұғым, түсті беріліс; қол бұрғы, оның құрылысы,
атқаратын қызметі, қолданылуы және жұмыс процесі; қол бұрғының
кинематикалық схемасы.
Технологиялық процестерді танып білу, ұғыну және оларды
меңгеру бойынша; технологиялық карта, оны оқу (құру) және онымен
жұмыс істеу; бөлшектерді біріктіру үшін қолданылатын желімдердің
түрлері; бұйымдарды жинастырудың реті мен тәсілдері; бекіткіш
бөлшектерді құрастыру; ағаштан жасалған бұйымдарды бояу (сырлау)
әдістері.
Бұйымдардың сапасына сызбасы бойынша бақылау жасау реті;
жалпы және элементтер пішінінің, сондай-ақ өлшемдерінің
сәйкестігін анықтау.
Көрнекіліктерді қолдану бойынша: Мектеп шеберханасында ағаш
өңдеудің еңбек қауіпсіздігі оқу фильмін, дайын бұйымдардың
үлгілерін, мектептің орта сыныптарына арналған техникалық еңбек
бойынша кестелерін, Ағашты қол аспаптарымен сүргілеу процесі
кинофрагментін, Ұста құрал- жабдықтарының құрылысы диапозитивін
көрсету, олардың мазмұнын оқушылардың көріп бақылауы үшін
белгіленеді.
Ағаш өңдеу бойынша 5-сынып оқушыларының жасайтын практикалық
жұмыстары төмендегідей беріледі;
- техникалық суреттің және бұйымның долбарын жасау, өлшемін
анықтау;
- даярлық әдістері. Кесу, сүргілеу, тесу, ағашты тазалау.
Бөлшектерді біріктіру, құрастыру, лактау, бояу.
5-сыныптың өзінде ағаш өңдеуден бөлек металл өңдеуді
зерделеуде оқушылар бағдарламаға сәйкес көптеген еңбек
құралдарымен танысып, соларға сәйкес технологиялық процестерді
жүзеге асыру бойынша білімдер мен іскерліктермен қаруланады.
Бесінші сыныптың өзінде оқушылар бағдарламаға сәйкес
қаңылтырдан, сымнан және қаңылтыр мен сымтемірден бұйымдар
дайындайды. Қаңылтырдан бұйымдар дайындау тақырыбы бойынша
дайындайтын бұйымдары: қаңылтыр төсі, электр сымдарын бекіту
қапсырмалы контактілі пластинкалар, қорапша, сәндік шырағдан, т.б.
болып келеді.
Материалтану бойынша түсініктері; болат туралы түсінік,
қаңылтырдың түрлері, оларды алу жолдары, қаңылтырды қолдану.
Графикалық сауаттылық элементтері; сызба мазмұны; бейнені
таңдау, белгі қою, эксизді құру реттілігі. Сызбаны оқу; пішінін,
өлшемдерін, белгі түсіру орнын анықтау, әдіпті есептеу.
Құрал-жабдықтар; слесарь сызғышы, үшбұрышты сызғыш, кернер
(із түсіргіш), ағаш балға, қол қайшы, июге арналған тетік,
шаблон (үлгі), қиюластырғыш, тойтарғыш, бұрғылау станогы.
Орындалатын іс-әрекеттер (операциялар); дайындаманы түзету,
белгі түсіру, (сызғыштың, бұрыштаманың көмегімен), кесу, ию, бұрғылау
станогында тесікті тесу реттілігі. Бөлшектерді тойтармамен
біріктіру, тойтару, бояу. Бұйым сапасын сызғышпен тексеру.
Ұйымдастыру және экономика элементтері бойынша; жұмыс орны,
оны ұйымдастыру және күту. Еңбек қауіпсіздік ережелері.
Материалды, уақытты үнемдеу, материалдық игілікке ұқыпты қарау,
т.б.
Оқыту үдерісінің нәтижелі болуы үшін оқушыларға
көрсетілетіндер (демонстрациялар): “Мектеп шеберханаларында бұйымдар
дайындау технологиясы” диафильмі. “Мектеп шеберханаларында металды
өңдеу кезіндегі еңбеу қауіпсіздігі ” оқу фильмі. Техникалық
еңбек, еңбек қауіпсіздік ережелері кестелері, бұйымдардың
үлгілері, құралдар мен бөлшектер, т.б.
Сабақты бір жақты алып бармай, басқа пәндермен байланысты
құрастырудағы пәнаралық байланыстардан төмендегілер көрсетілген;
математика II-IV сыныптар (тік бұрыш, тік төртбұрыш, квадрат,
көпбұрыш, және шеңбер. Тік төртбұрышты, квадратты және көпбұрышты
салу. Ұзындық бірлігі көрсетілген.
Қарастырылып отырған оқу материалдары бойынша оқушылардың
өздігінен жұмыс жасауы бойынша және оқып-үйренуі бойынша қазақ
тіліндегі жазылған жазба материалдарды қазіргі кезде “Технология”
оқу пәнінен алу ұсынылады.
1.2. Ағашты және металды қолмен өңдеу операцияларын оқыту
әдістемесі. Мектеп қабырғасында оқушылар еңбек құралдарымен жұмыс
жасауды алдымен қолмен жүзеге асырады, сонан соң механикалық
өңдеуді зерделейді. Мұның өзі қарапайымнан күрделіге өтудегі
сабақтастықты сипаттайды, екіншіден қазіргі ірі өндіріс орындарында
еңбектің механикаландырылған және автоматтандырылған жағдайында
жұмыс жасауға дайындаудан тұрады.
1.3.Өңделетін материалдардың қасиеттерімен таныстыру. (Б.О.
Сыздықова, техника ғылымдарының кандидаты)
Мектепте оқушылар технология пәнін оқуда бірнеше технологиялық
процестер бойынша дайындық көреді. Технология (технологиялық
процесс)-өндірістік процестің негізгі бөлігі. Технология мағынасында
өндіру, өңдеу, тасымалдау және т.с.с. өндірісті техникалық
бақылау, кейде өндірістік процестердің сипатталуы мен оларды
орындау бойынша нұсқаулар түсініледі.
Әр түрлі технологиялық процестер көптеген жалпы
ұқсастықтарына байланысты тәсілдерге бөлінеді. Ондай жалпы
тәсілдерге механикалық, химиялық, термиялық, биологиялық және
энергетикалық тәсілдер жатады (кейде осы тәсілдерді базалық
тәсілдер деп атайды). Технологиялық процестер туралы білімдер
жалпы білім беретін пәндердің ішіндегі; математика, физика,
химия, биология сияқты пәндер мазмұнында қарастырылады. Кешенді
практикалық жұмыстарды, технология пәнін оқыту, қоғамға пайдалы,
өнімді еңбекті ұйымдастыру арқылы жүзеге асыру қарастырылады.
Технологиялық процестерді жүзеге асыру үшін техникалық құралдарды,
оның ішінде өндірістік техниканы қолданады. Ал, оның өндіріс
салаларына байланысты түрлері көптеп кездеседі.
Кез-келген конструкциялық материалды өңдеп, одан бұйым
дайындау үшін технологиялық процестер жүзеге асырылады.
Технологиялық процестер еңбек затына, материалына тікелей байланысты
болып табылады. Сол себепті де пән мұғалімі оқушыларға
материалтану жөніндегі мағлұматтар беруі тиіс болып табылады.
Материалдардың қасиеттерімен таныстыру- затты сипаттау арқылы
орындалады.
Затты сипаттау дегеніміз- оның қасиеттерін тізіп айтып
шығу. Мысалы, химия сабағында ас тұзын былай сипаттауға болады;
түссіз зат (ұнтақ күйінде ақ түсті), дәмі ащы және тұзды, морт,
суда ерігіш, қыздырғанда өзгермейді, т.б. Заттарды сипаттағанда
өлшеніп табылатын қасиеттерін де көрсетеді, мысалы балқу және
қайнау температурасы, тығыздығы, т.б. Ал технология сабағында
материалдың физикалық-механикалық, технологиялық қасиеттері назарға
алынады.
Материалды сипаттау үшін төмендегідей оқу материалдары
қажет етіледі.
Материалтану- ғылым ретінде пайдаланып жүрген материалдардың
қасиеттерін зерттейді және оны жетілдіруді қарастырады.
Материалдардың қасиеттері: физикалық, механикалық, химиялық,
технологиялық.
- физикалық қасиетке: түсі, жылтырауы, тығыздығы, жылу өткізгіштігі,
иісі, балқу (еру, жану) температурасы, магниттелуі, жылудың
әсерінен көлемінің ұлғаюы:
- механикалық қасиетке: беріктік, қаттылық, серпімділік, тұтқырлық,
морттық, созылымдылық (немесе созылғыштық);
- химиялық қасиетке: заттың негізгі химиялық құрамына байланыстылығы.
Олардың әсерінен металдардың химиялық қасиеттеріне, оның сыртқы
ортадағы (қышқыл, сілті, су, ылғал, ауа, газ, жоғары температура,
т.б.) тот басуға (коррозияға) қарсы беріктігі жатады;
- технологиялық қасиетке: материалдың өңдеуге тән белгілері, түрлі
әдістермен өңделе алу қабілеті жатады.
Қасиет (материалдың)- заттың басқа заттармен өзгешелігін немесе
сәйкестігін үйлестіретін (келісілген) және олардың қатынасында
табылатын ерекшеліктерінің бірі.
Материалдардың қасиеттерін төмендегідей схемамен беруге болады.
Ағаш материалын оқытуға сәйкес тағыда оқу материалдарын схема
түрінде беруге болады. Мәселен, кесілген ағаштар материалдары-
ағаштан және оның бөліктерінен араланған материалдар. Олар
төмендегідей схемада көрініс табады.
Діңгекті ағаш- бұтақтарынан және көздерінен тазаланған және
араланған ағаш діңгегі. Бөліктеу- діңгекті ағашты бөліктерге бөлу.
Кесінді дөңбек- дөңгелек түрінде пайдалану немесе кесілген ағаш
материалға арналған діңгекті ағаштың кесіндісі.
Дөңбек ағаш- арнайы өнім түрін (фанера, шаңғы, тойтарма және
т.б.) өндіруге арналған діңгекті ағаштың кесіндісі.
Бөрене- станокта өңдеуге қажетті өлшемге сәйкес мөлшерлі дөңбек
ағаштың кесіндісі.
Келтірілген схемадан “бөрене” өңделмеген және өңделген орман
материалында станокқа сәйкес алынған дайындама түрінде де
қолданылады. Осы себепті де бір ұғымның екі түрлі мағынада
қолданылуы үшін оның себептерін түсіндіру қажет.
Ағаш тұқымының негізгі қасиеттерін оқыту қағаз бен мата
қасиеттері туралы қысқа әңгімеден басталады. Мұғалім оқушыларға
қағаз бен мата конструкциялық материалдар сияқты барлық талаптарды
қанағаттандыра және қолданыла алмайтынын, сол себептен де оларды
пайдалану шектеулі екендігін салыстыру арқылы түсіндіреді. Сол
себепті ағаш материалдары иауралы айта келіп, мұғалім оқушылардың
зейінін ағаштың көптеген тұқымдары бар екендігіне аударады.
Тәжірибе көрсеткендей, тіпті ауылдық мектептердің оқушыларына
қарағанда, қала мектебінің оқушылары оқу бағдарламасында
қарастырылған ағаш тұқымдарын айтып бере алады.
Ағаш тұқымдарының жекелеген түрлерін: қарағай, қайың, емен,
жөке, т.б. қарастыра келіп, оқушылардың ботаника сабағындағы
біліміне жүгінумен, осы ағаш түрлерін салыстырады, сонымен қатар
халық шаруашылығында қолдануда, басқа ағаштардың арасында қандай
орын алатынын айтып өтеді.
Металдардың қасиеттерін оқытуда оқушыларды көптеген
ұғымдармен таныстыру жүзеге асырылады. Оның ішінде негізгісі: қара
және түсті металдар. Одан кейін оқытудың дидуктивтік тәсіліне
сәйкес оларды құрылымдап түсіндіру орындалады.
Қазіргі жағдайда өндірісте және ұсақ зергелік өнерде әртүрлі
қаңылтыр материалдар: мыс, жез, алюминий, шатырлық болаттар,
мельхиор, күміс, алтын т.б. қолданылады. Бірақ бұл материалдың
көбісі түсті металдар болып табылатындықтан, олардың қорытпалары
қолданылады. Мектеп оқу шеберханасында көрсетілген материалдардың
алғашқы төрт түрін кездестіруге мүмкіндік бар. Мектепте металды
көркем өңдеуді үйрету де алдымен жұқа, жұмсақ металл
қаңылтырды (мыс, алюминий) алған дұрыс. Себебі бұл материалдар
жұмсақ әрі пластикалық қасиеті жоғары, қаттылығы төмен болып
келеді. Мұндай материалдарды мектеп жағдайында босаған құтыларды
күйдіріп тазалап әр түрлі бұйым, зат дайындауда дайындама
жартылай фабрикат түрінде қолдануға болады.
Материалтануда металдан алынатын материалдар жөнінде міндетті
оқу материалдары қарастырылады. Оның ішінде, болат материалын
төмендегідей жіктеуге болады.
Немесе көміртекті болатты төмендегідей схемамен жіктеп беруге
болады. Құрал сайманды- құрылысшылар және т.б. мамандықтар
пайдаланады. Аспапты- кескіш, өңдеу және т.б. аспаптар жасауда
қолданылады.
Ескерту: Схемада көрсетілгендей конструкциялық және аспаптық
болаттар арасында бір бағытты байланыс болады. Оның мәнісі
конструкциялық болаттардан аспаптар жасауға болмайды. Ал, одан
(конструкциялық болаттан) болатты қорыту кезінде әртүрлі қоспалар
қосу арқылы (легірлеу) болат сапасын арттыру мүмкін. Демек,
аспаптық болаттың негізі конструкциялық болат десек, оның сапасын
арттыру арқылы аспаптық болат алуға болады. Оқушыларға оны
қарапайым тұрмыс мысалымен сүт пен айран мысалымен
түсіндіргеннің айыбы жоқ (оқушылар жасының ерекшеліктері
ескеріледі).
Оқушылар шеберханада сабақ өткенде ағаш материалдарын өңдейді.
Материалдардың қасиеттерімен танысу барысында, олардың халық
шаруашылығының әр саласындағы орны мен қолданылуын көрсетулері
керек. Кей кездерде оқушылар ғылыми әдебиеттердің әсерімен мынадай
ойда болуы мүмкін, яғни ағаш өзінің маңызын пластмасқа қарағанда
жоғалтты деп. Әрине, пластмасс конструкциялық материал ретінде
маңызы жоғарылауда, әліде жоғарылайды, бірақ ағаш өндіріске
қажеттілігі мен маңызын әлі де жоғалтқан жоқ.
Оқушыларды материалдардың қасиетімен (алдымен механикалық)
таныстырғанда, мұғалім, дайындаманы тандауда дайындалатын бұйымның түріне
тікелей байланыстылығын ескертеді. Егер ағаш сүргісінің табанына қатты ағаш
түрлерін алса, жайғастыру жәшіктерін ағаштың жұмсақ түрлерінен дайындайды,
мысалы қарағай. Оқушылар конструкциялық материалдардың негізгі қасиеттерін
игеріп алған соң, ағаш дайындамаларын технологиялық талаптарға сай өз
бетінше орындауға әрекет жасай бастайды.
Оқушылар бастауыш сыныпта оқығанда материалдардың бір қатарымен таныс
болғанын ұмытпау керек. Сол себепті оқу шеберханасындағы сабақты кіріспе
әңгімеден бастап, оқушыларға шеберханамен I-IV сыныптағы қол еңбегі
сабағының арасындағы ұқсастығын көрсетуі керек.
Бірінші сабақта олардың есіне түсіріп, яғни оқушылар кейбір
материалдармен танысып (кағаз, картон, мата, балшық), олардың қасиеттері
және өңдеу тәсілдерін білетіндігін ескерту керек. Олар енді жаңа
материалдар түрлерімен танысады, ол – ағаш. Бұл материал қағаз және мата
сияқты кеп тараған, бірақ қасиеттері өзгеше, сол себепті де оны басқа
макетке колданады.
Мысалы, қағаздың судан корқатынын білеміз. Ал, ағаш судан қорқады ма?
Міне, осындай және басқа да сұрақтарға оқушылар шеберханадағы сабақта
мағлұмат алады.
Осындай кіріспеден кейін оқушы шеберханадағы сабақты I-IV сыныпта
игерген білімі мен ептілігінің әрі қарай даму құралы деп қабылдайды.
Оқушылар материалдың қасиеті жөнінде тікелей дайындаманы өңдеуде және
лабораториялық жұмыс барысында технологиялық үлгілердің тексерілуінде
біледі. Материалдардың өнделу қасиетін, оқу бағдарламасының барлык
тарауларын оқу барысында оқытылады. Бұл жерде мұғалім бағдарламаның бір
тарауынан екінші тарауына ауысқанда, арасындағы дидактикалық байланысты
үзбей отыруы керек, себебі оқушыларда материалдың қасиеті жөнінде дұрыс ой
түйсігі калыптасып, шеберханада өңдеу барысында білулері керек.
2.1. Құрал-саймандардың құрылысымен және олардың жұмыс тәсілімен
таныстыру.
Қол еңбегіне пайдаланылатын құрал-саймандарға байланысты оқушы сол
кұралдың, тетіктің жалпы сипаттамасын және кейбір мәліметін тани білуі
тиіс. Бастауыш сыныптың өзінде оқушылар бірқатар еңбек құралдарымен таныс
болады. Мысалы, слесарьлық құрал-саймандардан қысқыш сым, шеге және жіңішке
сым темірлерді қиюға, кесуге пайдаланылатынын. Сол себепті олардың жүзі
өткір қайралған болуы керектігін. Кемпір ауыз сым темірді, табақ темірді ию
үшін, ал жұмырауыз шеңбер пішінді (сырғалық, ілмек, құлақша) бұйым
жасағанда сымды ию үшін қолданылатынын ажырата білу керек. Сымды ию үшін
атауыздың ортаңғы бөлігімен тістейтінін және жұмыс кезінде бұл құралдарды
бетке жақын ұстамау керектігін, оқушылар білгені жөн.
Сондай-ақ төрт бұрыш басты слесарь балғасын, слесарь атауызын
(қысқышын), белгі салатын құрал сызғышты, қол араны, егеулерді, қолбұрғыны,
гайка кілттерін, бұрауышты (отвертканы) бастауыш сыныпта еңбекке баулу
сабақтарында немесе үйірме жұмыстары барысында танып біледі және олармен
жұмыс жасайды. Оқушылардың бұл кезеңдегі еңбек құралдармен танысуы
негізінен жалпы түрде жүзеге асырылады.
Орта мектепте оқушылар шеберханадағы сабақта кұрал-саймандардың
кұрылысымен олардың жұмыста пайдаланылуы мен кесу, өлшеу аспаптарымен оқып
танысуды жалғастырады. Оқушылар жеке аспаптарды оқу арқылы білімдерін
дамытады, практикалық іс-әрекеттер барысында қажетті іскерлік, дағдыларды
меңгереді. Осы кезеңнен бастап жинақталған білім жалпылама болмайды және
практикалық іс-әрекеттер жеке тұлғаның жағымды қасиеттерін, сондай-ақ
жұмыскердің еңбекке деген шығармашылығын, еңбек жағдайын сыни тұрғыдан
талдау жасауын қалыптастыруға бағытталады.
Бұл политехникалық принцип талаптарын, оқушылар әр құрал-сайманды,
көмекші құралдардың басқа құрал-саймандармен салыстыра отырып оқуы керек.
Мысалы, өлшеу құралдары сызғыш пен штангенцирульды салыстыруға болады. Ал
сүргі мен шерхебель арқылы өңдеу тәсілімен таныстыру жеткілікті, т.с.с.
Мұнда оқушылар еңбек кұралдарының конструкциясын салыстыру оқушылардың
техникалық ой өрісін дамытуға жәрдемдеседі, оларға құрал-саймандардың
конструкциясын өзгерту арқылы жұмысты тез және жақсы орындауға болатындығын
көрсетеді. Сондай-ақ, оқу шеберханасындағы салыстыру сабақтың барлық
буынында жүргізілгені дұрыс болады.
Оқушыларға құрал-саймандардың конструкцияларын таныстыруда мұғалім
проблемалы баяндауды жүзеге асырады. Оның мәні мұғалім еңбек құралдарының
кесу бөліктерін (немесе басқа да бөліктерін) салыстыра отырып,
ұқсастықтарын көрсетеді де соңынан сұрақ қойып, берілген дұрыс жауаптарын
растайды немесе оның дұрыс жауабын өзі тұжырымдайды. Оған сүргі мен
шерхебельдің жалпы конструкциясын және кесу пышақтары конструкциясын
мысалыға келтіруін және олардағы айырмашылықтарды көрсетуін айтуға болады.
Мектеп оқушыларын құрал-саймандармен таныстыру білімді меңгертуге
бағытталады. Білімді меңгеру (игеру) жөнінде алдыңғы тақырыптарда (2.4
тақырыбында) жалпы түсінік берілді.
Мектеп жағдайында еңбек құралдарын таныстыру көбіне хабарлама түрінде
жүреді. Пән мұғалімі оның негізгі бөліктерін көрсетіп, сипаттама жасайды.
Бұл әрине төменгі сыныптар үшін дұрыс болғанымен де орта сыныптар үшін
еңбек құралдары және олардың жұмыс тәсілдерімен түсіндіруде жеткіліксіз
болады. Орта сыныптар үшін еңбек құралдарын және олармен жұмыс барысын
түсіндіруде проблемалық баяндау маңызды рөл атқарады және оған басымдық
беріледі. Мысалы, сүргі құралын таныстыруда сүргі кұралында пышақ мұнда
орналасады немесе оның тұтқасының пішіні осындай т.с.с. Мұнда пән
мұғалімі таныстыруда оқушыларды белсенді ету үшін не себепті сүргі пышағы
ұяда көлбеу орналастырылады? немесе тұтқаның алдыңғы бөлікте орналасуы
мен оның осындай пішінді болу себептерін қалай түсіндіретін етілдер?
т.с.с. деп оқушылардың белсенді болуын қамтамасыз етуге назар айдару қажет
етіледі.
Оқушыларды еңбек құралдарымен және олармен жұмыс тәсілдерімен
таныстыруда төмендегідей сұрақтарды пайдалану орынды болып табылады.
Есіне түсіру – сұрақ оқытуда ынталандыру және белсенділігін арттыру
үшін үлкен орын алады. Мұндай сұрақтардың негізгі мақсаты - оқушыларға
интеллектуалдык (және практикалық мәселелердегі) қиындықтарды шешуге
байқаусыз көмектесу.
Есіне түсіру-сұрақтары тура (сұрақта ізделіп отырған әрекет тәсілі
немесе мәселені шешу жолдарының бірі көрсетіледі) және жанама (туындаған
қиындықтарды жеңуге тұспалдап көмектесу) болуы мүмкін. Еске түсіру – тура
және тұспалдау түріндегі сұрақтар болып келуі мүмкін.
Мақұлдау – сұрақ өте айқын ынталандыру рөлін атқарады. Мұндай сұрақтың
семантикалық кұрылымы екі бөліктен тұрады: мақұлдау (мадақтау) және сұрау.
Сабақ барысында оқушыларға берілетін пысықтау немесе оқу материалдарын
олардың түсінгендігін анықтау үшін берілетін сұрақтар арқылы да олардың
логикалық тәсілдерді жүзеге асыру мүмкіндігі назардан тыс қалмауы тиіс.
Мысалы, Ағаш дайындамаға параллель сызықтарды қалай түсіруге болады?
сұрағы жалпылық сипатта болады. Оны нақтылау үшін Рейсмус құралымен
параллель сызықтарды сызғышпен сызғанға қарағандағы ерешеліктерін
сипаттандар сұрағын беру арқылы оқушылардан еңбек құралдарын және олармен
жұмыс тәсілдерін салыстырып, талдап қорыту логикалык тәсілдерді жүзеге
асыруын қамтамасыз етуге болады (31-сурет).
Мұнда оқушылар белгі түсіру құралдарымен жұмыс тәсілдерін орындаудағы
өнімділік, уақытты үнемдеу ұғымдарын түсінікті меңгереді.
Еңбек құралдарының ішінде қол арамен жұмыс тәсілін орындауда бірнеше
тәсілдерді оқушыларға тұрақты бейнелі көрнекілікпен көрсетіп, түсіндіріледі
(32, 33,34-суреттер).
32-сурет. Фанерді (а) және ағашты (б) аралағандағы араның
еңкіштігі.
33-сурет. Ағашты аралаған кезіндегі жұмысшының араны ұстауы
және жұмысшы тұрғысы.
34-сурет. Бейімдеу құралдарының көмегімен ағаш кесу:
а – стусло құралында; б – тірек ағаштың көмегімен; в – кеспелтек
ағаштың көмегімен.
Еңбек құралдарымен және олармен жұмыс тәсілдерін таныстыру біржақты
оқыту болмауы үшін, мұғалім оқытудың әртүрлі әдістері мен тәсілдерін
қолданады. Көрнекіліктерді көрсету арқылы түсіндіру, мұғалім тарапынан
техникалық тәсілдерді жүзеге асырумен орындалуы ауызша-көрнекі-практикалык
әдістер сабақтастығын сақтауды қарастырады.
2.2.Материалдарды қолмен өңдеуде іскерлік пен дағды қалыптастыру.
Материалдарды қол құрал-саймандарымен өндеуде іскерлік пен дағдыны
қалыптастыру үшін алдымен мұғалім технологиялық процестерді, олардың
құрылымдарын және оның негізінде жатқан қарапайым қозғалыстарды шартты
түрде елестете алуы тиіс. Оның себебі, қарапайым еңбек дағдылары
қозғалыстардан тұрады, ал еңбек құраларымен орындайтын, жүзеге асырылатын
іскерліктер қарапайым дағдылардан тұруы мүмкін.
Технологиялық операция – жеке тетікті өңдеу кезіндегі үзіліссіз
орындалатын технологиялық процестің бөлігі. Технологиялық операция қажетті
бір немесе бірнеше тәсілдерді орындаудан тұрады.
Еңбек операциясы — нақты мақсатқа жетуге бағытталған еңбек процесінің
элементі. Еңбек операциясы – бұл бір типті құралдарды, бейімдеу құралдарың
еңбек әдістерін қолданумен сипатталатын еңбек процесінің бөлігі.
Еңбек процесі – берілген кәсіп үшін типтік белгілі аяқталған жұмыс
түрінің орындалуымен байланысты жүйелі жұмысшы әрекетінің жиынтығы. Еңбек
процесі – өндірістік процестіц басты бөлігі. Ол операцияларға, тәсілдерге
және жұмысшы қозғалыс түрлеріне бөлінеді.
Технологияның ауысу – операцияның құрал-сайман ауыстырмай орындауға
болмайтын, ары қарай бөлінбейтін аяқталған бөлігі.
Еңбек тәсілі – операцияның жүзеге асуы үшін жеке арнаулы мақсаты бар,
аяқталған еңбек әрекетінің жиынтығы. Еңбек тәсілі белгілі технологиялық
мақсаты бар жұмысшының ақталған еңбек әрекетін сипаттайды.
Еңбек әрекеті – адамның бір немесе бірнеше дене мүшелерімен үзіліссіз
орындалатын еңбек қозғалыстарының кешені.
Еңбек қозғалысы еңбек процесіндегі жұмысшының қолын, денесін немесе
аяқтарын іске қосу қажеттілігін анықтайды.
Оқушыларды енбек дайындаудағы танымдық-практикалық іс-әрекеттерді
ұйымдастырудағы кезеңдер төмендегіше мазмұндалады. Сондай-ақ оларға сәйкес
пән мұғалім мен оқушының бірлескен іс-әрекеті көрініс табады.
Бірінші кезең еңбектің ерекшелігі, оның сипаты мен психофизиологиялық
ерекшеліктері жөніндегі қажетті ақпараттарды қабылдаумен аяқталады.
Оқушылар еңбек міндеттерін, объектіні бақылау немесе еңбек процесімен алдын-
ала танысу негізінде айқындайды.
Мұнда мұғалім материалды (ағашты, металды, т.б.) өңдеу бойынша ең
алдымен еңбек іс-әрекетін бөлуді, жүзеге асыратын өндірістік операциялардың
түрлерін, дене және интеллектуальдық ынта бөлуді, орындалатын еңбек
операцияларының реттілігін түсіндіреді. Мысалы, ағаштан немесе металдан
жасалатын бұйымдар көптеген операциялардан тұратыны себепті, оларды
технологиялық карта көмегімен пішін түзуді түсіндіруіне болады.
Мұнда материалдарды (ағашты, металлы, т.б.) өңдеудегі әр түрлі еңбек іс-
әрекетінің түрлеріне: дене және ақыл-ой, ұйымдастырушылық, орындаушылык,
қарапайым (немесе күрделі), шығармашылық сипатына сәйкес белгіленген
еңбектің, орындалатын операциялардың ерекшелігін көрсетеді.
Кез келген еңбек материалын бұйым дайындау дене және ақыл-ой еңбегін
талап етеді. Қарапайым бір бөлшекті дайындаудағы іс-әрекеттер танымдық
тұрғыдан белгіленіп, дене еңбегімен ұштастырылады. Ағаш (металл) өндеудегі
әдіпті есептеу ой амалдарын талап етсе, оны кесу арқылы өңдеу дене
еңбегімен орындалады. Сол себепті де, кез келген іс-әрекетте ақыл-ой
қызметі мен дене еңбегі ұйымдастырушылық, орындаушылық іс-әрекетпен жүзеге
асырылады.
Технология пән бағдарламасына сәйкес Жоба тақырыбын материалдарды
өңдеуге қатысты оқыту кеңінен қарастырылады. Мұнда негізінен оқушылардың
шығармашылық іс-әрекеттері басқа еңбек сипатының түрлерімен біргелікте
үйлесімді ұштастырылады.
Келесі кезекте пән мұғалімі еңбек іс-әрекеті үшін техникалық жағдайды:
жарықтандыру дәрежесін, шуылдың деңгейін, ауаның ластануын және т.б.; және
ұйымдастыру жақтарын: еңбек режимін, ырғақтылығын, жұмыс стилін, жұмыс
қабілеттілігі динамикасын, жұмыс орнының жылжымалылығын, жұмыс темпінің
өзгеру мүмкіндігін, үзіліс санын және ұзақтығын міндетті түрде оқушыларға
түсіндіру-иллюстративті, проблемалы баяндаумен таныстыруды жүзеге асырады.
Екінші кезеңдe еңбек іс-әрекетінің негізінде жатқан басты ережелерді
ұғыну іске асады. Оқушылар еңбек процесін түсінеді, еңбек жөнінде жаңа
білімдер алады.
Мұнда мұғалім технологиялық процестердің негізінде жатқан ғылыми
түсініктерді пәнаралық байланыс негізінде шешуді қарастырады. Мысалы, ағаш
өңдеу технологиясына қатысты оқушылар сүргілеуді оқып үйренеді. Жазық бетті
дөрекі сүргілеуде оқушылар шерхебельді және жазық бетті сүргілеуде сүргіні
пайдалану керектігін ұғынады. Сонымен қатар, оқушылар сүргіні дайындаманың
бетіне қойып кесу процесін жүзеге асыруда оған түсірілетін қол күштерінің
қатынасын ұғынады. Оны төмендегі суреттен көруге болады (35-сурет).
35-сурет. Сүргімен бөлшекті өңдеу процесіндегі ықпал етуші күштердің
өзгеруі
Үшінші кезеңде алған білімдерді жаттығулар, өзіндік жұмыс жасау,
қосымша түсіндірулер жүйесі арқылы бекіту іске асады.
Бұл сабақ барысында өзіндік жұмыстарды ұйымдастыруда жүзеге асырылады.
Алдымен кіріспе, одан кейін ағымдағы нұсқаулармен қамтамасыз етіледі.
Төртінші кезеңде алынған білім біртіндеп практикалық іс-әрекетке
ұштасады. Еңбектік білім, ептілік және дағдыларды қалыптастырудың барлық
кезеңдерінде, олар бақылануы және тексерілуі қажет, бұлар еңбекке баулу
процесінде түзетуді енгізуге мүмкіндік береді.
Орта сынып оқушыларының технология пәні сабағындағы іс-әрекеті –
оқытуды өнімді еңбекпен ұштастыру болып табылады. Мұнда оқушылар
материалдарды өңдеуге қатысты жеке бұйымдар дайындаумен шұғылданады. Бұл
әрбір тақырып бойынша сабақтар барысында сабақтастықпен жүзеге асырылады.
Бұйымды дайындау барысында дағдының қалыптасуы жүзеге асады. Дағдыны
қалыптастыру деп – оқушының белгілі әрекетті автоматты орындауға алып
келетін іскерлікті бекіту мен жетілдірудің күрделі процесі түсіндіріледі.
Еңбекке баулу психологиясында дағдылардьщ үш негізгі түрі бар:
сенсорлық-перцептивті (қабылдау дағдылары), моторлық (қозғалысты) және
интеллектуальдық (міндеттерді шешу тәсілдері). Кез-келген дағдыны
қалыптастырудьщ жалпы белгілері бар. Бұл – дағды белгілерінің ерекше
формасының көрінуі – әртүрлі бірнеше әрекеттердің уақыт өтуімен араласуы.
Әрбір дағды қалыптастыру процесі де бөлек бірқатар кезеңдерден өтеді.
Бұл процесс дағдыны автоматтандыру деп аталады. Оқушыларда орта сыныптың
өзінде бірқатар карапайым еңбек дағдыларын қалыптасады. Еңбек дағдыларына
байланысты бұйымды дайындаудың сапасы және уақыт мөлшері анықталады. Сол
себепті де қозғалыс дағдылары ерекше мән беріледі.
Технология пән сабақтарында материалдарды өндеуге қатысты қозғалыс
дағдыларының қалыптасу кезеңдері мұғалімнің іс-әрекетінде басшылыққа
алынады:
бірінші – дағдыны алғашқы ойлау. Мақсатты айқын түсіну, бірақ оған жету
тәсілдерін түсінуі бұлыңғыр (көмескі). Әрекеттерді орындауға ұмтылыс
кезінде дөрекі кемшіліктерге жол беріледі;
екінші – саналы, бірақ епсіз орындау. Әрекетті қалай орындау керектігін
айқын түсінеді, бірақ еріксіз зейінді белсенді шоғырландыруға қарамастан
оны дол, сенімді орындай алмайды; дағдыны тасымалдау оңай жүзеге
асырылмайды;
үшінші – дағдының автоматтануы. Еріксіз зейіннің еркінсінуі мезетімен
және оны үлестіру мүмкіндігінің көрінуімен әрекеттерді сапалы орындайды;
артық қозғалыстар түзетіледі; дағдыны тасымалдау оңай жүзеге асырылады;
төртінші – жоғары автоматтандырылған дағды. Басқа, едәуір күрделі
әрекеттерді орындау құралы болып тұрған әрекеттерді дәл, тиімді, сенімді
орындауы.
Оқушылардың сабақ барысында таныскан еңбек құралдарымен жұмыс барысы
жаттығудан басталады. Мұнда оқушы алдымен еңбек кұралдарын жұмыс орнында
орналастыру, оны өңдеу үшін жұмысшы қалыпты дұрыс қабылдау, оны дұрыс ұстау
және жұмысқа дайындау, осыдан кейін барып еңбек құралымен технологиялық
операцияларды орындауды жүзеге асырады. Жаттығулар материалдарды өңдеуде
жарамсыз дайындамаларда жүзеге асырылады және оқушылар операцияларды дұрыс
орындағанда ғана мұғалімнен тапсырма алып, оны орындауына рұқсат етіледі.
Еңбек дағдыларын қалыптастырудағы негізгі кезендер төмендегідей болып
табылады:
- алғашқы кезең, бұл кезеңде әрекеттер кұрамы, еңбек құралдары мен
шарттары жөнінде адам білімдер алады. Оқушылар мұнда іс-әрекет жобасын
технологиялық карта негізінде жүзеге асырады;
- талдау кезеңі – әрекеттердің жекелеген элементтерін игеру кезеңі.
Мұнда технологиялық процестерді қарапайым еңбек қозғалысына дейін
дедуктивтік тәсілмен жүзеге асады;
- жинақтау (синтез) кезеңі, бұл кезеңде элементтер бүтіндікке
бірігеді. Бұл кезеңде талдау кезеңіне керісінше жүзеге асырылады, яғни
қарапайым еңбек қозғалыстарынан технологиялы процестің негізгі құрылымы
операцияларға ұқыптасу орындалады;
в) әрекеттерді бекіту және автоматтандыру кезеңі. Осы кезенде зейіннің
еңбек нәтижесіне ауысуына және жұмыс карқынын еріксіз реттеуге мүмкіндік
туады. Мұнда, дағдылардың қалыптасуы, ырғақты іс-әрекеттің орын алуы
себепті, еңбек дағдыларының орындалуы оңайланады.
Еңбектік іскерліктерді қалыптастыру және дамыту – бұл еңбектік
әрекетпен ақпаратты катар қою және салыстыру бойынша, еңбек заты мен
әрекеттен алынатын және білімдегі бар ақпаратты бөліп алу мен қайта өңдеу
бойынша өндірістік операциялардың барлық күрделі жүйесін меңгеру процесі.
Түсініктердің түзілуі белгілі ойлау әрекетімен байланысты заттардың
жалпы белгілерін анықтауға, олардағы маңызды және маңызды емес белгілерді
белуге, бөліп алынған маңызды белгілерден белгілі бірлік түзуге мүмкіндік
береді. Осындай әрекеттер түсініктерді алу әдістері немесе тәсілдер
сапасында көрінеді. Бұл әдістерге жататындар: талдау, салыстыру, жинақтау,
абстракциялау, талдап қорыту.
Технология пәні бойынша сабақ барысында әдістерді дұрыс қолданудың орны
ерекше. Оның себебі, дұрыс тандалмаған оқыту әдістері мен тәсілдері
нәтиженің толық мәнді болмауына негіз қалайды. Сондыктан да практикалық
жұмыстар барысында бұйымның дұрыс шығуы үшін еңбек қозғалыстарын,
тәсілдерін өз дәрежесінде көрсете білу керек. Педагогикалық әдебиеттерге
сәйкес еңбек процестерін көрсету әдістемесінің схемасын төмендегідей етіп
беруге болады:
- жұмыс қарқынында еңбек процестерін көрсету;
- оларды жай қарқында әрбір тәсілден кейін кідіріп көрсету;
- жекелеген күрделі қозғалыстарды және ерекше басты тәсіл элементтерін
оқшаулап (бөлшектеп) көрсету;
- жұмыс қарқынында еңбек процестерін соңғы (қорытынды) ретінде
көрсету;
- оқушылардың көрсетілген еңбек тәсілдерін немесе процестерін олардың
меңгергендігін тексеру (сынактық орындау).
Жұмыс тәсілдерін және амалдарын көрсету кезінде әрбір әрекетті және
олардың элементтерін түсіндіру қажет. Мұны дұрыс түсіну ой қорыту мен еске
сақтау қабілеттерін арттырады.
Іскерлік – бұл жаңа жағдайда жұмысты уақыт мезетінде және қажетті
сапаға сәйкес орындаудағы адамның өнімді қабілеті. Кез келген іскерлік
білім мен дағдыны қамтиды және жаңа жағдайда жоқ элементтерді жаңадан
қалыптастырумен бейімделе отырып, бар білімдер мен дағдылардың негізінде
қалыптастырады
Іскерлікті қалыптастыру деп — оқушыны белгілі әрекетті (әрекеттер
жиынтығын) тез, дәл және сапалы орындауға дайындау процесі түсіндіріледі.
Бұл процесс мұғалімнің бағыттауымен (түсіндіру, көрсету, қатені түзеу және
т.б.) оқушының өзінің белсенді іс-әрекетінен тұрады.
Бұйым дайындаудағы материалдық өндіріс мамандарының еңбек жағдайындағы
жұмыс орнын талдау, олардың техникалық және технологиялық жабдықтары оқыту
кезінде еңбекті ұйымдастырудың озық түрін қолдануға мүмкіндік береді. Бұл
казіргі заманауи өндірістің басты талаптарының бірі және болашақ жұмысшыны
(еңбеккерді) кәсіпке толық мәнді дайындауға мүмкіндік береді.
Еңбек іс-әрекеті тек белгілі білімдер мен ептіліктерден ғана тұрмайды,
ол жеке тұлғаның психикалық қасиеттерінде (кабілеттілік, мінез-құлықтың
белгілері және т.б.), сондай-ақ әр түрлі психологиялық процестер (қабылдау
және т.б.) ерекшеліктерінін көрінуі мен қалыптасуына ықпал етеді.
Оқушыларға конструкциялық материалдарды өңдеуді үйретуде маманның еңбек
іс-әрекетін таныстыру мен практикалық іс-әрекетті қалыптастыру жүзеге
асырылуы қажет. Ол төмендегідей жоспарда жүзеге асады:
1. Еңбек объектісін таңдау, эскизбен, сызбамен таныстыру.
2. Бұйым бөлшектерінің (объектінің) материалын тандау.
3. Бұйымнын бөлшектерін, материалын, біріктіру түрлерін, әдістерін
анықтау.
4. Бұйымның жасалуына сәйкес белгі түсіру.
5.Негізгі механикалық кесу операцияларын (аралау, сүргілеу, ұңғылау,
бұрғылау, т.б.) орындау.
6. Бұйым бөлшектерінің сапасын бақылау (алдын-ала ажыратылатын
қосылыспен тексеру).
7. Бұйым бөлшектерін сәндік-көркем өңдеудің механикалық және химиялык
тәсілдерін (бедерлеп кесу, күйдіру, т.б.) орындау.
8. Бөлшектерді құрастыру (бүтін бұйым түзу).
9. Бұйымды ажарлау.
10.Дайын бұйымның сапасын анықтап, белгі қою (тапсыру).
Бұйым дайындаудағы оқушылардың іс-әрекеттері өндіріс мамандарының іс-
әрекеті мазмұнындағы білім мен іскерліктеріне ұқсас. Бұл оқушы еңбегінің
материалдарды өңдеудегі политехникалық бағыттылығының мазмұнды жағын
көрсетеді. Конструкциялық материалдарды өндеудегі
технологиялық процестерді зерделеу ғылыми, политехникалық, практикалық
бағыттылықта жүзеге асырылады.
Д.А. Тхоржевскийдің, К.Өстеміровтің, т.б. еңбектерінде ағаш өндеу
жұмысы келесі операция топтарынан тұратыны: белгі салу, аралау, сүргілеу,
ұңғылау, бұрғылау, бөлшектерді біріктіру мен оларға келбет беру және осы
еңбек операциялары тұрғысынан оқыту әдістемесінің мазмұны қарастырылады.
Осы себепті де аталған педагог ғалымдардың еңбегіне қосымша ретінде
негізгі сәттер тақырыпта баяндалады.
Белгі салу. Бұл операция конструкциялық материалдарды өндеуде өте
қажетті еңбек операциясы болып табылады. Аталған еңбек операциясы
графикалық сауаттылық негізінде жүзеге асады.
Графикалық сауаттылық техникалық сызу саласындағы білім мен
конструкторлық іс-қағаздары (құжаттары) бірыңғай жүйесінің (ЕСКД) ережелері
мен нормаларына сәйкес конструкторлық және технологиялық жұмыстарды атқара,
ажырата білу деңгейіне байланысты анықталады.
Графикалық сауат – техникалық іс-қағаздарды оқып, жасай білу.
Графикалық білім – бұйымдарды графикалық бейнелеу әдістері, адамға
технологиялық және конструкторлық іс-қағаздармен ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz
Реферат
Курстық жұмыс
Диплом
Материал
Диссертация
Практика
Презентация
Сабақ жоспары
Мақал-мәтелдер
1‑10 бет
11‑20 бет
21‑30 бет
31‑60 бет
61+ бет
Негізгі
Бет саны
Қосымша
Іздеу
Ештеңе табылмады :(
Соңғы қаралған жұмыстар
Қаралған жұмыстар табылмады
Тапсырыс
Антиплагиат
Қаралған жұмыстар
kz