Теориялық білімін тәжірибе жүзінде пайдалана алуы
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
1. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДА 12-ЖЫЛДЫҚ БІЛІМ БЕРУДІҢ ӘДІСТЕМЕЛІК
НЕГІЗДЕРІ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... 6
1.1 Әлемдік және отандық тәжірибедегі 12 жылдық жалпы орта білімге
көшудің
негіздемесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... .6
1.2 Еліміздегі 12 жылдық жалпы орта білім берудің артықшылықтары және
құрылымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .14
1.3 Мектептерде 12 жылдық жалпы орта білім берудің
мазмұны ... ... ... ... ... ... 25
2. ОН ЕКІ ЖЫЛДЫҚ БІЛІМ БЕРУ ЖҮЙЕСІНДЕ МЕКТЕП БИОЛОГИЯСЫН ОҚЫТУ
ӘДІСТЕМЕСІ ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ...36
2.1 Он екі жылдық білім берудегі биологияны оқытудың
міндеттері ... ... ... ... .36
2.2 Он екі жылдық мектептегі биология курсы мазмұнына қойылатын
дидактикалық
талаптар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ..42
2.3 Кәсіптік бағытта жаратылыстану-биологиялық білім
беру ... ... ... ... ... ... ... 49
3. ОН ЕКІ ЖЫЛДЫҚ МЕКТЕПТЕ ТЕРЕҢДЕТІЛГЕН БИОЛОГИЯ КУРСЫН ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ
ӘДІСТЕМЕЛІК НЕГІЗДЕРІ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... .57
1-сабақ
жоспары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... 64
2-сабақ
жоспары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... 67
3-сабақ
жоспары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... 71
4-сабақ
жоспары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... 74
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 78
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... 81
КІРІСПЕ
Ел Президенті Н.Ә.Назарбаевтың "Бәсекеге қабілетті Қазақстан үшін,
бәсекеге қабілетті экономика үшін, бәсекеге қабілетті халық үшін"
атты халыққа арнаған жолдауында ендігі жерде қай салада да тек көшке ілесе
білу ғана емес, нағыз бәсекелестік қабілеттілікті қарыштап дамыту
керектігін айрықша атады. Бұл орайда, әрине, білім беру саласына ерекше
назар аудару қажеттігі анық. Ұлттың бәсекелестік қабілеті бірінші кезекте
оның білімдік деңгейімен айқындалады. Әлемдік білім кеңістігіне толығымен
кірігу білім беру жүйесін халықаралық деңгейге көтеруді талап ететіні
сөзсіз. Бұл үшін оқушыларды жоғары сатыда кәсіптік бейінді оқытуды
көздейтін білім беруге көшу қажет, - деп атап көрсетілді жолдауында.
Тақырыптың өзектілігі: Әлемдік өркениетке қадам басқан тәуелсіз
Қазақстанның қоғамдық-саяси, экономикалық, мәдени дамуындағы жаңа
бастамалар мен түбегейлі өзгерістер білім беру жүйесіне өз әсерін тигізіп,
12-жылдық білім мазмұнын, оқыту әдістемесін жетілдіруде тың ізденістер
жасауға мүмкіншілік туғызды.
Тәуелсіз елімізде оқушы-жастарды бүгінгі күн талабына сай
тереңдетілген, кәсіптік бағдар беруде халкымыздың бай мәдени мұраларын,
педагогикалық ой-пікірлерін, жинақталған ұлттық құндылықтарды зерттеп,
жүйелеп оқу орындарының оқу-тәрбие үрдісіне пайдаланудың маңызы зор. Осы
тұрғыдан алғанда, қазіргі бәсекеге қабілетті жасөспірімдерді тәрбиелеу, ұлт
тұрмыс-тіршілігін өркендетуші сапалы да салауатты, ұлтжанды, мәдени-ғылыми
ой-өрістері кең ұрпақ өсіру - қоғам алдында тұрған басты міндет. Әрбір
қоғам өзінің даму барысындағы зиялы қайраткерлердің педагогикалық ақыл-
ойын, тәрбиелік тәжірибесін зерделеп, заман талаптарына сай жетілдіріп
пайдаланып отырған.
Қазақстан Республикасы жалпы орта білім берудің мемлекеттік жалпыға
міндетті стандартында: Білім беру жүйесінің негізгі және бағдарлы мектеп
сатыларындағы кәсіптік оқытудың мақсаты – оқушылардың рухани дүниесін
байыта отырып, эстетикалық, интеллектуалдық, көркемдік, адамгершілік,
азаматтық тәрбие беру; оқырмандық талғамды қалыптастыру; кәсіби мұраны және
онда бейнеленген құбылысты эстетикалық тұрғыда қабылдауға қажетті білім
және білікпен қаруландыру; логикалық ойын, ауызша сөйлеу және жазба тіл
мәдениетін қалыптастыру, – делінген [1]. Демек, бүгінгі қоғам өміріндегі
даму, жаңару бағыты терең білімді, ұлттық рухта және ғасырлар бойы
қалыптасқан рухани құндылықтар негізінде жан-жақты жетілген жеке тұлғаны
оқытып тәрбиелеуге толық жол ашты.
Қазақстан Республикасының 2015 жылға дейінгі білім беруді дамыту
тұжырымдамасында Білім берудің мақсаты - жылдам өзгеріп отыратын дүние
жағдайларында алған терең білімнің, кәсіби дағдыларының негізінде еркін
бағдарлай білуге, өзін- өзі іске асыруға, өзін-өзі дамытуға және өз бетінше
дұрыс, адамгершілік тұрғысынан жауапты шешімдер қабылдауға қабілетті жеке
тұлғаны қалыптастыру делінген [3]. Жоғарыда аталған қағидаларды ұстана
отырып, Қазақстанда ұлттық және жалпы адамзаттық құндылықтарды, тарихи
тәжірибелерді, сан ғасырлық мәдени ұлттық дәстүрлерді ескере отырып,
қазіргі білім мазмұнын жаңғыртуда, жаңа талаптар қоя отырып, 12-жылдық
мектепте кәсіптік негізде болашақ ұрпаққа биологиялық білім мен тәрбие
беру, әрі оны тереңдетіп жүргізу қажет деп санаймын.
Биологиялық білім беру - оқушылардың осы пән бойынша танымдық
қызығушылықтарына, қабілеттілігіне, оқудағы жеткен жетістіктеріне және
кәсіби ниеттеріне байланысты олардың оқыту бағдарын еркінше таңдап алуға
негізделген. Ол оқушылардың бейімділігіне қатысты даралық тұрғыдан қарауды
жүзеге асыруға бағытталған. Пәнді оқыту үрдісі түрліше жүреді: білім
мазмұнымен ерекшеленеді, оған қандай да бір оқыту әдістерінің, түрлерінің
және формаларының басымдық рөлі, оқушылар мен мұғалімнің өзара қарым-
қатынас стилі өзгереді.
Биологиялық білім беру - білім беру процесінің құрылымы, мазмұны және
ұйымдастырылуына өзгерістер енгізу арқылы оқушылардың қызығушылығы,
биологиялық-жаратылыстану пәндеріне деген қабілеттерін толық есепке алуға,
оқушыларға олардың кәсіптік сұраныстары мен білім алуды одан әрі жалғастыру
мүмкіндіктеріне сәйкес оқытуға жағдай жасауға мүмкіндік беретін оқытуды
саралау мен даралау бағыты болып табылады.
Зерттеу нысаны: 12- жылдық білім беру жүйесінде мектеп биологиясын
оқыту әдістемесі.
Зерттеу пәні: 12- жылдық білім беру жүйесіндегі мектеп биологиясы.
Диплом жұмысының мақсаты: 12-жылдық білім беретін мектептерде
биологияны оқыту әдістемесінің тиімділігін анықтау. Көзделген мақсатқа қол
жеткізу үшін төмендегідей міндеттер қойылды.
Диплом жұмысы тақырыбының міндеттері:
• 12-жылдық білім беру жүйесіне шолу жасау;
• Жоғарғы сыныптардың пән бағдарламаларында жаратылыстану пәндерінің
оқытылу жайын зерделеу;
• 12- жылдық білім беру жүйесінде мектеп биологиясын оқытудың
ерекшеліктері мен мазмұнын ашып көрсету.
Бүгінгі таңдағы әлеуметтік-экономикалық жағдайлардың күрделенуі,
ақпараттар ағымының қарқындауы, бәсекелестіктің артуы сияқты жағдаяттар
білім беру ұйымдарының түлектеріне елеулі жоғары талаптарды жүктейді. Бұл
жағдайда жалпы білім беру мақсаты көп міндетті құзырлармен, шығармашылық іс-
әрекет тәжірибесімен қаруланған, бүгінгі өзгермелі жағдайларда бағдарлана
алуға дайын адамды дамыту болып табылады.
Диплом жұмысының әдістері: педагогика, психологиялық, ғылыми-теориялық,
ғылыми-әдістемелік еңбектерді талдау, сауалнамалар алу, бақылау жұмыстарын
жүргізу, әңгімелесу, сараптау, салыстыру, қорытындылау әдістері
пайдаланылды. Зерттеу мәселесіне қатысты ұсынылған әдіс-тәсілдер
тәжірибелік байқаудан өткізілді.
Тақырыптың ғылыми жаңалығы:
▪ 12-жылдық білім беретін орта мектептерде биология курсы негізінде
кәсіптік білім берудің жолдары қарастырылды;
▪ Жоғарғы сыныптарда жаратылыстану-биологиялық пәндер циклін кәсіптік
білім беруге пайдалану негіздері зерттелді;
▪ 12-жылдық білім беру жүйесінде мектеп биологиясын оқытудың
дидактикалық негңздері ашып көрсету.
Диплом жұмысының құрылымы: диплом жұмысы кіріспеден, үш бөлімнен,
қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттердің тізімінен тұрады.
1. Қазақстан Республикасында 12 жылдық білім берудің әдістемелік
негіздері
1.1 Әлемдік және отандық тәжірибедегі 12 жылдық жалпы орта білімге
көшудің негіздемесі
Білім беру жүйесіндегі өзгерістерге негізделген әлемдік дамудың негізгі
үрдістері мыналар болып табылады:
• қоғам дамуынын қарқындылығы;
• постиндустриалдық, ақпараттық қоғамға көшу, мәдениаралық өзара
қатынас ауқымының кеңеюі;
• халықаралык ынтымақтастық нәтижесінде шешілуі мүмкін ғаламдық
проблемалардың туындауы және өсуі;
• қоғамның демократиялануы;
• экономиканың қарқынды дамуы, бәсекелестіктің өсуі;
• адам капиталы мәнінің артуы.
Осыған сәйкес дамыған елдердің білім беру жүйесінде білім беру
философиясы мен әдіснамасын жаңарту үрдістері, білім беру мазмұнын құру
әдістерінің өзгеруі, білім беру мазмұнындағы жетілдірілген модельдердің
жасалуы, білім беруді басқарудың тиімді тәсілдерін іздеу және т.б. үрдістер
байқалып отыр.
Оқытудын дәстүрлі өнімсіз стилін ығыстыру және оқушылардың танымдық
белсенділігі мен өзіндік ойлауын қамтамасыз ететін жаңа дамытушы, сындарлы
білім беру моделіне көшу әлемдік білім берудің стратегиялық бағыттарының
бірі болып табылады.
Қазақстандық жалпы орта білім беретін мектеп соңғы жылдары өзінің
келбетін өзгертті. Білім беруді жаңарту жүйесін қолдайтын нақты қадамдар
жасалды. Олардың ішінде мемлекеттік жалпыға міндетті білім стандарттарының
әзірленуі және енгізілуі, кредиттік технология негізіндегі үш сатылы жоғары
білім моделінің енгізілуі, вариативті білім берудін енгізілуі, білім
сапасын бағалау критерийлерін әзірлеу жөнінде жұмыстар басталды.
Бірақ қол жеткен жетістіктер адам капиталының дамуы мен орнықты
экономикалық өсуді толық камтамасыз ете алмайды. Қазақстанның білім беру
жүйесінің даму деңгейіне кері ыкпал ететін мынадай факторлар қалып отыр:
1. Орта білім беру жүйесінде диагностикалық мақсаттылықтың болмауы.
2. Білім берудің жеке тұлғаның дамуына емес, формальды нәтижелерге
бағдарлануы.
3. Оқу жетістіктерін бағалауда оқушыны қызықтырмайтын, шынайылықты
қамтамасыз етпейтін және қиындық тудыратын жағдайға душар ететін
ескірген жүйенің сақ- талуы.
4. Жасөспірімдердің тұлғалық, азаматтық және адамгершілік
касиеттерінің жеткілікті дамымауы, өзін-өзі аныктау мотивтерінін
болмауы, өзіндік кызығушылығы мен болашақ жоспарын сезіну
деңгейінің төмендігі.
Қазақстан қоғамының қазіргі геосаяси, экономикалық және әлеуметтік
жағдайы, әлемдік білім кеңістігіне кірігуі Қазақстан Реслубликасының жалпы
орта білім жүйесін жаңғыртуды, атап айтканда, орта білім мазмұны мен
құрылымын, мақсаттарын қайта қарауды және оқыту мерзімін кеңейтуді талап
етеді.
Қазіргі кезеңде 12 жылдық мектепке есептелген белгілі бір халықаралық
білім беру стандарты қалыптасты [11].
Еуропа кеңесінің (1992 ж.) Декларациясына сәйкес 12 жылдық білім беру
әлемдік білім кеңістігінде 136 елде жүзеге асырылуда. Олардын ішінде
дамыған еддерден: АКШ, Жапония, Германия, Франция және т.б. ТМД елдерінен
12 жылдык окыту мерзімін Беларусь, Украина, Өзбекстан және Балтық елдері
таңдады [1].
Әлемнің ең қуатты елі Америка Құрама Штаттарының білім мекемелерінде ХХ
ғасырдың 60 жылдарында прагматикалық көзқарасқа негізделген білім үлгісі
енгізілген болатын. Нәтижесінде америкалық прагматикалық педагогика
экземплярлық, кафетериялық деп аталып кеткен білім жүйелері орнығып,
білімнің іргелілігін төмендетіп, орта мектеп оқушыларының білімінің таяз,
үстірт болып қалыптасуына әкеліп соқты. осыған байланысты 1983 жылы АҚШ
Үкіметінің Ұлтымыз қатерлі жағдайда, білім реформасы қажет атты
баяндамасы жарияланып, білім саласын қайта қарауға орасан зор қаржы
бөлінді, 2000 жылдың мақсаттары атты федералдық бағдарлама және Әлемдік
деңгейдегі білім жобасы қабылданып, орта білім жүйесінің жүйелілігі және
жеделдігі артылып, математика, жаратылыстану сияқты іргелі білім түрлерін
игеру сапасы бойынша әлемдегі ең биік деңгейге көтерілу мақсаттары қойылды
[3]. соңғы уақытта, АҚШ-та мектепке дейінгі, мектепалды балаларды
дайындауға көп назар аударылған. Әсіресе ауылды мектептерде 5 жасар
балаларды мектепке дайындауда жаппай жұмыс жасалып келеді. Жалпы орта
білімнің құрылымы 6+3+3, оқу мерзімі 6 жастан 18 жас аралығында.
мемлекеттік оқу орындарында тегін, жеке мектептерде ақылы болып келеді. АҚШ-
та орта мектеп 2 буыннан тұрады: кіші және жоғары мектеп. Кіші орта мектеп
7-9 сыныптарда жалпыға бірдей бағдарлама, қалған сабақтары таңдау бойынша
(элективті) жоғары орта мектеп 10–12 сыныптарда міндетті түрде 5 оқу
пәндері және практикалық, академиялық бағыттағы профильдік пәндер берілген.
сондай-ақ АҚШ-та 1 сыныпқа балалар 6 жастан, тіпті кейбір жергілікті
мектептерде 5 жастан қабылданады екен. мектептегі сабақ 9 айға созылады,
қалған үш ай демалыс болып табылады. күнтізбелік жоспар жазу міндетті болып
табылады. Журнал айына 1 рет тексерілуге беріледі. мектептегі оқушы білімін
бағалаудағы басты әдіс-тест.
Қазіргі таңда көбіне тестердің дұрыс жауаптары көрсетілмейтін әдісті
көп қолданады. Білім деңгейін бағалау мен бақылау барысында көбінекей
кредитті көп қолданады. Мектепті бітіргендігі туралы аттестат алу үшін
небәрі 16 кредит жинауы қажет. орта мектепте оқу жылы 2-3 кезеңге бөлінеді,
әрқайсысының аяғы 5 немесе 100 ұпайлық жүйемен бағаланады. Мысалы, А (93-
100) - өте жақсы; в (85-92) - орташадан жоғары; с (75-84) -
қанағаттанарлық; Д (65-74) - нашар; е (0-64) - ешқайда көшірілмейді, ең
төменгі баға.
Германияда басқа да еуропа елдері секілді бастауыш сыныпқа 6 жастан
қабылдайды, жалпы орта білім алу үшін 12 жылдық мектепті негізделген, барша
оқушыға алғашқы 4 жылдық оқу ғана міндетті, өйткені одан әрі балалар өз
қалаулары және қаблеттеріне оқуларын кәсіптік мектептерде жалғастыра алады.
Герман Федеративтік мемлекетінің заңының 6 бабына сәйкес барлық мектептік
білім беруді мемлекет қадағалайды [4]. мемлекет міндетті тегін білім алу 9
жылдық оқыту болып табылады деп шешкен. Бірақ оқушының орта мектепті
бітіргеннен кейін өз оқуын жалғастыруы өз еркінде 1 мен 3 жыл арасындағы
оқумен тәмамдай алады.
Білім алу 3 баспалдақты құрылымда болып табылады: негізгі мектеп, нақты
училище, гимназия. оқу 6 жастан жалпыға бірдей мектепте (1-4 сыныптар)
басталады, содан кейін басқа көрсетілген типтегі мектептерде
жалғастырылады. Негізгі мектепте (5-10 сыныптарда) 50%-ға жуығы жасөспірім
оқушылар құрайды, олар әрі қарай өз білімдерін толық емес жалпы білімді
меңгергеннен кейін, кәсіби білім алуға жолдама алады. Ал нақты училищеде
(5–10 немесе 7–10 сыныптар) кәсіби-практикалық бағыттағы жалпы толық емес
білім беріледі, онда физика, химия, биология, шет тілдер мен басқа да
академиялық пәндер оқытылады. Нақты училищені бітірген оқушы орта және
содан кейін арнайы жоғары кәсіби-техникалық оқу орындарына түсе алады.
Гимназия (5–13 немесе 7–13 сыныптар) толық орта білімді береді және
университеттік үлгідегі Жоо түсу құқына ие болады. Гимназиядағы міндетті
пәндер болып: неміс тілі мен әдебиеті, тарих, география, математика,
биология, дене тәрбиесі, музыка, дінтану болып табылады. Гимназияның
бейіндік білім беруіне байланысты әр түрлі нұсқада оқу бағдарламалары
беріледі. Германиядағы мектептерде бейіндік оқыту барысында пәндер
блоктарға сәйкес біріктіріледі, мысалы: тіл-әдебиет-өнер, әлеуметтік
білімдер, әлеуметтік-экономикалық т.с.с. Неміс тілді оқушылардың жоғары
сыныпта оқудағы мүмкіншілігі зор, олар міндетті пәндерден басқа да пәндерді
қосымша оқи алады, соның негізінде олардың жеке-дара ерекшеліктері жақсы
дамиды. Бейіндік бағыттағы пәндерден басқа тілдік, әдеби-көркем, қоғамдық-
ғылыми, математикалық немесе жаратылыстану-ғылыми пәндерін меңгере алады.
Негізгі мектепті аяқтау 4 пән бойынша емтихан тапсыру арқылы аяқталады. 12
және 13 жылдық мектепті сәтті аяқтаған балалар үшінші деңгейді аяқтағандары
туралы аттестатқа ие болады. Бұл аттестат кез-келген бейінде оқуға жолдама
болып табылады. Жоо-ға түсуде оқушының аттестаты, ондағы орта ұпай негізгі
рөл атқарады.
Германияда элитарлы орта мектептермен қатар училищелер жұмыс істейді.
орта білім беретін оқу орындарында алты деңгейлі білімді бағалау шкаласы
негізге алынған, ол: өте жақсы (1)=15-14-13 ұпай; жақсы (2)=12-11-10
ұпай; қанағаттанарлық (3)=9-8-7 ұпай; қанағаттанарлықтан төмен (4)=6-5-
4; нашар(5)=3-2-1 ұпай; қанағаттанарлықсыз (0) = 0 ұпай Германияда
мектепте оқу біріктірілген мектеп деңгейінде әр түрлі атқа ие болып
табылады, атап айтар болсақ, олар: Тюригте жиі, саксонияда орта,
саксония мен Ангальтеда екінші деңгейдегі мектеп, Гамбургте негізгі және
нақты мектептердің сабақтастырылуы, Гесседе, макленбург-Померанида
негізгі және орта мектептің біріктірілуі, ал рейнланд-Пфальцеда аймақтық
мектеп болып табылады. Германияда оқушыларға білім беру барысында олардың
кәсіби біліктілігін жоғарлауға басты назар аударылған. Бұл үшін мелекет
саяси және әлеуметтік тұрғыда жауапты болып табылады. егер нарықтық
жағдайда өз біліктілігін көтеруге жағдайы болмаған жандарға мемлекет
субсидия (көмек) бөледі.
Германияда оқушылардың біліміне, қабілетіне және талабына сай білім
беруге бағытталған мектептердің әр түрлі типтері қызмет істейді.
Франция мектепке дейінгі балалар тәрбиесімен айналысатын ең алдыңғы
қатарлы мемлекет болып табылады. онда Аналық мектебі және Бүлдіршіндер
сыныбы балабақшалары бар. Білім беру Тұжырымдама-сында 12 жылдық білім
беру бекітілген. онда орта білім беру 10 жылдық (6-16 жасқа дейін) мектеп
ақызыз, ал 12 жылдық мектеп міндетті емес. Францияда 5 жылдық элементар
мектепті бітірген балалар оқуын жалпы білім бертін 4-5 жылдық колледждерде
жалғастыра алады. Толық емес орта мектеп біртекті жалпыға міндетті колледж-
бастауыш сынып негізінде құралады және барлық жастағы балаларды қамтиды.
Бітірушінің кәсіби мамандығына сәйкес (бакалавр) дипломды иемденуде олар
бірнеше секцияға ие.
Бастауыш және орта мектеп деңгейінде оқушылардың білім, іскерлік,
дағдысын бағалауда арнайы екі шкаланы қолданады. Бірінші жағдайда - 0-ден
10 ұпай аралығында, екінші ретте - 0-ден 20-ма ұпай аралығы. 1-ші шкала
бойынша білімді бағалау келесідей ретте сипатталады: өте жақсы - 8 және
одан жоғары ұпай, жақсы - 7 ұпай, жеткілікті деңгейде жақсы - 6 ұпай,
қанағаттанарлық - 5 ұпай, орташа - 4 ұпай, нашар - 3 ұпай, өте
нашар - 2 ұпай және одан да төмен. Ал екінші шкалаға сәйкес бағалау реті
келесідей: өте жақсы-16 және одан жоғары ұпай, жақсы - 14-16 ұпай
аралығы, қанағаттанарлық - 10-11 ұпай, орташа - 8-10 ұпай, нашар - 6-
8 ұпай, өте нашар - 5 ұпай және одан да төмен. мектепті тәмамдағаннан
кейін оқушылардың барлығы бакалавр курсына сәйкес емтихан тапсырады.
Англия және ағылшын тілдерді елдерде грамматикалық, техникалық,
кешенді, қазіргі секілді 4 түрлі мектептер қызмет етеді. Германияда
элитарлы орта мектептермен қатар училищелер жұмыс істейді. Англияда орта
білімді бітіріп, 16 жастан кейін балалар оқуын әрі қарай немесе мектеп
берген сертификатпен жұмысқа орналасуына мүміндік бар.
Шетел мектептерінде жоғары мектепке оқушылар оқу үлгіріміне қарай және
мектеп берген мінездеме негізінде арнайы мемлекеттік комиссияның шешімімен
қабылданады. Осылайша оқушы жастарды үлгіріміне қарай сұрыптап оқыту
мәселесі Германияда, Францияда, Жапонияда нақты жолға қойылған [9].
Жапонияда мектептің жоғары сатысы (10-12 сыныптар) 5 түрлі техникалық,
сауда, ауыл шаруашылық, флоттық, қосымша мектептер болып құрылған. Жапон
елінің бір ерекшелігі балабақшалар білім берудің маңызды қадамы емес.
Балалар балабақшаға ата-аналарының қалауымен тіпті 4 жаста баруы мүмкін.
Жапон білім беру заңында 9 жылдық білім беру ақысыз, білім беру құрылымы
6+3+3 (6 жылдық басатауыш мектеп - чугакко, 3 жылдық кіші орта мектеп –
чугако, 3 – жылдық жоғары орта мектеп – като-гакко). Бастауыш мектепте
негізгі сабақтар жапон тіл, арифметика, қалған сабақтар – жаратылыстану,
қоғамтану, музыка, этика, дене тәрбиесі, искусство, қолөнер өтіледі. кіші
орта мектепке – емтихансыз, жоғары орта мектепке емтихан тапсырып түсе
алады. Білімді тексеру тәсілі – жазбаша тест. Бастауыш және орта мектепте 5
дәрежелі шкала бағасы қолданылады: S (өте жақсы), А (жақсы), в
(қанағаттанарлық), с (нашар), d (өте нашар). сонымен қатар орта мектепте
білімді бағалау американың кейбір мектептері секілді кредиттік жүйе де
қолданылады. Жапонияда жоғары мықты білім алу үшін дзюку депаталатын
міндетті емес, ақылы мектептер қызмет етеді. егер балалары оқығысы келіп
тұрған ата-аналар, ақшасын аямай барын оқуға жұмсайды. Жапондықтар орта
мектептің бастауыш және орта буындарында білім беру мен тәрбиелеу ісінде
кокоро идеясын басшылыққа алады екен. Кокоро дегеніміз жүрек, ақыл-ой,
діл, ізгілік деген ұғымдардың жиынтығы. Ұзақтығы 6 жылға созылатын
бастауыш мектептің басты міндеті білім жиынтығын беру мен қабілеттерін
қалыптастыру емес, ең алдымен кокоро идеясын іске асыру, яғнижастардың
биік адамгершілік қасиеттерін, ұлтжандылық менталитетін орнықтыру болып
есептелінеді. Шетел тілі негізінен 7-сыныптан бастап қана оқытылады [8].
Дүние жүзінде орта, жалпы білім беру келесідей бағыттарда жүзеге
асырылатындығы анықталды, олар:
1. Барлық балаларға, жастарға бірдей білім беру: білімнің ашықтығы,
біліммен ақпарат алудың барлық азаматтарға мүмкін болуы.
2. Оқу бағдарламаларының оқушының жеке басының қызығушылығы мен
талғамдарын ескеруге, дамытуға, олардың бойында жалпы оқу іскерліктерін
қалыптастыруға, сондай-ақ әр оқушының және қоғамның мүддесі мен
қажеттіліктерін ескеруге, жеке тұлғаны жоғары сапамен оқытуға, тәрбиелеуге,
дамытуға және жеке тұлғалық оқу үдерісін ұйымдастыруға бағдарлануы.
3. Оқушының отбасылық экономикалық-әлеуметтік жағдайына, жынысына,
қоғамдық мәртебесіне, ұлтына, дініне қарамастан оның қабілетін барынша
дамыту көзделген.
4. Жастардың күнделікті қоғам өмірінде болып отыратын өзгерістерге тез
бейімделуіне жол сілтеу болып табылады [9].
Жоғарыда аталған әлемдік әдіс-тәсілдерді қолдану арқылы 12 жылдық білім
беруге көшуде Қазақстан мектептерін:
1. Әлемдік деңгейге көтерілуге жағдай жасайды.
2. Оқу жүктемесінің бір жылға созылуы жеңіл болады.
3. Кәсіптік білім береді.
4. Жеке тұлғаны дамытуға ықпал етеді.
Қорыта келгенде, әр елдің білім беру мен тәрбие саласындағы өзіндік
ерекшелігі мен артықшылығы, тіпті кемшілігі де болады, осы себепті де біз
Қазақстан республикасындағы оқушыға білім беру мен тәрбиені жан-жақты
дамыту мақсатында Шетелдік 12 жылдық білім берудің тек жағымды жақтары мен
тиімділігін алуымыз қажет екендігін ескеруіміз қажет.
Қазақстанның 12 жылдық білім беруге көшуі білім берудің жаңа ұлттық
моделін жобалаудың стратегиялык міндеттерін табысты шешуге мүмкіндік
береді.
Білім беру мазмұнын жанартудың негізгі бағыттары мыналар:
• білім беру мазмұнын коғамның казіргі әлеуметтік-экономикалық
сұранысына сәйкестендіру;
• білім беру мазмұнын ізгілендіруді, онын вариативтілігін
камтамасыз ету;
• өз бетімен білім алуға, оны практикада колдана білуге және
қажеттілікке тәрбиелеуге бағытталған, негізгі кұзырлылық
қалыптастыруға ыкпал ететін білім беру мазмүнымен қамтамасыз ету;
• танымдық уәждемелерін қалыптастыруға бағытталған білім беру
мазмұнын іріктеу;
• білім беру мазмұнын оқушының ғылыми тәсілмен тануына, өз бетімен
ізденуіне мақсатты және жүйелі тартуға бағдарлау;
• білім мазмүнын ұлттық мәдениетті құрметтеуге, өзге мәдени
бастамаларға ашық болуға тәрбиелеуге бағдарлау.
Отандық және халықаралык мектептердің орта білім беру мазмұнын
үйымдасты-рудағы тәжірибесін ескере отырып, Қазақстан Республикасының білім
беру мазмүны құрамына 8 білім саласы енгізілді: "Тіл және әдебиет",
"Математика", "Жаратылыстану", "Қоғамтану", "Технология", "Өнер", "Дене
шыныктыру", "Адамтану".
Білім беру саласынын мазмүны Мемлекеттік базистік оқу жоспарында
карастырылған пәндер аркылы іске асырылады.
Білім мазмүнына инварианттық компонент (өзінің мазмүны мен жүйесі
бойынша мемлекеттік базалық білім беру стандартгарының талаптарына жауап
беретін оқу бағ-дарламасының жалпы міндетті бөлігі) және вариативтік
компонент (оқушылар мектеп ұсынған арнаулы курстардан өздерінің калауы және
таңдауы бойынша игерілетін оқу жоспарының вариативті бөлігі) кіреді. Мүнда
оқушының өзіндік зерттеушілік дағдыларын қалыптастыруға арналған "Зерттеу
мөдениетінің негіздері" атты арнаулы курсы беріле-ді), жоғары сатыға (11—12-
сыныптар) бейіндік компонент (таңдауы бойынша тереңдетіліп окытылатын,
өзінін мазмұны мен жүйесі бойынша бейінді білім стандарттарына жауап
беретін оқу пәндерінін, модульдердің, курстардың жиынтығы) қосылады [1].
Білім беру процесін ұйымдастырудың ерекшеліктері. 12 жылдық мектептегі
білім беру процесінің моделі түрлі деңгейлі вариативті білім беру мазмұны
негізінде және оқытудың репродуктивтілігі мен шығармашылык технологиялары
үйлесімді кабысқан мұғалім мен оқушының ынтымақтастығы негізінде
қалыптастырылуы тиіс.
12 жылдық мектепте окытуды ұйымдастыру жалпы дидактикалық ұстанымдармен
бірге шешуші мәні бар мынадай принциптерге ие болады:
• жеке тұлғаның жас және психофизиологиялық даму ерекшелігінің
ескерілуі;
• күтілген нәтижеге жетуге бағдарлығы;
• ашықтығы;
• интерактивтігі.
Нәтижеге бағдарланған білім беру моделінде оқыту оқушы (үйрену) мен
мүғалімнің (оқыту) өзара байланыс әрекетіне әр оқу процесі компоненттерінің
мақсаттарын шектеуді талап етуді мақсатты ұйымдастырылған болып табылады.
Мұғалім кызметінің мақсаты (окыту):
• білім беру саласының пәндік және негізгі (ключевых) максаттарын
ескере отырып, оқу процесінің накты мақсаттарын жобалау;
• оқу процесін оқу материалдарын игеруді ұйымдастыру бойынша
міндеттер кешенін шешуге бағдарланған білім беру стандарттарының
талаптарына сәйкес конструкциялау;
• оқу материалдарын даярлау және оқу мақсаттарына сәйкес оқытуды
ұйымдастыру;
• оқу процесін жобалауға және іс жүзінде іске асыруда акпараттық
ортаның әлеуетін пайдалану;
• оқушының оқу материалын игеруінің тұлғалық-әрекеттік бағыттылығын
реттеу;
• оқушының озық дамуын ұйымдастыру үшін толыққанды жағдай жасау
(дамудың жақын зонасына жетуі);
• құзыреттілік түрінде жеке қол жеткізген нәтижелеріне жағымды
эмоция туғызу,
қолдау көрсету және психологиялық жағымды орта күру;
• оқушының өзінің алған білімін қолдана білудегі жеке тәжірибесі
мен өзін-өзі анықтау, өзін таныту, өзіндік білімін көтеруге
дайындығы бойынша білім алу кеңістігін кеңейту мүмкіндіктерін
қарастыру;
• ағымдағы нәтижелерді бағалау, қойылған мақсаттарға жетуге
бағытталған оқытуды уакытында түзету.
Оқушы қызметінің мақсаты (үйрену):
• жеке білім беру траекториясын қоя білуге берілген мүмкіндікті
қолдану (оқу материалын игеру деңгейі, карқыны);
• әрекет ету әдістерін, тәсілдерін, біліктілігін оқу мен әлеуметтік
кұзыреттіліктің құрамдық бөлігі ретінде игеру;
• оқу жағдайларын шешуге немесе кұзыреттіліктің пайда болуына
арналған жұмыстардың әдістері мен тәсілдерін, біліктері мен
дағдыларын кіріктіру;
• жалпы орта білім беретін мектептегі білім беру мазмұнын игеруге
және оны өзінің жеке білімдік капиталына енгізуге арналған
ақпараттық ортадағы (оқулықтар, оқу-
әдістемелік әдебиеттер, мультимедиялық бағдарламалар, қашықтан
оқыту технологиялары, интернет желісі және т.б.) берілген
мүмкіндікті қолдану.
Оқулықты әзірлеу және басып шығару - мемлекеттік басым міндеттердің
бірі. Әзірленетін оқулықтар мемлекеттік жалпыға міндетті стандарттың
талаптарына сәйкес болуы тиіс және оқыту мазмұнын таңдау нәтижеге
бағдарланған білімді ескере отырып жүргізіледі.
Сабақты конструкциялауда кезек оқушының өзін-өзі таныту мақсаттарына,
оқу материалдарын модельдеуіне, оқушының өнімді әрекетін ұйымдастыруға
мүмкіндік туғызатын оқытудың формалары мен әдістеріне кезек беріледі.
12 жылдық мектептегі оқыту мен тәрбиелеуде жеке тұлғаның қабілеттерін
толық көрсетіп, дамытатын негізгі тәсілдердің бірі — әрекеттік тәсіл.
Әрекеттік тәсілге сәйкес адамның дамуы кезінде осы жас кезеңіндегі жетекші
әрекетке зор үлес қосады.
Әрекеттік қатынас оқушының әлеуеттік мүмкіндігін дамытуға және есепке
алуға көзделген, әрекетті сабақтан тыс ұйымдастыру нысандарымен, саралау
тапсырмаларымен, вариативті бағдарламарлармен жететін, жеке білім алу
міндеттерін толығымен шешуге мүмкіндік беретін тұлғалық – бағдарлық
тәсілмен тығыз байланысты [16].
Құзыреттілік тәсіл 12 жылдық мектепте жаңа тәсіл болып табылады және
мектеп түлегінің өзгермелі жағдайда әлеуметтік икемділігі мен әрекетін
жүзеге асыру қабілетінде пайда болатын оқушылардың сапалық кешенін дамытуды
көздейді.
Оқытудағы тұлғаның психологиялық және физиологиялық денсаулығын
дамытудың міндеттерін білім беру процесін ұйымдастыруда біртұтас
қарастырылатын денсаулық сақтаудың пәндік-кеңістік ортасын құрудың маңызы
зор.
Дәстүрлі қатынастармен қатар білім беру процесін ұйымдастыруда оқыту
процесінің жалғасу циклдерінің түрлі нұсқаларының мүмкіндігін қарастыратын
оқу-тәрбие процесінің топтамаблокты: апталык, екі апталык, айлық,
токсандық, жартыжылдық жүйесі қолданылады.
Осы ретте білім беру процесінде күтілетін нәтижеге сәйкес бакылау
жасауға және түзету енгізуге мүмкіндігі болатын педагогтардың қызметі
жеткізіледі.
Жаңа педагогикалық технологияларда педагогтың акпарат беруші қызметімен
бірге үйлестіруші, кеңесші, оқушының шығармашылық белсенділігі мен өзіндік
танымдық қызметін ұйымдастырушы қызметіне көшіріледі.
Нәтижеге бағдарланған білім беру моделінде негізгі қызметті оқушының
оқыту кезеңдерінде тұлғалық ішкі ресурстарын дамытуды қадағалау болып
табылатын психоло-гиялық кызметінің рөлі артады.
Тұлғалық-бағдарлық окытудың міңдеттерін табысты іске асыру үшін ұйымдар
жұмыс аптасының бес күндік ұйымдастыру тәртібін тиімді қолдануды
карастырады. Сенбі — оқушының жеке бағдарлы білімін камтамасыз ететін
сабақтарды үйымдастыруға бағытталған дамыту күні болып табылады.
Білім беру моделіндегі нәтижеге бағдарланған оқу жетістіктерін бағалау
жеке оқушының, мұғалімнің, мектептің, өңірлік және ұлттық тұтас жүйенің
білім беру нәтиже-лерін бағалауға барабар тәсілдерін карастырады.
Мектептегі оқытудың нәтижелері — әрбір оқушының оқудағы күтілетін
нәтижеге қол жеткізудегі табыстары, оның оқуға катынасы мен тұлғаның тұтас
даму динамикасы жан-жақты және әділ бағалауды талап етеді [26].
Күтілетін нәтижеге жетуді бағалау жүйесін жетілдіру бағалаудың екі
жолын бірдей дамытуды карастырады:
• білім берудің жалпыға міндетті стандартын игеру денгейі (сыртқы
нәтижелер);
• оқушының жеке тұлғалық жетістіктері (ішкі нәтижелер).
Оқытудан күтілетін нәтижелер, игерген дағдылар, қалыптаскан құзыреттер
төмендегідей бағаланады:
• жалпы білім беру дайындығы деңгейінін талаптарына сәйкес оқушының
оқу жетістіктерін бақылаумен;
• білім беру салалары бойынша жалпы орта білім берудің әрбір
сатыларын аяқтауы бойынша межелік және қорытынды емтихандар
өткізумен;
• мектептің әрбір сатысында аралық мемлекеттік бакылау жүргізумен;
• оқытудын 10, 12 жылын аяктаған соң біртұтас ұлттық емтихан
өткізумен;
• ұлтгық масштабта мониторингті зерттеулер жүргізумен.
Әр оқушының мемлекеттік жалпыға міндетті стандартының оқу нәтижелеріне
жету сәйкестігін бақылау мен бағалау максатындағы диагностикалык зерттеулер
жүргізу төмендегілердің негізінде жүзеге асырылады:
• күтілетін оқыту нәтижелерін сипаттайтын өлшеуіштерді тандау;
• оқушының әрекет нәтижелерін сандық және сапалық көрсеткіштерімен
өлшеуге арналған құралдарды әзірлеу;
• тестілік тапсырмалар, портфолио, бақылау жұмыстары, ауызша
жауаптар, сондайақ оқушылармен жүргізілген сауалнама нәтижелері
негізінде орындалған оқыту нәтижелерін рейтингтік бағалаудың
ғылыми негізделген әдістерін әзірлеу.
Оқушылардың нәтижелерін бағалау жетістіктері және рәсімдеріне бакылау
жасау жүйесі жеке, мектептік, өңірлік, халықаралық деңгейлерде
карастырылады. Ұлттық Біртұтас емтихандар, Мемлекеттік Аралық бақылау,
Мониторингтік зерттеулер Қазақстан Республикасы Білім және ғылым
министрлігінің шешімімен ұйымдастырылады және күтілетін нәтижелерді бағалау
үшін білім беру процесіне бақылау, мектепте басқару мен түзету, оқушының
күтілетін нәтижелеріне жету деңгейін ұлттық көлемде салыстыру, білім беру
жүйесіндегі туындаған үрдістерді анықтау жүргізіледі [15].
1.2 Еліміздегі 12 жылдық жалпы орта білім берудің құрылымы
XXI ғасырда адамзат қоғамының дамуы зор экономикалық-әлеуметтік
ілгерілеулермен, өзгерістермен сипатталады. Мұндай қоғамда өмір сүру үшін
адамға өмір бойы оқу, дайындалу, өзін-өзі дамыту қажет болады. Адамның
ойлау, талдау, жоспарлау, оны орындау, нәтижеге жету қабілетіне деген талап
барған сайын күшейе түсуде.
Қазақстан Республикасы тәуелсіз мемлекеттер қатарына қосылғаннан бері
қоғамды ақпараттандырудан туындаған өзгерістер оның барлық салаларымен
қатар мұғалімдік кәсіби қызметке де өз ықпалын тигізуде. Заманауи қоғамда
мамандардың кәсіби-шығармашылық деңгейіне, өндіріс пен әлеуметтік саладағы
ғылымдардың жетістіктеріне және прогрессивті технологияны енгізу мерзімінің
қысқартылуына қойылатын талаптар күшеюде. Елбасының жолдауында жоғары
білім саласы ең жоғары халықаралық талаптарға жауап беруі, 2015 жылға қарай
Ұлттық инновациялық жүйе толыққанды жұмыс істеп, 2020 жылға қарай
енгізілетін талдаулар, патенттер мен дайын технологиялар түрінде өз
нәтижелерін беруге тиіс екенін атап көрсеткен.
Білімгерлердің біліктілігін, дағдыларын қалыптастыру қажеттігі ғылым
мен техниканың қарышты дамуынан туындауда. Жастарды оқытуға, жан-жақты
даярлауға сапалы білімге қол жеткізуін қамтамасыз етуге, білім берудің
мазмұны мен құрылымын жаңартуға, 12 жылдық жалпы орта білімге көшуге
мемлекетіміз барынша назар аударып отыр.
Менің осы міндеттердің ішінде бөле-жара тоқталатыным – 12 жылдық білім
беруге көшу. Ал, он екі жылдық мектеп оқушыларды әлеуметтік қорғалуы
жағынан қамтамасыз етуді, білім сапасын арттыру арқылы олардың
құзіреттіліктерін қалыптастыруды, әлемдік білім кеңістігіне еркін енуді
мақсат тұтады. Бұл түрлі жағдайларда өздігінен шешім қабылдауға мүмкіндігі
бар мәселені шешу жолын таба білетін, ақпараттық және коммуникативтік
құзіреттілігі қалыптасқан жеке тұлға қалыптастыруды көздейді.
2004 жылы Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлығымен Қазақстан
Республикасында білім беруді дамытудың 2005-2010 жылдарға арналған
Мемлекеттік бағдарламасы бекітілді. Бұл бағдарламада тұңғыш рет еліміздің
білім беру саласында күрделі реформа жүргізу, 11 жылдық орта білімнен 12
жылдық орта білімге көшу білім беруге бағдарланған оқыту жүйесінен
дүниежүзілік үрдіске сәйкес білім беру жүйесіне көшу керектігі негізделген.
Барлық дамыған елдердің 12 жылдық мектептері жоғарыда айтылғандай (5-
6)+(4-3)+3 моделімен жұмыс жасайды, ал Қазақстанда 4-6+2 моделі арқылы
жұмыс жүргізетін болады.
Жастарға саналы тәрбие мен сапалы беру мектеп моделіне тәуелді. Орта
білім жүйесіне жаңа білім беру мазмұнын енгізу – елімізде бұрын-соңды іске
асырылмаған аса күрделі ғылыми-тәжірибелік жұмыс. Оны іске асыру үшін
көптеген ғылыми-зерттеу жұмыстары жүргізіліп, бір жағынан 12 жылдық мектеп
тұжырымдамасы жазылып, эксперименттік оқу құралдары әзірленіп, оларға
теориялық және тәжірибелік мониторинг жүргізіліп, екінші жағынан 12 жылдық
мектеп тұжырымдамасы жазылып, эксперименттік оқу құралдары әзірленіп,
оларға теориялық тәжірибелік мониторинг жүргізіліп, екінші жағынан 12
жылдық мұғалімдерін даярлауын тұжырымдамасы, педагогикалық оқу орындарының
жаңа білім стандарттарымен оқу құралдары дайындалып, 12 жылдық мектеп
мұғалімдерін дайындау жұмыстары басталуы керек еді [3].
Қазіргі уақытта 12 жылдық мектеп талабына жауап беретін бірде-бір
оқулық жоқ. Оған жеңіл көз жеткізуге болады. Барлық оқулықтар- тек пәндік
білім беру әдіс – тәсілдеріне негізделген оқулықтар.
Білім сапасын арттыру үшін оқулық сапасы қаншалықты маңызды рол
атқаратыны белгілі жайт. Қазіргі жағдайда оқулықтар сапасы жыл сайын
жақсара түсуде. Яғни 12 жылдық мектеп оқулықтарын жасауға тәжірибе
қалыптасты деуге болады.
12 жылдық мектеп оқулықтарын сапалы дайындау үшін жұмыстар төрт бағытта
атқарылуы қажет.
Қазақстандық 12 жылдық мектеп оқулығын дайындаудың негізін жасау;оқулық
авторларын дайындау; оқулықтарға теориялық және тәжірибелік мониторинг
жүргізу жүйесін толықтырып, олармен жұмыс жасайтын эксперттер дайындау;
дайындалған оқулықтарды қабылдау жұмыстарын ұйымдастыру.
Осындай жұмыстар атқарылған жағдайда сапалы оқу құралдары дайындалады.
2004 жылы қабылданған Мемлекеттік бағдарламада 2008 жылы 12 жылдық
мектепте өту қажеттігі жазылған болатын. Бұл шешім өзгертіліп, 12 жылдық
мектепке өту 2010 жылға қалдырылды [10].
Өйткені әр пән бойынша оқушылардың түйінді құзіреттіліктерін
қалыптастырудың ғылыми - тәжірибелік негізін жасау; құзіреттілік тәсілді
жүзеге асыру жағдайларында білім беру үрдісін ұйымдастыруды теориалық
әдіснамалық негіздеу; оқу пәндерінің мазмұны арқылы оқушыларды
әлеуметтендірудің ғылыми - әдіснамалық негіздерін жасау; оқушылардың жаңа
материалды өздігінен игеруне бағытталған оқу үрдісін ұйымдастырудың ғылыми
- әдістемелік негіздерін құру және т.б көптеген қажетті зерттеулер
жүргізілмей қалып отыр.
Жүргізілген көптеген педагогикалық зерттеулер аясында теориялық
тұжырымдамалар (идея, гипотеза, әдіснамалық ұсыныстар және т.б) мен
тәжірибелік ұсыныстар(алгоритм, жіктеу, ұсыныс, әдіснемелік жүйе және т.б)
жасалған, мектептер мен басқада тәрбие мекемелерінің тарихы мен жұмыс
тәжірибесі зерттеліліп, еліміздің көрнекті ғалым – педагогтерімен
қайраткерлерінің педагогикалық идеялары негізделген .
Қазақстанда мектептердің жартысынан көбі шағын кешенді мектептер. Екі -
үш сынып оқушылары бір бөлмеде оқитын мектептерде оқу – тәрбие үрдісін
ұйымдастыру аса күрделі педагогикалық проблема болып тұр.
Жас ұрпақ тәрбиесі – қашанда аса маңызды мемлекеттік проблема.
Ғаламдану заманында жастар тәрбиесінде дамыған елдердің іс- тәжірибесін
терең білудің қажеттігі туындайды. Әсіресе, 12 жылдық мектепке өту
кезеңінде тұлғаны әлеуметтендіруге байланысты мектеп тәжірбиесінде қандай
жұмыстар атқарылып жатқанын зерттеп, білген дұрыс.
1. Ойлай біл, өз бетіңше шешім қабылда, проблемаларды шешудің ең жақсы
жолдарын іздеп, таба біл.
2. Әдемілікті түсін, өзіңде әдемілік сезімді тәрбиеле, жаның сұлу,
жүрегің мейірімді болсын, тілектес бола біл.
3. Денің сау, төзімді, күшті бол.
Тәрбие жүйесі, халықтың ғасырлық тарихымен дәстүрін ескере отырып
жасалған жағдайда ғана тиімді болмақ.
Қазақ халқының жас ұрпаққа тәрбие берудің ертеден қалыптасқан бай
дәстүрі бар. Біз көшпелілер өркениетіндегі адамдар арасындағы қарым –
қатынас әдебін, руханияттылықты , мәдениетті, дүниетанымды зерттеп, содан
үлгі алып, оларды заман талабына сай жаңғыртып, бала тәрбиесінде кеңінен
пайдалануымыз қажет. Бұл 2,5 мың жыл бойы Еуразия кеңістігінде негізгі рол
атқарған тұтас бір өркениет екенін естен шығаруға болмайды.
Ата-баба өнегесі негізінде рухани адамгершілік тәрбие беру жүйесін
жасап, оны білім беру жүйесінде іске асыратын болсақ, онда білім сапасы
мүлде жаңа деңгейге көтерілен болар еді. Себебі, өміршең тәрбие негізінде
берілген білім – нәтижелі білім.
Елбасы Н.Ә. Назарбаевтың Қазақстан-2030мақсаты бағдарламасы, жыл
сайын жалпыға жария ететін Жолдауы еліміздің келешек дамуын айқындайтын
елдік маңызды тұғырлы міндеттер екені баршаға айқын.
Бұл жоба жеке тұлғаны жан- жақты дамытуға, рухани және әлеуметтік-
адамгершілік әлеуеті бай, денсаулығы мықты, шындықты жақсы көретін, ар –
ожданын сақтау заңдылығымен өмір сүретін, еңбекті сүйетін және жоғары
жауапкершілік қасиеті бар адамдарды тәрбиелеуге бағытталған.
Ұлттық доктриналар еліміздің білім беру жүйесін дамытудың негізгі
ұлттық идеясын, тұжырымдамасын , білім беру жүйесінің барлық деңгейінің
мақсаттары мен міндеттерін және оларға жету жолдарын, стратегиялық ұзақ
мерзімдік іс-жоспарларды жүзеге асыруға қажетті біртұтас басқару жүйесін
анықтау керек.
Қазақстан-2030 Білім жобасы жасалып, еліміздің білім беру жүйесін
дамытудың мақсат- міндеттері айқындалған жағдайда білім беру саласында
жүргізілетін реформалар ғылыми негізде, жоспарлы түрде нәтижелі
жүргізілетін болады деп есептейміз.
Білім беру саласын дамытуға қажетті ғылыми – зерттеу жұмыстарын
жзүргізуде тұрақты назарда болуы тиіс.
Біз бағыт алып отырған бастапқы жалпы білім берудің 12 жылдық үлгісі
оқу жүйесінде тәжірибеде сыналған әдістермен қатар мүлде жаңа әдістермен
тәжірибелерді жүзеге асыруды талап етеді [18].
Халықаралық стандарт бойынша, жалпы орта білім беру 12 жылдыққа
негізделген. Еуропа Кеңесінің университет проблемалары жөніндегі тұрақты
конференциясы 1992 жылы қабылдаған декларациясында "әлемдік тәжірибеде 12
жылдық орта білім беру жүйесі ең таңдаулы болып саналады" деп жазылған.
Бәлкім содан болар, әлемнің дамыған елдерінің көбі осы 12 жылдық білім
жүйесінде. Айталық, АҚШ, Канада, Франция, Испания, Польша және тағы
басқалары 12 жылдық білім жүйесінде болса, Германия, Швеция, Чехия,
Италияда орта білім 13 жылдық, Голландия 14 жылдық білім жүйесіне көшкен.
12 жылдық білім жүйесіне бұрынғы Кеңестік мемлекеттер де көшіп үлгерген.
Олар — Балтық жағалауы елдері, Молдова, Украина, Беларуссия және Өзбекстан.
12 жылдық білім жүйесі бойынша, бала мектепке 6 жасынан баратын болады.
Бастауыш білім беру жүйесі — 1-4 сыныптар аралығында болса, 5-10 сынып
оқушылары толық орта білімге ие болады. Ал, 11-12 сыныпта оқушылар қандай
да бір профиль арқылы белгілі бір мамандыққа бейімделеді.
Сөйтіп, біздің мектептер 2008 жылдан бастап 12 жылдық білім жүйесіне
толығымен көшті. Ал, бұның бізге берері не? 12 жылдық білім берудің
артықшылығы неде? Білім саласындағы мамандардың бұған орай келтірер
дәлелдерінің ең бастысы — 12 жылдық білім беру жүйесіне көшу арқылы біз
бәсекелестікке қабілетті білімді жас буынды дайындап шығарамыз. Өйткені,
біздің дипломдарымыз шет елде жарамды болуы үшін, бала міндетті түрде 12
жыл орта мектепте білім алуы керек [19].
Сондай-ақ, ресейлік мамандар 12 жылдық білім беру жүйесінің
артықшылықтарын былай саралайды:
1. Бұл — бала денсаулығына кері әсер етіп отырған бүгінгі
ауыртпашылықтан құтқарудың жолы. Соңғы 15 жылда мектептегі сабақ кестесі
ауырлап кеткен. Бұл балалардың денсаулығына кері әсер ете бастаған. Мектеп
түлектерінің 10%-ының ғана денсаулығы қалыпты нормаға сай көрінеді. 15%-ы
жүйке ауруларына шалдыққан, 50%-ы созылмалы ауруларға ұшыраған. Сол
себептен шектен тыс сабақтың ауырлығын 12 жылдық білім беру жүйесі
жеңілдетері сөзсіз.
2. Білім беру мазмұнын жаңарту. Соңғы жылдардағы сараптау қорытындылары
көрсетіп отырғанындай, Кеңестік білім беру жүйесі өркениетті өзге
мемлекеттердің білім беру стандарттарына жауап бере алмайтындай деңгейге
жеткен. Әсіресе, математика, жаратылыстану ғылымы бойынша білім беру
мәселесіне келгенде көптеген мемлекеттердің көш соңында. Бұл білім
жүйесінде информатика, экология, өмір сүру қауіпсіздігінің негіздері
енгізілмеген, гуманитарлық пәндердің тәрбиелік мүмкіндіктері бағаланбайды.
3. Материалдық-техникалық базаны жаңарту. 12 жылдық білім беру жүйесіне
көшу арқылы біз бүгінде талапқа сай келмейтін материалдық-техникалық
базаларымызды жаңартатын боламыз.
4. Жұмыссыздықты азайту және өмір сүруге қабілетсіз ұрпақтан құтылу.
Бұл 12 жылдық білім берудің басты артықшылығы болып саналмақ. Бұл жүйе
бойынша орта мектепті тәмамдаған жас жеткіншек жоғары немесе арнайы оқу
орнына түсе алмаса, қол қусырып үйде отырмайды. 12 жылдықта алған кәсіптік
мамандығы бойынша, еңбек істеуге қабілетті болады.
12 жылдық білім беру жүйесіне көшу – әлемдік білім кеңістігіне еркін
енуді көздейтін заман талабынан туындап отырған мәселе. мектеп бітірушінің
әлеуметтік және қоғамдық өмірдегі өзгерістерге икемделе отырып, еркін
енуіне дайындығын тың мазмұнды жаңа мектеп қана қамтамасыз ететінін әлемдік
тәжірибе көрсетіп отыр.
Білім беру жүйесіндегі өзгерістерге негізделген әлемдік дамудың негізгі
үрдістері:
• қоғам дамуының қарқындылығы; ақпараттық қоғамға көшу;
• мәдениаралық өзара қатынас ауқымының кеңеюі; халықаралық
ынтымақтастық нәтижесінде шешілуі мүмкін ғаламдық проблемалардың
туындауы;
• қоғамның демократиялануы;
• экономиканың қарқынды дамуы, бәсекелестіктің өсуі;
• адам капиталы мәнінің артуы.
Осыған сәйкес дамыған елдердің білім беру жүйесінде төмендегідей
тенденциялар байқалып отыр:
• білім беру философиясы мен әдіснамасының жаңаруы;
• білім беру мазмұнын құру әдістерінің өзгеруі;
• білім беру жүйесінде жетілдірілген моделдердің жасалуы;
• білім берудің басқарудың тиімді жолдарының қарастырылуы;
• жаңа білім технологияларының енгізілуі;
• оқытудың дәстүрлі өнімсіз стилін ығыстырып, оқушылардың танымдық
белсенділігі мен өзіндік ойлауын қамтамасыз ететін дамытушы,
сындарлы білім беру моделіне көшуі;
• терең және белсенді кәсіби бағдар берудің ерте жастан басталуы;
• оқушы жастарға азаматтық-патриоттық, рухани-адамгершілік,
көпмәдениеттілік, денсаулық сақтау және экологиялық тәрбие беру
рөлінің күшейтілуі;
• білім ұйымдарының оқушыны әлеуметтендірудегі рөлінің артуы.
12 жылдық мектепке ауысуға байланысты туындаған бірқатар мәселелер:
1. Бұл өзгерістің экономикалық негізделуі;
2. Бағдарламалық-әдістемелік қамтамасыз етілуі (мемлекеттік
стандарт, жаңа кітаптар);
3. Жаңа жүйеге лайық мұғалімдер даярлау, мұғалімдерді қайта даярлау;
4. Жалпы және орта білім беру мектебінде нормативті-құқықтық базаның
жетілуі;
5. Санитарлық-гигиеналық норма және негізгі ережелеріне өзгерістер
енгізу;
6. Мектепке дейінгі бастауыш, орта жалпы және жоғары бейіндік білім
беруде сабақтастықтың болуы.
12 жылдық білім беру кұрылымын жаңарту білім беру процесіне
қатысушылардың талабын, мүмкіндігі мен қызығушылығын толық ескеруді, оқыту
сатылары бойынша оқу материалдарын бірдей қайта бөлуді, оқытуды
дараландыруға жағдай жасауды көздейді.
Жеке тұлға мен қоғамның қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін көпдеңгейлі
білім берудің ұлттық жүйесін жаңғырту үшін білім берудің мазмұнын
“құзыретті” білімге өзгерту қажеттілігі туындайды. Жаңаша білім беру – жаңа
білім мен дағдыны меңгерген, шығармашылық қабілеті жоғары, дербес ізденіс
нәтижесінде елеулі мәселелердің шешіміне қол жеткізетін, ойлау қабілетімен
ерекшеленетін тұлғаны қалыптастыру. Орта білім берудің мазмұны тіл және
әдебиет, адамтану, қоғамтану, математика, информатика, жаратылыстану, өнер,
технология, дене тәрбиесі сияқты білім беру өрісін қамтиды. Әрбір жеке
тұлға ғылыми-техникалық прогрестің дамыған кезінде заман талабына үн қоса
алатын сапалы мамандықты меңгеру қажет. Мамандардың кәсіптік дайындығына
қойылатын талап жоғары. Сондықтан бастауыш мамандарды даярлауда оқыту
түрлерін үнемі жаңартып, сабақты түрлендіріп өткізуге көңіл бөлу дұрыс.
Қазіргі таңда білім беру ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
1. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДА 12-ЖЫЛДЫҚ БІЛІМ БЕРУДІҢ ӘДІСТЕМЕЛІК
НЕГІЗДЕРІ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... 6
1.1 Әлемдік және отандық тәжірибедегі 12 жылдық жалпы орта білімге
көшудің
негіздемесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... .6
1.2 Еліміздегі 12 жылдық жалпы орта білім берудің артықшылықтары және
құрылымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .14
1.3 Мектептерде 12 жылдық жалпы орта білім берудің
мазмұны ... ... ... ... ... ... 25
2. ОН ЕКІ ЖЫЛДЫҚ БІЛІМ БЕРУ ЖҮЙЕСІНДЕ МЕКТЕП БИОЛОГИЯСЫН ОҚЫТУ
ӘДІСТЕМЕСІ ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ...36
2.1 Он екі жылдық білім берудегі биологияны оқытудың
міндеттері ... ... ... ... .36
2.2 Он екі жылдық мектептегі биология курсы мазмұнына қойылатын
дидактикалық
талаптар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ..42
2.3 Кәсіптік бағытта жаратылыстану-биологиялық білім
беру ... ... ... ... ... ... ... 49
3. ОН ЕКІ ЖЫЛДЫҚ МЕКТЕПТЕ ТЕРЕҢДЕТІЛГЕН БИОЛОГИЯ КУРСЫН ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ
ӘДІСТЕМЕЛІК НЕГІЗДЕРІ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... .57
1-сабақ
жоспары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... 64
2-сабақ
жоспары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... 67
3-сабақ
жоспары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... 71
4-сабақ
жоспары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... 74
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 78
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... 81
КІРІСПЕ
Ел Президенті Н.Ә.Назарбаевтың "Бәсекеге қабілетті Қазақстан үшін,
бәсекеге қабілетті экономика үшін, бәсекеге қабілетті халық үшін"
атты халыққа арнаған жолдауында ендігі жерде қай салада да тек көшке ілесе
білу ғана емес, нағыз бәсекелестік қабілеттілікті қарыштап дамыту
керектігін айрықша атады. Бұл орайда, әрине, білім беру саласына ерекше
назар аудару қажеттігі анық. Ұлттың бәсекелестік қабілеті бірінші кезекте
оның білімдік деңгейімен айқындалады. Әлемдік білім кеңістігіне толығымен
кірігу білім беру жүйесін халықаралық деңгейге көтеруді талап ететіні
сөзсіз. Бұл үшін оқушыларды жоғары сатыда кәсіптік бейінді оқытуды
көздейтін білім беруге көшу қажет, - деп атап көрсетілді жолдауында.
Тақырыптың өзектілігі: Әлемдік өркениетке қадам басқан тәуелсіз
Қазақстанның қоғамдық-саяси, экономикалық, мәдени дамуындағы жаңа
бастамалар мен түбегейлі өзгерістер білім беру жүйесіне өз әсерін тигізіп,
12-жылдық білім мазмұнын, оқыту әдістемесін жетілдіруде тың ізденістер
жасауға мүмкіншілік туғызды.
Тәуелсіз елімізде оқушы-жастарды бүгінгі күн талабына сай
тереңдетілген, кәсіптік бағдар беруде халкымыздың бай мәдени мұраларын,
педагогикалық ой-пікірлерін, жинақталған ұлттық құндылықтарды зерттеп,
жүйелеп оқу орындарының оқу-тәрбие үрдісіне пайдаланудың маңызы зор. Осы
тұрғыдан алғанда, қазіргі бәсекеге қабілетті жасөспірімдерді тәрбиелеу, ұлт
тұрмыс-тіршілігін өркендетуші сапалы да салауатты, ұлтжанды, мәдени-ғылыми
ой-өрістері кең ұрпақ өсіру - қоғам алдында тұрған басты міндет. Әрбір
қоғам өзінің даму барысындағы зиялы қайраткерлердің педагогикалық ақыл-
ойын, тәрбиелік тәжірибесін зерделеп, заман талаптарына сай жетілдіріп
пайдаланып отырған.
Қазақстан Республикасы жалпы орта білім берудің мемлекеттік жалпыға
міндетті стандартында: Білім беру жүйесінің негізгі және бағдарлы мектеп
сатыларындағы кәсіптік оқытудың мақсаты – оқушылардың рухани дүниесін
байыта отырып, эстетикалық, интеллектуалдық, көркемдік, адамгершілік,
азаматтық тәрбие беру; оқырмандық талғамды қалыптастыру; кәсіби мұраны және
онда бейнеленген құбылысты эстетикалық тұрғыда қабылдауға қажетті білім
және білікпен қаруландыру; логикалық ойын, ауызша сөйлеу және жазба тіл
мәдениетін қалыптастыру, – делінген [1]. Демек, бүгінгі қоғам өміріндегі
даму, жаңару бағыты терең білімді, ұлттық рухта және ғасырлар бойы
қалыптасқан рухани құндылықтар негізінде жан-жақты жетілген жеке тұлғаны
оқытып тәрбиелеуге толық жол ашты.
Қазақстан Республикасының 2015 жылға дейінгі білім беруді дамыту
тұжырымдамасында Білім берудің мақсаты - жылдам өзгеріп отыратын дүние
жағдайларында алған терең білімнің, кәсіби дағдыларының негізінде еркін
бағдарлай білуге, өзін- өзі іске асыруға, өзін-өзі дамытуға және өз бетінше
дұрыс, адамгершілік тұрғысынан жауапты шешімдер қабылдауға қабілетті жеке
тұлғаны қалыптастыру делінген [3]. Жоғарыда аталған қағидаларды ұстана
отырып, Қазақстанда ұлттық және жалпы адамзаттық құндылықтарды, тарихи
тәжірибелерді, сан ғасырлық мәдени ұлттық дәстүрлерді ескере отырып,
қазіргі білім мазмұнын жаңғыртуда, жаңа талаптар қоя отырып, 12-жылдық
мектепте кәсіптік негізде болашақ ұрпаққа биологиялық білім мен тәрбие
беру, әрі оны тереңдетіп жүргізу қажет деп санаймын.
Биологиялық білім беру - оқушылардың осы пән бойынша танымдық
қызығушылықтарына, қабілеттілігіне, оқудағы жеткен жетістіктеріне және
кәсіби ниеттеріне байланысты олардың оқыту бағдарын еркінше таңдап алуға
негізделген. Ол оқушылардың бейімділігіне қатысты даралық тұрғыдан қарауды
жүзеге асыруға бағытталған. Пәнді оқыту үрдісі түрліше жүреді: білім
мазмұнымен ерекшеленеді, оған қандай да бір оқыту әдістерінің, түрлерінің
және формаларының басымдық рөлі, оқушылар мен мұғалімнің өзара қарым-
қатынас стилі өзгереді.
Биологиялық білім беру - білім беру процесінің құрылымы, мазмұны және
ұйымдастырылуына өзгерістер енгізу арқылы оқушылардың қызығушылығы,
биологиялық-жаратылыстану пәндеріне деген қабілеттерін толық есепке алуға,
оқушыларға олардың кәсіптік сұраныстары мен білім алуды одан әрі жалғастыру
мүмкіндіктеріне сәйкес оқытуға жағдай жасауға мүмкіндік беретін оқытуды
саралау мен даралау бағыты болып табылады.
Зерттеу нысаны: 12- жылдық білім беру жүйесінде мектеп биологиясын
оқыту әдістемесі.
Зерттеу пәні: 12- жылдық білім беру жүйесіндегі мектеп биологиясы.
Диплом жұмысының мақсаты: 12-жылдық білім беретін мектептерде
биологияны оқыту әдістемесінің тиімділігін анықтау. Көзделген мақсатқа қол
жеткізу үшін төмендегідей міндеттер қойылды.
Диплом жұмысы тақырыбының міндеттері:
• 12-жылдық білім беру жүйесіне шолу жасау;
• Жоғарғы сыныптардың пән бағдарламаларында жаратылыстану пәндерінің
оқытылу жайын зерделеу;
• 12- жылдық білім беру жүйесінде мектеп биологиясын оқытудың
ерекшеліктері мен мазмұнын ашып көрсету.
Бүгінгі таңдағы әлеуметтік-экономикалық жағдайлардың күрделенуі,
ақпараттар ағымының қарқындауы, бәсекелестіктің артуы сияқты жағдаяттар
білім беру ұйымдарының түлектеріне елеулі жоғары талаптарды жүктейді. Бұл
жағдайда жалпы білім беру мақсаты көп міндетті құзырлармен, шығармашылық іс-
әрекет тәжірибесімен қаруланған, бүгінгі өзгермелі жағдайларда бағдарлана
алуға дайын адамды дамыту болып табылады.
Диплом жұмысының әдістері: педагогика, психологиялық, ғылыми-теориялық,
ғылыми-әдістемелік еңбектерді талдау, сауалнамалар алу, бақылау жұмыстарын
жүргізу, әңгімелесу, сараптау, салыстыру, қорытындылау әдістері
пайдаланылды. Зерттеу мәселесіне қатысты ұсынылған әдіс-тәсілдер
тәжірибелік байқаудан өткізілді.
Тақырыптың ғылыми жаңалығы:
▪ 12-жылдық білім беретін орта мектептерде биология курсы негізінде
кәсіптік білім берудің жолдары қарастырылды;
▪ Жоғарғы сыныптарда жаратылыстану-биологиялық пәндер циклін кәсіптік
білім беруге пайдалану негіздері зерттелді;
▪ 12-жылдық білім беру жүйесінде мектеп биологиясын оқытудың
дидактикалық негңздері ашып көрсету.
Диплом жұмысының құрылымы: диплом жұмысы кіріспеден, үш бөлімнен,
қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттердің тізімінен тұрады.
1. Қазақстан Республикасында 12 жылдық білім берудің әдістемелік
негіздері
1.1 Әлемдік және отандық тәжірибедегі 12 жылдық жалпы орта білімге
көшудің негіздемесі
Білім беру жүйесіндегі өзгерістерге негізделген әлемдік дамудың негізгі
үрдістері мыналар болып табылады:
• қоғам дамуынын қарқындылығы;
• постиндустриалдық, ақпараттық қоғамға көшу, мәдениаралық өзара
қатынас ауқымының кеңеюі;
• халықаралык ынтымақтастық нәтижесінде шешілуі мүмкін ғаламдық
проблемалардың туындауы және өсуі;
• қоғамның демократиялануы;
• экономиканың қарқынды дамуы, бәсекелестіктің өсуі;
• адам капиталы мәнінің артуы.
Осыған сәйкес дамыған елдердің білім беру жүйесінде білім беру
философиясы мен әдіснамасын жаңарту үрдістері, білім беру мазмұнын құру
әдістерінің өзгеруі, білім беру мазмұнындағы жетілдірілген модельдердің
жасалуы, білім беруді басқарудың тиімді тәсілдерін іздеу және т.б. үрдістер
байқалып отыр.
Оқытудын дәстүрлі өнімсіз стилін ығыстыру және оқушылардың танымдық
белсенділігі мен өзіндік ойлауын қамтамасыз ететін жаңа дамытушы, сындарлы
білім беру моделіне көшу әлемдік білім берудің стратегиялық бағыттарының
бірі болып табылады.
Қазақстандық жалпы орта білім беретін мектеп соңғы жылдары өзінің
келбетін өзгертті. Білім беруді жаңарту жүйесін қолдайтын нақты қадамдар
жасалды. Олардың ішінде мемлекеттік жалпыға міндетті білім стандарттарының
әзірленуі және енгізілуі, кредиттік технология негізіндегі үш сатылы жоғары
білім моделінің енгізілуі, вариативті білім берудін енгізілуі, білім
сапасын бағалау критерийлерін әзірлеу жөнінде жұмыстар басталды.
Бірақ қол жеткен жетістіктер адам капиталының дамуы мен орнықты
экономикалық өсуді толық камтамасыз ете алмайды. Қазақстанның білім беру
жүйесінің даму деңгейіне кері ыкпал ететін мынадай факторлар қалып отыр:
1. Орта білім беру жүйесінде диагностикалық мақсаттылықтың болмауы.
2. Білім берудің жеке тұлғаның дамуына емес, формальды нәтижелерге
бағдарлануы.
3. Оқу жетістіктерін бағалауда оқушыны қызықтырмайтын, шынайылықты
қамтамасыз етпейтін және қиындық тудыратын жағдайға душар ететін
ескірген жүйенің сақ- талуы.
4. Жасөспірімдердің тұлғалық, азаматтық және адамгершілік
касиеттерінің жеткілікті дамымауы, өзін-өзі аныктау мотивтерінін
болмауы, өзіндік кызығушылығы мен болашақ жоспарын сезіну
деңгейінің төмендігі.
Қазақстан қоғамының қазіргі геосаяси, экономикалық және әлеуметтік
жағдайы, әлемдік білім кеңістігіне кірігуі Қазақстан Реслубликасының жалпы
орта білім жүйесін жаңғыртуды, атап айтканда, орта білім мазмұны мен
құрылымын, мақсаттарын қайта қарауды және оқыту мерзімін кеңейтуді талап
етеді.
Қазіргі кезеңде 12 жылдық мектепке есептелген белгілі бір халықаралық
білім беру стандарты қалыптасты [11].
Еуропа кеңесінің (1992 ж.) Декларациясына сәйкес 12 жылдық білім беру
әлемдік білім кеңістігінде 136 елде жүзеге асырылуда. Олардын ішінде
дамыған еддерден: АКШ, Жапония, Германия, Франция және т.б. ТМД елдерінен
12 жылдык окыту мерзімін Беларусь, Украина, Өзбекстан және Балтық елдері
таңдады [1].
Әлемнің ең қуатты елі Америка Құрама Штаттарының білім мекемелерінде ХХ
ғасырдың 60 жылдарында прагматикалық көзқарасқа негізделген білім үлгісі
енгізілген болатын. Нәтижесінде америкалық прагматикалық педагогика
экземплярлық, кафетериялық деп аталып кеткен білім жүйелері орнығып,
білімнің іргелілігін төмендетіп, орта мектеп оқушыларының білімінің таяз,
үстірт болып қалыптасуына әкеліп соқты. осыған байланысты 1983 жылы АҚШ
Үкіметінің Ұлтымыз қатерлі жағдайда, білім реформасы қажет атты
баяндамасы жарияланып, білім саласын қайта қарауға орасан зор қаржы
бөлінді, 2000 жылдың мақсаттары атты федералдық бағдарлама және Әлемдік
деңгейдегі білім жобасы қабылданып, орта білім жүйесінің жүйелілігі және
жеделдігі артылып, математика, жаратылыстану сияқты іргелі білім түрлерін
игеру сапасы бойынша әлемдегі ең биік деңгейге көтерілу мақсаттары қойылды
[3]. соңғы уақытта, АҚШ-та мектепке дейінгі, мектепалды балаларды
дайындауға көп назар аударылған. Әсіресе ауылды мектептерде 5 жасар
балаларды мектепке дайындауда жаппай жұмыс жасалып келеді. Жалпы орта
білімнің құрылымы 6+3+3, оқу мерзімі 6 жастан 18 жас аралығында.
мемлекеттік оқу орындарында тегін, жеке мектептерде ақылы болып келеді. АҚШ-
та орта мектеп 2 буыннан тұрады: кіші және жоғары мектеп. Кіші орта мектеп
7-9 сыныптарда жалпыға бірдей бағдарлама, қалған сабақтары таңдау бойынша
(элективті) жоғары орта мектеп 10–12 сыныптарда міндетті түрде 5 оқу
пәндері және практикалық, академиялық бағыттағы профильдік пәндер берілген.
сондай-ақ АҚШ-та 1 сыныпқа балалар 6 жастан, тіпті кейбір жергілікті
мектептерде 5 жастан қабылданады екен. мектептегі сабақ 9 айға созылады,
қалған үш ай демалыс болып табылады. күнтізбелік жоспар жазу міндетті болып
табылады. Журнал айына 1 рет тексерілуге беріледі. мектептегі оқушы білімін
бағалаудағы басты әдіс-тест.
Қазіргі таңда көбіне тестердің дұрыс жауаптары көрсетілмейтін әдісті
көп қолданады. Білім деңгейін бағалау мен бақылау барысында көбінекей
кредитті көп қолданады. Мектепті бітіргендігі туралы аттестат алу үшін
небәрі 16 кредит жинауы қажет. орта мектепте оқу жылы 2-3 кезеңге бөлінеді,
әрқайсысының аяғы 5 немесе 100 ұпайлық жүйемен бағаланады. Мысалы, А (93-
100) - өте жақсы; в (85-92) - орташадан жоғары; с (75-84) -
қанағаттанарлық; Д (65-74) - нашар; е (0-64) - ешқайда көшірілмейді, ең
төменгі баға.
Германияда басқа да еуропа елдері секілді бастауыш сыныпқа 6 жастан
қабылдайды, жалпы орта білім алу үшін 12 жылдық мектепті негізделген, барша
оқушыға алғашқы 4 жылдық оқу ғана міндетті, өйткені одан әрі балалар өз
қалаулары және қаблеттеріне оқуларын кәсіптік мектептерде жалғастыра алады.
Герман Федеративтік мемлекетінің заңының 6 бабына сәйкес барлық мектептік
білім беруді мемлекет қадағалайды [4]. мемлекет міндетті тегін білім алу 9
жылдық оқыту болып табылады деп шешкен. Бірақ оқушының орта мектепті
бітіргеннен кейін өз оқуын жалғастыруы өз еркінде 1 мен 3 жыл арасындағы
оқумен тәмамдай алады.
Білім алу 3 баспалдақты құрылымда болып табылады: негізгі мектеп, нақты
училище, гимназия. оқу 6 жастан жалпыға бірдей мектепте (1-4 сыныптар)
басталады, содан кейін басқа көрсетілген типтегі мектептерде
жалғастырылады. Негізгі мектепте (5-10 сыныптарда) 50%-ға жуығы жасөспірім
оқушылар құрайды, олар әрі қарай өз білімдерін толық емес жалпы білімді
меңгергеннен кейін, кәсіби білім алуға жолдама алады. Ал нақты училищеде
(5–10 немесе 7–10 сыныптар) кәсіби-практикалық бағыттағы жалпы толық емес
білім беріледі, онда физика, химия, биология, шет тілдер мен басқа да
академиялық пәндер оқытылады. Нақты училищені бітірген оқушы орта және
содан кейін арнайы жоғары кәсіби-техникалық оқу орындарына түсе алады.
Гимназия (5–13 немесе 7–13 сыныптар) толық орта білімді береді және
университеттік үлгідегі Жоо түсу құқына ие болады. Гимназиядағы міндетті
пәндер болып: неміс тілі мен әдебиеті, тарих, география, математика,
биология, дене тәрбиесі, музыка, дінтану болып табылады. Гимназияның
бейіндік білім беруіне байланысты әр түрлі нұсқада оқу бағдарламалары
беріледі. Германиядағы мектептерде бейіндік оқыту барысында пәндер
блоктарға сәйкес біріктіріледі, мысалы: тіл-әдебиет-өнер, әлеуметтік
білімдер, әлеуметтік-экономикалық т.с.с. Неміс тілді оқушылардың жоғары
сыныпта оқудағы мүмкіншілігі зор, олар міндетті пәндерден басқа да пәндерді
қосымша оқи алады, соның негізінде олардың жеке-дара ерекшеліктері жақсы
дамиды. Бейіндік бағыттағы пәндерден басқа тілдік, әдеби-көркем, қоғамдық-
ғылыми, математикалық немесе жаратылыстану-ғылыми пәндерін меңгере алады.
Негізгі мектепті аяқтау 4 пән бойынша емтихан тапсыру арқылы аяқталады. 12
және 13 жылдық мектепті сәтті аяқтаған балалар үшінші деңгейді аяқтағандары
туралы аттестатқа ие болады. Бұл аттестат кез-келген бейінде оқуға жолдама
болып табылады. Жоо-ға түсуде оқушының аттестаты, ондағы орта ұпай негізгі
рөл атқарады.
Германияда элитарлы орта мектептермен қатар училищелер жұмыс істейді.
орта білім беретін оқу орындарында алты деңгейлі білімді бағалау шкаласы
негізге алынған, ол: өте жақсы (1)=15-14-13 ұпай; жақсы (2)=12-11-10
ұпай; қанағаттанарлық (3)=9-8-7 ұпай; қанағаттанарлықтан төмен (4)=6-5-
4; нашар(5)=3-2-1 ұпай; қанағаттанарлықсыз (0) = 0 ұпай Германияда
мектепте оқу біріктірілген мектеп деңгейінде әр түрлі атқа ие болып
табылады, атап айтар болсақ, олар: Тюригте жиі, саксонияда орта,
саксония мен Ангальтеда екінші деңгейдегі мектеп, Гамбургте негізгі және
нақты мектептердің сабақтастырылуы, Гесседе, макленбург-Померанида
негізгі және орта мектептің біріктірілуі, ал рейнланд-Пфальцеда аймақтық
мектеп болып табылады. Германияда оқушыларға білім беру барысында олардың
кәсіби біліктілігін жоғарлауға басты назар аударылған. Бұл үшін мелекет
саяси және әлеуметтік тұрғыда жауапты болып табылады. егер нарықтық
жағдайда өз біліктілігін көтеруге жағдайы болмаған жандарға мемлекет
субсидия (көмек) бөледі.
Германияда оқушылардың біліміне, қабілетіне және талабына сай білім
беруге бағытталған мектептердің әр түрлі типтері қызмет істейді.
Франция мектепке дейінгі балалар тәрбиесімен айналысатын ең алдыңғы
қатарлы мемлекет болып табылады. онда Аналық мектебі және Бүлдіршіндер
сыныбы балабақшалары бар. Білім беру Тұжырымдама-сында 12 жылдық білім
беру бекітілген. онда орта білім беру 10 жылдық (6-16 жасқа дейін) мектеп
ақызыз, ал 12 жылдық мектеп міндетті емес. Францияда 5 жылдық элементар
мектепті бітірген балалар оқуын жалпы білім бертін 4-5 жылдық колледждерде
жалғастыра алады. Толық емес орта мектеп біртекті жалпыға міндетті колледж-
бастауыш сынып негізінде құралады және барлық жастағы балаларды қамтиды.
Бітірушінің кәсіби мамандығына сәйкес (бакалавр) дипломды иемденуде олар
бірнеше секцияға ие.
Бастауыш және орта мектеп деңгейінде оқушылардың білім, іскерлік,
дағдысын бағалауда арнайы екі шкаланы қолданады. Бірінші жағдайда - 0-ден
10 ұпай аралығында, екінші ретте - 0-ден 20-ма ұпай аралығы. 1-ші шкала
бойынша білімді бағалау келесідей ретте сипатталады: өте жақсы - 8 және
одан жоғары ұпай, жақсы - 7 ұпай, жеткілікті деңгейде жақсы - 6 ұпай,
қанағаттанарлық - 5 ұпай, орташа - 4 ұпай, нашар - 3 ұпай, өте
нашар - 2 ұпай және одан да төмен. Ал екінші шкалаға сәйкес бағалау реті
келесідей: өте жақсы-16 және одан жоғары ұпай, жақсы - 14-16 ұпай
аралығы, қанағаттанарлық - 10-11 ұпай, орташа - 8-10 ұпай, нашар - 6-
8 ұпай, өте нашар - 5 ұпай және одан да төмен. мектепті тәмамдағаннан
кейін оқушылардың барлығы бакалавр курсына сәйкес емтихан тапсырады.
Англия және ағылшын тілдерді елдерде грамматикалық, техникалық,
кешенді, қазіргі секілді 4 түрлі мектептер қызмет етеді. Германияда
элитарлы орта мектептермен қатар училищелер жұмыс істейді. Англияда орта
білімді бітіріп, 16 жастан кейін балалар оқуын әрі қарай немесе мектеп
берген сертификатпен жұмысқа орналасуына мүміндік бар.
Шетел мектептерінде жоғары мектепке оқушылар оқу үлгіріміне қарай және
мектеп берген мінездеме негізінде арнайы мемлекеттік комиссияның шешімімен
қабылданады. Осылайша оқушы жастарды үлгіріміне қарай сұрыптап оқыту
мәселесі Германияда, Францияда, Жапонияда нақты жолға қойылған [9].
Жапонияда мектептің жоғары сатысы (10-12 сыныптар) 5 түрлі техникалық,
сауда, ауыл шаруашылық, флоттық, қосымша мектептер болып құрылған. Жапон
елінің бір ерекшелігі балабақшалар білім берудің маңызды қадамы емес.
Балалар балабақшаға ата-аналарының қалауымен тіпті 4 жаста баруы мүмкін.
Жапон білім беру заңында 9 жылдық білім беру ақысыз, білім беру құрылымы
6+3+3 (6 жылдық басатауыш мектеп - чугакко, 3 жылдық кіші орта мектеп –
чугако, 3 – жылдық жоғары орта мектеп – като-гакко). Бастауыш мектепте
негізгі сабақтар жапон тіл, арифметика, қалған сабақтар – жаратылыстану,
қоғамтану, музыка, этика, дене тәрбиесі, искусство, қолөнер өтіледі. кіші
орта мектепке – емтихансыз, жоғары орта мектепке емтихан тапсырып түсе
алады. Білімді тексеру тәсілі – жазбаша тест. Бастауыш және орта мектепте 5
дәрежелі шкала бағасы қолданылады: S (өте жақсы), А (жақсы), в
(қанағаттанарлық), с (нашар), d (өте нашар). сонымен қатар орта мектепте
білімді бағалау американың кейбір мектептері секілді кредиттік жүйе де
қолданылады. Жапонияда жоғары мықты білім алу үшін дзюку депаталатын
міндетті емес, ақылы мектептер қызмет етеді. егер балалары оқығысы келіп
тұрған ата-аналар, ақшасын аямай барын оқуға жұмсайды. Жапондықтар орта
мектептің бастауыш және орта буындарында білім беру мен тәрбиелеу ісінде
кокоро идеясын басшылыққа алады екен. Кокоро дегеніміз жүрек, ақыл-ой,
діл, ізгілік деген ұғымдардың жиынтығы. Ұзақтығы 6 жылға созылатын
бастауыш мектептің басты міндеті білім жиынтығын беру мен қабілеттерін
қалыптастыру емес, ең алдымен кокоро идеясын іске асыру, яғнижастардың
биік адамгершілік қасиеттерін, ұлтжандылық менталитетін орнықтыру болып
есептелінеді. Шетел тілі негізінен 7-сыныптан бастап қана оқытылады [8].
Дүние жүзінде орта, жалпы білім беру келесідей бағыттарда жүзеге
асырылатындығы анықталды, олар:
1. Барлық балаларға, жастарға бірдей білім беру: білімнің ашықтығы,
біліммен ақпарат алудың барлық азаматтарға мүмкін болуы.
2. Оқу бағдарламаларының оқушының жеке басының қызығушылығы мен
талғамдарын ескеруге, дамытуға, олардың бойында жалпы оқу іскерліктерін
қалыптастыруға, сондай-ақ әр оқушының және қоғамның мүддесі мен
қажеттіліктерін ескеруге, жеке тұлғаны жоғары сапамен оқытуға, тәрбиелеуге,
дамытуға және жеке тұлғалық оқу үдерісін ұйымдастыруға бағдарлануы.
3. Оқушының отбасылық экономикалық-әлеуметтік жағдайына, жынысына,
қоғамдық мәртебесіне, ұлтына, дініне қарамастан оның қабілетін барынша
дамыту көзделген.
4. Жастардың күнделікті қоғам өмірінде болып отыратын өзгерістерге тез
бейімделуіне жол сілтеу болып табылады [9].
Жоғарыда аталған әлемдік әдіс-тәсілдерді қолдану арқылы 12 жылдық білім
беруге көшуде Қазақстан мектептерін:
1. Әлемдік деңгейге көтерілуге жағдай жасайды.
2. Оқу жүктемесінің бір жылға созылуы жеңіл болады.
3. Кәсіптік білім береді.
4. Жеке тұлғаны дамытуға ықпал етеді.
Қорыта келгенде, әр елдің білім беру мен тәрбие саласындағы өзіндік
ерекшелігі мен артықшылығы, тіпті кемшілігі де болады, осы себепті де біз
Қазақстан республикасындағы оқушыға білім беру мен тәрбиені жан-жақты
дамыту мақсатында Шетелдік 12 жылдық білім берудің тек жағымды жақтары мен
тиімділігін алуымыз қажет екендігін ескеруіміз қажет.
Қазақстанның 12 жылдық білім беруге көшуі білім берудің жаңа ұлттық
моделін жобалаудың стратегиялык міндеттерін табысты шешуге мүмкіндік
береді.
Білім беру мазмұнын жанартудың негізгі бағыттары мыналар:
• білім беру мазмұнын коғамның казіргі әлеуметтік-экономикалық
сұранысына сәйкестендіру;
• білім беру мазмұнын ізгілендіруді, онын вариативтілігін
камтамасыз ету;
• өз бетімен білім алуға, оны практикада колдана білуге және
қажеттілікке тәрбиелеуге бағытталған, негізгі кұзырлылық
қалыптастыруға ыкпал ететін білім беру мазмүнымен қамтамасыз ету;
• танымдық уәждемелерін қалыптастыруға бағытталған білім беру
мазмұнын іріктеу;
• білім беру мазмұнын оқушының ғылыми тәсілмен тануына, өз бетімен
ізденуіне мақсатты және жүйелі тартуға бағдарлау;
• білім мазмүнын ұлттық мәдениетті құрметтеуге, өзге мәдени
бастамаларға ашық болуға тәрбиелеуге бағдарлау.
Отандық және халықаралык мектептердің орта білім беру мазмұнын
үйымдасты-рудағы тәжірибесін ескере отырып, Қазақстан Республикасының білім
беру мазмүны құрамына 8 білім саласы енгізілді: "Тіл және әдебиет",
"Математика", "Жаратылыстану", "Қоғамтану", "Технология", "Өнер", "Дене
шыныктыру", "Адамтану".
Білім беру саласынын мазмүны Мемлекеттік базистік оқу жоспарында
карастырылған пәндер аркылы іске асырылады.
Білім мазмүнына инварианттық компонент (өзінің мазмүны мен жүйесі
бойынша мемлекеттік базалық білім беру стандартгарының талаптарына жауап
беретін оқу бағ-дарламасының жалпы міндетті бөлігі) және вариативтік
компонент (оқушылар мектеп ұсынған арнаулы курстардан өздерінің калауы және
таңдауы бойынша игерілетін оқу жоспарының вариативті бөлігі) кіреді. Мүнда
оқушының өзіндік зерттеушілік дағдыларын қалыптастыруға арналған "Зерттеу
мөдениетінің негіздері" атты арнаулы курсы беріле-ді), жоғары сатыға (11—12-
сыныптар) бейіндік компонент (таңдауы бойынша тереңдетіліп окытылатын,
өзінін мазмұны мен жүйесі бойынша бейінді білім стандарттарына жауап
беретін оқу пәндерінін, модульдердің, курстардың жиынтығы) қосылады [1].
Білім беру процесін ұйымдастырудың ерекшеліктері. 12 жылдық мектептегі
білім беру процесінің моделі түрлі деңгейлі вариативті білім беру мазмұны
негізінде және оқытудың репродуктивтілігі мен шығармашылык технологиялары
үйлесімді кабысқан мұғалім мен оқушының ынтымақтастығы негізінде
қалыптастырылуы тиіс.
12 жылдық мектепте окытуды ұйымдастыру жалпы дидактикалық ұстанымдармен
бірге шешуші мәні бар мынадай принциптерге ие болады:
• жеке тұлғаның жас және психофизиологиялық даму ерекшелігінің
ескерілуі;
• күтілген нәтижеге жетуге бағдарлығы;
• ашықтығы;
• интерактивтігі.
Нәтижеге бағдарланған білім беру моделінде оқыту оқушы (үйрену) мен
мүғалімнің (оқыту) өзара байланыс әрекетіне әр оқу процесі компоненттерінің
мақсаттарын шектеуді талап етуді мақсатты ұйымдастырылған болып табылады.
Мұғалім кызметінің мақсаты (окыту):
• білім беру саласының пәндік және негізгі (ключевых) максаттарын
ескере отырып, оқу процесінің накты мақсаттарын жобалау;
• оқу процесін оқу материалдарын игеруді ұйымдастыру бойынша
міндеттер кешенін шешуге бағдарланған білім беру стандарттарының
талаптарына сәйкес конструкциялау;
• оқу материалдарын даярлау және оқу мақсаттарына сәйкес оқытуды
ұйымдастыру;
• оқу процесін жобалауға және іс жүзінде іске асыруда акпараттық
ортаның әлеуетін пайдалану;
• оқушының оқу материалын игеруінің тұлғалық-әрекеттік бағыттылығын
реттеу;
• оқушының озық дамуын ұйымдастыру үшін толыққанды жағдай жасау
(дамудың жақын зонасына жетуі);
• құзыреттілік түрінде жеке қол жеткізген нәтижелеріне жағымды
эмоция туғызу,
қолдау көрсету және психологиялық жағымды орта күру;
• оқушының өзінің алған білімін қолдана білудегі жеке тәжірибесі
мен өзін-өзі анықтау, өзін таныту, өзіндік білімін көтеруге
дайындығы бойынша білім алу кеңістігін кеңейту мүмкіндіктерін
қарастыру;
• ағымдағы нәтижелерді бағалау, қойылған мақсаттарға жетуге
бағытталған оқытуды уакытында түзету.
Оқушы қызметінің мақсаты (үйрену):
• жеке білім беру траекториясын қоя білуге берілген мүмкіндікті
қолдану (оқу материалын игеру деңгейі, карқыны);
• әрекет ету әдістерін, тәсілдерін, біліктілігін оқу мен әлеуметтік
кұзыреттіліктің құрамдық бөлігі ретінде игеру;
• оқу жағдайларын шешуге немесе кұзыреттіліктің пайда болуына
арналған жұмыстардың әдістері мен тәсілдерін, біліктері мен
дағдыларын кіріктіру;
• жалпы орта білім беретін мектептегі білім беру мазмұнын игеруге
және оны өзінің жеке білімдік капиталына енгізуге арналған
ақпараттық ортадағы (оқулықтар, оқу-
әдістемелік әдебиеттер, мультимедиялық бағдарламалар, қашықтан
оқыту технологиялары, интернет желісі және т.б.) берілген
мүмкіндікті қолдану.
Оқулықты әзірлеу және басып шығару - мемлекеттік басым міндеттердің
бірі. Әзірленетін оқулықтар мемлекеттік жалпыға міндетті стандарттың
талаптарына сәйкес болуы тиіс және оқыту мазмұнын таңдау нәтижеге
бағдарланған білімді ескере отырып жүргізіледі.
Сабақты конструкциялауда кезек оқушының өзін-өзі таныту мақсаттарына,
оқу материалдарын модельдеуіне, оқушының өнімді әрекетін ұйымдастыруға
мүмкіндік туғызатын оқытудың формалары мен әдістеріне кезек беріледі.
12 жылдық мектептегі оқыту мен тәрбиелеуде жеке тұлғаның қабілеттерін
толық көрсетіп, дамытатын негізгі тәсілдердің бірі — әрекеттік тәсіл.
Әрекеттік тәсілге сәйкес адамның дамуы кезінде осы жас кезеңіндегі жетекші
әрекетке зор үлес қосады.
Әрекеттік қатынас оқушының әлеуеттік мүмкіндігін дамытуға және есепке
алуға көзделген, әрекетті сабақтан тыс ұйымдастыру нысандарымен, саралау
тапсырмаларымен, вариативті бағдарламарлармен жететін, жеке білім алу
міндеттерін толығымен шешуге мүмкіндік беретін тұлғалық – бағдарлық
тәсілмен тығыз байланысты [16].
Құзыреттілік тәсіл 12 жылдық мектепте жаңа тәсіл болып табылады және
мектеп түлегінің өзгермелі жағдайда әлеуметтік икемділігі мен әрекетін
жүзеге асыру қабілетінде пайда болатын оқушылардың сапалық кешенін дамытуды
көздейді.
Оқытудағы тұлғаның психологиялық және физиологиялық денсаулығын
дамытудың міндеттерін білім беру процесін ұйымдастыруда біртұтас
қарастырылатын денсаулық сақтаудың пәндік-кеңістік ортасын құрудың маңызы
зор.
Дәстүрлі қатынастармен қатар білім беру процесін ұйымдастыруда оқыту
процесінің жалғасу циклдерінің түрлі нұсқаларының мүмкіндігін қарастыратын
оқу-тәрбие процесінің топтамаблокты: апталык, екі апталык, айлық,
токсандық, жартыжылдық жүйесі қолданылады.
Осы ретте білім беру процесінде күтілетін нәтижеге сәйкес бакылау
жасауға және түзету енгізуге мүмкіндігі болатын педагогтардың қызметі
жеткізіледі.
Жаңа педагогикалық технологияларда педагогтың акпарат беруші қызметімен
бірге үйлестіруші, кеңесші, оқушының шығармашылық белсенділігі мен өзіндік
танымдық қызметін ұйымдастырушы қызметіне көшіріледі.
Нәтижеге бағдарланған білім беру моделінде негізгі қызметті оқушының
оқыту кезеңдерінде тұлғалық ішкі ресурстарын дамытуды қадағалау болып
табылатын психоло-гиялық кызметінің рөлі артады.
Тұлғалық-бағдарлық окытудың міңдеттерін табысты іске асыру үшін ұйымдар
жұмыс аптасының бес күндік ұйымдастыру тәртібін тиімді қолдануды
карастырады. Сенбі — оқушының жеке бағдарлы білімін камтамасыз ететін
сабақтарды үйымдастыруға бағытталған дамыту күні болып табылады.
Білім беру моделіндегі нәтижеге бағдарланған оқу жетістіктерін бағалау
жеке оқушының, мұғалімнің, мектептің, өңірлік және ұлттық тұтас жүйенің
білім беру нәтиже-лерін бағалауға барабар тәсілдерін карастырады.
Мектептегі оқытудың нәтижелері — әрбір оқушының оқудағы күтілетін
нәтижеге қол жеткізудегі табыстары, оның оқуға катынасы мен тұлғаның тұтас
даму динамикасы жан-жақты және әділ бағалауды талап етеді [26].
Күтілетін нәтижеге жетуді бағалау жүйесін жетілдіру бағалаудың екі
жолын бірдей дамытуды карастырады:
• білім берудің жалпыға міндетті стандартын игеру денгейі (сыртқы
нәтижелер);
• оқушының жеке тұлғалық жетістіктері (ішкі нәтижелер).
Оқытудан күтілетін нәтижелер, игерген дағдылар, қалыптаскан құзыреттер
төмендегідей бағаланады:
• жалпы білім беру дайындығы деңгейінін талаптарына сәйкес оқушының
оқу жетістіктерін бақылаумен;
• білім беру салалары бойынша жалпы орта білім берудің әрбір
сатыларын аяқтауы бойынша межелік және қорытынды емтихандар
өткізумен;
• мектептің әрбір сатысында аралық мемлекеттік бакылау жүргізумен;
• оқытудын 10, 12 жылын аяктаған соң біртұтас ұлттық емтихан
өткізумен;
• ұлтгық масштабта мониторингті зерттеулер жүргізумен.
Әр оқушының мемлекеттік жалпыға міндетті стандартының оқу нәтижелеріне
жету сәйкестігін бақылау мен бағалау максатындағы диагностикалык зерттеулер
жүргізу төмендегілердің негізінде жүзеге асырылады:
• күтілетін оқыту нәтижелерін сипаттайтын өлшеуіштерді тандау;
• оқушының әрекет нәтижелерін сандық және сапалық көрсеткіштерімен
өлшеуге арналған құралдарды әзірлеу;
• тестілік тапсырмалар, портфолио, бақылау жұмыстары, ауызша
жауаптар, сондайақ оқушылармен жүргізілген сауалнама нәтижелері
негізінде орындалған оқыту нәтижелерін рейтингтік бағалаудың
ғылыми негізделген әдістерін әзірлеу.
Оқушылардың нәтижелерін бағалау жетістіктері және рәсімдеріне бакылау
жасау жүйесі жеке, мектептік, өңірлік, халықаралық деңгейлерде
карастырылады. Ұлттық Біртұтас емтихандар, Мемлекеттік Аралық бақылау,
Мониторингтік зерттеулер Қазақстан Республикасы Білім және ғылым
министрлігінің шешімімен ұйымдастырылады және күтілетін нәтижелерді бағалау
үшін білім беру процесіне бақылау, мектепте басқару мен түзету, оқушының
күтілетін нәтижелеріне жету деңгейін ұлттық көлемде салыстыру, білім беру
жүйесіндегі туындаған үрдістерді анықтау жүргізіледі [15].
1.2 Еліміздегі 12 жылдық жалпы орта білім берудің құрылымы
XXI ғасырда адамзат қоғамының дамуы зор экономикалық-әлеуметтік
ілгерілеулермен, өзгерістермен сипатталады. Мұндай қоғамда өмір сүру үшін
адамға өмір бойы оқу, дайындалу, өзін-өзі дамыту қажет болады. Адамның
ойлау, талдау, жоспарлау, оны орындау, нәтижеге жету қабілетіне деген талап
барған сайын күшейе түсуде.
Қазақстан Республикасы тәуелсіз мемлекеттер қатарына қосылғаннан бері
қоғамды ақпараттандырудан туындаған өзгерістер оның барлық салаларымен
қатар мұғалімдік кәсіби қызметке де өз ықпалын тигізуде. Заманауи қоғамда
мамандардың кәсіби-шығармашылық деңгейіне, өндіріс пен әлеуметтік саладағы
ғылымдардың жетістіктеріне және прогрессивті технологияны енгізу мерзімінің
қысқартылуына қойылатын талаптар күшеюде. Елбасының жолдауында жоғары
білім саласы ең жоғары халықаралық талаптарға жауап беруі, 2015 жылға қарай
Ұлттық инновациялық жүйе толыққанды жұмыс істеп, 2020 жылға қарай
енгізілетін талдаулар, патенттер мен дайын технологиялар түрінде өз
нәтижелерін беруге тиіс екенін атап көрсеткен.
Білімгерлердің біліктілігін, дағдыларын қалыптастыру қажеттігі ғылым
мен техниканың қарышты дамуынан туындауда. Жастарды оқытуға, жан-жақты
даярлауға сапалы білімге қол жеткізуін қамтамасыз етуге, білім берудің
мазмұны мен құрылымын жаңартуға, 12 жылдық жалпы орта білімге көшуге
мемлекетіміз барынша назар аударып отыр.
Менің осы міндеттердің ішінде бөле-жара тоқталатыным – 12 жылдық білім
беруге көшу. Ал, он екі жылдық мектеп оқушыларды әлеуметтік қорғалуы
жағынан қамтамасыз етуді, білім сапасын арттыру арқылы олардың
құзіреттіліктерін қалыптастыруды, әлемдік білім кеңістігіне еркін енуді
мақсат тұтады. Бұл түрлі жағдайларда өздігінен шешім қабылдауға мүмкіндігі
бар мәселені шешу жолын таба білетін, ақпараттық және коммуникативтік
құзіреттілігі қалыптасқан жеке тұлға қалыптастыруды көздейді.
2004 жылы Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлығымен Қазақстан
Республикасында білім беруді дамытудың 2005-2010 жылдарға арналған
Мемлекеттік бағдарламасы бекітілді. Бұл бағдарламада тұңғыш рет еліміздің
білім беру саласында күрделі реформа жүргізу, 11 жылдық орта білімнен 12
жылдық орта білімге көшу білім беруге бағдарланған оқыту жүйесінен
дүниежүзілік үрдіске сәйкес білім беру жүйесіне көшу керектігі негізделген.
Барлық дамыған елдердің 12 жылдық мектептері жоғарыда айтылғандай (5-
6)+(4-3)+3 моделімен жұмыс жасайды, ал Қазақстанда 4-6+2 моделі арқылы
жұмыс жүргізетін болады.
Жастарға саналы тәрбие мен сапалы беру мектеп моделіне тәуелді. Орта
білім жүйесіне жаңа білім беру мазмұнын енгізу – елімізде бұрын-соңды іске
асырылмаған аса күрделі ғылыми-тәжірибелік жұмыс. Оны іске асыру үшін
көптеген ғылыми-зерттеу жұмыстары жүргізіліп, бір жағынан 12 жылдық мектеп
тұжырымдамасы жазылып, эксперименттік оқу құралдары әзірленіп, оларға
теориялық және тәжірибелік мониторинг жүргізіліп, екінші жағынан 12 жылдық
мектеп тұжырымдамасы жазылып, эксперименттік оқу құралдары әзірленіп,
оларға теориялық тәжірибелік мониторинг жүргізіліп, екінші жағынан 12
жылдық мұғалімдерін даярлауын тұжырымдамасы, педагогикалық оқу орындарының
жаңа білім стандарттарымен оқу құралдары дайындалып, 12 жылдық мектеп
мұғалімдерін дайындау жұмыстары басталуы керек еді [3].
Қазіргі уақытта 12 жылдық мектеп талабына жауап беретін бірде-бір
оқулық жоқ. Оған жеңіл көз жеткізуге болады. Барлық оқулықтар- тек пәндік
білім беру әдіс – тәсілдеріне негізделген оқулықтар.
Білім сапасын арттыру үшін оқулық сапасы қаншалықты маңызды рол
атқаратыны белгілі жайт. Қазіргі жағдайда оқулықтар сапасы жыл сайын
жақсара түсуде. Яғни 12 жылдық мектеп оқулықтарын жасауға тәжірибе
қалыптасты деуге болады.
12 жылдық мектеп оқулықтарын сапалы дайындау үшін жұмыстар төрт бағытта
атқарылуы қажет.
Қазақстандық 12 жылдық мектеп оқулығын дайындаудың негізін жасау;оқулық
авторларын дайындау; оқулықтарға теориялық және тәжірибелік мониторинг
жүргізу жүйесін толықтырып, олармен жұмыс жасайтын эксперттер дайындау;
дайындалған оқулықтарды қабылдау жұмыстарын ұйымдастыру.
Осындай жұмыстар атқарылған жағдайда сапалы оқу құралдары дайындалады.
2004 жылы қабылданған Мемлекеттік бағдарламада 2008 жылы 12 жылдық
мектепте өту қажеттігі жазылған болатын. Бұл шешім өзгертіліп, 12 жылдық
мектепке өту 2010 жылға қалдырылды [10].
Өйткені әр пән бойынша оқушылардың түйінді құзіреттіліктерін
қалыптастырудың ғылыми - тәжірибелік негізін жасау; құзіреттілік тәсілді
жүзеге асыру жағдайларында білім беру үрдісін ұйымдастыруды теориалық
әдіснамалық негіздеу; оқу пәндерінің мазмұны арқылы оқушыларды
әлеуметтендірудің ғылыми - әдіснамалық негіздерін жасау; оқушылардың жаңа
материалды өздігінен игеруне бағытталған оқу үрдісін ұйымдастырудың ғылыми
- әдістемелік негіздерін құру және т.б көптеген қажетті зерттеулер
жүргізілмей қалып отыр.
Жүргізілген көптеген педагогикалық зерттеулер аясында теориялық
тұжырымдамалар (идея, гипотеза, әдіснамалық ұсыныстар және т.б) мен
тәжірибелік ұсыныстар(алгоритм, жіктеу, ұсыныс, әдіснемелік жүйе және т.б)
жасалған, мектептер мен басқада тәрбие мекемелерінің тарихы мен жұмыс
тәжірибесі зерттеліліп, еліміздің көрнекті ғалым – педагогтерімен
қайраткерлерінің педагогикалық идеялары негізделген .
Қазақстанда мектептердің жартысынан көбі шағын кешенді мектептер. Екі -
үш сынып оқушылары бір бөлмеде оқитын мектептерде оқу – тәрбие үрдісін
ұйымдастыру аса күрделі педагогикалық проблема болып тұр.
Жас ұрпақ тәрбиесі – қашанда аса маңызды мемлекеттік проблема.
Ғаламдану заманында жастар тәрбиесінде дамыған елдердің іс- тәжірибесін
терең білудің қажеттігі туындайды. Әсіресе, 12 жылдық мектепке өту
кезеңінде тұлғаны әлеуметтендіруге байланысты мектеп тәжірбиесінде қандай
жұмыстар атқарылып жатқанын зерттеп, білген дұрыс.
1. Ойлай біл, өз бетіңше шешім қабылда, проблемаларды шешудің ең жақсы
жолдарын іздеп, таба біл.
2. Әдемілікті түсін, өзіңде әдемілік сезімді тәрбиеле, жаның сұлу,
жүрегің мейірімді болсын, тілектес бола біл.
3. Денің сау, төзімді, күшті бол.
Тәрбие жүйесі, халықтың ғасырлық тарихымен дәстүрін ескере отырып
жасалған жағдайда ғана тиімді болмақ.
Қазақ халқының жас ұрпаққа тәрбие берудің ертеден қалыптасқан бай
дәстүрі бар. Біз көшпелілер өркениетіндегі адамдар арасындағы қарым –
қатынас әдебін, руханияттылықты , мәдениетті, дүниетанымды зерттеп, содан
үлгі алып, оларды заман талабына сай жаңғыртып, бала тәрбиесінде кеңінен
пайдалануымыз қажет. Бұл 2,5 мың жыл бойы Еуразия кеңістігінде негізгі рол
атқарған тұтас бір өркениет екенін естен шығаруға болмайды.
Ата-баба өнегесі негізінде рухани адамгершілік тәрбие беру жүйесін
жасап, оны білім беру жүйесінде іске асыратын болсақ, онда білім сапасы
мүлде жаңа деңгейге көтерілен болар еді. Себебі, өміршең тәрбие негізінде
берілген білім – нәтижелі білім.
Елбасы Н.Ә. Назарбаевтың Қазақстан-2030мақсаты бағдарламасы, жыл
сайын жалпыға жария ететін Жолдауы еліміздің келешек дамуын айқындайтын
елдік маңызды тұғырлы міндеттер екені баршаға айқын.
Бұл жоба жеке тұлғаны жан- жақты дамытуға, рухани және әлеуметтік-
адамгершілік әлеуеті бай, денсаулығы мықты, шындықты жақсы көретін, ар –
ожданын сақтау заңдылығымен өмір сүретін, еңбекті сүйетін және жоғары
жауапкершілік қасиеті бар адамдарды тәрбиелеуге бағытталған.
Ұлттық доктриналар еліміздің білім беру жүйесін дамытудың негізгі
ұлттық идеясын, тұжырымдамасын , білім беру жүйесінің барлық деңгейінің
мақсаттары мен міндеттерін және оларға жету жолдарын, стратегиялық ұзақ
мерзімдік іс-жоспарларды жүзеге асыруға қажетті біртұтас басқару жүйесін
анықтау керек.
Қазақстан-2030 Білім жобасы жасалып, еліміздің білім беру жүйесін
дамытудың мақсат- міндеттері айқындалған жағдайда білім беру саласында
жүргізілетін реформалар ғылыми негізде, жоспарлы түрде нәтижелі
жүргізілетін болады деп есептейміз.
Білім беру саласын дамытуға қажетті ғылыми – зерттеу жұмыстарын
жзүргізуде тұрақты назарда болуы тиіс.
Біз бағыт алып отырған бастапқы жалпы білім берудің 12 жылдық үлгісі
оқу жүйесінде тәжірибеде сыналған әдістермен қатар мүлде жаңа әдістермен
тәжірибелерді жүзеге асыруды талап етеді [18].
Халықаралық стандарт бойынша, жалпы орта білім беру 12 жылдыққа
негізделген. Еуропа Кеңесінің университет проблемалары жөніндегі тұрақты
конференциясы 1992 жылы қабылдаған декларациясында "әлемдік тәжірибеде 12
жылдық орта білім беру жүйесі ең таңдаулы болып саналады" деп жазылған.
Бәлкім содан болар, әлемнің дамыған елдерінің көбі осы 12 жылдық білім
жүйесінде. Айталық, АҚШ, Канада, Франция, Испания, Польша және тағы
басқалары 12 жылдық білім жүйесінде болса, Германия, Швеция, Чехия,
Италияда орта білім 13 жылдық, Голландия 14 жылдық білім жүйесіне көшкен.
12 жылдық білім жүйесіне бұрынғы Кеңестік мемлекеттер де көшіп үлгерген.
Олар — Балтық жағалауы елдері, Молдова, Украина, Беларуссия және Өзбекстан.
12 жылдық білім жүйесі бойынша, бала мектепке 6 жасынан баратын болады.
Бастауыш білім беру жүйесі — 1-4 сыныптар аралығында болса, 5-10 сынып
оқушылары толық орта білімге ие болады. Ал, 11-12 сыныпта оқушылар қандай
да бір профиль арқылы белгілі бір мамандыққа бейімделеді.
Сөйтіп, біздің мектептер 2008 жылдан бастап 12 жылдық білім жүйесіне
толығымен көшті. Ал, бұның бізге берері не? 12 жылдық білім берудің
артықшылығы неде? Білім саласындағы мамандардың бұған орай келтірер
дәлелдерінің ең бастысы — 12 жылдық білім беру жүйесіне көшу арқылы біз
бәсекелестікке қабілетті білімді жас буынды дайындап шығарамыз. Өйткені,
біздің дипломдарымыз шет елде жарамды болуы үшін, бала міндетті түрде 12
жыл орта мектепте білім алуы керек [19].
Сондай-ақ, ресейлік мамандар 12 жылдық білім беру жүйесінің
артықшылықтарын былай саралайды:
1. Бұл — бала денсаулығына кері әсер етіп отырған бүгінгі
ауыртпашылықтан құтқарудың жолы. Соңғы 15 жылда мектептегі сабақ кестесі
ауырлап кеткен. Бұл балалардың денсаулығына кері әсер ете бастаған. Мектеп
түлектерінің 10%-ының ғана денсаулығы қалыпты нормаға сай көрінеді. 15%-ы
жүйке ауруларына шалдыққан, 50%-ы созылмалы ауруларға ұшыраған. Сол
себептен шектен тыс сабақтың ауырлығын 12 жылдық білім беру жүйесі
жеңілдетері сөзсіз.
2. Білім беру мазмұнын жаңарту. Соңғы жылдардағы сараптау қорытындылары
көрсетіп отырғанындай, Кеңестік білім беру жүйесі өркениетті өзге
мемлекеттердің білім беру стандарттарына жауап бере алмайтындай деңгейге
жеткен. Әсіресе, математика, жаратылыстану ғылымы бойынша білім беру
мәселесіне келгенде көптеген мемлекеттердің көш соңында. Бұл білім
жүйесінде информатика, экология, өмір сүру қауіпсіздігінің негіздері
енгізілмеген, гуманитарлық пәндердің тәрбиелік мүмкіндіктері бағаланбайды.
3. Материалдық-техникалық базаны жаңарту. 12 жылдық білім беру жүйесіне
көшу арқылы біз бүгінде талапқа сай келмейтін материалдық-техникалық
базаларымызды жаңартатын боламыз.
4. Жұмыссыздықты азайту және өмір сүруге қабілетсіз ұрпақтан құтылу.
Бұл 12 жылдық білім берудің басты артықшылығы болып саналмақ. Бұл жүйе
бойынша орта мектепті тәмамдаған жас жеткіншек жоғары немесе арнайы оқу
орнына түсе алмаса, қол қусырып үйде отырмайды. 12 жылдықта алған кәсіптік
мамандығы бойынша, еңбек істеуге қабілетті болады.
12 жылдық білім беру жүйесіне көшу – әлемдік білім кеңістігіне еркін
енуді көздейтін заман талабынан туындап отырған мәселе. мектеп бітірушінің
әлеуметтік және қоғамдық өмірдегі өзгерістерге икемделе отырып, еркін
енуіне дайындығын тың мазмұнды жаңа мектеп қана қамтамасыз ететінін әлемдік
тәжірибе көрсетіп отыр.
Білім беру жүйесіндегі өзгерістерге негізделген әлемдік дамудың негізгі
үрдістері:
• қоғам дамуының қарқындылығы; ақпараттық қоғамға көшу;
• мәдениаралық өзара қатынас ауқымының кеңеюі; халықаралық
ынтымақтастық нәтижесінде шешілуі мүмкін ғаламдық проблемалардың
туындауы;
• қоғамның демократиялануы;
• экономиканың қарқынды дамуы, бәсекелестіктің өсуі;
• адам капиталы мәнінің артуы.
Осыған сәйкес дамыған елдердің білім беру жүйесінде төмендегідей
тенденциялар байқалып отыр:
• білім беру философиясы мен әдіснамасының жаңаруы;
• білім беру мазмұнын құру әдістерінің өзгеруі;
• білім беру жүйесінде жетілдірілген моделдердің жасалуы;
• білім берудің басқарудың тиімді жолдарының қарастырылуы;
• жаңа білім технологияларының енгізілуі;
• оқытудың дәстүрлі өнімсіз стилін ығыстырып, оқушылардың танымдық
белсенділігі мен өзіндік ойлауын қамтамасыз ететін дамытушы,
сындарлы білім беру моделіне көшуі;
• терең және белсенді кәсіби бағдар берудің ерте жастан басталуы;
• оқушы жастарға азаматтық-патриоттық, рухани-адамгершілік,
көпмәдениеттілік, денсаулық сақтау және экологиялық тәрбие беру
рөлінің күшейтілуі;
• білім ұйымдарының оқушыны әлеуметтендірудегі рөлінің артуы.
12 жылдық мектепке ауысуға байланысты туындаған бірқатар мәселелер:
1. Бұл өзгерістің экономикалық негізделуі;
2. Бағдарламалық-әдістемелік қамтамасыз етілуі (мемлекеттік
стандарт, жаңа кітаптар);
3. Жаңа жүйеге лайық мұғалімдер даярлау, мұғалімдерді қайта даярлау;
4. Жалпы және орта білім беру мектебінде нормативті-құқықтық базаның
жетілуі;
5. Санитарлық-гигиеналық норма және негізгі ережелеріне өзгерістер
енгізу;
6. Мектепке дейінгі бастауыш, орта жалпы және жоғары бейіндік білім
беруде сабақтастықтың болуы.
12 жылдық білім беру кұрылымын жаңарту білім беру процесіне
қатысушылардың талабын, мүмкіндігі мен қызығушылығын толық ескеруді, оқыту
сатылары бойынша оқу материалдарын бірдей қайта бөлуді, оқытуды
дараландыруға жағдай жасауды көздейді.
Жеке тұлға мен қоғамның қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін көпдеңгейлі
білім берудің ұлттық жүйесін жаңғырту үшін білім берудің мазмұнын
“құзыретті” білімге өзгерту қажеттілігі туындайды. Жаңаша білім беру – жаңа
білім мен дағдыны меңгерген, шығармашылық қабілеті жоғары, дербес ізденіс
нәтижесінде елеулі мәселелердің шешіміне қол жеткізетін, ойлау қабілетімен
ерекшеленетін тұлғаны қалыптастыру. Орта білім берудің мазмұны тіл және
әдебиет, адамтану, қоғамтану, математика, информатика, жаратылыстану, өнер,
технология, дене тәрбиесі сияқты білім беру өрісін қамтиды. Әрбір жеке
тұлға ғылыми-техникалық прогрестің дамыған кезінде заман талабына үн қоса
алатын сапалы мамандықты меңгеру қажет. Мамандардың кәсіптік дайындығына
қойылатын талап жоғары. Сондықтан бастауыш мамандарды даярлауда оқыту
түрлерін үнемі жаңартып, сабақты түрлендіріп өткізуге көңіл бөлу дұрыс.
Қазіргі таңда білім беру ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz