Оқушыларға керекті ағаш өңдеуге ағаш тесу, өңдеу қондырғыларымен таныстыру

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 66 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ: КІРІСПЕ

5: 5

: 1

КІРІСПЕ: ТЕХНОЛОГИЯ САБАҒЫНДА ОҚУШЫЛАРҒА МАТЕРИАЛДЫ КӨРКЕМДЕП ӨҢДЕУДІ ОҚЫТУДЫ ЖЕТІЛДІРУДІҢ ҚАЗІРГІ ЖАҒДАЙЫ

5: 10

: 1. 1

КІРІСПЕ: Қолданбалы қолөнер бұйымдарын жасау әдіс-тәсілдері бойынша оқушылардың білімдерін жетілдіру мүмкіншіліктері

5: 10

: 1. 2

КІРІСПЕ: Оқушылардың материалды көркемдеп өңдеу бойынша біліктілігін қалыптастыру

5: 18

: 1. 3

КІРІСПЕ: Аѓашты кµркемдеп µњдеу єдіс-тєсілдерін ‰йрету технологиясы

5: 22

: 2

КІРІСПЕ: МАТЕРИАЛДЫ КӨРКЕМДЕП ӨҢДЕУДІ ОҚЫТУДА ЖАҢА АҚПАРАТТЫҚ ТЕХНОЛОГИЯЛАРДЫ ҚОЛДАНУ ӘДІСТЕМЕСІ

5: 27

: 2. 1

КІРІСПЕ: Технология пәнінде жаңа ақпараттық технология арқылы ағашты көркемдеп өңдеуді 6-7 сыныпта оқытудың мазмұны

5: 27

: 2. 2

КІРІСПЕ: Сабақта жаңа ақпараттық технологияларды қолдану әдістемесі

5: 29

: 3

КІРІСПЕ: ТЕХНОЛОГИЯ САБАҒЫНДА ОЌУШЫЛАРДЫ КЄСІПКЕРЛІККЕ БАУЛУДЫЊ ЕРЕКШЕЛІГІ

5: 48

: 3. 1

КІРІСПЕ: Технология сабаѓында оќушыларды кєсіпкерлікке оќыту

5: 48

: 3. 2

КІРІСПЕ: Бизнес жоспарды рәсімдеу міндеттілігі

5: 56

: 4

КІРІСПЕ: МАТЕРИАЛДЫ КӨРКЕМДЕП ӨҢДЕУ БАРЫСЫНДА ОҚУШЫЛАРДЫҢ ЕҢБЕГІН ҚОРҒАУ

5: 59

: 4. 1

КІРІСПЕ: Оқу шеберханаларына арналған санитарлыќ-гигиеналыќ талаптар

5: 59

: 4. 2

КІРІСПЕ: Ағаш өңдеу құралдарымен жұмыс істеу техникасының ќауіпсіздігі

5: 67

: 4. 3

КІРІСПЕ: Оқу шеберхансындағы өрт қауіпсіздігі

5: 69

КІРІСПЕ: ҚОРЫТЫНДЫ

5: 73

КІРІСПЕ: ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

5: 75

КІРІСПЕ

Зерттеудің көкейкестілігі: Бүгінгі уақыт талабына сәйкес мемлекетіміздегі 2015 жылға дейінгі білім беруді дамыту тұжырымдамасына байланысты болып жатқан жаңа өзгерістер қоғам мен мемлекетіміздің алдына жаңадан туындап жатқан құндылықтарды ескере отырып, білім беру жүйесін түбегейлі өзгерту мәселесін қояды. Нақтылы аса маңызды тұжырымдар мен құндылықтар ғана білім беру сапасын жаңа деңгейге алып шығатын қадамдар жасауға ықпал етеді.

Әр мемлекет жастарды қоғамдағы жаңа өзгерістер мен өз халқының тарихы, дәстүрлері мен тіршілік ету, ойлау жүйесі туралы рухани негізін дамыта отырып білім меңгеруге, еңбек етуге үйретуі қажет. Халықтың әлеуметтік рухани мұрасындағы қолданбалы қол өнердің калыптасу кезеңдерінің, ұлттық өнердің даму процесінің адамзат жинақтаған білім мен тәжірибенің мүмкіншіліктері білім жобасын жетілдіруге негіз болады [1] .

Қазақ халқының қолөнері деп халық тұрмысында жиі қолданылатын өру, тігу, тоқу, мүсіндеу, құрастыру, бейнелеу сияқты шығармашылық өнер жиынтығын айтады. Шын мәнінде қол өнер түрлерінің әрқайсысының талай ғасырлық тарихы бар. Қазақ халқы өзінің күнкөріс тіршілігіне қажетті үй жай салуды, киім-кешек тігуді, азық-түлік өңдіруді өзінің тұрмыстық кәсіби етіп, оларды күнбе-күн тіршілік барысында орынды пайдаланса, әсем бұйымдар жасап, өмірде сән салтанат та құра біледі. Бұдан біз халық творчествосының қандай түрі болса да, халық өмірімен, сол халықтың қоғамдық өмірімен, қоғамдық тарихымен, күн көрісімен кәсібімен тығыз байланысты екендігін көреміз.

Халықтың ұлттық қолөнеріне әдет-ғұрып жабдықтарымен қатар, аң аулауға, мал өсіруге, және егіншілікке қажетті құрал-жабдықтар кіреді. Киіз үйдің сүйегі, ағаш кереует, кебеже, сандық жасап, сырмақ, кілем, аяқ қап, алаша, ши, түрлі бау басқұрлар тоқып, арқан жіп есіп, тері илеп қайыс, таспа тіліп, өріп әр алуан ыдыс аяқ, адалбақан, бесік және тағы басқа көптеген заттарды, халық шеберлері өнерпаздар өз қолдарымен жасап әшекейлейтін болды. Саз балшықты күйдіріп, ағашты майлап кептіру, шақпаққа көз жасап, оны тұтанғыш ету балшыққа шөп шалам орнастырып илеу тәсілдері да өте ертеден-ақ халықтың іздену талабынан, қоғам дамуы процесінен туған айла-тәсілдер. Халықтың қолөнерінде мүліктердің бір тобы тұрмыстық бұйымдар болса, екінші тобы қайыс өру, қару жарақ жабдықтары еді.

Қолөнердің келесі түрлері қазақ жерінде кеңінен дамыған. Оның ішінде: тас, балшық, темір, ағаш, мүйіз бұйымдары ер адамдар өндірсе; кесте тігу, жиек жүргізу, өрмек тоқу, ши орау, сырмақ сыру, аяқ қап, текемет, жүнмен киіз басу жұмыстары әйел адамдар жүргізген.

Қазақтың ұлттық қолданбалы қол өнеріндегі мәдени мұралардың тәрбиелік көзі, көркемдік дамуы мен дәстүр сабақтастығының негіздері, оқушыларды шығармашылыққа тәрбиелеудің қажеттігін қалыптастырады. Білім беруді қоғамның әлеуметтік-экономикалық құрылымынан, мәдени құндылықтарынан, ұлттық дәстүр, рухани негізден бөле-жара қарауға болмайды. Сонымен қатар онда ғылым мен техниканың, педагогиканың соңғы жаңалықтары да барынша ескерілуі қажет. Жас ұрпақты халқымыздың рухани байлығымен және қәзіргі замандық біліммен қаруландырып қана қоймай, олардың бойына жаңа сапалы дағдылар мен икемділіктерді дарытуда да жаңа буын оқулықтарымыз үлкен рөл атқаратын болады.

Ұсынылып отырған дипломдық жұмыс жаңа ақпараттық технология арқылы ағаштан түрлі бұйымдар жасау технологиясын қамтиды. Жаңа ақпараттық технология арқылы ағаш өңдеу технологиясын пайдаланып жасалатын жұмыстар оқушылардың теориялық білімін іс жүзінде бекітуге, олардың техникалық ойлау қабілетін арттыруға, негізгі технологиялық түсініктерді меңгеруге көмек береді. Технология пәні бойынша алған сарамандық білімдер мен біліктіліктер өндірістік және қоғамдық пайдалы еңбекпен шұғылдану барысында шыңдала түседі. Сонымен қатар сарамандық біліктілік оқушыларға үйірме мен жоба жұмыстарын орындау барысында көп көмек береді.

Қазіргі кезде мектеп қызметінде алға қойылған мақсат - еңбекке тәрбиелеу және оқыту, сонымен қатар өнер құралдарымен оқыту. Ол жасөспірімдердің азаматтық, тұлғалық түсінігін қалыптастыруда, оқуға деген есті қатынасын ұйымдастыруда және жеке өмірге аяқ басуға дайындауда басты роль атқарады.

Технология білім саласының басты мақсаты - оқушыларды өздігінен еңбек етуге, бұқаралық кәсіпті игеруге дайындау және осы пәнді оқыту барысында мындай міндеттер іске асырылуы қажет:

- экономикалық, экологиялық және нарықтық білімдерді қабылдау барысында оларды ақпаратты материалдарды өңдеудің қазіргі және болашақтағы технологиясымен таныстыру, жалпы еңбек іскерліктері мен дағдыларын меңгеру;

- оқушылардың шығармашылық және эстетикалық дамуы;

- оқушылардың өзін-өзі тану мүмкіндігін, кәсіпкер әлемін оқып үйренуін, кәсіптік бейімділіктерін айқындау үшін тәжірибе элементтерін қалыптастыруды қамтамасыз ету;

- оқушылардың өзбетімен жұмыс жүргізе білуін дамыту, еңбек сүйгіштікті, іскерлікті, ұйымшылдықты, адамгершілік пен қайырымдылықты, шыншылдықты жауапкершілік пен ізеттілікке тәрбиелеуді іске асыру;

- тұтыну бұйымдарын еңбек объектісі ретінде пайдалана алуға және сәндік қолданбалы қолөнердің негіздерін жаңа дизайн талаптарына сай әсемдей білуге үйрету [2] .

Біздің уақыттың басты міндеті - бұл тұлғаны жан-жақты дамытудағы құрамдас бөлік болып табылатын эстетикалық және еңбекке тәрбиелеу сияқты органикалық байланыс пен әрдайым жетілдіруді қажет ететін, анықтайтын маңызды мәселе. Оқушылардың эстетикалық және еңбекке тәрбиелеу бірлігіндегі маңызды мәселе - рухани дамыту сабақтарында халық өнерінде туындаған сәнді-қолданбалы өнерді пайдалану.

Сәндік-қолданбалы өнер - адам тудыратын материалдық ортаның көркемдік қалыптасуына қызмет ететін, оның эстетикалық және идеалы-образдық бастауының тереңденуіне ықпал ететін өнердің ауқымды саласы болып табылады. Сәндік-қолданбалы өнер туындылары практикалық тағайындалуымен қатар (аспап, жиһаз, маталар, еңбек құралдары, киім және т. б. ), материалына қарай (ағаш, металл, керамика, тоқыма) және техникалық орындалуына қарай (ою, кесу, жазу, безендіру, өрнектеу) бөлінеді. Техниканың, материалды өңдеудегі технологиялық тәсілдердің көркемдік шығармашылықпен және өнермен біріктірудің арқасында енделген заттың әсемдігі мен айқындығы көрінеді.

Қазақстанның кең байтақ далаларында сұлу алқапты аймақтарында жасыл орман, тоғайлар көп кездеседі. Биік зәулім бәйтеректер, сымбатты сұлу ақ қайыңдар, былқылдаған талдыр, теңдесі жоқ жуан қарағайлар мен емен, үйеңкі бәрі далаға ерекше сән көрік береді. Бірі қатты, екіншісі жұмсақ болып келетін ағаш түрлері жасалатын бұйым мен мүлікке сәйкес таңдалып отырған. Ағаштардың осындай табиғи ерекше қасиеттерін пайдалана отырып, шеберлер күнделікті тұрмыс қажетін өтеуге қолданылатын дүние-мүліктер жасап халықтың мәдени қорын байыта түскен. Ағаштан түйін түйген шеберлердің қолынан ыдыс-аяқ, ағаш төсек, жүк аяқ, киіз үйдің сүйегі, арба шарбақ жєне т. б. заттар жасаған.

Материалдарды көркемдеп өңдеудің бірнеше түрі бар. Бірақта олардың әрбіреуі жалпы білім беретін мектеп сабағы мазмұнының тәрбиелеу әдістерінің бір бөлігі бола алмайды. Олар анықталған педагогикалық талаптарға жауап беру керек. Жоғарғы эстетикалық сапада жалпы білім беретін мектептерде тәрбие жұмыстарында қолданылатын сәнді-қолданбалы өнердің түрлері оқушыларға көркемдік және технологиялық бейнелер бойынша, күш-жігерін жұмсау бойынша көруге болады.

Осыѓан байланысты дипломдыќ ж±мыстыњ таќырыбы: «Орта мектеп оқушыларына материалды көркемдеп өңдеуді оқытуда жаңа ақпараттық технологияны қолдану әдістемесі» деп тањдап алдым.

Дипломдыќ ж±мыстыњ басты маќсаты - жаңа ақпараттық технология арқылы аѓаш µњдеу технологиясын пайдаланып жасалатын ж±мыстар оќушылардыњ теориялыќ білімін іс ж‰зінде бекітуге, олардыњ техникалыќ ойлау ќабілетін дамыту.

Зерттеудіњ объектісі - мектептегі оқу-тәрбие процесі.

Зерттеудіњ пєні: жалпы білім беретін орта мектептерде оќушыларды материалды көркемдеп өңдеу технологиясын жаңа ақпараттық технологиялар арқылы ‰йрету мәселесі.

Мектепте пәнаралық байланыстарды бекітетін және оқушылардың әр түрлі сабақтарда алған білімдерді практикада қолданатын және оны әрі қарай дамытатын сәндік қолданбалы өнер түрлері де болу керек. Сәндік қолданбалы өнер білімдері оқушылардың бейнелеу өнері, сызу, еңбекке баулу, физика және химия сабақтарында алған біліммен негізделуі керек.

Зерттеудің құрылымы: кіріспе, төрт тарау, қорытынды, әдебиеттер тізімі.

1 ТЕХНОЛОГИЯ САБАҒЫНДА ОҚУШЫЛАРҒА МАТЕРИАЛДЫ КӨРКЕМДЕП ӨҢДЕУДІ ОҚЫТУДЫ ЖЕТІЛДІРУДІҢ ҚАЗІРГІ ЖАҒДАЙЫ

1. 1 Қолданбалы қолөнер бұйымдарын жасау әдіс-тәсілдері бойынша оқушылардың білімдерін жетілдіру мүмкіншіліктері

¤ресі биік, µрісі кењ ќолµнердіњ ќай саласынан болсын жер ж‰зіндегі басќа да халыќтар сияќты ќазаќ халќы да µзініњ кµне замандардан бері келе жатќан тамаша тарихымен жєне бір µзіне ѓана тєн ќайталанбастай ерекшелігімен кµзге т‰седі. Ал ќандай болмасын µнер жєне талант, дарын иелерін µмірге келтіретін де сол халыќ. Сондыќтан да біз оларды халыќтыќ µнер дейміз. Сол халыќ таланттарыныњ ќолынан шыќќан зергерлік б±йымдар, киім ‰лгілері, т±рмыс жићаздары, єсем де зєулім ѓимараттар - ќай заманда болсын µз мањызын жоѓалтпайтыны мєлім.

¤зге халыќтар сияќты, ќазаќтыњ да ќолµнер шеберлігін ‰йретуде ерте заманнан бері жиып-терген мол тєжірибелері бар. ¤з ±рпаѓыныњ «сегіз ќырлы, бір сырлы» µнегелі, µнерлі болып µсуін маќсат еткен ата-анамыз µз бойындаѓы бар асыл ќасиеттерін єлденеше ѓасырлар бойы ±рпаќтан-±рпаќќа жалѓастырып, насихаттап, ‰йретіп келген.

Ќазіргі кезде сол ±лттыќ ќолµнерді жас ±рпаќтыњ бойына дарытатын, ‰йрететін - бастауыш, негізгі, орта мектептерде ж‰ргізілетін ењбек пєні. Олай болса, «Ата кµрген оќ жонар, ана кµрген тон пішер» деген халыќ даналыѓын басшылыќќа алып, жас ±рпаќты дамытуда, ќалыптастыруда халќымыздыњ ѓасырлар бойы ќалыптасќан тєрбие ќ±ралдарын орнымен пайдалану б‰гінгі к‰н ‰шін де ерекше мањызды [3] .

Б±л кµзќарасты халыќ педагогикасы мєселелерімен айналысып ж‰рген ѓалымдардыњ ењбектері дєлелдеп отыр.

Осылардыњ ішінде, біз аѓаш µњдеу ќолµнеріне тоќталамыз.

Аѓаштан бедерлі, єшекейлі суреттер, оюлар жасау, яѓни аѓаштан «т‰йін т‰ю» де халќымыздыњ ертеден келе жатќан µнерлерініњ бірі.

Аѓашќа оюлар оюдыњ кµркемдік мєнері затќа кµрік берерліктей нєзік наќышталады жєне басќа да б±йымдардаѓы ою-µрнекпен т‰р-т‰сі жаѓынан ±ќсас, оны толыќтырып, єсемдеп, сєндеп т±рады. Аѓаштан ою оятын шеберлерді халыќ аѓаш ±стасы дейді. Халыќ арасынан шыќќан с‰йектен ою оятын шеберлер де, аѓаш ±сталары да ер адамдар болѓан.

Аѓаштан оюлар оюдыњ да µзіндік єдіс-тєсіліне байланысты т‰рлері болѓан. Б‰гінде м±ражайлардаѓы аѓаш б±йымдарыныњ кµркемделуін зерттей келе, аѓаштыњ бетін кµркемдеудіњ бірнеше т‰рлерін ашуѓа м‰мкіндік бар. Ќазаќ шеберлері, єсіресе, ас-су ыдыстарына µте м±ќият ќарап, жап-жаќсы, ж±п-ж±мыр етіп, ешбір кедір-б±дырсыз, ќисыќ-ќыњырсыз, ќарапайым µрнектерімен єшекейлеп, сєнді етіп жасай білген. М±ндайда негізінен ќошќар м‰йіз, бітпес, шыѓыршыќ, т‰йе табан оюлары пайдаланылѓан. Тіршілік-т±рмыста ежелден келе жатќан с‰йікті сусынымыз - ќымыз, айран боза, ш±бат болса, оѓан єдейі арнап соѓылѓан ыдыс-аяќтар ќатары да ауыз толтыра сµз етерліктей.

Єсіресе, заттыњ баѓалы, єсем, µнер туындысы ретінде - ‰лгісі, н±сќасы, сервизі, гарнитурасы, коллекциясы мол болып келетін м‰ліктіњ бірі - осы ќымыз ыдыстары. Ќымыз ішіп, шµл ќандырумен бірге, оны асыќпай іше отырып бойѓа сіњіру, мауќыњды басу, демала отырып кењесу, ќызыѓы мен ќуанышына ќаныѓу ќандай ѓажап болса, оныњ ыдысын ±ќсатуѓа ±сталар ќосќан с±лу жарастыќ, солар соќќан алуан т‰рлі µзіндік ою-µрнек µзінше бір єсем д‰ние дер едім.

Ќазаќстанда шеберлер таѓам мен ‰й заттарына арналып жасалған сандыќтар, ж‰каяќ - ‰й жићаздарына арналѓан сөре, бояумен өңдеу, тµсектер жєне т. б. оларды металл мен аѓаштан ою арќылы єсемдей отырып дайындайды. Олардыњ б±йымдары т±ѓыр (ањ, ќ±стар аулайтын сөре) ретіндегі ањ аулау сонымен бірге 15-18 ѓѓ асатаяќ, ќобыз, домбыра, сыбызѓы, дауылпаз сияќты музыкалыќ аспаптарды сєндейді. Киіз ‰йді єсемдеу, тұрмыстық заттарын єсемдеу кењ таралған. Негізінен киіз ‰йдіњ киізден жасалѓан компоненттері, аѓаштан ою мен суреттері өте ќызыќты да тартымды. Республикада єсемдік жєне ќосымша µнер заттарын µндіру бойынша µндірістік кєсіпорындар (Алматы, Семей, Петропавл) ж±мыс істейді. Халыќ ±сталарын сыйлайды жєне олардыњ дањќы арта береді. Аѓаш шеберлерінің ішінен А. Мұратов, М. Ниязов, Д. Шоқпаров және т. б. кењінген танымал.

Б‰гінгі мектепте жасµспірімдерге білім берумен ќатар, ±лттыќ дєст‰рде тєрбиелеу - басты міндет. Оныњ ќайнар б±лаѓы - халыќтыќ педагогика. Халыќ педагогикасыныњ негізгі кµздеген маќсаты - µзініњ бай тарихи тєжірибесіне с‰йене отырып, келер ±рпаќты ењбекке, елініњ ар-намысын ќорѓауѓа баулып, ізгі адамгершілік ќасиеттерді бойына ќалыптастыру, ойлану ќабілетін дамыту.

Белгілі ғалым-педагог И. А. Карабанов оќушыларды єсемдікті сезініп, т‰сініп, ќадірлей білуге баулу - эстетикалыќ тєрбие беру арќылы іске асырылады. Ењбек сабаѓы - мектеп оќушыларыныњ рухани єлемін байытып, д‰ниетанымын ќалыптастыратын пєндердіњ бірі.

Б±л сабаќта оќушылар жасалатын б±йымдардыњ суретін жасап алуы жєне оѓан аѓаш тањдап алуы тиіс. Аѓаштыњ алуан т‰рлі тектері: сан алуан салалары - темірдей ќаттыдан нєзік те ж±мсаќќа дейін, дµрекі ќабаттыдан м‰лдем біртектеске дейін бола береді. Самшит, ќызыл ќайыњ, ќызыл тал неѓ±рлым ќатты аѓаш тектері. Олардыњ аѓашты µте тыѓыз, єрі ќабатты емес дерлік.

Қ. Әмірғазин т±т, алм±рт, шие, жањѓаќ, ‰йењкі, б±лар да ќатты аѓаш тектеріне жатады дейді. Емен, шырша, самырсын, ќараѓай - біршама ж±мсаќ аѓаштар екенін оќушыларѓа толыќ т‰сіндіру керек.

Ою кезінде кезектесіп отыратын ќабаттардыњ ќаттылыѓыныњ б±лай ауысуы бір ќабаттарда ж±мсаќ сырѓитын, ал екіншілерінде кедергіге кездесетін аспаптыњ біркелкі жылжуын ќиындатады. Єсіресе, жања бастаѓан оќушыныњ ж±мыс істеуі ‰шін ењ жаќсы аѓаш тектері - барлыќ жерде кездесетін жµке, аќ ќайыњ, ќандыаѓаш жєне тал болып табылады. Олар ж±мсаќ ќ±рылымды, т‰сі біртектес, аќќа жаќын жєне µњ бергенді жењіл ќабылдайды [4] .

Халыќ µнерін оќытудыњ таѓы бір ерекшілігі - µнер кµркемдігін кµрсету, µнерді с‰ю жєне µмірде пайдалана білу.

Ќорыта айтќанда, жалпы білім беретін мектептердіњ оќу-тєрбие процесінде ќазіргі педагогика ѓылымыныњ жетістіктерімен ќатар халќымыздыњ ѓасырлар бойы ќалыптасќан тєрбие-таѓлымдарын маќсатты т‰рде ж‰йелеп, ±лттыќ ерекшіліктерімізді ескере отырып к‰нделікті тєрбие мен білім беруде жеке адамды ќалыптастыруда шыѓармашылыќпен пайдаланып отырудыњ мањызы ерекше. Халыќ педагогикасы тєсілдерін жалпы білім беретін мектептегі оќу-тєрбие процесінде ж‰йелі ќолдану - келешек ±рпаќты Отанды с‰юге, адамгершілікке, инабаттылыќќа, имандылыќќа, ±лтжандыќќа тєрбиелеудіњ, ѓылым мен мєдениетке, µнерге баулудыњ ќайнар кµзі, т±ма б±лаѓы демекпіз.

Қазақстан өлкесінде көптеген ағаштардың түрлері өсіп-өнеді, оларды құрылыста, ауыл шаруашылығында қолданумен қатар, жиһаз фабрикаларында және қолөнер жасау кәсіпшілігінде кеңінен пайдаланады. Суретшілер, халық шеберлері олардан неше түрлі ұлттық нақыштағы бұйымдар жасады. Ағаштар қылқан жапырақты және жапырақты болып екіге түрге бөлінеді. Қылқан жапырақты ағаштарға қарағай, шырша, балқарағай, самырсын жатады. Бұлардың жылдық сақиналары жақсы көрінеді. Ормандарда көптеп кездеседі. Ағаш дайындайтын шаруашылықтарда олардың қоры көп, өңдеуге жеңіл, қолайлы.

Ағаш табиғатта өте жиі кездесетін өсімдіктердің бірі болғандықтан, адам өміріне тигізетін пайдасы көп, олардын орны бөлек. Сондықтан болар, біз ағашты күнделікті өмірімізде жиі пайдаланамыз. Атап айтқанда ағашсыз құрылыс өз жұмысын бастай алмайды, күнделікті тұрмыста қолданатын ыдыс-аяқтыњ көбі ағаштан жасалады. Басқа шикізаттарға қарағанда әр түрлі мүліктер жасауға да өте қолайлы, тез өњделетін жұмсақ, жас күнінде былқылдақ, июге, тоқуға, ойып-шабуға келгенде тендесі жоқ материал. Ағаш өњдеу шеберлер көп құрал-саймандарады қажет етпеген. Темір ара, балта, шаппа-шот, бұрғы секілді негізгі қарапайым құралдарды пайдаланған.

Қазақстан алқапты аймақтарында, сулы кен байтақ далаларында жасыл орман далалар тоғайлар өте көп кездеседі. Биік зәулімді теректер, сулы аққайыңдар, былқылдаған таулар, теңдесі жоқ жуан қарағайлар мен емен, үйеңкі бәрі далаға ерекше сән көрік береді. Бірі қатты, екіншісі жұмсақ болып келетін бұлар жасалатын зат-мүлікке сәйкес пайдаланып отырған. Ағаштың осы жақсы қасиетін табиғи ерекше қасиеттерін пайдалана отырып, қолданатын дүние-мүліктер жасап, халықтың мәдени қорын байыта түскен. Ағаштан түйін түйген шеберлердің қолынан ыдыс-аяқ, ағаш төсек, жүк аяқ киіз үйдің сүйегі, арба, шарбақ және т. б. заттар жасаған.

Ш. Әбдуалиева өзінің халық өнері туралы еңбегінде - халық шеберлері, ұсталары ағаштан тек үй шаруашылығына қажетті бұйымдар жасап қана қоймай, оларды әшекелеудің, безендірудің, мәнерлеп оюды, көркемдеп қашауды, шабуды және ағаш бетіне нақышты өрнектер салуды шебер игергендігі туралы, сондай-ақ өнердің бұл түрімен ата-бабамыз сонау көне сақтар дәуірінен бастап айналысқанын атап көрсеткен [5] .

Ағашты қолымызға таяқ қылып ұстаған күнінен бастап, көптеген қасиеттерді меңгеріп, кеңінен пайдаланды. Олардың әрбір түрінде, қиынды кескіндісіне өте әдемі табиғи көркем сурет бар екеніне көзіміз жетті. Осы қасиеттерін жұмыс барысында қашап кескенде, бояғанда ағаш шеберлері ескеріп, орнымен пайдаланып отырған. Емен, қайың, терек секілді ағаштарды солтүстік аудандарда толық пайдаланып, оның ішінде қызыл қайыңды жақсы табиғи көркем суреттері үшін жиһаздар, үй мүліктерін жасауды ерекше сақтап бағалаған. Олардың түрлерін ердің қастарын қашап, шапса, дініне ыдыс-аяқ жасаған және оларды әсем оюлап, өрнектеп безендірген. Ал орталық, шығыс аймақтарында алма, акация, ырғай, алмұрт ағаштарын кеңінен қолөнер жұмыстарында пайдаланған.

Кебеже, сандық, жүкаяқ, қобдишалар, жасау үшін алма, жаңғақ ағаштарын, ал музыка аспаптарын жасауға тал, қарағай, алма, арша ағаштарынан жасайды. Терек, қарағай, үйеңкі, емен секілді ағаш түрлерін көлемді құрылыс қажеттеріне өтетін бұйымдарға пайдаланған.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.