Өндіру ұнғыларын бұрғылаудан

МАЗМҰНЫ

АҢДАТПА

Дипломдық жоба жеті негiзгi бөлiмдерден тұрады:

• геологилық;
• кен орындарының игерудің жүйесі;
• мұнай және газ өндірудің техникасы және технологиясы;
• арнайы;
• экономикалық;
• еңбектi қорғау;
• қоршаған ортаны қорғау.

Геологиялық бөлімде Өзен кен орнының геологиялық зерттелгенi, мұнайгаздылығы, өнімді объектілердің қалыңдығының, коллекторлық қасиеттерінің сипаттамасы және олардың біртексіздігі, кен орнының орналасу орны, стратиграфиясы, тектоникасы, мұнай және газ геологиялық және қалдық қорының анализы келтірілген.

Кен орындарының игерудің жүйесі бөлімінде игерудің технологиялық көрсеткіштері, игерудiң қазiргi жағдайының талдауы, игеріліп жатқан қабатты және ұңғының пайдалану жағдайы мен оның жабдықтарын бақылау, игеру кешенің таңдау, кен орындарын игерудің режимі, көмірсутектердің қабатқа әсер ету әдістері көрсетілген.

Мұнай және газ өндірудің техникасы және технологиясы бөлімінде ұңғы фонды сипатталады, жинау және дайындау жүйесінің жағдайының талдауы, сонымен штангалы тереңдік сорап қондырғысымен жабдықталған ұңғылардың жұмысын талдау, мұнай және газдың технологиясы, ұнғымаларды пайдалану түрлерінің көрсеткіштерінің міңездемесі, ұнғымаларды пайдалану кезіндегі қиындықтармен күресу және оны алдын-алу жөніндегі салтанатты іс-шаралары берілген.

Арнайы бөлімде Өзен кен орнында штангалы терең сорапты қондырғымен жабдықталған ұнғының жұмысына газдың әсерін талдау және олармен күресу үшін жабтарды таңдау қарастырылған.

Экономикалық бөлiмiнде негізгі экономикалық көрсеткіштер мен жылдық экономикалық тиімділіктің есебі берілген.

Еңбектi қорғау және қоршаған ортаны қорғау бөлiмдерiнде Өзен кен орнындағы жұмыскерлердiң және қоршаған ортаның қауiпсiздiгiн қамтамасыз ететiн шаралар қарастырылады.

АННОТАЦИЯ

Дипломный проект состоит из семи основных частей:

• геологическая;
• система разработки в месторождениях;
• техника и технология в добычи нефти и газа;
• спец часть;
• экономическая;
• охрана труда;
• охрана окружающей среды.

В геологической части рассматривагтся геологическая изученность, нефтегазоносность, характеристика толщин, коллекторных свойств продуктивных объектов и их неоднородности, местоположения месторождений, стратиграфия, тектоника, анализ геологических и извлекаемых запасов нефти и газа.

В части система разработки в местораждениях рассматривается приведен анализ текущего состояния разработки, контроль за разработкой пластов состоянием и эксплуатацией скважин и скважинного оборудования, режим разработки, способ воздействия углеводородов на пласт.

В техника и технология в добычи нефти и газа части рассматривается подробно описывает-ся фонд скважин, анализ системы сбора и подготовки скважинной продукции, а также анализ работы скважины оборудованный штанговым глубинным насосом, технология нефти и газа, характеристика метода эксплуатаций скважин, мероприятия по борьбе с трудностями в эксплуатаций скважин.

В спец части рассматривается выбор оборудований при борьбе с воздействием газа на работу скважин оборудованным штангового глубинным нососом.

В экономической части дан расчет основных экономических показа-телей и годового экономического эффекта.

В разделах охраны труда и охраны окружающей среды, рассматри-ваются мероприятия, обеспечивающие безопасность работающих и охрану окружающей среды на месторождении Узень.

КІРІСПЕ

Қазақстан Республикасы үшін ең басты экономикалық мәселе материалдық - техникалық базаны жасаудың маңызды бөлігі ауыр индустрияға тиесілі, және оның ішінде алдымен энергетика, қара металлургия, мұнай, газ, химия және мұнайхимия өнеркәсіптері, машина жасау.

Қазіргі кезде материалдық өндірістің бірде - бір саласы мұнай мен газ өнеркәсібінің өнімін пайдаланбай дами алмайды

Өндіру тиімділігін жоғарлатуға рационалды игеру жүйелерін қолдану, бұрғылау жұмыстарының технологиясын жетілдіру, олардың техникалық жабдықталуын жақсарту, қабаттар мұнай бергіштігін арттырудың қазіргі жаңа әдістерін кеңінен еңгізу және прогрессивтік технологиялық процестерді пайдалану арқылы қол жеткізуге болады.

Бұл дипломдық жобада Қазақстан республикасының Манғыстау облысында Өзен мұнай-газ кен орны қарастырылған.

Өзен кенорны 1961 жылы ашылды. 1964 жылы игеріліп басталды. Мұнайдың бастапқы геологиялық қорлары 1млрд. тоннаға бағаланды.

Өзен мұнайы сирек кездесетін ерекшелігімен айқындалады. Құрамында парафин мөлшерінің жоғарлығынан ол +32˚С - +33˚С температурада қатып қалады. Жер қабаттарының қысымымен мұнай сұйық қалыпта болса, жоғары шыққанда қара май, көмірсутекті метаны көп, күкірті аз, 20% - ға дейін парафинді және асфальт - смолалы заттар бар.

Кәсіпшілік өнімнің қажетті түрлерінің арасында мұнай, газ және олардың өңделген өнімдері бірінші орынды алады. Энергетикалық ресурстардың барлық түрлері (су, көмір, жанар май, атомдық энергия және тағы басқалар) 2/3 жуық қажеттілігі көмірсутектермен қамтамасыз етіледі. Қазіргі уақыттың транспортың және көптеген қозғалысты техникаларды жанар - жағар материалдарсыз елестетуге болмайды, олардың негізі мұнай және газ болып табылады. Бұл жердің байлықтары үлкен көлемде өндіріледі және пайдаланылады.

1994 жылы қараша айында ұйымдастырылған «Өзенмұнайгаз» өндіріс филиалынан 1996 жылы №1 мұнай газ өндіру басқармасы (МГӨБ) құрылды. Басқарманың негізгі қызметі шикі мұнайды және газды өндіру болып табылады. Өндіріс аланының жалпы алаңы 8495га.

Кен орнының өндіру қоры винтті сорап, штангалық сораптық және батырмалы электр ортадан тепкіш сораптық тәсілімен өндіріледі. Мұнай скважиналарын штангалық сораптармен пайдалану тәсілі кеңінен қолданылады. Бұл тәсіл механикаландырылған өндірудің негізгі тәсілдерінің бірі болып табылады және ол қазіргі уақытта 87, 8% құрайды.

Штангалық тереңдік сорапты пайдалану кезінде скважиналардың өнімі және өнім беру коэффициенті төмен скважиналар көп кездеседі, олар: плунжердің цилиндрге орналастыруына, сорап тетіктерінің тозуына, құбырлардың және штангалық сораптардың деформациясына, сорап қабылдауындағы газ мөлшерінің көптігіне, өнімдегі құм мөлшерінің жоғарлығына, скважина оқпанының қисаюына, парафин және минерал тұздарының бөлінуіне байланысты болады.

Жобаның негізгі мәселесі - Өзен кен орнында ШТСҚ - мен жабдықталған ұңғының жұмысына газдың әсерін талдау және онымен күресу үшін жабдықтарды таңдау.

1 ГЕОЛОГИЯЛЫҚ БӨЛІМ

1. 1 ЖАЛПЫ МӘЛІМЕТ

Өзен кен орны Маңғыстау түбегінің геологиялық әдебиеттерде Оңтүстік Маңғыстау ойысы деп аталатын оңтүстік шөл дала бөлігінде орналасқан.

Әкімшілік жағынан кен орын территориясы Маңғыстау облысы құрамына кіреді. Ең жақын елді мекен - Жаңаөзен қаласы, ол кен орын аумағынан оңтүстікке қарай 8-15 км-де орналасқан. Оның батысынан 80 км жерде - Жетібай қаласы, ал 150 км - Ақтау қаласы орналасқан.

Орографиялық жағынан Оңтүстік Маңғыстау ауданы теңіз жаққа, яғни оңтүстік-батысқа қарай сәл көлбеуленген төмпешікті үстірт түрінде, оның абсолютті белгілері солтүстігінде +260 м және оңтүстігінде +24 м. Ауданның орталық және оңтүстік бөлігінде үлкен ойпаттар бар, олардың ішіндегі ең ірісі минималды абсолюттік белгісі -132 метр болатын Қарақия ойпаты болып табылады.

Аудан рельефі өте күрделі құрылысымен сипатталады. Оның орталық бөлігін Өзен және Түнқарақшы ойпаттарының ортасында жатқан үстірт алады. Үстірттің абсолюттік белгілері солтүстігінде +260 м және оңтүстігінде +200 м. Өзен ойпаты 500 км ² ауданды алады. Ойпаттың түбі жыралармен кескіленген. Минималды абсолюттік белгісі +31 м.

Қарастырылып отырған аудан топырағы мен өсімдіктерінің сипатына қарай шөлді аймаққа жатады. Ауданның шөл далалары негізінен су көзі жетіспеушілігінен және өсімдік жабынының маусымдылығынан пайдаланылмайды.

Аудан климаты күрт континентальды, шөлейтті, тәуліктік температураның күрт өзгеретіндігімен, ыстық, құрғақ жазымен және салыстырмалы суық қысымен сипатталады. Жазда максималды температура +45 °С, қыста минималды температура -30 °С-қа дейін төмендейді.

Ауданда күшті желдер соғады. Қыста қар аз. Атмосфералық жауын-шашын сирек және негізінен көктем-күз мезгілінде жауады. Атмосфералық жауын-шашынның орташа жылдық мөлшері 100 мм шамасында болып келеді.

Жаңа Өзен қаласына ауыз су Сауысқан-Бостанқұм массивтеріне бұрғыланған геологиялық скважиналардан 70 км суөткізгіш құбырлармен тасымалданады. Техникалық сумен қамтамасыз ету альб-сеноман горизонттарының жер асты сулары арқылы іске асырылады. Ауданның елді мекендерін тас жол байланыстырады. Облыстың аудан орталықтарын байланыстыратын темір жол бар.

Өзен кен орнында өндірілген мұнай Атырау қаласына және одан ары Ресейге жөнелтіледі. Жолаушы және өндірілген газ Қазақ газ өңдеу зауытына және Ақтау қаласының пластмасса зауытына келіп түседі.

Маңғыстауды зерттеу өткен ғасырдың аяғында басталған. Маңғыстау мұнайының алғашқы белгілерін 1899-1901 жылдары Таспас орлары мен құдықтарының ауданында А. А. Насибьянц тапқан.

Өзен кен орнының көтерілуі 1937-1941 жылдары С. Н. Алексейчик далалық геологиялық зерттеулер жүргізгенде анықталған.

1941-1945 жылдар арасында Маңғыстауда геологиялық зерттеулер жүргізілген жоқ.

1950 жылы ВНИГРИ Б. Ф. Дьяков, Н. Н. Черепанов, Н. К. Трифоновтың жетекшілігімен Маңғыстауға ірі кешенді геологиялық-геофизикалық экспедиция ұйымдастырылды. Бұл коллектив ауданды зерттеуге үлкен үлес қосты. 1951 жылы “Казнефтеобъединение” бас геологы Н. А. Кадин Батыс Қазақстанның геологиясы мен мұнайлылығы бойынша көптеген мәлімет беріп, соның нәтижесінде барлық геологиялық материалдар талданды және

Маңғыстаудың мұнайгаздылық жөнінен болашағы ерекше атап көрсетілді.

1951 жылы трестінің геологиялық-іздестіру басқармасы (директоры К. Н. Тулин, бас геологы А. П. Черняева) Маңғыстау түбегіне бұрғышылар партиясын бағыттады, олар Төбешік алаңында құрылымдық-іздестіру бұрғылау жүргізе бастады.

1957-1961 жылдары Маңғыстаудың өндірістік мұнайгаздылығы жөніндегі мәселелер шешілді. Бұл мақсатта ВНИГРИ мұнайды іздеу және барлауға үш аудан ұсынды. Қазан құрылымын бұрғылаудың нәтижесі болмады, Төбешік алаңында мұнай кен орны анықталды, бірақ ондағы мұнай ауыр, шайырлы және барлауға тиімсіз болып шықты, ал Жетібай және Өзен құрылымдары аумағында мұнайгаз кен орындары анықталды. 1961 жылы желтоқсанның басында 1248-1261 м аралығындағы N1 скважинаны сынағанда 10 мм штуцерден тәуліктік шығымы 80 м ³ фонтан алынды. Горизонттың өндірістік бағалануы 1962 жылы сәуірде 3 режимде сынаумен берілді. Ал 1963 жылы наурыздың басында осы горизонттағы 2 және 22 скважиналардан мұнай фонтандары атқылады.

Өзен кен орнын өнекәсіптік меңгеруді жеделдету мақсатында КСРО үкіметінің 1963 жылы 7 қыркүйектегі қаулысымен Шевченко (қазіргі Ақтау) қаласында “Мангышлакнефть” бірлестігі құрылды да, Өзен экспедициясы соның құрамына енді.

1965 жылы ВНИГРИ Өзен кен орнын игерудің бас схемасын жасады және ол Миннефтепром комиссиясымен бекітілді. Онда кен орнын игерудің басынан бастап қабат қысымы мен температурасын көтеріп ұстау, одан 4 пайдалану объектісін бөліп алу, соның ішінде І объект - ХІІІ+ХІV горизонттар, ІІ объект - XV+XVІ горизонттар, ІІІ объект - XVІІ горизонт, 4 объект - XVІІІ горизонт, негізгі пайдалану объектілері бойынша кен орнын айдау скважиналарымен 4 км блоктарға бөлу, барлық объектілерді бір уақытта жеке блоктармен игеруге қосу, ІІІ объектіні нұсқа сыртынан су айдау жүйесі арқылы игеру, ІV объектіні қабат қысымын көтерусіз, аралас режимде игеру сияқты мәселелер жан-жақты қарастырылып, талқыға салынды. Бірақ кен орнының су айдауға дайын еместігіне байланысты XІІІ-XVІІІ горизонттар 2, 5 жыл бойы ешбір әсер етусіз, табиғи серпінді су арынды режимде игерілді.

Өзен кен орнының барлық өнімді горизонттары бойынша әсер етудің қолданыстағы жүйесінің тиімсіздігінен скважиналар шығымы төмендей берді. 1971 жылға дейін су айдау көлемінің өсуіне қарамастан жылдық өндіру өсіміне тек өндіру скважиналары қорының артуы арқылы ғана қол жеткізілді.

Негізгі алаңдар мен горизонттар бұрғыланып біткеннен соң мұнай өндіру төмендеді және скважиналар өнімінің сулануы қарқындады.

1974 жылы жасалған игеру жобасында келесі мәселелер қарастырылып, шешім қабылданды. Әрбір горизонт жеке игеру объектісі болып табылады, өнімді горизонттар ені 2 км блоктарға айдау скважиналары қатарларымен бөлінеді, жаңа скважиналар әрбір горизонтқа жеке бұрғыланады, ыстық су айдаудың жобалық көлемі ұлғайтылды және кен орнын 1979 жылға қарай толығымен ыстық суға көшіру ұйғарылды.

Соңғы шарттың орындалуы қосымша 49, 3 млн. т. мұнай алуға мүмкіндік берер еді. Бірақ жоба орындалмады да, ыстық суға көшу толығымен 1983 ж. ғана аяқталды.

Өнімді горизонттардан мұнайды алу ерекшеліктері мұнайдың қорын игеру сипатының күрделі екенін көрсетті. Күрделі жағдайларда тек блоктық су айдау жеткіліксіз болғандықтан кейін сатылық-термалдық су айдау, фигуралық су айдау сияқты технологиялар қолданылды. Бұл технологиялар кен орнын игерудің тиімділігін арттыруға жәрдемдесті.

Қазіргі кезде ыстық су әртүрлі қондырғыларда дайындалады. Ыстық суды дайындауға көп шығын шығатын болғандықтан ыстық су айдаудың циклдік әдісі игерілген. Оның мағынасы өнімді қабатқа берілген көлемде бірде ыстық, бірде салқын су айдалады. Ыстық су айдау процесінде қабаттың жабыны мен табаны қыздырылады. Бұл жағдайда салқын су қабаттың қызған жабыны мен табанынан келетін жылу арқылы жылиды, ал артынан салқын су айдағанда ыстық су қабатқа қарай ысырылады.

1. сурет Өзен кен орнының орналасуы.

1. 2 СТРАТИГРАФИЯ

Өзен кен орнында терең барлау нәтижесінде бұрғылаумен қалыңдығы шамамен 3600 м шөгінді мезозойлық жыныстардың қабаты ашылған, оның құрылымында триас, юра, бор, палеоген, неоген және төрттік шөгінділері орын алады. Олардың былай белгіленуі скважина үлгітастарын зерттегенде алынған палеонтологиялық мәліметтерге және Маңғыстаудың басқа аудандарының ұқсас шөгінділерімен салыстыруға негізделген. Бөлімдер, ярустар және подярустар арасындағы шекаралар шартты, негізінен электрокаротаж бойынша жүргізілген. Соңғы кезде микрофауна мен тағы басқа зерттеулер арқасында қолда бар стратиграфиялық үлгілерді өзгертуге және анықтауға мүмкіндік туып отыр.

Өзен кен орнының мұнайгаздылығы юра және кейде бор шөгінділерімен байланысты. Кен орынның геологиялық қимасында бор және юра шөгінділеріне қарасты 26 құмды горизонттары анықталған. І-XІІ горизонттар жасы бор - газды, жоғарғы және орта юраның XІІІ-XVІІІ горизонттары -мұнай-газды, жеке күмбездерде төменгі юраның XІX-XXІV горизонттары мұнай-газды болып келеді.

Пермь-триас (РТ) шөгінділері Өзен кен орнының ең көне жыныстары болып табылады.

Пермь-триас жүйесі (РТ) .

Жоғарғы пермь терең метаморфизм іздері бар күңгірт полимикті құмтастармен және қара сланецтермен кескінделген. Төменгі триас (Т) шөгінділері қоңыр аргиллиттермен және орта түйіршікті құмтастармен орын

алады. Бұл шөгінділердің оңтүстік Маңғыстаудағы қалыңдығы шамамен

440 метрге жетеді, оның жабынында шайылудың ізі байқалады.

Оленек және орта триас жыныстары құмтастар мен қышқылды туфтар қабатшалары бар қара және қарасұр аргиллиттер, әктастар, алевролиттердің біртұтас, едәуір біртекті тобын құрайды. Бұл шөгінділер жалпы қалыңдығы 1500-1600 метр болатын біртұтас оңтүстік Маңғыстау тобына бөлінген.

Юра жүйесі (J) .

Юра жүйесі шөгінділерінде барлық үш бөлім де кездеседі: төменгі, орта және жоғарғы, жалпы қалыңдығы 1300 метрді құрайды.

Төменгі бөлім (J ₁ ) .

Қиманың төменгі юра бөлігі құмтастар, алевролиттер мен саздың араласуынан тұрады. Құмтастар сұр және ақшыл сұр, көбіне ұсақ және орта түйіршікті болып келеді. Ірі түйіршікті түрлері қиыршық тас түйіршіктері қоспасымен бірге сирек те болса кездеседі. Кейде құмтастар ақшыл сұр алевролиттерге немесе сазды құмтастарға ауысады.

Құмтастар мен алевролиттер цементі сазды немесе сазды-кремнийлі болып келеді. Саздардың түсі сұр және күңгірт, кейде қоңыр. Олар әдетте аргиллитке ұқсас және көмір тектес затпен байытылған. Құмтастар, алевролиттер мен саздардың алмасуы негізінен қиғаш қабатталады. Төменгі юраның жабынында сазды бүйрек тәрізді құрылым дамыған, оның қалыңдығы шайылу нәтижесінде күрт өзгерістерге ұшыраған. Төменгі юра шөгінділерінің қалыңдығы 120-130 метр. Төменгі юра қимасында XXІV-XXV екі өнімді горизонт айқындалған.

Ортаңғы бөлім (J ₂ ) .

Оңтүстік Маңғыстаудың орта юра шөгінділері мұнайгаздылығы жағынан ең ірісі. Сондықтан орта юраны бөлшектеп стратиграфиялық мүшелеу өнімді горизонттарда олардың корреляциясын айқындаумен тығыз байланысты. Орта юрада жалпы қалыңдығы 700 метр аален, байос және бат ярустары айқындалады.

Аален ярусы (J ₂ a) .

Аален ярусы негізінен мортсынғыш, құмды-галькалы жыныстардан

құралған және орта юра қимасының базальді қабаты ретінде қарастырылуы мүмкін. Ярустың қимасында сұр және қоңыр әртүрлі түйіршікті құмтастар басым, олардың арасында орта және ірі түйіршіктілері кең жайылған. Кейде соңғылары гравелиттермен алмасады. Аален құмтастары мен гравелиттерінің цементі негізінен сазды, кейде карбонатты және байланысқыш түрлі болады. Біршама көп жұқа қабаттар түрінде құмтастар мен гравелиттер арасында ұсақ галькалы конгломераттар да кездеседі. Саздар әдетте, сұр, қарасұр, кейде қоңыр түсті, тығыз, аргиллитке ұқсас. Ярустың жалпы қалыңдығы 330 метр. Аален мен байос ярустары арасындағы шекара XXІІ горизонттың табанымен өтеді.

Байос ярусы (J ₂ b) .

Байос шөгінділері ең көп және барлық жерде тараған. Байос ярусының шөгінділері негізінен арасында көмір қабатшалары бар алевролиттер мен саздардан құралған континентальды фациялармен белгіленді. Байос ярусы қимасының төменгі бөлігінде сазды және алевролитті жыныстар, жоғарғы бөлігінде құмтасты жыныстар басым. Олардың қалыңдығы 500-520 метр аралығында өзгереді. Зерттеулер кешені бойынша байос ярусының шөгінділері екі подярусқа бөлінеді.

Төменгі байос (J ₂ b ₁ ) .

Бұл подярустың шөгінділерінің жалпы қалыңдығы 470 метр және саздар, құмтастар мен алевролиттердің, көмір тектес заттың қабатшалары алмасуымен көрінеді. Жыныстар негізінен жұқа қабаттармен қатталады. Құмтастар мен алевролиттердің түсі негізінен сұр және ақшыл сұр, кейде қоңыр және сары да болады. Сирек қарасұр түсті құмтас-алевролит жыныстар да кездеседі. Саздар көбіне қарасұр, тіпті қара, кейде қоңыр түсті болады.

Өзен кен орнының төменгі байос шөгінділерінде XXІІ, XXІ, XX, XІX, XVІІІ және XVІІ горизонттар орналасқан.

Жоғарғы байос және бат ярустары (J ₂ b ₂ +bt) .

Олардың шөгінділері арасында саз қабатшалары бар біршама қалың

құмтастар мен алевролиттер қабаттарынан тұрады. Құмтастар сұр, қоңыр-сұр, нашар және орташа цементтелген.

Алевролиттер сазды, құмтасты, ірі түйіршікті және құрамы айқын емес. Саздар қара қоңыр-сұр болып келеді. Байос және бат шөгінділерінің арасындағы шекара шартты түрде XV горизонттың табанымен өтеді. Жоғарғы байос-бат шөгінділерінің қалыңдығы 100-150 метрді құрайды.

Жоғарғы бөлім (J ₃ ) .

Жоғарғы юра бөлімінде негізінен теңіз шөгінділері мен жануарлар қалдықтары түрінде кездесетін келловей, оксфорд және кембридж ярустары ерекшеленеді.

Келловей ярусы (J ₃ k) .

---

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс