Сомасы ағаш шығыны опилка шығыны

Мазмұны

КІРІСПЕ

ТАҚЫРЫПТЫҢ ӨЗЕКТІЛІГІ. Нарықтық экономиканың даму барысында, кәсіпорынды басқаруда бухгалтерлік есебінің рөлі мен қажеттілігі артуда. Тауар өндірушілер арасындағы бәсекелестіктің өсуінің, нарық коньюнктурасының жиі өзгерістерінің жағдайларында, кәсіпорынды басқаруда оперативті және тактикалық басқару шешімдерін қабылдау мақсатында шынайы және аналитикалық ақпарат қажет.

Қазіргі заман өзгерістері жағдайында кәсіпорын жұмысын жетілдіру және қадағалауда, бухгалтерлік есептің толыққанды қолданылуы артуда.

Басқару жүйесінде бухгалтерлік есеп маңызды орын алады. Бухгалтерлік есеп өндірістің регионалдық процесстерін, тұтыну, тарату процестерін, кәсіпорынның қаржылық жағдайын, тұрақтылығын сипаттайды және кәсіпорын қызметін жоспарлауға негіз болып келеді. Бухгалтерлік есеп кәсіпорын қызметін көрсетіп қана қоймай, оған әсер етеді. Бухгалтерлік есеп кәсіпорын мүлкінің бар болуының жүйелі қадағалайтын, олардың тиімді қолданылуын және өнімнің өзіндік құнын төмендетудің қосымша резервтерін айқындаушы құрал болып келеді.

Қазақстан Республикасында бухгалтерлік есеп «Бухгалтерлік есеп» туралы заңымен регламенттеледі.

2005 жылдан бастап Қазақстанның көптеген кәсіпорындары Халықаралық қаржылық есеп стандарттарын қолдана бастады. Халықаралық стандарттарда әр стандарттың қолдану мақсаты, қадағалау аясы, қолдану сферасы айқындалып көрсетілген. Осыған орай Қазақстан Республикасының Қаржы Министрлігінің «ҚЕХС бойынша қаржылық есеп беруші кәсіпорындар үшін бухгалтерлік есептің жоспарлы жұмысшы шоттарын қолдану нұсқаулықтарын бекіту жайлы» 2005 жылы 22 желтоқсанда бұйрық шықты.

Бухгалтерлік есепте өнім есебіне ерекше көңіл бөлінеді. Кәсіпорынның өнідіріс процессінің және басты мақсатының қорытындысы ретінде дайын өнімді қарастырамыз. Дайын өнім дегеніміз - өндіріс аясынан шығарылатын, негізгі және қосалқы цехтарының сатуға арналған өнімі. Дайын өнімнің өндірісте жасалғаны, оның біртұтастығы, стандартпен немесе техникалык шарттарға сәйкестігі, техникалық бақылау (сынау) кызметінен өткендігі, паспорты, сертификаты (яғни сапасы) және баскадай құжаттармен куәландырғаны, қоймаға тапсырылғаны, тапсырыс берушілердің кабылдап алғаны және басқа жайлары - міндетті түрде актімен рәсімделеді. Дайын өнім есебінің негізгі мақсаттары:

- шығарылған өнімнің сапасына, жоспардың орындалуына.
ассортименті бойынша жоспардың орындалуына бақылау
жүргізу,

- кәсіпорынның қүрылымындағы бірліктерде және қоймалар
бойынша өнімнің бар болуының және қозгалысының есебі,

- өнімнің табыстылығын анықтау (оның түрлері
бойынша),

- өнім түсіру бойынша жоспардың орындалуына және
уақытында есеп айрысуларга бақылау жүргізу.

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫСТЫҢ МАҚСАТЫ- кәсіпорындағы дайын өнім есебіне, дайын өнім есебі бойынша құжат айналымына, дайын өнім есебінің ерекшеліктеріне жалпы сипаттама беру.

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫСТЫҢ МІНДЕТТЕРІ:

- өнім, жұмыстың, қызметтің түсінігінің және есебінің теориялық аспектілерін қарастыру;

-өнімнің, жұмыстың, қызметтің есебінің кәсіпорында ұйымдастырылыуын сипаттау;

- дайын өнім есебінің ерекшеліктерін қарастыру

ЗЕРТТЕУ ОБЪЕКТІСІ МЕН ПӘНІ «Семей ет комбинаты» ЖШС өнімнің шығару есебі, аудиті және талдауы. Егер кәсіпорын дұрыс саясат ұстанатын болса, онда бұл кәсіпорынның өнімі тек біздің аймаққа ғана емес, бүкіл республикамызға, тіпті дүниежүзіне таралуы мүмкін. Ал бұған дәлел тағы да дүниежүзілік беделді тауарлар. Мысалға, автокөліктің ішінде Мерседес-бенс, электрондық өнімдер ішінде Сони, спирттік емес ішімдіктер ішінде Кока-кола, тағы да сол сияқты тауарларды жатқызуға болады.

Қазіргі таңда «Семей ет комбинаты» ЖШС тарихы тереңнен келе жатқан кәсіпорындардың бірі. Бұл кәсіпорын республикамыздың әлеуметтік- экономикалық мәселелеріне ат салысып отырған үлкен ұйым. Сондықтан да бұл кәсіпорынға келешекте тек қана дамуды мақсат ету керек.

ҒЫЛЫМИ ЖАҢАЛЫҒЫ - осы тақырыптың аз мөлшерде зерттелгені, сондықтан халқаралық стандарттар бойынша есептің жүргізілуі әлі де көп әдістемелік нұсқауларды талап етеді. Бұл жұмыста сондай нұсқаулар қарастырылған.

ЖҰМЫСТЫҢ ТӘЖІРИБЕЛІК МАҢЫЗДЫЛЫҒЫ - ұсынылған іс-шаралардың кәсіпорын үшін тиімді нәтижеге әкелетіні.

Дипломдық жұмыс құрылымы кіріспеден, үш негізгі бөлімнен және қорытынды мен қолданылған әдебиеттер тізімінен тұрады.

Жұмыстың бірінші бөлімінде өнімдерді сату есебі мен талдауының теоряилық негіздері қарастырылған.

Екінші бөлімде «Семей ет комбинаты» ЖШС-ның мысалында өнімді сатудың бухгалтерлік есебін ұйымдастыру және талдау ерекшеліктері қарастырылған.

Үшінші бөлімде «Семей ет комбинаты» ЖШС-ның дайын өнімдерді сту есебін және талдауын жетілдіру шаралары өңделген.

1 өнімДерді САТУДЫҢ бухгалтерлік есебін ұйымдастырудың теориялық НЕГІЗДЕРІ

1. 1 Өнімнің өзіндік құны жөнінде түсінік, шығындардың жіктелуі

Ұйымдардың өнімдер өндірудегі (қызметтерді атқару, жұмыстарды орындаудағы) аса маңызды объектілері - шаруашылық қорлары болып табылады. Шаруашылық қорлар құрамына негізгі құралдар, материалды емес активтер, тауарлық-материалдық игіліктер, ақша қаражаттары, инвестициялар, дебиторлық қарыздар кіреді. Тауарлық-материалдық құндылықтар олардың ішіндегі ең бір көлемдісі болып табылады, себебі, бүл игіліктер өндірілетін өнімнің материалдық негізін құрастырады, өндіріліп шығарылатын дайын өнімдердің өзіндік құнының басым бөлігі ретінде олардың бағасын анықтауға негіз болады. Дайын өнімдерді (жұмыстар, қызметтерді) сату нәтижесінде алынған табыс сомасы қандай-да болмасын шаруашылық субъектісінің негізгі табыс көзі болып табылады. Яғни, өндірілетін дайын өнімдер (жұмыстар, қызметтер) өзіндік құнын азайту кәсіпорын ерекше маңызға ие болады. Дайын өнімдер (жұмыстар, қызметтер) сатудан алынған табыс сомасы мен оларды өндіруге жұмсалған шығындар кәсіпорынның қаржылық-шаруашылық нәтижесінің қалыптасуына тікелей әсер ететін элементтер болып табылады.

Бухгалтерлік есеп кәсіпорынның жалпы есеп жүйесіне кіреді және қаржылық және басқарушылық болып екіге бөлінеді. Қаржылық есеп деректері кәсіпорын құпиясы емес, сондықтан да сыртқы пайдаланушыға арналады. Басқарушылық есеп объектілері кәсіпорынның өндірістік шығындары мен табыстары болып табылатындықтан, көптеген әдебиеттерде оны өндірістік есеп деп береді. Өндірістік есеп ақпараты тікелей ішкі басқару мақсатында падаланылады.

Бухгалтерлік есеп жүйесі дегеніміз - кәсіпкерлер мен ұйымдардың операциялары мен жағдайлары жөніндегі ақпаратты жинау, тіркеу және топтастыру жүйесі болып табылады. Қазақстан Республикасының резиденттері болатын міндеттегі тіркеуден өтуі қажет заңды түлғалар мен жеке кәсіпкерлер және де Қазақстан Республикасында тіркелген, бірақ резиденттер болып саналмайтын заңды тұлғалардың филиалдары мен өкілеттіліктері бухгалтерлік есеп жүргізуге және қаржылық қорытынды есепті құрастырып, сәйкес орындарға тапсыруға міндетті. Бұл кәсіпкерлер мен үйымдар бухгалтерлік есепті жүргізуде және қаржылық қорытынды есепті құрастыруда заңдық және әртүрлі нормативтік-құқықтық негіздерге сүйенеді. Олардың қатарында Қазақстан Республикасының "Бухгалтерлік есеп және қаржылық қорытынды есеп жөніндегі" заңын, Халықаралық қорытынды есеп стандарттарын, Ұлттық есеп стандарттарын, Бухгалтерлік есептің Типтік шоттар жоспарын атауға болады.

Нарықтық қатынастардың дамып, нығая түсуі мен өзара бәсекелестіктің ерекше қарқын алуы кәсіпкерлерге қойылатын талаптарды күрделендіруде. Қазіргі кезең талабына сәйкес ақпараттың уақыттылығы, сенімділігі, мәнділігі, маңыздылығы шешуші роль атқарып отыр. Кәсіпкерлік қызметтің жүзеге асырылуы мен оның нәтижелері жөніндегі мәліметтерді жинап, өңдеп, пайдаланушылардың ақпараттық қажеттілігін қамтамасыз етуші бірден-бір жүйе - бухгалтерлік есеп.

Бүгінгі күні өндірістік есеп кәсіпорынның өндірістік шығындары мен табыстарын бақылауға, өндірістік-коммерциялық және қаржылық қызмет рентабельділігін көтеру резервтерін анықтаумен айналысады. Бұл есеп дайын өнімдерді (жұмыстар, қызметтерді) өндіру және сатумен байланысты барлық операцияларды айқын сипаттауы қажет. Өндірістік есептің негізгі бөлімдері төмендегідей болады:

шығындар мен табыстар түрлері бойынша есеп жүргізу;

жауапкершілік орталықтары бойынша есеп жүргізу;

шығындар мен табыстар есебін өнімдер (жұмыстар, қызметтер) бойынша есепке алу.

Шығындар мен табыстар түрлері бойынша есеп жүргізу есепті кезеңде өнімдер (жұмыстар, қызметтер) өндіру барысында кәсіпорында қандай шығындардың орын алғанын және олардың сату барысында қалай өтелгенін көрсетуі қажет. Жауапкершілік орталықтары бойынша есеп жүргізу шығындар мен табыстардың кәсіпорынның құрылымдық бөлімшелерінің қызметінің нәтижесін бақылау мақсатында олардың арасындағы бөлінуін көрсетеді.

Шығындар мен табыстар есебін өнімдер бойынша есепке алу әрбір өндірілген өнім (жұмыстар, қызметтер) рентабельділігін анықтауға мүмкіндік береді. Бүгінгі күні өндірістік есеп тек өнімдерді өндіруге жұмсалған шығындарды есепке алып, олардың өзіндік құнын анықтаумен ғана шектелмейді, оған қоса дайын өнімдер есебін жүргізіп, оларды сату нәтижесін анықтаумен де айналысады. Басқару есебі құрамы бойынша өндірістік есептен кең ауқымды қамтиды, себебі басқару функциялары арқылы ол өндірістік есепті кәсіпорын шығындары мен табыстарын басқару жүйесіне айналдырады.

Басқару есебінің шын мәніндегі маңызды бөлімі ол өндіріске жүмсалған шығындар мен өндірілген өнімдер өзіндік құнының есебін жүргізу болып табылады. Дайын өнім деп барлық технологиялық процесыньщ стадияларынан өткен, негізгі және қосалқы цехтарының сатуға арналған өнімді айтады. Дайын өнім - қоймаға немесе тапсырушыға қабылданған белгілі техникалық шарттарға және стандарттарға сәйкес толық өңделіп біткен бұйым және жартылай фабрикат. Дайын өнімнің өндірісте жасалғаны, оның біртұтастығы, стандартпен немесе техникалық шарттарға сәйкестігі, техникалық бақылау (сынау) қызметінен өткендігі, паспорты, сертификаты (яғни сапасы) және басқадай құжаттармен куәландырғаны, қоймаға тапсырылғаны, тапсырыс берушілердің қабылдап алғаны және басқа жайлары - міндетті түрде актімен рәсімделеді.

Дайын өнімге сыртқа, өзінің күрделі құрылысы және әлеуметтік саласы үшін істелген өндірістік сипаттағы жұмыстары және көрсетілген қызметтері, сондай-ақ өткізу үшін өздері шығарған шала өнімдердің құнын жатқызады. Өнім (жұмыстар, қызметтер) өндіру және өткізу жоспарының орындалуы субъект қызметін сипаттайтын негізгі көрсеткіш болып табылады.

Субъект тұтынушылармен жасасқан шаруашылық шарттарын орындау ретінде өз өнімін өткізеді, жұмыс істейді және қызмет көрсетеді. Өнімнің бір бөлігін ол өзінің өнім сату жөніндегі сауда жүйесі арқылы өткізе алады. Субъектінің ең маңызды міндеті - өнімнің саны, номенклатурасы, жеткізу мерзімдері, сапасы және басқа талаптары бойынша шарт міндеттерін орындау. Сатып алушыларға (әрбір өндіруші кәсіпорын, сондай-ақ сатып алушы болып табылады) жеткізілген өнімнің дер кезінде төленуі әрбір субъектінің және бүтіндей алғанда республика экономикасының тұрақты жұмыс істеуінің ажыратылмайтын шарты болып табылады. Дайын өнімді есептеу үшін 1320 "Дайын өнім" деп аталатын активті инвентарлық (мүліктік) шот пайданылады. Дайын өнім кәсіпорынның айналым қаражатының құрамына кіреді және ол қаржылық есеп беруде нақты өзіндік құны бойынша көрініс табады.

Дайын өнімнің нақты өзіндік құны есептік кезең (ай) аяқталғаннан кейін ғана анықталады. Ағымдағы есептік кезеңде өнім тұрақты түрде қозғалыста (шығару, босату, жөнелту, сату) болады, сондықтан өнім ағымдағы есеп үшін есептік бағасы бойынша шартты түрде бағаланады, ол үшін (есептік бағасы) дайын өнімнің өткен айдағы нақты өзіндік құны, тіркелген бағасы пайдаланылуы мүмкін. Есептік кезеңнің соңында ауытқудың пайызы мен сомасын есептеу жолымен шығарылып, оның есептік бағасын нақты өзіндік құнына дейін жеткізеді. Ауытқудың пайызы мен сомасы ай ішінде түскен және ай басындағы өнімнің қалдығынан есептелінеді. Ауытқу кәсіпорынның экономикасын немесе артық жұмсалғанын көрсетеді, олар да дайын өнімнің шотында есептелінеді: экономикасы (үнемделгені) - қызыл жазумен, ал артық жұмсалғаны - әдеттегі (дағдылы) - жазумен жазылады.

Ауытқудың пайызын келесі формула бойынша есептейді:

Ауытқудың пайызы=(Ауытқу сомасы/(Қалдық+Есептік құны бойынша түскен түсімдер) ) х 100%

Бухгалтерлік шоттар есебінде нақты шығынның есептік құннан ауытқуын келесі шартты сызба бойынша көрсетуге болады:

Кесте 1 - Кәсіпорында есепті кезең барысында жүргізілген процесстер бойынша есептік бағасы

Есептік кезеңнің соңында және калькуляциялық процесс аяқталысымен дайын өнімнің өзіндік құны анықталды, ол мынаны құрады:

- А бұйымы-23 теңге;

-Б бұйымы-87 теңге.

Ауытқудың пайызы мынаны құрады:

-А бұйымы бойынша =

-Б бұйымы бойынша =

Сатылған өнімнің ауытқу сомасы мынаны құрады:

-А бұйымы бойынша=17x8%= 13600 теңге- экономия (үнемделген) ;

-Б бұйымы бойынша=63х8 _, 05%=50715 теңге- артық жұмсалған.

Ауытқу пайызын есептеу және ауытқу сомасына бухгалтерлік есепте келесі жазбалар жазылады:

- қызыл жазу әдісімен: 1320 шоты дебеттеледі де, 8110 шоты кредиттеледі-(2) теңгеге;

Содан соң осы операциямен бір мезгілде 7010 шоты дебеттеліп, 1320 шоты кредиттеледі - (13600) теңгеге;

- өнімнің нақты өзіндік құнына жеткізу үшін әдеттегі (дағдылы) жазу жазылады: ол кезде 1320 шоты дебеттеліп, 8110 шоты кредиттеледі - 7 теңгеге, содан соң осымен бір мезгілде 7010 шоты дебеттеліп, 1320 шоты кредиттеледі - 50715 теңгеге.

Дайын өнімді қабылдау - тапсыру накладной бойынша немесе өнімді шығару жиынтығы бойынша өндірістен қоймаға кірістеледі.

Қабылдау - тапсыру құжаты (накладнойы) цехта екі дана етіп жазылады. Дайын өнімді қоймаға тапсырғаннан кейін, накладнойдың бір данасы қоймада, екіншісі цехта қалады. Экономиканың әр түрлі салаларында қабылдау -тапсыру құжатының (накладнойының) арнайы (немесе арнаулы) бланкілері қолданылуы мүмкін.

Дайын өнімнің өзіндік құны - кең көлемді, көп түрлі және өзгермелі экономикалық категория. Ол - кәсіпорынның өнімдерді өндіру мен сату шығындарын көрсететін сапалық көрсеткіш. Өзіндік құн төмендеген сайын пайда мен өндіріс рентабельділігі сәйкесінше жоғары болады.

Кәсіпорын үшін өнімнің өзіндік құнын анықтау қажет, себебі сол арқылы өндіріс пен жеке өнім түрлерінің рентабельділігі, ішкі өндірістік шаруашылық есеп, өнімнің өзіндік құнын азайту жолдары, өнімнің бағасы, енгізілген жаңа техника, технологияның экономикалық тиімділігі, осы көрсеткіш бойынша жоспардың орындалуы анықталады.

Өнімнің өзіндік құны кәсіпорын жұмысына тікелей тәуелді және тәуелсіз әртүрлі шығындардан құралады.

Өнімнің өзіндік құны жөнінде шынайы ақпарат алудың бір шарты өнім құнына кіретін шығындардың ғылыми негізделген түрде жіктелуі.

Өндірістік шығындар құрамы бойынша, түрлері бойынша, пайда болу орындары мен апарылатын көздеріне қарай жіктеледі.

1) Құрамына қарай шығындар бір элементтік, кешендік болады. Бір
элементтік шығындар деп бір элементтен тұратын, материалдар, еңбек ақы,
амортизация және басқалары.

Кешендік шығындар бірнеше элементтерден тұрады, мысалы, құрамына материалдар, еңбек ақы және басқалары кіретін цех немесе жалпы зауыттық шығындар.

2) Шығындар түрлері бойынша экономикалық элементтер
және калькуляциялay баптары бойынша топтастырылады.

Өнімдер (жұмыстар, қызметтер) өзіндік құнына кіретін шығындар құрамы сәйкес нормативтік актілермен анықталады, оның ішінде "Өнімдер (жұмыстар, қызметтер) өзіндік құнына кіретін өнімдер (жұмыстар, қызметтер) өндіру және сату шығындарының құрамы және салық салу барысында есепке алынатын қаржылық нәтиженің қалыптасуы жөніндегі Ереже бойынша барлық кәсіпорындар үшін экономикалық бір типтес шығындар элементтері бекітілген:

- материалдық шығындар;

- еңбек ақы төлеу шығындары;

- әлеуметтік қажеттіліктерге аударымдар;

- негізгі қорлар амортизациясы;

- басқада шығындар.

Шығындарды элементтері бойынша топтастыру өнімді өндіруге жұмсалған нақты шығындарды, жалпы шығындар сомасындағы жеке элементтердің арақатынасын көрсетеді.

Жекелеген өнімдердің өзіндік құнын есептеу үшін өндірістік кәсіпорындар шығындарды калькуляциялау баптары бойынша топтастырады. Шығындар номенклатурасын әрбір кәсіпорын өз спецификалық ерекшеліктерін ескере отырып, өздері бекіте алады. Олардың жалпы тізімі салалық өнімдер есебі мен өзіндік құнды калькуляциялау жөніндегі нұсқаулары бойынша анықталған. Жалпылама түрде калькуляциялау баптарына келесі түрде болады:

- шикізаттар мен материалдар;

-сатылып алынатын және құрастырушы өнімдер, жартылай фабрикаттар;

- қайтарылған қалдықтар (шегеріледі) ;

- технологиялық мақсаттағы отын және энергия;

- өндірістік жұмысшылар еңбек ақысын төлеу шығындары;

- әлеуметтік қажеттіліктерге аударымдар;

- жабдықтарды ұстау және күту шығындары;

- жалпы өндірістік шығындар;

- жалпы шаруашылық шығындар;

- ақауға байланысты зиян;

- коммерциялық (өндірістен тыс) шығындар;

- басқада өндірістік шығындар.

3) Пайда болу орнына қарай шығындар өндірістер, цехтар, бөлімшелер,
басқа да кәсіпорынның құрылымдық бөлімшелері бойынша, яғни
жауапкершілік орталықтары бойынша топтастырылады және есепке алынады.

4) Шығындарды апару объектілеріне байланысты, яғни өнімдер,
жұмыстар, қызметтер бойынша олардың өзіндік құнын анықтау мақсатында
топтастыру.

Өнімдердің өзіндік құнын анықтаудың ең қарапайым тәсілі жалпы жиынтық шығындар сомасын өндіріс көлеміне, яғни өнімдер санына бөлу. Бүл тәсілді кәсіпорын тек бір ғана өнім түрін өндірген жағдайда пайдаланылады. Күрделірек тәсіл - шығындар баптары бойынша калькуляциялау. Мұнда тура шығындар өнімдерге тікелей апарылады, ал жанама шығындар арнайы базалар мен бөлу коэффициенттері арқылы өнімдер түрлері арасында бөлінеді.

Жоғарыда қарастырылған шығындардың топтастырылуы өнімдердің өзіндік құнын калькуляциялау жүйесіндегі белгілі-бір функцияларды сипаттайды, бірақ шығындарды басқару есебіндегі міндеттерге толық жауап бермейді. Басқару есебіндегі басты мақсат шығындарды топтастыру арқылы басшының дұрыс, негізделген шешім қабылдауына жағдай жасау.

Экономикалық дамыған елдерде басқару есебін ұйымдастыру тәжірибесі бойынша шығындар есебін жүргізу бағыттары бойынша шығындарды топтастырудың әртүрлі варианттары қарастырылады. Шығындар есебінің бағыты дегеніміз өндірістік шығындардың жекелеген есебін қажет ететін қызмет саласы. Ішкі ақпаратты пайдаланушылар зерттеу мәселелері бойынша ақпаратпен қамтамасыз етуді қажет ететін есеп салаларын анықтайды.

Ең алдымен үш шығындар түрлері жөнінде ақпарат жиналады: материал-дық шығындар, еңбек ақы шығындары, үстеме шығындар. Жинақталған шығындар келесі есеп бағыттары бойынша бөлінеді:

- өндірілген өнімнің өзіндік құнын калькуляциялау және бағалау мақсатында;

- басқару шешімдерін жоспарлау және шешім қабылдау мақсатында;

- бақылау және реттеу қызметтерін жүзеге асыру мақсатында.

Осы үш есеп бағыттары бойынша ендігі кезекте тікелей басқару мақсаты бойынша шығындарды жіктейді.

Кәсіпорын қызметінің функциялары бойынша өндірістік шығындар жабдықтау-дайындау шығындары болып, өндірістік, коммерциялық, өткізу, ұйымдастыру-басқару шығындары ретінде жіктеледі.

Өндіріс процесіндегі экономикалық рөлі бойынша шығындар негізгі және үстеме болып бөлінеді. Негізгі шығындар өндірістің технологиялық процесімен тікелей байланысты, материалдар, еңбек ақы, отын және энергия және басқалары. Үстеме шығындарға өндірісті ұйымдастырумен, басқарумен және оған қызмет көрсетумен байланысты шығындар жатады.

Өнімнің өзіндік құнына қосылуына қарай шығындар тікелей (тура) және жанама болып бөлінеді. Тура шығындар нақты өнім түріне тікелей қатысты болғандықтан сол өнімнің өзіндік кұны құрамына кіреді. Жанама шығындар өндірісті басқару және оған қызмет көрсетумен байланысты болғандықтан өнідірлген өнімдер түрлері арасында арнайы есептеулер арқылы бөлінеді.

Өндіріс көлеміне қатысты шығындар тұрақты және айнымалы болады. Тұрақты шығындар өндіріс көлеміне қатысы жоқ, яғни өндіріс көлемі өзгергенде тұрақты шығындар өзгермейді. Тұрақты шығындарға жалдық төлем ақы, амортизация шығындары жатады. Айнымалы шығындар өндіріс көлеміне тәуелді және оған тура пропорционалды өзгереді. Ал өнім бірлігіне келетін айнымалы шығындар тұрақты сипатта болады. Бұларға материалдық, еңбек ақы, әлеуметтік аударымдар және басқалары жатады. Шығындардың тұрақты және айнымалы болып жіктелуі отандық есеп жүйесінде өндірістік және кезеңдік шығындар түрінде көрінеді.

---

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс