Мүгедектерге арналған дене шынықтыру және спорт
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
I. ӘДЕБИЕТТЕРГЕ ШОЛУ
1.1 Мүмкіндіктері шектеулі адамдар және олардың
сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ...
1.2 Мүмкіндіктері шектеулі адамдардың мәселелерін шешуші
аспектілер ... ... ...
1.3 Қазақстан Республикасында осы Спешил Олимпикске байланысты қабылданған
заңдар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... .
1.4 Қазақстан Республикасы Туризм және Спорт министрлігі бойынша Спешил
Олимпикс тобына қатысушыларға арналған оқу-жаттығу
бағдарламасы ... ... ... ...
1.5 Бағдарламаның мақсаты мен
міндеттері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.6 Бағдарламаның негізгі бағыттары мен
тетігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
1.7 Қажетті ресурстар мен қаржыландыру
көздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
II. ЗЕРТТЕУ ӘДІСТЕМЕСІ МЕН
НЕГІЗДЕМЕСІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
III. ЗЕРТТЕУ ЖӘНЕ ОЛАРДЫҢ
САРАПТАМАСЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
ҚОСЫМШАЛАР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
КІРІСПЕ
Зерттеудің көкейкестілігі. Мүгедектік пен мүгедектерді әлеуметтік
қорғауды ұйымдастыру проблемасы арнайы бағдарлама шеңберіндегі шешуді қажет
ететін әлеуметтік маңызды міндеттер болып табылады.
Қазақстан Республикасында мүгедектерді әлеуметтік қорғау туралы
Қазақстан Республикасының Заңында мүгедектердің өмір сүруіне тең
мүмкіншіліктерді қамтамасыз ету үшін әлеуметтік-экономикалық, құқықтық және
ұйымдастырушылық жағдайлар жасау көзделді.
Оны жұмыспен қамту және әлеуметтік бағдарламалар органдары және
меншіктің барлық нысандарындағы кәсіпорындар мен ұйымдар жұмыстарының іс-
тәжірибесіне кезең-кезеңмен енгізу жөніндегі іс-шаралар Жұмыспен қамту және
әлеуметтік бағдарламаларды үйлестіру департаментімен әзірленіп бекітілді.
Облыс деңгейінде және барлық өңірлерде аталған Заң аясындағы мүгедектерді
оңалтудың түрлері мен әдістерін жетілдіруге арналған әлеуметтік және
медициналық қызметкерлердің кеңейтілген семинар-кеңестері өткізілді.
Мүгедектерді оңалту бағдарламасы мүгедектермен оңалту жұмыстың
дәстүрлі негізгі бағыттарын жалғастырып дамытады, оған кешенді, жүйелік
сипат береді.
Бағдарламаны әзірлеу үшін Қазақстан Республикасында мүгедектерді
әлеуметтік қорғау туралы Қазақстан Республикасының Заңы, Қазақстан
Республикасы Президентінің Қазақстан халқына 2004 жылғы 19 наурыздағы
Жолдауы және Қазақстан Республикасында әлеуметтік реформаларды одан әрі
тереңдетудің 2005-2007 жылдарға арналған бағдарламасы негіздеме болып
табылады.
Бағдарлама Республикалық Мүгедектерді оңалтудың 2006-2008 жылдарға
арналған бағдарламасының аясында әзірленді. Осы бағдарламаға сай берілген
волейбол ойынымен зерттеу жүргізілді.
Зерттеудің мақсаты. Спешил Олимпикстің мақсатын-ақыл-ойы мешеу
адамдарды қоғамға жатсындырмай қабылдау, түсіністіру, ойластыру және оларды
қоғамның пайдалану мүшесі екендігін басты қағида ете отырып, сараптама
талдау жасау.
Зерттеудің объектісі. №7 арнайы түзету мектеп интернатының 7,8-
сыныптарында оқитын жеңіл және ауыр деңгейлі ақыл–ой кемістігі бар
жасөспірімдер.
Зерттеу пәні. Ақыл-ой кемістігі бар жасөспірімдерді волейбол
ойынының қимылдарын меңгертуге бейімдеу.
Зерттеудің кезеңдері. Зерттеу бір ай мерзім ішінде жүргізілді.
Зерттеудің ғылыми жаңалығы мен теориялық мәні. Зерттеу нәтижелері
ақыл-ой кемістігі бар жасөспірімдерге волейбол ойынының қарапайым
элементтерін үйрете отырып, қимыл реакциясын жетілдіруге мүмкіндік
беретіндігінде. Ақыл-ой кемістігі ауыр деңгейлі жасөспірімдерде нәтиже
байқала қоймады. Ал жеңіл деңгейлі жасөспірімдерде жауап беру қимыл
реакциясы жетілгендігі аңғарылды.
Зерттеудің практикалық маңызы. Зерттеу барысында ақыл-ой кемістігі
бар жасөспірімдерді тәрбиелеуде волейболдың қарапайым қимыл техникаларын
қолдану мүмкіндігі бар. Мұны жеңіл деңгейлі ақыл-ой кемістігі бар балаларға
қолдануға болады.
Қорғауға ұсынылған тұжырымдар. Дене шынықтыру сабағы уақытында
жеңіл деңгейлі ақыл-ой кемістігі бар балалардың қарапайым қимыл реакциясын
жетілдіре отырып, ойлау қабілетін арттыру. Волейбол ойынының қарапайым
элементтері тұжырымдалған.
I. ӘДЕБИЕТТЕРГЕ ШОЛУ
1. Мүмкіндіктері шектеулі адамдар және олардың сипаттамасы
Қоғам өзінің стандартын мүгедектігі бар адамдардың сұранымдарына
сәйкес, олардың тәуелсіз өмірімен тұруына мүмкіндік беру мақсатында
бейімдеуі қажет.
1989 ж. БҰҰ заң күшіне ие болып табылатын баланың құқығы туралы
конвенцияның тексін қабылдады. Мұнда дамуында кемістіктері бар балалар
өздеріне толық сенімдерін сақтап, қоғамның өміріне белсенді араласып, толық
және салауатты өмірі сүруі үшін олардың құқықтарын бектілген. Мұнда
мүмкіндіктері шектеулі мүгедек балалардың жақсы дем алуы, білім алуы, еңбек
етуі, медициналық көмек алуы т.б. үшін ақысыз көмек алуы (ата - анасының,
жақын, қамқорын адамдардың финансттық ресурстарын есепке алу арқылы) жүзеге
асырылады.
1971 жылы БҰҰ бас Ассамблясы ойлау мүмкіндіктері шектеулі балалардың
құқықтары туралы Декларацияны қабылдады. Мүмкіндігінше мүгедек балалар
оқуға, білім алуға, емделуге, жұмыс істеуге деген қажеттіліктерін
максималды қамтамасыз ету, өз қабілеттерін дамытуға жағдай жасау туралы
айтылады. Оның ішінде нәтижелі еңбек ету, пайдалы іс - әрекетпен айналысу,
мүмкіндіктерін толық пайдалану, материалдық қамтамасыз етілуте және
қанағаттанарлық өмірлік дәрежеге қол жеткізу туралы айтылады.
Мүгедек-балалар үшін үлкен маңызға не талап бойынша, мүмкіндігіне ойлау
мүмкіндігі шектеулі бала өзінің отбасында, немесе қабылдап алған ата -
анасының отбасында тұруы қажет деп айтылады. Мұндай отбасы мемлекет
тарапынан көмек алуы тиіс делінген. Ал қажет болған жағдайда олар арнаулы
мекемелерде болуы тиіс және жаңа орта оның әдеттегі өмірінен өзгеше болмауы
тиіс.
БҰҰ экономикалық, әлеуметтік және мәдени ережелер туралы халықаралық
пактінде әрбір мүгедектің (ересек немесе бала) өзінің денелік және
психикалық денсаулықтың мүмкін болатын дәрежесіне жетуге құқығы атап
көрсетілген.
Мүгедектер өмірінің барлық жақтарын қамтитын тұтас құжат БҰҰ қабылдаған
"Мүгедектер үшін тең мүмкіндіктерді қамтамасыз етудің стандартты ережесі"
болып табылады.
1993 жылы әлемдік даму туралы есеп беруде әлемдік банктің тапсырысы
бойынша дүние жүзі халықтарының денсаулықтарына арналған халықтың
денсаулығын бағалаудың жаңа өлшемдері, ұлттық денсаулық сақтау салаларының
тиімді жақтарына құралдар бөлу туралы айтылады 1.
Ана мен баланы қорғау, отбасыны жоспарлау мекемелері, балалар мен
жеткіншектерге тән ауруларды емдеуді т.б. қаржылық инвестициялау бөлу
статистикасы төмендетіп қана қоймай, көп жылдар бойы денсаулығынан айрылып,
аяқ астынан уақытынан бұрын өлуді қысқартады.
Өмір ғана құндылық ретінде қарастырылып қоймай, аурусыз, қыйналусыз
өмір сүру, әлеуметтік қалыптасып, даму да өмірдің сапасы ретінде
қарастырады.
Мүгедектік балалардың өмір сүру қабілеттерін төмендетіп, даму мен
өсудің тоқтауына байланысты әлеуметтік бейімдей алмауға болашақта, өз
мінезін бақылай алмауға, бағдарын, басқалармен аралсуын, оқуын, еңбек етуін
тежеуге алып келеді.
Мүгедектік мәселесін адамның әлеуметтік мәдени ортасынсыз-отбасы, үй-
интернат түсіндіру мүмкін емес. Мүгедектік, адамның мүмкіндігінің
шектеулілігі таза медициналық құбылысқа жатпайды.
Бұл мәселені тереңірек түсінуге, оның салдарларына болдырмауға
әлеуметтік-медициналық, әлеуметтік, экономикалық, психологиялық т.б.
факторлар көмектеседі. Сондықтан да мүгедектерге көмектесу технологиясы -
үлкендер мен балаларға әлеуметтік жұмыстың әлеуметтік - экологиялық
моделіне негізделеді. Бұл модельге сәйкес, мүмкіндігі шектеулі адамдар
қиыншылықтарды ауруына сәйкес немесе дамымауына сәйкес емес, сонымен бірге
оны қоршаған табиғи және әлеуметтік ортаның олардың арнайы қажеттіліктеріне
сай келмеуінен, қоғамдағы кері түсініктерден, адамдардың жақтырмай
қарауларынан да болды.
Мысалы: Церебральный паралич диагнозын қойған бала оған арнайы бейімдеу
техникаларын қалдыру, жаттығу жасату, емдеу т.б. көрсетілмесе ол қозғалуға
да мүмкіндігі төмендейді. Адамның араласқысы келмеуі, кішкене кездерінен
бастап олардың дағдылану қабілеттерін төмендетіп, интеллектуалдық дамуын
тежеуі мүмкін.
Отбасы баланы қорғайтын ең негізгі әлеуметтік орта. Бірақ балаға
қатысты отбасы мүшелері кейде қатыгездік көрсетулері мүмкін. Өйткені,
отбасының финанстың қамтамасыз етілуіне, демалуына, әлеуметтік белсенділік
көрсетулеріне көп шектеулер болады. Сонымен олар өз көңіл-күйлеріндегі
қиналыстарды балаға көрсетулері (мүтедек балаға) мүмкін.
Әрбір отбасының құрылымы мен қызметі уақыт барысында өзгеріске ұшырап,
отбасының қарым - қатынастық тәсілдеріне әсер етіп отырады.
Отбасының өмірлік циклі түрлі даму деңгейлерінен тұрады:
Неке құру, бала туу, олардың мектептегі кезеңі, жеткіншектік кезең,
үйден кету кезеңі, ересектік кезең, қартаю т.б.
Мүгедек балалары бар отбасының олардың даму кезеңдеріндегі
өзгешеліктерге дайын болулары тиіс.
Мысалы: мүгедек-баласы бар отбасының өмірлік циклі:
1.бала туу-балада патология бар екендігі туралы хабар алу,
эмоцианалдық дағдылану, отбасының басқа мүшелерін хабардар ету;
2.мектептегі кезең - баланың оқу түрі туралы шешім қабылдау, құрдастар
тобының реакциясын уайымдау, оның оқуын ұйымдастыру және оқудан тыс
әрекетін ұйымдастыру;
3.жеткіншектік кезең-баланың ауруының ұдайлық табиғатына дағдырлану,
сексуалдық мәселелердің пайда болуына байланысты мәселелер, құрдастардың
оны жақындасуы (олар тарапынан), баланың болашақ өмірін жоспарлау;
4."бітіру, шығару" кезеңі-отбасылық жауапкершіліктің жалғауына
дағдырлану, есейген баланың тұратын жері туралы шешім қабылдау, әлеуметтену
мүмкіндігінің шектеулігіне (мүгедек баланың) отбасы мүшелерінің қайғыруы;
5.ата-аналардан кейінгі кезең ерлі-зайыптың өзара қарым-қатынасының
қайтадан құрылуы (мысалы: егер бала отбасынан шыққан соң дұрыс жерге
орналастырылса) және баланың тұрғылықты жеріндегі мамандармен өзара қарым-
қатынас жасау 2.
Тарихи тұрғыдан "мүгедектілік" және "мүгедек түсініктері "еңбекке
жарамсыз және "ауру" түсініктерімен байланысты болған. Сондықтан да
мүгедектілікті талдаудың әдістемелік көзқарастары денсаулықты сақтау
саласынан алынып жүрді. Мамандар көп жылдар бойы "мүгедектікті", шарттын
мойындамай, оны дұрыс емдемеудің салдары деп қарастырып келді. Сол себептен
де бұл проблеманың әлеуметтік жағы еңбекке жарамсыз дегенге дейін оның
басты көрсеткіші ретінде алынған. Осыған орай дәрігерлік еңбектік
сараптамалық комиссияның басты міндеті, кәуаландырып отырған адам қандай
кәсіби қызметті атқара алатындығын субъективтілік, дәлірек айтқанда
биологиялық негізде анықтау болған, әлеуметтік-биологиялық критерий;
алынбаған. Мүгедек түсінігі жазылмайтын ауру түсінігіне теңдестірілген.
Сонымен, құқықтың аясында және нақты экономикалық жағдайлардағы адамның
әлеуметтік рөлі екінші орынға ығыстырылған, және де мүгедек түсінігі,
әлеуметтік, экономикалық, психологиялық білім беру және басқа да қажетті
технологияларды қолданатын көп профильді реабилитация тұрғысынан мүлде
қарастырылмаған 3.
Қазіргі кезде мүгедек, өмірлік қызметінің шектелуіне әкелетін және оның
әлеуметтік қажеттілігін тудыратын, зақымдану немесе дефектілердің
салдарынан ауруынан организм функцияларының қатты бұлінуі бар,
денсаулығында ауытқуы бар тұлға ретінде сипатталынады. Мүгедектілік,
халықтың әлеуметтік жайсыз жағдайының басты көрсеткіші болып табылады. Ол
қоғамның әлеуметтік жетілгендігін, экономикалық толыққанды жағдайын,
адамгершілік ондылығын көрсетеді және мүгедек-адам мен қоғамның өзара іс-
әрекетінің бұзылуын сипаттайды.
Жалпы, таңдаудың шектеулі екендігі жағдайындағы адам қызметінің
проблемасы ретінде қаралатын мүгедектіліктің бірнеше негіздегі аспектілері
бар: құқықтық; әлеуметтік-орталық; психологиялық; қоғамдық-идеологиялық;
өндірістік-экономикалық, анатомиялы-функционалдық; медициналық-әлеуметтік;
басқарушылық.
1.2. Мүмкіндіктері шектеулі адамдардың мәселелерін шешуші аспектілер
Құқықтық аспект; мүгедектердің құқығын, еркіндігін және
міндеттерін қамтамасыз етуді білдіреді.
Қазақстан Республикасының Президенті 1999 жылы 21 маусымда
Қазақстан Республикасындағы мүгедектердің әлеуметтік қорғалымдығы туралы
заңға қол қойған. Осы арқылы қоғамымыздағы ерекше әлсіз бөлігіне әлеуметтік
қорғау кепілдемесі берілген.
Заңның негізін құрайтын үш принципалдық ережені айтып өту керек:
-Бірінші — бұл мүгедектерде, білім алу үшін белгілі бір жағдайларға
ерекше құқықтың болуы; қозғалыс құралдарымен қамтамасыз етілуі; арнайы
тұрғын - үй жағдайларына; жеке үй құрылысына, қосалқы шаруашылық және
саяжай шаруашылығын жүргізуге жер учаскелерін бірінші кезекте алулары, және
тағы басқа. Мысалы, тұратын жерлер қазір денсаулығын және басқа да
жағдайларын есепке ала отырып, мүгедек - балалары бар жанұяларға,
мүгедектерге берілетін болады. Мүгедектер, Қазақстан Республикасының
Үкіметімен бекітілген аурулар тізіміне сәйкес, жеке бөлме түрінде қосымша
тұратын жер алуға құқылары бар. Ол артық деп саналмайды және де бір реттік
мөлшердегі төлеммен төленеді. Тағы бір мысал, мүгедектерді жұмыспен қамту
үшін ерекше жағдайлар енгізілуде. Меншік формасына байланыссыз 30 адамнан
көп жұмысшысы бар кәсіпорын, мекеме, ұйымдар үшін мүгедектерді жұмысқа
қабылдауына квота белгіленеді — жұмысшылардың орташа тізімді санына пайыз,
ретінде (бірақ үш пайыздан кем емес);
-Екінші бір маңызды ереже — бұл мүгедектердің, өмір қызметіне,
мәртебесіне және т.б. қатысты шешім қабылданатын барлық процестерге
белсенді қатысушы болуға құқықтары. Бұл норманы бұзып қабылданған шешімдер
соттық тәртіпте жарамсыз деп танылады;
-Үшінші ереже, арнайы мемлекеттік қызметтерді құруды білдіреді;
медициналы-әлеуметтік экспертиза және реабилитация. Олар мүгедектердің
тәуелсіз өмір қызметін қамтамасыз ететін жүйені құрады. Сонымен қатар,
медициналы-әлеуметтік экспертиза мемлекеттік қызметіне жүктелген
функциялардың арасында — мүгедектердің әлеуметтік қорғаудың әр түріне деген
қажеттілігін анықтау; кәсіби ауру алған тұлғалардың кәсіби еңбекке
жарамдылығын жоғалтуының дәрежесін анықтау; халықтың мүгедектілік деңгейін
және себептерін анықтау және т.б.
Заң, мүгедектер проблемасын шешудің негізгі бағыттарына ерекше назар
салады. Атап айтқанда, онда мүгедектердің ақпараттық қамтамасыз етілулері,
өмір қызметінің кедергісі жоқ ортасын құрудағы қажеттіліктері туралы
айтылған. Мүгедектерді әлеуметтік қорғау жүйесінің өнеркәсіптік базасы
ретіндегі реабилитациялыық индустрияны құру, мүгедектердің еңбегі мен
тұрмысын жеңілдететін арнайы құралдардың өндірісін, сәйкесінше
реабилитациялық қызметтерді беруді және де оларды ішінара жұмыспен қамтуды
білдіреді. Заңда медициналық, әлеуметтік және кәсіби аспектілері бар
мүгедектердің көп профильді реабилитациясы бар кешенді жүйесін құру жайында
айтылған. Сондай - ақ мүгедектермен жұмыс істейтін кәсіби кадрларды
дайындау, оның ішінде мүгедектердің өз ішінен дайындау проблемасы да
қозғалады 4.
Әлеуметтік - орталы аспект
Әлеуметтік - орталыға, микроәлеуметтік ортамен (жанұя, еңбек
ұжымы, үй - жай, жұмыс орны және т.б.) және макроәлеуметтік айналамен
(қалақұрушы және ақпараттық орталар, әлеуметтік топтар, еңбек рыногы және
т.б.) байланысты мәселелер кіреді.
Әлеуметтік жұмысшылар қызмет көрсететін "объектілердің ерекше
категориясын мүгедек адамы бар, болмаса сыртқы көмекті қажет ететін қарт
адамы бар жанұялар құрайды. Ондай жанұя бұл кезде микроорта т.б. Ресейлік
ғалымдар жүргізген арнайы зерттеу бойынша еңбекке жарамсыз жанұя мүшелері
бар 200 отбасының әлеуметтік қызмет көрсетуді тиімдірек ұйымдастыру үшін
әлеуметтік жұмысшы мүгедектіліктің себептерін білуі қажет, олар:
84,8% - жалпы аурулар,
6,3% - соғыста болғандар (соғыс мүгедегі),
6,3 % - бала жастан мүгедектер. Мүгедектің қандай да бір топқа жатуы
жеңілдіктер мен ерекшеліктерге байланысты. Әлеуметтік жұмысшының басты
міндеті осы жөнінде толық мәлімет ала отырып, әрекет етуші заңға сәйкес
жеңілдіктердің жасалуына ат салысу болып табылады. Мүгедек адам немесе қарт
адамы бар жанұямен жұмысты ұйымдастыру үшін әлеуметтік жұмысшы осы жанұяның
әлеуметтік жайын, оның құрылымын (толық, толық емес) анықтауы өте маңызды.
Бұл факторлардың болуы сөзсіз, онымен, жанұямен жұмыс әдістемесі және де
жанұяның әр түрлі сипаттағы қажеттілігі байланысты. Зерттеу барысында 45,5%
- толық, 28,5% - толық емес (әдетте анасы мен балалары) жанұялар, 26% -
жалғызбастылар, онда да әйелдер жағы басым болған (84,6%). Айта кететін бір
жайт, ұйымдастырушы делдал, атқарушы ретінде әлеуметтік жұмысшының
(қызметкердің) рөлі жоғарыдағы жанұялар үшін мына салаларда маңызды;
моральды - психологиялық қолдау, медициналық көмек, әлеуметтік - тұрмыстық
қамтамасыз ету. Моральды — психологиялық қолдауды бағалаған кезде барлық
жанұялар үшін келесілер ең өзекті болып табылған; әлеуметтік
қамтамасыздандыру органдарымен байланысты ұйымдастыру (71,5%), қоғамдық
ұйымдармен байланыс орнату (17%) және еңбек ұжымдарымен байланысты
жандандыру (17%). Толық жанұялардың ішінде әлеуметтік қамсыздандыру
органдарымен байланыты ұйымдастыруға 60,4%, толық емес жанұялардан — 84,2%
жалғыз бастылардан — 76,9% мұқтаж екен. Қоғамдық ұйымдармен байланысты
орнатуға сәйкесінше — 27,5%, 12,3%, 3,8% жанұялар ұмтылады екен. Еңбек
ұжымдарымен байланысты жандандыруға 19,8% толық жанұялар, 5,9% толық емес
және 26,9% жалғызбастылар мұқтаж болады. Бұл жағдай, мүгедектердің өздеріне
көрсетілетін жеңілдіктер туралы толық хабардар болмауымен түсіндірілуі
мүмкін.
Медициналық қызмет көрсетуді ұйымдастыруға деген мұқтаждықты талдаған
кезде 71% жанұялар учаскелік дәрігердің байқауына қажеттілік туғызса,
жанұялардың жартысына жуығы (49,5%) тар мамандық иелерінің кеңестеріне, ал
17,5% диспансерлік бақылауға мұқтаж болған. Толық жанұяларда көрсетілген
медициналық көмек түрлеріне деген қажеттіліктің рангілік орындары біраз
басқаша: бірінші орында (50,7%) учаскелік дәрігердің байқауына қажеттілік,
екінші (40 %) — диспансерлік бақылауға, ал үшінші (30,3%) — тар мамандық
иелерінің кеңестеріне деген қажеттіліктер байқалған. Толық емес жанұялар ең
басты мұқтаждық (37,4%) диспансерлік бақылауда, 35,4% жанұялар тар мамандық
иелерінің кеңесіне және 26,7% - учаскелік дәрігердің байқауына деген
қажеттіліктерін білдірген. Жалғызбастыларда тар мамандық иелерінің
кеңестеріне деген қажеттілік басым (34,3%) және де тең дәрежеде (22,5%)
учаскелік дәрігердің байқауымен диспансерлік бақылауға да қажеттіліктер
орын алған.
Зерттеуге алынған жанұялардың ең көп қажеттіліктері әлеуметтік -
тұрмыстың қызметтіліктерге екен белгілі болған. Бұл, еңбекке қабілетсіз
жанұя мүшелерінің қозғауларының шектеулігімен түсіндіріледі. Әрдайым сыртқы
көмекке мұқтаж болады және де өздеріне сау адамдарды байлап қояды, яғни
олар азық - түлік дәрі - дәрмектерін сатып алып береді, жеткізіп береді
және оларға әр түрлі үйден тысқары шығатын негіздегі тұрмыстық қызметтерді
көрсетеді. Сондай - ақ оны қазіргі кездегі әлеуметтік шиеленістермен, азық
- түліктерді және тұрмыстық қызметтерді алудағы қиындықтармен де
түсіндіруге болады. Осыған орай әлеуметтік қызметкердің ролі бірден
жоғарылайды. Жанұялардың әлеуметтік - тұрмыстық қызмет көрсетудегі
қажеттіліктерін бағалаған кезде келесілер айқындалған. Барлық
зерттелінгендердің ең басты қажеттіліктері кір жуушыларға екен (88,5%),
химиялық тазартуға (82,5%) аяқ киім шеберханасына (64,6%). Сонымен қатар,
пәтерлерін жуып - жинауға деген қажеттіліктері айқындалған (27% жанұя),
үйлеріне жөндеу жұмыстарын жүргізу (24,5%), тең дәрежеде (20,5% жанұяда) –
азық - түлік пен дәрі - дәрмектерді жеткізуте әр түрлі санаттағы
жанұялардың салыстырмалы талдауы көрсеткендей, жалғыз бастыларда басқа
жанұяларға қарағанда азық - түлікті жеткізуге (50%), пәтерлерін жинауға
(46,2%) дәрі – дәрмектерді жеткізуте (40,4%) ең көп мұқтаждық байқалған.
Алынған мәлімет, деректер, еңбекке қабілетсіз жанұя мүшелері кіретін
жанұялардың қажеттіліктері елдегі әлеуметтік - экономикалық жағдаймен бір
жағынан анықталса, екінші жағынан мүгедектердің өзін - өзі қамтуының
шектеулі мүмкіндіктерімен анықталуынын көрсетіп отыр.
Сонымен, барлық зерттеуге алынған жанұяның әлеуметтік қорғаудағы ең
үлкен қажеттіліктері қазіргі уақытта әлеуметтік - тұрмыстық проблемалар
төңірегінде топталып отыр, ал әлеуметтік қорғау тұрғысынан ең көп ығыр
көруші топ — жалғызбасты еңбекке қабілетсіз азаматтар азық - түліктерді
және дәрі - дәрмектерді жеткізуге, пәтерлерін жинауға әлеуметтік
қамсыздандыру орталықтарына тіркеуге алынуға үлкен қажеттілік туғызатындары
белгілі болды. Маральды - психологиялық қолдауға деген жанұялардың
қажеттіліктерінің қалыптаспағандығымен түсіндірілсе, екінші жағынан елдегі
қалыптасқан ұлттық дәстүрлерге екі фактор да өзара тығыз байланысты.
Әлеуметтік қызметкерлердің қызмет аясын қалыптастыру қажет болып отыр.
Нормативтік құжаттарда, біліктілік сипаттамаларында көрсетілген
міндеттерден басқа, қазіргі қалыптасқан жағдайды ескере отырып тек қана
ұйымдастырушылық делдалдық қызметтерді атқарумен шектелмеу керек. Осы
тұрғыдан басқа да қызмет түрлері белгілі бір өзектілікке ие болуда, олардың
ішінде: әлеуметтік жұмысшының қызметін кеңінен пайдалану жөніндегі
мүмкіндіктер туралы халықтың хабардар болуы еңбекке қабілетсіз азаматтардың
құқықтары мен мүдделерін қорғаудағы халықтың қажеттерін (рыноктік
экономикалық жағдайында) қалыптастыру, отбасын моральды - психологиялық
қолдауды жүзеге асыру және т.б. 5.
Психологиялық аспект
Психологиялық аспект мүгедектің өзінің тұлғалық - психологиялық
бағдарлығын және қоғамның, мүгедектілік проблемаларын эмоционалдық -
психологиялық қабылдауын көрсетеді.
Мүгедектер және зейнеткерлер былайынша айтқанда халықтың аз
жұмылдырылған санаттар қатарына жатады және қоғамның аз қорғалатын,
әлеуметтік осал белігі болып табылады. Бұл ең алдымен, мүгедектікке әкелген
аурудың салдарынан дене бітімі жағдайының дефектілерімен, сондай - ақ
салатикалық паталогиямен сипатталынатын комплекстермен, және де үлкен
жастағылар үшін тән болатын қозғалыс белсенділігінің төмендігімен
байланысты. Сонымен қатар белгілі бір мөлшерде халықтың бұл тобының
әлеуметтік қорғалмауы, олардың қоғаммен қатынасын қалыптастыратын және
онымен байланысты қиындататын психология факторларының болуымен байланысты.
Психологиялық проблемалар мүгедектердің сыртқы әлемнен оқшауланып
қалған кездерінде, кресла - коляскадағы мүгедектер үшін қоршаған ортаның
бейімсіздігінде, зейнеткерлікке шыққан кездегі әдеттегі қатынастардың
үзілгенінде, жолдасын жоғалтқан кездегі жалғыздық, егде адамдарға тән,
склероздық процестің дамуы нәтижесінде болатын мінездеріндегі ерекшеліктер
себебінен туындайды. Осының бәрі эмоционалды ерік - жігердің бұзылуына
депрессияның өрістеуіне, мінез - құлықтың өзгеруіне әкеледі:
-қартаю — алысқа серпілген жоспардың мүлде орындалмауы, болмаса олар
бірден оқу қажеттілігімен қысыңқыланып және шектелуі болатын адам
өміріндегі ерекше кезеңі.
-қартаю процесін және қартандылыққа деген көзқарастарды қарастырған
кезде бұл проблеманың екі жағы қаралады: -ми қызметінің жастық
өзгерістермен байланысты психикалық қызметінің ерекшеліктері, яғни
қартаюдың биологиялық процестерімен байланысты.
-биолог және әлеуметтік фактордың әсерінен қалыптасқан осы өзгерістерге
немесе жаңа (ішкі және сыртқы) жағдайларға қартайған адамдардың реакциясын
көрсететін психологиялық феномендер.
Психологиялық саладағы қартайған кезде болатын өзгерістер әр түрлі
деңгей де байқалады: тұлғалық, функционалдық, органикалық. Бұл
ерекшеліктерді білу әлеуметтік қызметкер үшін өте маңызды, өйткені ол
оларға егде адаммен байланысты бағалауға, өздерінің психологиялық
реакцияларын жөнге келтіруге және күтілетін нәтижелерді болжамауға
мүмкіндік береді.
Биологиялық қартаюдың белгісі ретінде бағаланатын тұлғалық өзгерістер
бір жағынан тұлғаның бұрынғы қасиеттерінің күшеюі мен басымдауымен көрінсе,
басқа жағынан жалпы, оның ішінде жастық жою қасиетінің өрістеуімен
байланысты. Өзгерістердің бірінші тобы мысалы, құнтты, ұқыпты адам сараң
болады, сенімсіздер - күдіктенуші болып өтеді және т.б. Тұлғалық
өзгерістердің екінші тобы өткенді қайта бағалаумен қатар барлық жаңа
құбылыстарға шыдамсыздық консерватист болуымен тәртіпке үйретуге, жанының
жаралануына ренжуге бейім тұратындығымен сипаталады.
Қартаю процесімен байланысты тұлғалық өзгерістерден басқа психологиялық
функцияның өзгеруін де назардан тыс қалдырмау қажет. Оларға есте сақтаудың
көңілдің, эмоционалды аяның, психологиялық іс - әрекеттің, жалпы
бағдарлылықтың бұзылуы — адаптациялық механизмінің бұзылуы жатады.
Үлкен адаммен қатынасқа түскен кезде әлеуметтік қызметкерлер олардың
есте сақтау қабілетінің бұзылу ерекшеліктерін білуі өте маңызды.
Салыстырмалы түрде көп жыл бұрынғы жағдайды есте сақтауда қартайған кезде
жақында болған жағдайларды еске сақтау ақсайды, қысқа мерзімдік есте сақтау
бұзылады. Бұл қарт адамдардың әлеуметтік қызметкермен байланысына кері
әсерін тигізуі мүмкін, яғни ол оның қызмет көрсетуіне, оған келуінің
ұзақтығы мен санының, жиілігіне тілек - талаптар қою пайда болады және тағы
сол сияқты. Қарт жастағы көңіл тұрақсыздықпен, алаңдаушылықпен
сипатталынады.
Эмоционалдық жағынан көңіл - күйінің жабырқауына, депрессиялық
реакцияға бейімділігімен, жылауға, реніштерін тізіп отыруымен басым болады.
Қарт адамға психологиялық қызмет қарқының бәсеңдеді, жайбасарлық және
орталардағы бағдарлану қабілетінің төмендеуі тән. Егде жастағы патология
процесін байқалтатын психологиялық өзгерістер егде және қарт жасындағы әр
түрлі (нозологиялық, ауруларда көрініс береді. Оларға дименцияның,
есеңгіреу және аффектілік бұзылудың клиникалық көріністері жатады. Бұл
жағдайларды диагностикалау дәрігерлерді міндері. Ал қарт адаммен әрдайым
байланыста жүретін әлеуметтік қызметкерлердің ролі бұл жағдайлар туралы
кішкене болса да хабардар бола отырып аурудың белгісін айқындап, тиісті
маманның көмек көрсетуін ұйымдастыру болып табылады 6.
Қоғамдық - идеологаялық аспект
Қоғамдық-идеологиялық аспект мемлекеттік институттардың практикалық
қызметінің мазмұнын анықтайды және мүгедектер мен мүгедектілікке байланысты
мемлекеттің саясаттың қалыптасуын айқындайды. Осы тұрғыдан мүгедектерге,
халық денсаулығының көрсеткіші ретіндегі басым болып жүрген көзқарастан бас
тарту қажет, керісінше осы әлеуметтік саясаттың тиімділігінің көрсеткіші
ретінде қабылдау қажет және де мүгедектілік проблемасын шешу —
мүгедектермен қоғамның өзара әрекеттесулерінің құзырында екенін сезіну
керек.
Үйде әлеуметтік көмек көрсетуді дамыту еңбекке қабілетсіз азаматтарға
әлеуметтік қызмет көрсетудің бір ғана формасы емес. 1986 жылдан
зейнеткерлерге әлеуметтік қызмет көрсету орталығы деген қоғамдар құрыла
бастады, оның құрамына, үйдегі әлеуметтік көмек көрсету бөлімінен басқа
мүлде жаңа құрылымдық бөлімшелер кірген — күндізгі келу бөлімдері. Мұндай
бөлімдердің мақсаты, қарт адамдар үшін, олар отбасымен тұра ма немесе
жалғызбасты ма, оған байланыссыз, демалыс орталықтарын құру болды. Мұндай
бөлімдерге адамдар таңертен келді де, кешке үйлеріне қайтару жағы
қарастырылған күні бойы олар ыңғайлы, жайлы жағдай да болуға, адамдармен
араласуға, уақыттарын мәнді етіп өткізуге, әртүрлі мәдени - көпшілік
шараларға қатысуға бір реттік ыстық тамақ ішуге және қажет болған жағдайда
дәрігерге дейінгі медициналық көмекті алуға мүмкіндіктері болады. Мұндай
бөлімнің қызметінің негізгі міндеті қарт адамдарға жалғыздықты, оқшаулауға
өмір бейнесін жоюға, өмірлерін жаңа бір мән - мазмұнмен толтыруға белсенді
өмір бейнесін қалыптастыруға көмек көрсету болып табылады.
Күндізгі келу мотивтерін реттеу басым көпшілік үшін адамдармен араласу
(76,3%) жетекші орында, екінші, мәні жағынан тегін немесе жеңілдік
бағасындағы түскі тамақты алу мүмкіндігі (61,3%), үшінші болып мотивтер
иерархияда өзінің бос уақытын мазмұнды етіп өткізу (47%) мүмкіндіктері
тұрғандығын көрсетті. Ал өзін тамақ дайындаудан арылту (29%) және
қанағаттанарлықсыз материалдық қамту (18%) сияқты мотивтер бөлімге келуші
негізгі контингенттің ішінде жетекші орынды алмайды. Оған қоса көптеген
азаматтарда (46,7%) басқа да мотивтер жағынан күндізгі келуге тартымдылық
білдірулері байқалады. Мысалы күнде ол жерге бару оларды әрдайым "тонуста
болуға , "тәртіпке келуте, "өмірді жаңа мән - мазмұнға толтыруға,
"босаңсу мүмкіндігіне ие болуға мәжбүрлейді. Жекелеген азаматтарда бөлімге
ұзақ уақыт бойы келулері денсаулықтарың жақсартуына әрекет еткен (бронхалық
астма дертінің қозуы, сосудтарының ауруы және т.б.) эмоционалдық аясына
ыңғайлы жағдай, бөлім қызметкерінің мейірімділігі, сондай - ақ кез келген
уақытта медициналық көмек алулары, емдік дене шынықтыру мен айналысулары оң
әсер береді.
Соңғы жылдары бірқатар әлеуметтік қызмет көрсету орталықтарында жаңа
құрылымның бөлімшелер, қолдауға аса мұқтаж азаматтардың өмірлерін қолдауға
бағытталған бір реттік сипаттағы шұғыл көмекті көрсетуге арналған.
Қызметтің іс - әрекетінің басты бағыттары болып табылатындар: - әлеуметтік
көмек мәселелері бойынша қажетті ақпараттар мен кеңестер беру; тегін ыстық
тамақпен немесе азық - түлік жинағымен қамтамасыз ету (қоғамдық тамақтану
кәсіподақтарының бекіткен талоны бойынша; талондар асханаға бір рет кіру
үшін, болмаса жәбірленуінің әлеуметтік - тұрмыстық жағдайын зерттеген соң
бір айлық мерзімге берілуі мүмкін).
-киім, аяқ киім және алғашқы қажеттіліктердің басқа да заттарын беру;
-материалдық көмек көрсету;
-уақытша тұратын жерлерді алуға әрекет ету (кейбір жағдайларда
иммиграциялық қызметтермен бірге);
-мәселенің білікті және толық көлемде шешу үшін азаматтарды сәйкесінше
органдарға және қызметтерге бағыттау;
-жедел түрдегі психологиялық көмекті көрсету, оның ішінде сенім
телефоны бойынша — аймақтық ерекшеліктеріне байланысты басқа да көмек
түрлерін көрсету (оның ішінде мемлекеттік заң қызметкерлерінің ала алмайтын
үлкен жастағы тұлғаларға және мүгедектерге жедел заң көмектерін көрсету)
7.
Өндірістік - экономикалық аспект
Өндірістік - экономикалық аспект ең алдымен халықты әлеуметтік
қорғаудың өнеркәсіптік негіздерін және оңалту (реабилитациялық) бұйымдар
мен қызметтердің рыногын құру проблемасымен байланысты. Мұндай көзқарас,
ішінара немесе толық өзіндік кәсіби, тұрмыстық және қоғамдық қызметтерге
бейім мүгедектер үлесінің ұлғаюына бағдарлануға, олардың оңалту
(реаблитациялық) құралдарымен қызметтерге деген қажеттерін адрестік
қанағаттандыру жүйесін қүруға мүмкіндік береді, ал бұл өз кезегінде олардың
қоғамға кіріктірілуіне әрекет етеді. Мүгедектерді оңалту (реаблитациялық)
бұйымдармен қамтамасыз етуге мемлекеттін монополияны сақтау халықтың
"белсендің бөлігін ақталмайтын экономикалық жүктемелеуге әкеледі және де
мүгедектердің шынайы қажеттіліктері мен оларды қанағаттандыру мүмкіндіктері
арасындағы диспропорцияның әрдайым өрістеуіне әкелетін "жеңілдікң саясатын
жалғастыру үшін негіз болмақ 8.
Анатомиялы - функционалдық аспект
Мүгедектіліктің анатомиялы - функционалдық аспектісі, оңалту
(реаблитация) функцияны орындай алатын және мүгедектің оңалту
(реаблитациялық) қуатының (потенциалының) дамуына әрекет ететін әлеуметтік
ортаның (физикалық және психологиялық тұрғыдан) қалыптасуын білдіреді.
Сонымен мүгедектіктің қазіргі түсінігін ескере отырып, бұл проблеманы
шешкен кезде мемлекеттің басты назарының пәні адам организміндегі
бұзылушылық емес, оның шектеулі еркіндік жағдайындағы әлеуметтік рөлдік
функцияның жандануы болуы керек. Мүгедектерді оңалту мәні адамдардың
тұрмыстық, қоғамға және кәсіби қызметкерлердің оның дене бітімінің
психологиялық және әлеуметтік куатының деңгейіндегі (микроәлеуметтік және
макроәлеуметтік ортадағы ерекшеліктерін ескере отырып) қабілеттіліктерін
жандандыруға деген кешенді көппрофильдік көзқарастарда жатыр. Процесс және
жүйе ретіндегі кешенді көп профильді оңалтудың шешуші мақсаты анатомиялық
дефектісі, функционалдық бұзылуы, әлеуметтік ауытқулары бар адамдарға
салыстырмалы түрде тәуелсіз өмір қызметін беру мүмкіндігі болып табылады.
Осы тұрғыдан оңалту (реаблитация) адамдардың қоршаған әлеммен байланысының
бұзылуының алдын алады, болдырмайды және мүгедектіліктің профилактикалық
функциясын атқарады. Бұл мақсаттар үшін дене бітімі тұрғысынан жетілмеген
балалар үшін интернат - үйлері бар. Бұл мекеме де тірек қорғаушы
аппараттардың бұзылуы бар балалардың ең ауыр контингенті шоғырланған. Бұл
мекемелердің мақсаты - үздіксіз қарқынды жандандыру терапиясы және
протездеу, психологиялық коррекция (түзету), мектептік және еңбектік оқыту,
кәсіби дайындық және еңбектік оқыту, кәсіби дайындық және ары қарайғы
ұтымды (рационалды) жұмысқа орналастыру арқылы мүгедек - балалардың
медициналық - әлеуметтік оңалтуын жүзеге асыру. Грек қорғаушы аппаратының
бұзылуы бар мүгедек - балаларды белсендендіруде интернат - үйлерімен ғана
шектелінбейтін спорттық - сауықтыру жұмыстары үлкен мәнге ие. Бұл жерде
мүгедектердің спортын ұйымдастыратын мекеме мен байланыс орнату қажет.
Интернат - үйлерінде дене бітімі толық жетілмеген балалар үшін еңбектік
оқулар жүргізіледі.
Интернат - үйлерінен ер жетіп, оқып дайындалып шығатын жасөспірімдер әр
түрлі өмірлік - тұрмыстық проблемалар туралы (жұмысқа түру, үй алу және
т.б.) толық хабардар болулары керек. Әлеуметтік қызметкердің бұл жердегі
рөлі осы жас мүгедектерге қоғамға кіргізу кезіндегі қиыншылықтарын жеңе
білуге көмектесуде жатыр. Бұл жерде тек қана ақпарат, кеңестер ғана емес,
сондай - ақ іс - әрекеттік көмектер беру, арнайы үй алуына ат салысу,
мүгедектер үшін берілетін пәтерлерде қосымша құрылғылар мен құрал -
жабдықтардың орнату, жұмысқа тұруда, жеңілдіктер алуда және т.б. көмектесу
үлкен маңызды жайттар болып табылады. Әлеуметтік қызметкер ашық қоғамға
енуші мүгедектің шынай көмекшісі болады 9.
Медициналы - әлеуметтік аспект
Басқарушылық аспект
Мүгедектерді жұмысқа орналастыру және олардың тұрмысын әлеуметтік
тұрғыда ойластыру басқарушылық органдарынсыз мүмкін емес. Олар мемлекеттік
басқарудың барлық деңгейлерінде бар. Мемлекеттік тұрғыда әртүрлі комитеттер
бар: әлеуметтік қорғау комитеті, зейнеткерлерді әлеуметтік қолдау және
т.с.с.
Республикаларда, өлке, аймақтарда, облыстарда мүгедектер ісімен
айналысатын, орталық органдарға сәйкес келетін басқармалар әрекет етеді.
Барлық әкімшілік аймақтарында да мүгедектер ісі бойынша комиссиялар,
бөлімдер, басқармалар бар.
Мемлекеттік басқару органдарынан басқа мүгедектер ісін қорғайтын
ведмоствалық басқару бөлімшелері де болады. Көптеген емханаларда арнайы
дәрігерлер жұмыс істейді, әдетте емхананың бас дәрігерінің орынбасары
рангісінде ол ауруға негіздеме - қорытынды жазады және азаматтарды
әлеуметтік қамту органдарында мүгедектікке ұсынуға қүжаттарды рәсімдейді.
Барлық аймақтардың әкімшіліктерінде адамдардың мүгедектілігі туралы
қорытында шешім қабылдайтын, органдарда мүгедектікті рәсімдеу үшін заңдық
негіз бола алатын құжаттарды (анықтамаларды) жазатын арнайы медициналық -
әлеуметтік эксперттік комиссиялар (МӘЭК) құрылған.
Сонымен қатар, әлеуметтік қамту жүйесінде мүгедектілік бойынша
зейнетақыны тағайындайтын, сапалық индексациясын, қайта есептелуін
қарайтын, зейнетақылардың еңбектік жинақ кітапшаларына немесе байланыс
бөлімшелерінің пошталық бөлімдеріне аударылуын қадағалайтын, мүгедектердің
үй жағдайында қамтамасыз ететін және т.б. айналысатын басқармалар,
бөлімдер, секторлар қызмет етеді 10.
Қазақстандағы мүмкіндігі шектеулі адамдармен дене тәрбиесі бойынша жұмыс
жасау ерекщелігі
Мақсаты: ҚР мүмкіндігі шектеулі адамдармен дене тәрбиесі бойынша
орындалатын жұмыстардың қажеттілігін көрсету.
Міндеті: Мүмкіндігі шектеулі адамдарға дене қозғалысын ұйымдастыру
жолдарын көрсету, ұйымдастыру.
Ақыл-ой мешеулігі туралы кейбір мәліметтер.
Ақыл-ой мешеулігі ауру емес. Оны психиканың бұзылуы деп те санауға
болмайды. Ондай адамдарға ақпараттарды қабылдау мүмкіндігінің азаюына
байланысты жаңа ұғымдарды қабылдау қабілеттілігінің нашарлығы тән. Өзіне-
өзі қызмет етуде, өз ортасындағы адамдармен дұрыс түсінісуде және қоғамға
бейімделуде әр түрлі қиындықтар кездеседі.
Бала кездегі ақыл-ой мешеулігі есейгенде де сақталады. Олар мәңгі бала
болып қала алмайды.
Ақыл-ой кемдеу адамдардың нәсілдік, білімділік, әлеуметтік және
экономикалық мүшелерін де қамтиды.
Біздің әлемде ақыл-ой мешеу адамдар кездейсоқ құбылыс емес. Жер шары
бойынша адамдардың шамамен 3%-нің ақыл-ойы мешеу деп есептеледі. Оның
ішінде ақыл-ой мешеулігінің әлсіз түрі - 60%, орташа түрі - 30 % және
асқынған түрі - 10%.
Ақыл-ойдың нашар дамуы емделмейді. Дегенмен, оларды шыдамдылықпен
оқытып үйретсе, тәрбиелесе, ол адамдар қоғамға беімделіп, әдеттегідей өмір
сүре алады.
Қазақстанда ақыл-ой мешеулігінен зардап шегетін адамдар туралы нақты
статистикалық мәлімет жоқ. Халықаралық БҰҰ және ЮНЕСКО ұйымдарының орта
есеппен берілген мәліметтері бойынша (3%-10%) біздің республикада ең
төменгі есеп бойынща 500 мыңдай ақыл-ойы мешеу адамдар бар.Қызметті
технологияландыру әлеуметтік саладағы ең кешенді құбылыстарға жатады.
Технологияның көзқарас-қазіргі әлеуметтік қызметтің ажырамас қасиетті
бөлігі болып табылады.
Әлеуметтік технология — бұл, объект және субъектінің қатынастарына
емес, айтарлықтай дәрежеде субъект - субъект қатынасына негізделген
технологиялық процестің бірден - бір түрі болуы ықтимал. Кәсіби көмек
көрсетілетін әлеуметтік процестің қатысушысының әрекетінсіз, индивидтің
жанұяның, топтың әрекетінсіз және келісуінсіз әлеуметтік технологияларды
қайта құру мүмкін. Осыған байланысты, әрбір индивид өзі үшін және жақындары
үшін әлеуметтік технолог болып табылады деп айтуға болады. Ол жүргізілетін
қайта құруларға әрекет ете отырып немесе олардан бас тарта отырып,
әлеуметтік басқару органдары қызметінің мақсаттары мен қызмет құралдарын
бөлісе отырып немесе оған қандай да бір басқа мақсаттар мен қызмет
құралдарын қарсы қоя отырып әр түрлі деңгейлердегі әлеуметтік технологияның
жүзеге асырылуына қатысады 12.
Әлеуметтік жұмыстағы әлеуметтік технологиялар деәгейін байланысты
төменгідей болып бөлінеді:
-жай (маман еместердің де қолынан келетін);
-күрделі, белгілі бір салада жұмыс істейтін маманда белгілі бір
біліктіліктің болуын талап ететін;
-кешенді, әр түрлі салада жұмыс істейтін бірнеше маман да тиісті
білікіліктің болуын талап ететін.
Әлеуметтік жұмыстың мәні - әлеуметтік қүқықтарды жүзеге асыруда
индивидтерге және әр түрлі топтарға көмек көрсету. Әлеуметтік құқықтар өте
көп шектілі болғандықтан және тұлғаның әлеуметтік қызмет атқаруын
қамтамасыз ететіндіктен, әлеуметтік жұмыс шешуге ұмтылатын проблемалар өте
кең ауқымды және әр қырлы болып келеді, оған қоса нақты бір әлеуметтік
жағдайда әлеуметтік проблемалардың әр түрлері мен типтері қиылысып отырады.
Ең алдымен әлеуметтік жұмыс объектісі тек қана жекелеген тұлғалар емес,
сондай - ақ олардың топтары болып табылады — жанұялар, еңбек және көршілес
ұжымдар, жастар немесе кәсіби топтары, ұқсас қиындықтарды басынан өткеруші
тұлғалардың бірігуі. Сондықтанда әлеуметтік қызметкердің әрбір іс -
әрекеті, оның қолданатын әрбір технологиясы немесе әдістемесі индивидуалдық
және топтық әдістерді үйлестіруі қажет, балалардың және ата - аналардың
қатынастарының, жүбайлар арасындағы қатынастарының проблемаларын, қандай да
бір кәсіпорын қызметкерлерінің жалғыз басты қарт адамдарды және
мүгедектерді әлеуметтік қолдау үшін 309 үйде әлеуметтік көмек көрсету
бөлімдері әрекет етеді, олар 31632 жалғыз басты қарт адамдарға қызмет
көрсетеді.
Протезді - ортопедиялық көмекке 28 мыңнан астам адам мұқтаж,
сурдотехникамен дамту етуге — 60 мыңнан астам мүгедектер - естуі бойынша
жөне 19 мыңнан астам мүгедектер көруі бойынша тифлоқұралдарға мұқтаждық
білдіруде.
Мүгедектерді, демалыс және спортпен айналысуды ұйымдастыру бойынша
нақты кепілдемелерімен қамтамасыз ету, осы бағытта мүгедектермен жұмыс
істеу үшін,кадрларды даярлаудың тәртібі мен жағдайын анықтау проблемаларын
заңдық тұрғыда шешу қажет 14.
Спешиал Олимпикстің негізгі мақсаттары
Спешиал Олимпикс ұйымы келесі қызметтерді жүзеге асыру мақсатымен
құрылды:
1. Ақыл-ойы мешеу азаматтар арнайы оқу мен мадақтау нәтижесінде жеке және
командалы спорт түрлерінен, жарыстардан өзіне пайда, сонымен қатар
қажетіне сәйкес ортаға бейімдеуге дайындық ала алады;
2. жаттығу процесі жоғары дәрежелі жаттықтырушылар қатысушылардың
спорттық бітімін арттыруға байланысты мақсаттылы жоспар қою барысында
жүзеге асады. Бұл тең деңгейлі азаматтар арасында нәтижелілігін
арттыруға, өзіндік өсуінің ынталандырылуына көмектеседі;
3. спорттық жарыстар мен жаттығулар нәтижесінде ақыл-ой мешеу
азаматтардың физикалық, ақыл-ой жағынан, әлеуметтік және рухани
жағынан өсе түсіп, отбасылық қатынастардың нығайлуына көмектеседі. Ал,
жалпы қоғам аталған іс-шараларға тікелей қатысуымен ақыл-ой мешеу
азаматтарды түсінуіне тең деңгейде қабылдауға үйрене алады;
4. әр азамат аталған ережелерге байланысты Спешиал Олимпикс ұсынған
жоспар бойынша өткізілген іс-шаралардан өзіне пайда алуға мүмкіндігі
болу керек;
5. Спешиал Олимпикс ұйымы жыныс, әлеуметтік деңгей, діни көз қарас
аралық, сонымен қатар ұлт және саясаттық философиясы аралық
шектеулерді жеңе білу керек. Осының салдарынан барлығына жалпы жаттығу
және жарыстарды бейбіт өткізуді қарастырады;
6. Спешиал Олимпикс спорттық ынта мен сүйіспеншілікті тек жарысқа қатысу
мақсатында дамытуды қолға алады. Осы мақсатты жүзеге асыру үшін
жаттығулар мен жарыстарға қатысу үшін спортшының мүмкіндігіне
байланыссыз деңгейін көрсетуге жағдай жасайды. Сондықтан Спешиал
Олимпикс ұйымы ойындар мен турнирлер жоспарына спортшылардың спорттың
барлық түрлеріне қатысуына мүмкіндік беруін енгізген;
Мүгедектерге арналған дене шынықтыру және спорт
1. Дене шынықтыру мен спорт мүгедек жандар үшін әлеуметтік емдеу
сауықтыру болып табылады.
2. Жергілікті атқарушы мекемелер мүгедектерге арнайы дене шынықтыру -
сауықтыру спорттық құрал – жабдықтар мен қамтамасыз етуі тиіс, сонымен
қатар дене шынықтыру сабақтары мен спорттың жалпыға бірдей пайдалану
жағдайын жасау керек.
3. Дене шынықтыру және спорт сабақтарын ұйымдастыру ақыл – есі кем және
дене қабілеті жеткіліксіз мүгедектердің үздіксіз емделуін, мамандарды
дайындауда, методикалық медициналық қамтамасыздандыру және дәрігерлік
бақылау, дене шынықтыру және спорт мәселелері, білім беру, денсаулық сақтау
және әлеуметтік орналасу мекемелеріне жүктеледі.
4. Дене шынықтыру және спорт атқарушы мекемелері, мүгедектердің дене
шынықтыру – спорттық бірлестігімен бірге республикалық жарыстарды және
мүгедектер арасында спорттың барлық түрінен ұлттық құрама дайындап
халықаралық жарыстарға қатысуды ұйымдастыру. Облыстың жергілікті атқарушы
мекемелері мүгедектердің дене шынықтыру – спорттық бірлестігімен бірігіп
облысттық деңгейдегі спорттық жарыстардың өткізілуін және де олардың
дайындығымен республикалық жарыстарға қатысуын ұйымдастыру.
Қолданылған әдебиеттер
1. Маллер А.Р. Ребенок с ограниченными возможностями: Книга для
родителей. М.: Педагогика - Пресс, 1996. - с.80.
2. Маллер А.Р. Новое в оказании помощи детям - инвалидам. Дефектология
. 1996. -№І. - С. 83-85 с.
3. Н. Григорьев, А.Д. Очерки истории социальной работы на Беларус Мн.:
Ротопринт БГПУ им.М. Танка, 1998. - 221 с.
Алматы қаласындағы мүгедектілік жағдайын талдау
Қалада барлық санаттағы 45 мың мүтедектр тұрады, оның ішінде ҰОС
(ВОВ) мүгедектері - 2346 адам, ҰОС теңдестірілген мүгедектер 934 адам,
жалпы аурудан I және II топтағы мүгедектер - 27,1 мың адам, III топтағы
мүгедектер — 7,9 мың, 16 жасқа дейінгі мүгедек - балалар — 2432 адам,
еңбектегі зақымданудан, кәсіби аурудан болған мүгедектер — 444 адам.
Мүгедектіліктің негізгі себептері: бірінші орында жалпы аурудан болған
мүгедектілік — 86 %, екінші орында соғыс және соған теңдестірілген
мүгедектер — 6,2 %, үшінші орында бала жастан мүгедектілік — 6 %, төртінші
орында еңбектегі зақымданудан — 1,8%.
Еңбекке қабілетті халық арасындағы мүгедектердің дамуына әлеуметтік
және экономикалық факторлар әсер етеді, жұмыссыздық, тегін медициналық
көмектің кепілденген көлемін алудағы қиындықтар, медициналық қызметтің
жоғары - құны, ауыр созылмалы ауруларды өз уақытында қарамау және
айқындамау.
Мүгедектердің әлеуметтік проблемасын шешу үшін қала маслихаты жән әкімі
сәйкес бюджетінің қорытынды есебінен өздерінің компоненттері шегінде
санаториялы - курорттық емделу бойынша жеңілдіктер белгілейді және т.б.
Қалада дене бітімі және ақыл - ой дамуы жетіспейтін балалар үшін арнайы
коррекциялық оқу - тәрбие мекемелерінің 8 типі бар, онда 3800 балалар мен
жасөспірімдер бар.
Алматыда екі интернат - үйі қызмет істейді, біреуі мүгедектер мен
психохрониктер үшін 600 орынды, екіншісі терең ақыл - ойы артта қалған
балалар үшін 160 орынды. Алайда, олар осы мекемелерге мұқтаж адамдардың
қажеттерін анықтауды қамтамасыз етпейді. 2001 ж. 350 орынга есептелген
Ардагерлер үйі ашылған және 75 - пәтерлі әлеуметтік тұрғын үй ашылған, онда
жасы бойынша зейнеткерлерден басқа 30 пайызын әр түрлі санаттағы мүгедектер
құрайды.
Коммуникативтік қиындықтарын тұлға аралық немесе топ аралық
қайшылықтарды шешу, сол қайшылыққа түскен адамдар тұлғасын өзгертусіз
мүмкін емес, көмекке келген адамдардың да тұлғаларын өзгерту, олардың
жақын әлеуметтік ортасының әлеуметтік байланыстарын қайта құрусыз
мүмкін емес 15.
Осыған орай әлеуметтік жұмыс проблемасын талдау бірінші этапта олардың
тұлғалық, топтық, жанұялық және тағы сол сияқты негіздерді айқындайды.
Жалпы себеп - салдарлы байланыстарының және жанама байланыстарының
пирамидасына барлық деңгейлер кіруі мүмкін — индивидтен жалпы адамзаттыққа
дейін немесе планеталық масштабта (мысалы, аштық пен кедейшіліктің бір
себебі ғаламдық климаттық себептер, табиғи ресурстарының шектеулігі болуы
мүмкін екендігі сөзсіз) алайда осыны ескере отырып, әлеуметтік қызметкер
клиенттің жағдайын таңдаған кезде, оған көмек берудің нақты технологиясын
тандағанда ең алдымен ол өзі әсер ете алатын және клиенттің әлеуметтік
жағдайын тұрақтандыра алатын немесе жақсарта алатын, жедел сипаттағы
проблемалар мен себептерді қарастыруы қажет.
Әлеуметтік жұмыста көп нәрсе қоғамның типіне және өкіметтің жүргізілу
сипатына байланысты болады. Әлеуметтік жұмыс анықтамасы жағынан
демократтиялық қоғамға және әлеуметтік мемлекетке тән. Алайда демократия
да, әлеуметтілікте тұрақты константтар болып табылмайды. Өкіметтің халықтық
қажеттіліктеріне және ой - пікірлеріне сезімділігі адамдардың әлеуметтік
белсенділігіне тікелей әсер етеді. Бір уақыттары заман қажеттіліктеріне сай
болған, кейіннен үмітсіз ескірген сөзсіз өкіметтік құрылымдар оның алғы
шарттары жемісті болсадағы әлеуметтік саясатты тиімсіз етуі мүмкін.
Өкіметтегі және басқарудағы тұлғалық фактор сәйкесінше органдар мен
мекемелердің қызмет мазмұны мен формасына, халық жағынан бұл қызметті
қабылдауға айтарлықтай әсер етеді. Қазіргі өмірде әлеуметтік - экономикалық
проблемалар маңызды рөл атқарады, және де олардың мәні бақылаусыз,
экстенсивті дамып жатқан технгендік процестердің жағымсыз салдарларымен
ғана емес — техногендік катастрофалармен, табиғаттың ластануымен және
қорлаған орталық стандарттарының төмендеуімен анықталады 16.
Әлеуметтік - экологиялық мазмұны қандай да бір мөлшерде барлық
әлеуметтік технологиялар мен әдістемелерге тән, және де оның бейнелену
мөлшері оларды жүзеге асырудың нақты жағдайларына ғана емес, сондай - ақ
адамдардың жалпы адамзаттың және экологиялық мәдениетінің даму деңгейіне
байланысты болады.
Әлеуметтік саясаттың тармақталынуы үшін әлеуметтік - экономикалық
проблеманың мәні зор, және де ол көп жоспарлы болып келеді.
-Біріншіден, қандай да бір әлеуметтік мәселені шешу үшін қоғам мен
мемлекеттің бөле алатын қаржылық қорының саны ең әуелі экономика жағыдайына
байланысты болады.
-Екіншіден, қоғамда көптеген проблемаларда таза экономикалық және таза
әлеуметтік шектері, өзінің табиғаты бар.
-Үшіншіден, бірқатар экономикалық проблемаларды қоғамда әлеуметтік
проблемаларды шешусіз мүмкін емес, елдегі реформаның жүргізілуі де осы
реформаның барысында халықтың көп бөлігі өздерінің әлеуметтік және мүліктік
статустарын жоғалтумен түсіндіріледі, яғни олардың жағдайы мүшкілдеген
17.
Сонымен қатар, халықтың білімділігін, дене және әлеуметтік
денсаулықтың, әлеуметтік жете білушіліктің және саяси ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
I. ӘДЕБИЕТТЕРГЕ ШОЛУ
1.1 Мүмкіндіктері шектеулі адамдар және олардың
сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ...
1.2 Мүмкіндіктері шектеулі адамдардың мәселелерін шешуші
аспектілер ... ... ...
1.3 Қазақстан Республикасында осы Спешил Олимпикске байланысты қабылданған
заңдар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... .
1.4 Қазақстан Республикасы Туризм және Спорт министрлігі бойынша Спешил
Олимпикс тобына қатысушыларға арналған оқу-жаттығу
бағдарламасы ... ... ... ...
1.5 Бағдарламаның мақсаты мен
міндеттері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.6 Бағдарламаның негізгі бағыттары мен
тетігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
1.7 Қажетті ресурстар мен қаржыландыру
көздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
II. ЗЕРТТЕУ ӘДІСТЕМЕСІ МЕН
НЕГІЗДЕМЕСІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
III. ЗЕРТТЕУ ЖӘНЕ ОЛАРДЫҢ
САРАПТАМАСЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
ҚОСЫМШАЛАР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
КІРІСПЕ
Зерттеудің көкейкестілігі. Мүгедектік пен мүгедектерді әлеуметтік
қорғауды ұйымдастыру проблемасы арнайы бағдарлама шеңберіндегі шешуді қажет
ететін әлеуметтік маңызды міндеттер болып табылады.
Қазақстан Республикасында мүгедектерді әлеуметтік қорғау туралы
Қазақстан Республикасының Заңында мүгедектердің өмір сүруіне тең
мүмкіншіліктерді қамтамасыз ету үшін әлеуметтік-экономикалық, құқықтық және
ұйымдастырушылық жағдайлар жасау көзделді.
Оны жұмыспен қамту және әлеуметтік бағдарламалар органдары және
меншіктің барлық нысандарындағы кәсіпорындар мен ұйымдар жұмыстарының іс-
тәжірибесіне кезең-кезеңмен енгізу жөніндегі іс-шаралар Жұмыспен қамту және
әлеуметтік бағдарламаларды үйлестіру департаментімен әзірленіп бекітілді.
Облыс деңгейінде және барлық өңірлерде аталған Заң аясындағы мүгедектерді
оңалтудың түрлері мен әдістерін жетілдіруге арналған әлеуметтік және
медициналық қызметкерлердің кеңейтілген семинар-кеңестері өткізілді.
Мүгедектерді оңалту бағдарламасы мүгедектермен оңалту жұмыстың
дәстүрлі негізгі бағыттарын жалғастырып дамытады, оған кешенді, жүйелік
сипат береді.
Бағдарламаны әзірлеу үшін Қазақстан Республикасында мүгедектерді
әлеуметтік қорғау туралы Қазақстан Республикасының Заңы, Қазақстан
Республикасы Президентінің Қазақстан халқына 2004 жылғы 19 наурыздағы
Жолдауы және Қазақстан Республикасында әлеуметтік реформаларды одан әрі
тереңдетудің 2005-2007 жылдарға арналған бағдарламасы негіздеме болып
табылады.
Бағдарлама Республикалық Мүгедектерді оңалтудың 2006-2008 жылдарға
арналған бағдарламасының аясында әзірленді. Осы бағдарламаға сай берілген
волейбол ойынымен зерттеу жүргізілді.
Зерттеудің мақсаты. Спешил Олимпикстің мақсатын-ақыл-ойы мешеу
адамдарды қоғамға жатсындырмай қабылдау, түсіністіру, ойластыру және оларды
қоғамның пайдалану мүшесі екендігін басты қағида ете отырып, сараптама
талдау жасау.
Зерттеудің объектісі. №7 арнайы түзету мектеп интернатының 7,8-
сыныптарында оқитын жеңіл және ауыр деңгейлі ақыл–ой кемістігі бар
жасөспірімдер.
Зерттеу пәні. Ақыл-ой кемістігі бар жасөспірімдерді волейбол
ойынының қимылдарын меңгертуге бейімдеу.
Зерттеудің кезеңдері. Зерттеу бір ай мерзім ішінде жүргізілді.
Зерттеудің ғылыми жаңалығы мен теориялық мәні. Зерттеу нәтижелері
ақыл-ой кемістігі бар жасөспірімдерге волейбол ойынының қарапайым
элементтерін үйрете отырып, қимыл реакциясын жетілдіруге мүмкіндік
беретіндігінде. Ақыл-ой кемістігі ауыр деңгейлі жасөспірімдерде нәтиже
байқала қоймады. Ал жеңіл деңгейлі жасөспірімдерде жауап беру қимыл
реакциясы жетілгендігі аңғарылды.
Зерттеудің практикалық маңызы. Зерттеу барысында ақыл-ой кемістігі
бар жасөспірімдерді тәрбиелеуде волейболдың қарапайым қимыл техникаларын
қолдану мүмкіндігі бар. Мұны жеңіл деңгейлі ақыл-ой кемістігі бар балаларға
қолдануға болады.
Қорғауға ұсынылған тұжырымдар. Дене шынықтыру сабағы уақытында
жеңіл деңгейлі ақыл-ой кемістігі бар балалардың қарапайым қимыл реакциясын
жетілдіре отырып, ойлау қабілетін арттыру. Волейбол ойынының қарапайым
элементтері тұжырымдалған.
I. ӘДЕБИЕТТЕРГЕ ШОЛУ
1. Мүмкіндіктері шектеулі адамдар және олардың сипаттамасы
Қоғам өзінің стандартын мүгедектігі бар адамдардың сұранымдарына
сәйкес, олардың тәуелсіз өмірімен тұруына мүмкіндік беру мақсатында
бейімдеуі қажет.
1989 ж. БҰҰ заң күшіне ие болып табылатын баланың құқығы туралы
конвенцияның тексін қабылдады. Мұнда дамуында кемістіктері бар балалар
өздеріне толық сенімдерін сақтап, қоғамның өміріне белсенді араласып, толық
және салауатты өмірі сүруі үшін олардың құқықтарын бектілген. Мұнда
мүмкіндіктері шектеулі мүгедек балалардың жақсы дем алуы, білім алуы, еңбек
етуі, медициналық көмек алуы т.б. үшін ақысыз көмек алуы (ата - анасының,
жақын, қамқорын адамдардың финансттық ресурстарын есепке алу арқылы) жүзеге
асырылады.
1971 жылы БҰҰ бас Ассамблясы ойлау мүмкіндіктері шектеулі балалардың
құқықтары туралы Декларацияны қабылдады. Мүмкіндігінше мүгедек балалар
оқуға, білім алуға, емделуге, жұмыс істеуге деген қажеттіліктерін
максималды қамтамасыз ету, өз қабілеттерін дамытуға жағдай жасау туралы
айтылады. Оның ішінде нәтижелі еңбек ету, пайдалы іс - әрекетпен айналысу,
мүмкіндіктерін толық пайдалану, материалдық қамтамасыз етілуте және
қанағаттанарлық өмірлік дәрежеге қол жеткізу туралы айтылады.
Мүгедек-балалар үшін үлкен маңызға не талап бойынша, мүмкіндігіне ойлау
мүмкіндігі шектеулі бала өзінің отбасында, немесе қабылдап алған ата -
анасының отбасында тұруы қажет деп айтылады. Мұндай отбасы мемлекет
тарапынан көмек алуы тиіс делінген. Ал қажет болған жағдайда олар арнаулы
мекемелерде болуы тиіс және жаңа орта оның әдеттегі өмірінен өзгеше болмауы
тиіс.
БҰҰ экономикалық, әлеуметтік және мәдени ережелер туралы халықаралық
пактінде әрбір мүгедектің (ересек немесе бала) өзінің денелік және
психикалық денсаулықтың мүмкін болатын дәрежесіне жетуге құқығы атап
көрсетілген.
Мүгедектер өмірінің барлық жақтарын қамтитын тұтас құжат БҰҰ қабылдаған
"Мүгедектер үшін тең мүмкіндіктерді қамтамасыз етудің стандартты ережесі"
болып табылады.
1993 жылы әлемдік даму туралы есеп беруде әлемдік банктің тапсырысы
бойынша дүние жүзі халықтарының денсаулықтарына арналған халықтың
денсаулығын бағалаудың жаңа өлшемдері, ұлттық денсаулық сақтау салаларының
тиімді жақтарына құралдар бөлу туралы айтылады 1.
Ана мен баланы қорғау, отбасыны жоспарлау мекемелері, балалар мен
жеткіншектерге тән ауруларды емдеуді т.б. қаржылық инвестициялау бөлу
статистикасы төмендетіп қана қоймай, көп жылдар бойы денсаулығынан айрылып,
аяқ астынан уақытынан бұрын өлуді қысқартады.
Өмір ғана құндылық ретінде қарастырылып қоймай, аурусыз, қыйналусыз
өмір сүру, әлеуметтік қалыптасып, даму да өмірдің сапасы ретінде
қарастырады.
Мүгедектік балалардың өмір сүру қабілеттерін төмендетіп, даму мен
өсудің тоқтауына байланысты әлеуметтік бейімдей алмауға болашақта, өз
мінезін бақылай алмауға, бағдарын, басқалармен аралсуын, оқуын, еңбек етуін
тежеуге алып келеді.
Мүгедектік мәселесін адамның әлеуметтік мәдени ортасынсыз-отбасы, үй-
интернат түсіндіру мүмкін емес. Мүгедектік, адамның мүмкіндігінің
шектеулілігі таза медициналық құбылысқа жатпайды.
Бұл мәселені тереңірек түсінуге, оның салдарларына болдырмауға
әлеуметтік-медициналық, әлеуметтік, экономикалық, психологиялық т.б.
факторлар көмектеседі. Сондықтан да мүгедектерге көмектесу технологиясы -
үлкендер мен балаларға әлеуметтік жұмыстың әлеуметтік - экологиялық
моделіне негізделеді. Бұл модельге сәйкес, мүмкіндігі шектеулі адамдар
қиыншылықтарды ауруына сәйкес немесе дамымауына сәйкес емес, сонымен бірге
оны қоршаған табиғи және әлеуметтік ортаның олардың арнайы қажеттіліктеріне
сай келмеуінен, қоғамдағы кері түсініктерден, адамдардың жақтырмай
қарауларынан да болды.
Мысалы: Церебральный паралич диагнозын қойған бала оған арнайы бейімдеу
техникаларын қалдыру, жаттығу жасату, емдеу т.б. көрсетілмесе ол қозғалуға
да мүмкіндігі төмендейді. Адамның араласқысы келмеуі, кішкене кездерінен
бастап олардың дағдылану қабілеттерін төмендетіп, интеллектуалдық дамуын
тежеуі мүмкін.
Отбасы баланы қорғайтын ең негізгі әлеуметтік орта. Бірақ балаға
қатысты отбасы мүшелері кейде қатыгездік көрсетулері мүмкін. Өйткені,
отбасының финанстың қамтамасыз етілуіне, демалуына, әлеуметтік белсенділік
көрсетулеріне көп шектеулер болады. Сонымен олар өз көңіл-күйлеріндегі
қиналыстарды балаға көрсетулері (мүтедек балаға) мүмкін.
Әрбір отбасының құрылымы мен қызметі уақыт барысында өзгеріске ұшырап,
отбасының қарым - қатынастық тәсілдеріне әсер етіп отырады.
Отбасының өмірлік циклі түрлі даму деңгейлерінен тұрады:
Неке құру, бала туу, олардың мектептегі кезеңі, жеткіншектік кезең,
үйден кету кезеңі, ересектік кезең, қартаю т.б.
Мүгедек балалары бар отбасының олардың даму кезеңдеріндегі
өзгешеліктерге дайын болулары тиіс.
Мысалы: мүгедек-баласы бар отбасының өмірлік циклі:
1.бала туу-балада патология бар екендігі туралы хабар алу,
эмоцианалдық дағдылану, отбасының басқа мүшелерін хабардар ету;
2.мектептегі кезең - баланың оқу түрі туралы шешім қабылдау, құрдастар
тобының реакциясын уайымдау, оның оқуын ұйымдастыру және оқудан тыс
әрекетін ұйымдастыру;
3.жеткіншектік кезең-баланың ауруының ұдайлық табиғатына дағдырлану,
сексуалдық мәселелердің пайда болуына байланысты мәселелер, құрдастардың
оны жақындасуы (олар тарапынан), баланың болашақ өмірін жоспарлау;
4."бітіру, шығару" кезеңі-отбасылық жауапкершіліктің жалғауына
дағдырлану, есейген баланың тұратын жері туралы шешім қабылдау, әлеуметтену
мүмкіндігінің шектеулігіне (мүгедек баланың) отбасы мүшелерінің қайғыруы;
5.ата-аналардан кейінгі кезең ерлі-зайыптың өзара қарым-қатынасының
қайтадан құрылуы (мысалы: егер бала отбасынан шыққан соң дұрыс жерге
орналастырылса) және баланың тұрғылықты жеріндегі мамандармен өзара қарым-
қатынас жасау 2.
Тарихи тұрғыдан "мүгедектілік" және "мүгедек түсініктері "еңбекке
жарамсыз және "ауру" түсініктерімен байланысты болған. Сондықтан да
мүгедектілікті талдаудың әдістемелік көзқарастары денсаулықты сақтау
саласынан алынып жүрді. Мамандар көп жылдар бойы "мүгедектікті", шарттын
мойындамай, оны дұрыс емдемеудің салдары деп қарастырып келді. Сол себептен
де бұл проблеманың әлеуметтік жағы еңбекке жарамсыз дегенге дейін оның
басты көрсеткіші ретінде алынған. Осыған орай дәрігерлік еңбектік
сараптамалық комиссияның басты міндеті, кәуаландырып отырған адам қандай
кәсіби қызметті атқара алатындығын субъективтілік, дәлірек айтқанда
биологиялық негізде анықтау болған, әлеуметтік-биологиялық критерий;
алынбаған. Мүгедек түсінігі жазылмайтын ауру түсінігіне теңдестірілген.
Сонымен, құқықтың аясында және нақты экономикалық жағдайлардағы адамның
әлеуметтік рөлі екінші орынға ығыстырылған, және де мүгедек түсінігі,
әлеуметтік, экономикалық, психологиялық білім беру және басқа да қажетті
технологияларды қолданатын көп профильді реабилитация тұрғысынан мүлде
қарастырылмаған 3.
Қазіргі кезде мүгедек, өмірлік қызметінің шектелуіне әкелетін және оның
әлеуметтік қажеттілігін тудыратын, зақымдану немесе дефектілердің
салдарынан ауруынан организм функцияларының қатты бұлінуі бар,
денсаулығында ауытқуы бар тұлға ретінде сипатталынады. Мүгедектілік,
халықтың әлеуметтік жайсыз жағдайының басты көрсеткіші болып табылады. Ол
қоғамның әлеуметтік жетілгендігін, экономикалық толыққанды жағдайын,
адамгершілік ондылығын көрсетеді және мүгедек-адам мен қоғамның өзара іс-
әрекетінің бұзылуын сипаттайды.
Жалпы, таңдаудың шектеулі екендігі жағдайындағы адам қызметінің
проблемасы ретінде қаралатын мүгедектіліктің бірнеше негіздегі аспектілері
бар: құқықтық; әлеуметтік-орталық; психологиялық; қоғамдық-идеологиялық;
өндірістік-экономикалық, анатомиялы-функционалдық; медициналық-әлеуметтік;
басқарушылық.
1.2. Мүмкіндіктері шектеулі адамдардың мәселелерін шешуші аспектілер
Құқықтық аспект; мүгедектердің құқығын, еркіндігін және
міндеттерін қамтамасыз етуді білдіреді.
Қазақстан Республикасының Президенті 1999 жылы 21 маусымда
Қазақстан Республикасындағы мүгедектердің әлеуметтік қорғалымдығы туралы
заңға қол қойған. Осы арқылы қоғамымыздағы ерекше әлсіз бөлігіне әлеуметтік
қорғау кепілдемесі берілген.
Заңның негізін құрайтын үш принципалдық ережені айтып өту керек:
-Бірінші — бұл мүгедектерде, білім алу үшін белгілі бір жағдайларға
ерекше құқықтың болуы; қозғалыс құралдарымен қамтамасыз етілуі; арнайы
тұрғын - үй жағдайларына; жеке үй құрылысына, қосалқы шаруашылық және
саяжай шаруашылығын жүргізуге жер учаскелерін бірінші кезекте алулары, және
тағы басқа. Мысалы, тұратын жерлер қазір денсаулығын және басқа да
жағдайларын есепке ала отырып, мүгедек - балалары бар жанұяларға,
мүгедектерге берілетін болады. Мүгедектер, Қазақстан Республикасының
Үкіметімен бекітілген аурулар тізіміне сәйкес, жеке бөлме түрінде қосымша
тұратын жер алуға құқылары бар. Ол артық деп саналмайды және де бір реттік
мөлшердегі төлеммен төленеді. Тағы бір мысал, мүгедектерді жұмыспен қамту
үшін ерекше жағдайлар енгізілуде. Меншік формасына байланыссыз 30 адамнан
көп жұмысшысы бар кәсіпорын, мекеме, ұйымдар үшін мүгедектерді жұмысқа
қабылдауына квота белгіленеді — жұмысшылардың орташа тізімді санына пайыз,
ретінде (бірақ үш пайыздан кем емес);
-Екінші бір маңызды ереже — бұл мүгедектердің, өмір қызметіне,
мәртебесіне және т.б. қатысты шешім қабылданатын барлық процестерге
белсенді қатысушы болуға құқықтары. Бұл норманы бұзып қабылданған шешімдер
соттық тәртіпте жарамсыз деп танылады;
-Үшінші ереже, арнайы мемлекеттік қызметтерді құруды білдіреді;
медициналы-әлеуметтік экспертиза және реабилитация. Олар мүгедектердің
тәуелсіз өмір қызметін қамтамасыз ететін жүйені құрады. Сонымен қатар,
медициналы-әлеуметтік экспертиза мемлекеттік қызметіне жүктелген
функциялардың арасында — мүгедектердің әлеуметтік қорғаудың әр түріне деген
қажеттілігін анықтау; кәсіби ауру алған тұлғалардың кәсіби еңбекке
жарамдылығын жоғалтуының дәрежесін анықтау; халықтың мүгедектілік деңгейін
және себептерін анықтау және т.б.
Заң, мүгедектер проблемасын шешудің негізгі бағыттарына ерекше назар
салады. Атап айтқанда, онда мүгедектердің ақпараттық қамтамасыз етілулері,
өмір қызметінің кедергісі жоқ ортасын құрудағы қажеттіліктері туралы
айтылған. Мүгедектерді әлеуметтік қорғау жүйесінің өнеркәсіптік базасы
ретіндегі реабилитациялыық индустрияны құру, мүгедектердің еңбегі мен
тұрмысын жеңілдететін арнайы құралдардың өндірісін, сәйкесінше
реабилитациялық қызметтерді беруді және де оларды ішінара жұмыспен қамтуды
білдіреді. Заңда медициналық, әлеуметтік және кәсіби аспектілері бар
мүгедектердің көп профильді реабилитациясы бар кешенді жүйесін құру жайында
айтылған. Сондай - ақ мүгедектермен жұмыс істейтін кәсіби кадрларды
дайындау, оның ішінде мүгедектердің өз ішінен дайындау проблемасы да
қозғалады 4.
Әлеуметтік - орталы аспект
Әлеуметтік - орталыға, микроәлеуметтік ортамен (жанұя, еңбек
ұжымы, үй - жай, жұмыс орны және т.б.) және макроәлеуметтік айналамен
(қалақұрушы және ақпараттық орталар, әлеуметтік топтар, еңбек рыногы және
т.б.) байланысты мәселелер кіреді.
Әлеуметтік жұмысшылар қызмет көрсететін "объектілердің ерекше
категориясын мүгедек адамы бар, болмаса сыртқы көмекті қажет ететін қарт
адамы бар жанұялар құрайды. Ондай жанұя бұл кезде микроорта т.б. Ресейлік
ғалымдар жүргізген арнайы зерттеу бойынша еңбекке жарамсыз жанұя мүшелері
бар 200 отбасының әлеуметтік қызмет көрсетуді тиімдірек ұйымдастыру үшін
әлеуметтік жұмысшы мүгедектіліктің себептерін білуі қажет, олар:
84,8% - жалпы аурулар,
6,3% - соғыста болғандар (соғыс мүгедегі),
6,3 % - бала жастан мүгедектер. Мүгедектің қандай да бір топқа жатуы
жеңілдіктер мен ерекшеліктерге байланысты. Әлеуметтік жұмысшының басты
міндеті осы жөнінде толық мәлімет ала отырып, әрекет етуші заңға сәйкес
жеңілдіктердің жасалуына ат салысу болып табылады. Мүгедек адам немесе қарт
адамы бар жанұямен жұмысты ұйымдастыру үшін әлеуметтік жұмысшы осы жанұяның
әлеуметтік жайын, оның құрылымын (толық, толық емес) анықтауы өте маңызды.
Бұл факторлардың болуы сөзсіз, онымен, жанұямен жұмыс әдістемесі және де
жанұяның әр түрлі сипаттағы қажеттілігі байланысты. Зерттеу барысында 45,5%
- толық, 28,5% - толық емес (әдетте анасы мен балалары) жанұялар, 26% -
жалғызбастылар, онда да әйелдер жағы басым болған (84,6%). Айта кететін бір
жайт, ұйымдастырушы делдал, атқарушы ретінде әлеуметтік жұмысшының
(қызметкердің) рөлі жоғарыдағы жанұялар үшін мына салаларда маңызды;
моральды - психологиялық қолдау, медициналық көмек, әлеуметтік - тұрмыстық
қамтамасыз ету. Моральды — психологиялық қолдауды бағалаған кезде барлық
жанұялар үшін келесілер ең өзекті болып табылған; әлеуметтік
қамтамасыздандыру органдарымен байланысты ұйымдастыру (71,5%), қоғамдық
ұйымдармен байланыс орнату (17%) және еңбек ұжымдарымен байланысты
жандандыру (17%). Толық жанұялардың ішінде әлеуметтік қамсыздандыру
органдарымен байланыты ұйымдастыруға 60,4%, толық емес жанұялардан — 84,2%
жалғыз бастылардан — 76,9% мұқтаж екен. Қоғамдық ұйымдармен байланысты
орнатуға сәйкесінше — 27,5%, 12,3%, 3,8% жанұялар ұмтылады екен. Еңбек
ұжымдарымен байланысты жандандыруға 19,8% толық жанұялар, 5,9% толық емес
және 26,9% жалғызбастылар мұқтаж болады. Бұл жағдай, мүгедектердің өздеріне
көрсетілетін жеңілдіктер туралы толық хабардар болмауымен түсіндірілуі
мүмкін.
Медициналық қызмет көрсетуді ұйымдастыруға деген мұқтаждықты талдаған
кезде 71% жанұялар учаскелік дәрігердің байқауына қажеттілік туғызса,
жанұялардың жартысына жуығы (49,5%) тар мамандық иелерінің кеңестеріне, ал
17,5% диспансерлік бақылауға мұқтаж болған. Толық жанұяларда көрсетілген
медициналық көмек түрлеріне деген қажеттіліктің рангілік орындары біраз
басқаша: бірінші орында (50,7%) учаскелік дәрігердің байқауына қажеттілік,
екінші (40 %) — диспансерлік бақылауға, ал үшінші (30,3%) — тар мамандық
иелерінің кеңестеріне деген қажеттіліктер байқалған. Толық емес жанұялар ең
басты мұқтаждық (37,4%) диспансерлік бақылауда, 35,4% жанұялар тар мамандық
иелерінің кеңесіне және 26,7% - учаскелік дәрігердің байқауына деген
қажеттіліктерін білдірген. Жалғызбастыларда тар мамандық иелерінің
кеңестеріне деген қажеттілік басым (34,3%) және де тең дәрежеде (22,5%)
учаскелік дәрігердің байқауымен диспансерлік бақылауға да қажеттіліктер
орын алған.
Зерттеуге алынған жанұялардың ең көп қажеттіліктері әлеуметтік -
тұрмыстың қызметтіліктерге екен белгілі болған. Бұл, еңбекке қабілетсіз
жанұя мүшелерінің қозғауларының шектеулігімен түсіндіріледі. Әрдайым сыртқы
көмекке мұқтаж болады және де өздеріне сау адамдарды байлап қояды, яғни
олар азық - түлік дәрі - дәрмектерін сатып алып береді, жеткізіп береді
және оларға әр түрлі үйден тысқары шығатын негіздегі тұрмыстық қызметтерді
көрсетеді. Сондай - ақ оны қазіргі кездегі әлеуметтік шиеленістермен, азық
- түліктерді және тұрмыстық қызметтерді алудағы қиындықтармен де
түсіндіруге болады. Осыған орай әлеуметтік қызметкердің ролі бірден
жоғарылайды. Жанұялардың әлеуметтік - тұрмыстық қызмет көрсетудегі
қажеттіліктерін бағалаған кезде келесілер айқындалған. Барлық
зерттелінгендердің ең басты қажеттіліктері кір жуушыларға екен (88,5%),
химиялық тазартуға (82,5%) аяқ киім шеберханасына (64,6%). Сонымен қатар,
пәтерлерін жуып - жинауға деген қажеттіліктері айқындалған (27% жанұя),
үйлеріне жөндеу жұмыстарын жүргізу (24,5%), тең дәрежеде (20,5% жанұяда) –
азық - түлік пен дәрі - дәрмектерді жеткізуте әр түрлі санаттағы
жанұялардың салыстырмалы талдауы көрсеткендей, жалғыз бастыларда басқа
жанұяларға қарағанда азық - түлікті жеткізуге (50%), пәтерлерін жинауға
(46,2%) дәрі – дәрмектерді жеткізуте (40,4%) ең көп мұқтаждық байқалған.
Алынған мәлімет, деректер, еңбекке қабілетсіз жанұя мүшелері кіретін
жанұялардың қажеттіліктері елдегі әлеуметтік - экономикалық жағдаймен бір
жағынан анықталса, екінші жағынан мүгедектердің өзін - өзі қамтуының
шектеулі мүмкіндіктерімен анықталуынын көрсетіп отыр.
Сонымен, барлық зерттеуге алынған жанұяның әлеуметтік қорғаудағы ең
үлкен қажеттіліктері қазіргі уақытта әлеуметтік - тұрмыстық проблемалар
төңірегінде топталып отыр, ал әлеуметтік қорғау тұрғысынан ең көп ығыр
көруші топ — жалғызбасты еңбекке қабілетсіз азаматтар азық - түліктерді
және дәрі - дәрмектерді жеткізуге, пәтерлерін жинауға әлеуметтік
қамсыздандыру орталықтарына тіркеуге алынуға үлкен қажеттілік туғызатындары
белгілі болды. Маральды - психологиялық қолдауға деген жанұялардың
қажеттіліктерінің қалыптаспағандығымен түсіндірілсе, екінші жағынан елдегі
қалыптасқан ұлттық дәстүрлерге екі фактор да өзара тығыз байланысты.
Әлеуметтік қызметкерлердің қызмет аясын қалыптастыру қажет болып отыр.
Нормативтік құжаттарда, біліктілік сипаттамаларында көрсетілген
міндеттерден басқа, қазіргі қалыптасқан жағдайды ескере отырып тек қана
ұйымдастырушылық делдалдық қызметтерді атқарумен шектелмеу керек. Осы
тұрғыдан басқа да қызмет түрлері белгілі бір өзектілікке ие болуда, олардың
ішінде: әлеуметтік жұмысшының қызметін кеңінен пайдалану жөніндегі
мүмкіндіктер туралы халықтың хабардар болуы еңбекке қабілетсіз азаматтардың
құқықтары мен мүдделерін қорғаудағы халықтың қажеттерін (рыноктік
экономикалық жағдайында) қалыптастыру, отбасын моральды - психологиялық
қолдауды жүзеге асыру және т.б. 5.
Психологиялық аспект
Психологиялық аспект мүгедектің өзінің тұлғалық - психологиялық
бағдарлығын және қоғамның, мүгедектілік проблемаларын эмоционалдық -
психологиялық қабылдауын көрсетеді.
Мүгедектер және зейнеткерлер былайынша айтқанда халықтың аз
жұмылдырылған санаттар қатарына жатады және қоғамның аз қорғалатын,
әлеуметтік осал белігі болып табылады. Бұл ең алдымен, мүгедектікке әкелген
аурудың салдарынан дене бітімі жағдайының дефектілерімен, сондай - ақ
салатикалық паталогиямен сипатталынатын комплекстермен, және де үлкен
жастағылар үшін тән болатын қозғалыс белсенділігінің төмендігімен
байланысты. Сонымен қатар белгілі бір мөлшерде халықтың бұл тобының
әлеуметтік қорғалмауы, олардың қоғаммен қатынасын қалыптастыратын және
онымен байланысты қиындататын психология факторларының болуымен байланысты.
Психологиялық проблемалар мүгедектердің сыртқы әлемнен оқшауланып
қалған кездерінде, кресла - коляскадағы мүгедектер үшін қоршаған ортаның
бейімсіздігінде, зейнеткерлікке шыққан кездегі әдеттегі қатынастардың
үзілгенінде, жолдасын жоғалтқан кездегі жалғыздық, егде адамдарға тән,
склероздық процестің дамуы нәтижесінде болатын мінездеріндегі ерекшеліктер
себебінен туындайды. Осының бәрі эмоционалды ерік - жігердің бұзылуына
депрессияның өрістеуіне, мінез - құлықтың өзгеруіне әкеледі:
-қартаю — алысқа серпілген жоспардың мүлде орындалмауы, болмаса олар
бірден оқу қажеттілігімен қысыңқыланып және шектелуі болатын адам
өміріндегі ерекше кезеңі.
-қартаю процесін және қартандылыққа деген көзқарастарды қарастырған
кезде бұл проблеманың екі жағы қаралады: -ми қызметінің жастық
өзгерістермен байланысты психикалық қызметінің ерекшеліктері, яғни
қартаюдың биологиялық процестерімен байланысты.
-биолог және әлеуметтік фактордың әсерінен қалыптасқан осы өзгерістерге
немесе жаңа (ішкі және сыртқы) жағдайларға қартайған адамдардың реакциясын
көрсететін психологиялық феномендер.
Психологиялық саладағы қартайған кезде болатын өзгерістер әр түрлі
деңгей де байқалады: тұлғалық, функционалдық, органикалық. Бұл
ерекшеліктерді білу әлеуметтік қызметкер үшін өте маңызды, өйткені ол
оларға егде адаммен байланысты бағалауға, өздерінің психологиялық
реакцияларын жөнге келтіруге және күтілетін нәтижелерді болжамауға
мүмкіндік береді.
Биологиялық қартаюдың белгісі ретінде бағаланатын тұлғалық өзгерістер
бір жағынан тұлғаның бұрынғы қасиеттерінің күшеюі мен басымдауымен көрінсе,
басқа жағынан жалпы, оның ішінде жастық жою қасиетінің өрістеуімен
байланысты. Өзгерістердің бірінші тобы мысалы, құнтты, ұқыпты адам сараң
болады, сенімсіздер - күдіктенуші болып өтеді және т.б. Тұлғалық
өзгерістердің екінші тобы өткенді қайта бағалаумен қатар барлық жаңа
құбылыстарға шыдамсыздық консерватист болуымен тәртіпке үйретуге, жанының
жаралануына ренжуге бейім тұратындығымен сипаталады.
Қартаю процесімен байланысты тұлғалық өзгерістерден басқа психологиялық
функцияның өзгеруін де назардан тыс қалдырмау қажет. Оларға есте сақтаудың
көңілдің, эмоционалды аяның, психологиялық іс - әрекеттің, жалпы
бағдарлылықтың бұзылуы — адаптациялық механизмінің бұзылуы жатады.
Үлкен адаммен қатынасқа түскен кезде әлеуметтік қызметкерлер олардың
есте сақтау қабілетінің бұзылу ерекшеліктерін білуі өте маңызды.
Салыстырмалы түрде көп жыл бұрынғы жағдайды есте сақтауда қартайған кезде
жақында болған жағдайларды еске сақтау ақсайды, қысқа мерзімдік есте сақтау
бұзылады. Бұл қарт адамдардың әлеуметтік қызметкермен байланысына кері
әсерін тигізуі мүмкін, яғни ол оның қызмет көрсетуіне, оған келуінің
ұзақтығы мен санының, жиілігіне тілек - талаптар қою пайда болады және тағы
сол сияқты. Қарт жастағы көңіл тұрақсыздықпен, алаңдаушылықпен
сипатталынады.
Эмоционалдық жағынан көңіл - күйінің жабырқауына, депрессиялық
реакцияға бейімділігімен, жылауға, реніштерін тізіп отыруымен басым болады.
Қарт адамға психологиялық қызмет қарқының бәсеңдеді, жайбасарлық және
орталардағы бағдарлану қабілетінің төмендеуі тән. Егде жастағы патология
процесін байқалтатын психологиялық өзгерістер егде және қарт жасындағы әр
түрлі (нозологиялық, ауруларда көрініс береді. Оларға дименцияның,
есеңгіреу және аффектілік бұзылудың клиникалық көріністері жатады. Бұл
жағдайларды диагностикалау дәрігерлерді міндері. Ал қарт адаммен әрдайым
байланыста жүретін әлеуметтік қызметкерлердің ролі бұл жағдайлар туралы
кішкене болса да хабардар бола отырып аурудың белгісін айқындап, тиісті
маманның көмек көрсетуін ұйымдастыру болып табылады 6.
Қоғамдық - идеологаялық аспект
Қоғамдық-идеологиялық аспект мемлекеттік институттардың практикалық
қызметінің мазмұнын анықтайды және мүгедектер мен мүгедектілікке байланысты
мемлекеттің саясаттың қалыптасуын айқындайды. Осы тұрғыдан мүгедектерге,
халық денсаулығының көрсеткіші ретіндегі басым болып жүрген көзқарастан бас
тарту қажет, керісінше осы әлеуметтік саясаттың тиімділігінің көрсеткіші
ретінде қабылдау қажет және де мүгедектілік проблемасын шешу —
мүгедектермен қоғамның өзара әрекеттесулерінің құзырында екенін сезіну
керек.
Үйде әлеуметтік көмек көрсетуді дамыту еңбекке қабілетсіз азаматтарға
әлеуметтік қызмет көрсетудің бір ғана формасы емес. 1986 жылдан
зейнеткерлерге әлеуметтік қызмет көрсету орталығы деген қоғамдар құрыла
бастады, оның құрамына, үйдегі әлеуметтік көмек көрсету бөлімінен басқа
мүлде жаңа құрылымдық бөлімшелер кірген — күндізгі келу бөлімдері. Мұндай
бөлімдердің мақсаты, қарт адамдар үшін, олар отбасымен тұра ма немесе
жалғызбасты ма, оған байланыссыз, демалыс орталықтарын құру болды. Мұндай
бөлімдерге адамдар таңертен келді де, кешке үйлеріне қайтару жағы
қарастырылған күні бойы олар ыңғайлы, жайлы жағдай да болуға, адамдармен
араласуға, уақыттарын мәнді етіп өткізуге, әртүрлі мәдени - көпшілік
шараларға қатысуға бір реттік ыстық тамақ ішуге және қажет болған жағдайда
дәрігерге дейінгі медициналық көмекті алуға мүмкіндіктері болады. Мұндай
бөлімнің қызметінің негізгі міндеті қарт адамдарға жалғыздықты, оқшаулауға
өмір бейнесін жоюға, өмірлерін жаңа бір мән - мазмұнмен толтыруға белсенді
өмір бейнесін қалыптастыруға көмек көрсету болып табылады.
Күндізгі келу мотивтерін реттеу басым көпшілік үшін адамдармен араласу
(76,3%) жетекші орында, екінші, мәні жағынан тегін немесе жеңілдік
бағасындағы түскі тамақты алу мүмкіндігі (61,3%), үшінші болып мотивтер
иерархияда өзінің бос уақытын мазмұнды етіп өткізу (47%) мүмкіндіктері
тұрғандығын көрсетті. Ал өзін тамақ дайындаудан арылту (29%) және
қанағаттанарлықсыз материалдық қамту (18%) сияқты мотивтер бөлімге келуші
негізгі контингенттің ішінде жетекші орынды алмайды. Оған қоса көптеген
азаматтарда (46,7%) басқа да мотивтер жағынан күндізгі келуге тартымдылық
білдірулері байқалады. Мысалы күнде ол жерге бару оларды әрдайым "тонуста
болуға , "тәртіпке келуте, "өмірді жаңа мән - мазмұнға толтыруға,
"босаңсу мүмкіндігіне ие болуға мәжбүрлейді. Жекелеген азаматтарда бөлімге
ұзақ уақыт бойы келулері денсаулықтарың жақсартуына әрекет еткен (бронхалық
астма дертінің қозуы, сосудтарының ауруы және т.б.) эмоционалдық аясына
ыңғайлы жағдай, бөлім қызметкерінің мейірімділігі, сондай - ақ кез келген
уақытта медициналық көмек алулары, емдік дене шынықтыру мен айналысулары оң
әсер береді.
Соңғы жылдары бірқатар әлеуметтік қызмет көрсету орталықтарында жаңа
құрылымның бөлімшелер, қолдауға аса мұқтаж азаматтардың өмірлерін қолдауға
бағытталған бір реттік сипаттағы шұғыл көмекті көрсетуге арналған.
Қызметтің іс - әрекетінің басты бағыттары болып табылатындар: - әлеуметтік
көмек мәселелері бойынша қажетті ақпараттар мен кеңестер беру; тегін ыстық
тамақпен немесе азық - түлік жинағымен қамтамасыз ету (қоғамдық тамақтану
кәсіподақтарының бекіткен талоны бойынша; талондар асханаға бір рет кіру
үшін, болмаса жәбірленуінің әлеуметтік - тұрмыстық жағдайын зерттеген соң
бір айлық мерзімге берілуі мүмкін).
-киім, аяқ киім және алғашқы қажеттіліктердің басқа да заттарын беру;
-материалдық көмек көрсету;
-уақытша тұратын жерлерді алуға әрекет ету (кейбір жағдайларда
иммиграциялық қызметтермен бірге);
-мәселенің білікті және толық көлемде шешу үшін азаматтарды сәйкесінше
органдарға және қызметтерге бағыттау;
-жедел түрдегі психологиялық көмекті көрсету, оның ішінде сенім
телефоны бойынша — аймақтық ерекшеліктеріне байланысты басқа да көмек
түрлерін көрсету (оның ішінде мемлекеттік заң қызметкерлерінің ала алмайтын
үлкен жастағы тұлғаларға және мүгедектерге жедел заң көмектерін көрсету)
7.
Өндірістік - экономикалық аспект
Өндірістік - экономикалық аспект ең алдымен халықты әлеуметтік
қорғаудың өнеркәсіптік негіздерін және оңалту (реабилитациялық) бұйымдар
мен қызметтердің рыногын құру проблемасымен байланысты. Мұндай көзқарас,
ішінара немесе толық өзіндік кәсіби, тұрмыстық және қоғамдық қызметтерге
бейім мүгедектер үлесінің ұлғаюына бағдарлануға, олардың оңалту
(реаблитациялық) құралдарымен қызметтерге деген қажеттерін адрестік
қанағаттандыру жүйесін қүруға мүмкіндік береді, ал бұл өз кезегінде олардың
қоғамға кіріктірілуіне әрекет етеді. Мүгедектерді оңалту (реаблитациялық)
бұйымдармен қамтамасыз етуге мемлекеттін монополияны сақтау халықтың
"белсендің бөлігін ақталмайтын экономикалық жүктемелеуге әкеледі және де
мүгедектердің шынайы қажеттіліктері мен оларды қанағаттандыру мүмкіндіктері
арасындағы диспропорцияның әрдайым өрістеуіне әкелетін "жеңілдікң саясатын
жалғастыру үшін негіз болмақ 8.
Анатомиялы - функционалдық аспект
Мүгедектіліктің анатомиялы - функционалдық аспектісі, оңалту
(реаблитация) функцияны орындай алатын және мүгедектің оңалту
(реаблитациялық) қуатының (потенциалының) дамуына әрекет ететін әлеуметтік
ортаның (физикалық және психологиялық тұрғыдан) қалыптасуын білдіреді.
Сонымен мүгедектіктің қазіргі түсінігін ескере отырып, бұл проблеманы
шешкен кезде мемлекеттің басты назарының пәні адам организміндегі
бұзылушылық емес, оның шектеулі еркіндік жағдайындағы әлеуметтік рөлдік
функцияның жандануы болуы керек. Мүгедектерді оңалту мәні адамдардың
тұрмыстық, қоғамға және кәсіби қызметкерлердің оның дене бітімінің
психологиялық және әлеуметтік куатының деңгейіндегі (микроәлеуметтік және
макроәлеуметтік ортадағы ерекшеліктерін ескере отырып) қабілеттіліктерін
жандандыруға деген кешенді көппрофильдік көзқарастарда жатыр. Процесс және
жүйе ретіндегі кешенді көп профильді оңалтудың шешуші мақсаты анатомиялық
дефектісі, функционалдық бұзылуы, әлеуметтік ауытқулары бар адамдарға
салыстырмалы түрде тәуелсіз өмір қызметін беру мүмкіндігі болып табылады.
Осы тұрғыдан оңалту (реаблитация) адамдардың қоршаған әлеммен байланысының
бұзылуының алдын алады, болдырмайды және мүгедектіліктің профилактикалық
функциясын атқарады. Бұл мақсаттар үшін дене бітімі тұрғысынан жетілмеген
балалар үшін интернат - үйлері бар. Бұл мекеме де тірек қорғаушы
аппараттардың бұзылуы бар балалардың ең ауыр контингенті шоғырланған. Бұл
мекемелердің мақсаты - үздіксіз қарқынды жандандыру терапиясы және
протездеу, психологиялық коррекция (түзету), мектептік және еңбектік оқыту,
кәсіби дайындық және еңбектік оқыту, кәсіби дайындық және ары қарайғы
ұтымды (рационалды) жұмысқа орналастыру арқылы мүгедек - балалардың
медициналық - әлеуметтік оңалтуын жүзеге асыру. Грек қорғаушы аппаратының
бұзылуы бар мүгедек - балаларды белсендендіруде интернат - үйлерімен ғана
шектелінбейтін спорттық - сауықтыру жұмыстары үлкен мәнге ие. Бұл жерде
мүгедектердің спортын ұйымдастыратын мекеме мен байланыс орнату қажет.
Интернат - үйлерінде дене бітімі толық жетілмеген балалар үшін еңбектік
оқулар жүргізіледі.
Интернат - үйлерінен ер жетіп, оқып дайындалып шығатын жасөспірімдер әр
түрлі өмірлік - тұрмыстық проблемалар туралы (жұмысқа түру, үй алу және
т.б.) толық хабардар болулары керек. Әлеуметтік қызметкердің бұл жердегі
рөлі осы жас мүгедектерге қоғамға кіргізу кезіндегі қиыншылықтарын жеңе
білуге көмектесуде жатыр. Бұл жерде тек қана ақпарат, кеңестер ғана емес,
сондай - ақ іс - әрекеттік көмектер беру, арнайы үй алуына ат салысу,
мүгедектер үшін берілетін пәтерлерде қосымша құрылғылар мен құрал -
жабдықтардың орнату, жұмысқа тұруда, жеңілдіктер алуда және т.б. көмектесу
үлкен маңызды жайттар болып табылады. Әлеуметтік қызметкер ашық қоғамға
енуші мүгедектің шынай көмекшісі болады 9.
Медициналы - әлеуметтік аспект
Басқарушылық аспект
Мүгедектерді жұмысқа орналастыру және олардың тұрмысын әлеуметтік
тұрғыда ойластыру басқарушылық органдарынсыз мүмкін емес. Олар мемлекеттік
басқарудың барлық деңгейлерінде бар. Мемлекеттік тұрғыда әртүрлі комитеттер
бар: әлеуметтік қорғау комитеті, зейнеткерлерді әлеуметтік қолдау және
т.с.с.
Республикаларда, өлке, аймақтарда, облыстарда мүгедектер ісімен
айналысатын, орталық органдарға сәйкес келетін басқармалар әрекет етеді.
Барлық әкімшілік аймақтарында да мүгедектер ісі бойынша комиссиялар,
бөлімдер, басқармалар бар.
Мемлекеттік басқару органдарынан басқа мүгедектер ісін қорғайтын
ведмоствалық басқару бөлімшелері де болады. Көптеген емханаларда арнайы
дәрігерлер жұмыс істейді, әдетте емхананың бас дәрігерінің орынбасары
рангісінде ол ауруға негіздеме - қорытынды жазады және азаматтарды
әлеуметтік қамту органдарында мүгедектікке ұсынуға қүжаттарды рәсімдейді.
Барлық аймақтардың әкімшіліктерінде адамдардың мүгедектілігі туралы
қорытында шешім қабылдайтын, органдарда мүгедектікті рәсімдеу үшін заңдық
негіз бола алатын құжаттарды (анықтамаларды) жазатын арнайы медициналық -
әлеуметтік эксперттік комиссиялар (МӘЭК) құрылған.
Сонымен қатар, әлеуметтік қамту жүйесінде мүгедектілік бойынша
зейнетақыны тағайындайтын, сапалық индексациясын, қайта есептелуін
қарайтын, зейнетақылардың еңбектік жинақ кітапшаларына немесе байланыс
бөлімшелерінің пошталық бөлімдеріне аударылуын қадағалайтын, мүгедектердің
үй жағдайында қамтамасыз ететін және т.б. айналысатын басқармалар,
бөлімдер, секторлар қызмет етеді 10.
Қазақстандағы мүмкіндігі шектеулі адамдармен дене тәрбиесі бойынша жұмыс
жасау ерекщелігі
Мақсаты: ҚР мүмкіндігі шектеулі адамдармен дене тәрбиесі бойынша
орындалатын жұмыстардың қажеттілігін көрсету.
Міндеті: Мүмкіндігі шектеулі адамдарға дене қозғалысын ұйымдастыру
жолдарын көрсету, ұйымдастыру.
Ақыл-ой мешеулігі туралы кейбір мәліметтер.
Ақыл-ой мешеулігі ауру емес. Оны психиканың бұзылуы деп те санауға
болмайды. Ондай адамдарға ақпараттарды қабылдау мүмкіндігінің азаюына
байланысты жаңа ұғымдарды қабылдау қабілеттілігінің нашарлығы тән. Өзіне-
өзі қызмет етуде, өз ортасындағы адамдармен дұрыс түсінісуде және қоғамға
бейімделуде әр түрлі қиындықтар кездеседі.
Бала кездегі ақыл-ой мешеулігі есейгенде де сақталады. Олар мәңгі бала
болып қала алмайды.
Ақыл-ой кемдеу адамдардың нәсілдік, білімділік, әлеуметтік және
экономикалық мүшелерін де қамтиды.
Біздің әлемде ақыл-ой мешеу адамдар кездейсоқ құбылыс емес. Жер шары
бойынша адамдардың шамамен 3%-нің ақыл-ойы мешеу деп есептеледі. Оның
ішінде ақыл-ой мешеулігінің әлсіз түрі - 60%, орташа түрі - 30 % және
асқынған түрі - 10%.
Ақыл-ойдың нашар дамуы емделмейді. Дегенмен, оларды шыдамдылықпен
оқытып үйретсе, тәрбиелесе, ол адамдар қоғамға беімделіп, әдеттегідей өмір
сүре алады.
Қазақстанда ақыл-ой мешеулігінен зардап шегетін адамдар туралы нақты
статистикалық мәлімет жоқ. Халықаралық БҰҰ және ЮНЕСКО ұйымдарының орта
есеппен берілген мәліметтері бойынша (3%-10%) біздің республикада ең
төменгі есеп бойынща 500 мыңдай ақыл-ойы мешеу адамдар бар.Қызметті
технологияландыру әлеуметтік саладағы ең кешенді құбылыстарға жатады.
Технологияның көзқарас-қазіргі әлеуметтік қызметтің ажырамас қасиетті
бөлігі болып табылады.
Әлеуметтік технология — бұл, объект және субъектінің қатынастарына
емес, айтарлықтай дәрежеде субъект - субъект қатынасына негізделген
технологиялық процестің бірден - бір түрі болуы ықтимал. Кәсіби көмек
көрсетілетін әлеуметтік процестің қатысушысының әрекетінсіз, индивидтің
жанұяның, топтың әрекетінсіз және келісуінсіз әлеуметтік технологияларды
қайта құру мүмкін. Осыған байланысты, әрбір индивид өзі үшін және жақындары
үшін әлеуметтік технолог болып табылады деп айтуға болады. Ол жүргізілетін
қайта құруларға әрекет ете отырып немесе олардан бас тарта отырып,
әлеуметтік басқару органдары қызметінің мақсаттары мен қызмет құралдарын
бөлісе отырып немесе оған қандай да бір басқа мақсаттар мен қызмет
құралдарын қарсы қоя отырып әр түрлі деңгейлердегі әлеуметтік технологияның
жүзеге асырылуына қатысады 12.
Әлеуметтік жұмыстағы әлеуметтік технологиялар деәгейін байланысты
төменгідей болып бөлінеді:
-жай (маман еместердің де қолынан келетін);
-күрделі, белгілі бір салада жұмыс істейтін маманда белгілі бір
біліктіліктің болуын талап ететін;
-кешенді, әр түрлі салада жұмыс істейтін бірнеше маман да тиісті
білікіліктің болуын талап ететін.
Әлеуметтік жұмыстың мәні - әлеуметтік қүқықтарды жүзеге асыруда
индивидтерге және әр түрлі топтарға көмек көрсету. Әлеуметтік құқықтар өте
көп шектілі болғандықтан және тұлғаның әлеуметтік қызмет атқаруын
қамтамасыз ететіндіктен, әлеуметтік жұмыс шешуге ұмтылатын проблемалар өте
кең ауқымды және әр қырлы болып келеді, оған қоса нақты бір әлеуметтік
жағдайда әлеуметтік проблемалардың әр түрлері мен типтері қиылысып отырады.
Ең алдымен әлеуметтік жұмыс объектісі тек қана жекелеген тұлғалар емес,
сондай - ақ олардың топтары болып табылады — жанұялар, еңбек және көршілес
ұжымдар, жастар немесе кәсіби топтары, ұқсас қиындықтарды басынан өткеруші
тұлғалардың бірігуі. Сондықтанда әлеуметтік қызметкердің әрбір іс -
әрекеті, оның қолданатын әрбір технологиясы немесе әдістемесі индивидуалдық
және топтық әдістерді үйлестіруі қажет, балалардың және ата - аналардың
қатынастарының, жүбайлар арасындағы қатынастарының проблемаларын, қандай да
бір кәсіпорын қызметкерлерінің жалғыз басты қарт адамдарды және
мүгедектерді әлеуметтік қолдау үшін 309 үйде әлеуметтік көмек көрсету
бөлімдері әрекет етеді, олар 31632 жалғыз басты қарт адамдарға қызмет
көрсетеді.
Протезді - ортопедиялық көмекке 28 мыңнан астам адам мұқтаж,
сурдотехникамен дамту етуге — 60 мыңнан астам мүгедектер - естуі бойынша
жөне 19 мыңнан астам мүгедектер көруі бойынша тифлоқұралдарға мұқтаждық
білдіруде.
Мүгедектерді, демалыс және спортпен айналысуды ұйымдастыру бойынша
нақты кепілдемелерімен қамтамасыз ету, осы бағытта мүгедектермен жұмыс
істеу үшін,кадрларды даярлаудың тәртібі мен жағдайын анықтау проблемаларын
заңдық тұрғыда шешу қажет 14.
Спешиал Олимпикстің негізгі мақсаттары
Спешиал Олимпикс ұйымы келесі қызметтерді жүзеге асыру мақсатымен
құрылды:
1. Ақыл-ойы мешеу азаматтар арнайы оқу мен мадақтау нәтижесінде жеке және
командалы спорт түрлерінен, жарыстардан өзіне пайда, сонымен қатар
қажетіне сәйкес ортаға бейімдеуге дайындық ала алады;
2. жаттығу процесі жоғары дәрежелі жаттықтырушылар қатысушылардың
спорттық бітімін арттыруға байланысты мақсаттылы жоспар қою барысында
жүзеге асады. Бұл тең деңгейлі азаматтар арасында нәтижелілігін
арттыруға, өзіндік өсуінің ынталандырылуына көмектеседі;
3. спорттық жарыстар мен жаттығулар нәтижесінде ақыл-ой мешеу
азаматтардың физикалық, ақыл-ой жағынан, әлеуметтік және рухани
жағынан өсе түсіп, отбасылық қатынастардың нығайлуына көмектеседі. Ал,
жалпы қоғам аталған іс-шараларға тікелей қатысуымен ақыл-ой мешеу
азаматтарды түсінуіне тең деңгейде қабылдауға үйрене алады;
4. әр азамат аталған ережелерге байланысты Спешиал Олимпикс ұсынған
жоспар бойынша өткізілген іс-шаралардан өзіне пайда алуға мүмкіндігі
болу керек;
5. Спешиал Олимпикс ұйымы жыныс, әлеуметтік деңгей, діни көз қарас
аралық, сонымен қатар ұлт және саясаттық философиясы аралық
шектеулерді жеңе білу керек. Осының салдарынан барлығына жалпы жаттығу
және жарыстарды бейбіт өткізуді қарастырады;
6. Спешиал Олимпикс спорттық ынта мен сүйіспеншілікті тек жарысқа қатысу
мақсатында дамытуды қолға алады. Осы мақсатты жүзеге асыру үшін
жаттығулар мен жарыстарға қатысу үшін спортшының мүмкіндігіне
байланыссыз деңгейін көрсетуге жағдай жасайды. Сондықтан Спешиал
Олимпикс ұйымы ойындар мен турнирлер жоспарына спортшылардың спорттың
барлық түрлеріне қатысуына мүмкіндік беруін енгізген;
Мүгедектерге арналған дене шынықтыру және спорт
1. Дене шынықтыру мен спорт мүгедек жандар үшін әлеуметтік емдеу
сауықтыру болып табылады.
2. Жергілікті атқарушы мекемелер мүгедектерге арнайы дене шынықтыру -
сауықтыру спорттық құрал – жабдықтар мен қамтамасыз етуі тиіс, сонымен
қатар дене шынықтыру сабақтары мен спорттың жалпыға бірдей пайдалану
жағдайын жасау керек.
3. Дене шынықтыру және спорт сабақтарын ұйымдастыру ақыл – есі кем және
дене қабілеті жеткіліксіз мүгедектердің үздіксіз емделуін, мамандарды
дайындауда, методикалық медициналық қамтамасыздандыру және дәрігерлік
бақылау, дене шынықтыру және спорт мәселелері, білім беру, денсаулық сақтау
және әлеуметтік орналасу мекемелеріне жүктеледі.
4. Дене шынықтыру және спорт атқарушы мекемелері, мүгедектердің дене
шынықтыру – спорттық бірлестігімен бірге республикалық жарыстарды және
мүгедектер арасында спорттың барлық түрінен ұлттық құрама дайындап
халықаралық жарыстарға қатысуды ұйымдастыру. Облыстың жергілікті атқарушы
мекемелері мүгедектердің дене шынықтыру – спорттық бірлестігімен бірігіп
облысттық деңгейдегі спорттық жарыстардың өткізілуін және де олардың
дайындығымен республикалық жарыстарға қатысуын ұйымдастыру.
Қолданылған әдебиеттер
1. Маллер А.Р. Ребенок с ограниченными возможностями: Книга для
родителей. М.: Педагогика - Пресс, 1996. - с.80.
2. Маллер А.Р. Новое в оказании помощи детям - инвалидам. Дефектология
. 1996. -№І. - С. 83-85 с.
3. Н. Григорьев, А.Д. Очерки истории социальной работы на Беларус Мн.:
Ротопринт БГПУ им.М. Танка, 1998. - 221 с.
Алматы қаласындағы мүгедектілік жағдайын талдау
Қалада барлық санаттағы 45 мың мүтедектр тұрады, оның ішінде ҰОС
(ВОВ) мүгедектері - 2346 адам, ҰОС теңдестірілген мүгедектер 934 адам,
жалпы аурудан I және II топтағы мүгедектер - 27,1 мың адам, III топтағы
мүгедектер — 7,9 мың, 16 жасқа дейінгі мүгедек - балалар — 2432 адам,
еңбектегі зақымданудан, кәсіби аурудан болған мүгедектер — 444 адам.
Мүгедектіліктің негізгі себептері: бірінші орында жалпы аурудан болған
мүгедектілік — 86 %, екінші орында соғыс және соған теңдестірілген
мүгедектер — 6,2 %, үшінші орында бала жастан мүгедектілік — 6 %, төртінші
орында еңбектегі зақымданудан — 1,8%.
Еңбекке қабілетті халық арасындағы мүгедектердің дамуына әлеуметтік
және экономикалық факторлар әсер етеді, жұмыссыздық, тегін медициналық
көмектің кепілденген көлемін алудағы қиындықтар, медициналық қызметтің
жоғары - құны, ауыр созылмалы ауруларды өз уақытында қарамау және
айқындамау.
Мүгедектердің әлеуметтік проблемасын шешу үшін қала маслихаты жән әкімі
сәйкес бюджетінің қорытынды есебінен өздерінің компоненттері шегінде
санаториялы - курорттық емделу бойынша жеңілдіктер белгілейді және т.б.
Қалада дене бітімі және ақыл - ой дамуы жетіспейтін балалар үшін арнайы
коррекциялық оқу - тәрбие мекемелерінің 8 типі бар, онда 3800 балалар мен
жасөспірімдер бар.
Алматыда екі интернат - үйі қызмет істейді, біреуі мүгедектер мен
психохрониктер үшін 600 орынды, екіншісі терең ақыл - ойы артта қалған
балалар үшін 160 орынды. Алайда, олар осы мекемелерге мұқтаж адамдардың
қажеттерін анықтауды қамтамасыз етпейді. 2001 ж. 350 орынга есептелген
Ардагерлер үйі ашылған және 75 - пәтерлі әлеуметтік тұрғын үй ашылған, онда
жасы бойынша зейнеткерлерден басқа 30 пайызын әр түрлі санаттағы мүгедектер
құрайды.
Коммуникативтік қиындықтарын тұлға аралық немесе топ аралық
қайшылықтарды шешу, сол қайшылыққа түскен адамдар тұлғасын өзгертусіз
мүмкін емес, көмекке келген адамдардың да тұлғаларын өзгерту, олардың
жақын әлеуметтік ортасының әлеуметтік байланыстарын қайта құрусыз
мүмкін емес 15.
Осыған орай әлеуметтік жұмыс проблемасын талдау бірінші этапта олардың
тұлғалық, топтық, жанұялық және тағы сол сияқты негіздерді айқындайды.
Жалпы себеп - салдарлы байланыстарының және жанама байланыстарының
пирамидасына барлық деңгейлер кіруі мүмкін — индивидтен жалпы адамзаттыққа
дейін немесе планеталық масштабта (мысалы, аштық пен кедейшіліктің бір
себебі ғаламдық климаттық себептер, табиғи ресурстарының шектеулігі болуы
мүмкін екендігі сөзсіз) алайда осыны ескере отырып, әлеуметтік қызметкер
клиенттің жағдайын таңдаған кезде, оған көмек берудің нақты технологиясын
тандағанда ең алдымен ол өзі әсер ете алатын және клиенттің әлеуметтік
жағдайын тұрақтандыра алатын немесе жақсарта алатын, жедел сипаттағы
проблемалар мен себептерді қарастыруы қажет.
Әлеуметтік жұмыста көп нәрсе қоғамның типіне және өкіметтің жүргізілу
сипатына байланысты болады. Әлеуметтік жұмыс анықтамасы жағынан
демократтиялық қоғамға және әлеуметтік мемлекетке тән. Алайда демократия
да, әлеуметтілікте тұрақты константтар болып табылмайды. Өкіметтің халықтық
қажеттіліктеріне және ой - пікірлеріне сезімділігі адамдардың әлеуметтік
белсенділігіне тікелей әсер етеді. Бір уақыттары заман қажеттіліктеріне сай
болған, кейіннен үмітсіз ескірген сөзсіз өкіметтік құрылымдар оның алғы
шарттары жемісті болсадағы әлеуметтік саясатты тиімсіз етуі мүмкін.
Өкіметтегі және басқарудағы тұлғалық фактор сәйкесінше органдар мен
мекемелердің қызмет мазмұны мен формасына, халық жағынан бұл қызметті
қабылдауға айтарлықтай әсер етеді. Қазіргі өмірде әлеуметтік - экономикалық
проблемалар маңызды рөл атқарады, және де олардың мәні бақылаусыз,
экстенсивті дамып жатқан технгендік процестердің жағымсыз салдарларымен
ғана емес — техногендік катастрофалармен, табиғаттың ластануымен және
қорлаған орталық стандарттарының төмендеуімен анықталады 16.
Әлеуметтік - экологиялық мазмұны қандай да бір мөлшерде барлық
әлеуметтік технологиялар мен әдістемелерге тән, және де оның бейнелену
мөлшері оларды жүзеге асырудың нақты жағдайларына ғана емес, сондай - ақ
адамдардың жалпы адамзаттың және экологиялық мәдениетінің даму деңгейіне
байланысты болады.
Әлеуметтік саясаттың тармақталынуы үшін әлеуметтік - экономикалық
проблеманың мәні зор, және де ол көп жоспарлы болып келеді.
-Біріншіден, қандай да бір әлеуметтік мәселені шешу үшін қоғам мен
мемлекеттің бөле алатын қаржылық қорының саны ең әуелі экономика жағыдайына
байланысты болады.
-Екіншіден, қоғамда көптеген проблемаларда таза экономикалық және таза
әлеуметтік шектері, өзінің табиғаты бар.
-Үшіншіден, бірқатар экономикалық проблемаларды қоғамда әлеуметтік
проблемаларды шешусіз мүмкін емес, елдегі реформаның жүргізілуі де осы
реформаның барысында халықтың көп бөлігі өздерінің әлеуметтік және мүліктік
статустарын жоғалтумен түсіндіріледі, яғни олардың жағдайы мүшкілдеген
17.
Сонымен қатар, халықтың білімділігін, дене және әлеуметтік
денсаулықтың, әлеуметтік жете білушіліктің және саяси ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz