Химияны оқыту әдістемесі
МАЗМҰНЫ
1
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
2 НЕГІЗГІ
БӨЛІМ ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ..6
2.1 Оқытудың қазіргі
технологиялары ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... 6
2.1.1 Педагогикалық
технология ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... .14
2.1.2 Химияны оқыту
әдістемесі ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... .17
2.2 Модульдік оқытудың
құрылымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
18
2.2.1 Оқу модулінің кіріспе
бөлімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
..23
2.2.2 Оқу модулінің сөйлесу
бөлімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
23
2.2.3 Сөйлесу бөлімін құру
қағидалары ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...25
2.2.4 Оқу модулінің қорытынды
бөлімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ..2 9
2.3 Оқу модульдерін
дайындау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... .30
2.3.1 Оқу модульдерін даярлау
технологиясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ...30
2.3.2 Оқу модулінде оқушы қызметін
бағалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ...33
2.3.3 Оқушылардың білім, білік, дағдыларын бақылау және
тексеру ... ... ... ...35
2.3.3.1 Тестілер және оны құруға
ұсыныстар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...35
2.3.3.2 Ауызша бақылау
түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ...37
2.4 Оқу модулінің сөйлесу бөлімінде қолданылатын оқытудың белсенді
формалары ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ...38
2.5 Модульдік оқыту технологиясының оқушыларды және олардың білім
деңгейін дамытуға
ықпалы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... .41
2.6 Модульдік оқыту технологиясының тұлға қажеттіліктерін
қанағаттандыруға және оны дамытуға
ықпалы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ..43
2.7 Сутек тақырыбын модульдік технологиямен оқыту
сабағы ... ... ... ... ... ... ..46
2.8 Өтілген сабақ бойынша оқушылардың білім деңгейлерін бағалау.
Зерттеу нәтижелерін
талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... .53
3
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... 55
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
1 КІРІСПЕ
Жұмыстың өзектілігі: Қазақстан Республикасы “Білім туралы” Заңының 8-
бабында “Білім беру жүйесінің басты міндеті – оқытудың жаңа технологияларын
енгізу, білім беруді ақпараттандыру, халықаралық коммуникациялық желілерге
шығу, ұлттық және жалпы адамзаттық құндылықтар, ғылым мен практика
жетістіктері негізінде жеке адамды қалыптастыруға, дамытуға және кәсіби
шыңдауға бағытталған білім алу үшін қажетті жағдайлар жасау” деп атап
көрсеткендей, қазіргі кезеңде әрбір мұғалімнің алдына қойған басты
міндеттерінің бірі – оқытудың әдіс-тәсілдерін үнемі жетілдіріп отыру және
оқытудың әдіс – тәсілдерін үнемі жетілдіріп отыру және жаңа инновациялық
технологияны меңгеру [27].
Жаңа ғасырда Республикамызда білім берудің жаңа жүйесі жасалып,
Қазақстандық білім беру жүйесі әлемдік білім беру кеңістігіне енуге бағыт
алуда. Бұл педагогика теориясы мен оқу-тәрбие үрдісіндегі елеулі
өзгерістерге байланысы болып отыр. Себебі білім беру парадигмасы өзгерді,
білім берудің мазмұны жаңарып, жаңа көзқарас, жаңаша қарым-қатынас пайда
болды.
Келер ұрпаққа қоғам талабына сай тәрбие мен білім беруде
мұғалімдердің инновациялық іс-әрекеттің ғылыми-педагогикалық негіздерін
меңгеруі маңызды мәселелердің бірі. Өйткені жаңа педагогикалық технологияны
меңгеруге мұғалімдерді даярлау – оларды кәсіби білімін көтеруге дайындау
аспектісінің бірі және педагогтың жеке тұлғасын қалыптастыру үрдісіндегі іс-
әрекеттің нәтижесі болып табылады.
Қоғамда болып жатқан өзгерістердің жоғары білім беретін оқу орындарына
әсері оның оқу үрдісіне ізгіліктік және демократиялық бағыттарды ендіруді
қажет етуінен айқын көрінеді. Оқушы тұлғасының өзіндік дамуына, танымына,
өзін-өзі жетілдіруіне бағытталған оқыту талабы мұғалімнің тек пәндік
білімдік тұрғыдағы біліктілігіне ғана емес, ерекше тұлғасына, шығармашылық
даралығына деген сұраныстарды алға қойып отыр. Ертеңгі болашақ мұғалім
ойлау икемділігі дамыған, жан дүниесі терең, өмірге көзқарасы жоғары болуы
тиіс, өйткені өзіндік рухани өсуін өзі басқара алатын адамның қолынан ғана
шығармашылық жасампаздық келеді. Ондай маман педагогикалық жаңалықтарды
қабылдауға даяр, сондықтан өз әрекеттеріне өзгеріс енгізе алатынымен,
ізденістік жұмыстар жүргізуге бейімділігімен, әр оқушының рухани өсуіне,
өзіндік мүмкіндігін дамыту үшін жағдай туғыза алатындығымен құнды.
Қазіргі білім беру саласындағы оқытудың озық технологияларын
меңгермейінше сауатты, жан-жақты маман болу мүмкін емес. Жаңа технологияны
меңгеру оқушының интеллектуалдық, кәсіптік, адамгершілік, рухани, азаматтық
және де басқа көптеген адами келбетінің қалыптасуына игі әсерін тигізеді,
өзін-өзі дамытып, оқу-тәрбие үрдісін тиімді ұйымдастыруына көмектеседі.
Елбасымыз Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан-2030 Қазақстан халқына арналған
жолдауында Біздің жас мемлекетіміз өсіп – жетіліп, кемелденеді, біздің
балаларымыз бен немерелеріміз онымен бірге ер жетеді.Олар өз ұрпағының
жауапты да жігерлі, білім өрісі биік, денсаулықтары мықты өкілдері
болады.Олар балаларының игі дәстүрлерін сақтай отырып, қазіргі заманғы
нарықтық экономика жағдайында жұмыс істеуге даяр.Олар қазақ, орыс, ағылшын
тілдерін еркін меңгереді, олар бейбіт, жылдам өркендеу үстіндегі күллі
әлемге әйгілі, әрі сыйлы, өз елінің патриоттары болады деп көрсетілгендей
- ақ, ертеңгі келер күннің бүгінгіден де нұрлы болуына ықпал етіп, адамзат
қоғамын алға апаратын күш тек білімде ғана. Қай елдің болмасын өсіп
өркендеуі, өркениетті дүниеде өзіндік орын алуы оның ұлттық білім жүйесінің
деңгейіне, даму бағытына байланысты.
Қазақстан Республикасының Президенті Н. Назарбаев 2006 жылы Л.Н. Гумилев
атындағы Еуразия Ұлттық университетінің студенттері, оқытушылары, ғылыми
қызметкерлерге, университет басшыларына арналған Инновациялар мен оқу
білімді жетілдіру арқылы білім экономикасы тақырыбындағы дәрісінде білім
мен кемшіліктер кеңінен талданып, білім берумен қатар ғылымды жетілдіру
республикамыздың бәсекелестікке қабілетті 50 мемлекеттің қатарына енудің
басты шарттарының бірі деп көрсеткен[17].
Еліміздің болашағы көркейіп, өркениетті елдер қатарына қосылуы
бүгінгі ұрпақ бейнесінен көрінеді. Қазіргі білім беру саласындағы басты
мәселе - әлеметтік педагогикалық ұйымдастыру тұрғысынан білім мазмұнына
жаңалық енгізудің тиімді жаңа әдістерін іздестіру мен оларды жүзеге асыра
алатын мұғалімдерді даярлау болып табылады.
Мұғалімдерді даярлау – қай уақытта да өзекті мәселелер қатарына
жататыны белгілі жайт. Олай болатыны, қоғамның әлеуметтік экономикалық
міндеттеріне сай, өскелең ұрпақты өмірге бейімдеудің жаңа талаптары туындап
отырады.
Үшінші мыңжылдықта білім берудің ұлттық моделіне өту оқыту мен
тәрбиелеудің соңғы әдіс-тәсілдерін, инновациялық педагогикалық
технологияларды игерген, психологиялық педагогикалық диагностиканы қабылдай
алатын, педагогикалық жұмыста қалыптасқан бұрынғы ескі сүрлеуден тез арада
арылуға қабілетті және нақты тәжірибелік іс-әрекет үстінде өзіндік даңғыл
жол салуға икемді, шығармашыл педагог-зерттеуші, ойшыл мұғалім болуын қажет
етеді.
Қазіргі білім беру саласындағы оқытудың озық жаңа технологияларын
меңгермейінше сауатты, жан-жақты жетік маман болуы мүмкін емес. Оқытудың
жаңа инновациялық технологияларын меңгеру мұғалімнің өзін-өзі дамытып, оқу-
тәрбие үрдісін тиімді ұйымдастырылуына көмектеседі.
Жұмыстың мақсаты:
Сутек тақырыбын модульдік технологиямен оқыту әдістемесін жасау:
- сабақ жоспарын құру;
- “Сутек тақырыбын модульдік технологиямен оқыту әдістемесі” бойынша
орта мектепте сабақ өткізіп, зерттеу жұмыстарын жүргізу;
- оқушылардың білім деңгейін анықтауға тесттік тапсырмалар, деңгейлік
тапсырмалар, бақылау сұрақтары, дидактикалық материалдар дайындау;
- өтілген сабақ бойынша оқушылардың білім деңгейлерін бағалап, зерттеу
нәтижелерін талдау.
Зерттеу пәні: Модульдік оқыту технологиясы элементтерін химия сабағында
қолданудың әдістемелік жүйесі.
Зерттеу гипотезасы: Модульдік оқыту технологиясы элементтерін химия
сабағында қолданудың тиімділігі:
- Оқу мазмұны қойылған мақсатқа сәйкес меңгерілетін жекелеген кешендер
түрінде ұсынылады. Мақсат оқушы үшін қойылып, онда оқылатын мазмұн
көлемі мен меңгеру деңгейі анықталады;
- Оқушы мұғалімнен жұмыс істеудің тиімді жолдары көрсетілген жазбаша
нұсқау алады. Жазбаша нұсқаулар әрбір модуль үшін құрылады.
- Оқушы уақытының көбінде өз бетінше жұмыс атқарады. Ол мақсат қоюға,
жоспарлауға, өзін ұйымдастыруға және бағалауға үйренеді.
- Модульдік оқытудың басты мақсаты оқушының өз бетінше жұмыс істей алу
мүмкіндігін дамыту. Ол оқушының жүйелі түрде жүргізілетін белсенді іс-
әрекетіне негізделген.
Зерттеу көздері: Модульдік оқыту технологиясы теориялары авторларының
еңбектері, ғылыми-әдістемелік мақалалар, педагогтар мен әдіскерлердің
еңбектері.
Зерттеу орны: Шымкент қаласы, №47 мектеп гимназия
Зерттеу әдістері: анонимді анкеталау, әңгімелесу, тестілеу, бақылау,
педагогикалық эксперимент.
Теориялық мәні мен ғылыми жаңалығы:
Заман ағымына сай білім беруді дамыту, білім сапасын әлемдік деңгейге
көтеру – кез келген оқу орнының, оқытушының басты міндеті.
Сутек тақырыбын модульдік технологиямен оқыту.
Практикалық маңыздылығы: Сутек тақырыбын модульдік технологиямен оқыту
әдістемесі қолдануға ұсынылды.
Диплом жұмысының құрылысы: диплом жұмысы 61 бет, кіріспеден, негізгі
бөлімнен, қорытындыдан, қолданылған әдебиеттер тізімінен, 9 кестеден, 2
суреттен тұрады.
Кіріспе бөлімінде жұмыстың өзектілігі, мақсаты, нысанасы, паәні,
гипотезасы, міндеттері, ғылыми жаңалығы, теориялық және практикалық
маңыздылығы қамтылған.
Негізгі бөлімде оқытудың инновациялық тәсілдері, модульдік оқытудың
құрылымы, оқу модульдерін дайындау технологиясы, оқушыларды және олардың
білім деңгейін дамытуға ықпалы көрсетілген және көміртек топшасы тарауын
модульдік технологиямен оқыту тәжірибесі қаралып, зерттеу нәтижелеріне
талдау жасалған.
2. НЕГІЗГІ БӨЛІМ
2.1 Оқытудың қазіргі технологиялары.
Қоғамдағы қазіргі кездегі қайта құрулар, экономиканы дамытудағы жаңа
стратегиялық бағдарлар, қоғамның ашықтығы, оның жедел ақпараттануы мен
қарқынды дамуы білім беруге қойылатын талаптарды түбегейлі өзгертті.
Әлемнің жетекші елдерінің көпшілігінің білім беру жүйесі білім беру
мақсатын, мазмұны мен технологияларын оның нәтижесіне қарап бағалайтын
болды. Білім берудің қазіргі негізгі мақсаты білім алып, білік пен дағды
машыққа қол жеткізу ғана емес, олардың негізінде дербес, әлеуметтік және
кәсіби біліктілікке ақпаратты өзі іздеп табу, талдау және ұтымды пайдалану
болып табылады.
Қазақстан Республикасы 2015 жылға дейінгі білім беруді дамыту
тұжырымдамасында Жоғары білім беруді дамытудың негізгі үрдісі мамандар
дайындау сапасын арттыру, қарқынды ғылыми-зерттеу қызметімен
ықпалдастырылған инновациялық білімді дамыту, жоғары оқу орындары
зерттеулерінің әлеуметтік сала мен экономиканың қажеттіліктерімен тығыз
байланысты, білім беру және ақпараттық технологияларды жетілдіру болып
табылады деп атап көрсеткендей-ақ, білікті мамандарды даярлау - өзекті
мәселелердің бірі.[3]
Болашақ мұғалімдерді даярлау – қай уақытта да ең өзекті мәселелер
қатарына жататыны белгілі жайт. Олай болатыны, қоғамның әлеуметтік –
экономикалық міндеттеріне сай, өскелең ұрпақты өмірге бейімдеудің жаңа
талаптары туындап отырады.
Қазіргі кезеңде білім берудің ұлттық моделіне өту оқыту мен тәрбиелеудің
соңғы әдіс-тәсілдерін, инновациялық педагогикалық технологияларды игерген,
психологиялық-педагогикалық диагностиканы қабылдай алатын, педагогикалық
жұмыста қалыптасқан бұрынғы ескі сүрлеуден тез арада арылуға қабілетті және
нақты тәжірибелік іс-әрекет үстінде өзіндік даңғыл жол салуға икемді,
шығармашыл педагог-зерттеуші, ойшыл мұғалім болуын қажет етеді.
Жоғары оқу орнында жаңа педагогикалық технологиялар мен инновациялық
әдіс-тәсілдерді жете меңгерген болашақ мұғалімдерді дайындау үшін Тараз
мемлекеттік педагогикалық институтында Педагогика және этнопедагогика
кафедрасы жанында Ізденіс жаңа педагогикалық технологиялар мен озық іс-
тәжірибелер зертханасы жұмыс істеуде.
Ізденіс зертханасы оқу-тәрбие үрдісінде шығармашылықпен,
ізденімпаздықпен жұмыс істейтін зерттеуші болашақ мұғалімдерді даярлауда өз
үлесін қоспақшы. [24]
Ізденіс жаңа педагогикалық технологиялар зертханасының негізгі
мақсаттары:
• Жалпы білім беретін мектеп мұғалімдерін даярлаудың сапалық деңгейін
көтеру;
• Педагогикалық мамандықтар бойынша білім беру үрдісін үйлестіру;
• Педагогика теориясы мен практикасы бойынша жаңа инновациялық
технологиялар мен озық іс-әрекеттерді зерттеу, үйрену, насихаттау
және тарату,
• Институт – мектеп – мұғалімдер білімдерін жетілдіру институттары
арасында жаңа үштік байланыстарды жандандыру.
Ізденіс педагогикалық жаңа инновациялық технология мен озық іс-
тәжірибелер эксперименттік лабораториясы төмендегідей ІІІ бағытта жұмыс
істеуді көздейді:
І бағыт. Ғылыми-зерттеу жұмыстары:
• Жаңа инновациялық педагогикалық технологияларды оқып үйрену, зерттеу;
• Жаңашыл мұғалімдердің озық іс-тәжірибелерін зерттеу;
• Оқыту мен тәрбиелеудің тиімділігін арттыратын, оқушылардың жоғары
шығармашылық деңгейін қамтамасыз ететін шығармашылық – зерттеу
жұмыстарын жүргізу;
• Педагогикалық конференциялар, оқулар, консилиумдар ұйымдастыру.
ІІ бағыт. Оқу-әдістемелік жұмыстары ғылыми-әдістемелік бағыт :
• Болашақ мұғалімдердің шығармашылық, интеллектуалдық потенциялдарын
дамыту;
• Оқушылардың жас ерекшеліктерін, қабілеттерін ескере отырып, саралап
оқыту мазмұны, формасын және әдістерін анықтау;
• Оқу – тәрбие үрдісіне жаңа инновациялық технологияларды пайдалануды
қарастыратын әдістемелік көмекші құралдарды оқу, пайдалану.
• Жаңа инновациялық технологиялар мен озық іс-тәжірибелер оқу,
педагогикалық семинарлар, дөңгелек үстел. әдістемелік кеңес
ұйымдастыру.
ІІІ бағыт. Тәжірибе-эксперименттік жұмыстары ғылыми-практикалық
бағыт:
• Оқу – тәрбие үрдісінде жаңа инновациялық технологияларды ендіру
мақсатында эксперименттік-тәжірибелер жүргізу;
• Жүргізілген эксперименттік –тәжірибелердің қорытындысын шығарып,
алынған нәтижелерге талдау жасау;
• Оқу – тәрбие үрдісінде жаңа инновациялық технологияларды пайдаланатын
дәстүрлі емес ашық сабақтар беру, шығармашылық есеп тыңдау.
“Технология” ұғымы соңғы кездері ең көп қолданылатын ұғымдардың біріне
айналды. Технология ұғымының оқытудың технологиясы, педагогикалық
технология, білім беру технологиясы, тәрбие технологиясы, қарым-қатынас
технологиясы, даму технологиясы, қалыптасу технологиясы, модульдік
технология, топтық оқыту технологиясы сияқты психологиялық-педагогикалық
ұғымдармен байланысы саналуан. Жоғарыда аталған технологиялардың қай түрі
болмасын, өзінің мәнін анықтап, сипаттама беруді қажет етеді. Қазіргі
кезеңдегі ғылыми айналымда “технология” және технологиямен байланысты жеке
ұғымдарға берілген анықтамалар баршылық. Алайда білім беру жүйесінде дәл
қазіргі кезеңде жүріп жатқан процестердің технологиясының мәнін ашып,
түсіндіретін жалпы анықтама жоқ.
Білім беру жүйесі басқару органдарынан, түрлі типтегі және деңгейдегі
білім беру мекемелерінен, жүйенің жұмыс істеуі және дамуын қамтамасыз
ететін қаржы қорлары мен материалдық объектілерден, ғылыми орталықтардан
тұратын күрделі құрылым болып табылады. Технологиялық тәсіл білім беру
жүйесінің кез-келген саласында (басқару, білім беру, қаржыландыру,
мониторинг т.б.) қолданылуы мүмкін. Сондықтан, “ білім беру технологиясы ”
деген сөз тіркесін бірыңғай түсіндіру мүмкін емес. Бұл ұғымды тек қана
оқытушы мен оқушы арасындағы арнайы ұйымдастырылған процестерге ғана
қатысты қолданады. Егер осы процесті оқыту процесі деп атайтын болсақ, онда
оған технологияның осы салаға арналған жиынтығы жатады. Біздің
қарастыратынымыз — технологияның осы түрі.
“Технология” ұғымы “Tehne”- өнер, шеберлік ,“logos” – ілім, білім,
оқу, ғылым деген мағыналарды білдіретін, грек тілінен енген екі сөзден
тұрады. Сондықтан, “технология” терминін қазақ тіліне “ өнер туралы ғылым
немесе шеберлік туралы ғылым ” деп аударуға болады.
“Технология”- бұл қандайда болсын істегі, шеберліктегі, өнердегі амалдардың
жиынтығы. [4]
“Технология”- өндірістік процесті жүргізудің әдістері мен тәсілдері жайлы
білім жиынтығы. [5]
“Технология”- оқушы мен ұстазға бірдей қолайлы жағдай тудырушы оқу процесін
ұйымдастыру және жүргізу бірлескен педагогикалық әрекетті жобалаудың жан-
жақты ойластырылған үлгісі. [6]
Бұл ұғымға пәндік саланы сипаттайтын терминдерді қосамыз да кез-келген
нақты технологияның мәнін айқындаймыз.
АҚШ пен Батыс Европада XX - ғасырдың екінші жартысынан бастап оқыту
процесінің технологиясын жасау бағытындағы ізденістер белсенді түрде
жүргізіле бастады. 1940-50 жылдары оқыту үрдісіне техникалық құралдардың
енуіне байланысты “ білім берудің технология” термині кеңі-нен қолданыла
бастады. Кейінірек, 50-60-шы жылдары түрлі техникалық құралдарды қолдану
әдістері жөніндегі еңбектердің ықпалымен бұл терминдер “ педагогикалық
технология ” деп атала бастады. 60-шы жылдардың ортасында технологиялық
әдіс шет елдерде кеңінен талқылана бастады. Мұнда негізгі екі бағыт көзге
түсті. Біріншісі, бұрынғыша технологиялық әдісті, техникалық құралдарды
қолданумен байланыстырыл-са, екіншісінің құрамында оқу процесінің өзін
ұйымдастырудағы техно-логиялық әдістер дами бастады да педагогикалық
технология “оқытудың технологиясы ” деген термин пайда болды.
60-шы жылдардың аяғы, 70-ші жылдардың бас кезінде АҚШ, Англия, ФРГ,
Франция, Италия, Япония т.б. көптеген елдерде оқытудың технологиясын жасау,
дамыту жұмыстарымен айналысатын мекемелер жұмыс жасай бастады. Дегенмен,
оқыту үрдісі білім беру үрдісінің бір ғана бөлігі болып табылатындықтан,
“оқытудың технологиясы” терминінің мағыналық аясы өте тар. Мұндай олқылық
“тәрбиенің технологиясы”, “дамыту технологиясы”, “қалыптастыру
технологиясы” ұғымдарына да тән. Қазіргі кезеңде батыста білім беру
саласындағы технологияны белгілеу үшін “білім беру технологиясы” ұғымы
пайдаланылып жүр. Осы ұғымның мейлінше аясы кең, білім берудің түрлі
салаларында (басқаруда, материалдық жабдықтауда, қаржыландыруда,
біліктілікті арттыруда, кадрлар даярлауда, түрлі оқыту мекемелеріндегі
оқыту процесіңде және т.б.) қолданылатын кез келген технологияны қамти
алады. Сондықтан, “білім беру технологиясы ” терминін бүкіл білім беру
жүйесін технологияландыру заңдылықтарын зерттейтін ғылыми пәнге қатысты
қолданған дұрыс болар еді. Бірақ, әзірше бұл термин көп жағдайда тек
мектептегі оқыту үрдісі төңірегін сипаттауда ғана қолданылып жүр.
Сондықтан, бұдан әрі қарай “білім беру технологиясы ” ұғымын
мұғалімдер мен оқушылардың білім берудің жоспарланған мақсаттарына
бағытталып, арнайы ұйымдастырылған өзара қарым-қатынас процесі технологиясы
ретінде қолданамыз. Білім берудін технологиясына — оқытудың техникалық
құралдары, білім беруде қолданылатын ақпараттық технологиялар, қашықтан
оқыту да жатады. Сондықтан, оларды жеке-жеке талдаған кезде бұл
технологиялардың өздеріне тән ерекшеліктерін атап көрсетуге тиіспіз.
Бұл оқыту үрдісінің “педагогикалык үрдіс” деп аталуына байланысты. Әлемдік
терминологияның бірегейленуіне байланысты “білім беру технологиясы ”
ұғымына тоқталуға тиіспіз.
Сырттай қарағанда, технологияның әдістемесі мен оқыту үрдісіңдегі
әдістемелік және технологиялық әдіс-тәсілдер арасында карама-кайшылық жоқ.
Себебі, “оқытудың әдістемесі” ұғымы “білім беру технологиясы”
үғымынан әлдеқайда кең. Дәлірек айтсақ, әдістеме “не үшін, неге және қалай
оқыту керек?” негізгі үш сұраққа жауап беруге тырысады. Ал, технолог
болса, мақсат белгілі болып, оған жетудің нақты іс-әрекетін, жолдарын
анықтау қажет болған сәтте ғана іске кіріседі. Сонымен, Т.Г.Новикованың
тұжырымдауынша, технология, негізінен, триаданың үшінші сұрағына, яғни
“қалай оқыту керек?” деген сұраққа ғана жауап береді. Олай болса,
технология әдістемелік процестің құрамына еніп, әдістемені жүзеге асыруға
қызмет етеді деген қорытынды жасауға болады. [7]
Технология ұғымы тар мағынада - бір нақты объектінің
технологиясы ретінде және кең мағынада - ғылым саласы ретінде
қарастырылады. Егер, технологияны педагогикалық ғылымдарға қатысты алсақ,
педагокалық технология ұғымының мәнін анықтап алу қажет.
Ғылыми-педагогикалық әдебиеттерде педагогикалық технологияның
мәнін ғалымдар түрліше анықтайды. Атап айтқанда:
- В.А.Беспальконың пікірінше, педагогикалық технология — алдын ала
жобаланған оқу-тәрбие процесінің практикада жүйелі әрі бірізді жүзеге
асуы;
- Б.Т.Лихачевтің тұжырымдауынша, педагогикалық технология — оқы-ту мен
тәрбиелеу құралдарының арнайы формаларының, әдіс-тәсілдерінің,
жолдарының жиынтығын анықтайтын психологиялық-педагогикалық нұсқаулар
жиынтығы;
- В.М.Монаховтың айтуынша, педагогикалық технология — оқытушы мен
оқушылар үшін барлық жақсы жағдайлар жасалынғанда оқу процесін
жобалау, ұйымдастыру әрі жүзеге асыруда біріккен педагогикалық іс-
әрекеттің жан-жақты (ұсақ-түйегіне дейін) ойластырылған моделі;
- М.В.Клариннің пікіріне қарағанда, педагогикалық технология —
педагогикалық мақсатқа жету үшін колданылатын барлық қисынды ілім
амалдары мен әдіснамалық құралдарының жүйелі жиынтығы мен жұмыс
істеу реті ;
- В.И.Андреев педагогикалық технологияны жобалау және берілген
технологияны тәжірибеде педагогикалық заңдылықтарды, мақсаттарды,
мазмұнын, формасын, оқыту мен тәрбиелеудің әдістері мен құралдарын
қолдану, сонымен қатар кейінгі жаңғырту ретінде түсінеді;
- Н.Е.Щуркова педагогикалық технологияны балаға педагогтың шынайы өзара
әрекетін қамтамасыз ететін қолданбалы ғылыми педагогикалық пән ретінде
анықтайды;
- А.К.Колеченконың тұжырымы бойынша, педагогикалық технология қойылған
мақсатқа сәйкес білімді, білікті, дағдыны және қатынасты құрастыру,
қалыптастыру мен бақылау бойынша операциялардың жиыны болып табылады;
- Ш.Т.Таубаева мен Б.Т.Барсай педагогикалық технологияны оқу-тәрбие
процесінің шығармашылықпен терең ойластырылған көптеген факторлардың
үйлесімділігін, оқыту мен тәрбиенің тиімділігін қамтамасыз ететін
жанды құрамдас бөлігі ретінде сипаттайды.
Дегенмен, барлық анықтамаларға ортақ басты негіз бар. Осы негізді
арқау ретінде алып, педагогикалық технологияның мәнін былай сипаттауға
болады: “Педагогикалық технологиялар — бұл білімнің басымды мақсат-тарымен
біріктірілген пәндер мен әдістемелердің; оқу-тәрбие процесін ұйымдастырудың
өзара ортақ тұжырымдама мен байланысқан міндеттерінің, мазмұнының,
формалары мен әдістерінің күрделі әрі ашық жүйелері. Мұнда әр позиция
басқаларына әсер етіп, ақыр аяғында оқушының дамуына жағымды жағдайлар
жасайды. [8]
Педагогикалық технологияларға барлық елдер ғалымдары қызығу-
шылық танытуда. Сондықтан 1979ж. АҚШ-та педагогикалық коммуникация мен
технология Ассоциациясында ресми түрде төмендегідей тұжырым қабылданды:
“Педагогикалық технология — комплексті, интегративті процесс. Соның
ішінде адамдарды, идеяларды, ұйым іс-әрекетінің құралы мен әдіс-тәсілін
мәселенің анализі мен шешімін басқару, білімді меңгерудегі барлық
аспектілердің орамды болуын іске асырады ”. “ Педагогикалық технология ”
ұғымы оқыту мен тәрбиелеу саласында кең қолданылады. Педагогикалық
технологияның пайда болуының екі жолы бар. Алғашқысы технологияның теорияда
пайда болуы (В.П.Беспалько, В.В.Давыдов, В.К.Дьяченко, Л.В.Зан-ков,
П.Я.Гальперин, Н.В.Кузьмина және т.б.). Кейінгісі технологияның тәжірибеде
пайда болуы (Е.Н.Ильин, С.Н.Лысенкова, Б.Ф.Шаталов және т.б.)
Педагогикалық технология теориялық педагогика мен практика ара-
лығында орын алып отыр. Педагогикалық технология деп мақсаттар қою, оқу
жоспары мен оқу бағдарламасын үнемі жақсартып отырудың, педагогикалық
жүйелерді бүтіндей бағалаудың және ол жүйелердің тиімділігі жөніндегі жаңа
ақпарат туындауына байланысты жаңа мақсаттар қоюдың тұтас үрдісін айтамыз.
[25]
Сонымен, педагогикалық технология — оқыту үрдісін түгелдей қолдану
және бағалау, сол сияқты, білімді адамдар мен техника ресурстарын ескеру
арқылы білімді игеру, білім берудің тиімді түріне жету үшін оларды
жоспарлаудың жүйелі әдісі ретінде түсіндіріледі. Педагогикалық технология-
педагогикалық қолданбалы сипаты бар, бүтіндей алғанда, жалпы дидактика мен
педагогиканың практикалық жалғасы. Ол классикалық дидактиканы дамытады,
төмендегідей технология ұстанымдарына сүйенеді:
а) технологиялық құрылымдық және азаматтық тұтастығы;
ә) оның диагностикалық мақсаттылығы, аяқталғандық, әлеуметтік және
табиғатқа сәйкестілік, барлық үрдістердің қарқынды жүруі. [26]
Шетел зерттеушілері педагогикалық технологияны психология, әлеуметтік
философия, басқару және мақсат қою теориясы, техника, қарым-қатынас,
аудиовизуалды білім беру және кибернетика элементтерінен тұратын пәнаралық
конгломерат ретінде қарастырады. Педагогикалық технология Я.Коменскийдің
модулі және жобалаудың ереже-нормасын, білім берудің тиімді жүйесі мен
үрдістерін іске асыруды қамтиды. [27]
Мектептің әрбір басқышындағы қазіргі оқу жоспарлары мен бағдарламалары
үнемі жақсартылуы керек, оларды қисындастыра және байланыстыра отырып
алмастыруы керек. Тиімді педагогикалық жүйелерді осы заманғы жағдайда
тәжірибелік жұмыстарда жобалап және тексеріп көрудің маңызы зор. Ал,
педагогикалық жүйе дегеніміз — белгілі бір қабілеті бар дара тұлғаны
қалыптастыруға бағытталған педагогикалық әсерді ұйымдастыруға қажет
құралдар, әдістер мен тәсілдердің өзара байланысқан бірлігі. [28]
Білім берудің технологиясы педагогикалық пән ретінде дидактикадан кейінгі
орынды алады. Оқытудын технологиясын - қолданбалы дидактика десе де болады.
Бір сөзбен айтқанда, оқытудың технологиясы - оқыту іс - әрекетінін әдіс-
тәсілдері мен құралдарын ұйымдастыру және қолдану теориясы. Сонымен,
технологиялық әдіс дидактикалық немесе жеке әдістерден туындамайды, оқу
үрдісінің дербес бағыты болып табылады. Технология оқу
процесімен — оқытушы мен оқушының іс - әрекеттерімен, яғни, құрылымы,
құралдары, әдістері жөне түрлерімен тығыз байланысты. Технология
әдістемеден оқыту әрекеттерінің өңдеуге болатындығымен ерекшеленеді.
Сондықтан, педагогикалық технологияның құрылымы мына бөліктерден тұрады:
1. Концептуалдық негізі.
2. Оқытудың мазмұндық бөлігі:
- оқытудың мақсаттары: жалпы және нақты;
- оқу материалының мазмұны.
3. Процессуалдық бөлігі немесе технологиялық үрдіс:
- оқу үрдісін ұйымдастыру;
- оқушылардың оқу іс-әрекетінің әдістері мен формалары;
- оқушылардың оқу материалын игеруін басқарудағы оқыту-шының іс-
әрекеті;
- оқу үрдісін диагностикалау .
Сонымен бірге, кез келген педагогикалық технология мынадай негізгі
әдіснамалық талаптарды қанағаттандыруы тиіс
Концептуалдық. Әрбір педагогикалық технология оқу мақсаттарына
жетудің философиялық, психологиялық, дидактикалық және әлеуметтік-
педагогикалық негіздері белгіленген нақты ғылыми концепцияға сүйенуі қажет.
Жүйелілік. Педагогикалық технология әрбір бөлігі өзара тығыз байланыста
болатын үрдістің тұтастық логикасымен қамтамасыз етілуі тиіс. Технология
басқарылуы тиіс, яғни, мақсат қою, жоспарлар құру, оқу үрдісін
жобалау, әрбір этапқа сай диагностика, нәтижелерді түзету мүмкіндігін
беретін әдіс-тәсілдердің көп варианттылығы.
Басқаруға оңтайлылық. Диагностикалық болжау жасауға, жоспарлауға,
нәтижені өңдеу, өзгеріс енгізу мақсатында әдіс-тәсілдерді кезектеп
пайдалану мүмкіндігі болуы керек.
Тиімділік. Қазіргі заманғы технологиялар нөтижелілігі жағынан да,
оған кететін шығындар жағынан да тиімді болып, белгілі бір оқыту
стандарттарына жетуге кепілдік бере алуы қажет. Технологияның қайта қалпына
келтірілуі. Бұл критерий белгілі бір технологияның басқа мекемеде, басқа
субъектілермен жүргізіле алуы мүмкіндігін меңзейді.
Қайталауға жарамдылығы. Басқа ұжымда, басқа сабақтарда дәл осы
күйде пайдалануға, қолдануға мүмкіндіктің болуы.
Педагогикалық технологияның құрылымы мазмұнды және процессуальды
компоненттерден тұрады. Мазмұнды компонентті тұжырымдамалық – мақсатқа жету
құралдары, оқыту-тәрбиелеу процесінің тиімділігі туралы білімдер жүйесі,
диагностикалық – педагогтің кәсіби педагогикалық бет пердесі, тұлғаның
дербес ерекшеліктері мен оқушылардың дайындық деңгейі, дидактикалық – оқыту
мазмұны, әдістер, әдістемелік тәсілдер; ұйымдастыру формалары; дидактикалық
құралдар құрайды. Процессуальды компонент алдын-ала жобаланған оқу-тәрбие
процесін практикаға ендіру болып табылып, оқушылардың іс-әрекетін
ұйымдастыруды, оқу-тәрбие процесін басқаруды көздейді. Педагогикалық
технологияның мазмұнын айқындауға В.Ю.Цитюков талпыныс жасайды. Оның
ойынша, педагогикалық технология тәрбиеленушіге педагогикалық ықпал етуді
ұйымдастыру бойынша мұғалімнің мәнді кәсіби біліктерінің жүйесін
айқындайды, педагогикалық іс-әрекетті технологияландыруды саналы ой
елегінен өткізу тәсілін ұсынады. Педагогикалық ықпалды педагогикалық
технология қамтамасыз ететін болғандықтан, оның мазмұны педагогикалық ықпал
ету құралдарынан тұрады: педагогикалық тіл табысу, педагогикалық баға беру,
педагогикалық талап, ақпараттық тілдік және демонстрациялық ықпал. Бұл
элементтер атқаратын нақты функциялары мен анықталған кілтті операцияларына
сай педагогикалық технологиялардың мәнін құрайды, педагогты тәрбие
процесінің субьектісі болатын-тәрбиеленушіге ықпал ету үшін қажетті және
жеткілікті кәсіби мәнді білікпен қамтамасыз етеді. Бірақ мұнымен
педагогикалық технология шектелмейді. Қосымша элементтер – психологиялық
климат, топтық іс-әрекет, жасаған қылығына педагогикалық реакция, ортаны
ұйымдастыру және т.б. жалпылама немесе жеке сипатқа ие болып, ықпал етудің
формаларын түрлендіруді және әрбір мұғалімнің дербестігін сақтауды
қамтамасыз ететін әрекеттер қатарына жатады. [9]
Ғылыми зерттеулерге жасалынған талдау бүгінде педагогикалық
технологияларды жинақтап, жүйелеп, оның жіктемесін жасауға бірнеше ғалымдар
әрекет жасағанын көрсетті (Т.М.Давыденко, Г.К.Селевко). Солардың ішінде
педагогика ғылымы мен практикасында белгілі барлық технологияларды неғұрлым
жинақтап, жүйелеген Г.К.Селевконың жіктемесі көңіл аударарлық. Зерттеуші
ғалым педагогикалық технологияларды былайша жіктейді:
-қолдану деңгейі бойынша: жалпы педагогикалық, дербес әдістемелік (пәндік)
және модульдік;
-философиялық негіз бойынша: материалистік, идеалистік, диалектикалық,
метафизикалық, ғылыми және діни, гуманистік және антигумандық,
антропософиялық және теософиялық, прагматикалық және экзистенциалистік,
еркін тәрбие және бағындыру;
-психикалық дамудың жетекші факторы бойынша биогендік, психогендік,
социогендік және идеалистік;
-тәжірибені меңгерудің ғылыми тұжырымдамасы бойынша: ассоциативті-
рефлекторлы, бихевиористік, гештальт-технологиялар, интериозаторлық дамыту;
-тұлғалық құрылымға бағдарлау бойынша: ақпараттық технологиялар,
операциялық, эмоциональды көркем және эмоциональды-адамгершілік, өзін-өзі
дамыту технологиялары, эвристикалық және қолданбалы;
-мазмұны мен құрылымының сипатына қарай: оқытатын және тәрбиелейтін, жалпы
білім беретін және кәсіби бағдарланған, гуманитарлық және технократтық, әр
түрлі салалық, дербес пәндік, сонымен бірге монотехнологиялар, кешендік
және кірме технологиялар;
-ұйымдастыру формасы бойынша: сыныптық-сабақтық және альтернативтік,
академиялық және клубтық, жеке және топтық, оқытудың ұжымдық тәсілдері,
диференциялық оқыту;
-танымдық іс-әрекетті басқару типі бойынша: классикалық лекция, оқытудың
техникалық құралдарының көмегімен оқыту, “кеңесші” жүйесі, кітап бойынша
оқыту, аз топтардың жүйесі, компьютерлік оқыту, “репетитор” жүйесі, басқару
бағдарламасы;
-балаға қатынас жасау бойынша: авторитарлық, дидактикалық-
орталықтандырылған, тұлғалық бағдарланған, ізгілікті-тұлғалық,
ынтымақтастық технологиясы, еркін тәрбие, эзотериялық;
-басым (үстемдік етуші) әдіс бойынша: догматтық-репродуктивтік,
түсіндірмелі-иллюстративтік, дамыта оқыту, проблемалық, ізденгіштік,
шығармашылық, бағдарламалық оқыту, диалогтік, ойын, өзін-өзі дамытушы
оқыту, ақпараттық,
-оқушылардың категориялары бойынша: бұқаралық технологиялар, оза оқыту,
орнын толтыру, виктимиологиялық, қиын балалармен жұмыс істеу
технологиялары, дарынды балалармен жұмыс істеу технологиялары.
Бұл жіктеме педагогикалық технологиялардың мақсатын, мазмұнын және
түрлерін ажыратуға көмектеседі және оларды атқаратын қызметіне сай
пайдалануға негіз болады.
Педагогикалық технология мынадай белгілермен сипатталады: [10]
-анықтылық, жүйелі педагогикалық оқыту мақсатын дидактикалық өңдемесі;
-құрылымдылық, реттік, ақпараттық тығыздануы;
-комплексті түрде дидактикалық, техникалық, сонымен қатар компьютерлік,
оқытудың құралы мен бақылауын қолдану.
-күшейту, мүмкіндігіне қарай оқыту мен тәрбиелеудің диагностикалық қызметі.
-оқытуды жоғары деңгейлік сапасына кепілдік. Қазіргі кезеңдегі
педагогикалық технологиялардың әр түрлілігіне орай дидактикада да жалпы
жоспары мен анализі болады. Әрбір технологияларды авторлар мына жағдайда
көрсету қажет:
-қолдану деңгейі;
-философиялық негізі;
-білімді меңгерудегі жүргізілетін концепция,
-білім мазмұнының ерекшелік сипаттамасы;
-оқытудың ұйымдастыру формалары;
оқыту әдісінің көптілігін (басым жағы)
-үйретушілердің категориялары;
2.1.1 Педагогикалық технология
Педагогикалық инновация білім берудің негізгі мақсаттарын
жүзеге асыруға бағытталуы қажет. Білім беру стандарттарын жүзеге
асыру инновациялық үдерістің қажеттілігін келесі
себептерден байқатады:
1. Сапа менеджменті жүйесі терең, тиянақты білім беруді
талап етуіне қатысты озық технологияларды пайдаланып, оқытуда
зерттеушілік, шығармашылық, педагогикалық қызмет сипатын қажет етеді.
2. Білім беру мақсатына қатысты жеке бағдарлы қазіргі заманғы
педагогикалық қызметті ұйымдастыру, гуманистік тәсілдеме жасау білім беру
үдерісіне қатысушылардың барлығының жалпы дамуын жүзеге асыруға
инновациялық үдерістер себепкер болып, сапалы жаңа білімді
қалыптастыруға ықпал жасайды.
3. Педагогикалық шығармашылықтың құрамды бөлігі есебінде жеке
инновациялық қызмет педагогтың кәсіби өсуі, тұрақты өзін-өзі жетілдіруі,
озық тәжірибелерді зерделеп, игеруі бойынша шығармашылықпен өзінің
жауапкершілік сезімін арттырады.
4.Білім берудің сапалануы, бәсекелестікке лайықты болуы, педагогикалық
әлемде жаңа құндылықтарды қалыптастыру, қарым-қатынастың жаңа,
жетілдірілген мәдениетін көтеріп, қоғамдағы рөлін дамуын арттырады.
5. Инновациялық үдерістер білім беруді сапаландырудың тасымалдаушы
инструкциясы есебінде педагогикалық саналылық пен белсенділікті
қалыптастырып, кәсіби шеберлігін шығармашы лықпен үйлестіру арқылы
талаптар деңгейінде еңбек етуге жеткізеді.
Педагогикалық технология оқытудың ұтымды жолдарын зерттейді және ғылым
ретінде де жұмыс істейді және оқуда қолданылатын тәсілдер жүйесі ретінде,
оқытудың шынайы барысы ретінде де қарастырылады. Педагогикалық технология,
оқыту технологиясы туралы мәселелер соңғы жылдары педагог- ғалымдардың
назарын аударып, әр түрлі қырынан зерттелуде.
Инновациялық үдеріс - білім беру үдерісінде тұрақты жаңа элементтер
кіргізетін, жүйенің бірінші жағдайдан екінші жағдайға көшуіне алып
баратын жаңалық, жаңадан ендірілетін әрекет. Білім беру ұйымдарының
жаңалықтар жасау, меңгеру, қолдану және таратуға байланысты қызметі.
Инновация өзінен-өзі пайда болмайды.
Бүгінгі күні білім берудің сапалы өзгерістерін қажет ететін тек теоретиктер
ғана емес, сонымен бірге білім практиктері де мойындап отыр.
Инновациялық технологиялар қазіргі оқу орындардың басты сипаты болып
табылады. [11]
Педагогикалық технология - оқу үдерісін іске асырудың мағыналы
технологиясы.
Педагогикалық технология - оқытудың жоспарлы нәтижесі. Педагогикалық
технология - педагогикалық мақсатқа жету үшін қолданылатын барлық жеке
тұлғалық, құралдық, әдістемелік тәсілдердің жүйелі жиынтығы ретінде
жұмыс істеу.
Педагогикалық технологияның көкейтестілігін анықтау үшін төмендегі
қайшылықтарды атауға болады:
- қоғамның педагог мамандары қойып отырған талабының күшею мен
кәсіби білім беруді жүзеге асыруда кездесетін қиыншылықтар арасындағы;
- қайта дамып отырған жекелеген педагогикалық жүйелер мен олардың жылдам
өзгеріп отырған еңбек шараларына бейімделуі, білім беру жүйесінің
консервативтілігі арасындағы;
- оқытушының әлеуметтік рөлі және қоғамдық ақпараттық - коммуникациялық
қызмет арасындағы.
Педагогикалық технологияның мәні тұлғаның дамуы мен өзін- өзі дамытуы
ретінде қалыптасады, олардың сапасы мен мазмұны оқытушының, оқу мекемелері
мен бүкіл білім жүйесі жұмысында маңызы зор. Қазіргі білім беру
саласындағы оқытудың озық технологияларын меңгеру оқытушының
интелектуалдық, кәсіптік, адамгершілік, рухани, азаматтық және де басқа
көптеген адами келбетінің қалыптасуына игі әсерін тигізеді, өзін-өзі
дамытып, оқу, тәрбие үдерісін тиімді ұйымдастыруына көмектеседі деп
көрсетеді. Педагогикалық технологиялар теориялық негізде құрылады: оқыту
әдістемесін дамыту теориясына негізделсе, ол өзінің ұстанымын содан іздеп
табады.
Педагогикалық технология: педагогикалық мақсатқа жету үшін пайдаланатын
барлық, дара, инструменталдық және әдіснамалық құралдарды қолдану реті мен
жиынтығының жүйесін білдіреді.
Педагогикалық технология білім алу іс-әрекетіндегі амалдардың негізінде
таңдалған кәсіптік қызметтің, тәсілдің, қабылдаушылардың танымдық іс-
әрекеті деген анықтама береді.
Инновация деген ұғымның өзін қарастырсақ, ғылымдардың көбі оған әртүрлі
анықтамалар берген. Мысалы, инновация ұғымның әр елдегі, әр түрлі уақытта
берілген анықтамалары: Инновация ұғымына берілген соңғы анықтама, бұл
салада американдықтар мен европалық көлемді зерттеулер иесі Э.М
Роджерстің анықтамасы болып есептеледі. Э.М.Роджерс инновацияны былайша
түсіндіреді: Инновация – нақтылы бір адамға жаңа болып табылатын идея.
[12]
“Инновация” ағылшын тілінен (“innovation”) шыққан, “жаңаша
серпінділік”, “жаңашылдықты енгізу” деген мағынаны білдіреді.
Майлс пікірі бойынша, “инновация - арнайы жаңа өзгеріс. Біз одан жүйелі
міндеттеріміздің жүзеге асуын, шешілуін күтеміз”,- деген. [13]
Америка ғалымдары Биль және Болен педагогикалық инновацияны “құрылымына,
материалдық өзгеруіне ғана емес, сол материалды қолданудағы көзқарастарды
комплексті түрде біріктіретін үлкен өзгеріс”, - деп түсіндірді. [14]
Найхоф инновациялық үдеріс деп “инновация қандай да бір идеялардан
басталатын, өзгерістерге әсерін, тұтанушылардың не қолдануы, не бас
тартуымен аяқталатын үдеріс”-дейді. [15] Ол өзінің соңғы еңбектерінде
инновациялық өзгеріс арасындағы айырмашылықтарды айқындаған. Инновация және
өзгеріс ұғымдарын көбіне синонимдік қатынаста қарастырды, егер бұл өзгеріс
бүкіл мектеп жүйелерінде жайланса, оны инновация деуге болады. Бірақ кез-
келген өзгерісті инновация деп тағы айта алмаймыз. Инновация болу үшін
алдын-ала қойылған мақсаттардың оңды нәтижесін, жемісін көру қажет.
Инновация дегеніміз білім беру, тәрбиелеу жұмысына жаңалықты енгізу, яғни
жаңа әдіс-тәсілдерді, амалдарды, құралдарды, жаңа тұжырымдамаларды жасап,
оларды қолдану деп анықтаған. Жоғарыдағы мағлұматтарды бір жүйеге
келтірсек, төмендегідей қорытынды шығаруға болады:
- жаңалық, жаңаны енгізу үдерісі;
- өзгеріс;
- құрал, әдіс.
Сонымен, білім жүйесіндегі инновация – білім мақсатына жаңашылдықты
енгізуді көздейді, оқыту мен тәрбиенің жаңа әдісі мен түрлерін, жаңа
мазмұнын әзірлеуге, қолданудың жаңа технологияларын әзірлеу, мектептің
тәжірибелі коры ретінде жаңа білімділік бағдары болған жағдайда, білім беру
жүйесінің мақсатын, мазмұнын, әдісін, түрлері мен басқа компоненттерін
көздейтін жүйелі сипаттағы білім мен тәрбие беру болып есептеледі.
2.1.2 Химияны оқыту әдістемесі
Осы кездегі химияны оқыту әдістемесі ғылым ретінде танылады. Ол химия
кеңес өкіметі тұсында жалпы білім беретін орта мектептердің оқу
жоспарына міндетті түрде оқу пәні ретінде дамыды және педагогика
ғылымының дербес саласына айналды. Сөйтіп химия мұғалімдерін дайындайтын
жоғары оқу орындарының оқу жоспарына химия әдістемесінің курсы енгізілді.
Маңызды әдістемелік идеялардың бастамалары белгілі орыс химиктерінің
ғылыми және педагогикалық еңбектерінде көрініс тапқан[31].
Химияны оқыту әдістемесі педаг. Педагогикалық ғылым ірі оқу пәні
болғандықтан, еліміздің қазіргі дамуының қоғамдық мүддесіне қызмет етуде.
Химия материяны зерттейтін жаратылыстану ғылымдарына жатады. Химия-
заттардың бір –біріне өзгеруін зерттейтін ғылым. Химия – заттардың
құрамын, құрылысын, қасиеттерін, химиялық өзгерістер жағдайын, онда
болатын әрекеттерді, оны басқаруға болатын әдістерді зерттейтін
ғылым[32]. Демек, химияны оқыту әдістемесі мектептің химия курсындағы осы
заңдылықтарды оқушыларға үйрету жолдарын, түсіндіру тәсілдерін зерттейтін
педагогикалық ғылым деп түсінуіміз керек.
Сонымен қатар химияны оқыту әдістемесі- орта мектептерде химиядан
сабақ беретін мұғалімдерді жоғары оқу орындарында кәсіптік мамандыққа
даярлайтын оқу пәні.
Химияны оқыту әдістемесі педагогикалық ғылым және оқу пәні
болғандықтан, қоғамның талаптарына сай педагогика ғылымы анықтап берген
жалпы орта білім беру және тәрбиелеудің мақсаттары мен міндеттеріне
сәйкес химия пәнінің ерекшеліктеріне негізделіп құрылады. Химиялық
материалдарды оқып үйрену барлық пәндерге ортақ педагогикалық қағидаларға
сүйенеді[2,24].
Химияны оқыту әдістемесі мұғалімнің оқу материалын оқыту мен
оқушылардың химиялық білімді саналы меңгеруін, алған білімдерін іс
жүзінде қолдану ерекшеліктері мен дағдыларын дамыту әдістері мен
құралдарын айқындап береді.
Химияны оқыту әдістемесі мұғалімге арналған ережелер мен
тәлімгерліктің жиынтығы емес, химияны оқыту үрдісінің заңдылықтарын
зерттейтін, мұғалімнің шығармашылық ізденісіне бағыт сілтейтін
ғылым[25].
Химияны оқыту әдістемесі әрі ғылым, әрі оқу пәні ретінде оқытудың
мазмұнын, оқыту әдістерін тәрбие жұмысымен тығыз бірлікте өзара
байланыста зерттейді. Оқытудың заңдылықтарын ашумен қатар, оқытудың
мазмұнын – мақсатын, әдістерін, оқыту формалары мен құралдарын, оқытушы
мен оқушының іс- әрекетін бірінен – бірі ажыратпай біртұтас қарастырады.
Химияны оқыту әдістемесі ғылым ретінде дидактиканың аса маңызды
қорытындылары мен ұстанымдарына, заңдылықтарына сәйкес оқытудың,
тәрбиелеудің және дамытудың аса маңызды міндеттерін шешеді [1,26].
Химияны оқытудың әдістемесі: неге оқытады, нені оқытады, қалай
оқытады деген сұрақтарды шешуді көздейді. Бірінші сұрақтың жауабы мектеп
химия курсындағы материалдарды іріктеп алу арқылы анықталады. Ол үшін
химия ғылымының даму логикасы мен тарихы, теориялық және нақты
материалдардың өзара арақатынасы ескеріледі. Екінші сұраққа былай жауап
беруге болады: химияны оқыту әдістемесі оқушының жас ерекшеліктеріне
қарай оқу материалының мазмұнына сай қарастыруға нұсқау береді;
оқушылардың өздігінен орындайтын жұмыстары мен жаттығуларына бағыт
сілтейді. Оқыту үрдісінде ұғымдарды, заңдарды, теорияларды іріктеп алудың
жолдарын қарастырады.
Үшінші сұрақтың жауабы оқытуға байланысты қарастырылған жөн. Оқыту –
мұғалімнің қызметі. Мұғалім оқушыларға химиялық білімді меңгертеді, оны
ақпараттар берумен байланысты орындатады. Оған оқу үрдісін ұйымдастыру,
оқушылардың танымдық іс-әрекетіне басшылық, сарамандық дағдылар мен
іскерліктер қалыптастыру, шығармашылық қабілеттер мен ғылыми
дүниетанымдық көзқарастарды дамыту жатады.
Келесі мәселе қалай оқиды деген сұрақтың жауабына келсек, ол
оқушылардың іс-әрекеті бойынша анықталады. Оқу еңбек әрекеттерін
орындауға қажетті білімді, дағдыны және іскерлікті жүйелі игеру үрдісі.
Оқу дамыту құралы болуы керек. Оқушыларға білімді хабарлай отырып,
мұғалім оларды ойлауға, бағдарлауға, түсінгендерін өз сөзімен айтуға
үйретеді. Оқушы білімді енжар игеріп қана қоймай, өздігінен ойлау, білім
алу әдісін үйренуі қажет. Оқу үрдісінде болашақ маманның бағыттылығы
анықталып, мінезі мен ерік қырлары, қабілеті қалыптасады.
Оқу ісін ұйымдастыру кезінде оқушылардың үлкен жауапкершілікті, оқуға
аса саналылықпен қарауды керек етеді. Оқушылардан мұғалімнің түсіндірген
материалдарын, кітаптан оқығандарын жай ғана есте сақтаудан гөрі, оны
ойлап, ой елегінен өткізе білу, ұғына білу талап етіледі. Ұғымдар жүйесін
меңгеріп, білімді жүйелі қалыптастыру көзделеді. Мұғалім өзі де оқыту
арқылы оқу деген қағиданы есен шығармауы керек[4].
2.2 Модульдік оқытудың құрылымы
Педагогикалық технология негізіне оқу циклін қайта жаңғырту идеясы
алынған. Модульдік оқытудың өзегі –оқу модулі. [16]
Оқу модулі дегеніміз не екенін нақты анықтап алуымыз керек. Ол:
1. Ақпараттардың аяқталған блогынан
2. Оқушы іс-әрекетінің мақсатты бағдарламасынан
3. Бағдарламаны табысты жүзеге асыру бойынша берілген мұғалімнің
нұсқауларынан тұрады.
Оның мазмұнына:
- оқытудың жалпы мақсатын қою;
- жалпы құрылған мақсатты нақтыландыруға көшу;
- оқушылардың білім деңгейін алдын-ала бағалау;
- оқу әрекеттерінің жиынтығы;
- нәтижені бағалау енеді.
Осының арқасында оқу процесі “модульдік” сипат алып, құрылым ортақ,
бірақ мазмұны әртүрлі жеке блоктардан жасалады.
Модульдік оқыту технологиясын құруда біз толық меңгеру әдістемесінің
негізгі шарттарын, құрылып жатқан педтехнологиялардың негізгі қағидаларын
ұстандық. Сонымен қатар, дидактиканың қазіргі талаптарына байланысты
бірқатар өзгерістер енгізілді: балаларды оқытуға емес, тұлғалық-
бағытталған, танымдық қызметін ұйымдастыруға, оқу процесін өзара сөйлесу
негізінде құруға және т.б. ұмтылдық.
Осыдан келіп мұғалімнің оқу процесін құрудағы жұмысының өзгеруі
туындайды. Толық меңгеру әдістемесінде [28] әрбір оқу бірліктері ауқымында
мұғалімнің қызметі төмендегіше құрылады:
1. Балаларды оқу мақсаттарымен таныстыру;
2. Сыныпта берілген тарау (оқу бірлігі) бойынша жалпы оқыту жоспарымен
таныстыру;
3. Оқытуды жүргізу (негізінен мұғалімнің оқу материалын өзі баяндауы
түрінде).
4. Диагностикалық тестіні ағымдағы тексеру;
5. Тексеріс нәтижелерін бағалау және тарау мазмұнын толық меңгерген
оқушыларды айқындау;
6. Толық меңгере алмаған оқушылар мен түзете оқытуды жүргізу;
7. Диагностикалық тест өткізу және оқу бірлігін толық меңгерген
оқушыларды айқындау.
Менің жұмысымда бұл әрекеттердің реті біршама басқаша:
1. Балаларды оқу мақсаттарымен таныстыру;
2. Сыныпта мазмұны жақын тақырыптар тобы (блогы) немесе тарау
бойынша жасалған жалпы үлгімен (модульмен) таныстыру;
3. Мұғалімнің оқу материалын қысқаша баяндауы (белгілер жүйесі-
сызбалар, сұлбалар, кестелер және т.б. негізінде);
4. Өзара сөйлесу негізінде оқушылардың танымдық қызметін
ұйымдастыру және әрбір оқушының қызмет нәтижесін әр сабақта
бағалап отыру;
5. Жалпы тақырыпқа, тарауға (“өсу” бағытымен) 4-7 рет қайта оралу
негізінде оқу материалын оқып-үйрену.
6. Тұтас тақырып бойынша тестілеу.
7. Тақырып бойынша қалыпты немесе “релелік” сынақ (немесе диктант,
бақылау жұмысы және т.с.с.) жүргізу.
Қайта жаңғырылатын оқу циклі ретінде оқу модулы үш құрылымдық
бөлімнен: кіріспеден, сөйлесу бөлімінен және қорытынды бөлімнен тұрады.
Сызба түрінде көрсетсек, оқу модулі былайша болады:
Кіріспе бөлімі
(модулге, тақырыпқа енгізу)
Сөйлесу бөлімі
(оқушылардың танымдық қызметін өзара сөйлесу негізінде
ұйымдастыру)
Қорытынды бөлім
(бақылау)
Модульдік оқыту білім мазмұны, білімді игеру қарқыны, өзбетінше жұмыс
істей алу мүмкіндігі, оқытудың әдісі мен тәсілдері бойынша өзге тәсілдерге
қарағанда өзгешеліктері бар.
Бұл технологияның өзгелерден ерекшеліктері мынадай:
1. Оқу мазмұны қойылған мақсатқа сәйкес меңгерілетін жекелеген кешендер
түрінде ұсынылады. Мақсат оқушы үшін қойылып, онда оқылатын мазмұн көлемі
мен меңгеру деңгейі анықталады.
2. Оқушы мұғалімнен жұмыс істеудің тиімді жолдары көрсетілген жазбаша
нұсқау алады. Жазбаша нұсқаулар әрбір модуль үшін құрылады.
3. Мұғалімнің оқушылармен қарым-қатынас түрі өзгереді. Ол ақыл беруші мен
орындаушы арасындағы қатынас арқылы жүзеге асады.
4. Оқушы уақытының көбінде өзбетінше жұмыс атқарады. Ол мақсат қоюға,
өзін жоспарлауға, өзін ұйымдастыруға және бағалауға үйренеді.
5. Модульдік оқытудың басты мақсаты оқушының өзбетінше жұмыс істей алу
мүмкіндігін дамыту. Ол оқушының жүйелі түрде жүргізілетін белсенді іс-
әрекетіне негізделген. Оқушының әркезде ғана емес, жүйелі іс-әрекеті
болғанда ғана білім мазмұны саналы меңгеріледі. Сондықтан мұғалімнің
дайындаған тапсырмалары оқушыларды оқу мақсатына бағыттайтын, жетелейтін
болуы керек.
6. Мұғалім балалардың өзін -өзі бақылау және бағалау жүйесін құрып, сол
арқылы рефлексивті оқу процесі жүруіне ықпал етуі тиіс.
7. Модульдік технология дамыта оқыту идеясын пайдаланады. Егер оқушы
тапсырманы өзгелердің көмегін пайдаланып орындаса ол өзінің жақын даму
аймағында деп есептеледі. Бұдан баланың психикасы дамиды, ертең ол
тапсырманы өзі орындаса оқушы актуальды даму аймағына енеді. Осылай жаңа
деңгейде келесі цикл бастау алады.
8. Модульдік технология бағдарламалап оқыту идеясын да пайдаланады.
Бағдарламалап оқытудың: оқушының өз бетінше жұмыс істеуі, нәтижелерді
салыстыру, өзін -өзі бақылау сияқты элементтері модуль әдісінде
қолданылады. [29].
Мұғалім мен оқушының іс-әрекетінің жүйесі.
1. Сыныптағы оқу мазмұнын модульдер жинағы түрінде құру. Әрбір модульдік
бағдарламаға ат беріледі. Содан соң кешенді дидактикалық мақсат
айқындалады, алған білімнің оқушының дамуына, білімі мен біліктілігіне
әсері көрсетіледі.
2. Әр блоктағы міндетті оқу көлеміне сәйкес келетін негізгі мазмұн,
бағытты анықтау.
3. Анықталған әрбір модуль үшін үш деңгейдегі дидактикалық мақсат
анықталады, сөйтіп модульдер жүйесі қалыптасады.
4. Әр оқушының мүмкіндіктеріне, бейіміне қарай технологиялық карта
жасалады. Онда пән аралық байланыс, қиын меңгерілетін тақырыптар және
оқушының қиындықты жеңу жолдары көрсетіледі.
5. Оқушылардың дайындығын анықтайтын алдыңғы бақылау тапсырмалары
беріледі.
6. Оқу элементтері құрылады. Оқу элементтеріне мақсат қою, оқушылардың іс-
әрекет алгоритмі, білім мен дағдыны меңгеру деңгейін анықтайтын бақылау
және түзету тапсырмалары кіреді.
7. Оқу және дидактикалық материалдар жеңіл, түсінікті, нақты мәнерлі,
диалогты түрде түсіндіріледі.
8. Тапсырмалардың орындалу барысын қортындылайтын модуль элементі –
резюме толтырылады. Соңғы бақылау ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
1
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
2 НЕГІЗГІ
БӨЛІМ ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ..6
2.1 Оқытудың қазіргі
технологиялары ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... 6
2.1.1 Педагогикалық
технология ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... .14
2.1.2 Химияны оқыту
әдістемесі ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... .17
2.2 Модульдік оқытудың
құрылымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
18
2.2.1 Оқу модулінің кіріспе
бөлімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
..23
2.2.2 Оқу модулінің сөйлесу
бөлімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
23
2.2.3 Сөйлесу бөлімін құру
қағидалары ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...25
2.2.4 Оқу модулінің қорытынды
бөлімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ..2 9
2.3 Оқу модульдерін
дайындау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... .30
2.3.1 Оқу модульдерін даярлау
технологиясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ...30
2.3.2 Оқу модулінде оқушы қызметін
бағалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ...33
2.3.3 Оқушылардың білім, білік, дағдыларын бақылау және
тексеру ... ... ... ...35
2.3.3.1 Тестілер және оны құруға
ұсыныстар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...35
2.3.3.2 Ауызша бақылау
түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ...37
2.4 Оқу модулінің сөйлесу бөлімінде қолданылатын оқытудың белсенді
формалары ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ...38
2.5 Модульдік оқыту технологиясының оқушыларды және олардың білім
деңгейін дамытуға
ықпалы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... .41
2.6 Модульдік оқыту технологиясының тұлға қажеттіліктерін
қанағаттандыруға және оны дамытуға
ықпалы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ..43
2.7 Сутек тақырыбын модульдік технологиямен оқыту
сабағы ... ... ... ... ... ... ..46
2.8 Өтілген сабақ бойынша оқушылардың білім деңгейлерін бағалау.
Зерттеу нәтижелерін
талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... .53
3
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... 55
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
1 КІРІСПЕ
Жұмыстың өзектілігі: Қазақстан Республикасы “Білім туралы” Заңының 8-
бабында “Білім беру жүйесінің басты міндеті – оқытудың жаңа технологияларын
енгізу, білім беруді ақпараттандыру, халықаралық коммуникациялық желілерге
шығу, ұлттық және жалпы адамзаттық құндылықтар, ғылым мен практика
жетістіктері негізінде жеке адамды қалыптастыруға, дамытуға және кәсіби
шыңдауға бағытталған білім алу үшін қажетті жағдайлар жасау” деп атап
көрсеткендей, қазіргі кезеңде әрбір мұғалімнің алдына қойған басты
міндеттерінің бірі – оқытудың әдіс-тәсілдерін үнемі жетілдіріп отыру және
оқытудың әдіс – тәсілдерін үнемі жетілдіріп отыру және жаңа инновациялық
технологияны меңгеру [27].
Жаңа ғасырда Республикамызда білім берудің жаңа жүйесі жасалып,
Қазақстандық білім беру жүйесі әлемдік білім беру кеңістігіне енуге бағыт
алуда. Бұл педагогика теориясы мен оқу-тәрбие үрдісіндегі елеулі
өзгерістерге байланысы болып отыр. Себебі білім беру парадигмасы өзгерді,
білім берудің мазмұны жаңарып, жаңа көзқарас, жаңаша қарым-қатынас пайда
болды.
Келер ұрпаққа қоғам талабына сай тәрбие мен білім беруде
мұғалімдердің инновациялық іс-әрекеттің ғылыми-педагогикалық негіздерін
меңгеруі маңызды мәселелердің бірі. Өйткені жаңа педагогикалық технологияны
меңгеруге мұғалімдерді даярлау – оларды кәсіби білімін көтеруге дайындау
аспектісінің бірі және педагогтың жеке тұлғасын қалыптастыру үрдісіндегі іс-
әрекеттің нәтижесі болып табылады.
Қоғамда болып жатқан өзгерістердің жоғары білім беретін оқу орындарына
әсері оның оқу үрдісіне ізгіліктік және демократиялық бағыттарды ендіруді
қажет етуінен айқын көрінеді. Оқушы тұлғасының өзіндік дамуына, танымына,
өзін-өзі жетілдіруіне бағытталған оқыту талабы мұғалімнің тек пәндік
білімдік тұрғыдағы біліктілігіне ғана емес, ерекше тұлғасына, шығармашылық
даралығына деген сұраныстарды алға қойып отыр. Ертеңгі болашақ мұғалім
ойлау икемділігі дамыған, жан дүниесі терең, өмірге көзқарасы жоғары болуы
тиіс, өйткені өзіндік рухани өсуін өзі басқара алатын адамның қолынан ғана
шығармашылық жасампаздық келеді. Ондай маман педагогикалық жаңалықтарды
қабылдауға даяр, сондықтан өз әрекеттеріне өзгеріс енгізе алатынымен,
ізденістік жұмыстар жүргізуге бейімділігімен, әр оқушының рухани өсуіне,
өзіндік мүмкіндігін дамыту үшін жағдай туғыза алатындығымен құнды.
Қазіргі білім беру саласындағы оқытудың озық технологияларын
меңгермейінше сауатты, жан-жақты маман болу мүмкін емес. Жаңа технологияны
меңгеру оқушының интеллектуалдық, кәсіптік, адамгершілік, рухани, азаматтық
және де басқа көптеген адами келбетінің қалыптасуына игі әсерін тигізеді,
өзін-өзі дамытып, оқу-тәрбие үрдісін тиімді ұйымдастыруына көмектеседі.
Елбасымыз Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан-2030 Қазақстан халқына арналған
жолдауында Біздің жас мемлекетіміз өсіп – жетіліп, кемелденеді, біздің
балаларымыз бен немерелеріміз онымен бірге ер жетеді.Олар өз ұрпағының
жауапты да жігерлі, білім өрісі биік, денсаулықтары мықты өкілдері
болады.Олар балаларының игі дәстүрлерін сақтай отырып, қазіргі заманғы
нарықтық экономика жағдайында жұмыс істеуге даяр.Олар қазақ, орыс, ағылшын
тілдерін еркін меңгереді, олар бейбіт, жылдам өркендеу үстіндегі күллі
әлемге әйгілі, әрі сыйлы, өз елінің патриоттары болады деп көрсетілгендей
- ақ, ертеңгі келер күннің бүгінгіден де нұрлы болуына ықпал етіп, адамзат
қоғамын алға апаратын күш тек білімде ғана. Қай елдің болмасын өсіп
өркендеуі, өркениетті дүниеде өзіндік орын алуы оның ұлттық білім жүйесінің
деңгейіне, даму бағытына байланысты.
Қазақстан Республикасының Президенті Н. Назарбаев 2006 жылы Л.Н. Гумилев
атындағы Еуразия Ұлттық университетінің студенттері, оқытушылары, ғылыми
қызметкерлерге, университет басшыларына арналған Инновациялар мен оқу
білімді жетілдіру арқылы білім экономикасы тақырыбындағы дәрісінде білім
мен кемшіліктер кеңінен талданып, білім берумен қатар ғылымды жетілдіру
республикамыздың бәсекелестікке қабілетті 50 мемлекеттің қатарына енудің
басты шарттарының бірі деп көрсеткен[17].
Еліміздің болашағы көркейіп, өркениетті елдер қатарына қосылуы
бүгінгі ұрпақ бейнесінен көрінеді. Қазіргі білім беру саласындағы басты
мәселе - әлеметтік педагогикалық ұйымдастыру тұрғысынан білім мазмұнына
жаңалық енгізудің тиімді жаңа әдістерін іздестіру мен оларды жүзеге асыра
алатын мұғалімдерді даярлау болып табылады.
Мұғалімдерді даярлау – қай уақытта да өзекті мәселелер қатарына
жататыны белгілі жайт. Олай болатыны, қоғамның әлеуметтік экономикалық
міндеттеріне сай, өскелең ұрпақты өмірге бейімдеудің жаңа талаптары туындап
отырады.
Үшінші мыңжылдықта білім берудің ұлттық моделіне өту оқыту мен
тәрбиелеудің соңғы әдіс-тәсілдерін, инновациялық педагогикалық
технологияларды игерген, психологиялық педагогикалық диагностиканы қабылдай
алатын, педагогикалық жұмыста қалыптасқан бұрынғы ескі сүрлеуден тез арада
арылуға қабілетті және нақты тәжірибелік іс-әрекет үстінде өзіндік даңғыл
жол салуға икемді, шығармашыл педагог-зерттеуші, ойшыл мұғалім болуын қажет
етеді.
Қазіргі білім беру саласындағы оқытудың озық жаңа технологияларын
меңгермейінше сауатты, жан-жақты жетік маман болуы мүмкін емес. Оқытудың
жаңа инновациялық технологияларын меңгеру мұғалімнің өзін-өзі дамытып, оқу-
тәрбие үрдісін тиімді ұйымдастырылуына көмектеседі.
Жұмыстың мақсаты:
Сутек тақырыбын модульдік технологиямен оқыту әдістемесін жасау:
- сабақ жоспарын құру;
- “Сутек тақырыбын модульдік технологиямен оқыту әдістемесі” бойынша
орта мектепте сабақ өткізіп, зерттеу жұмыстарын жүргізу;
- оқушылардың білім деңгейін анықтауға тесттік тапсырмалар, деңгейлік
тапсырмалар, бақылау сұрақтары, дидактикалық материалдар дайындау;
- өтілген сабақ бойынша оқушылардың білім деңгейлерін бағалап, зерттеу
нәтижелерін талдау.
Зерттеу пәні: Модульдік оқыту технологиясы элементтерін химия сабағында
қолданудың әдістемелік жүйесі.
Зерттеу гипотезасы: Модульдік оқыту технологиясы элементтерін химия
сабағында қолданудың тиімділігі:
- Оқу мазмұны қойылған мақсатқа сәйкес меңгерілетін жекелеген кешендер
түрінде ұсынылады. Мақсат оқушы үшін қойылып, онда оқылатын мазмұн
көлемі мен меңгеру деңгейі анықталады;
- Оқушы мұғалімнен жұмыс істеудің тиімді жолдары көрсетілген жазбаша
нұсқау алады. Жазбаша нұсқаулар әрбір модуль үшін құрылады.
- Оқушы уақытының көбінде өз бетінше жұмыс атқарады. Ол мақсат қоюға,
жоспарлауға, өзін ұйымдастыруға және бағалауға үйренеді.
- Модульдік оқытудың басты мақсаты оқушының өз бетінше жұмыс істей алу
мүмкіндігін дамыту. Ол оқушының жүйелі түрде жүргізілетін белсенді іс-
әрекетіне негізделген.
Зерттеу көздері: Модульдік оқыту технологиясы теориялары авторларының
еңбектері, ғылыми-әдістемелік мақалалар, педагогтар мен әдіскерлердің
еңбектері.
Зерттеу орны: Шымкент қаласы, №47 мектеп гимназия
Зерттеу әдістері: анонимді анкеталау, әңгімелесу, тестілеу, бақылау,
педагогикалық эксперимент.
Теориялық мәні мен ғылыми жаңалығы:
Заман ағымына сай білім беруді дамыту, білім сапасын әлемдік деңгейге
көтеру – кез келген оқу орнының, оқытушының басты міндеті.
Сутек тақырыбын модульдік технологиямен оқыту.
Практикалық маңыздылығы: Сутек тақырыбын модульдік технологиямен оқыту
әдістемесі қолдануға ұсынылды.
Диплом жұмысының құрылысы: диплом жұмысы 61 бет, кіріспеден, негізгі
бөлімнен, қорытындыдан, қолданылған әдебиеттер тізімінен, 9 кестеден, 2
суреттен тұрады.
Кіріспе бөлімінде жұмыстың өзектілігі, мақсаты, нысанасы, паәні,
гипотезасы, міндеттері, ғылыми жаңалығы, теориялық және практикалық
маңыздылығы қамтылған.
Негізгі бөлімде оқытудың инновациялық тәсілдері, модульдік оқытудың
құрылымы, оқу модульдерін дайындау технологиясы, оқушыларды және олардың
білім деңгейін дамытуға ықпалы көрсетілген және көміртек топшасы тарауын
модульдік технологиямен оқыту тәжірибесі қаралып, зерттеу нәтижелеріне
талдау жасалған.
2. НЕГІЗГІ БӨЛІМ
2.1 Оқытудың қазіргі технологиялары.
Қоғамдағы қазіргі кездегі қайта құрулар, экономиканы дамытудағы жаңа
стратегиялық бағдарлар, қоғамның ашықтығы, оның жедел ақпараттануы мен
қарқынды дамуы білім беруге қойылатын талаптарды түбегейлі өзгертті.
Әлемнің жетекші елдерінің көпшілігінің білім беру жүйесі білім беру
мақсатын, мазмұны мен технологияларын оның нәтижесіне қарап бағалайтын
болды. Білім берудің қазіргі негізгі мақсаты білім алып, білік пен дағды
машыққа қол жеткізу ғана емес, олардың негізінде дербес, әлеуметтік және
кәсіби біліктілікке ақпаратты өзі іздеп табу, талдау және ұтымды пайдалану
болып табылады.
Қазақстан Республикасы 2015 жылға дейінгі білім беруді дамыту
тұжырымдамасында Жоғары білім беруді дамытудың негізгі үрдісі мамандар
дайындау сапасын арттыру, қарқынды ғылыми-зерттеу қызметімен
ықпалдастырылған инновациялық білімді дамыту, жоғары оқу орындары
зерттеулерінің әлеуметтік сала мен экономиканың қажеттіліктерімен тығыз
байланысты, білім беру және ақпараттық технологияларды жетілдіру болып
табылады деп атап көрсеткендей-ақ, білікті мамандарды даярлау - өзекті
мәселелердің бірі.[3]
Болашақ мұғалімдерді даярлау – қай уақытта да ең өзекті мәселелер
қатарына жататыны белгілі жайт. Олай болатыны, қоғамның әлеуметтік –
экономикалық міндеттеріне сай, өскелең ұрпақты өмірге бейімдеудің жаңа
талаптары туындап отырады.
Қазіргі кезеңде білім берудің ұлттық моделіне өту оқыту мен тәрбиелеудің
соңғы әдіс-тәсілдерін, инновациялық педагогикалық технологияларды игерген,
психологиялық-педагогикалық диагностиканы қабылдай алатын, педагогикалық
жұмыста қалыптасқан бұрынғы ескі сүрлеуден тез арада арылуға қабілетті және
нақты тәжірибелік іс-әрекет үстінде өзіндік даңғыл жол салуға икемді,
шығармашыл педагог-зерттеуші, ойшыл мұғалім болуын қажет етеді.
Жоғары оқу орнында жаңа педагогикалық технологиялар мен инновациялық
әдіс-тәсілдерді жете меңгерген болашақ мұғалімдерді дайындау үшін Тараз
мемлекеттік педагогикалық институтында Педагогика және этнопедагогика
кафедрасы жанында Ізденіс жаңа педагогикалық технологиялар мен озық іс-
тәжірибелер зертханасы жұмыс істеуде.
Ізденіс зертханасы оқу-тәрбие үрдісінде шығармашылықпен,
ізденімпаздықпен жұмыс істейтін зерттеуші болашақ мұғалімдерді даярлауда өз
үлесін қоспақшы. [24]
Ізденіс жаңа педагогикалық технологиялар зертханасының негізгі
мақсаттары:
• Жалпы білім беретін мектеп мұғалімдерін даярлаудың сапалық деңгейін
көтеру;
• Педагогикалық мамандықтар бойынша білім беру үрдісін үйлестіру;
• Педагогика теориясы мен практикасы бойынша жаңа инновациялық
технологиялар мен озық іс-әрекеттерді зерттеу, үйрену, насихаттау
және тарату,
• Институт – мектеп – мұғалімдер білімдерін жетілдіру институттары
арасында жаңа үштік байланыстарды жандандыру.
Ізденіс педагогикалық жаңа инновациялық технология мен озық іс-
тәжірибелер эксперименттік лабораториясы төмендегідей ІІІ бағытта жұмыс
істеуді көздейді:
І бағыт. Ғылыми-зерттеу жұмыстары:
• Жаңа инновациялық педагогикалық технологияларды оқып үйрену, зерттеу;
• Жаңашыл мұғалімдердің озық іс-тәжірибелерін зерттеу;
• Оқыту мен тәрбиелеудің тиімділігін арттыратын, оқушылардың жоғары
шығармашылық деңгейін қамтамасыз ететін шығармашылық – зерттеу
жұмыстарын жүргізу;
• Педагогикалық конференциялар, оқулар, консилиумдар ұйымдастыру.
ІІ бағыт. Оқу-әдістемелік жұмыстары ғылыми-әдістемелік бағыт :
• Болашақ мұғалімдердің шығармашылық, интеллектуалдық потенциялдарын
дамыту;
• Оқушылардың жас ерекшеліктерін, қабілеттерін ескере отырып, саралап
оқыту мазмұны, формасын және әдістерін анықтау;
• Оқу – тәрбие үрдісіне жаңа инновациялық технологияларды пайдалануды
қарастыратын әдістемелік көмекші құралдарды оқу, пайдалану.
• Жаңа инновациялық технологиялар мен озық іс-тәжірибелер оқу,
педагогикалық семинарлар, дөңгелек үстел. әдістемелік кеңес
ұйымдастыру.
ІІІ бағыт. Тәжірибе-эксперименттік жұмыстары ғылыми-практикалық
бағыт:
• Оқу – тәрбие үрдісінде жаңа инновациялық технологияларды ендіру
мақсатында эксперименттік-тәжірибелер жүргізу;
• Жүргізілген эксперименттік –тәжірибелердің қорытындысын шығарып,
алынған нәтижелерге талдау жасау;
• Оқу – тәрбие үрдісінде жаңа инновациялық технологияларды пайдаланатын
дәстүрлі емес ашық сабақтар беру, шығармашылық есеп тыңдау.
“Технология” ұғымы соңғы кездері ең көп қолданылатын ұғымдардың біріне
айналды. Технология ұғымының оқытудың технологиясы, педагогикалық
технология, білім беру технологиясы, тәрбие технологиясы, қарым-қатынас
технологиясы, даму технологиясы, қалыптасу технологиясы, модульдік
технология, топтық оқыту технологиясы сияқты психологиялық-педагогикалық
ұғымдармен байланысы саналуан. Жоғарыда аталған технологиялардың қай түрі
болмасын, өзінің мәнін анықтап, сипаттама беруді қажет етеді. Қазіргі
кезеңдегі ғылыми айналымда “технология” және технологиямен байланысты жеке
ұғымдарға берілген анықтамалар баршылық. Алайда білім беру жүйесінде дәл
қазіргі кезеңде жүріп жатқан процестердің технологиясының мәнін ашып,
түсіндіретін жалпы анықтама жоқ.
Білім беру жүйесі басқару органдарынан, түрлі типтегі және деңгейдегі
білім беру мекемелерінен, жүйенің жұмыс істеуі және дамуын қамтамасыз
ететін қаржы қорлары мен материалдық объектілерден, ғылыми орталықтардан
тұратын күрделі құрылым болып табылады. Технологиялық тәсіл білім беру
жүйесінің кез-келген саласында (басқару, білім беру, қаржыландыру,
мониторинг т.б.) қолданылуы мүмкін. Сондықтан, “ білім беру технологиясы ”
деген сөз тіркесін бірыңғай түсіндіру мүмкін емес. Бұл ұғымды тек қана
оқытушы мен оқушы арасындағы арнайы ұйымдастырылған процестерге ғана
қатысты қолданады. Егер осы процесті оқыту процесі деп атайтын болсақ, онда
оған технологияның осы салаға арналған жиынтығы жатады. Біздің
қарастыратынымыз — технологияның осы түрі.
“Технология” ұғымы “Tehne”- өнер, шеберлік ,“logos” – ілім, білім,
оқу, ғылым деген мағыналарды білдіретін, грек тілінен енген екі сөзден
тұрады. Сондықтан, “технология” терминін қазақ тіліне “ өнер туралы ғылым
немесе шеберлік туралы ғылым ” деп аударуға болады.
“Технология”- бұл қандайда болсын істегі, шеберліктегі, өнердегі амалдардың
жиынтығы. [4]
“Технология”- өндірістік процесті жүргізудің әдістері мен тәсілдері жайлы
білім жиынтығы. [5]
“Технология”- оқушы мен ұстазға бірдей қолайлы жағдай тудырушы оқу процесін
ұйымдастыру және жүргізу бірлескен педагогикалық әрекетті жобалаудың жан-
жақты ойластырылған үлгісі. [6]
Бұл ұғымға пәндік саланы сипаттайтын терминдерді қосамыз да кез-келген
нақты технологияның мәнін айқындаймыз.
АҚШ пен Батыс Европада XX - ғасырдың екінші жартысынан бастап оқыту
процесінің технологиясын жасау бағытындағы ізденістер белсенді түрде
жүргізіле бастады. 1940-50 жылдары оқыту үрдісіне техникалық құралдардың
енуіне байланысты “ білім берудің технология” термині кеңі-нен қолданыла
бастады. Кейінірек, 50-60-шы жылдары түрлі техникалық құралдарды қолдану
әдістері жөніндегі еңбектердің ықпалымен бұл терминдер “ педагогикалық
технология ” деп атала бастады. 60-шы жылдардың ортасында технологиялық
әдіс шет елдерде кеңінен талқылана бастады. Мұнда негізгі екі бағыт көзге
түсті. Біріншісі, бұрынғыша технологиялық әдісті, техникалық құралдарды
қолданумен байланыстырыл-са, екіншісінің құрамында оқу процесінің өзін
ұйымдастырудағы техно-логиялық әдістер дами бастады да педагогикалық
технология “оқытудың технологиясы ” деген термин пайда болды.
60-шы жылдардың аяғы, 70-ші жылдардың бас кезінде АҚШ, Англия, ФРГ,
Франция, Италия, Япония т.б. көптеген елдерде оқытудың технологиясын жасау,
дамыту жұмыстарымен айналысатын мекемелер жұмыс жасай бастады. Дегенмен,
оқыту үрдісі білім беру үрдісінің бір ғана бөлігі болып табылатындықтан,
“оқытудың технологиясы” терминінің мағыналық аясы өте тар. Мұндай олқылық
“тәрбиенің технологиясы”, “дамыту технологиясы”, “қалыптастыру
технологиясы” ұғымдарына да тән. Қазіргі кезеңде батыста білім беру
саласындағы технологияны белгілеу үшін “білім беру технологиясы” ұғымы
пайдаланылып жүр. Осы ұғымның мейлінше аясы кең, білім берудің түрлі
салаларында (басқаруда, материалдық жабдықтауда, қаржыландыруда,
біліктілікті арттыруда, кадрлар даярлауда, түрлі оқыту мекемелеріндегі
оқыту процесіңде және т.б.) қолданылатын кез келген технологияны қамти
алады. Сондықтан, “білім беру технологиясы ” терминін бүкіл білім беру
жүйесін технологияландыру заңдылықтарын зерттейтін ғылыми пәнге қатысты
қолданған дұрыс болар еді. Бірақ, әзірше бұл термин көп жағдайда тек
мектептегі оқыту үрдісі төңірегін сипаттауда ғана қолданылып жүр.
Сондықтан, бұдан әрі қарай “білім беру технологиясы ” ұғымын
мұғалімдер мен оқушылардың білім берудің жоспарланған мақсаттарына
бағытталып, арнайы ұйымдастырылған өзара қарым-қатынас процесі технологиясы
ретінде қолданамыз. Білім берудін технологиясына — оқытудың техникалық
құралдары, білім беруде қолданылатын ақпараттық технологиялар, қашықтан
оқыту да жатады. Сондықтан, оларды жеке-жеке талдаған кезде бұл
технологиялардың өздеріне тән ерекшеліктерін атап көрсетуге тиіспіз.
Бұл оқыту үрдісінің “педагогикалык үрдіс” деп аталуына байланысты. Әлемдік
терминологияның бірегейленуіне байланысты “білім беру технологиясы ”
ұғымына тоқталуға тиіспіз.
Сырттай қарағанда, технологияның әдістемесі мен оқыту үрдісіңдегі
әдістемелік және технологиялық әдіс-тәсілдер арасында карама-кайшылық жоқ.
Себебі, “оқытудың әдістемесі” ұғымы “білім беру технологиясы”
үғымынан әлдеқайда кең. Дәлірек айтсақ, әдістеме “не үшін, неге және қалай
оқыту керек?” негізгі үш сұраққа жауап беруге тырысады. Ал, технолог
болса, мақсат белгілі болып, оған жетудің нақты іс-әрекетін, жолдарын
анықтау қажет болған сәтте ғана іске кіріседі. Сонымен, Т.Г.Новикованың
тұжырымдауынша, технология, негізінен, триаданың үшінші сұрағына, яғни
“қалай оқыту керек?” деген сұраққа ғана жауап береді. Олай болса,
технология әдістемелік процестің құрамына еніп, әдістемені жүзеге асыруға
қызмет етеді деген қорытынды жасауға болады. [7]
Технология ұғымы тар мағынада - бір нақты объектінің
технологиясы ретінде және кең мағынада - ғылым саласы ретінде
қарастырылады. Егер, технологияны педагогикалық ғылымдарға қатысты алсақ,
педагокалық технология ұғымының мәнін анықтап алу қажет.
Ғылыми-педагогикалық әдебиеттерде педагогикалық технологияның
мәнін ғалымдар түрліше анықтайды. Атап айтқанда:
- В.А.Беспальконың пікірінше, педагогикалық технология — алдын ала
жобаланған оқу-тәрбие процесінің практикада жүйелі әрі бірізді жүзеге
асуы;
- Б.Т.Лихачевтің тұжырымдауынша, педагогикалық технология — оқы-ту мен
тәрбиелеу құралдарының арнайы формаларының, әдіс-тәсілдерінің,
жолдарының жиынтығын анықтайтын психологиялық-педагогикалық нұсқаулар
жиынтығы;
- В.М.Монаховтың айтуынша, педагогикалық технология — оқытушы мен
оқушылар үшін барлық жақсы жағдайлар жасалынғанда оқу процесін
жобалау, ұйымдастыру әрі жүзеге асыруда біріккен педагогикалық іс-
әрекеттің жан-жақты (ұсақ-түйегіне дейін) ойластырылған моделі;
- М.В.Клариннің пікіріне қарағанда, педагогикалық технология —
педагогикалық мақсатқа жету үшін колданылатын барлық қисынды ілім
амалдары мен әдіснамалық құралдарының жүйелі жиынтығы мен жұмыс
істеу реті ;
- В.И.Андреев педагогикалық технологияны жобалау және берілген
технологияны тәжірибеде педагогикалық заңдылықтарды, мақсаттарды,
мазмұнын, формасын, оқыту мен тәрбиелеудің әдістері мен құралдарын
қолдану, сонымен қатар кейінгі жаңғырту ретінде түсінеді;
- Н.Е.Щуркова педагогикалық технологияны балаға педагогтың шынайы өзара
әрекетін қамтамасыз ететін қолданбалы ғылыми педагогикалық пән ретінде
анықтайды;
- А.К.Колеченконың тұжырымы бойынша, педагогикалық технология қойылған
мақсатқа сәйкес білімді, білікті, дағдыны және қатынасты құрастыру,
қалыптастыру мен бақылау бойынша операциялардың жиыны болып табылады;
- Ш.Т.Таубаева мен Б.Т.Барсай педагогикалық технологияны оқу-тәрбие
процесінің шығармашылықпен терең ойластырылған көптеген факторлардың
үйлесімділігін, оқыту мен тәрбиенің тиімділігін қамтамасыз ететін
жанды құрамдас бөлігі ретінде сипаттайды.
Дегенмен, барлық анықтамаларға ортақ басты негіз бар. Осы негізді
арқау ретінде алып, педагогикалық технологияның мәнін былай сипаттауға
болады: “Педагогикалық технологиялар — бұл білімнің басымды мақсат-тарымен
біріктірілген пәндер мен әдістемелердің; оқу-тәрбие процесін ұйымдастырудың
өзара ортақ тұжырымдама мен байланысқан міндеттерінің, мазмұнының,
формалары мен әдістерінің күрделі әрі ашық жүйелері. Мұнда әр позиция
басқаларына әсер етіп, ақыр аяғында оқушының дамуына жағымды жағдайлар
жасайды. [8]
Педагогикалық технологияларға барлық елдер ғалымдары қызығу-
шылық танытуда. Сондықтан 1979ж. АҚШ-та педагогикалық коммуникация мен
технология Ассоциациясында ресми түрде төмендегідей тұжырым қабылданды:
“Педагогикалық технология — комплексті, интегративті процесс. Соның
ішінде адамдарды, идеяларды, ұйым іс-әрекетінің құралы мен әдіс-тәсілін
мәселенің анализі мен шешімін басқару, білімді меңгерудегі барлық
аспектілердің орамды болуын іске асырады ”. “ Педагогикалық технология ”
ұғымы оқыту мен тәрбиелеу саласында кең қолданылады. Педагогикалық
технологияның пайда болуының екі жолы бар. Алғашқысы технологияның теорияда
пайда болуы (В.П.Беспалько, В.В.Давыдов, В.К.Дьяченко, Л.В.Зан-ков,
П.Я.Гальперин, Н.В.Кузьмина және т.б.). Кейінгісі технологияның тәжірибеде
пайда болуы (Е.Н.Ильин, С.Н.Лысенкова, Б.Ф.Шаталов және т.б.)
Педагогикалық технология теориялық педагогика мен практика ара-
лығында орын алып отыр. Педагогикалық технология деп мақсаттар қою, оқу
жоспары мен оқу бағдарламасын үнемі жақсартып отырудың, педагогикалық
жүйелерді бүтіндей бағалаудың және ол жүйелердің тиімділігі жөніндегі жаңа
ақпарат туындауына байланысты жаңа мақсаттар қоюдың тұтас үрдісін айтамыз.
[25]
Сонымен, педагогикалық технология — оқыту үрдісін түгелдей қолдану
және бағалау, сол сияқты, білімді адамдар мен техника ресурстарын ескеру
арқылы білімді игеру, білім берудің тиімді түріне жету үшін оларды
жоспарлаудың жүйелі әдісі ретінде түсіндіріледі. Педагогикалық технология-
педагогикалық қолданбалы сипаты бар, бүтіндей алғанда, жалпы дидактика мен
педагогиканың практикалық жалғасы. Ол классикалық дидактиканы дамытады,
төмендегідей технология ұстанымдарына сүйенеді:
а) технологиялық құрылымдық және азаматтық тұтастығы;
ә) оның диагностикалық мақсаттылығы, аяқталғандық, әлеуметтік және
табиғатқа сәйкестілік, барлық үрдістердің қарқынды жүруі. [26]
Шетел зерттеушілері педагогикалық технологияны психология, әлеуметтік
философия, басқару және мақсат қою теориясы, техника, қарым-қатынас,
аудиовизуалды білім беру және кибернетика элементтерінен тұратын пәнаралық
конгломерат ретінде қарастырады. Педагогикалық технология Я.Коменскийдің
модулі және жобалаудың ереже-нормасын, білім берудің тиімді жүйесі мен
үрдістерін іске асыруды қамтиды. [27]
Мектептің әрбір басқышындағы қазіргі оқу жоспарлары мен бағдарламалары
үнемі жақсартылуы керек, оларды қисындастыра және байланыстыра отырып
алмастыруы керек. Тиімді педагогикалық жүйелерді осы заманғы жағдайда
тәжірибелік жұмыстарда жобалап және тексеріп көрудің маңызы зор. Ал,
педагогикалық жүйе дегеніміз — белгілі бір қабілеті бар дара тұлғаны
қалыптастыруға бағытталған педагогикалық әсерді ұйымдастыруға қажет
құралдар, әдістер мен тәсілдердің өзара байланысқан бірлігі. [28]
Білім берудің технологиясы педагогикалық пән ретінде дидактикадан кейінгі
орынды алады. Оқытудын технологиясын - қолданбалы дидактика десе де болады.
Бір сөзбен айтқанда, оқытудың технологиясы - оқыту іс - әрекетінін әдіс-
тәсілдері мен құралдарын ұйымдастыру және қолдану теориясы. Сонымен,
технологиялық әдіс дидактикалық немесе жеке әдістерден туындамайды, оқу
үрдісінің дербес бағыты болып табылады. Технология оқу
процесімен — оқытушы мен оқушының іс - әрекеттерімен, яғни, құрылымы,
құралдары, әдістері жөне түрлерімен тығыз байланысты. Технология
әдістемеден оқыту әрекеттерінің өңдеуге болатындығымен ерекшеленеді.
Сондықтан, педагогикалық технологияның құрылымы мына бөліктерден тұрады:
1. Концептуалдық негізі.
2. Оқытудың мазмұндық бөлігі:
- оқытудың мақсаттары: жалпы және нақты;
- оқу материалының мазмұны.
3. Процессуалдық бөлігі немесе технологиялық үрдіс:
- оқу үрдісін ұйымдастыру;
- оқушылардың оқу іс-әрекетінің әдістері мен формалары;
- оқушылардың оқу материалын игеруін басқарудағы оқыту-шының іс-
әрекеті;
- оқу үрдісін диагностикалау .
Сонымен бірге, кез келген педагогикалық технология мынадай негізгі
әдіснамалық талаптарды қанағаттандыруы тиіс
Концептуалдық. Әрбір педагогикалық технология оқу мақсаттарына
жетудің философиялық, психологиялық, дидактикалық және әлеуметтік-
педагогикалық негіздері белгіленген нақты ғылыми концепцияға сүйенуі қажет.
Жүйелілік. Педагогикалық технология әрбір бөлігі өзара тығыз байланыста
болатын үрдістің тұтастық логикасымен қамтамасыз етілуі тиіс. Технология
басқарылуы тиіс, яғни, мақсат қою, жоспарлар құру, оқу үрдісін
жобалау, әрбір этапқа сай диагностика, нәтижелерді түзету мүмкіндігін
беретін әдіс-тәсілдердің көп варианттылығы.
Басқаруға оңтайлылық. Диагностикалық болжау жасауға, жоспарлауға,
нәтижені өңдеу, өзгеріс енгізу мақсатында әдіс-тәсілдерді кезектеп
пайдалану мүмкіндігі болуы керек.
Тиімділік. Қазіргі заманғы технологиялар нөтижелілігі жағынан да,
оған кететін шығындар жағынан да тиімді болып, белгілі бір оқыту
стандарттарына жетуге кепілдік бере алуы қажет. Технологияның қайта қалпына
келтірілуі. Бұл критерий белгілі бір технологияның басқа мекемеде, басқа
субъектілермен жүргізіле алуы мүмкіндігін меңзейді.
Қайталауға жарамдылығы. Басқа ұжымда, басқа сабақтарда дәл осы
күйде пайдалануға, қолдануға мүмкіндіктің болуы.
Педагогикалық технологияның құрылымы мазмұнды және процессуальды
компоненттерден тұрады. Мазмұнды компонентті тұжырымдамалық – мақсатқа жету
құралдары, оқыту-тәрбиелеу процесінің тиімділігі туралы білімдер жүйесі,
диагностикалық – педагогтің кәсіби педагогикалық бет пердесі, тұлғаның
дербес ерекшеліктері мен оқушылардың дайындық деңгейі, дидактикалық – оқыту
мазмұны, әдістер, әдістемелік тәсілдер; ұйымдастыру формалары; дидактикалық
құралдар құрайды. Процессуальды компонент алдын-ала жобаланған оқу-тәрбие
процесін практикаға ендіру болып табылып, оқушылардың іс-әрекетін
ұйымдастыруды, оқу-тәрбие процесін басқаруды көздейді. Педагогикалық
технологияның мазмұнын айқындауға В.Ю.Цитюков талпыныс жасайды. Оның
ойынша, педагогикалық технология тәрбиеленушіге педагогикалық ықпал етуді
ұйымдастыру бойынша мұғалімнің мәнді кәсіби біліктерінің жүйесін
айқындайды, педагогикалық іс-әрекетті технологияландыруды саналы ой
елегінен өткізу тәсілін ұсынады. Педагогикалық ықпалды педагогикалық
технология қамтамасыз ететін болғандықтан, оның мазмұны педагогикалық ықпал
ету құралдарынан тұрады: педагогикалық тіл табысу, педагогикалық баға беру,
педагогикалық талап, ақпараттық тілдік және демонстрациялық ықпал. Бұл
элементтер атқаратын нақты функциялары мен анықталған кілтті операцияларына
сай педагогикалық технологиялардың мәнін құрайды, педагогты тәрбие
процесінің субьектісі болатын-тәрбиеленушіге ықпал ету үшін қажетті және
жеткілікті кәсіби мәнді білікпен қамтамасыз етеді. Бірақ мұнымен
педагогикалық технология шектелмейді. Қосымша элементтер – психологиялық
климат, топтық іс-әрекет, жасаған қылығына педагогикалық реакция, ортаны
ұйымдастыру және т.б. жалпылама немесе жеке сипатқа ие болып, ықпал етудің
формаларын түрлендіруді және әрбір мұғалімнің дербестігін сақтауды
қамтамасыз ететін әрекеттер қатарына жатады. [9]
Ғылыми зерттеулерге жасалынған талдау бүгінде педагогикалық
технологияларды жинақтап, жүйелеп, оның жіктемесін жасауға бірнеше ғалымдар
әрекет жасағанын көрсетті (Т.М.Давыденко, Г.К.Селевко). Солардың ішінде
педагогика ғылымы мен практикасында белгілі барлық технологияларды неғұрлым
жинақтап, жүйелеген Г.К.Селевконың жіктемесі көңіл аударарлық. Зерттеуші
ғалым педагогикалық технологияларды былайша жіктейді:
-қолдану деңгейі бойынша: жалпы педагогикалық, дербес әдістемелік (пәндік)
және модульдік;
-философиялық негіз бойынша: материалистік, идеалистік, диалектикалық,
метафизикалық, ғылыми және діни, гуманистік және антигумандық,
антропософиялық және теософиялық, прагматикалық және экзистенциалистік,
еркін тәрбие және бағындыру;
-психикалық дамудың жетекші факторы бойынша биогендік, психогендік,
социогендік және идеалистік;
-тәжірибені меңгерудің ғылыми тұжырымдамасы бойынша: ассоциативті-
рефлекторлы, бихевиористік, гештальт-технологиялар, интериозаторлық дамыту;
-тұлғалық құрылымға бағдарлау бойынша: ақпараттық технологиялар,
операциялық, эмоциональды көркем және эмоциональды-адамгершілік, өзін-өзі
дамыту технологиялары, эвристикалық және қолданбалы;
-мазмұны мен құрылымының сипатына қарай: оқытатын және тәрбиелейтін, жалпы
білім беретін және кәсіби бағдарланған, гуманитарлық және технократтық, әр
түрлі салалық, дербес пәндік, сонымен бірге монотехнологиялар, кешендік
және кірме технологиялар;
-ұйымдастыру формасы бойынша: сыныптық-сабақтық және альтернативтік,
академиялық және клубтық, жеке және топтық, оқытудың ұжымдық тәсілдері,
диференциялық оқыту;
-танымдық іс-әрекетті басқару типі бойынша: классикалық лекция, оқытудың
техникалық құралдарының көмегімен оқыту, “кеңесші” жүйесі, кітап бойынша
оқыту, аз топтардың жүйесі, компьютерлік оқыту, “репетитор” жүйесі, басқару
бағдарламасы;
-балаға қатынас жасау бойынша: авторитарлық, дидактикалық-
орталықтандырылған, тұлғалық бағдарланған, ізгілікті-тұлғалық,
ынтымақтастық технологиясы, еркін тәрбие, эзотериялық;
-басым (үстемдік етуші) әдіс бойынша: догматтық-репродуктивтік,
түсіндірмелі-иллюстративтік, дамыта оқыту, проблемалық, ізденгіштік,
шығармашылық, бағдарламалық оқыту, диалогтік, ойын, өзін-өзі дамытушы
оқыту, ақпараттық,
-оқушылардың категориялары бойынша: бұқаралық технологиялар, оза оқыту,
орнын толтыру, виктимиологиялық, қиын балалармен жұмыс істеу
технологиялары, дарынды балалармен жұмыс істеу технологиялары.
Бұл жіктеме педагогикалық технологиялардың мақсатын, мазмұнын және
түрлерін ажыратуға көмектеседі және оларды атқаратын қызметіне сай
пайдалануға негіз болады.
Педагогикалық технология мынадай белгілермен сипатталады: [10]
-анықтылық, жүйелі педагогикалық оқыту мақсатын дидактикалық өңдемесі;
-құрылымдылық, реттік, ақпараттық тығыздануы;
-комплексті түрде дидактикалық, техникалық, сонымен қатар компьютерлік,
оқытудың құралы мен бақылауын қолдану.
-күшейту, мүмкіндігіне қарай оқыту мен тәрбиелеудің диагностикалық қызметі.
-оқытуды жоғары деңгейлік сапасына кепілдік. Қазіргі кезеңдегі
педагогикалық технологиялардың әр түрлілігіне орай дидактикада да жалпы
жоспары мен анализі болады. Әрбір технологияларды авторлар мына жағдайда
көрсету қажет:
-қолдану деңгейі;
-философиялық негізі;
-білімді меңгерудегі жүргізілетін концепция,
-білім мазмұнының ерекшелік сипаттамасы;
-оқытудың ұйымдастыру формалары;
оқыту әдісінің көптілігін (басым жағы)
-үйретушілердің категориялары;
2.1.1 Педагогикалық технология
Педагогикалық инновация білім берудің негізгі мақсаттарын
жүзеге асыруға бағытталуы қажет. Білім беру стандарттарын жүзеге
асыру инновациялық үдерістің қажеттілігін келесі
себептерден байқатады:
1. Сапа менеджменті жүйесі терең, тиянақты білім беруді
талап етуіне қатысты озық технологияларды пайдаланып, оқытуда
зерттеушілік, шығармашылық, педагогикалық қызмет сипатын қажет етеді.
2. Білім беру мақсатына қатысты жеке бағдарлы қазіргі заманғы
педагогикалық қызметті ұйымдастыру, гуманистік тәсілдеме жасау білім беру
үдерісіне қатысушылардың барлығының жалпы дамуын жүзеге асыруға
инновациялық үдерістер себепкер болып, сапалы жаңа білімді
қалыптастыруға ықпал жасайды.
3. Педагогикалық шығармашылықтың құрамды бөлігі есебінде жеке
инновациялық қызмет педагогтың кәсіби өсуі, тұрақты өзін-өзі жетілдіруі,
озық тәжірибелерді зерделеп, игеруі бойынша шығармашылықпен өзінің
жауапкершілік сезімін арттырады.
4.Білім берудің сапалануы, бәсекелестікке лайықты болуы, педагогикалық
әлемде жаңа құндылықтарды қалыптастыру, қарым-қатынастың жаңа,
жетілдірілген мәдениетін көтеріп, қоғамдағы рөлін дамуын арттырады.
5. Инновациялық үдерістер білім беруді сапаландырудың тасымалдаушы
инструкциясы есебінде педагогикалық саналылық пен белсенділікті
қалыптастырып, кәсіби шеберлігін шығармашы лықпен үйлестіру арқылы
талаптар деңгейінде еңбек етуге жеткізеді.
Педагогикалық технология оқытудың ұтымды жолдарын зерттейді және ғылым
ретінде де жұмыс істейді және оқуда қолданылатын тәсілдер жүйесі ретінде,
оқытудың шынайы барысы ретінде де қарастырылады. Педагогикалық технология,
оқыту технологиясы туралы мәселелер соңғы жылдары педагог- ғалымдардың
назарын аударып, әр түрлі қырынан зерттелуде.
Инновациялық үдеріс - білім беру үдерісінде тұрақты жаңа элементтер
кіргізетін, жүйенің бірінші жағдайдан екінші жағдайға көшуіне алып
баратын жаңалық, жаңадан ендірілетін әрекет. Білім беру ұйымдарының
жаңалықтар жасау, меңгеру, қолдану және таратуға байланысты қызметі.
Инновация өзінен-өзі пайда болмайды.
Бүгінгі күні білім берудің сапалы өзгерістерін қажет ететін тек теоретиктер
ғана емес, сонымен бірге білім практиктері де мойындап отыр.
Инновациялық технологиялар қазіргі оқу орындардың басты сипаты болып
табылады. [11]
Педагогикалық технология - оқу үдерісін іске асырудың мағыналы
технологиясы.
Педагогикалық технология - оқытудың жоспарлы нәтижесі. Педагогикалық
технология - педагогикалық мақсатқа жету үшін қолданылатын барлық жеке
тұлғалық, құралдық, әдістемелік тәсілдердің жүйелі жиынтығы ретінде
жұмыс істеу.
Педагогикалық технологияның көкейтестілігін анықтау үшін төмендегі
қайшылықтарды атауға болады:
- қоғамның педагог мамандары қойып отырған талабының күшею мен
кәсіби білім беруді жүзеге асыруда кездесетін қиыншылықтар арасындағы;
- қайта дамып отырған жекелеген педагогикалық жүйелер мен олардың жылдам
өзгеріп отырған еңбек шараларына бейімделуі, білім беру жүйесінің
консервативтілігі арасындағы;
- оқытушының әлеуметтік рөлі және қоғамдық ақпараттық - коммуникациялық
қызмет арасындағы.
Педагогикалық технологияның мәні тұлғаның дамуы мен өзін- өзі дамытуы
ретінде қалыптасады, олардың сапасы мен мазмұны оқытушының, оқу мекемелері
мен бүкіл білім жүйесі жұмысында маңызы зор. Қазіргі білім беру
саласындағы оқытудың озық технологияларын меңгеру оқытушының
интелектуалдық, кәсіптік, адамгершілік, рухани, азаматтық және де басқа
көптеген адами келбетінің қалыптасуына игі әсерін тигізеді, өзін-өзі
дамытып, оқу, тәрбие үдерісін тиімді ұйымдастыруына көмектеседі деп
көрсетеді. Педагогикалық технологиялар теориялық негізде құрылады: оқыту
әдістемесін дамыту теориясына негізделсе, ол өзінің ұстанымын содан іздеп
табады.
Педагогикалық технология: педагогикалық мақсатқа жету үшін пайдаланатын
барлық, дара, инструменталдық және әдіснамалық құралдарды қолдану реті мен
жиынтығының жүйесін білдіреді.
Педагогикалық технология білім алу іс-әрекетіндегі амалдардың негізінде
таңдалған кәсіптік қызметтің, тәсілдің, қабылдаушылардың танымдық іс-
әрекеті деген анықтама береді.
Инновация деген ұғымның өзін қарастырсақ, ғылымдардың көбі оған әртүрлі
анықтамалар берген. Мысалы, инновация ұғымның әр елдегі, әр түрлі уақытта
берілген анықтамалары: Инновация ұғымына берілген соңғы анықтама, бұл
салада американдықтар мен европалық көлемді зерттеулер иесі Э.М
Роджерстің анықтамасы болып есептеледі. Э.М.Роджерс инновацияны былайша
түсіндіреді: Инновация – нақтылы бір адамға жаңа болып табылатын идея.
[12]
“Инновация” ағылшын тілінен (“innovation”) шыққан, “жаңаша
серпінділік”, “жаңашылдықты енгізу” деген мағынаны білдіреді.
Майлс пікірі бойынша, “инновация - арнайы жаңа өзгеріс. Біз одан жүйелі
міндеттеріміздің жүзеге асуын, шешілуін күтеміз”,- деген. [13]
Америка ғалымдары Биль және Болен педагогикалық инновацияны “құрылымына,
материалдық өзгеруіне ғана емес, сол материалды қолданудағы көзқарастарды
комплексті түрде біріктіретін үлкен өзгеріс”, - деп түсіндірді. [14]
Найхоф инновациялық үдеріс деп “инновация қандай да бір идеялардан
басталатын, өзгерістерге әсерін, тұтанушылардың не қолдануы, не бас
тартуымен аяқталатын үдеріс”-дейді. [15] Ол өзінің соңғы еңбектерінде
инновациялық өзгеріс арасындағы айырмашылықтарды айқындаған. Инновация және
өзгеріс ұғымдарын көбіне синонимдік қатынаста қарастырды, егер бұл өзгеріс
бүкіл мектеп жүйелерінде жайланса, оны инновация деуге болады. Бірақ кез-
келген өзгерісті инновация деп тағы айта алмаймыз. Инновация болу үшін
алдын-ала қойылған мақсаттардың оңды нәтижесін, жемісін көру қажет.
Инновация дегеніміз білім беру, тәрбиелеу жұмысына жаңалықты енгізу, яғни
жаңа әдіс-тәсілдерді, амалдарды, құралдарды, жаңа тұжырымдамаларды жасап,
оларды қолдану деп анықтаған. Жоғарыдағы мағлұматтарды бір жүйеге
келтірсек, төмендегідей қорытынды шығаруға болады:
- жаңалық, жаңаны енгізу үдерісі;
- өзгеріс;
- құрал, әдіс.
Сонымен, білім жүйесіндегі инновация – білім мақсатына жаңашылдықты
енгізуді көздейді, оқыту мен тәрбиенің жаңа әдісі мен түрлерін, жаңа
мазмұнын әзірлеуге, қолданудың жаңа технологияларын әзірлеу, мектептің
тәжірибелі коры ретінде жаңа білімділік бағдары болған жағдайда, білім беру
жүйесінің мақсатын, мазмұнын, әдісін, түрлері мен басқа компоненттерін
көздейтін жүйелі сипаттағы білім мен тәрбие беру болып есептеледі.
2.1.2 Химияны оқыту әдістемесі
Осы кездегі химияны оқыту әдістемесі ғылым ретінде танылады. Ол химия
кеңес өкіметі тұсында жалпы білім беретін орта мектептердің оқу
жоспарына міндетті түрде оқу пәні ретінде дамыды және педагогика
ғылымының дербес саласына айналды. Сөйтіп химия мұғалімдерін дайындайтын
жоғары оқу орындарының оқу жоспарына химия әдістемесінің курсы енгізілді.
Маңызды әдістемелік идеялардың бастамалары белгілі орыс химиктерінің
ғылыми және педагогикалық еңбектерінде көрініс тапқан[31].
Химияны оқыту әдістемесі педаг. Педагогикалық ғылым ірі оқу пәні
болғандықтан, еліміздің қазіргі дамуының қоғамдық мүддесіне қызмет етуде.
Химия материяны зерттейтін жаратылыстану ғылымдарына жатады. Химия-
заттардың бір –біріне өзгеруін зерттейтін ғылым. Химия – заттардың
құрамын, құрылысын, қасиеттерін, химиялық өзгерістер жағдайын, онда
болатын әрекеттерді, оны басқаруға болатын әдістерді зерттейтін
ғылым[32]. Демек, химияны оқыту әдістемесі мектептің химия курсындағы осы
заңдылықтарды оқушыларға үйрету жолдарын, түсіндіру тәсілдерін зерттейтін
педагогикалық ғылым деп түсінуіміз керек.
Сонымен қатар химияны оқыту әдістемесі- орта мектептерде химиядан
сабақ беретін мұғалімдерді жоғары оқу орындарында кәсіптік мамандыққа
даярлайтын оқу пәні.
Химияны оқыту әдістемесі педагогикалық ғылым және оқу пәні
болғандықтан, қоғамның талаптарына сай педагогика ғылымы анықтап берген
жалпы орта білім беру және тәрбиелеудің мақсаттары мен міндеттеріне
сәйкес химия пәнінің ерекшеліктеріне негізделіп құрылады. Химиялық
материалдарды оқып үйрену барлық пәндерге ортақ педагогикалық қағидаларға
сүйенеді[2,24].
Химияны оқыту әдістемесі мұғалімнің оқу материалын оқыту мен
оқушылардың химиялық білімді саналы меңгеруін, алған білімдерін іс
жүзінде қолдану ерекшеліктері мен дағдыларын дамыту әдістері мен
құралдарын айқындап береді.
Химияны оқыту әдістемесі мұғалімге арналған ережелер мен
тәлімгерліктің жиынтығы емес, химияны оқыту үрдісінің заңдылықтарын
зерттейтін, мұғалімнің шығармашылық ізденісіне бағыт сілтейтін
ғылым[25].
Химияны оқыту әдістемесі әрі ғылым, әрі оқу пәні ретінде оқытудың
мазмұнын, оқыту әдістерін тәрбие жұмысымен тығыз бірлікте өзара
байланыста зерттейді. Оқытудың заңдылықтарын ашумен қатар, оқытудың
мазмұнын – мақсатын, әдістерін, оқыту формалары мен құралдарын, оқытушы
мен оқушының іс- әрекетін бірінен – бірі ажыратпай біртұтас қарастырады.
Химияны оқыту әдістемесі ғылым ретінде дидактиканың аса маңызды
қорытындылары мен ұстанымдарына, заңдылықтарына сәйкес оқытудың,
тәрбиелеудің және дамытудың аса маңызды міндеттерін шешеді [1,26].
Химияны оқытудың әдістемесі: неге оқытады, нені оқытады, қалай
оқытады деген сұрақтарды шешуді көздейді. Бірінші сұрақтың жауабы мектеп
химия курсындағы материалдарды іріктеп алу арқылы анықталады. Ол үшін
химия ғылымының даму логикасы мен тарихы, теориялық және нақты
материалдардың өзара арақатынасы ескеріледі. Екінші сұраққа былай жауап
беруге болады: химияны оқыту әдістемесі оқушының жас ерекшеліктеріне
қарай оқу материалының мазмұнына сай қарастыруға нұсқау береді;
оқушылардың өздігінен орындайтын жұмыстары мен жаттығуларына бағыт
сілтейді. Оқыту үрдісінде ұғымдарды, заңдарды, теорияларды іріктеп алудың
жолдарын қарастырады.
Үшінші сұрақтың жауабы оқытуға байланысты қарастырылған жөн. Оқыту –
мұғалімнің қызметі. Мұғалім оқушыларға химиялық білімді меңгертеді, оны
ақпараттар берумен байланысты орындатады. Оған оқу үрдісін ұйымдастыру,
оқушылардың танымдық іс-әрекетіне басшылық, сарамандық дағдылар мен
іскерліктер қалыптастыру, шығармашылық қабілеттер мен ғылыми
дүниетанымдық көзқарастарды дамыту жатады.
Келесі мәселе қалай оқиды деген сұрақтың жауабына келсек, ол
оқушылардың іс-әрекеті бойынша анықталады. Оқу еңбек әрекеттерін
орындауға қажетті білімді, дағдыны және іскерлікті жүйелі игеру үрдісі.
Оқу дамыту құралы болуы керек. Оқушыларға білімді хабарлай отырып,
мұғалім оларды ойлауға, бағдарлауға, түсінгендерін өз сөзімен айтуға
үйретеді. Оқушы білімді енжар игеріп қана қоймай, өздігінен ойлау, білім
алу әдісін үйренуі қажет. Оқу үрдісінде болашақ маманның бағыттылығы
анықталып, мінезі мен ерік қырлары, қабілеті қалыптасады.
Оқу ісін ұйымдастыру кезінде оқушылардың үлкен жауапкершілікті, оқуға
аса саналылықпен қарауды керек етеді. Оқушылардан мұғалімнің түсіндірген
материалдарын, кітаптан оқығандарын жай ғана есте сақтаудан гөрі, оны
ойлап, ой елегінен өткізе білу, ұғына білу талап етіледі. Ұғымдар жүйесін
меңгеріп, білімді жүйелі қалыптастыру көзделеді. Мұғалім өзі де оқыту
арқылы оқу деген қағиданы есен шығармауы керек[4].
2.2 Модульдік оқытудың құрылымы
Педагогикалық технология негізіне оқу циклін қайта жаңғырту идеясы
алынған. Модульдік оқытудың өзегі –оқу модулі. [16]
Оқу модулі дегеніміз не екенін нақты анықтап алуымыз керек. Ол:
1. Ақпараттардың аяқталған блогынан
2. Оқушы іс-әрекетінің мақсатты бағдарламасынан
3. Бағдарламаны табысты жүзеге асыру бойынша берілген мұғалімнің
нұсқауларынан тұрады.
Оның мазмұнына:
- оқытудың жалпы мақсатын қою;
- жалпы құрылған мақсатты нақтыландыруға көшу;
- оқушылардың білім деңгейін алдын-ала бағалау;
- оқу әрекеттерінің жиынтығы;
- нәтижені бағалау енеді.
Осының арқасында оқу процесі “модульдік” сипат алып, құрылым ортақ,
бірақ мазмұны әртүрлі жеке блоктардан жасалады.
Модульдік оқыту технологиясын құруда біз толық меңгеру әдістемесінің
негізгі шарттарын, құрылып жатқан педтехнологиялардың негізгі қағидаларын
ұстандық. Сонымен қатар, дидактиканың қазіргі талаптарына байланысты
бірқатар өзгерістер енгізілді: балаларды оқытуға емес, тұлғалық-
бағытталған, танымдық қызметін ұйымдастыруға, оқу процесін өзара сөйлесу
негізінде құруға және т.б. ұмтылдық.
Осыдан келіп мұғалімнің оқу процесін құрудағы жұмысының өзгеруі
туындайды. Толық меңгеру әдістемесінде [28] әрбір оқу бірліктері ауқымында
мұғалімнің қызметі төмендегіше құрылады:
1. Балаларды оқу мақсаттарымен таныстыру;
2. Сыныпта берілген тарау (оқу бірлігі) бойынша жалпы оқыту жоспарымен
таныстыру;
3. Оқытуды жүргізу (негізінен мұғалімнің оқу материалын өзі баяндауы
түрінде).
4. Диагностикалық тестіні ағымдағы тексеру;
5. Тексеріс нәтижелерін бағалау және тарау мазмұнын толық меңгерген
оқушыларды айқындау;
6. Толық меңгере алмаған оқушылар мен түзете оқытуды жүргізу;
7. Диагностикалық тест өткізу және оқу бірлігін толық меңгерген
оқушыларды айқындау.
Менің жұмысымда бұл әрекеттердің реті біршама басқаша:
1. Балаларды оқу мақсаттарымен таныстыру;
2. Сыныпта мазмұны жақын тақырыптар тобы (блогы) немесе тарау
бойынша жасалған жалпы үлгімен (модульмен) таныстыру;
3. Мұғалімнің оқу материалын қысқаша баяндауы (белгілер жүйесі-
сызбалар, сұлбалар, кестелер және т.б. негізінде);
4. Өзара сөйлесу негізінде оқушылардың танымдық қызметін
ұйымдастыру және әрбір оқушының қызмет нәтижесін әр сабақта
бағалап отыру;
5. Жалпы тақырыпқа, тарауға (“өсу” бағытымен) 4-7 рет қайта оралу
негізінде оқу материалын оқып-үйрену.
6. Тұтас тақырып бойынша тестілеу.
7. Тақырып бойынша қалыпты немесе “релелік” сынақ (немесе диктант,
бақылау жұмысы және т.с.с.) жүргізу.
Қайта жаңғырылатын оқу циклі ретінде оқу модулы үш құрылымдық
бөлімнен: кіріспеден, сөйлесу бөлімінен және қорытынды бөлімнен тұрады.
Сызба түрінде көрсетсек, оқу модулі былайша болады:
Кіріспе бөлімі
(модулге, тақырыпқа енгізу)
Сөйлесу бөлімі
(оқушылардың танымдық қызметін өзара сөйлесу негізінде
ұйымдастыру)
Қорытынды бөлім
(бақылау)
Модульдік оқыту білім мазмұны, білімді игеру қарқыны, өзбетінше жұмыс
істей алу мүмкіндігі, оқытудың әдісі мен тәсілдері бойынша өзге тәсілдерге
қарағанда өзгешеліктері бар.
Бұл технологияның өзгелерден ерекшеліктері мынадай:
1. Оқу мазмұны қойылған мақсатқа сәйкес меңгерілетін жекелеген кешендер
түрінде ұсынылады. Мақсат оқушы үшін қойылып, онда оқылатын мазмұн көлемі
мен меңгеру деңгейі анықталады.
2. Оқушы мұғалімнен жұмыс істеудің тиімді жолдары көрсетілген жазбаша
нұсқау алады. Жазбаша нұсқаулар әрбір модуль үшін құрылады.
3. Мұғалімнің оқушылармен қарым-қатынас түрі өзгереді. Ол ақыл беруші мен
орындаушы арасындағы қатынас арқылы жүзеге асады.
4. Оқушы уақытының көбінде өзбетінше жұмыс атқарады. Ол мақсат қоюға,
өзін жоспарлауға, өзін ұйымдастыруға және бағалауға үйренеді.
5. Модульдік оқытудың басты мақсаты оқушының өзбетінше жұмыс істей алу
мүмкіндігін дамыту. Ол оқушының жүйелі түрде жүргізілетін белсенді іс-
әрекетіне негізделген. Оқушының әркезде ғана емес, жүйелі іс-әрекеті
болғанда ғана білім мазмұны саналы меңгеріледі. Сондықтан мұғалімнің
дайындаған тапсырмалары оқушыларды оқу мақсатына бағыттайтын, жетелейтін
болуы керек.
6. Мұғалім балалардың өзін -өзі бақылау және бағалау жүйесін құрып, сол
арқылы рефлексивті оқу процесі жүруіне ықпал етуі тиіс.
7. Модульдік технология дамыта оқыту идеясын пайдаланады. Егер оқушы
тапсырманы өзгелердің көмегін пайдаланып орындаса ол өзінің жақын даму
аймағында деп есептеледі. Бұдан баланың психикасы дамиды, ертең ол
тапсырманы өзі орындаса оқушы актуальды даму аймағына енеді. Осылай жаңа
деңгейде келесі цикл бастау алады.
8. Модульдік технология бағдарламалап оқыту идеясын да пайдаланады.
Бағдарламалап оқытудың: оқушының өз бетінше жұмыс істеуі, нәтижелерді
салыстыру, өзін -өзі бақылау сияқты элементтері модуль әдісінде
қолданылады. [29].
Мұғалім мен оқушының іс-әрекетінің жүйесі.
1. Сыныптағы оқу мазмұнын модульдер жинағы түрінде құру. Әрбір модульдік
бағдарламаға ат беріледі. Содан соң кешенді дидактикалық мақсат
айқындалады, алған білімнің оқушының дамуына, білімі мен біліктілігіне
әсері көрсетіледі.
2. Әр блоктағы міндетті оқу көлеміне сәйкес келетін негізгі мазмұн,
бағытты анықтау.
3. Анықталған әрбір модуль үшін үш деңгейдегі дидактикалық мақсат
анықталады, сөйтіп модульдер жүйесі қалыптасады.
4. Әр оқушының мүмкіндіктеріне, бейіміне қарай технологиялық карта
жасалады. Онда пән аралық байланыс, қиын меңгерілетін тақырыптар және
оқушының қиындықты жеңу жолдары көрсетіледі.
5. Оқушылардың дайындығын анықтайтын алдыңғы бақылау тапсырмалары
беріледі.
6. Оқу элементтері құрылады. Оқу элементтеріне мақсат қою, оқушылардың іс-
әрекет алгоритмі, білім мен дағдыны меңгеру деңгейін анықтайтын бақылау
және түзету тапсырмалары кіреді.
7. Оқу және дидактикалық материалдар жеңіл, түсінікті, нақты мәнерлі,
диалогты түрде түсіндіріледі.
8. Тапсырмалардың орындалу барысын қортындылайтын модуль элементі –
резюме толтырылады. Соңғы бақылау ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz