Орташа тоннажды контейнерлер алаңы
Мазмұны
Кіріспе 2
1 Контейнерлер туралы жалпы ұғымдар 6
1.1 Контейнерлерді тиеу, түсіру және сұрыптау технологиясы 9
1.2 Контейнерді тиеп-түсіру құрылғылары 10
1.3 Контейнер пункттері және контейнерлермен жұмыс істеу технологиясы 13
1.4 Контейнерлерді жөнелту операциялары 15
2 Контейнерлерді тиеу-түсіру жұмыстарының кешендік механизациясы мен
автоматизациясы 16
2.1 Контейнерлер паркінің сипаттамасы және мамандандырылған контейнерлер
16
2.2 Орташа және ірі тоннажды контейнерлермен жұмыс жүргізудің
технологиялық үлгі сызбасы 20
2.3 Контейнер алаңдарының мамандануы және оның жұмыс технологиясына әсері
31
2.4 Контейнерлерді тиеу-түсіру жұмыстарын механикаландырудың перспективті
бағыттары 33
2.5 Көлік құралдарына контейнерді бекіту 34
2.6 Жүктi контейнерге тиеуге және орналастыруға қойылатын талаптар 35
2.7 Контейнер шаруашылығы. Техникалық жағдайларының сипаттамасы 41
3 Экономикалық бөлім 46
4 Еңбекті қорғау 63
Қорытынды 65
Қолданылған әдебиеттердің тізімі 67
Кіріспе
Тасымалдауды контейнерлеу жүктерді тиеп-түсіру және қойма жұмыстарын
комплексті механизациялау үшін, жүктерді тұтынушыға артық ыдыссыз немесе
жеңіл ыдыста апару, едәуір үнемді жүйемен жоғары сақтау жағдайларында
тапсыру үшін қолайлы жағдайлар туғызады.
1971-1989 жж. контейнерлі тасымалдаулар аса үлкен қарқынмен дамыды.
Контейнерлі тасымалдардың көлемінің өсуі әдейі мамандандырылған контейнерлі
темір жол платформаларын, автопоездар, крандарды қолдану мен контейнерлік
пункттердің жетілген жүйесін құру арқылы жүзеге асты.
Меншік мамандандырылған контейнерлер паркын құруда және соларға
өнеркәсіп жүктерін жеткізуде аса жоғары жетістіктерге түсті металлургия,
геология, құрылыс материалдары өндірістері жетті. Және де кірпіштерді,
орман материалдарын, металлдарды пакеттеу бойынша үлкен жұмыстар істелді.
Шекара станцияларында жүк тиелетін контейнерлер пункттерін құру ТМД
елдері территориясы арқылы өтетін транзиттік контейнерлі тасымалдарды
дамытуды қамтамасыз етті. Аса үлкен контейнерлер ТМД елдерінің және шет
елдер порттары арасында теңіз транспортымен тасымалданады. Бұл мақсаттар
үшін ірі контейнерлі терминалдар мен мамандандырылған флот құрылды. Жапон,
Европа, Шығыс елдерін бір-бірімен қосатын Транссібір және Транскавказ
халықаралық контейнерлі бағыттар құрылды. Транзитті тасымалдар көлемі
жылына 1 млн.т құрайды.
Контейнерлі тасымалдардың жалпы көлемінің 88%-і транспорттың жеке
түрлеріне жататын жалпы қолданудағы контейнерлер арқылы, ал 12 %-і –
қожайындары өндірістік өнеркәсіптер болатын мамандандырылған контейнерлер
арқылы жүзеге асады.
Мамандандырылған контейнерлерде жүк тасудың жалпы көлемі ішіндегі
транспорттың жеке түрлерінің меншік салмағын көрсететін деректер №1.2.
кестесінде келтірілген.
1970 жылға дейін орта тоннажды контейнерлер сортты ыстық күйінде
құйылған болаттан іші фанермен көмкеріліп жасалды. Оның есіктері пакетті
жүктерді кіргізуге кедергі болатын жіңішке еді, әрі контейнерге автоматты
түрде орнатуды қамтамасыз ете алмайтын орнату қондырғылары (СТРОПОЛЬ)
болатын. 1970 жылдан кейін жоғарыда айтылған кемшіліктері жоқ бүгілген
профильден және бүрмелі табақтан жасалған жаңа контейнерлер шыға бастады.
Орта тоннажды контейнерлердің жаңа құрылыстары халықаралық СЭВ
стандартына сай, әрі үш қабатты қатарлауға қолайлы жасалынған. Ірі тоннажды
контейнерлер де халықаралық стандартқа сай келеді. Контейнерлі парктердің
сапасы ірі тоннаждық контейнерлердің құрылысының өсуімен түбімен өзгерді.
ТМ паркіндегі контейнерлердің жеке түрлерінің үлесі: ірі тоннаждықтар
– 62%, арасында негізгілері болып табылатын салмағы 5 т брутто болатын
контейнерлер бар ортатоннаждық - 38%.
1990 жылы ірі тоннаждық контейнерлердің паркінің физикалық саны 170
мыңнан асты, ал темір жол көлігіндегі контейнерлер пунктінің саны 1660-ға
жетті.
Ірі тоннажды контейнерлердің құрылысы салдарынан контейнерлер
пунктінің жүйесі қарқынды дамыды. 1990-жылы темір жол көлігінде олардың
саны 218-ге жетті, ал 36-сы жобалау және құрылыс сатысында болды.
Контейнерлермен жұмысты механикаландыру үшін жүк көтеріміділігі 6,3;
20; 32; 24(25); 30,5 және 32 тонна болатын екіконсольды крандар басым
қолданылады.
Ортатоннажды контейнерлерді тасымалдау үшін ескітиптік жартылай
вагондардан қайтадан жабдықталған жартылай вагондар-контейнертасушылар,
және әмбебап платформалар қолданылады, ал ірі тоннажды контейнерлерді
тасымалдау үшін – мамандандырылған ұзынбазды, және қайтадан жабдықталған
және кәдімгі мамандандырылған платформалар қолданылады.
Мамандандырылған контейнерлерде жүк тасудың басым бөлігі түсті
металлургия, құрылыс материалдары мен геология өнеркәсіптеріне тиесілі.
Контейнерлі тасымалды тиімді жүзеге асыру үшін шығару және пайдалану
нүктелерінің арасында жүктерді жылжытуды үдету керек. Әрі контейнерлерді
механизацияланған тиеу-түсіруді жеңілдету керек. Ал тәжірибе жүзінде бұл
шарттардың барлығы сақталмайды, өйткені жүктерді жөнелтуші мен алушы, әр
түрлі көліктердің жұмыстарындағы керекті үйлесімділік жоқ. Осы айтылған
кемшіліктердің салдарынан контейнерлерді, вагондар мен автокөліктерді
қолданудың нашарлауы, тасымалдау ресурстарын жоғалуы, контейнерлаудың
тиімсіздігі байқалды.
Контейнерлі және пакетті тасымалдауды жалпы көлікті басқаруда
келісімді жүйе пайдаланған лайықты. Бұл жүйеге барлық жүкжөнелтуші
өндірістер, тасымалдауға қатысатын барлық көліктер мен жүк алушы қоймалар
кіруі тиіс. Және бұл жүйеге мамандандырылған және әмбебап контейнерлерде,
пакетті жүк тасымалдары кіруі тиіс, өйткені бұл тасымалдар түрлері
біртипті, әрі бір-бірімен байланысты. Қарастырылған тасымалдарды басқару
саласына көлікті-экспедициялық қызметті (КЭҚ) де кіргізу мақсатқа лайықты.
Контейнерлі және пакетті тасымалдауды басқаруды қайта құру халық
шаруашылығында осы мақсаттарды жүзеге асыруға бағытталу керек.
Контейнерлі тасымалдарды кеңейту контейнерлер мен техникалық
құралдарды жеткіліксіз қамдаудың салдарынан тоқталды. Өйткені оларды
тасымалдайтын темір жол және автомобильді көліктермен тиеп-түсіруі
қиындаған. Осыған байланысты контейнерлеуге жарамды өнімдерінің негізгі
номенклатурасына сай контейнерлі тасымалдаудың аяқталуын 2000 жылдан кейін
күтуі мүмкін.
Көлік құралдарының жүк көтеріміділігін көтеру мақсатында үлкен
тоннажды контейнерлердің биіктігі 2438мм-ден 2591 мм-ге дейін жоғарылады.
Қазақстан Республикасының теміржолдағы тариф мәселесін реттеу, күрделі
мәселелер қатарына жатады. Бұл теміржолдың біздің еліміздің
экономикасындағы алатын рөлімен түсіндіріледі.
Теміржол жүк тасымалдар тарифінің ерекшелігі теміржол қалыпты (сенімді
) деңгейін анықтай отырып тек өзін - өзі қаржыландыру жағдайында жұмыс
істеп қоймай, сонымен қатар басқа факторлармен бірге материалдық өндіріс
кәсіпорындары мен салаларына экономикалық жағдайына әсер етеді. Қазақстан
Республикасының үлкендігі, өндірістік күштердің армақ орналасуы және т.б.
осындай факторлар теміржол тарифінің ел экономикасындағы маңызды роль
атқартатынын көрсетеді.
Өндірістіс, басқа халық шаруашылық салаларында бағаның босауы,
теміржол көлігі мемілекеттік қадағалаудың сақталуы теміржол көлігі өте қиын
жағдайға қойды. Материалдық ресурстарды еркін нарықтық бағамен алып, тариф
деңгейінен белгіленген қатаң шектеулерді ұстану оңай емес. Осының барлығы
теміржол тасымалдарының тиімділігін төмендетті. Бюдежеттегі қржы
тапшылығының нәтижесі, жолаушылар тасымалындағы шығындардың тұрақты өсуі
жүк тасымалдары есебінен жабылады.
Қазіргі таңда Қазақстанда теміржол көлігі жүк тасымалдар тарифі үшке
жіктеледі: ішкі (республика аумағындағы қатынастар); мемілекетаралық
(шығару және кіргізу, яғни импорт – экспорт) және халықаралық (транзитті).
1 Контейнерлер туралы жалпы ұғымдар
Көлік жабдығының ішкі көлемі 1 м3-ден кем болмайтын бірлігі жүк
контейнері деп аталады.
Контейнер (ағылшын тілінде container – тауар салатын ыдыс, сауыт,
жәшік) дегеніміз – бұл тауар салатын көп айналымды көлік тарасы, ол:
жүк орындарын ірілендіруге (арттыруға) және жылжымалы құрамның барлық
түрінің жүктерді сақтап тасымалдауын қамтамасыз етуге;
жүктерді сақтау үшін уақытша қойма ретінде пайдалануға арналған.
Басқаша айтқанда, контейнер дегеніміз – бұл көлік құралының алмалы-салмалы
шанағы.
Пайдаланылуына қарай контейнерлер мынадай екі топқа бөлінеді:
жалпы пайдаланудағы – әмбебап контейнерлер;
арнайы пайдаланудағы – мамандандырылған контейнерлер.
Бұған қоса, арнайы контейнерлер болады. Олар магистральдық көлік
құралдарында пайдаланылмайды, кәсіпорынның (цехтың) ішінде пайдаланылады.
Әмбебап контейнер дегеніміз – бұл бірыңғайландырылған жүк бірлігі. Ол
тараға салынған және жеке-дара жүктерді тасымалдауға арналған. Бұл бірлік
брутто массасы, габариттік өлшемдері, пішіндері, мазмұны, орналасу орны,
сыртындағы жазуы мен кестелері бойынша стандартқа түсірілген. Өзіндік коды
бар мұндай контейнерлердің сыртында оны әр түрлі көлік құралдарына орнатуға
және жабық вагондарда тасымалданатын жүктердің барлығын тиеу-түсіру
жұмыстарын механикаландыруға арналған арнайы тетіктер болады. Мұндай
контейнерлермен полиграфия бұйымдарын, галантерея тауарларын, трикотаж,
киім, аяқ киім, радио тауарлары, теледидар, мата, қосалқы бөлшектер, металл
бұйымдары, азаматтардың үй бұйымдары және т.с.с. тасымалданады.
Контейнерлермен тасымалдауға ұсынылатын жүк орындарының массасы 120
килограмнан аспауы тиіс. Азаматтардың үй бұйымдары массасы мен орындарына
шек қойылмастан қабылданады.
Контейнерлерге жүк тиеп, түсіруді жөнелтушілер мен қабылдаушылар
атқарады. Контейнерлерді вагондар мен автомобильдерге тиеу және олардан
стансалардағы жалпы жұрт пайдаланатын орындарға түсіру – темір жолдың
міндеті. Жалпы жұрт пайдаланбайтын орындарда бұл операцияларды жүктерді
жөнелтушілер мен қабылдаушылар атқарады.
Жүкті жөнелтуші әрбір жүк тиелген контейнерге жеке жүк қағазын
толтырады. Темір жол жүк тиеу үшін ақаусыз, осы жүкті тасымалдауға жарамды,
бұрын тасымалданған жүктің қалдықтары мен қоқыстардан тазартылған
контейнерлерді ұсынуға міндетті. Коммерциялық тұрғыдан қарағанда
контейнерлердің осы жүкті тасымалдауға жарамдылығын жүкті жөнелтуші
анықтайды. Олардан тасымалдау барысында жүктердің сақталуына әсер ететін
әлде бір ақаусыздық байқалса, жөнелтуші жүк тиеуден бас тартуға міндетті.
Жүктерді тасымалдау кезінде контейнердің ішінде қозғала алмайтындай,
ал табанына түсетін салмақ пен қабырғаларына түсетін қысым біркелкі
болатындай етіп орналастырады. Контейнердің есіктері еркін ашылып-жабылуы
үшін олар мен жүктердің арасында бос кеңістік (30-50 мм) қалдыру қажет.
Жүктерді немесе тетіктерді орнықтыру үшін оларды контейнердің
қабырғаларына, еденіне және төбесіне шегелеуге немесе қапсырмамен бекітуге
тыйым салынады.
Жүк жөнелтетін адам контейнерді белгіленген техникалық нормадан
төмендетпей толтыруға міндетті. Жүк тиеудің техникалық нормасы көзделмеген
жүктерді немесе техникалық нормалары әр түрлі жүктерді тасымалдауда
контейнерді толық сыйымдылығына дейін толтырады, бірақ ол оның жүк
көтерімділігінен аспауы тиіс. Егер бұл айрықша шарттарда көзделмесе, станса
бастығының техникалық нормаға, толық сыйымдылыққа немесе жүк көтерімділікке
дейін толтырылмаған контейнерлерді қабылдаудан бас тартуға құқығы бар.
Жүк жөнелтуші адам жүк тиелген контейнерді жабуға, құлпының тұтқасын
сыммен бекітіп, оған пломба салуға міндетті. Жүк жөнелтушінің пломбасы
салынған контейнерді жол қызметкері сырттай қарап, тасымалдауға қабылдайды.
Мамандандырылған контейнерлер дегеніміз – бұл көлік жабдықтарының
бірыңғайландырылған бірлігі. Олар белгілі бір жүктерді (сұйық, үйінді,
қауіпті, тез бұзылатын және басқа) әлденеше рет тасымалдауға арналған. Олар
өлшемдері мен ең жоғары бруттолық салмағы бойынша стандартты құрылым болып
табылады, сыртында мемлекеттік стандартқа (ірі тоннажды – ГОСТ 25290-82,
орташа тоннажды – 22377-77) немесе басқа да техникалық нормативтік
құжаттарға сәйкес белгілері мен жазулары болады.
Әмбебап контейнерлер көлік ұйымдарында болады, олар 100 %-дық бос
жүріс жасамайды немесе аз ғана жүріс жасайды, ал мамандандырылған
контейнерлер кәсіпорындарға (жүкті жөнелтушілер мен қабылдаушыларға)
тиесілі болатындықтан, арнайы табандықтар секілді 100 % бос жүріс жасайды,
бұл олардың ірі кемшілігі болып есептеледі.
1.1 Контейнерлерді тиеу, түсіру және сұрыптау технологиясы
Жергілікті контейнерлерді тиеу-түсіру тура вариантпен орындалады:
вагон-автомабиль, автомабиль-вагон, бұлар болмаған жағдайда алаңға
контейнер құрастырылады .
Кран операцияларының бос жүрісін қысқарту үшін контейнерлерді вагоннан
автомабильге түсіру және тиеу операциялары алмасып отырады.
Кран крюкін түсіру және көтеру биіктігін азайту үшін, вагондарды тиеу
және түсірудің қосақталған операциялары жергілікті контейнерлермен мынандай
бірізділікпен іске асады: вагоннан кезекпен аралас орналасқан екі
контейнерлерді шығарады, одан соң контейнерді көтеріп қапталынан екінші
қатарына қояды(контейнералаңынан санағанда) вагоннан 1-ші қатарда
қапталынан екінші тұрған контейнерлерді түсіреді. Алаңнан көтеріп,
контейнер бірінші қатарға қояды.
Контейнер пунктіне тиелген вагон келген соң жергілікті және транзиттік
контейнерлерді әр вагон басынан бөлшектен түсіреді. Одан соң транзиттік
контейнерлерді вагоннан вагонға ауыстырады. Одан соң қалған тоқтамаған
транзиттік контейнерлерді алаңда тұрған контейнерлерді толықтырады.
Жүк операциясын орындау үшін кран төмендегідей жұмыс атқарады:
- контейнерлерді реттеу;
- контейнерлерді көтеру;
- арбаларды алмастыру;
- кранды алмастыру;
- контейнерлерді түсіру;
- контейнерлерді жіберу;
- автостропты көтеру;
- кранды алмастыру;
- арбаны ауыстырып қою;
- автостропты түсіру.
1.2 Контейнерді тиеп-түсіру құрылғылары
Контейнер ағымының дұрыс уақытылы жұмыс жасауы оның тие-ліп-
түсірілуіне де тура байланысты. Контейнерлерді тиеп-түсіру үшін негізінен
көпірлік және тағандық крандар қолданылады. Оның ішінде контейнерлерді тиеп-
түсіру үшін көбінесе тағандық кран қолданылады. Құрлысының принцпіне және
жұмысының мінездемесі бойынша көпір-лік кранға өте ұқсас. Тағандық
крандардың көпірі ерекше белдеме ті-реуде орналасқан және ашық қойманың
алаңын, темір жолдары және авто көлік жолдарын жауып тұрады, ал жұмыс
технологиясы көпірлік кранмен бірдей. Орта тонналы контейнерлерді көбінесе
КК-5 кранымен жұмыс жасайды. Оның жүк көтерімділігі 5т. ұзындығы 16м ал
жоғары жұмыс кестесіне (ПВ 40%) есептелген. Ол арнайы және әмбебап, сал-
мағы 3 және 5т контейнерлерге арналған. Оның жұмыс көрсеткіш сал-мағы 3т
кантейнерлерді жартылай вагоннан алаңға түсіру уақыты – 89 сек, алаңнан
автокөлікке тиеу уақыты - 85 сек.
Контейнер пунктерінің жұмыс технологиясымен техникалық жабдықталуы.
Ал контейнерлерді контейнер пунктінде өңдейді (тиеу, түсіру, сұрып-
тау, сақтау, кіргізу, шығару, топтастыру, техникалық тексеру, ағынды
жөндеу, құжаттарын толтыру т.б.). жұмыс түріне қарай контейнер пунктері 3
түрге бөлінеді: жүктік, сұрыптау, аралас. Жүк пунктері тек қана жергілікті
контей-нерді өңдейді; сұрыптау – тек транзитті контейнерлерді өңдейді;
аралас – жергілікті және транцитті контейнерлерді өңдейді.
Контейнерлік пункті, игеру оның жұмыс көлемі 1 класстағы стансадан кем
емес, демек 25 – 60 балл болған кезде ғана ақталады. Есептеулер көрсет-
кендей жергілікті және транзитті контейнерлерді тиеу тәулігіне орта есеппен
1000 және одан көп шартты контейнерлерді құрау қажет (жергілікті - 70%,
транзитті - 30%). Көліктік тарамда екі арнайы контейнерлік пункті жасаған
жөн, егер оның сұрыптау көлемі, транзиттік – 300 конт тәулік, ал
жергілікті 300, 234 конт тәулік болса. Тиеп – түсіру жолдарының саны,
алаңдарының өлшемі, олардың ұзындығы және ені, олардың жұмыс көлеміне,
операциялар-дың мінездемесіне және механизмнің құрылғыларына байланысты
болады. Контейнер өңдеу қабілеті екі элемент бойынша анықталады: контейнер
ала-ңының сыйымдылығы және тиеп-түсіру жұмыстарының механизация құрыл-
ғыларымен.
Контейнер пункт жұмысының технологиялық үрдісі келесі операция-лардың
орындалу жері мен ұзақтығын анықтайды. Оның мазмұны өңделетін
контейнерлерге байланысты. Жүк пунктінде технологиялық үрдіс тиеп-түсі-ру,
беру және вагондарды жинау, контейнерлердің келу және кету жұмыста-рын
автокөлікпен жүк иесінің жұмысымен орындалу тәртібін қарастырады. Сұрыптау
паркінің жұмыстарының технологиялық үрдісі – транзиттік контей-нерлердің
сұрыпталуын, ал аралас пункт жергілікті және транзитті контейнерлерді
бірлесіп өңдеуді қарастырады. Технологиялық үрдіс берілген тиеу жос-парын,
контейнерлерді сұрыптау және бағыттау, контейнерлік пунктік өңдеу қабілетін
көтеру, крандар мен автокөліктердің жұмысын, контейнерлі өңдеу уақытын
қысқартуды, вагондар мен автокөліктердің бос тұру уақытын қысқарту қажет.
Контейнерлі пунктер мына контейнерлерді қайта өңдеуден өткізеді, егер:
- темір жолмен келіп, автокөлікпен әкетілсе;
- автокөлікпен кіргізіліп, темір жолмен жіберілсе, бұған транзитті кон-
тейнерлерде жатады;
Жүк тиелетін контейнерлі пунктерінде контейнерлерді құру жоспарын
бекіту бойынша жылжымалы секцияларды қолданған тиімді. Вагондардан
түсірілген контейнерлерді контейнер-орындарындарындағы түсіріліп жатқан
вагондарға жақын орнату керек. Шығарылатын және жіберілетін контейнер-лерді
алаңға неше түрлі тәсілмен орналастыруға болады, қай жерде орналас-қанына
қарамастан бүкіл алаң арқылы жүріп отырады. Мысалы, келген кон-тейнер
вагоннан автокөлікке дейін, жіберілетін контейнер автокөліктен ва-гонға
дейінгі жолды жүріп өтеді. Бос контейнер-орындар алаңда тұрған кон-
тейнерлердің 20% құруы тиіс.
Контейнер ағымының дұрыс уақытылы жұмыс жасауы оның тиеліп-тү-
сірілуіне де тура байланысты. Контейнерлерді тиеп-түсіру үшін негізінен кө-
пірлік және тағандық крандар қолданылады. Оның ішінде контейнерлерді тиеп-
түсіру үшін көбінесе тағандық кран қолданылады. Құрлысының прин-цпіне және
жұмысының мінездемесі бойынша көпірлік кранға өте ұқсас. Тағандық
крандардың көпірі ерекше белдеме тіреуде орналасқан және ашық қойманың
алаңын, темір жолдары және авто көлік жолдарын жауып тұрады, ал жұмыс
технологиясы көпірлік кранмен бірдей.
Темір жол стансаларында, өнеркәсіп кәсіпорындарының қоймаларында,
порттардың сыртқы қоймаларында ірі тонналы контейнерлерді тиеуге
машиналардың әр түрін қолдануға болады, соның ішінде үлкен көлемді крандар,
портты штабельді- жүктеуші немесе артқы жә-не жанама автотиеуші. Осы
крандардың көмегімен 10, 20 және 30 тон-налы немесе екі 10 тонналы немесе
екі 20 тонналы контейнерлерге тиеуге болады. Ірі тонналы контейнер-лер
әмбебап платформалармен, әмбебап платформалардан арнайы платфор-малар
жасалған ұзындығы – 18,4 м, ені – 2,87 м, ал жүк көтерімділігі – 64 тонна
болатын арнайы платформалармен немесе ұзынбазалы контейнер тасы-малдайтын
платформалармен тасымалданады.
1.3 Контейнер пункттері және контейнерлермен жұмыс істеу технологиясы
Контейнер пункті (КП) – бұл станса аумағының контейнерлер тиелетін,
түсірілетін, сортталатын, сақталатын, әкелінетін, әкетілетін, жинақталатын,
техникалық байқау мен күнделікті жөндеу жүргізілетін бір бөлігі. Мұнда
сондай-ақ жүк тасымалдау және көлік-экспедиция құжаттары толтырылады, жүк
қабылдаушыларға контейнерлердің келуі туралы ақпарат беріледі,
контейнерлерге қатысты басқа да операциялар жүргізіледі.
Контейнер пункттері – жүк тиеу, жүк тиеу-сорттау және сорттау пункті
болып бөлінуі мүмкін. Жүк тиеу контейнер пунктінде жергілікті
контейнерлерді тиеп-түсіреді, жүк тиеу-сорттау пунктінде жергілікті және
транзиттік контейнерлерді тиеп-түсіреді, ал сорттау пунктінде – транзиттік
контейнерлерді сорттайды. Тиелетін жергілікті контейнерлердің саны
тәулігіне 300-ден аспайтын болса, жүк стансасында контейнерлерге жүк тиеу
пункті ұйымдастырылады.
Сурет 1.1 Орташа тоннажды контейнерлер алаңы
Тәулігіне 300 және одан астам транзиттік контейнерлер сортталатын
жағдайда сорттау стансасында сорттау контейнер пункті құрылады. КП өтпелі
және тұйық үлгіде болуы мүмкін. КП өтпелі үлгіде болса, тиеу-түсіру жолдары
негізгі станса жолдарына параллель немесе бірізді орналасады, ал тұйық
үлгіде болса – оларға параллель салынады. КП-ның бір немесе бірнеше
контейнер алаңы болуы мүмкін, олар тиеу-түсіру және кран жолдарын,
контейнерлерді қысқа уақытқа сақталатын алаңын, контейнерлер тиеу-түсіру
машиналарын, автомобиль жолдарын қамтиды.
Әмбебап контейнерлерге контейнер пункттері мен контейнерлер
алаңдарында қызмет көрсетіледі. Орташа тоннажды контейнерлерге арналған
контейнерлер алаңының сызбасы 3.7-суретте көрсетілген.
Мұнда алаңдағы контейнерлерді олардың арасында ұзындығы бойынша
кемінде 100 мм, ені бойынша – 150–160 мм саңылау қалатындай етіп
орналастырады. Әрбір 12,2 м сайын ені 1,0 м болатын көлденең өткел, ал
әрбір 100 м сайын – 4 м-ге тең өрт қауіпсіздігі алаңы жасалады.
Контейнерлер пункті (КП) контейнердің түріне қарай былайша жіктеледі:
орташа тоннажды контейнерлермен жұмыс істейтін КП – брутто салмағы 3
және 5 т УУК-3 және УУК-5. Олардың тиеу-түсіру машиналары – КК-6 және КДКК-
10;
ірі тоннажды контейнерлермен жұмыс істейтін КП – брутто салмағы
тиісінше 10, 20, және 30 т УУК-10, УУК-20, УУК-24, УУК-30. Бұлардың тиеу-
түсіру машиналары басқа – КК-20, КК-32 және т.б. Ірі тоннажды
контейнерлерге арналған КП ірі өнеркәсіп және әкімшілік орталықтарында
орнатылады. Ірі тоннажды контейнерлер осындай орталықтардың арасында
пайдаланылса, орташа тоннажды контейнерлер автокрандары бар елді мекендерге
дейін пайдаланылады.
Мамандандырылған контейнерлер пункті жоғары механикаландырылған
қоймалардың бір түрі болып есептеледі. Аралығы 25 м, жүк көтерімділігі
20–40 тс екі консольді төрттағанды крандар оларға арналған тиеу-түсіру
машиналарының негізгі түрлері болып табылады. Жұмыс көлемі көп болатын
жағдайда (әсіресе ірі порттарда) оларды контейнер терминалдары деп атайды
(terminal – амер. вокзал, terminus – брит. ақырғы станса). Бұрын теңіз
порттарын терминал деп атаса, қазір – теміржол стансаларын да осылай
атайтын болды.
Тәуліктік жүк ағындарына қарай КП тасымалданатын жүктердің көлемі
бойынша былайша бөлінеді:
шағын КП – nтәу 5 ваг тәу;
орташа КП – 5 nтәу 20 ваг тәу;
ірі КП – nтәу 20 вагтәу.
Атқаратын жүк операцияларының түріне қарай КП тағы үш түрге бөлінеді:
жүк (тиеу және түсіру) КП-сы – жергілікті контейнерлермен ғана жұмыс
жүргізіледі (бүкіл жүргізілетін операциялардың 40 %-ы);
жүк сорттау (аралас) КП-сы – жергілікті, сондай-ақ транзиттік
контейнерлер тиеледі, түсіріледі, сортталады (жүргізілетін операциялардың
50 %-ы);
сорттау КП-сы – транзиттік контейнерлер сортталады (бүкіл
жүргізілетін операциялардың 10 %-ы).
Контейнер пункті өз жұмысын үлгі технологиялық сызбасына сәйкес қолда
бар нормативтік құжаттар бойынша ұйымдастырады. Үлгі технологиялық
сызбаларды Көлік және коммуникациялар министрлігі (ККМ) жасайды. Шағын
пункттерге арналған технологиялық үрдісті станса бастығы бекітеді. Орташа
жүк көлемді пункттерге арналған технологиялық үрдісті бөлімше бастығы, ал
ірі жүк көлемді пункттерде – жол бастығы бекітеді. Бұл сызбалар ұсынылатын
үлгі сызбалар болып табылады, ал іс жүзінде басқа да сызбалар қолданылады.
Өзге де тиеп-түсіру машиналары (ЭП, АП, автокрандар және т.б.) пайдаланылуы
мүмкін.
1.4 Контейнерлерді жөнелту операциялары
Вагонға контейнерлерді тиеу алдындағы қабылдаушы-тапсырушы орташа
тоннажды және ірі тоннажды контейнерлерді топтамалаудан кейін вагонның
жалпы мен коммерциялық жағдайын тексереді. Топтамалау тізімі бойынша және
контейнерлерді кіргізу жоспарына қарай қабылдаушы-тапсырушы жүкті вагонға
тиеуге екі дана етіп жоспар – жүк құжат толтырады. Онда вагондарды
тағайындау стансасы, контейнерлердің инвентарлық нөмірі және алаңдағы
контейнерлер орнының координаты көрсетіледі.
Жүк-құжат – жоспардың бір данасы кран-машинистке, екіншісі – контейнер
жөнелту бойынша қабылдау-тапсырушыға тапсырылады. Осы бойынша машинист
контейнерлерге жүкті тиеуді іске асырады.
Контейнерларді вагонға тиеу аяқталып, тексеру жұмысы аяқталған соң,
вагонға бормен белгі қояды. Жөнелтуге жіберілген контейнерлер туралы
мәліметті Жүк жөнелту кітабына (ФГУ-34): жүкті қабылдаушының аты-жөні,
тағайындау стансасы, контейнер көмірі, жүктің аты, салмағы, вагон көмірі,
тиеу уақыты, жүк құжаттың, пломбының көмірі жазылады.
2 Контейнерлерді тиеу-түсіру жұмыстарының кешендік механизациясы мен
автоматизациясы
2.1 Контейнерлер паркінің сипаттамасы және мамандандырылған контейнерлер
Брутто салмағына қарай әмбебеп контейнерлер былайша бөлінеді:
шағын тоннажды контейнерлер – брутто салмағы 0,625-1,25 т АУК (ӘАК –
әмбебап автомобильдік контейнерлер);
брутто салмағы 2,5 т-дан астам, бірақ 10 т-дан кем орташа тоннажды
контейнерлер. Олардың маркалары: УУК-3 (БӘК-3 – бірыңғайландырылған әмбебап
контейнерлер), УУК-5 және УУКП-6.3. Бұл контейнерлерге тиелетін жүктің бір
орнының салмағы 1000 кг-дан аспауы тиіс;
брутто салмағы 10 т-ға тең және одан асатын ірі тоннажды контейнерлер.
Олардың маркалары: УУК-10, УУК-20, УУК-24, УУК-40 және УУК-60. Бұл
контейнерге тиелетін жүктің бір орнының салмағы 1500 кг-дан аспауы тиіс.
Шағын тоннажды контейнерлер, брутто салмағы 0,625 т, АУК-0,65 маркалы
және брутто салмағы 1,0 т АУК-1,0 маркалы контейнерлерге бөлінеді. Бұл
контейнерлер кәсіпорындарға тиесілі және өлшемдері орташа тоннажды
контейнерлердің өлшемдерінен кем болады. Оларды доңғалақтарының арқасында
жылжыту оңай, бұл олардың артықшылығы болып табылады. Оларды жабық және
пошта вагондарында тасымалдайды. Қазіргі кезде темір жолда кеңінен
пайдаланыла бастады. Шағын бизнестің дамуына байланысты мұндай контейнерлер
шағын тоннажды жүктерді тасымалдауға қолданылады.
Кесте 2.1 Орташа және ірі тоннажды контейнерлердің салмақ және
геометриялық сипаттамалары
Контей-нердіңҰзын-дығыЕні, Биіктігі,Көле-мЖүктің Тары Брутто
түрі , L,м В, м Н, м і, салмағы, салмағы, салмағы,
V,м3 т т т
Орташа
тоннажды:
УУК-3 2100 1325 2400 5,1 2,4 0,542 2,942
УУК-5 2650 2150 2400 10,3 4,0 1,1 5,1
УУКП-6,3 2650 2100 2591 11,3 5,0 1,3 6,3
Ірі тоннажды:
УУК-10
УУК-20 2491 2438 2438 14,8 9,0 1,2 10,2
УУК-24 6058 2438 2438 30,0 18,0 2,1 20,1
УУК-30 6058 2438 2591 32,1 21,8 2,2 24,0
14192 2438 2538 61,3 26,4 3,6 24,0
Орташа тоннажды контейнерлерді көтеретін тетік ретінде негізінен ЦНИИ-
ХИИТ конструкциясының автоматты ілмегі – автостроп пайдаланылуда. Сонымен
қатар, төрт буынды қол ілмегі мен сым арқандар пайдаланылуда.
Ірі тоннажды контейнерлерді көтеретін тетік ретінде негізінен қатаң
құрылымды спредерлер және жылжымалы қамту органдары бар спредерлер, ал іліп
алатын-босататын қондырғы ретінде – контейнерлердің тікбұрышты корпусының
ұшына балқытып бекітілген жоғарғы және төменгі фитингілер пайдаланылуда.
Фитингілердің үш жағында сопақ тесіктері бар, контейнерді іліп алып, босату
үшін жоғарғы фитингілердің жоғарғы сопақ тесіктері пайдаланылады.
Төменгі фитингілердің төменгі тесіктері контейнерлерлерді тіреулерге
орнату үшін пайдаланылады, мұндай тіреулер мамандандырылған платформаның
корпусына қатаң балқытып бекітілген. Контейнер тасығыштың тіркемесінде
фитингілердің төменгі тесіктері контейнерді арнайы құрылымды бекіту
элементтерімен бекітуге арналған.
Контейнерлердің есіктері негізінен олардың бүйір жағына орналасқан.
Контейнерлерді мынадай құралдармен тасымалдайды:
платформа және ашық вагондар (негізінен) – орташа тоннажды
контейнерлер үшін;
платформа, ашық вагондар және мамандандырылған ұзын базалы
платформалар – ірі тоннажды контейнерлер үшін.
Сурет 2.1 контейнер:
1 – сүйретпелі автомобильдер; 2 – тіреулер; 3 – 20 тонналық контейнер
Бұларға қоса, сондай-ақ контрейлерлер бар. Бұл халықаралық
байланыстағы жүктерді тасымалдауға арналып, шассиге орнатылған 20 тонналық
ірі тоннажды контейнер, ол шын мәнінде сүйретпе (тягач) автомобильдердің
арнайы тіркемесі болып табылады (2.1 сурет). Мұндай арнайы тіркемелерді
жылжымалы тіреулердің (тұғырлардың) көмегімен сүйретпе автомобильдерден
ажыратуға болады. Қазіргі уақытта мұндай 20 тонналық контрейлерлер кеңінен
қолданыла бастады.
Сонымен, контейнерлерді құрастыру жоспарына сәйкес іріктелген және
контейнер ағындарын басқару жүйесін анықтайтын негізгі құжат болып
табылатын жиынтық ретінде ашық жылжымалы құраммен тасымалдайды.
2.2 Орташа және ірі тоннажды контейнерлермен жұмыс жүргізудің
технологиялық үлгі сызбасы
Мамандандырылған контейнерлер (МК) тасымалданатын жүктің сипатына
қарай 9 түрге бөлінеді. МК-ның әрбір түрі 300-ден астам атауға жататын
біртекті жүктер тобын тасымалдауға арналған. Мысалы:
МК-1 атмосфералық жауын-шашын мен олардың әсерінен қорғауды қажет
ететін ұнтақ немесе түйіршік түріндегі үйінді (минералдық тыңайтқыштар,
цемент, кальцийлендірілген сода, мырыш тотығы және т.б.) жүктерді;
МК-2 мұз болып қатып қалудан қорғауды қажет ететін, ылғалдылығы
жоғары үйінді (қорғасын, мырыш, мыс кен концентраттары) жүктерді;
МК-3 атмосфералық жауын-шашыннан қорғауды қажет ететін дұрыс
геометриялық пішінді дара (отқа төзімді материалдар, кафель, саз және гипс
тақталары, ферроқорытпалар, магнезит кірпіштері) жүктерді;
МК-4 құю және құйып алу алдында қыздыру үшін арнайы құрылғылар
қолдануды қажет етпейтін сұйық (өнеркәсіп қышқылдары, этил және метил
спирті, органикалық еріткіштер) жүктерді;
МК-5 қыздыру үшін құрылғылар қолдануды қажет ететін орташа тұтқыр
сұйық (жарық беретін және минералдық майлар, кейбір мұнай өнімдері)
жүктерді;
МК-6 ыстық күйінде құйылатын және тіпті 80-1000С температурада қатып,
монолитке айналатын, аса тұтқыр сұйық (парафин, синтетикалық фенол,
күйдіргіш натрий, хлорлы кальций, күкіртті натрий) жүктерді;
МК-7 қоймалжың (майлы лактар, пайдалануға дайын бояулар, күкіртті
бояғыштар) жүктерді;
МК-8 әр түрлі өлшемді құрылыс шыныларын, яғни сынғыш, морт жүктерді;
МК-9 тез бұзылатын жүктерді тасымалдауға арналған.
Қазіргі уақытта МК сусымалы (МК-1 және МК-2) және дара (МК-3) жүктерді
тасымалдауда барынша кең қолданылуда.
МК-лар ашық вагондармен тасымалданады да, жабық вагонмен немесе
контейнерлермен қайтарылады.
МК-2-ның ерекшеліктерін қарастырайық. Олар жұмсақ, герметикалы болып
келеді, атмосфералық жауын-шашыннан қорықпайды, ашық қоймаларда сақталады.
Олардың маркасы ЖК (жұмсақ контейнерлер) деп аталады. Бір жолғы жұмсақ
контейнерлер де болады.
ЖК-ның мынадай түрлері бар: ЖК-0.5, ЖК-1.0, ЖК-1.5, ЖК-3.5, бұлардың
брутто салмағы тиісінше 1,5; 2,0 және 5,0 т. Материалы – резинокорд
(жіптермен күшейтілген резинадан). Кәсіпорындар нақ осындай ЖК-ларды
пайдалануда. Құрылымы жөнінен ЖК үлкен қап (2) секілді, бұрыштарында оны
нығайтуға арналған резина (5), ортасында ЖК-ға жүк толтыруға арналған
икемді шлангі (4) бар (2.3-сурет). Бұрыштарында тиеу кезінде қолданылатын
алмалы-салмалы (қайырмалы) металл өзектер бар. Жүкті түсіру үшін 400 мм
шлангі пайдаланылады, оны жүк тиеу кезінде байлап қояды. ЖК-0.5 және ЖК-1.0-
дің 980 мм, биіктігі тиісінше 800 және 1200 мм. ЖК-1.5 және ЖК-3.5-тің
450 мм, биіктігі тиісінше 1200 және 1400 мм. Бұл контейнерлер жүк
түсіргеннен кейін оңай жиналады.
Сурет 2.2 ВНИИПТ-Маш құрылысының мамандандырылған контейнері:
1 – екі жақтаулы есіктер; 2 – рымылар және фитингілер; 3 –
орталық тағаны бар табандық-пирамида; 4 – қысқыш тақтай; 5 – сым арқан
(тартымдық)
Мұндай МК пайдалануға қолайлы болатындықтан, жүктерді есіктен-
есікке, яғни құрылыс шынысын жасайтын зауыттан құрылысқа (тұтынушыға)
дейін тұтас, әрі сындырмастан жеткізіп беру үшін пайдаланылады. Бұл жерде
оны мұнара кранның көмегімен тұрғызылып жатқан ғимараттың кезкелген
қабатына көтеріп жеткізуге болады. Мұндай МК-ның сызбасы 2.2-суретте
көрсетілген.
Сурет 2.3 Шыны тасымалдайтын мамандандырылған контейнер
Шыны тасымалдауға арналған мамандандырылған контейнердің келесі түрі
2.3-суретте көрсетілген. Витриналық немесе ірі габаритті шыныларды, мысалы,
ені – 240 мм, ұзындығы – 2000 мм және биіктігі ~ 160 мм шыныларды
тасымалдайтын жәшіктер де бар.
Жеке-дара жүктерді пакеттермен тасымалдауда оның тиімділігі артады.
Бірақ контейнермен тасымалдауда оның тиімділігімен қатар, дара жүктер
есіктен-есікке дейін аман-сау жеткізіледі. Бағалы дара жүктерді бүкіл
әлемде нақ осы әдіспен тасымалдайды.
Жеке-дара жүктерді жабық вагондарда тасымалдаумен салыстырғанда
контейнерлермен тасымалдаудың мынадай тиімділік көрсеткіштері бар:
тауар салатын таралар айтарлықтай үнемделеді. Контейнердің өзі көлік
тарасы болып саналатындықтан, жүк жөнелтушіге өз жүгін көлік тарасына
салып, буып-түюдің қажеттігі жоқ. Контейнерде жүктерді жеңілдетілген тарада
немесе қаптамада тасымалдауға болады. Тасымалдау шығындары айтарлықтай
азаяды;
бытыраңқы жүк орындары едәуір ірі бір орынға бірігетіндіктен, жүк
операцияларының саны азаяды;
ол үшін жоғары өнімді механизмдер пайдаланылатындықтан, жүк
операциялары (тиеу, түсіру және қайта тиеу) жеделдейді және арзандайды;
вагондар мен автомобильдердің тұрақты жүктемесін арттыру арқылы ұсақ
және шағын тоннажды жүктерді тасымалдаудың өзіндік құны кемиді;
тасымалданатын жүктердің сақталуы қамтамасыз етіледі, жүктердің
зақымдануы азаяды;
жабық вагондармен тасымалдауға қарағанда механикаландыру деңгейі
айтарлықтай аз болады. Жабық вагондардағы жүктер зақымданады, оларды
тиегіштермен түсіреді. Дара жүктермен атқарылатын жүк операцияларының 50 %-
ға жуығы қолмен істеледі. Контейнерлермен тасымалдауда еңбек өнімділігі
(жұмыс нормасы) жоғары, ал өзіндік құны төмен болады;
жүктерді жеткізу мерзімі айтарлықтай жеделдейді, вагондардың бос тұрып
қалу уақыты азаяды. Жүктерді жабық вагондармен тасымалдауда оларды екінші
көлікке тиеу 6-дан 12 ретке дейін жетеді, ал контейнерлермен тасымалдауда
мұндай жағдай мүлде болмайды;
қоймаларды салуға және күтіп ұстауға жұмсалатын шығындар айтарлықтай
кемиді. Контейнерлермен тасымалдауда ашық контейнер алаңы пайдаланылады.
Жабық қоймаларға қарағанда ашық қоймалар әлдеқайда арзанға түседі. Сонымен
қатар, контейнерлердің өзі жабық қоймалар болып табылады.
Контейнер өз салмағына байланысты вагонның пайдалы салмағын азайтатыны
контейнерлермен тасымалдау әдісінің кемшілігі болып саналады.
Әмбебап орташа тоннажды контейнерлермен тиеу-түсіру жұмыстарын жүргізу
технологиясы.
Стансалардың жалпы жұрт пайдаланатын орындарындағы тиеу-түсіру
операцияларын атқару технологиясы Жүк стансасы жұмысының үлгі
технологиялық үрдісінің ІХ тарауының талаптарына сәйкес, тиеу-түсіру
жұмыстарының қолданыстағы және перспективті түрлерін, прогресшіл жұмыс
әдістерін ескере отырып, тиеу-түсіру жұмыстарын кешенді механикаландырудың
үлгі сызбалары негізінде жасалады.
Контейнерлерді тиеу, түсіру, сорттау, жинау операцияларын атқару
технологиясы Жүк стансасы жұмысының үлгі технологиялық үрдісінің VIII
тарауы негізінде ұйымдастырылады.
Мұнда жүк көтерімділігі 6 тс, аралығы 16 м, ЦНИИ-ХИИТ автостропымен
жабдықталған КК-6 үлгісіндегі екі консольді төрттағанды кран және
контейнерлер орны нөмірленген алаңды қамтитын кешенді механикаландыру
сызбасы үлгі сызба ретінде ұсынылады. Нөмірлеу кезінде контейнерді орнату
үшін әрбір орынға көлденең және бойлық қатарлардың нөмірінен тұратын өз
нөмірі беріледі. Төрттағанды кран жұмыс жүргізетін контейнер алаңындағы
әрбір көлденең қатардың нөмірі түйіспелі желінің тіреулері арасына керілген
сым арқандағы арнайы кестешеде көрсетіледі, ал арқалы кран жұмыс істейтін
алаңдағы қатардың нөмірі осы кранның эстакадасында жазылады. Бойлық
қатардың нөмірі кранның фермасында көрсетіледі.
Контейнерлерге қатысты бүкіл тиеу-түсіру операцияларын (тиеу, түсіру,
сорттау) контейнер алаңындағы жүкті қабылдап-тапсырушы қызметкердің
басшылығымен кран бригадасы атқарады.
Жүктелген және бос контейнерді тиеу және түсіру операцияларына және
оларды алаңда орналастыру ісіне басшылық ететін жүкті қабылдап-тапсырушы
қызметкердің тиеп-түсірілетін әрбір контейнерлер тобына және әрбір кранға
қатысты жұмыс жоспары болуға тиісті.
Контейнерлерді тиеу, түсіру, сорттау кезінде кранның механизмдері
өзара үйлесімді жұмыс істейді. Контейнерлерді тиеп-түсіру жұмысын вагон-
автомобиль, автомобиль-вагон төте нұсқасы бойынша дәлме-дәл орындау керек.
Контейнерлерді вагондар мен автомобильдерден түсіру операциясын оларды
вагондар мен автомобильдерге тиеу операциясымен (қосарланған операция)
кезектестіріп отыру арқылы кранның бос жүрісі азайтылады.
Алаңның сыйымдылығы жеткіліксіз болатын жағдайда бір жерден екінші
жерге берілуге тиісті контейнерлерді алғашқы рейсте кранмен бір кран жұмыс
істеп жатқан жерден келесі жерге ауыстырып, тиісті алаңдарға немесе
вагондарға орналастырады. Кранның екінші рейсі кезінде транзиттік
контейнерлерді кері бағытта жылжытып, оларды алаңға немесе вагондарға
орналастырады. Бұдан кейінгі рейстер сорттаудың соңына дейін қайталанады.
Контейнер пунктінде бірнеше алаң болатын жағдайда тиісті бағыттардың
транзиттік контейнерлері бір алаңнан екіншісіне автомобильдермен
тасымалданады.
Контейнерлерді ЦНИИ-ХИИТ автостропымен және байланыс аппаратурасымен
жабдықталған төрттағанды кранмен тиеп-түсіру жұмысы былайша
ұйымдастырылады. Жүкті қабылдап-тапсырушы қызметкердің радио немесе
индукциялық байланыс (Строп жүйесі) арқылы берілетін нұсқауларына сәйкес
кран машинисі контейнерлерге сым арқанды іледі де, оларды көтеріп, алаңдағы
көрсетілген орынға немесе автомобильдің шанағына қояды.
Контейнерлерді вагоннан алаңға түсіруді кран машинисі контейнердің
инвентарлық нөмірін сырттай көзбен қарап, оны және контейнердің орнын жүкті
қабылдап-тапсырушыға байланыс арқылы дауыспен хабарлайды. Осыдан кейін бұл
мәліметтер келген тиісті контейнердің қағазына түсіріледі.
Контейнерлерді автомобильден түсіруде кран машинисі жүкті қабылдап-
тапсырушыға осындай мазмұндағы мәліметтерді осындай әдіспен хабарлайды, ол
бұл мәліметтерді жөнелтілетін тиісті контейнердің қағазына түсіреді.
Алаңдағы контейнерлерді автомобильдерге тиеуде жүкті қабылдап-
тапсырушы олардың қағаздарындағы деректерді пайдаланып, кран машинисіне
контейнер алынатын орынды және оның инвентарлық нөмірін хабарлайды. Кран
машинисі контейнердің жүкті қабылдап-тапсырушы атаған нөмірін нақты
нөмірмен салыстырып тексереді.
Крандар мен алаңдар крандардың орналасу қалпын бірегейлендіру
құрылғыларымен жабдықталатын жағдайда байланыс арқылы дауыспен контейнердің
инвентарлық нөмірі ғана беріледі, ал оның тұрған орны кран машинисінің
кабинасындағы табло мен жүкті қабылдап-тапсырушының таблосында сол сәтте
жарқырап көрінеді.
ЦНИИ-ХИИТ автостроптарымен жабдықталмаған крандардың жұмыс істеуі
кезінде бригаданың құрамына міндетті түрде контейнерлер стропальщигі
кіреді. Ол электрлі төрттағанды кранның өтпелі алаңы арқылы жайдақ немесе
ашық вагондағы контейнерлерге өтеді. Ол жоспардағы контейнерге сым арқанды
түсіруге белгі береді, оны контейнердің төрт рымасына іледі. Осыдан кейін
стропальщик қауіпсіз аймаққа өтеді де, кран машинисі оның белгісі бойынша
контейнерді 0,2-0,3 м биіктікке көтеріп, арқанның сенімді ілінгеніне көз
жеткізген соң контейнерді белгіленген орнына көрініп тұрған заттардан
кемінде 0,9 м биіктікте орналастырады. Соңғы екі контейнерді түсіруде ол
әрбір жолы контейнерден немесе ашық вагоннан түсіп тұруы тиіс.
Стропальщик кранның өтпелі алаңына өтуі үшін көтеру арқандары әлсіз
кранның екі рет жылжуына, сондай-ақ контейнерлерді бекіту-босату үшін
краннан контейнерлердің төбесіне өтуде стропальщиктер жұмысының
қауіпсіздігін қамтамасыз ету мақсатында крандарды бұрылмалы алаңдармен және
өтпелі көпіршелермен жабдықтауға рұқсат етіледі.
Ірі контейнерлер пункттерінде контейнерлермен жұмыс жүргізу
технологиясын жетілдіру байланыс жүйесін, мысалы, Строп жүйесін қолдануды
және автоматты басқару жүйесін ендіре отырып, өндірістік операцияларды
автоматтандыруды көздейді. Автоматты басқару жүйесі жағдайында конвейер
пункті былайша жұмыс істейді.
Контейнерлер тиелген вагондардың стансаға келуі туралы пойыздың
анықтама қағазынан берілген хабар СТО-дан контейнерлік пункті орнатылған
электронды есептеу машинасына келеді. Тасымалдау құжаттары тауар кеңсесіне
түскен соң тауар кассирі оларды пайдаланып, енгізілген ақпараттардың
дұрыстығын тексереді және оны мынадай жаңа реквизиттермен толықтырады:
жүктің тегі мен салмағы;
жүкті қабылдаушы мен жөнелтушінің атауы (коды);
жөнелту стансасы;
баратын стансасы (транзиттік контейнерлер үшін).
Осыдан бір мезгілде сорттау паркінің жолында контейнерлер тиелген
вагондардың жиналуына қарай оларды контейнерлердің вагонда орналасу ретін
көрсете отырып, жазып алады. Бұл ақпарат та СТО дисплейінен контейнер
пунктінде орнатылған электронды есептеу машинасына енгізіледі. Контейнерлер
тиелген вагондар алаңға берілген соң жүкті қабылдап-тапсырушы аға қызметкер
вагондардың нөмірін жазып, олардың контейнер алаңындағы орнын көрсетеді.
Контейнерлер алаңында тұрған жүктер мен контейнерлердің жоспар бойынша
келуі мен кетуін ескере отырып, вагондар мен контейнерлер туралы СТО-ның
алдын ала беретін ақпараттары негізінде электронды есептеу машинасы
комплект түзу жоспарын жасайды, онда крандардың жиынтық жүрісі барынша
азайтылады.
Крандардың вагондармен және автомобильдермен атқаратын жұмысын жедел
жоспарлауда төте нұсқа (вагон-автомобиль және автомобиль-вагон) бойынша көп
тиеу-түсіру жұмысын атқару, сондай-ақ кранның жұмыс істеу уақытын барынша
шектеу, демек, вагондар мен автомобильдердің бос тұрып қалуын мүмкіндігінше
азайту көзделеді.
Электрондық есептеу машинасының бұйрығы кран машинистерінің таблосына
және бақылауға алыну үшін жүкті қабылдап-тапсырушының дисплейіне беріледі.
Кран машинисі тиеу-түсіру операцияларын жүргізеді.
Контейнерлерді пункттен әкетуде де олардың нөмірлері аумақтан
шығаберісте орнатылған дисплейден электронды есептеу машинасына енгізіледі.
Барлық операторлардың электронды есептеу машинасымен істейтін жұмысы диалог
режимінде жүргізіледі.
Ірі тоннажды контейнерлер үшін негізінен алғанда мынадай екі үлгі
сызба бар:
1-сызба. Екі теміржолды және автомобиль жолы сыртта орналасқан ашық
қойма (2.4-сурет). птәу жағдайында 20 вагтәулікке дейін пайдаланылады. Жүк
көтерімділігі 20 т-ға дейін жететін және аралығы м КК-20 төрттағанды кран
ұсынылады. Жүкті іліп алатын тетігі тұтас құрылымды спредер.
Сурет 2.4 Ірі тоннажды контейнерлер алаңы
Егер тәулігіне 20 вагоннан артық болса, онда жүк операцияларын
Kalmar, Boss және 7806 үлгісіндегі автотиегіштермен атқару ұсынылады;
2-сызба. Орташа тоннажды контейнерлерге арналған арқалы краны бар №5
сызбадағы секілді қоймасы – ашық. Бұл тәулігіне 30 вагоннан асатын жағдайда
пайдаланылады. Тиеу-түсіру машинасы – жүк көтерімділігі 20 т және аралығы
және м арқалы кран. Жүкті іліп алатын тетігі – тұтас құрылымды спредер.
Үлгі сызбаға жатпайтын тиеу-түсіру машиналарында жүкті іліп алатын
тетігі болады.
Ірі тоннажды контейнерлердің тиеп-түсіру жұмыстарын орындау
технологиясы
Ірі тоннажды контейнерлермен жұмыс жүргізу технологиясы негізінен
орташа тоннажды контейнерлермен жұмыс жүргізу технологиясына ұқсайды.
Ерекшелігі тек мынада.
Спредер болмайтын жағдайда ірі тоннажды контейнерлерді тиеу-түсіру,
өңдеу жұмыстарын құрамында кран машинисі, кешенді бригаданың бір немесе екі
жұмысшысы бар бригада атқарады. Жұмысшылар сым арқанды бекітіп-босатумен
қатар, контейнер орналастырылатын орынды дайындау, кездейсоқ заттарды
жинау, әдеттегі платформалардан контейнерлерді түсіруде қосымша
бекіткіштерді алып тастау секілді операцияларды жүргізеді.Спредермен жұмыс
істеу кезінде кран машинисі кезекті контейнерге спредерді береді,
фитингілерге дәлме-дәл туралаған соң оны тығыз орныққанға дейін түсіреді,
жұдырықшалары бар цапфалардың 90о-қа бұрылатын механизмін қосады да,
контейнерді іліп алады. Спредердің белгі беру жүйесінен (кран машинисінің
кабинасындағы пульттің шамы жанады) немесе кранның кешенді бригадасының
жұмысшыларынан іліп алу операциясының дұрыс орындалғаны жөнінде белгі алған
соң кран машинисі контейнерді көтеріп, оны жолында кездескен заттардан
кемінде 0,5 м биіктікке көтере келе, белгіленген орнына қояды. Контейнерді
орнына қояр алдында кран машинисі оны алаң жамылғысынан немесе контейнердің
төбесінен 0,2-0,3 м қашықтыққа дейін төмендетеді де, одан соң қажетті
қалыпқа бұрып, түсіреді. Контейнер барлық бұрыштық фитингілерге
тірелетіндей болып орналастырылуы тиіс.
Контейнерлер жиналатын алаң ала-құла бояулармен белгіленуі тиіс.
Контейнерлер алаңда биіктігі бойынша екі қабат болып орналастырылуы мүмкін.
Контейнерлерді екі қабат етіп жинауда оларды көзбен шолуға қолайлылығы және
үстіңгі қабат жөнелтілгенге дейін төменгі контейнерлерді жөнелту үшін
олардың орындарын ауыстыру қажеттігі тумауы ескерілуі тиіс.
Кран машинисі контейнерлерді ҚТЖ бекіткен сызбаларға сәйкес
орналастырады.
Әдеттегі темір жол платформаларында ірі тоннажды контейнерлерді
жүктерді тиеу мен бекітудің техникалық жағдайына сәйкес өндірістік телімнің
қызметкерлері бекітеді.
Ірі тоннажды контейнерлермен жүргізілетін операциялар барысында оларды
автомобильдердің кабиналары үстімен алып жүруге жол берілмейді,
автомобильге тиеу кезінде оның кабинасында адамдар болмауы тиіс.
2.3 Контейнер алаңдарының мамандануы және оның жұмыс технологиясына әсері
Егер олардың саны бірнешеу болса, контейнер алаңдары маманданады.
Тиелген, бос, жергілікті және транзиттік контейнерлердің болуына қарай
алаңдағы контейнер орындары да маманданады.
А учаскесі осында келген (түсірілетін), темір жолмен жөнелтілуге
тиісті контейнерлерді орналастыруға арналған және темір жолға жақын
орналасады. В учаскесі темір жолмен жеткізілген, түсірілген және автомобиль
жолымен жөнелтілуге тиісті контейнерлерді орналастыруға арналған және
автомобиль жолына жақын орналасады.
Сурет 2.5 Орташа тоннажды контейнерлер алаңы
Өз кезегінде А учаскесі бірнеше секторларға бөлінеді. Алаңға көлденең
орналасқан екі қатар контейнерлер орнын сектор деп атайды. Секторларға
реттік нөмірлер беріледі, олар вагондар баратын белгілі бір стансаларға сай
келеді. Мысалы, №1 сектор Петропавл стансасына, №2 сектор Көкшетауға және
т.с.с. сай келеді. Контейнер ағындары көп болмайтын жағдайда бұл секторлар
бағыттар бойынша немесе вагондар жиынтығы (вагондар жиынтығы 10 вагоннан
тұрады) бойынша біріктіріледі.
В учаскесі ірі контейнерлер тұтынушыларды (ірі кәсіпорындарды) ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе 2
1 Контейнерлер туралы жалпы ұғымдар 6
1.1 Контейнерлерді тиеу, түсіру және сұрыптау технологиясы 9
1.2 Контейнерді тиеп-түсіру құрылғылары 10
1.3 Контейнер пункттері және контейнерлермен жұмыс істеу технологиясы 13
1.4 Контейнерлерді жөнелту операциялары 15
2 Контейнерлерді тиеу-түсіру жұмыстарының кешендік механизациясы мен
автоматизациясы 16
2.1 Контейнерлер паркінің сипаттамасы және мамандандырылған контейнерлер
16
2.2 Орташа және ірі тоннажды контейнерлермен жұмыс жүргізудің
технологиялық үлгі сызбасы 20
2.3 Контейнер алаңдарының мамандануы және оның жұмыс технологиясына әсері
31
2.4 Контейнерлерді тиеу-түсіру жұмыстарын механикаландырудың перспективті
бағыттары 33
2.5 Көлік құралдарына контейнерді бекіту 34
2.6 Жүктi контейнерге тиеуге және орналастыруға қойылатын талаптар 35
2.7 Контейнер шаруашылығы. Техникалық жағдайларының сипаттамасы 41
3 Экономикалық бөлім 46
4 Еңбекті қорғау 63
Қорытынды 65
Қолданылған әдебиеттердің тізімі 67
Кіріспе
Тасымалдауды контейнерлеу жүктерді тиеп-түсіру және қойма жұмыстарын
комплексті механизациялау үшін, жүктерді тұтынушыға артық ыдыссыз немесе
жеңіл ыдыста апару, едәуір үнемді жүйемен жоғары сақтау жағдайларында
тапсыру үшін қолайлы жағдайлар туғызады.
1971-1989 жж. контейнерлі тасымалдаулар аса үлкен қарқынмен дамыды.
Контейнерлі тасымалдардың көлемінің өсуі әдейі мамандандырылған контейнерлі
темір жол платформаларын, автопоездар, крандарды қолдану мен контейнерлік
пункттердің жетілген жүйесін құру арқылы жүзеге асты.
Меншік мамандандырылған контейнерлер паркын құруда және соларға
өнеркәсіп жүктерін жеткізуде аса жоғары жетістіктерге түсті металлургия,
геология, құрылыс материалдары өндірістері жетті. Және де кірпіштерді,
орман материалдарын, металлдарды пакеттеу бойынша үлкен жұмыстар істелді.
Шекара станцияларында жүк тиелетін контейнерлер пункттерін құру ТМД
елдері территориясы арқылы өтетін транзиттік контейнерлі тасымалдарды
дамытуды қамтамасыз етті. Аса үлкен контейнерлер ТМД елдерінің және шет
елдер порттары арасында теңіз транспортымен тасымалданады. Бұл мақсаттар
үшін ірі контейнерлі терминалдар мен мамандандырылған флот құрылды. Жапон,
Европа, Шығыс елдерін бір-бірімен қосатын Транссібір және Транскавказ
халықаралық контейнерлі бағыттар құрылды. Транзитті тасымалдар көлемі
жылына 1 млн.т құрайды.
Контейнерлі тасымалдардың жалпы көлемінің 88%-і транспорттың жеке
түрлеріне жататын жалпы қолданудағы контейнерлер арқылы, ал 12 %-і –
қожайындары өндірістік өнеркәсіптер болатын мамандандырылған контейнерлер
арқылы жүзеге асады.
Мамандандырылған контейнерлерде жүк тасудың жалпы көлемі ішіндегі
транспорттың жеке түрлерінің меншік салмағын көрсететін деректер №1.2.
кестесінде келтірілген.
1970 жылға дейін орта тоннажды контейнерлер сортты ыстық күйінде
құйылған болаттан іші фанермен көмкеріліп жасалды. Оның есіктері пакетті
жүктерді кіргізуге кедергі болатын жіңішке еді, әрі контейнерге автоматты
түрде орнатуды қамтамасыз ете алмайтын орнату қондырғылары (СТРОПОЛЬ)
болатын. 1970 жылдан кейін жоғарыда айтылған кемшіліктері жоқ бүгілген
профильден және бүрмелі табақтан жасалған жаңа контейнерлер шыға бастады.
Орта тоннажды контейнерлердің жаңа құрылыстары халықаралық СЭВ
стандартына сай, әрі үш қабатты қатарлауға қолайлы жасалынған. Ірі тоннажды
контейнерлер де халықаралық стандартқа сай келеді. Контейнерлі парктердің
сапасы ірі тоннаждық контейнерлердің құрылысының өсуімен түбімен өзгерді.
ТМ паркіндегі контейнерлердің жеке түрлерінің үлесі: ірі тоннаждықтар
– 62%, арасында негізгілері болып табылатын салмағы 5 т брутто болатын
контейнерлер бар ортатоннаждық - 38%.
1990 жылы ірі тоннаждық контейнерлердің паркінің физикалық саны 170
мыңнан асты, ал темір жол көлігіндегі контейнерлер пунктінің саны 1660-ға
жетті.
Ірі тоннажды контейнерлердің құрылысы салдарынан контейнерлер
пунктінің жүйесі қарқынды дамыды. 1990-жылы темір жол көлігінде олардың
саны 218-ге жетті, ал 36-сы жобалау және құрылыс сатысында болды.
Контейнерлермен жұмысты механикаландыру үшін жүк көтеріміділігі 6,3;
20; 32; 24(25); 30,5 және 32 тонна болатын екіконсольды крандар басым
қолданылады.
Ортатоннажды контейнерлерді тасымалдау үшін ескітиптік жартылай
вагондардан қайтадан жабдықталған жартылай вагондар-контейнертасушылар,
және әмбебап платформалар қолданылады, ал ірі тоннажды контейнерлерді
тасымалдау үшін – мамандандырылған ұзынбазды, және қайтадан жабдықталған
және кәдімгі мамандандырылған платформалар қолданылады.
Мамандандырылған контейнерлерде жүк тасудың басым бөлігі түсті
металлургия, құрылыс материалдары мен геология өнеркәсіптеріне тиесілі.
Контейнерлі тасымалды тиімді жүзеге асыру үшін шығару және пайдалану
нүктелерінің арасында жүктерді жылжытуды үдету керек. Әрі контейнерлерді
механизацияланған тиеу-түсіруді жеңілдету керек. Ал тәжірибе жүзінде бұл
шарттардың барлығы сақталмайды, өйткені жүктерді жөнелтуші мен алушы, әр
түрлі көліктердің жұмыстарындағы керекті үйлесімділік жоқ. Осы айтылған
кемшіліктердің салдарынан контейнерлерді, вагондар мен автокөліктерді
қолданудың нашарлауы, тасымалдау ресурстарын жоғалуы, контейнерлаудың
тиімсіздігі байқалды.
Контейнерлі және пакетті тасымалдауды жалпы көлікті басқаруда
келісімді жүйе пайдаланған лайықты. Бұл жүйеге барлық жүкжөнелтуші
өндірістер, тасымалдауға қатысатын барлық көліктер мен жүк алушы қоймалар
кіруі тиіс. Және бұл жүйеге мамандандырылған және әмбебап контейнерлерде,
пакетті жүк тасымалдары кіруі тиіс, өйткені бұл тасымалдар түрлері
біртипті, әрі бір-бірімен байланысты. Қарастырылған тасымалдарды басқару
саласына көлікті-экспедициялық қызметті (КЭҚ) де кіргізу мақсатқа лайықты.
Контейнерлі және пакетті тасымалдауды басқаруды қайта құру халық
шаруашылығында осы мақсаттарды жүзеге асыруға бағытталу керек.
Контейнерлі тасымалдарды кеңейту контейнерлер мен техникалық
құралдарды жеткіліксіз қамдаудың салдарынан тоқталды. Өйткені оларды
тасымалдайтын темір жол және автомобильді көліктермен тиеп-түсіруі
қиындаған. Осыған байланысты контейнерлеуге жарамды өнімдерінің негізгі
номенклатурасына сай контейнерлі тасымалдаудың аяқталуын 2000 жылдан кейін
күтуі мүмкін.
Көлік құралдарының жүк көтеріміділігін көтеру мақсатында үлкен
тоннажды контейнерлердің биіктігі 2438мм-ден 2591 мм-ге дейін жоғарылады.
Қазақстан Республикасының теміржолдағы тариф мәселесін реттеу, күрделі
мәселелер қатарына жатады. Бұл теміржолдың біздің еліміздің
экономикасындағы алатын рөлімен түсіндіріледі.
Теміржол жүк тасымалдар тарифінің ерекшелігі теміржол қалыпты (сенімді
) деңгейін анықтай отырып тек өзін - өзі қаржыландыру жағдайында жұмыс
істеп қоймай, сонымен қатар басқа факторлармен бірге материалдық өндіріс
кәсіпорындары мен салаларына экономикалық жағдайына әсер етеді. Қазақстан
Республикасының үлкендігі, өндірістік күштердің армақ орналасуы және т.б.
осындай факторлар теміржол тарифінің ел экономикасындағы маңызды роль
атқартатынын көрсетеді.
Өндірістіс, басқа халық шаруашылық салаларында бағаның босауы,
теміржол көлігі мемілекеттік қадағалаудың сақталуы теміржол көлігі өте қиын
жағдайға қойды. Материалдық ресурстарды еркін нарықтық бағамен алып, тариф
деңгейінен белгіленген қатаң шектеулерді ұстану оңай емес. Осының барлығы
теміржол тасымалдарының тиімділігін төмендетті. Бюдежеттегі қржы
тапшылығының нәтижесі, жолаушылар тасымалындағы шығындардың тұрақты өсуі
жүк тасымалдары есебінен жабылады.
Қазіргі таңда Қазақстанда теміржол көлігі жүк тасымалдар тарифі үшке
жіктеледі: ішкі (республика аумағындағы қатынастар); мемілекетаралық
(шығару және кіргізу, яғни импорт – экспорт) және халықаралық (транзитті).
1 Контейнерлер туралы жалпы ұғымдар
Көлік жабдығының ішкі көлемі 1 м3-ден кем болмайтын бірлігі жүк
контейнері деп аталады.
Контейнер (ағылшын тілінде container – тауар салатын ыдыс, сауыт,
жәшік) дегеніміз – бұл тауар салатын көп айналымды көлік тарасы, ол:
жүк орындарын ірілендіруге (арттыруға) және жылжымалы құрамның барлық
түрінің жүктерді сақтап тасымалдауын қамтамасыз етуге;
жүктерді сақтау үшін уақытша қойма ретінде пайдалануға арналған.
Басқаша айтқанда, контейнер дегеніміз – бұл көлік құралының алмалы-салмалы
шанағы.
Пайдаланылуына қарай контейнерлер мынадай екі топқа бөлінеді:
жалпы пайдаланудағы – әмбебап контейнерлер;
арнайы пайдаланудағы – мамандандырылған контейнерлер.
Бұған қоса, арнайы контейнерлер болады. Олар магистральдық көлік
құралдарында пайдаланылмайды, кәсіпорынның (цехтың) ішінде пайдаланылады.
Әмбебап контейнер дегеніміз – бұл бірыңғайландырылған жүк бірлігі. Ол
тараға салынған және жеке-дара жүктерді тасымалдауға арналған. Бұл бірлік
брутто массасы, габариттік өлшемдері, пішіндері, мазмұны, орналасу орны,
сыртындағы жазуы мен кестелері бойынша стандартқа түсірілген. Өзіндік коды
бар мұндай контейнерлердің сыртында оны әр түрлі көлік құралдарына орнатуға
және жабық вагондарда тасымалданатын жүктердің барлығын тиеу-түсіру
жұмыстарын механикаландыруға арналған арнайы тетіктер болады. Мұндай
контейнерлермен полиграфия бұйымдарын, галантерея тауарларын, трикотаж,
киім, аяқ киім, радио тауарлары, теледидар, мата, қосалқы бөлшектер, металл
бұйымдары, азаматтардың үй бұйымдары және т.с.с. тасымалданады.
Контейнерлермен тасымалдауға ұсынылатын жүк орындарының массасы 120
килограмнан аспауы тиіс. Азаматтардың үй бұйымдары массасы мен орындарына
шек қойылмастан қабылданады.
Контейнерлерге жүк тиеп, түсіруді жөнелтушілер мен қабылдаушылар
атқарады. Контейнерлерді вагондар мен автомобильдерге тиеу және олардан
стансалардағы жалпы жұрт пайдаланатын орындарға түсіру – темір жолдың
міндеті. Жалпы жұрт пайдаланбайтын орындарда бұл операцияларды жүктерді
жөнелтушілер мен қабылдаушылар атқарады.
Жүкті жөнелтуші әрбір жүк тиелген контейнерге жеке жүк қағазын
толтырады. Темір жол жүк тиеу үшін ақаусыз, осы жүкті тасымалдауға жарамды,
бұрын тасымалданған жүктің қалдықтары мен қоқыстардан тазартылған
контейнерлерді ұсынуға міндетті. Коммерциялық тұрғыдан қарағанда
контейнерлердің осы жүкті тасымалдауға жарамдылығын жүкті жөнелтуші
анықтайды. Олардан тасымалдау барысында жүктердің сақталуына әсер ететін
әлде бір ақаусыздық байқалса, жөнелтуші жүк тиеуден бас тартуға міндетті.
Жүктерді тасымалдау кезінде контейнердің ішінде қозғала алмайтындай,
ал табанына түсетін салмақ пен қабырғаларына түсетін қысым біркелкі
болатындай етіп орналастырады. Контейнердің есіктері еркін ашылып-жабылуы
үшін олар мен жүктердің арасында бос кеңістік (30-50 мм) қалдыру қажет.
Жүктерді немесе тетіктерді орнықтыру үшін оларды контейнердің
қабырғаларына, еденіне және төбесіне шегелеуге немесе қапсырмамен бекітуге
тыйым салынады.
Жүк жөнелтетін адам контейнерді белгіленген техникалық нормадан
төмендетпей толтыруға міндетті. Жүк тиеудің техникалық нормасы көзделмеген
жүктерді немесе техникалық нормалары әр түрлі жүктерді тасымалдауда
контейнерді толық сыйымдылығына дейін толтырады, бірақ ол оның жүк
көтерімділігінен аспауы тиіс. Егер бұл айрықша шарттарда көзделмесе, станса
бастығының техникалық нормаға, толық сыйымдылыққа немесе жүк көтерімділікке
дейін толтырылмаған контейнерлерді қабылдаудан бас тартуға құқығы бар.
Жүк жөнелтуші адам жүк тиелген контейнерді жабуға, құлпының тұтқасын
сыммен бекітіп, оған пломба салуға міндетті. Жүк жөнелтушінің пломбасы
салынған контейнерді жол қызметкері сырттай қарап, тасымалдауға қабылдайды.
Мамандандырылған контейнерлер дегеніміз – бұл көлік жабдықтарының
бірыңғайландырылған бірлігі. Олар белгілі бір жүктерді (сұйық, үйінді,
қауіпті, тез бұзылатын және басқа) әлденеше рет тасымалдауға арналған. Олар
өлшемдері мен ең жоғары бруттолық салмағы бойынша стандартты құрылым болып
табылады, сыртында мемлекеттік стандартқа (ірі тоннажды – ГОСТ 25290-82,
орташа тоннажды – 22377-77) немесе басқа да техникалық нормативтік
құжаттарға сәйкес белгілері мен жазулары болады.
Әмбебап контейнерлер көлік ұйымдарында болады, олар 100 %-дық бос
жүріс жасамайды немесе аз ғана жүріс жасайды, ал мамандандырылған
контейнерлер кәсіпорындарға (жүкті жөнелтушілер мен қабылдаушыларға)
тиесілі болатындықтан, арнайы табандықтар секілді 100 % бос жүріс жасайды,
бұл олардың ірі кемшілігі болып есептеледі.
1.1 Контейнерлерді тиеу, түсіру және сұрыптау технологиясы
Жергілікті контейнерлерді тиеу-түсіру тура вариантпен орындалады:
вагон-автомабиль, автомабиль-вагон, бұлар болмаған жағдайда алаңға
контейнер құрастырылады .
Кран операцияларының бос жүрісін қысқарту үшін контейнерлерді вагоннан
автомабильге түсіру және тиеу операциялары алмасып отырады.
Кран крюкін түсіру және көтеру биіктігін азайту үшін, вагондарды тиеу
және түсірудің қосақталған операциялары жергілікті контейнерлермен мынандай
бірізділікпен іске асады: вагоннан кезекпен аралас орналасқан екі
контейнерлерді шығарады, одан соң контейнерді көтеріп қапталынан екінші
қатарына қояды(контейнералаңынан санағанда) вагоннан 1-ші қатарда
қапталынан екінші тұрған контейнерлерді түсіреді. Алаңнан көтеріп,
контейнер бірінші қатарға қояды.
Контейнер пунктіне тиелген вагон келген соң жергілікті және транзиттік
контейнерлерді әр вагон басынан бөлшектен түсіреді. Одан соң транзиттік
контейнерлерді вагоннан вагонға ауыстырады. Одан соң қалған тоқтамаған
транзиттік контейнерлерді алаңда тұрған контейнерлерді толықтырады.
Жүк операциясын орындау үшін кран төмендегідей жұмыс атқарады:
- контейнерлерді реттеу;
- контейнерлерді көтеру;
- арбаларды алмастыру;
- кранды алмастыру;
- контейнерлерді түсіру;
- контейнерлерді жіберу;
- автостропты көтеру;
- кранды алмастыру;
- арбаны ауыстырып қою;
- автостропты түсіру.
1.2 Контейнерді тиеп-түсіру құрылғылары
Контейнер ағымының дұрыс уақытылы жұмыс жасауы оның тие-ліп-
түсірілуіне де тура байланысты. Контейнерлерді тиеп-түсіру үшін негізінен
көпірлік және тағандық крандар қолданылады. Оның ішінде контейнерлерді тиеп-
түсіру үшін көбінесе тағандық кран қолданылады. Құрлысының принцпіне және
жұмысының мінездемесі бойынша көпір-лік кранға өте ұқсас. Тағандық
крандардың көпірі ерекше белдеме ті-реуде орналасқан және ашық қойманың
алаңын, темір жолдары және авто көлік жолдарын жауып тұрады, ал жұмыс
технологиясы көпірлік кранмен бірдей. Орта тонналы контейнерлерді көбінесе
КК-5 кранымен жұмыс жасайды. Оның жүк көтерімділігі 5т. ұзындығы 16м ал
жоғары жұмыс кестесіне (ПВ 40%) есептелген. Ол арнайы және әмбебап, сал-
мағы 3 және 5т контейнерлерге арналған. Оның жұмыс көрсеткіш сал-мағы 3т
кантейнерлерді жартылай вагоннан алаңға түсіру уақыты – 89 сек, алаңнан
автокөлікке тиеу уақыты - 85 сек.
Контейнер пунктерінің жұмыс технологиясымен техникалық жабдықталуы.
Ал контейнерлерді контейнер пунктінде өңдейді (тиеу, түсіру, сұрып-
тау, сақтау, кіргізу, шығару, топтастыру, техникалық тексеру, ағынды
жөндеу, құжаттарын толтыру т.б.). жұмыс түріне қарай контейнер пунктері 3
түрге бөлінеді: жүктік, сұрыптау, аралас. Жүк пунктері тек қана жергілікті
контей-нерді өңдейді; сұрыптау – тек транзитті контейнерлерді өңдейді;
аралас – жергілікті және транцитті контейнерлерді өңдейді.
Контейнерлік пункті, игеру оның жұмыс көлемі 1 класстағы стансадан кем
емес, демек 25 – 60 балл болған кезде ғана ақталады. Есептеулер көрсет-
кендей жергілікті және транзитті контейнерлерді тиеу тәулігіне орта есеппен
1000 және одан көп шартты контейнерлерді құрау қажет (жергілікті - 70%,
транзитті - 30%). Көліктік тарамда екі арнайы контейнерлік пункті жасаған
жөн, егер оның сұрыптау көлемі, транзиттік – 300 конт тәулік, ал
жергілікті 300, 234 конт тәулік болса. Тиеп – түсіру жолдарының саны,
алаңдарының өлшемі, олардың ұзындығы және ені, олардың жұмыс көлеміне,
операциялар-дың мінездемесіне және механизмнің құрылғыларына байланысты
болады. Контейнер өңдеу қабілеті екі элемент бойынша анықталады: контейнер
ала-ңының сыйымдылығы және тиеп-түсіру жұмыстарының механизация құрыл-
ғыларымен.
Контейнер пункт жұмысының технологиялық үрдісі келесі операция-лардың
орындалу жері мен ұзақтығын анықтайды. Оның мазмұны өңделетін
контейнерлерге байланысты. Жүк пунктінде технологиялық үрдіс тиеп-түсі-ру,
беру және вагондарды жинау, контейнерлердің келу және кету жұмыста-рын
автокөлікпен жүк иесінің жұмысымен орындалу тәртібін қарастырады. Сұрыптау
паркінің жұмыстарының технологиялық үрдісі – транзиттік контей-нерлердің
сұрыпталуын, ал аралас пункт жергілікті және транзитті контейнерлерді
бірлесіп өңдеуді қарастырады. Технологиялық үрдіс берілген тиеу жос-парын,
контейнерлерді сұрыптау және бағыттау, контейнерлік пунктік өңдеу қабілетін
көтеру, крандар мен автокөліктердің жұмысын, контейнерлі өңдеу уақытын
қысқартуды, вагондар мен автокөліктердің бос тұру уақытын қысқарту қажет.
Контейнерлі пунктер мына контейнерлерді қайта өңдеуден өткізеді, егер:
- темір жолмен келіп, автокөлікпен әкетілсе;
- автокөлікпен кіргізіліп, темір жолмен жіберілсе, бұған транзитті кон-
тейнерлерде жатады;
Жүк тиелетін контейнерлі пунктерінде контейнерлерді құру жоспарын
бекіту бойынша жылжымалы секцияларды қолданған тиімді. Вагондардан
түсірілген контейнерлерді контейнер-орындарындарындағы түсіріліп жатқан
вагондарға жақын орнату керек. Шығарылатын және жіберілетін контейнер-лерді
алаңға неше түрлі тәсілмен орналастыруға болады, қай жерде орналас-қанына
қарамастан бүкіл алаң арқылы жүріп отырады. Мысалы, келген кон-тейнер
вагоннан автокөлікке дейін, жіберілетін контейнер автокөліктен ва-гонға
дейінгі жолды жүріп өтеді. Бос контейнер-орындар алаңда тұрған кон-
тейнерлердің 20% құруы тиіс.
Контейнер ағымының дұрыс уақытылы жұмыс жасауы оның тиеліп-тү-
сірілуіне де тура байланысты. Контейнерлерді тиеп-түсіру үшін негізінен кө-
пірлік және тағандық крандар қолданылады. Оның ішінде контейнерлерді тиеп-
түсіру үшін көбінесе тағандық кран қолданылады. Құрлысының прин-цпіне және
жұмысының мінездемесі бойынша көпірлік кранға өте ұқсас. Тағандық
крандардың көпірі ерекше белдеме тіреуде орналасқан және ашық қойманың
алаңын, темір жолдары және авто көлік жолдарын жауып тұрады, ал жұмыс
технологиясы көпірлік кранмен бірдей.
Темір жол стансаларында, өнеркәсіп кәсіпорындарының қоймаларында,
порттардың сыртқы қоймаларында ірі тонналы контейнерлерді тиеуге
машиналардың әр түрін қолдануға болады, соның ішінде үлкен көлемді крандар,
портты штабельді- жүктеуші немесе артқы жә-не жанама автотиеуші. Осы
крандардың көмегімен 10, 20 және 30 тон-налы немесе екі 10 тонналы немесе
екі 20 тонналы контейнерлерге тиеуге болады. Ірі тонналы контейнер-лер
әмбебап платформалармен, әмбебап платформалардан арнайы платфор-малар
жасалған ұзындығы – 18,4 м, ені – 2,87 м, ал жүк көтерімділігі – 64 тонна
болатын арнайы платформалармен немесе ұзынбазалы контейнер тасы-малдайтын
платформалармен тасымалданады.
1.3 Контейнер пункттері және контейнерлермен жұмыс істеу технологиясы
Контейнер пункті (КП) – бұл станса аумағының контейнерлер тиелетін,
түсірілетін, сортталатын, сақталатын, әкелінетін, әкетілетін, жинақталатын,
техникалық байқау мен күнделікті жөндеу жүргізілетін бір бөлігі. Мұнда
сондай-ақ жүк тасымалдау және көлік-экспедиция құжаттары толтырылады, жүк
қабылдаушыларға контейнерлердің келуі туралы ақпарат беріледі,
контейнерлерге қатысты басқа да операциялар жүргізіледі.
Контейнер пункттері – жүк тиеу, жүк тиеу-сорттау және сорттау пункті
болып бөлінуі мүмкін. Жүк тиеу контейнер пунктінде жергілікті
контейнерлерді тиеп-түсіреді, жүк тиеу-сорттау пунктінде жергілікті және
транзиттік контейнерлерді тиеп-түсіреді, ал сорттау пунктінде – транзиттік
контейнерлерді сорттайды. Тиелетін жергілікті контейнерлердің саны
тәулігіне 300-ден аспайтын болса, жүк стансасында контейнерлерге жүк тиеу
пункті ұйымдастырылады.
Сурет 1.1 Орташа тоннажды контейнерлер алаңы
Тәулігіне 300 және одан астам транзиттік контейнерлер сортталатын
жағдайда сорттау стансасында сорттау контейнер пункті құрылады. КП өтпелі
және тұйық үлгіде болуы мүмкін. КП өтпелі үлгіде болса, тиеу-түсіру жолдары
негізгі станса жолдарына параллель немесе бірізді орналасады, ал тұйық
үлгіде болса – оларға параллель салынады. КП-ның бір немесе бірнеше
контейнер алаңы болуы мүмкін, олар тиеу-түсіру және кран жолдарын,
контейнерлерді қысқа уақытқа сақталатын алаңын, контейнерлер тиеу-түсіру
машиналарын, автомобиль жолдарын қамтиды.
Әмбебап контейнерлерге контейнер пункттері мен контейнерлер
алаңдарында қызмет көрсетіледі. Орташа тоннажды контейнерлерге арналған
контейнерлер алаңының сызбасы 3.7-суретте көрсетілген.
Мұнда алаңдағы контейнерлерді олардың арасында ұзындығы бойынша
кемінде 100 мм, ені бойынша – 150–160 мм саңылау қалатындай етіп
орналастырады. Әрбір 12,2 м сайын ені 1,0 м болатын көлденең өткел, ал
әрбір 100 м сайын – 4 м-ге тең өрт қауіпсіздігі алаңы жасалады.
Контейнерлер пункті (КП) контейнердің түріне қарай былайша жіктеледі:
орташа тоннажды контейнерлермен жұмыс істейтін КП – брутто салмағы 3
және 5 т УУК-3 және УУК-5. Олардың тиеу-түсіру машиналары – КК-6 және КДКК-
10;
ірі тоннажды контейнерлермен жұмыс істейтін КП – брутто салмағы
тиісінше 10, 20, және 30 т УУК-10, УУК-20, УУК-24, УУК-30. Бұлардың тиеу-
түсіру машиналары басқа – КК-20, КК-32 және т.б. Ірі тоннажды
контейнерлерге арналған КП ірі өнеркәсіп және әкімшілік орталықтарында
орнатылады. Ірі тоннажды контейнерлер осындай орталықтардың арасында
пайдаланылса, орташа тоннажды контейнерлер автокрандары бар елді мекендерге
дейін пайдаланылады.
Мамандандырылған контейнерлер пункті жоғары механикаландырылған
қоймалардың бір түрі болып есептеледі. Аралығы 25 м, жүк көтерімділігі
20–40 тс екі консольді төрттағанды крандар оларға арналған тиеу-түсіру
машиналарының негізгі түрлері болып табылады. Жұмыс көлемі көп болатын
жағдайда (әсіресе ірі порттарда) оларды контейнер терминалдары деп атайды
(terminal – амер. вокзал, terminus – брит. ақырғы станса). Бұрын теңіз
порттарын терминал деп атаса, қазір – теміржол стансаларын да осылай
атайтын болды.
Тәуліктік жүк ағындарына қарай КП тасымалданатын жүктердің көлемі
бойынша былайша бөлінеді:
шағын КП – nтәу 5 ваг тәу;
орташа КП – 5 nтәу 20 ваг тәу;
ірі КП – nтәу 20 вагтәу.
Атқаратын жүк операцияларының түріне қарай КП тағы үш түрге бөлінеді:
жүк (тиеу және түсіру) КП-сы – жергілікті контейнерлермен ғана жұмыс
жүргізіледі (бүкіл жүргізілетін операциялардың 40 %-ы);
жүк сорттау (аралас) КП-сы – жергілікті, сондай-ақ транзиттік
контейнерлер тиеледі, түсіріледі, сортталады (жүргізілетін операциялардың
50 %-ы);
сорттау КП-сы – транзиттік контейнерлер сортталады (бүкіл
жүргізілетін операциялардың 10 %-ы).
Контейнер пункті өз жұмысын үлгі технологиялық сызбасына сәйкес қолда
бар нормативтік құжаттар бойынша ұйымдастырады. Үлгі технологиялық
сызбаларды Көлік және коммуникациялар министрлігі (ККМ) жасайды. Шағын
пункттерге арналған технологиялық үрдісті станса бастығы бекітеді. Орташа
жүк көлемді пункттерге арналған технологиялық үрдісті бөлімше бастығы, ал
ірі жүк көлемді пункттерде – жол бастығы бекітеді. Бұл сызбалар ұсынылатын
үлгі сызбалар болып табылады, ал іс жүзінде басқа да сызбалар қолданылады.
Өзге де тиеп-түсіру машиналары (ЭП, АП, автокрандар және т.б.) пайдаланылуы
мүмкін.
1.4 Контейнерлерді жөнелту операциялары
Вагонға контейнерлерді тиеу алдындағы қабылдаушы-тапсырушы орташа
тоннажды және ірі тоннажды контейнерлерді топтамалаудан кейін вагонның
жалпы мен коммерциялық жағдайын тексереді. Топтамалау тізімі бойынша және
контейнерлерді кіргізу жоспарына қарай қабылдаушы-тапсырушы жүкті вагонға
тиеуге екі дана етіп жоспар – жүк құжат толтырады. Онда вагондарды
тағайындау стансасы, контейнерлердің инвентарлық нөмірі және алаңдағы
контейнерлер орнының координаты көрсетіледі.
Жүк-құжат – жоспардың бір данасы кран-машинистке, екіншісі – контейнер
жөнелту бойынша қабылдау-тапсырушыға тапсырылады. Осы бойынша машинист
контейнерлерге жүкті тиеуді іске асырады.
Контейнерларді вагонға тиеу аяқталып, тексеру жұмысы аяқталған соң,
вагонға бормен белгі қояды. Жөнелтуге жіберілген контейнерлер туралы
мәліметті Жүк жөнелту кітабына (ФГУ-34): жүкті қабылдаушының аты-жөні,
тағайындау стансасы, контейнер көмірі, жүктің аты, салмағы, вагон көмірі,
тиеу уақыты, жүк құжаттың, пломбының көмірі жазылады.
2 Контейнерлерді тиеу-түсіру жұмыстарының кешендік механизациясы мен
автоматизациясы
2.1 Контейнерлер паркінің сипаттамасы және мамандандырылған контейнерлер
Брутто салмағына қарай әмбебеп контейнерлер былайша бөлінеді:
шағын тоннажды контейнерлер – брутто салмағы 0,625-1,25 т АУК (ӘАК –
әмбебап автомобильдік контейнерлер);
брутто салмағы 2,5 т-дан астам, бірақ 10 т-дан кем орташа тоннажды
контейнерлер. Олардың маркалары: УУК-3 (БӘК-3 – бірыңғайландырылған әмбебап
контейнерлер), УУК-5 және УУКП-6.3. Бұл контейнерлерге тиелетін жүктің бір
орнының салмағы 1000 кг-дан аспауы тиіс;
брутто салмағы 10 т-ға тең және одан асатын ірі тоннажды контейнерлер.
Олардың маркалары: УУК-10, УУК-20, УУК-24, УУК-40 және УУК-60. Бұл
контейнерге тиелетін жүктің бір орнының салмағы 1500 кг-дан аспауы тиіс.
Шағын тоннажды контейнерлер, брутто салмағы 0,625 т, АУК-0,65 маркалы
және брутто салмағы 1,0 т АУК-1,0 маркалы контейнерлерге бөлінеді. Бұл
контейнерлер кәсіпорындарға тиесілі және өлшемдері орташа тоннажды
контейнерлердің өлшемдерінен кем болады. Оларды доңғалақтарының арқасында
жылжыту оңай, бұл олардың артықшылығы болып табылады. Оларды жабық және
пошта вагондарында тасымалдайды. Қазіргі кезде темір жолда кеңінен
пайдаланыла бастады. Шағын бизнестің дамуына байланысты мұндай контейнерлер
шағын тоннажды жүктерді тасымалдауға қолданылады.
Кесте 2.1 Орташа және ірі тоннажды контейнерлердің салмақ және
геометриялық сипаттамалары
Контей-нердіңҰзын-дығыЕні, Биіктігі,Көле-мЖүктің Тары Брутто
түрі , L,м В, м Н, м і, салмағы, салмағы, салмағы,
V,м3 т т т
Орташа
тоннажды:
УУК-3 2100 1325 2400 5,1 2,4 0,542 2,942
УУК-5 2650 2150 2400 10,3 4,0 1,1 5,1
УУКП-6,3 2650 2100 2591 11,3 5,0 1,3 6,3
Ірі тоннажды:
УУК-10
УУК-20 2491 2438 2438 14,8 9,0 1,2 10,2
УУК-24 6058 2438 2438 30,0 18,0 2,1 20,1
УУК-30 6058 2438 2591 32,1 21,8 2,2 24,0
14192 2438 2538 61,3 26,4 3,6 24,0
Орташа тоннажды контейнерлерді көтеретін тетік ретінде негізінен ЦНИИ-
ХИИТ конструкциясының автоматты ілмегі – автостроп пайдаланылуда. Сонымен
қатар, төрт буынды қол ілмегі мен сым арқандар пайдаланылуда.
Ірі тоннажды контейнерлерді көтеретін тетік ретінде негізінен қатаң
құрылымды спредерлер және жылжымалы қамту органдары бар спредерлер, ал іліп
алатын-босататын қондырғы ретінде – контейнерлердің тікбұрышты корпусының
ұшына балқытып бекітілген жоғарғы және төменгі фитингілер пайдаланылуда.
Фитингілердің үш жағында сопақ тесіктері бар, контейнерді іліп алып, босату
үшін жоғарғы фитингілердің жоғарғы сопақ тесіктері пайдаланылады.
Төменгі фитингілердің төменгі тесіктері контейнерлерлерді тіреулерге
орнату үшін пайдаланылады, мұндай тіреулер мамандандырылған платформаның
корпусына қатаң балқытып бекітілген. Контейнер тасығыштың тіркемесінде
фитингілердің төменгі тесіктері контейнерді арнайы құрылымды бекіту
элементтерімен бекітуге арналған.
Контейнерлердің есіктері негізінен олардың бүйір жағына орналасқан.
Контейнерлерді мынадай құралдармен тасымалдайды:
платформа және ашық вагондар (негізінен) – орташа тоннажды
контейнерлер үшін;
платформа, ашық вагондар және мамандандырылған ұзын базалы
платформалар – ірі тоннажды контейнерлер үшін.
Сурет 2.1 контейнер:
1 – сүйретпелі автомобильдер; 2 – тіреулер; 3 – 20 тонналық контейнер
Бұларға қоса, сондай-ақ контрейлерлер бар. Бұл халықаралық
байланыстағы жүктерді тасымалдауға арналып, шассиге орнатылған 20 тонналық
ірі тоннажды контейнер, ол шын мәнінде сүйретпе (тягач) автомобильдердің
арнайы тіркемесі болып табылады (2.1 сурет). Мұндай арнайы тіркемелерді
жылжымалы тіреулердің (тұғырлардың) көмегімен сүйретпе автомобильдерден
ажыратуға болады. Қазіргі уақытта мұндай 20 тонналық контрейлерлер кеңінен
қолданыла бастады.
Сонымен, контейнерлерді құрастыру жоспарына сәйкес іріктелген және
контейнер ағындарын басқару жүйесін анықтайтын негізгі құжат болып
табылатын жиынтық ретінде ашық жылжымалы құраммен тасымалдайды.
2.2 Орташа және ірі тоннажды контейнерлермен жұмыс жүргізудің
технологиялық үлгі сызбасы
Мамандандырылған контейнерлер (МК) тасымалданатын жүктің сипатына
қарай 9 түрге бөлінеді. МК-ның әрбір түрі 300-ден астам атауға жататын
біртекті жүктер тобын тасымалдауға арналған. Мысалы:
МК-1 атмосфералық жауын-шашын мен олардың әсерінен қорғауды қажет
ететін ұнтақ немесе түйіршік түріндегі үйінді (минералдық тыңайтқыштар,
цемент, кальцийлендірілген сода, мырыш тотығы және т.б.) жүктерді;
МК-2 мұз болып қатып қалудан қорғауды қажет ететін, ылғалдылығы
жоғары үйінді (қорғасын, мырыш, мыс кен концентраттары) жүктерді;
МК-3 атмосфералық жауын-шашыннан қорғауды қажет ететін дұрыс
геометриялық пішінді дара (отқа төзімді материалдар, кафель, саз және гипс
тақталары, ферроқорытпалар, магнезит кірпіштері) жүктерді;
МК-4 құю және құйып алу алдында қыздыру үшін арнайы құрылғылар
қолдануды қажет етпейтін сұйық (өнеркәсіп қышқылдары, этил және метил
спирті, органикалық еріткіштер) жүктерді;
МК-5 қыздыру үшін құрылғылар қолдануды қажет ететін орташа тұтқыр
сұйық (жарық беретін және минералдық майлар, кейбір мұнай өнімдері)
жүктерді;
МК-6 ыстық күйінде құйылатын және тіпті 80-1000С температурада қатып,
монолитке айналатын, аса тұтқыр сұйық (парафин, синтетикалық фенол,
күйдіргіш натрий, хлорлы кальций, күкіртті натрий) жүктерді;
МК-7 қоймалжың (майлы лактар, пайдалануға дайын бояулар, күкіртті
бояғыштар) жүктерді;
МК-8 әр түрлі өлшемді құрылыс шыныларын, яғни сынғыш, морт жүктерді;
МК-9 тез бұзылатын жүктерді тасымалдауға арналған.
Қазіргі уақытта МК сусымалы (МК-1 және МК-2) және дара (МК-3) жүктерді
тасымалдауда барынша кең қолданылуда.
МК-лар ашық вагондармен тасымалданады да, жабық вагонмен немесе
контейнерлермен қайтарылады.
МК-2-ның ерекшеліктерін қарастырайық. Олар жұмсақ, герметикалы болып
келеді, атмосфералық жауын-шашыннан қорықпайды, ашық қоймаларда сақталады.
Олардың маркасы ЖК (жұмсақ контейнерлер) деп аталады. Бір жолғы жұмсақ
контейнерлер де болады.
ЖК-ның мынадай түрлері бар: ЖК-0.5, ЖК-1.0, ЖК-1.5, ЖК-3.5, бұлардың
брутто салмағы тиісінше 1,5; 2,0 және 5,0 т. Материалы – резинокорд
(жіптермен күшейтілген резинадан). Кәсіпорындар нақ осындай ЖК-ларды
пайдалануда. Құрылымы жөнінен ЖК үлкен қап (2) секілді, бұрыштарында оны
нығайтуға арналған резина (5), ортасында ЖК-ға жүк толтыруға арналған
икемді шлангі (4) бар (2.3-сурет). Бұрыштарында тиеу кезінде қолданылатын
алмалы-салмалы (қайырмалы) металл өзектер бар. Жүкті түсіру үшін 400 мм
шлангі пайдаланылады, оны жүк тиеу кезінде байлап қояды. ЖК-0.5 және ЖК-1.0-
дің 980 мм, биіктігі тиісінше 800 және 1200 мм. ЖК-1.5 және ЖК-3.5-тің
450 мм, биіктігі тиісінше 1200 және 1400 мм. Бұл контейнерлер жүк
түсіргеннен кейін оңай жиналады.
Сурет 2.2 ВНИИПТ-Маш құрылысының мамандандырылған контейнері:
1 – екі жақтаулы есіктер; 2 – рымылар және фитингілер; 3 –
орталық тағаны бар табандық-пирамида; 4 – қысқыш тақтай; 5 – сым арқан
(тартымдық)
Мұндай МК пайдалануға қолайлы болатындықтан, жүктерді есіктен-
есікке, яғни құрылыс шынысын жасайтын зауыттан құрылысқа (тұтынушыға)
дейін тұтас, әрі сындырмастан жеткізіп беру үшін пайдаланылады. Бұл жерде
оны мұнара кранның көмегімен тұрғызылып жатқан ғимараттың кезкелген
қабатына көтеріп жеткізуге болады. Мұндай МК-ның сызбасы 2.2-суретте
көрсетілген.
Сурет 2.3 Шыны тасымалдайтын мамандандырылған контейнер
Шыны тасымалдауға арналған мамандандырылған контейнердің келесі түрі
2.3-суретте көрсетілген. Витриналық немесе ірі габаритті шыныларды, мысалы,
ені – 240 мм, ұзындығы – 2000 мм және биіктігі ~ 160 мм шыныларды
тасымалдайтын жәшіктер де бар.
Жеке-дара жүктерді пакеттермен тасымалдауда оның тиімділігі артады.
Бірақ контейнермен тасымалдауда оның тиімділігімен қатар, дара жүктер
есіктен-есікке дейін аман-сау жеткізіледі. Бағалы дара жүктерді бүкіл
әлемде нақ осы әдіспен тасымалдайды.
Жеке-дара жүктерді жабық вагондарда тасымалдаумен салыстырғанда
контейнерлермен тасымалдаудың мынадай тиімділік көрсеткіштері бар:
тауар салатын таралар айтарлықтай үнемделеді. Контейнердің өзі көлік
тарасы болып саналатындықтан, жүк жөнелтушіге өз жүгін көлік тарасына
салып, буып-түюдің қажеттігі жоқ. Контейнерде жүктерді жеңілдетілген тарада
немесе қаптамада тасымалдауға болады. Тасымалдау шығындары айтарлықтай
азаяды;
бытыраңқы жүк орындары едәуір ірі бір орынға бірігетіндіктен, жүк
операцияларының саны азаяды;
ол үшін жоғары өнімді механизмдер пайдаланылатындықтан, жүк
операциялары (тиеу, түсіру және қайта тиеу) жеделдейді және арзандайды;
вагондар мен автомобильдердің тұрақты жүктемесін арттыру арқылы ұсақ
және шағын тоннажды жүктерді тасымалдаудың өзіндік құны кемиді;
тасымалданатын жүктердің сақталуы қамтамасыз етіледі, жүктердің
зақымдануы азаяды;
жабық вагондармен тасымалдауға қарағанда механикаландыру деңгейі
айтарлықтай аз болады. Жабық вагондардағы жүктер зақымданады, оларды
тиегіштермен түсіреді. Дара жүктермен атқарылатын жүк операцияларының 50 %-
ға жуығы қолмен істеледі. Контейнерлермен тасымалдауда еңбек өнімділігі
(жұмыс нормасы) жоғары, ал өзіндік құны төмен болады;
жүктерді жеткізу мерзімі айтарлықтай жеделдейді, вагондардың бос тұрып
қалу уақыты азаяды. Жүктерді жабық вагондармен тасымалдауда оларды екінші
көлікке тиеу 6-дан 12 ретке дейін жетеді, ал контейнерлермен тасымалдауда
мұндай жағдай мүлде болмайды;
қоймаларды салуға және күтіп ұстауға жұмсалатын шығындар айтарлықтай
кемиді. Контейнерлермен тасымалдауда ашық контейнер алаңы пайдаланылады.
Жабық қоймаларға қарағанда ашық қоймалар әлдеқайда арзанға түседі. Сонымен
қатар, контейнерлердің өзі жабық қоймалар болып табылады.
Контейнер өз салмағына байланысты вагонның пайдалы салмағын азайтатыны
контейнерлермен тасымалдау әдісінің кемшілігі болып саналады.
Әмбебап орташа тоннажды контейнерлермен тиеу-түсіру жұмыстарын жүргізу
технологиясы.
Стансалардың жалпы жұрт пайдаланатын орындарындағы тиеу-түсіру
операцияларын атқару технологиясы Жүк стансасы жұмысының үлгі
технологиялық үрдісінің ІХ тарауының талаптарына сәйкес, тиеу-түсіру
жұмыстарының қолданыстағы және перспективті түрлерін, прогресшіл жұмыс
әдістерін ескере отырып, тиеу-түсіру жұмыстарын кешенді механикаландырудың
үлгі сызбалары негізінде жасалады.
Контейнерлерді тиеу, түсіру, сорттау, жинау операцияларын атқару
технологиясы Жүк стансасы жұмысының үлгі технологиялық үрдісінің VIII
тарауы негізінде ұйымдастырылады.
Мұнда жүк көтерімділігі 6 тс, аралығы 16 м, ЦНИИ-ХИИТ автостропымен
жабдықталған КК-6 үлгісіндегі екі консольді төрттағанды кран және
контейнерлер орны нөмірленген алаңды қамтитын кешенді механикаландыру
сызбасы үлгі сызба ретінде ұсынылады. Нөмірлеу кезінде контейнерді орнату
үшін әрбір орынға көлденең және бойлық қатарлардың нөмірінен тұратын өз
нөмірі беріледі. Төрттағанды кран жұмыс жүргізетін контейнер алаңындағы
әрбір көлденең қатардың нөмірі түйіспелі желінің тіреулері арасына керілген
сым арқандағы арнайы кестешеде көрсетіледі, ал арқалы кран жұмыс істейтін
алаңдағы қатардың нөмірі осы кранның эстакадасында жазылады. Бойлық
қатардың нөмірі кранның фермасында көрсетіледі.
Контейнерлерге қатысты бүкіл тиеу-түсіру операцияларын (тиеу, түсіру,
сорттау) контейнер алаңындағы жүкті қабылдап-тапсырушы қызметкердің
басшылығымен кран бригадасы атқарады.
Жүктелген және бос контейнерді тиеу және түсіру операцияларына және
оларды алаңда орналастыру ісіне басшылық ететін жүкті қабылдап-тапсырушы
қызметкердің тиеп-түсірілетін әрбір контейнерлер тобына және әрбір кранға
қатысты жұмыс жоспары болуға тиісті.
Контейнерлерді тиеу, түсіру, сорттау кезінде кранның механизмдері
өзара үйлесімді жұмыс істейді. Контейнерлерді тиеп-түсіру жұмысын вагон-
автомобиль, автомобиль-вагон төте нұсқасы бойынша дәлме-дәл орындау керек.
Контейнерлерді вагондар мен автомобильдерден түсіру операциясын оларды
вагондар мен автомобильдерге тиеу операциясымен (қосарланған операция)
кезектестіріп отыру арқылы кранның бос жүрісі азайтылады.
Алаңның сыйымдылығы жеткіліксіз болатын жағдайда бір жерден екінші
жерге берілуге тиісті контейнерлерді алғашқы рейсте кранмен бір кран жұмыс
істеп жатқан жерден келесі жерге ауыстырып, тиісті алаңдарға немесе
вагондарға орналастырады. Кранның екінші рейсі кезінде транзиттік
контейнерлерді кері бағытта жылжытып, оларды алаңға немесе вагондарға
орналастырады. Бұдан кейінгі рейстер сорттаудың соңына дейін қайталанады.
Контейнер пунктінде бірнеше алаң болатын жағдайда тиісті бағыттардың
транзиттік контейнерлері бір алаңнан екіншісіне автомобильдермен
тасымалданады.
Контейнерлерді ЦНИИ-ХИИТ автостропымен және байланыс аппаратурасымен
жабдықталған төрттағанды кранмен тиеп-түсіру жұмысы былайша
ұйымдастырылады. Жүкті қабылдап-тапсырушы қызметкердің радио немесе
индукциялық байланыс (Строп жүйесі) арқылы берілетін нұсқауларына сәйкес
кран машинисі контейнерлерге сым арқанды іледі де, оларды көтеріп, алаңдағы
көрсетілген орынға немесе автомобильдің шанағына қояды.
Контейнерлерді вагоннан алаңға түсіруді кран машинисі контейнердің
инвентарлық нөмірін сырттай көзбен қарап, оны және контейнердің орнын жүкті
қабылдап-тапсырушыға байланыс арқылы дауыспен хабарлайды. Осыдан кейін бұл
мәліметтер келген тиісті контейнердің қағазына түсіріледі.
Контейнерлерді автомобильден түсіруде кран машинисі жүкті қабылдап-
тапсырушыға осындай мазмұндағы мәліметтерді осындай әдіспен хабарлайды, ол
бұл мәліметтерді жөнелтілетін тиісті контейнердің қағазына түсіреді.
Алаңдағы контейнерлерді автомобильдерге тиеуде жүкті қабылдап-
тапсырушы олардың қағаздарындағы деректерді пайдаланып, кран машинисіне
контейнер алынатын орынды және оның инвентарлық нөмірін хабарлайды. Кран
машинисі контейнердің жүкті қабылдап-тапсырушы атаған нөмірін нақты
нөмірмен салыстырып тексереді.
Крандар мен алаңдар крандардың орналасу қалпын бірегейлендіру
құрылғыларымен жабдықталатын жағдайда байланыс арқылы дауыспен контейнердің
инвентарлық нөмірі ғана беріледі, ал оның тұрған орны кран машинисінің
кабинасындағы табло мен жүкті қабылдап-тапсырушының таблосында сол сәтте
жарқырап көрінеді.
ЦНИИ-ХИИТ автостроптарымен жабдықталмаған крандардың жұмыс істеуі
кезінде бригаданың құрамына міндетті түрде контейнерлер стропальщигі
кіреді. Ол электрлі төрттағанды кранның өтпелі алаңы арқылы жайдақ немесе
ашық вагондағы контейнерлерге өтеді. Ол жоспардағы контейнерге сым арқанды
түсіруге белгі береді, оны контейнердің төрт рымасына іледі. Осыдан кейін
стропальщик қауіпсіз аймаққа өтеді де, кран машинисі оның белгісі бойынша
контейнерді 0,2-0,3 м биіктікке көтеріп, арқанның сенімді ілінгеніне көз
жеткізген соң контейнерді белгіленген орнына көрініп тұрған заттардан
кемінде 0,9 м биіктікте орналастырады. Соңғы екі контейнерді түсіруде ол
әрбір жолы контейнерден немесе ашық вагоннан түсіп тұруы тиіс.
Стропальщик кранның өтпелі алаңына өтуі үшін көтеру арқандары әлсіз
кранның екі рет жылжуына, сондай-ақ контейнерлерді бекіту-босату үшін
краннан контейнерлердің төбесіне өтуде стропальщиктер жұмысының
қауіпсіздігін қамтамасыз ету мақсатында крандарды бұрылмалы алаңдармен және
өтпелі көпіршелермен жабдықтауға рұқсат етіледі.
Ірі контейнерлер пункттерінде контейнерлермен жұмыс жүргізу
технологиясын жетілдіру байланыс жүйесін, мысалы, Строп жүйесін қолдануды
және автоматты басқару жүйесін ендіре отырып, өндірістік операцияларды
автоматтандыруды көздейді. Автоматты басқару жүйесі жағдайында конвейер
пункті былайша жұмыс істейді.
Контейнерлер тиелген вагондардың стансаға келуі туралы пойыздың
анықтама қағазынан берілген хабар СТО-дан контейнерлік пункті орнатылған
электронды есептеу машинасына келеді. Тасымалдау құжаттары тауар кеңсесіне
түскен соң тауар кассирі оларды пайдаланып, енгізілген ақпараттардың
дұрыстығын тексереді және оны мынадай жаңа реквизиттермен толықтырады:
жүктің тегі мен салмағы;
жүкті қабылдаушы мен жөнелтушінің атауы (коды);
жөнелту стансасы;
баратын стансасы (транзиттік контейнерлер үшін).
Осыдан бір мезгілде сорттау паркінің жолында контейнерлер тиелген
вагондардың жиналуына қарай оларды контейнерлердің вагонда орналасу ретін
көрсете отырып, жазып алады. Бұл ақпарат та СТО дисплейінен контейнер
пунктінде орнатылған электронды есептеу машинасына енгізіледі. Контейнерлер
тиелген вагондар алаңға берілген соң жүкті қабылдап-тапсырушы аға қызметкер
вагондардың нөмірін жазып, олардың контейнер алаңындағы орнын көрсетеді.
Контейнерлер алаңында тұрған жүктер мен контейнерлердің жоспар бойынша
келуі мен кетуін ескере отырып, вагондар мен контейнерлер туралы СТО-ның
алдын ала беретін ақпараттары негізінде электронды есептеу машинасы
комплект түзу жоспарын жасайды, онда крандардың жиынтық жүрісі барынша
азайтылады.
Крандардың вагондармен және автомобильдермен атқаратын жұмысын жедел
жоспарлауда төте нұсқа (вагон-автомобиль және автомобиль-вагон) бойынша көп
тиеу-түсіру жұмысын атқару, сондай-ақ кранның жұмыс істеу уақытын барынша
шектеу, демек, вагондар мен автомобильдердің бос тұрып қалуын мүмкіндігінше
азайту көзделеді.
Электрондық есептеу машинасының бұйрығы кран машинистерінің таблосына
және бақылауға алыну үшін жүкті қабылдап-тапсырушының дисплейіне беріледі.
Кран машинисі тиеу-түсіру операцияларын жүргізеді.
Контейнерлерді пункттен әкетуде де олардың нөмірлері аумақтан
шығаберісте орнатылған дисплейден электронды есептеу машинасына енгізіледі.
Барлық операторлардың электронды есептеу машинасымен істейтін жұмысы диалог
режимінде жүргізіледі.
Ірі тоннажды контейнерлер үшін негізінен алғанда мынадай екі үлгі
сызба бар:
1-сызба. Екі теміржолды және автомобиль жолы сыртта орналасқан ашық
қойма (2.4-сурет). птәу жағдайында 20 вагтәулікке дейін пайдаланылады. Жүк
көтерімділігі 20 т-ға дейін жететін және аралығы м КК-20 төрттағанды кран
ұсынылады. Жүкті іліп алатын тетігі тұтас құрылымды спредер.
Сурет 2.4 Ірі тоннажды контейнерлер алаңы
Егер тәулігіне 20 вагоннан артық болса, онда жүк операцияларын
Kalmar, Boss және 7806 үлгісіндегі автотиегіштермен атқару ұсынылады;
2-сызба. Орташа тоннажды контейнерлерге арналған арқалы краны бар №5
сызбадағы секілді қоймасы – ашық. Бұл тәулігіне 30 вагоннан асатын жағдайда
пайдаланылады. Тиеу-түсіру машинасы – жүк көтерімділігі 20 т және аралығы
және м арқалы кран. Жүкті іліп алатын тетігі – тұтас құрылымды спредер.
Үлгі сызбаға жатпайтын тиеу-түсіру машиналарында жүкті іліп алатын
тетігі болады.
Ірі тоннажды контейнерлердің тиеп-түсіру жұмыстарын орындау
технологиясы
Ірі тоннажды контейнерлермен жұмыс жүргізу технологиясы негізінен
орташа тоннажды контейнерлермен жұмыс жүргізу технологиясына ұқсайды.
Ерекшелігі тек мынада.
Спредер болмайтын жағдайда ірі тоннажды контейнерлерді тиеу-түсіру,
өңдеу жұмыстарын құрамында кран машинисі, кешенді бригаданың бір немесе екі
жұмысшысы бар бригада атқарады. Жұмысшылар сым арқанды бекітіп-босатумен
қатар, контейнер орналастырылатын орынды дайындау, кездейсоқ заттарды
жинау, әдеттегі платформалардан контейнерлерді түсіруде қосымша
бекіткіштерді алып тастау секілді операцияларды жүргізеді.Спредермен жұмыс
істеу кезінде кран машинисі кезекті контейнерге спредерді береді,
фитингілерге дәлме-дәл туралаған соң оны тығыз орныққанға дейін түсіреді,
жұдырықшалары бар цапфалардың 90о-қа бұрылатын механизмін қосады да,
контейнерді іліп алады. Спредердің белгі беру жүйесінен (кран машинисінің
кабинасындағы пульттің шамы жанады) немесе кранның кешенді бригадасының
жұмысшыларынан іліп алу операциясының дұрыс орындалғаны жөнінде белгі алған
соң кран машинисі контейнерді көтеріп, оны жолында кездескен заттардан
кемінде 0,5 м биіктікке көтере келе, белгіленген орнына қояды. Контейнерді
орнына қояр алдында кран машинисі оны алаң жамылғысынан немесе контейнердің
төбесінен 0,2-0,3 м қашықтыққа дейін төмендетеді де, одан соң қажетті
қалыпқа бұрып, түсіреді. Контейнер барлық бұрыштық фитингілерге
тірелетіндей болып орналастырылуы тиіс.
Контейнерлер жиналатын алаң ала-құла бояулармен белгіленуі тиіс.
Контейнерлер алаңда биіктігі бойынша екі қабат болып орналастырылуы мүмкін.
Контейнерлерді екі қабат етіп жинауда оларды көзбен шолуға қолайлылығы және
үстіңгі қабат жөнелтілгенге дейін төменгі контейнерлерді жөнелту үшін
олардың орындарын ауыстыру қажеттігі тумауы ескерілуі тиіс.
Кран машинисі контейнерлерді ҚТЖ бекіткен сызбаларға сәйкес
орналастырады.
Әдеттегі темір жол платформаларында ірі тоннажды контейнерлерді
жүктерді тиеу мен бекітудің техникалық жағдайына сәйкес өндірістік телімнің
қызметкерлері бекітеді.
Ірі тоннажды контейнерлермен жүргізілетін операциялар барысында оларды
автомобильдердің кабиналары үстімен алып жүруге жол берілмейді,
автомобильге тиеу кезінде оның кабинасында адамдар болмауы тиіс.
2.3 Контейнер алаңдарының мамандануы және оның жұмыс технологиясына әсері
Егер олардың саны бірнешеу болса, контейнер алаңдары маманданады.
Тиелген, бос, жергілікті және транзиттік контейнерлердің болуына қарай
алаңдағы контейнер орындары да маманданады.
А учаскесі осында келген (түсірілетін), темір жолмен жөнелтілуге
тиісті контейнерлерді орналастыруға арналған және темір жолға жақын
орналасады. В учаскесі темір жолмен жеткізілген, түсірілген және автомобиль
жолымен жөнелтілуге тиісті контейнерлерді орналастыруға арналған және
автомобиль жолына жақын орналасады.
Сурет 2.5 Орташа тоннажды контейнерлер алаңы
Өз кезегінде А учаскесі бірнеше секторларға бөлінеді. Алаңға көлденең
орналасқан екі қатар контейнерлер орнын сектор деп атайды. Секторларға
реттік нөмірлер беріледі, олар вагондар баратын белгілі бір стансаларға сай
келеді. Мысалы, №1 сектор Петропавл стансасына, №2 сектор Көкшетауға және
т.с.с. сай келеді. Контейнер ағындары көп болмайтын жағдайда бұл секторлар
бағыттар бойынша немесе вагондар жиынтығы (вагондар жиынтығы 10 вагоннан
тұрады) бойынша біріктіріледі.
В учаскесі ірі контейнерлер тұтынушыларды (ірі кәсіпорындарды) ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz