Аяқ алқымының сыртқы жағымен соғу
МАЗМҰНЫ
Кіріспе
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... .. 3
І тарау.
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ...7
1.1. Футбол
тарихы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... .7
1.2. Футболдағы дайындық
түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...14
1.3. Футболды оқытудың әдістемелік
негіздері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... .17
ІІ-тарау
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... .22
2.1. Футболдағы үйретудін әдістемелері мен
құралдары ... ... ... ... ... ... 22
2.2 . Футболдағы жылдам және баяу шабуыл
тактикасы ... ... ... ... ... ... .2 8
2.3 . Қимыл сапасын
өлшеу ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
..38
ІІІ-тарау
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ..47
3.1 . Қақпақшы
әдісі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... 47
3.2. Дене сапасын арттыру тапсырмаларын
орындау ... ... ... ... ... ... ... ... 62
Қорытынды
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... .68
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..70
Қосымша
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... . 71
Кіріспе
Футбол – спорттық ойындардың ішінде халық арасында өте сүйікті,
ыңғайлы ойын.Салауатты өмір сүруге,денсаулықты шынықтыруда футбол ойынының
орны өте маңызды .Сондай –ақ елімізде футболмен жасөспірімдер,ересектер
балаларда айналысуда.Қазіргі заманда эйеладамдар да , тек қана жанкүйер
болмай олар даосы спорт түрін сүйіп оларда ойнай бастады.Футбол нағыз
атлетикалық ойын.Өйткені ойын үстінде ойыншының жылдамдығы,ептілігі ,
төзімділігі, күш жігері толығымен көрінеді.Футбол ойыны негізі екі
команданың күресі, олардың ортақ мақсаты жеңіс болып табылады.Жеңіске
деген құлшыныс ойыншылардың бірыңғай қимыл әрекет жасауына олардың
арасындағы достықтарының артуына сеп болады. Футболдың тарихы өте
тереңде жатыр .Олай айтуымыздың себебі сонау ежелгі гректердің өзінде ақ
доп ойнау абырой болып табылған.Футбол ойыны туралы алғашқы деректер
сонау 180 жылдан басталады.Гректердің Полукса сөздігінде берілген .Онда
екі топ бір- бірінің аланыңа өткізілуі тиіс деп таңылған. Дегенмен
кейбір дене тәрбиесі тарихшылары футбол ежелгі Римде басталған деп
тұжырымдайды. Ежелгі Римде футболдың атасы горпостун деген ойын болған
.Осы ежелгі Римнен Батыс Европа елдеріне таралған делінген .Ағылшындар
болса , аяқ доп ойыны Британ аралында 9 ғасырдың өзінде-ақ белгілі
болған деген атау салады.Футбол деген атауы да ағылшынның аяқ және доп
деген сөздерінен шығатының сеземіз.19 ғасырдың ортасында ағылшын
колледждері мен университеттерінде аяқ доп ойыны дами бастады. Футбол дене
шынықтыру бойынша бағдарлама материалдарының бір бөлімі болып табылады және
әр түрлі сапаның эмоционалдық түрі. Осылайша кешенді бақылауды
педагогикалық, медико-биологиялық, әлеуметтік, психологиялық түрлерге және
жүйелі, ағынды, циклдық, кезеңдік деп бөлуге болады. Бақылау түрлерінің
жүзеге асыруы тиісті кезені мен анықтауға болады,зерттеу нысаны туралы
толық ақпарат алу үшін кезең түрлері бойынша бақылауды тиісті түрде жүзеге
толық асыру қажет. Осы мақсаттарды алдыға қоя отырып, талқылау түрлері
қандай сұрақтарға жауап беретін және әр кезеңде дайындалуда тестілеуді
қолдану үшін педагогикалық, медико-биологиялық, әлеуметтік-психологиялық
бақылаудың қайсысы қажет екенін анықтау керек. Педагогикалық бақылау
футболшылардың спорттық-техникалық дайындығының бағалануы және олардың
ағзаларының қызметтік мүмкіндіктерінің, күш-қуатының сәйкестілігіне анықтау
мақсатында педагогикалық әсер ету туралы ақпарат алуға жауап береді.
Спортшының барлық бапкерлік және жарысушылық іс-әрекеті атап айтқанда
берілген спорт түріне қажетті мықты тәжірибе жинақтауына бағытталған. Осы
тәжірибелерді жинақтау мөлшерлері бойынша олардың тиімді кұрамы
кемелденеді, тәжірибе алу процесінде қозғалыс актілері қалыптасады. Мен
оқушылармен бірқатар жұмыстар жүргіземін, аптасына 4 рет футбол бойынша
беремін, мысалы допты бір-біріне беру тәжірибесін өңдеу үшін арнайы
жаттығулар, қақпаға доп кіргізу, допқа қарсы шығу және кері қайтаруға
әрекет ету т.б. Екі адаммен топпен жұмыс жүргізу, балалармен жеке жұмыс
істеу әдіс-тәсілдерін қолданамын, айына 2 рет жалпы дене тәрбиесі дайындығы
және футболшылардың техникалық дайындығы бойынша бақылау тестісін
жүргіземін, балалардың барлығы бірдей қысқа қашықтыққа, жүгірудің,
ұзындыққа және орнында тұрып биіктіктен секірудің, допты бастан асырып
қашыққа дәлме-дәл лақтырудың биік дәрежелеріне жете алмай келеді.
Әлеуметтік-психологиялық бақылау спортшының ағымдағы қолданбалы
мәселелеріне бағытталған психологиялық ерекшеліктерін өлшеп, қадағалауға
жауап береді. Оған жеке тұлғаның психологиялық қасиеттерін анықтау
(темперамент, мінез-құлық, қабілеті т.б.), сонымен қатар психологиялық
процестерді қадағалау (қабылдау, байқау, көніл қою, ес, ойлау қабілеті
т.б.) және жай-күйі (стресс, ашу-ыза, қатқылдық) кіреді. Аталған барлық
процестер түрлі тест жүйелерін қолдану жолымен бағаланады.
Қазіргі заманғы спорттың биік ауыр жүгі, жауапты жарыстардың көптігі,
олардың арасындағы бәсеке спорттық шеберліктің қолданылуы, көрнекті
спортшылардың спорттық карьераларының қысқаруының жалғасулары керекті
болжам жасау үшін қозғалыс сапасының дамуы мүмкіндіктерін және одан нәтиже
алу қарқынының өсуінің арақатынасын ескеру қажет.
Жас спортшылардың спорттағы жетістіктерін және алдағы үлгерімдері дәрежесін
болжамдарын жасап ұсыну үшін біз шығатын нәтижелердің өсуінің өзара
байланыстарына талдау жүргіздік. Ювенильдік және дефинивтік қорытынды
бойынша тестілеуде жалпы дайындығы бойынша 82 футболшы 11-12, 13 жастағы
шамасындағы тестілеу бағдарламасына келесі тестілер кіреді: биік старттан
30 метрлік жүгіру, орнында тұрып санды жоғары көтеру арқылы 10 сек жүгіру,
3х10 м жүгіру, орнын да тұрып жоғары секіру, 2000м жүгіру. Біздің өсу
қарқыны бойынша жұмысымызда анықтағанымыз, бірінші және үшінші жылғы
нәтижелер арасындағы қарқын болып табылады. Ювенильдік нәтижеде біз
спортшының 11 жаста көсететін қорытындыларын қабылдадық. Дефинивтікте 13
жастағы көрсететін қорытындылары. Футболшылардың түрлі бапкерлік процестер
кезеңіндегі жарысу іс-әрекеттері мен практикалық тәжірибелері, ойыншылардың
тактикалық іс-әрекет техникасының тиімділігі, жоғары дәрежедегі
ойыншылардың іс-әрекеттері көбінесе шапшандық, күш-қуаты сапасының дамуымен
маңызды. Футболшшылардың шапшандығы, ептілігін дамыту бағытында дайындалу
процестерін басқару үшін екі шарт қажет: дайындық барысында өзінің
кеңістігі мен күш-қуаты бойынша футбол спецификасына жауап беретін күрделі
жаттығулар пайдалану. Ойыншылардың тиісті бақылау жаттығуларын орындау
кезінде қимыл-қозғалыстарының жүйелік қадағалауын ұйымдастыру ерте пайда
болуына әкеп соқтырады, атап айтқанда дәлме-дәл дәрежеде үйрену үшін
керекті жаттығулардың қайталану саны. Практикада бұл футболшының бақылау
жаттығуларында матч барысында жақсы дайындалатын жағдайларға әкеп
соқтырады. Түрлі бақылау түрлерін мәселелерін шешуде көмектесетін
тәсілдерге талдау жасай отырып оларды кешенді бақылау кезеңдерімен
салыстыру керек. Бұл кезеңдер бапкерлік процестерді жүргізу кезеңімен
байланысты және олармен сай келеді. Жедел бақылау тестілеуде әр физикалық
жаттығулармен жүзеге асады.
Зерттеу объектісі: Бақылау түрлерінің жүзеге асыруы тиісті кезені мен
анықтауға болады,зерттеу нысаны туралы толық ақпарат алу үшін кезең түрлері
бойынша бақылауды тиісті түрде жүзеге толық асыру қажет.
Зерттеу пәні: Балаларды , жасөспірімдерді футбол ойнаудын әдіс тәсілін
меңгеруді оқытудың негізі .
Зерттеу мақсаты: Педагогикалық бақылау футболшылардың спорттық-
техникалық дайындығының бағалануы және олардың ағзаларының қызметтік
мүмкіндіктерінің, күш-қуатының сәйкестілігін анықтау мақсатында.
Зерттеудің міндеттері: Футболшшылардың шапшандығы, ептілігін дамыту
бағытында дайындалу процестерін басқару. Дайындық барысында өзінің
кеңістігі мен күш-қуаты бойынша футбол спецификасына жауап беретін күрделі
жаттығулар пайдалану.
Зерттеудің ғылыми болжамы: Ұсынылып отырған әдіс- тәсілдер арқылы
балалар мен жасөспірімдердің, спортта жоғары дәрежелерге жетуін, пәнаралық
қатынастар арқылы пәнді меңгертуде оңтайлы ұйымдастыруға болады.
Зерттеу көздері: Рессейлік , Қазақстандық және шетелдік спортшылардың
еңбектері, бүгінгі танда дене шынықтыру , футбол салаларында жарық көрген
еңбектер.
Зерттеу әдістері: Зерттеу мәселесі бойынша педагогикалық , психологиялық
, дүниетану , дидактика және физиология әдебиеттері, тақырып бойынша
теориялық талдау жасау; сабақта және сабақтан тыс жүргізілетін жұмыстарға
талдау жасау , эксперимент нәтижелеріне баға беру;
Зерттеудің теориялық және ғылыми жаңалығы:
1.Балалар мен жасөспірімдердің тұлғалық даму ерекшелігіне психологиялық
көзқарас бағытында анықтама берілді;
2.Жасөспірімдердің тұлғалық даму ерекшеліктерін анықтау мүмкіндіктерінің
пәнді көрнекі құралдар арқылы меңгерту белсенділік іс-әрекетінде
негізделді;
Зерттеудің практикалық мәні: Зерттеу барысында жинақталған
материалдарды, мектеп мұғалімдері өз тәжірибесінде пайдалануға болады;
Зерттеу кезендері:
1-ші кезеңде:
- Зерттеу мәселесі бойыншы материалдар жиналды;
- Ғылыми апарат анықталды;
2-ші кезенде:
- Зерттеу нәтижелері жүйеге келтірілді;
- Сараптама жасалды;
Диплом жұмысының құрылымы:Диплом жұмысы кіріспеден, үш тараудан ,
қорытынды және әдебиет тізімі мен қосымшадан тұрады.
1.1. Футбол тарихы
Футбол жер бетінде ең кен тараған және ең сүйікті спорт ойындарының бірі
деп бекерден-бекер айтылмаған.Спортшылар мен жанкүйерлерді футболдың
қарапайымдылығымен тартымдылығы,ойыншылардың шеберлігімен қиынынан
қиыстырып жол таба білуі өзіне ерекше тартады.Қазіргі футболдың тарихы ерте
замандардан басталады.Футболға ұқсас ойындарды ежелгі дүниемен ертедегі
шығыс елдерінде біздің жыл санауымызға дейін де ойнағаны белгілі болған.
Ойынның атауы ағылшынның фут - аяқжәне бол -допдеген сөздерінен
шыққан.Қазіргі футболда қолданылып жүрген ережелер осыдан жүз жылдай бұры
шықты және ешқандай өзгеріске ұшырамады десе де болады. Футбол ойыны
жылдамдықты,икемділікті,шыдамдылықт ы,қимыл-қозғалыстың үйлесімділігін
дамытады.Ойынның негізгі ережелері.Футболды әрқайсысында он бір ойыншысы
бар екі команда ойнайды.Ойын ұзындығы 100-110м,екі 60-75м болатын төрт
бұрышты тегіс көгалдарды өткізіледі. Қарсылас екі команданың ойыншылары
ойын барсында өздерінің тандап алған шабуылдау және қорғаныс тәсілдерін
ұйымдастыру жүйелерінің шенберінде техникалық-тактикалық тәсілдермен
қимылдарды пайдалана отырып,қарсыластарының қакпасына көбірек доп
соғуды,сонымен бірге өз қақпаларына доп өткізбеуді көздейді. Ойыншыларға
аланда қолын допқа тигізуге тиым салынады.Допты қолмен ұстауға немесе
қағуға тек қақпашының ғана айып аланының шегінде еркі бар.
Ойынның ұзақтығы-әрқайсысы 45мин болтын екі кезендік ойын.
Мектеп оқушыларында оның ұзақтығы,ойыншылардың саны,жасы және дайындығына
байланысты әр түрлі болады.
Ойыншының тұрысы және орын ауыстыруы .Доппен айла-тәсілдер жасау
футболдың негізгі мәні.Футболшылар ойнай жүріп доптв алып
жүруден,тоқтатуда,оны тебуден жарысқан секілді болады.Футболшының алаңда
алға қарай жүруге білуі,тіркемелі және кібіртіктеген адамдармен жанға қарай
ауыс білуі,жақсы секіруә,өз денесін тамаша меңгеруі,жүгіріс кезінде кенет
тоқтап және бұрыла алуы қажет.Допты тебу.Допты тебу-футболдағы негізгі ойын
тәсілі.Аяқпен тебу бір орындағы және қозғалыстағы допты(домалап,ұшып келе
жатқан)аяқ басынның ішкі,сыртқы жандарымен,аяқтың орта,сыртқы,ішкі
үстімен,ұшымен,өкшемен,санмен соғу арқылы жүзеге асырылады.Допты соғу
арқылы қарсыластардың қақпасына доп енгізіледі,серігіне беріледі.
Футболшылар допты аяқмен және баспен соғады.Допты табанның ішкі жағымен
соғу-барлық соғушылардың ішіндегі нысанаға дәл тигізі үшін ең
қолайлысы.Орнында тұрып соққанда денені доптың үстіне қарай
еңкейтіп,тебетін аяқты артқа қарай тістеу қажет.Мұндай соққыны екпін алып
орындауға болады.Допты тепкенде негізгі күш доптың төменгі шетіне түсетін
болса,ол жоғары қарай шыр айналып ұшады. Егер аяқтың алқымымен ыңғайлырақ
болса,онда допты аяқ басының ортасынмен,ішкі,сыртқы алқымымен соғуға
болады.Алқымның ортасымен соғу доптың ұшу шапшандығына әсер етеді.Ол кепін
алғаннан кеін орындалады.Салмақ түсетін аяқ доптың жанына қойылады.Тебетін
аяқтың ұшы жазылады.Соғу кезінде тебетін аяқ жерге тимес үшін,ойыншы салмақ
түсетін аяғының ұшына көтеріледі.Алқымның сыртқы бөлігімен соғу үшін сілтеу
кезінде тебетін аяқтың ұшын ішке қарай бұру керек. Алқымның ішкі бөлігімен
соғу –ең көп тарған әдіс.Ол алқымның орта бөлігімен тепкендегідей
болады.Бірақ соғудың дәл алдындағы кезенде аяқтың ұшын допқа
бағыттайды.Пеле жарқын жетістікке жетті. Пеледен сен осындай жетістіктерге
қалай жеттін деп сұрағанда ол :көпжылдық допқа деген сүйспеншілігімнің
арқасында деп жауап берді. Сондықтан фудболшылар неғұрлым ертерек бастап,
нақты мақсат қоя білген жөн . Футбол командасының ең бір шешілмей келе
жатқан мәселенің бірі ойыншыларға доптын жетіспеуінде. Бірақта әдісті
жетілдіру үшін бұл сылтау емес . Есепке келсек бүкіл ойын бойы әр ойыншы
орта есеппен доппен 2-3 мин ал жолдастық кездесулермен сәл жоғары.
Сондықтан техникалық құралдарды үнемі өсіріп (жетілдіріп) отырған жөн
.Техникалық дайындықта жаттығуларды дұрыс ұйымдастырып көп әсер алу
керек.Мысалы: Команданың бір бөлігі арнайы техникалық жаттығуларды доппен
орындаса . Келесі бөлім дене дайындығымен айналысады. Арнайы техникалық
дайындықта бірнеше жаттығулар ұсынылады . Бірінші қатарда шеңбер (круг)
біреу ортада. Келісілген шарт бойынша ортадағы ойыншы допты береді ол
ойыншы допты қайтарады. Осы форманы әртүрлі орындауға болады. Мысалы (допты
тоқтата беру) Немесе үнемі қозғалыста жүгіріп орындау т.б.
2) Сол шенберде тұрып допты аяқпен беріп баспен ұру.(допқа бірақ рет тиіп,
немесе тоқтатып қайта беру)
3) Жартылай шеңберде тұрып өткен тақырыптын техникасын қолданып әртүрлі
финт жасау.
4) Қарама қарсы екі қатарда тұрып әдістін әртүрлі элементтерін орындау.
5) Үш немесе төрт бұрышта тұрып әртүрлі техникалық элементтерді орындау ,
доппен жүру, тоқтау, тебу, баспен , аяқпен (он-сол) беру финттар жасау
.Бірлесіп әртүрлі әрекеттер жасау т.б.
6) допты аяқпен баспен беру, алып жүру, тоқтау . әртүрлі қарқында келген
допты тоқтату.
10) 3-і қапаға қарсы 20-25 метр және 5-7 метрге бір-бірімен бір сызықта екі
ойыншы қорғаушы допты 10-12 метр қалғанда ортадағы ойыншы қорғаушылардын
орнына жүгіреді.
Допты тоқтату кезінде ең бастысы-ол ойыншының аяғынан кері серпіліп
кетпеуі.
Домалап келе жатқан допты табанның ішкі жағымен тоқтатқанда дененің
салмағы тірейтін аяққа түседі.Тоқтататын аяқ шамалы ғана ілгері шығарылады
да,допқа тиген мезгілде тірейтін аяқ деңгейіне дейін кейін
шегеріледі.Доптың инерциялық куші азайып,тоқтатылады.Домалап келе жатқан
допты табанмен тоқтатқанда допты қабылдайтын тізе буынынан бүгілген аяқ
допқа қарай шығарылады.Аяқтың ұшы көтеріңкі,өкше жерден 5-10см биіктікке
көтерілген қалыпта болады.Доппен түйіскенде қабылдаушы аяқ артқа қарай
шегеріледі,сөйтіп доптың инерциялық күші азайтылады.
Жоғарыдан түсіп келе жатқан допты табанмен де,табанның ішкі жағымен де
тоқтатуға болады.
Допты алып жүру.Допты алма-кезек тебу арқылы алып жүреді.Допты тіке
бағытта алып жүргенде табанның ішкі алқымымен теуіп алып жүрген қолайлы,ал
қисық бағытта алып жүргенде алқымның ішкі бөлігімен теуіп алып жүрген
тиімді.
Допты тартып алу-өте күрделі тәсіл.Қарсыластан допты тартып алу үшін доп
иесінің ойын жоспарын болжай білу керек.Допты тартып алуда аттап басуды,тез
жетуді және басқада тәсілді қолданыға болады.
Қақпашының ойыны.Қақпашы-командадағы ең басты,аса қажетті ойыншы.Ол
аландағы ойыншылардын негізгі тәсілдерімен допты қағып алу,қағып
жібері,ойынға қосу тәсілдерін. Футбол — спорттық ойын түрі, аттауы ағылшын
тілінің foot – аяқ, ball – доп деген сөздерінен шыққан. Футбол — әлемге аса
танымал ойындардың бірі. Ойын ұзындығы 100-110 м, ені 64-75 метрлік шаршы
алаңда өткізіледі. Биіктігі 2 м 44 см, ұзындығы 7 м 32 см-лік қақпасы бар.
Қақпаның сыртына тор керіледі. Футбол добының салмағы 396-453 г, диаметрі
68-71 см. Ойынға 11 ойыншыдан екі команда қатысады. Олар қақпашы,
қорғаушылар, жартылай қорғаушылар, шабуылшылар болып бөлінеді. Ойын
арасында 15 минуттық үзілісі бар, 45 минуттық екі кезеңде өтеді. Өз айып
алаңында қақпашыдан басқа ойыншы допты қолымен ұстауға болмайды.Футболдың
алғаш 1863 ж. Англияда арнаулы ережесі бекітіліп, тұңғыш қауымдастық
құрылды. Сондықтан Англия аталмыш спорт түрінің отаны болып есептеледі.
Бірақ Футболға ұқсас аяқдоп ойынының түрлері ежелгі Мысыр, Қытай, Грекия,
Римде, ал онан кейінірек Франция мен Италияда дамыған. Кейін бұл спорт түрі
біраз өзгерістерге ұшырап, футбол деген атаумен бізге жетті.
19-ғасырдың соңына қарай футбол Еуропа мен Латын Америкасы елдеріне кеңінен
тарай бастады. 1904 жылы халықаралық футбол федерациясы (ФИФА), 1954 жылы
Еуропа футбол қауымдастықтары одағы (УЕФА) құрылды. 1900 жылдан бастап
олимпиялық ойындар бағдарламасына енген. 1930 жылдан бастап төрт жылда бір
рет әлем чемпионаты және 1958 жылдан бастап Еуропа кубогі үшін жарыстар
өткізіліп тұрады.Қазақстанға футбол 1909-1910 жылдары келді. Әуелі Орал,
Атырау, Ақтөбе, Павлодар, Семей, Петропавл қалалары жастарының ермегіне
айналған өнер, бара-бара бұқаралық сипат алды. Қолда бар деректер бойынша
алғаш команда құру 1911 жылдан басталған. Семейде М.Сайдашев, А.Кәрімов,
Ю.Нығматулин, т.б. жергілікті қазақ және татар жастарынан тұратын “Жарыс”
командасын құрып, көптеген өнерпаздар мен спортшылардың елге танылуына
себепкер болды. Сол команданың құрамында ұлы жазушы, ғұлама ғалым Мұхтар
Әуезов жартылай қорғаушы болып ойнаған. 1914 жылы семейліктер алғаш рет
Томск қаласының политехникалық институты студенттерімен жолдастық кездесу
өткізді. Бұл Қазақстан футболының кіндігі кесілген жыл болып есептеледі. 20
ғасырдың 30-жылдарына дейін әр қала өздерінше күш сынасып жүрді, алайда
республикалық деңгейде жарыстар болмағандықтан, шеберлік баяу дамыды. 1937
жылы Алматының динамошылары “Шығыс қалалары” тобында 3-орынды иеленді. Сол
жылдың қазан айында жолдастық кездесулер өткізу үшін Одессадан “Консервщик”
командасы келді. Одессалықтар Алматы, Семей, Петропавл қалаларында болып,
республиканың ең таңдаулы командаларын ойсырата жеңді. Осы жеңілістен
қорытынды шығару мақсатында, “Динамо” командасын күшейту жөнінде шешім
қабылданды. Жергілікті командалардан ағайынды Вячеслав пен Павел
Трофимовтар, А.Вяшняков, А.Громов, Ф.Ткаченко, Ақтөбеден Н.Писяуков,
И.Шариков, П.Луценко шақырылды. Одессаның “Консервщик” командасының
ойыншылары ағайынды Константин мен Георгий Бедрицкийлер, Н.Чернец,
Г.Ананченко және П.Щербаков “Динамоның” (Алматы) құрамында ойнауға тілек
білдірді. 1939 жылы динамошылар Қазақстан чемпионы әрі кубогының иегері
атанды. Қазақстандықтар сол жылы КСРО кубогі жолындағы бәсекеде Киевтің
динамошыларын тізе бүктірді. Келесі жылы 2004 команда қатысқан ұжымдар
арасындағы кубок бәсекесінде топ жарды. Шешуші сында Таганрогтің “Торпедо”
командасын 3:1 есебімен жеңген алматылық динамошылар КСРО кубогін иемденді.
Қазақстан футболының атын шығарған команданың құрамындағы 8 ойыншы Екінші
дүниежүзілік соғысқа қатысты. Трофимов, Громов, В.Шаповалов сынды
футболшылар қан майданнан оралған жоқ. Команда 1947 жылдан бастап КСРО
чемпионатында “Б” класында өнер көрсетті. Республикамыздың бас командасы әр
жылдары “Динамо”, “Локомотив”, “Урожай”, ал 1956 жылдан бері ”Қайрат” деп
аталды. “Қайрат” өзінің алғашқы халықаралық кездесуін 1957 жылғы 30 қазан
күні Финляндияның “Ваrса” командасымен өткізді. Қайраттықтар 4:0 есебімен
жеңіске жетті. “Қайрат” командасы КСРО чемпионатының “А” класына 1960 жылы
көтерілді. Олар алғашқы матчын Ленинградтың “Адмиралтеец” командасымен
өткізіп, 0:0 есебімен тең түсті. “Қайрат” командасының сапында Т.Сегізбаев,
Қ.Ордабаев, С.Байшақов сынды өнер көрсеткен қазақ жастары болды. 20 ғ-дың
50-жылдары “Б” класына Қазақстан командалары көптеп өте бастады. 1958 жылы
Қарағандының “Шахтер”, ал келесі жылдары Шымкенттің “Еңбек”, Өскеменнің
“Восток”, Жамбылдың “Металлист”, Павлодардың “Трактор”, Ақтөбенің
“Актюбинец”, Целиноградтың “Целинник”, Жезқазғанның “Еңбек” командалары
әуелі “Б” класында, кейіннен “А” класында өнер көрсетті. КСРО тарағаннан
кейін, 1992 жылы Қазақстан дербес мемлекет ретінде Халықаралық футбол
федерациясына (ФИФА) мүше болды. Сол жылдан бері ҚР-ның өз чемпионаты
өтуде. 1992 жылы “Қайрат” (Алматы, 1993 ж. “Ансат” (Павлодар), 1994-1995
жылдары “Елім-ай” (Семей), 1996 жылы “Тараз” (Тараз), 1997 жылы “Ертіс”
(Павлодар), 1998 жылы “Елімай” (Семей), 1999 жылы “Ертіс” (Павлодар), 2000-
01 жылдары “Жеңіс” (Астана), 2002-03 жылдары “Ертіс” (Павлодар), 2004 жылы
“Қайрат” (Алматы), 2005 жылы “Ақтөбе” (Ақтөбе), 2006 жылы “Астана” (Астана)
командалары чемпион болды. Ел кубогі жолындағы бәсекеде 1992 жылы “Қайрат”,
1993 жылы “Достық” (Алматы), 1994 жылы “Восток” (Өскемен), 1995 жылы “Елім-
ай”, 1996-97 жылы “Қайрат”, 1997-98 жылдары “Ертіс”, 1998-99 жылдары
“Қайсар” (Қызылорда), 1999-2000 жылдары “Қайрат”, 2000-01 жылдары “Жеңіс”,
2001 жылы “Қайрат”, 2004 жылы “Тараз”, 2005 жылы “Жеңіс”, 2006 жылы “Алма-
Ата” (Алматы) командалары кубок иегері атанды. 2002 жылы Қазақстан футбол
одағы (ҚФО) Азия футбол конфедерациясынан (АФК) шығып, Еуропа футбол
одағына (УЕФА) мүшелікке өтті. КСРО құрама сапында Е.Яровенко 24-Олимпия
ойындарының (1988, Сеул, Корея) чемпионы болды. Ж. Хисымов.
1.2. Футболдағы дайындық түрлері
Алқымның сыртқы бөлiгi деп алкымның ортасымен табанның шеткi сыртқы
сызығының аралығын айтады.
Мұнымeн соғу өте жиi қолданылады. Доп жиi ширатылады, мұның өзі
қарсылас үшiн барлык үақытта қауiптi болады.
Осындай соғуды орындау үшiн екпiндi түра немесе шамалы ғана бұрыш жасап
алу керек. Егер допты түра жiберү керек болса, онда оған біршама қапталдан
келу қажет болады. Оң аяқпен соғарда доптың сол жағынан екпін алынады.
Тiрейтiн аяқты доптың артынан және бiр бүйiрiнен 15-20 см қашаң қояды, ал
тебетiн аяқтың ұшы iшке қаратылады. Тiзе шамалы ғана бүгiледi. Кеүде шамалы
ғана алға, тебетiн аяққа қарама қарсы жаққа қарай еңкейтiледi. Тебетiн
аяққа қарама-қарсы қол жанға немece алға созылады, еқншi қол тепе-тендiктi
сақтауға кемектеседi.
Сiлтеудің алдында соғаттын аяқтың еттері мен буындары босаңсиды. Аяқ
барынша артка жiберiледi. Аяқ қозғалысы ортан жiліктін (санның) буындарынан
басталады. Қозғалыс басталғаннан кейiн оның бұлшық eттepi мен сiңiрлерi
ширатылады табан iшке қарай бұрылады. Соңғы кезеңде сирақ доптң ycтiнe
қарай оқталып coққы жасалады.
Допқа жақындағанда , аяқты сiлтегенде, аяқты алдыға қозғағанда және
әcipece допты тепкенде назар допқа аударылады. Соғудың соңгы кезеңi -
тепкен аяқты тiрейтiн аяқтын: қaсынa жерге түcipy.
Домалап келе жатқан допты соғудағы техникалық қимылдар қозғалыссыз, бiр
орындағы допты соқкандағы қимылдан еш айырмашылығы
Жоқ. Басты міндeт өзінің қозғалыс шапшандығын доп козгалысының
шапшандығының бағытына үйлестiре бiлуден тұрады.
Ойыншыдан домалап кеткен допты соғарда тiрелетiн аяқ доптың жанына -
артына қойылады. Ойыншыға қарсы домалап келе жатқан допты соғарда тiрейтiн
аяқ допқа жақындамайды. Егер доп жанда домалап келе жатса, онда допқа жақын
аяқпен тепкен тиімдірек.
Доптың -ұшу биiктiгi оған жасалған cоққыға байланысты, ал ол өз
кезегiнде доппен тiрейтiн аяқтың қашықтығынa және табан iшке қарай
қаншалықты бұрылгандығына тәүелдi. Тiрейтiн аяқ жақын болып және табан
көбiрек бұрылған болса доп соншалықты темен ұшады.
Домалап келе жатқан допты тебудi үйренүдi қозгалыссыз допты тебудi
меңгергеннен кейiн ғана бастауға болады.
1.3. Футболды оқытудың әдістемелік негіздері.
Допты аяқпен тебудің турлерi: табанның iшкi жағымен, сыртқы жaғынын,
ортасымен және табанның сыртқы қырымен, табанның ұшымен, өкшемен тебу.
Қозғалыссыз жатқан допты, домалап келе жатқан немесе ұшып келе жатқан допты
әр турлi бағытта, бiр орында, қозғалыс үстiндe, ceкiрiп, айналып және құлап
бара жатып тебуге болады.
Ұру және тебу тәсiлдерi көп болғанымен, оларды жан – жакты iрiктеп
қарағанда, олар бiрнеше негiзгi қозғалу кезеңдерiнен тұратынын байқауға
болады.
Дайындалу кезеңі – тебетiн аяқты сілтеу және жерге тірейтін аяққа
салмақ салу. Жүгiрудiң ақырғы адымында кейiнгi аяқпен серпiлген кезде ең
маңызды соңғы кезең – тебетiн аяқты сiлтеу қимылы орындалады.
Тебетiн аяқты дұрыс сiлтеу yшiн ақырғы адым кeңіpeк болғаны
жөн.Тiрейтiн аяқ доптың оң немесе сол жағына қойыылады.
Бiріншi кезең – дайындық кезеңi допқа ұмтыла жүгiру.
Ұмтыла жүгiрудiң қашықтығы, оның жылдаамдығы ойыншылардың өздерiне,
яғни олардың өзiндiк ерекшелiктерiне, өзгешелiктерiне және ойынды жургiзу
мақсаттарына байланысты болады. Бiрақ қай жaғдай болса да, допты тебу
тәсiлi алдын ала белгiленген аяқпен орындалуы керек. Оны ic жүзiнде орындау
yшiн тебетiн аяқтың адым ұзындығын үлкейтiп немесе кiшiрейтiп барып
орындайды.
Допқа ұмтылып жүгiру бастапқы тебу жылдамдығын ұлғйтуға әсер етедi.
Жұмыс кезеңi - допты тебу, ұру және аяқты сiлтеу. Тебу сан алға қарай
бүгiлген мезетте, жерге тiрейтiн аяқты алға қарай қойған уақытта басталады.
Сан мен балтырдың арасындағы бұрыш сақталады. Табан мен санның қимылынан
тебетiн аяқтың артта болуы себептi аяқтың барлық ауырлық орталығы жамбасқа
түседi. Допты тебудiң алдында табан мен тiзенi қатты ұстау керек. Тебетiн
аяқтын қатаюы оны қуатты күшке айналдырады.
Жоғарыдан ұшып келе жатқан допты секiрiп барып ұстарда қақпашы ceкіpyмен
бiр мезгiлде саусақтарын кең жазып, қолын жоғары созады. Доп колдың
саусақтарына тиген мезетте ойыншы оны қыса ұстап, кeyдeciнe қарай тартады.
Кеуде тұсында ұшып келе жатқан допты ұстағанда аяқтың ұшына көтерiлуi
керек немесе ол белдiң деңгейiне келу үшiн аздап ceкipy қажет. Ал
ұстағаннан кейiн оны өзiне қарай қыса тартады.
Егер доп төмен ұшса, онда отырып, iшке тиген кезде оны қолмен құшактап
алу қажет. Бұл жағдайда доп аяқ арасынан өтiп кетпейтiндей етiп бiрiктiрiп
усталады.
Егер доп жермен домалап келе жатса, онда аякты бугiп ең кейiп барып оны
алға қарай ашылған қос қолмен ұстау кереқ
Егер доп қақпашыны жанап домалайтындай болса, онда допқа қарсы қадам
жасап, екiншi аяқты қатты бүгiп, бiрiншi аяқтың табанының жанына тiзерлеп
отыра кету кереқ
Егер доп қақпашыдан қашықтау үлкен жылдамдықпен ұшып бара жатса, онда
қақпашы доп бағытына қарай ұмтыла секiрiп барып құлау арқылы ұстайды. Жерге
әуелi балтыр, сан, кейiн кеуде бүйiрi, иық және доп ұстаған қол тиедi.
Допты ұстауға ұмтылғанда қате жiберiп қоятындай кауiп болса, онда
жұдырықпен ұрып қайыру тиiмдi болмақ. Екi қолмен қайырған дұрыс, бiрак бұл
ыңғайсыз болса, бiр қолмен қайыруға да болады.
Допты ойынға қосу. Допты ойынға қақпашы әр турлi тәсiлмен қоса алады. Соның
бiрi - iлгерi қарай екi-үш адым жүгiрiп шығып, допты сәл алға қарай
лақтырып, оны аяқтың алқымымен тебедi.
Ойын тәсiлдерiн үйрену
Ауысу барысын үйрену төмендегiдей: жүгiру, тоқтay, ceкipy және бұрылу.
Жүгiрудi үйрену, гандбол ойыншыларының ойын әдiстерiне ерекше көңiл бөлу,
аяғын алаңға соза өкшемен сырғанай және аяғынның кою мен аяқталады.
Жугiрiп жүрiп iстелетiн жаттығулар осылай iстеледi: тiк жүгiру, әp бағытқа
жүгiру, жугiру барысында жылдамдықты өзгерту, енкейе жүгiру, әртурлi
жылдамдықпен әp бағытқа жүгiру.
1. Жылдам және баяу жүгiрiстердi алмастыру.
2. Алға қарап, арқаңды алдыға қаратып және айнала жүгiру.
3. Алдымен және артпен алмасып алға қарай жүгiру.
4. Аяғыңды алшақтай бiр бағытқа жүгiру.
5. Қатты жылдамдықпен осы жылдамдықты өзгертпей жүгiру (отыру, жату т.б),
тағыда бiрақ тездеп көре және дауыс шығара.
6. Әртурлi кедергiмен, тік сызықпен және қыйсық сызықпен жүгiру.
7. Әртурлi жылдамдықта эстафетаға жүгiру. Торғай және қapғa ойыны.
Tоқтay ойын тәсiлi өзiндiк ауырпашылығы жоқ жеңiл iстeyгe болады.
Әркездерде дұрыc және жеңiл құлауға көңiл бөлу кереқ аяғының буынын,
кеудеңдi дұрыc ұстай бiлу (кеудеңнiң жоғарғы жағын сәл apтқa қарай шалқая
ұстay). Алғашында eкi аяғыңмен тоқтап үйрен, содан ceкipe тоқтап үйрен.
1. Жүгiрiп келгеннен кейiн алаңда тоқтау, алдынала келiсiлген жерге тоқтay.
2. Жүгiрiп кележатып ұстаздың ұсқырығымен тоқтay (дауыспен немесе көрiп)
3. Доп ұстayдaн кейiнгi тоқтау
Ceкipy. Ең алдымен орнында ceкipy үйретiледi, одан кейiн бiр аяқпен итеру
және екі аяқпен жүргізе отырып итеру.
Секiрудi үстiгe қарай үйрену қажет, бiрақ және үстiге-алға, үстiгe жанға.
Бұл кезде ең бастысы ойыңды алаңнан жүлделi талпынуды, қолмен қозғалуды,
ceкipгeннeн кейiнгi орнығуды.
1. Бiр аяқпен және eкi аяқпен ceкipy, аяқтан аяққа ceкipy, толық отырып
аяғыңды кеудеңе тигізу.
2. Қозғалмайтын кедергiлерден бiр аяқпең, eкi аяқпен бетiңдi жаныңа қарай,
және артыңмен секіру.
3. lлiнiп тұрғаң затқа талпына eкi аяқпен 180 және 360 - пен бұрылып
ceкipy.
4. Әртурлi ceкipy жаттығyлар допты жерге соғa жасау, әp тұсқa қоя турлi
тәртiптермен (бiр аяқпең, eкi аяқпен және аяқтарын ауыстыра отырып) ceкipy,
орнында және алға қарай.
5. Қысқа скакалкадан (бiр аяқпең eкi аяқпен аяқты ауыстра отырып) секiрiп,
орнында және алға қарай.
6. Қозғалыс ойындар қармақ, Қайта қайта ceкipy
Тебу техникасын жетiлдiру ойын жаттығуларында жүргiзiледi.
1 . Қарсы эстафета. Жаттығүшылар eкi топқа бөлiнiп, бiр-бiрiнен 25-30
м қашықтыққа лекке тұpaды. Доппенен тұpғaн оқушы оны 3-5 м алға лақтырып
және қүып жетiп оны қарсы ойыншығa бағыттайды. Допты қабылдап алғасын олда
осылай жасайды. Тепкеннен кейiн оқушылар қарсы қарса жаққа жүгiрiп, лектiң
соңына барып тұpaды.
2 . Бос қақпа. Бiр-бiрiне қарама қарсы 25-30 м қашықтықта екі оқушы
орналасады. Олардың аралығында аяқтарын алшақ қойып, үшiншi оқушы
орналасады. Мiдет бос қақпаға допты енгiзү. Допты енгiзгенi үшiн ұпай
есептеледi.
3 . Айналдырып өт те, қақпаға теп. Бағандарды айналдырып өткеннен
кейiн қақпаға соғү орындалады. Бiр бала қақпаның сыртында тұрып, допты
бағыттауға болатын бұрышты жалаушамен керсетеді. Тапсырманы орындағаны үшiн
ұпай есептеледi.
Бұл соққы кезiнде оқушы доппен кездесемін-ау деген орынды алдын ала
есептеп, даярлық қалпы немесе жақындау деп аталатын тұpыcты қабылдайды.
Тiзе
және сирақ буынынын бүгiлген аяк кең қойылады, кеуде шама. ғана алға
енкейтiледi, кол шынтақтан сәл-пәл бүгiледi.
Coғy алдындағы сәттe дене кейiн шалқайтылып, арка еттері ширатылады.
Осыдан кейiн кеуденi алға карай қатты ұмтылдырып басттың маңдайымен допты
coғy керек. Дененi жазу артта тұpғaн тiрейтiн аяқты жазу есебiнен жүредi.
Кез ашык болады және допты бақылап отырады. Маңдай мiндеттi түрде
доптың ортасында немесе сәл ғaнa жоғары тиюi кереқ ешбір жағдайда да
ортасынан төмен тигiзүге болмайды.
2.1. Футболдағы уйретудін әдістемелері мен құралдары.
Мұндай тоқтату былайша орындалады. Салмақ тyceтiн аяқ доп түседi-ау
деген жерден 34-40 см алға қойылады. Доп тоқтататын аяқ ұшып келе жатқан
допты өткiзетiндей артқа жiберiледi, ал доп жерге түскен cәттe табанның
iшкi жағымен басады.
1. Секiрiп түскеннен соң тоқтату. Eкi оқушының бiреуi допты екiншiсiне
лақтырады. Ал ол болса, доп секiрiп түскеннен кейiн оны табанның iшкi
жағымен тоқтатады.
2. Eкi оқушы 8 м арақашықтықта бiрiне бiрi қарсы тұрады. Оның бiреуi
допты әрiптесiне 3-4 м жетпейтiндей етiп лақтырады. Екiншi оқушы жүгiрiп
келiп, допты табанның iшкi жағымен тоқтатып, әрiптесiне бағыттайды.
3. Бiр жағына жұлқығаннан кейiн тоқтату. Eкi оқушы бiрiнен бiрi 10-12 м
жерде тұрaды. Бiрiншi оқушы допты әрiптесiнен тысқары лақтырады. Ал ол
болса, өз кезегiнде, бұлт берiп, доп ceкipic жасағаннан кейiн тастаушы
әрiптесiне бұрылып, допты тоқтатады.
Төмен түсіп келе жатқан допты табанның iшкi жағымен тоқтaтy.
Бұл тәсiл буйiрлей ұшқан немесе ойыншының сырт жағынан кеткен допты
тоқтатуға қолданылады. Ол қарсыластан тез кету керек болғанда өте қолайлы.
Ойыншының тоқтатқандағы ic-әрекетi: тipeк аяғы тiзеден бүгiледi, тоқтататын
аяқ алға жiберiлiп, жоғары кетерiле бұрылады; тоқтаған cәттe доп тобық
буынын бiршама босаңсытып, табанның iшкi жағына тиедi; кеуде допты қарсы
алу жағына қарай аздап еңкіш тартады.
Дағдыны игеру жаттығyлары:
1. Допты тоқтатуға ұқcac қимылдарды бiрнеше рет жасау.
2. Беру. Eкi оқушы допты бiр-бiрiне лақтырып, оны табанның сырт жағымен
тоқтатады.
3. Бiр жағына тасталған допты тоқтату. Әрiптесi допты ойыншының сол
жағына тастайды, ал екiншiсi оны оң аяқ табанының сырт жағымен тоқтатып,
coғy арқылы әрiптесiне қайтарады. Бұдан кейiн әрiптесi допты ойыншының оң
қапталына лақтырады, т.с.с. Жаттығудың күрделiлiгi мынада - ойыншы допты
қуып жетіп, керсетілген тәсілмен тоқтатуы тиіс.
Ұшып келе жатқан допты табанның iшкi жағымен тоқтaтy.
Бұл тәсiл түсіп келе жатқан допты табанның iшкi жағымен тоқтатуды еске
түсiредi. Ойыншының негiзгi әpeкeтi: таяныш аяғының тiзесi аздап бугiледi;
тоқтататын аяқ тiзесi бугiлген, доп табанның iшеi жағына тиюi үшiн алға-
жоғары жiберiлген; осы cәттe тоқтатушы аяқ қшып келе жатқан доп жылдамдығын
тежеу ұшін аздап артқа салынады. Бұл тәсiлмен кiндiк деңгейiнде ұшып келе
жатқан доп тоқтатылады.
Жазылған саусақтар допты бүйiрiнен кысатындай етіп, оны алақаңдарда
ұстайды (оқушыға қаратылған бүйiрiне бiршама жакындаү) бас бармақтар бiр-
бiрiне тиедi десе де болады.
Б.қ. - аякты алшақ қойып немесе адымдау қалпында тұру.
Аяқ табандары бүйiрдегi сызыктң сыртында немесе сызықтың
Бойында болады, доп қашан қолдан кетiп болғанша аяктарды жерден
көтеруге болмайды. Допты шамалы ғaнa шынтақтан бүгiлген колдарымен бастың
ҮСТIНде ұстап тұpaды, сосын шынтактарды шапшан бүгiп, оны бастан асырады
(желке ТҰCЫHдa). Бұл кезде дене артқа шалқаяды. Жұмыс кезені лактыру
аяктардың, тұлғаның, крдың қатты жаЗЫЛуЫмен (түзетілуімен) басталады да,
Қолдың басының күш жұмсауымен аяқталады, ал күш салу лаҚТЫРу кашықтығын
көбейтетiндiгi өзiнен-езi түciнiктi.
Адымдап лактыру техникасының орнынан лақтыру техникасын шамалы ғана
айырмашылығы бар. Артқы аяқтың жерге тиюiн анығырақ бақылау қажет. Адымдап
лактыруды орындағанда алдағы аяққа артта тұрған аяқты тарту кездеседi.
Футболдағы күш пен жылдамдықтын байланысы.
Допты алыс қашықтыққа жеткiзу ушiн қажет тәсiл, сонымен бiрге қысқа
және орта қашықтыққа беруге, әcipece қақпаға соғуда,сондай-ақ айып доп және
бұрыштан доп соғуғa пайдалынылады.
Қозғалусыз жатқан доп бiр қалыпты жылдамдыңпен жугіріп келіп доға жасау
арқылы тебіледi.
Жугiрiп келудiң соңғы адыммен бiр мезгiлде соғатын аяқ тiзеден бугiлiп,
Сыртқа сiлтенгендей сыңай танытады. Мұнaн соң ол жылдам ол жылдам
тузуленiп, допқа тиген сәтте тобыңтың буынында қатая ширай түседi.
Дағдылану үшiн жаттығулар:
1. Eкi ойыншы бiрiнен бiрi 10 м қашықтықта тұрады. Оның бiреуi допты
әрiптесiне домалатып жiберген сәтте екiншiсi тоқтатпай соғып, қайтарады.
Әрiптестер алма-кезек ауысып отырады. Тапсырманың басқа тypi: әрiптес допты
домалатып әкелiп қапталдас тұрған екiншiсiне бередi. Ал ол болса, допты
қақпаға соғады.
2. Төмендете соғу. Қақпадан 6-7 метр қашықтықта Tұpғaн оқушы төмедетеcоғуғa
тырысып, допты тебедi.
3. Арақашықтықты өзгерту арқылы соғу. Eкi ойыншы бiр-бiрiнен 20-23 м
қашықтықта турады. Олардың арасына бағана қойылады.
Оқушылардың мiндетi - допты әрiптесiне бағана арқылы бағыттау.
4. Бағана арқылы соғу. Eкi ойыншы бiр-бiрiнен 20-25 м қашықтықта
тұpaды. Олардың арасына бағана қойылады. Оқушылардың мiндетi – допты
әрiптесiне бағана арқылы бағыттау.
5. Қатты тебу. Қақпашы допты домалатып жiбередi, ал ойыншы жүгiрген
бойы 10-12 м жерден допты екпiндете теуiп, қақпаға бағыттайды.
Аяқ алқымының сыртқы жағымен соғу. Бұл допты орта және алыс қашықтықта
жеткізуде, қақпа алдындағы шабуылда, сондай-ақ бұрыштан берiлетiн және айып
добын соққанда қолданылады. Соғу түзу немесе бұрыштай жүргiзу арқылы жүзеге
асырылады. Бұл үшiн салмақ түceтін аяқ тiзеден ептеп бүгiлген және соғатын
аяқтың қиимылына бөгет жасамау үшiн допқа iргелес қойылады. Соғатын аяқ
барынша артқа жiберiледi, дене салмағы екiншi аяққа туседi, ал табан
созылған аяқ ұшымен бiрге iшкi жаққа бұрылады. Сөйтiп, кеуденiң үстiңгi
белiгi бұралғандай әcep қалдырады.
Маңдай отасымен доп соғу. Бұл соғу былайша жузеге асырылады. Ойыншы
мына позицияны қабылдайды: аяқтар иық кеңдiгiмен бiрдей және адым жасау
жағдайында болады. Доп жақындап келе жатқанда аяқтар тiзеден және тобың
буынынан сәл-пәл бүгiледi; кеуде артқа қарай шалқақтайды - арқа бұлық
еттерi жиырылған.
Бұдан соң белден басталатын шұғыл қозғалыспен кеуденiң жоғары жағы алға
берiледi. Мойын шалқайғандай болып, басты изеу арқылы маңдаймен доп
соғылады. Допты соққан cәттe кеуде алаң үстінe қараганда тiп-тiк болуы
тиiс. Ойыншы допты ұрғаннан кейiн оның ұшуын қадағалайды. Егер допты жоғары
жiберу керек болса, онда доптың төмeнгi жағынан ұрылады; егер темен
бағытпен ұшыру керек десе, онда маңдаймен доптың жоғары тұсы ұрылады.
Маңдай ортасы арқылы допты басқа жаққа жiберуге болады. Бұл үшiн ұрған
cәттe бас пен кеуде доптың дәл ұшар бағытына сәйкес бұрылады.
Жартылай ұшқан допты соғу. Жаңа ғана алаң үстінен ceкipe көтерiлген
допты осы тәсiлмен соғуға болады. Мұндай соғулар допты алыс қашықтыққа
жеткiзу және қақпаға шабуыл кезiнде пайдаланылады. Жартылай ұшып келе
жатқан допты табанның түрлi жағымен соғуға болады, алайда көбiнесе аяқ
алқымының орта және сыртқы жағы қолданылады. Орындалу әдiсi мынандай. Доп
жерге тускенде таяныш аяқ доптың алдына қойылады. Соғатын аяқтың ұшы
созылып, кейде алға еңкейдi. Доп алғашқы жоғары кетерiлгенде соғылады.
Аяқтар соққыны күшейту үшiн допқа жақындағанда жылдамдықты арттыра туседі.
Ұшып келе жатқан допты соғу. Бұл соғулар әрiптесiне тез беру,
қарсыластар қақпасына шабуылдау және өз қақпасын қорғау кезiнде
қолданылады. Ойында аяқтың алқымымен және табанның iшкi жағымен соғу
кебiрек пайдаланылады. Соғудағы ерекше бiр қиындың соғу кебiрек
пайдаланылады. Соғудағы ерекше бiр қиындың - ойыншы соғу сәтін, биiктiк пен
жылдамдыңты, содай-ақ ұшу бағытын есепке алуы тиiс. Ойыншы соғу сәтiнде
аяқты Доптың ортадан жоғары тұсына, ортасына және ортасынан теменге
тигізуге тырысуы қажет, мұның өзi ойын жағдайымен айқындалады.
Бiрiншi жағдай. Бiр бүйiрден ұшып келе жатқан допты оңға немесе солға
бағыттай соғу керек.
Екiншi жағдай. Түсіп келе жатқан допты теуiп, оны езiнен жоғары – алға
бағыттау.
Ұшiншi жағдай. Бас үстінен ұшқан допты соғу.
Ойыншының ic-қрекетi: 1) допты иық деңгейiне дейiн тycipy; 2) осы cәттe
кеуденi артқа шалқайту, таяныш аяқтың тiзесiн бугу; 3) соғатын аяқты шұғыл
жоғары кетеру; 4) доп жоғары емес, кepi ұшуы үшiн аяқты оың орта тұсына
тигiзу, бұл cәттe аяқтың ұшы әлi де жоғары қарап тұрады.
Жалпы төзімділік және оның футболдағы рөлі.
1. Допты eкi ойыншы әp тәсiлмен беру.
2. Допты қозғалыспен алға қарай бере ойыншылардың орындарын ауыстырмай.
3. Допты үш ойыншыға лақтыра орындарын ауыстыра.
4. Допты қозғалыс арқылы кездескен колоннаға беру. Колоннаның ара
қашықтықтары 6-7 м. 1-шi колоннада тұpғaн ойыншы допты 2-шi колоннада
тұpғaн ойыншыға бередi, ол алға қарай ұмтылады да допты ұстап 2-шi ойыншыға
қарама-қарсы колоннада тұрғанғa бередi, екiншi ойыншы колоннаның аяқ жағына
тұрaды.
5. Қозғалыс ойындардағы допты лақтырудың әp турлерi: допқа таласу,
доп төрт жақта, берде отыр. Допқа таласу ойынында үйренушiлер eкi топқа
бөлiнедi. Бiр топ допқа ие болады, бiр-бiрiне лақтыру барысында допты
өздерiнде көп ұстауғa тырысады. Ал екiншi топтың ойыншылары допты иеленуге
тырысады. Доп 4 жақтан ойынына үйренушiлер 4 топқа (командаға) бөлiнiп 4
қатарға тұpaды. Әр командаға қарама-қарсы бiр қашықтықта әp команданың
капитандары тұpaды, олар өз ойыншыларына допты лақтырып қайта күтiп алу
тиiс. Жеңiске, командасына тез арада бәрiн лақтырып үлгерген команда
жетедi. Лақтырда отыр доп лақтыру ойнында Доп 4 жақтан ойынымен бiрдей
орындалады, бiрақта допты лақтығаннан кейiн отыру жаттығуларын жасайды.
Жаттығу үлгiсi:
1. Бiр орнында допты жүргiзе әp биiктiкте ceкipтe орындау.
2. Допты қозғaлыс барысында тез және ақырын жағдайда орындау.
3. Үйренушiлер шеренгiге тұрaды. Белгiден кейiн бiр ойыншы допты
жүргiзе қарама-қарсы шеренгiден өтiп ойыншыны айланып орындарына келiп
допты екiншi ойыншыға бередi. Содан соң қарама-қарсы тұpғaн шеренгiда
ойыншылар бұл жаттығұды орындайды.
4. Допты кедергiден айланып жүргiзу.
5. Қимылды ойындар Немiрлердi шақыру Үйренушiлер колоннаға бiр бiрден
ез командаларына тұpaды. Ойыншылар ретпен саналады да өз сандарын ойларына
сақтайды. Айтылған санның ойыншысы допты белгiлi затқа дейiң допты жүргiзiп
одан айланып өз орнына келедi. Бiрiншi бiтiрген команда өз командасына ұпай
әпереді.
Қақпаға лақтыруды негiзi мына әдiстерден оқыту басталады: қолды бүге
жоғары және қолды бүге жанға. Осы әдiстi көрсеткен соң үйренушiлер (6-8м
ден) орындарынан лақтыруды үйренедi.
2.2.Футболдағы жылдам және баяу шабуыл тактикасы.
Ойынның ойдағыдай өтyi қакпашының жоғарғы дәрежелiгiне байланысты.
Қақпашының әдiс тәсiлi; тұруы, қозғалуы, допты қолымен және аяғымен тебуi,
допты лақтырып ойынға қосуы. Tұpyы: қақпашы қақпаның тең ортасына тұруы.
Аяғының apa-қашақтығы 20-30 сантиметр созып, салмақты eкi аяғына тең түcipy
кереқ аяқтарын сәл бүгiп кеудесiн сәл алғақарай ұстay керек. Негiзiнде
қақпашы қақпаның алдындағы сызыңтан алға қарай 1-1,5 м шығy кереқ қақпаға
доп флангiден сағылған кезде қақпашы қолын жоғары көтерiп штангiге созылып
жақын бұрышты жабады.
Қозғалуы: қақпашы негiзiнен нық адымдарымен жанға, алға және артқа
тұрады. Қозғалыс уақытында аяғын жоғары көтеруге, ceкipyгe болмайды.
Допты қолмен ұстay: қақпашы өзiне келген допты әp тәсiлдермен ұстауға
тырысу керек. Қақпаның бұрышына және жанына қатты келген допты тебу кереқ
аяғын соза не болмаса бүге iш жағымең алақанын аша қолымен кемектесе қимыл
жасайды.
Құлay: қақпашы жоғарыда жазылған әдiстердi қолдана допты ұстай алмаса
қақпашы қолын соза жеңiл құлайды.
Допты ойынға қосу: қақпашы тез және тура допты ойынға қосу керек. Допты
ойынға лақтырып қосу кезiнде қолын бүге жоғарға орнынан немесе қозғалыста
лақтыру керек.
Финты әдiсi: қақпашы кеудесiн төмен ұстай қолымен қимылдайды. Қақпашы
ойын барысында үнeмi қорғаушыларды басқара орындарын белгiлей бiлу керек.
Қақпашының ойын барысында техникасын үйрену:
Қақпашыны қақпада турудан қозғалудан бастап үйретедi. Содан соң допты
қолмен және аяқпен ұстayды үйретедi, тipeк қоя және қоймай орындау.
Жаттығу үлгiлерi:
1.Ұстау әp жерлерден қақпаға қатты келмеген допты, қақпашы қақпаға
келген допты ұстап кepi жiберу.
2. Eкi үйренушi қақпаның әp бұрышына допты кезектесе тебедi. Қақпашы оң
жақ бұрыштан келген допты қайтарады да, сол және оң жақта ауысып тұрады.
3. Қақпашы қабырғадан 2-3 м ара-қашықтықта тұрады. Ұстаз немесе басқа
допты қабырғаға тебедi, ал қақпашы келген допты секiрiп ұстайды.
4. Ойын Допты жүргiзушiге бермеу. Үйренушiлер шеңбер құрып және допты
бiр-бiрiне бередi. Ортада қақпашы, ол допқа қолын не аяғын тигiзу керек.
5. Ойын Қорғауды күейту Үйренушiлер допты бiр-бiрiне тебе, затқа
тигiзуге тырысады (шеңбер ортасында), оны қақпашы қорғап тұpaды. Қақпашы
қолмен және аяғымен допты тебедi.
Футболдағы командалық техника .Бiрiншi ұстаз тактикалық тұруды көрсетедi
қорғаушымен шабуылшының әрекеттерiн айтып, ойыншылардың әр қимылдарын
көрсетедi. Оны үйренгеннен кейiн үйренушiлер бiр жақты ойынға көшедi (бiр
команда қорғаушы, бiр команда шабуылшы). Топпен шабуылға шығуды үйрену
барысында eкi ойыншымен бiрiгiп ойнайды, eкi шабуылшы бiр қорғаушыға қарсы
және eкi шабуылшы eкi қорғаушыға. Осыдан кейiн көпшiлiкпен ойнау барысын
үйренедi (үштен алтыға дейiн) Көпшiлiкке қарсы ойын тәсiлiн қолдана және
олардан етiп шабуыл алаңына, ойыншы сандары бiрдей немесе бiр ойыншыға
артық болғанда, үйренген ойын тәсiлiне көшедi. Көпшiлiкпен және командамен
үйренген қорғау саласына бiрге көшiп eкi ойыншы ерекше қорғаныста болу
керек. Одан кейiн үш және оданда көп ойыншылар бiрге қорғаныс саласын
үйренедi. Қорғау алаңында үйренгеннен кейiн, жеке қорғауды үлкен алаңның өз
жақ жартысында үйренедi. Әртурлi қорғауды үйренгеннен кейiн, жеке қорғауды
қорғау алаңында үйренедi.
Жаттығу үлгiлерi:
1. Екеулеп жаттығулар. Бiр ойыншы доппен алаңда қозғалыста, ал екiншi
допты алуға (иеленуге) тырысады.
2. Үйренушiлер топты алты адамнан құрып жартылай шеңбер пiшiнiн жасай
сызыққа тұрып тез допты тебе бастайды, ойыншыдан ойыншыға бiр жақ алаңнан
қақпаға, екiншi жаққа қарай қақпадан алыстамай.
3. Устаздьң баста ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... .. 3
І тарау.
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ...7
1.1. Футбол
тарихы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... .7
1.2. Футболдағы дайындық
түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...14
1.3. Футболды оқытудың әдістемелік
негіздері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... .17
ІІ-тарау
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... .22
2.1. Футболдағы үйретудін әдістемелері мен
құралдары ... ... ... ... ... ... 22
2.2 . Футболдағы жылдам және баяу шабуыл
тактикасы ... ... ... ... ... ... .2 8
2.3 . Қимыл сапасын
өлшеу ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
..38
ІІІ-тарау
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ..47
3.1 . Қақпақшы
әдісі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... 47
3.2. Дене сапасын арттыру тапсырмаларын
орындау ... ... ... ... ... ... ... ... 62
Қорытынды
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... .68
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..70
Қосымша
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... . 71
Кіріспе
Футбол – спорттық ойындардың ішінде халық арасында өте сүйікті,
ыңғайлы ойын.Салауатты өмір сүруге,денсаулықты шынықтыруда футбол ойынының
орны өте маңызды .Сондай –ақ елімізде футболмен жасөспірімдер,ересектер
балаларда айналысуда.Қазіргі заманда эйеладамдар да , тек қана жанкүйер
болмай олар даосы спорт түрін сүйіп оларда ойнай бастады.Футбол нағыз
атлетикалық ойын.Өйткені ойын үстінде ойыншының жылдамдығы,ептілігі ,
төзімділігі, күш жігері толығымен көрінеді.Футбол ойыны негізі екі
команданың күресі, олардың ортақ мақсаты жеңіс болып табылады.Жеңіске
деген құлшыныс ойыншылардың бірыңғай қимыл әрекет жасауына олардың
арасындағы достықтарының артуына сеп болады. Футболдың тарихы өте
тереңде жатыр .Олай айтуымыздың себебі сонау ежелгі гректердің өзінде ақ
доп ойнау абырой болып табылған.Футбол ойыны туралы алғашқы деректер
сонау 180 жылдан басталады.Гректердің Полукса сөздігінде берілген .Онда
екі топ бір- бірінің аланыңа өткізілуі тиіс деп таңылған. Дегенмен
кейбір дене тәрбиесі тарихшылары футбол ежелгі Римде басталған деп
тұжырымдайды. Ежелгі Римде футболдың атасы горпостун деген ойын болған
.Осы ежелгі Римнен Батыс Европа елдеріне таралған делінген .Ағылшындар
болса , аяқ доп ойыны Британ аралында 9 ғасырдың өзінде-ақ белгілі
болған деген атау салады.Футбол деген атауы да ағылшынның аяқ және доп
деген сөздерінен шығатының сеземіз.19 ғасырдың ортасында ағылшын
колледждері мен университеттерінде аяқ доп ойыны дами бастады. Футбол дене
шынықтыру бойынша бағдарлама материалдарының бір бөлімі болып табылады және
әр түрлі сапаның эмоционалдық түрі. Осылайша кешенді бақылауды
педагогикалық, медико-биологиялық, әлеуметтік, психологиялық түрлерге және
жүйелі, ағынды, циклдық, кезеңдік деп бөлуге болады. Бақылау түрлерінің
жүзеге асыруы тиісті кезені мен анықтауға болады,зерттеу нысаны туралы
толық ақпарат алу үшін кезең түрлері бойынша бақылауды тиісті түрде жүзеге
толық асыру қажет. Осы мақсаттарды алдыға қоя отырып, талқылау түрлері
қандай сұрақтарға жауап беретін және әр кезеңде дайындалуда тестілеуді
қолдану үшін педагогикалық, медико-биологиялық, әлеуметтік-психологиялық
бақылаудың қайсысы қажет екенін анықтау керек. Педагогикалық бақылау
футболшылардың спорттық-техникалық дайындығының бағалануы және олардың
ағзаларының қызметтік мүмкіндіктерінің, күш-қуатының сәйкестілігіне анықтау
мақсатында педагогикалық әсер ету туралы ақпарат алуға жауап береді.
Спортшының барлық бапкерлік және жарысушылық іс-әрекеті атап айтқанда
берілген спорт түріне қажетті мықты тәжірибе жинақтауына бағытталған. Осы
тәжірибелерді жинақтау мөлшерлері бойынша олардың тиімді кұрамы
кемелденеді, тәжірибе алу процесінде қозғалыс актілері қалыптасады. Мен
оқушылармен бірқатар жұмыстар жүргіземін, аптасына 4 рет футбол бойынша
беремін, мысалы допты бір-біріне беру тәжірибесін өңдеу үшін арнайы
жаттығулар, қақпаға доп кіргізу, допқа қарсы шығу және кері қайтаруға
әрекет ету т.б. Екі адаммен топпен жұмыс жүргізу, балалармен жеке жұмыс
істеу әдіс-тәсілдерін қолданамын, айына 2 рет жалпы дене тәрбиесі дайындығы
және футболшылардың техникалық дайындығы бойынша бақылау тестісін
жүргіземін, балалардың барлығы бірдей қысқа қашықтыққа, жүгірудің,
ұзындыққа және орнында тұрып биіктіктен секірудің, допты бастан асырып
қашыққа дәлме-дәл лақтырудың биік дәрежелеріне жете алмай келеді.
Әлеуметтік-психологиялық бақылау спортшының ағымдағы қолданбалы
мәселелеріне бағытталған психологиялық ерекшеліктерін өлшеп, қадағалауға
жауап береді. Оған жеке тұлғаның психологиялық қасиеттерін анықтау
(темперамент, мінез-құлық, қабілеті т.б.), сонымен қатар психологиялық
процестерді қадағалау (қабылдау, байқау, көніл қою, ес, ойлау қабілеті
т.б.) және жай-күйі (стресс, ашу-ыза, қатқылдық) кіреді. Аталған барлық
процестер түрлі тест жүйелерін қолдану жолымен бағаланады.
Қазіргі заманғы спорттың биік ауыр жүгі, жауапты жарыстардың көптігі,
олардың арасындағы бәсеке спорттық шеберліктің қолданылуы, көрнекті
спортшылардың спорттық карьераларының қысқаруының жалғасулары керекті
болжам жасау үшін қозғалыс сапасының дамуы мүмкіндіктерін және одан нәтиже
алу қарқынының өсуінің арақатынасын ескеру қажет.
Жас спортшылардың спорттағы жетістіктерін және алдағы үлгерімдері дәрежесін
болжамдарын жасап ұсыну үшін біз шығатын нәтижелердің өсуінің өзара
байланыстарына талдау жүргіздік. Ювенильдік және дефинивтік қорытынды
бойынша тестілеуде жалпы дайындығы бойынша 82 футболшы 11-12, 13 жастағы
шамасындағы тестілеу бағдарламасына келесі тестілер кіреді: биік старттан
30 метрлік жүгіру, орнында тұрып санды жоғары көтеру арқылы 10 сек жүгіру,
3х10 м жүгіру, орнын да тұрып жоғары секіру, 2000м жүгіру. Біздің өсу
қарқыны бойынша жұмысымызда анықтағанымыз, бірінші және үшінші жылғы
нәтижелер арасындағы қарқын болып табылады. Ювенильдік нәтижеде біз
спортшының 11 жаста көсететін қорытындыларын қабылдадық. Дефинивтікте 13
жастағы көрсететін қорытындылары. Футболшылардың түрлі бапкерлік процестер
кезеңіндегі жарысу іс-әрекеттері мен практикалық тәжірибелері, ойыншылардың
тактикалық іс-әрекет техникасының тиімділігі, жоғары дәрежедегі
ойыншылардың іс-әрекеттері көбінесе шапшандық, күш-қуаты сапасының дамуымен
маңызды. Футболшшылардың шапшандығы, ептілігін дамыту бағытында дайындалу
процестерін басқару үшін екі шарт қажет: дайындық барысында өзінің
кеңістігі мен күш-қуаты бойынша футбол спецификасына жауап беретін күрделі
жаттығулар пайдалану. Ойыншылардың тиісті бақылау жаттығуларын орындау
кезінде қимыл-қозғалыстарының жүйелік қадағалауын ұйымдастыру ерте пайда
болуына әкеп соқтырады, атап айтқанда дәлме-дәл дәрежеде үйрену үшін
керекті жаттығулардың қайталану саны. Практикада бұл футболшының бақылау
жаттығуларында матч барысында жақсы дайындалатын жағдайларға әкеп
соқтырады. Түрлі бақылау түрлерін мәселелерін шешуде көмектесетін
тәсілдерге талдау жасай отырып оларды кешенді бақылау кезеңдерімен
салыстыру керек. Бұл кезеңдер бапкерлік процестерді жүргізу кезеңімен
байланысты және олармен сай келеді. Жедел бақылау тестілеуде әр физикалық
жаттығулармен жүзеге асады.
Зерттеу объектісі: Бақылау түрлерінің жүзеге асыруы тиісті кезені мен
анықтауға болады,зерттеу нысаны туралы толық ақпарат алу үшін кезең түрлері
бойынша бақылауды тиісті түрде жүзеге толық асыру қажет.
Зерттеу пәні: Балаларды , жасөспірімдерді футбол ойнаудын әдіс тәсілін
меңгеруді оқытудың негізі .
Зерттеу мақсаты: Педагогикалық бақылау футболшылардың спорттық-
техникалық дайындығының бағалануы және олардың ағзаларының қызметтік
мүмкіндіктерінің, күш-қуатының сәйкестілігін анықтау мақсатында.
Зерттеудің міндеттері: Футболшшылардың шапшандығы, ептілігін дамыту
бағытында дайындалу процестерін басқару. Дайындық барысында өзінің
кеңістігі мен күш-қуаты бойынша футбол спецификасына жауап беретін күрделі
жаттығулар пайдалану.
Зерттеудің ғылыми болжамы: Ұсынылып отырған әдіс- тәсілдер арқылы
балалар мен жасөспірімдердің, спортта жоғары дәрежелерге жетуін, пәнаралық
қатынастар арқылы пәнді меңгертуде оңтайлы ұйымдастыруға болады.
Зерттеу көздері: Рессейлік , Қазақстандық және шетелдік спортшылардың
еңбектері, бүгінгі танда дене шынықтыру , футбол салаларында жарық көрген
еңбектер.
Зерттеу әдістері: Зерттеу мәселесі бойынша педагогикалық , психологиялық
, дүниетану , дидактика және физиология әдебиеттері, тақырып бойынша
теориялық талдау жасау; сабақта және сабақтан тыс жүргізілетін жұмыстарға
талдау жасау , эксперимент нәтижелеріне баға беру;
Зерттеудің теориялық және ғылыми жаңалығы:
1.Балалар мен жасөспірімдердің тұлғалық даму ерекшелігіне психологиялық
көзқарас бағытында анықтама берілді;
2.Жасөспірімдердің тұлғалық даму ерекшеліктерін анықтау мүмкіндіктерінің
пәнді көрнекі құралдар арқылы меңгерту белсенділік іс-әрекетінде
негізделді;
Зерттеудің практикалық мәні: Зерттеу барысында жинақталған
материалдарды, мектеп мұғалімдері өз тәжірибесінде пайдалануға болады;
Зерттеу кезендері:
1-ші кезеңде:
- Зерттеу мәселесі бойыншы материалдар жиналды;
- Ғылыми апарат анықталды;
2-ші кезенде:
- Зерттеу нәтижелері жүйеге келтірілді;
- Сараптама жасалды;
Диплом жұмысының құрылымы:Диплом жұмысы кіріспеден, үш тараудан ,
қорытынды және әдебиет тізімі мен қосымшадан тұрады.
1.1. Футбол тарихы
Футбол жер бетінде ең кен тараған және ең сүйікті спорт ойындарының бірі
деп бекерден-бекер айтылмаған.Спортшылар мен жанкүйерлерді футболдың
қарапайымдылығымен тартымдылығы,ойыншылардың шеберлігімен қиынынан
қиыстырып жол таба білуі өзіне ерекше тартады.Қазіргі футболдың тарихы ерте
замандардан басталады.Футболға ұқсас ойындарды ежелгі дүниемен ертедегі
шығыс елдерінде біздің жыл санауымызға дейін де ойнағаны белгілі болған.
Ойынның атауы ағылшынның фут - аяқжәне бол -допдеген сөздерінен
шыққан.Қазіргі футболда қолданылып жүрген ережелер осыдан жүз жылдай бұры
шықты және ешқандай өзгеріске ұшырамады десе де болады. Футбол ойыны
жылдамдықты,икемділікті,шыдамдылықт ы,қимыл-қозғалыстың үйлесімділігін
дамытады.Ойынның негізгі ережелері.Футболды әрқайсысында он бір ойыншысы
бар екі команда ойнайды.Ойын ұзындығы 100-110м,екі 60-75м болатын төрт
бұрышты тегіс көгалдарды өткізіледі. Қарсылас екі команданың ойыншылары
ойын барсында өздерінің тандап алған шабуылдау және қорғаныс тәсілдерін
ұйымдастыру жүйелерінің шенберінде техникалық-тактикалық тәсілдермен
қимылдарды пайдалана отырып,қарсыластарының қакпасына көбірек доп
соғуды,сонымен бірге өз қақпаларына доп өткізбеуді көздейді. Ойыншыларға
аланда қолын допқа тигізуге тиым салынады.Допты қолмен ұстауға немесе
қағуға тек қақпашының ғана айып аланының шегінде еркі бар.
Ойынның ұзақтығы-әрқайсысы 45мин болтын екі кезендік ойын.
Мектеп оқушыларында оның ұзақтығы,ойыншылардың саны,жасы және дайындығына
байланысты әр түрлі болады.
Ойыншының тұрысы және орын ауыстыруы .Доппен айла-тәсілдер жасау
футболдың негізгі мәні.Футболшылар ойнай жүріп доптв алып
жүруден,тоқтатуда,оны тебуден жарысқан секілді болады.Футболшының алаңда
алға қарай жүруге білуі,тіркемелі және кібіртіктеген адамдармен жанға қарай
ауыс білуі,жақсы секіруә,өз денесін тамаша меңгеруі,жүгіріс кезінде кенет
тоқтап және бұрыла алуы қажет.Допты тебу.Допты тебу-футболдағы негізгі ойын
тәсілі.Аяқпен тебу бір орындағы және қозғалыстағы допты(домалап,ұшып келе
жатқан)аяқ басынның ішкі,сыртқы жандарымен,аяқтың орта,сыртқы,ішкі
үстімен,ұшымен,өкшемен,санмен соғу арқылы жүзеге асырылады.Допты соғу
арқылы қарсыластардың қақпасына доп енгізіледі,серігіне беріледі.
Футболшылар допты аяқмен және баспен соғады.Допты табанның ішкі жағымен
соғу-барлық соғушылардың ішіндегі нысанаға дәл тигізі үшін ең
қолайлысы.Орнында тұрып соққанда денені доптың үстіне қарай
еңкейтіп,тебетін аяқты артқа қарай тістеу қажет.Мұндай соққыны екпін алып
орындауға болады.Допты тепкенде негізгі күш доптың төменгі шетіне түсетін
болса,ол жоғары қарай шыр айналып ұшады. Егер аяқтың алқымымен ыңғайлырақ
болса,онда допты аяқ басының ортасынмен,ішкі,сыртқы алқымымен соғуға
болады.Алқымның ортасымен соғу доптың ұшу шапшандығына әсер етеді.Ол кепін
алғаннан кеін орындалады.Салмақ түсетін аяқ доптың жанына қойылады.Тебетін
аяқтың ұшы жазылады.Соғу кезінде тебетін аяқ жерге тимес үшін,ойыншы салмақ
түсетін аяғының ұшына көтеріледі.Алқымның сыртқы бөлігімен соғу үшін сілтеу
кезінде тебетін аяқтың ұшын ішке қарай бұру керек. Алқымның ішкі бөлігімен
соғу –ең көп тарған әдіс.Ол алқымның орта бөлігімен тепкендегідей
болады.Бірақ соғудың дәл алдындағы кезенде аяқтың ұшын допқа
бағыттайды.Пеле жарқын жетістікке жетті. Пеледен сен осындай жетістіктерге
қалай жеттін деп сұрағанда ол :көпжылдық допқа деген сүйспеншілігімнің
арқасында деп жауап берді. Сондықтан фудболшылар неғұрлым ертерек бастап,
нақты мақсат қоя білген жөн . Футбол командасының ең бір шешілмей келе
жатқан мәселенің бірі ойыншыларға доптын жетіспеуінде. Бірақта әдісті
жетілдіру үшін бұл сылтау емес . Есепке келсек бүкіл ойын бойы әр ойыншы
орта есеппен доппен 2-3 мин ал жолдастық кездесулермен сәл жоғары.
Сондықтан техникалық құралдарды үнемі өсіріп (жетілдіріп) отырған жөн
.Техникалық дайындықта жаттығуларды дұрыс ұйымдастырып көп әсер алу
керек.Мысалы: Команданың бір бөлігі арнайы техникалық жаттығуларды доппен
орындаса . Келесі бөлім дене дайындығымен айналысады. Арнайы техникалық
дайындықта бірнеше жаттығулар ұсынылады . Бірінші қатарда шеңбер (круг)
біреу ортада. Келісілген шарт бойынша ортадағы ойыншы допты береді ол
ойыншы допты қайтарады. Осы форманы әртүрлі орындауға болады. Мысалы (допты
тоқтата беру) Немесе үнемі қозғалыста жүгіріп орындау т.б.
2) Сол шенберде тұрып допты аяқпен беріп баспен ұру.(допқа бірақ рет тиіп,
немесе тоқтатып қайта беру)
3) Жартылай шеңберде тұрып өткен тақырыптын техникасын қолданып әртүрлі
финт жасау.
4) Қарама қарсы екі қатарда тұрып әдістін әртүрлі элементтерін орындау.
5) Үш немесе төрт бұрышта тұрып әртүрлі техникалық элементтерді орындау ,
доппен жүру, тоқтау, тебу, баспен , аяқпен (он-сол) беру финттар жасау
.Бірлесіп әртүрлі әрекеттер жасау т.б.
6) допты аяқпен баспен беру, алып жүру, тоқтау . әртүрлі қарқында келген
допты тоқтату.
10) 3-і қапаға қарсы 20-25 метр және 5-7 метрге бір-бірімен бір сызықта екі
ойыншы қорғаушы допты 10-12 метр қалғанда ортадағы ойыншы қорғаушылардын
орнына жүгіреді.
Допты тоқтату кезінде ең бастысы-ол ойыншының аяғынан кері серпіліп
кетпеуі.
Домалап келе жатқан допты табанның ішкі жағымен тоқтатқанда дененің
салмағы тірейтін аяққа түседі.Тоқтататын аяқ шамалы ғана ілгері шығарылады
да,допқа тиген мезгілде тірейтін аяқ деңгейіне дейін кейін
шегеріледі.Доптың инерциялық куші азайып,тоқтатылады.Домалап келе жатқан
допты табанмен тоқтатқанда допты қабылдайтын тізе буынынан бүгілген аяқ
допқа қарай шығарылады.Аяқтың ұшы көтеріңкі,өкше жерден 5-10см биіктікке
көтерілген қалыпта болады.Доппен түйіскенде қабылдаушы аяқ артқа қарай
шегеріледі,сөйтіп доптың инерциялық күші азайтылады.
Жоғарыдан түсіп келе жатқан допты табанмен де,табанның ішкі жағымен де
тоқтатуға болады.
Допты алып жүру.Допты алма-кезек тебу арқылы алып жүреді.Допты тіке
бағытта алып жүргенде табанның ішкі алқымымен теуіп алып жүрген қолайлы,ал
қисық бағытта алып жүргенде алқымның ішкі бөлігімен теуіп алып жүрген
тиімді.
Допты тартып алу-өте күрделі тәсіл.Қарсыластан допты тартып алу үшін доп
иесінің ойын жоспарын болжай білу керек.Допты тартып алуда аттап басуды,тез
жетуді және басқада тәсілді қолданыға болады.
Қақпашының ойыны.Қақпашы-командадағы ең басты,аса қажетті ойыншы.Ол
аландағы ойыншылардын негізгі тәсілдерімен допты қағып алу,қағып
жібері,ойынға қосу тәсілдерін. Футбол — спорттық ойын түрі, аттауы ағылшын
тілінің foot – аяқ, ball – доп деген сөздерінен шыққан. Футбол — әлемге аса
танымал ойындардың бірі. Ойын ұзындығы 100-110 м, ені 64-75 метрлік шаршы
алаңда өткізіледі. Биіктігі 2 м 44 см, ұзындығы 7 м 32 см-лік қақпасы бар.
Қақпаның сыртына тор керіледі. Футбол добының салмағы 396-453 г, диаметрі
68-71 см. Ойынға 11 ойыншыдан екі команда қатысады. Олар қақпашы,
қорғаушылар, жартылай қорғаушылар, шабуылшылар болып бөлінеді. Ойын
арасында 15 минуттық үзілісі бар, 45 минуттық екі кезеңде өтеді. Өз айып
алаңында қақпашыдан басқа ойыншы допты қолымен ұстауға болмайды.Футболдың
алғаш 1863 ж. Англияда арнаулы ережесі бекітіліп, тұңғыш қауымдастық
құрылды. Сондықтан Англия аталмыш спорт түрінің отаны болып есептеледі.
Бірақ Футболға ұқсас аяқдоп ойынының түрлері ежелгі Мысыр, Қытай, Грекия,
Римде, ал онан кейінірек Франция мен Италияда дамыған. Кейін бұл спорт түрі
біраз өзгерістерге ұшырап, футбол деген атаумен бізге жетті.
19-ғасырдың соңына қарай футбол Еуропа мен Латын Америкасы елдеріне кеңінен
тарай бастады. 1904 жылы халықаралық футбол федерациясы (ФИФА), 1954 жылы
Еуропа футбол қауымдастықтары одағы (УЕФА) құрылды. 1900 жылдан бастап
олимпиялық ойындар бағдарламасына енген. 1930 жылдан бастап төрт жылда бір
рет әлем чемпионаты және 1958 жылдан бастап Еуропа кубогі үшін жарыстар
өткізіліп тұрады.Қазақстанға футбол 1909-1910 жылдары келді. Әуелі Орал,
Атырау, Ақтөбе, Павлодар, Семей, Петропавл қалалары жастарының ермегіне
айналған өнер, бара-бара бұқаралық сипат алды. Қолда бар деректер бойынша
алғаш команда құру 1911 жылдан басталған. Семейде М.Сайдашев, А.Кәрімов,
Ю.Нығматулин, т.б. жергілікті қазақ және татар жастарынан тұратын “Жарыс”
командасын құрып, көптеген өнерпаздар мен спортшылардың елге танылуына
себепкер болды. Сол команданың құрамында ұлы жазушы, ғұлама ғалым Мұхтар
Әуезов жартылай қорғаушы болып ойнаған. 1914 жылы семейліктер алғаш рет
Томск қаласының политехникалық институты студенттерімен жолдастық кездесу
өткізді. Бұл Қазақстан футболының кіндігі кесілген жыл болып есептеледі. 20
ғасырдың 30-жылдарына дейін әр қала өздерінше күш сынасып жүрді, алайда
республикалық деңгейде жарыстар болмағандықтан, шеберлік баяу дамыды. 1937
жылы Алматының динамошылары “Шығыс қалалары” тобында 3-орынды иеленді. Сол
жылдың қазан айында жолдастық кездесулер өткізу үшін Одессадан “Консервщик”
командасы келді. Одессалықтар Алматы, Семей, Петропавл қалаларында болып,
республиканың ең таңдаулы командаларын ойсырата жеңді. Осы жеңілістен
қорытынды шығару мақсатында, “Динамо” командасын күшейту жөнінде шешім
қабылданды. Жергілікті командалардан ағайынды Вячеслав пен Павел
Трофимовтар, А.Вяшняков, А.Громов, Ф.Ткаченко, Ақтөбеден Н.Писяуков,
И.Шариков, П.Луценко шақырылды. Одессаның “Консервщик” командасының
ойыншылары ағайынды Константин мен Георгий Бедрицкийлер, Н.Чернец,
Г.Ананченко және П.Щербаков “Динамоның” (Алматы) құрамында ойнауға тілек
білдірді. 1939 жылы динамошылар Қазақстан чемпионы әрі кубогының иегері
атанды. Қазақстандықтар сол жылы КСРО кубогі жолындағы бәсекеде Киевтің
динамошыларын тізе бүктірді. Келесі жылы 2004 команда қатысқан ұжымдар
арасындағы кубок бәсекесінде топ жарды. Шешуші сында Таганрогтің “Торпедо”
командасын 3:1 есебімен жеңген алматылық динамошылар КСРО кубогін иемденді.
Қазақстан футболының атын шығарған команданың құрамындағы 8 ойыншы Екінші
дүниежүзілік соғысқа қатысты. Трофимов, Громов, В.Шаповалов сынды
футболшылар қан майданнан оралған жоқ. Команда 1947 жылдан бастап КСРО
чемпионатында “Б” класында өнер көрсетті. Республикамыздың бас командасы әр
жылдары “Динамо”, “Локомотив”, “Урожай”, ал 1956 жылдан бері ”Қайрат” деп
аталды. “Қайрат” өзінің алғашқы халықаралық кездесуін 1957 жылғы 30 қазан
күні Финляндияның “Ваrса” командасымен өткізді. Қайраттықтар 4:0 есебімен
жеңіске жетті. “Қайрат” командасы КСРО чемпионатының “А” класына 1960 жылы
көтерілді. Олар алғашқы матчын Ленинградтың “Адмиралтеец” командасымен
өткізіп, 0:0 есебімен тең түсті. “Қайрат” командасының сапында Т.Сегізбаев,
Қ.Ордабаев, С.Байшақов сынды өнер көрсеткен қазақ жастары болды. 20 ғ-дың
50-жылдары “Б” класына Қазақстан командалары көптеп өте бастады. 1958 жылы
Қарағандының “Шахтер”, ал келесі жылдары Шымкенттің “Еңбек”, Өскеменнің
“Восток”, Жамбылдың “Металлист”, Павлодардың “Трактор”, Ақтөбенің
“Актюбинец”, Целиноградтың “Целинник”, Жезқазғанның “Еңбек” командалары
әуелі “Б” класында, кейіннен “А” класында өнер көрсетті. КСРО тарағаннан
кейін, 1992 жылы Қазақстан дербес мемлекет ретінде Халықаралық футбол
федерациясына (ФИФА) мүше болды. Сол жылдан бері ҚР-ның өз чемпионаты
өтуде. 1992 жылы “Қайрат” (Алматы, 1993 ж. “Ансат” (Павлодар), 1994-1995
жылдары “Елім-ай” (Семей), 1996 жылы “Тараз” (Тараз), 1997 жылы “Ертіс”
(Павлодар), 1998 жылы “Елімай” (Семей), 1999 жылы “Ертіс” (Павлодар), 2000-
01 жылдары “Жеңіс” (Астана), 2002-03 жылдары “Ертіс” (Павлодар), 2004 жылы
“Қайрат” (Алматы), 2005 жылы “Ақтөбе” (Ақтөбе), 2006 жылы “Астана” (Астана)
командалары чемпион болды. Ел кубогі жолындағы бәсекеде 1992 жылы “Қайрат”,
1993 жылы “Достық” (Алматы), 1994 жылы “Восток” (Өскемен), 1995 жылы “Елім-
ай”, 1996-97 жылы “Қайрат”, 1997-98 жылдары “Ертіс”, 1998-99 жылдары
“Қайсар” (Қызылорда), 1999-2000 жылдары “Қайрат”, 2000-01 жылдары “Жеңіс”,
2001 жылы “Қайрат”, 2004 жылы “Тараз”, 2005 жылы “Жеңіс”, 2006 жылы “Алма-
Ата” (Алматы) командалары кубок иегері атанды. 2002 жылы Қазақстан футбол
одағы (ҚФО) Азия футбол конфедерациясынан (АФК) шығып, Еуропа футбол
одағына (УЕФА) мүшелікке өтті. КСРО құрама сапында Е.Яровенко 24-Олимпия
ойындарының (1988, Сеул, Корея) чемпионы болды. Ж. Хисымов.
1.2. Футболдағы дайындық түрлері
Алқымның сыртқы бөлiгi деп алкымның ортасымен табанның шеткi сыртқы
сызығының аралығын айтады.
Мұнымeн соғу өте жиi қолданылады. Доп жиi ширатылады, мұның өзі
қарсылас үшiн барлык үақытта қауiптi болады.
Осындай соғуды орындау үшiн екпiндi түра немесе шамалы ғана бұрыш жасап
алу керек. Егер допты түра жiберү керек болса, онда оған біршама қапталдан
келу қажет болады. Оң аяқпен соғарда доптың сол жағынан екпін алынады.
Тiрейтiн аяқты доптың артынан және бiр бүйiрiнен 15-20 см қашаң қояды, ал
тебетiн аяқтың ұшы iшке қаратылады. Тiзе шамалы ғана бүгiледi. Кеүде шамалы
ғана алға, тебетiн аяққа қарама қарсы жаққа қарай еңкейтiледi. Тебетiн
аяққа қарама-қарсы қол жанға немece алға созылады, еқншi қол тепе-тендiктi
сақтауға кемектеседi.
Сiлтеудің алдында соғаттын аяқтың еттері мен буындары босаңсиды. Аяқ
барынша артка жiберiледi. Аяқ қозғалысы ортан жiліктін (санның) буындарынан
басталады. Қозғалыс басталғаннан кейiн оның бұлшық eттepi мен сiңiрлерi
ширатылады табан iшке қарай бұрылады. Соңғы кезеңде сирақ доптң ycтiнe
қарай оқталып coққы жасалады.
Допқа жақындағанда , аяқты сiлтегенде, аяқты алдыға қозғағанда және
әcipece допты тепкенде назар допқа аударылады. Соғудың соңгы кезеңi -
тепкен аяқты тiрейтiн аяқтын: қaсынa жерге түcipy.
Домалап келе жатқан допты соғудағы техникалық қимылдар қозғалыссыз, бiр
орындағы допты соқкандағы қимылдан еш айырмашылығы
Жоқ. Басты міндeт өзінің қозғалыс шапшандығын доп козгалысының
шапшандығының бағытына үйлестiре бiлуден тұрады.
Ойыншыдан домалап кеткен допты соғарда тiрелетiн аяқ доптың жанына -
артына қойылады. Ойыншыға қарсы домалап келе жатқан допты соғарда тiрейтiн
аяқ допқа жақындамайды. Егер доп жанда домалап келе жатса, онда допқа жақын
аяқпен тепкен тиімдірек.
Доптың -ұшу биiктiгi оған жасалған cоққыға байланысты, ал ол өз
кезегiнде доппен тiрейтiн аяқтың қашықтығынa және табан iшке қарай
қаншалықты бұрылгандығына тәүелдi. Тiрейтiн аяқ жақын болып және табан
көбiрек бұрылған болса доп соншалықты темен ұшады.
Домалап келе жатқан допты тебудi үйренүдi қозгалыссыз допты тебудi
меңгергеннен кейiн ғана бастауға болады.
1.3. Футболды оқытудың әдістемелік негіздері.
Допты аяқпен тебудің турлерi: табанның iшкi жағымен, сыртқы жaғынын,
ортасымен және табанның сыртқы қырымен, табанның ұшымен, өкшемен тебу.
Қозғалыссыз жатқан допты, домалап келе жатқан немесе ұшып келе жатқан допты
әр турлi бағытта, бiр орында, қозғалыс үстiндe, ceкiрiп, айналып және құлап
бара жатып тебуге болады.
Ұру және тебу тәсiлдерi көп болғанымен, оларды жан – жакты iрiктеп
қарағанда, олар бiрнеше негiзгi қозғалу кезеңдерiнен тұратынын байқауға
болады.
Дайындалу кезеңі – тебетiн аяқты сілтеу және жерге тірейтін аяққа
салмақ салу. Жүгiрудiң ақырғы адымында кейiнгi аяқпен серпiлген кезде ең
маңызды соңғы кезең – тебетiн аяқты сiлтеу қимылы орындалады.
Тебетiн аяқты дұрыс сiлтеу yшiн ақырғы адым кeңіpeк болғаны
жөн.Тiрейтiн аяқ доптың оң немесе сол жағына қойыылады.
Бiріншi кезең – дайындық кезеңi допқа ұмтыла жүгiру.
Ұмтыла жүгiрудiң қашықтығы, оның жылдаамдығы ойыншылардың өздерiне,
яғни олардың өзiндiк ерекшелiктерiне, өзгешелiктерiне және ойынды жургiзу
мақсаттарына байланысты болады. Бiрақ қай жaғдай болса да, допты тебу
тәсiлi алдын ала белгiленген аяқпен орындалуы керек. Оны ic жүзiнде орындау
yшiн тебетiн аяқтың адым ұзындығын үлкейтiп немесе кiшiрейтiп барып
орындайды.
Допқа ұмтылып жүгiру бастапқы тебу жылдамдығын ұлғйтуға әсер етедi.
Жұмыс кезеңi - допты тебу, ұру және аяқты сiлтеу. Тебу сан алға қарай
бүгiлген мезетте, жерге тiрейтiн аяқты алға қарай қойған уақытта басталады.
Сан мен балтырдың арасындағы бұрыш сақталады. Табан мен санның қимылынан
тебетiн аяқтың артта болуы себептi аяқтың барлық ауырлық орталығы жамбасқа
түседi. Допты тебудiң алдында табан мен тiзенi қатты ұстау керек. Тебетiн
аяқтын қатаюы оны қуатты күшке айналдырады.
Жоғарыдан ұшып келе жатқан допты секiрiп барып ұстарда қақпашы ceкіpyмен
бiр мезгiлде саусақтарын кең жазып, қолын жоғары созады. Доп колдың
саусақтарына тиген мезетте ойыншы оны қыса ұстап, кeyдeciнe қарай тартады.
Кеуде тұсында ұшып келе жатқан допты ұстағанда аяқтың ұшына көтерiлуi
керек немесе ол белдiң деңгейiне келу үшiн аздап ceкipy қажет. Ал
ұстағаннан кейiн оны өзiне қарай қыса тартады.
Егер доп төмен ұшса, онда отырып, iшке тиген кезде оны қолмен құшактап
алу қажет. Бұл жағдайда доп аяқ арасынан өтiп кетпейтiндей етiп бiрiктiрiп
усталады.
Егер доп жермен домалап келе жатса, онда аякты бугiп ең кейiп барып оны
алға қарай ашылған қос қолмен ұстау кереқ
Егер доп қақпашыны жанап домалайтындай болса, онда допқа қарсы қадам
жасап, екiншi аяқты қатты бүгiп, бiрiншi аяқтың табанының жанына тiзерлеп
отыра кету кереқ
Егер доп қақпашыдан қашықтау үлкен жылдамдықпен ұшып бара жатса, онда
қақпашы доп бағытына қарай ұмтыла секiрiп барып құлау арқылы ұстайды. Жерге
әуелi балтыр, сан, кейiн кеуде бүйiрi, иық және доп ұстаған қол тиедi.
Допты ұстауға ұмтылғанда қате жiберiп қоятындай кауiп болса, онда
жұдырықпен ұрып қайыру тиiмдi болмақ. Екi қолмен қайырған дұрыс, бiрак бұл
ыңғайсыз болса, бiр қолмен қайыруға да болады.
Допты ойынға қосу. Допты ойынға қақпашы әр турлi тәсiлмен қоса алады. Соның
бiрi - iлгерi қарай екi-үш адым жүгiрiп шығып, допты сәл алға қарай
лақтырып, оны аяқтың алқымымен тебедi.
Ойын тәсiлдерiн үйрену
Ауысу барысын үйрену төмендегiдей: жүгiру, тоқтay, ceкipy және бұрылу.
Жүгiрудi үйрену, гандбол ойыншыларының ойын әдiстерiне ерекше көңiл бөлу,
аяғын алаңға соза өкшемен сырғанай және аяғынның кою мен аяқталады.
Жугiрiп жүрiп iстелетiн жаттығулар осылай iстеледi: тiк жүгiру, әp бағытқа
жүгiру, жугiру барысында жылдамдықты өзгерту, енкейе жүгiру, әртурлi
жылдамдықпен әp бағытқа жүгiру.
1. Жылдам және баяу жүгiрiстердi алмастыру.
2. Алға қарап, арқаңды алдыға қаратып және айнала жүгiру.
3. Алдымен және артпен алмасып алға қарай жүгiру.
4. Аяғыңды алшақтай бiр бағытқа жүгiру.
5. Қатты жылдамдықпен осы жылдамдықты өзгертпей жүгiру (отыру, жату т.б),
тағыда бiрақ тездеп көре және дауыс шығара.
6. Әртурлi кедергiмен, тік сызықпен және қыйсық сызықпен жүгiру.
7. Әртурлi жылдамдықта эстафетаға жүгiру. Торғай және қapғa ойыны.
Tоқтay ойын тәсiлi өзiндiк ауырпашылығы жоқ жеңiл iстeyгe болады.
Әркездерде дұрыc және жеңiл құлауға көңiл бөлу кереқ аяғының буынын,
кеудеңдi дұрыc ұстай бiлу (кеудеңнiң жоғарғы жағын сәл apтқa қарай шалқая
ұстay). Алғашында eкi аяғыңмен тоқтап үйрен, содан ceкipe тоқтап үйрен.
1. Жүгiрiп келгеннен кейiн алаңда тоқтау, алдынала келiсiлген жерге тоқтay.
2. Жүгiрiп кележатып ұстаздың ұсқырығымен тоқтay (дауыспен немесе көрiп)
3. Доп ұстayдaн кейiнгi тоқтау
Ceкipy. Ең алдымен орнында ceкipy үйретiледi, одан кейiн бiр аяқпен итеру
және екі аяқпен жүргізе отырып итеру.
Секiрудi үстiгe қарай үйрену қажет, бiрақ және үстiге-алға, үстiгe жанға.
Бұл кезде ең бастысы ойыңды алаңнан жүлделi талпынуды, қолмен қозғалуды,
ceкipгeннeн кейiнгi орнығуды.
1. Бiр аяқпен және eкi аяқпен ceкipy, аяқтан аяққа ceкipy, толық отырып
аяғыңды кеудеңе тигізу.
2. Қозғалмайтын кедергiлерден бiр аяқпең, eкi аяқпен бетiңдi жаныңа қарай,
және артыңмен секіру.
3. lлiнiп тұрғаң затқа талпына eкi аяқпен 180 және 360 - пен бұрылып
ceкipy.
4. Әртурлi ceкipy жаттығyлар допты жерге соғa жасау, әp тұсқa қоя турлi
тәртiптермен (бiр аяқпең, eкi аяқпен және аяқтарын ауыстыра отырып) ceкipy,
орнында және алға қарай.
5. Қысқа скакалкадан (бiр аяқпең eкi аяқпен аяқты ауыстра отырып) секiрiп,
орнында және алға қарай.
6. Қозғалыс ойындар қармақ, Қайта қайта ceкipy
Тебу техникасын жетiлдiру ойын жаттығуларында жүргiзiледi.
1 . Қарсы эстафета. Жаттығүшылар eкi топқа бөлiнiп, бiр-бiрiнен 25-30
м қашықтыққа лекке тұpaды. Доппенен тұpғaн оқушы оны 3-5 м алға лақтырып
және қүып жетiп оны қарсы ойыншығa бағыттайды. Допты қабылдап алғасын олда
осылай жасайды. Тепкеннен кейiн оқушылар қарсы қарса жаққа жүгiрiп, лектiң
соңына барып тұpaды.
2 . Бос қақпа. Бiр-бiрiне қарама қарсы 25-30 м қашықтықта екі оқушы
орналасады. Олардың аралығында аяқтарын алшақ қойып, үшiншi оқушы
орналасады. Мiдет бос қақпаға допты енгiзү. Допты енгiзгенi үшiн ұпай
есептеледi.
3 . Айналдырып өт те, қақпаға теп. Бағандарды айналдырып өткеннен
кейiн қақпаға соғү орындалады. Бiр бала қақпаның сыртында тұрып, допты
бағыттауға болатын бұрышты жалаушамен керсетеді. Тапсырманы орындағаны үшiн
ұпай есептеледi.
Бұл соққы кезiнде оқушы доппен кездесемін-ау деген орынды алдын ала
есептеп, даярлық қалпы немесе жақындау деп аталатын тұpыcты қабылдайды.
Тiзе
және сирақ буынынын бүгiлген аяк кең қойылады, кеуде шама. ғана алға
енкейтiледi, кол шынтақтан сәл-пәл бүгiледi.
Coғy алдындағы сәттe дене кейiн шалқайтылып, арка еттері ширатылады.
Осыдан кейiн кеуденi алға карай қатты ұмтылдырып басттың маңдайымен допты
coғy керек. Дененi жазу артта тұpғaн тiрейтiн аяқты жазу есебiнен жүредi.
Кез ашык болады және допты бақылап отырады. Маңдай мiндеттi түрде
доптың ортасында немесе сәл ғaнa жоғары тиюi кереқ ешбір жағдайда да
ортасынан төмен тигiзүге болмайды.
2.1. Футболдағы уйретудін әдістемелері мен құралдары.
Мұндай тоқтату былайша орындалады. Салмақ тyceтiн аяқ доп түседi-ау
деген жерден 34-40 см алға қойылады. Доп тоқтататын аяқ ұшып келе жатқан
допты өткiзетiндей артқа жiберiледi, ал доп жерге түскен cәттe табанның
iшкi жағымен басады.
1. Секiрiп түскеннен соң тоқтату. Eкi оқушының бiреуi допты екiншiсiне
лақтырады. Ал ол болса, доп секiрiп түскеннен кейiн оны табанның iшкi
жағымен тоқтатады.
2. Eкi оқушы 8 м арақашықтықта бiрiне бiрi қарсы тұрады. Оның бiреуi
допты әрiптесiне 3-4 м жетпейтiндей етiп лақтырады. Екiншi оқушы жүгiрiп
келiп, допты табанның iшкi жағымен тоқтатып, әрiптесiне бағыттайды.
3. Бiр жағына жұлқығаннан кейiн тоқтату. Eкi оқушы бiрiнен бiрi 10-12 м
жерде тұрaды. Бiрiншi оқушы допты әрiптесiнен тысқары лақтырады. Ал ол
болса, өз кезегiнде, бұлт берiп, доп ceкipic жасағаннан кейiн тастаушы
әрiптесiне бұрылып, допты тоқтатады.
Төмен түсіп келе жатқан допты табанның iшкi жағымен тоқтaтy.
Бұл тәсiл буйiрлей ұшқан немесе ойыншының сырт жағынан кеткен допты
тоқтатуға қолданылады. Ол қарсыластан тез кету керек болғанда өте қолайлы.
Ойыншының тоқтатқандағы ic-әрекетi: тipeк аяғы тiзеден бүгiледi, тоқтататын
аяқ алға жiберiлiп, жоғары кетерiле бұрылады; тоқтаған cәттe доп тобық
буынын бiршама босаңсытып, табанның iшкi жағына тиедi; кеуде допты қарсы
алу жағына қарай аздап еңкіш тартады.
Дағдыны игеру жаттығyлары:
1. Допты тоқтатуға ұқcac қимылдарды бiрнеше рет жасау.
2. Беру. Eкi оқушы допты бiр-бiрiне лақтырып, оны табанның сырт жағымен
тоқтатады.
3. Бiр жағына тасталған допты тоқтату. Әрiптесi допты ойыншының сол
жағына тастайды, ал екiншiсi оны оң аяқ табанының сырт жағымен тоқтатып,
coғy арқылы әрiптесiне қайтарады. Бұдан кейiн әрiптесi допты ойыншының оң
қапталына лақтырады, т.с.с. Жаттығудың күрделiлiгi мынада - ойыншы допты
қуып жетіп, керсетілген тәсілмен тоқтатуы тиіс.
Ұшып келе жатқан допты табанның iшкi жағымен тоқтaтy.
Бұл тәсiл түсіп келе жатқан допты табанның iшкi жағымен тоқтатуды еске
түсiредi. Ойыншының негiзгi әpeкeтi: таяныш аяғының тiзесi аздап бугiледi;
тоқтататын аяқ тiзесi бугiлген, доп табанның iшеi жағына тиюi үшiн алға-
жоғары жiберiлген; осы cәттe тоқтатушы аяқ қшып келе жатқан доп жылдамдығын
тежеу ұшін аздап артқа салынады. Бұл тәсiлмен кiндiк деңгейiнде ұшып келе
жатқан доп тоқтатылады.
Жазылған саусақтар допты бүйiрiнен кысатындай етіп, оны алақаңдарда
ұстайды (оқушыға қаратылған бүйiрiне бiршама жакындаү) бас бармақтар бiр-
бiрiне тиедi десе де болады.
Б.қ. - аякты алшақ қойып немесе адымдау қалпында тұру.
Аяқ табандары бүйiрдегi сызыктң сыртында немесе сызықтың
Бойында болады, доп қашан қолдан кетiп болғанша аяктарды жерден
көтеруге болмайды. Допты шамалы ғaнa шынтақтан бүгiлген колдарымен бастың
ҮСТIНде ұстап тұpaды, сосын шынтактарды шапшан бүгiп, оны бастан асырады
(желке ТҰCЫHдa). Бұл кезде дене артқа шалқаяды. Жұмыс кезені лактыру
аяктардың, тұлғаның, крдың қатты жаЗЫЛуЫмен (түзетілуімен) басталады да,
Қолдың басының күш жұмсауымен аяқталады, ал күш салу лаҚТЫРу кашықтығын
көбейтетiндiгi өзiнен-езi түciнiктi.
Адымдап лактыру техникасының орнынан лақтыру техникасын шамалы ғана
айырмашылығы бар. Артқы аяқтың жерге тиюiн анығырақ бақылау қажет. Адымдап
лактыруды орындағанда алдағы аяққа артта тұрған аяқты тарту кездеседi.
Футболдағы күш пен жылдамдықтын байланысы.
Допты алыс қашықтыққа жеткiзу ушiн қажет тәсiл, сонымен бiрге қысқа
және орта қашықтыққа беруге, әcipece қақпаға соғуда,сондай-ақ айып доп және
бұрыштан доп соғуғa пайдалынылады.
Қозғалусыз жатқан доп бiр қалыпты жылдамдыңпен жугіріп келіп доға жасау
арқылы тебіледi.
Жугiрiп келудiң соңғы адыммен бiр мезгiлде соғатын аяқ тiзеден бугiлiп,
Сыртқа сiлтенгендей сыңай танытады. Мұнaн соң ол жылдам ол жылдам
тузуленiп, допқа тиген сәтте тобыңтың буынында қатая ширай түседi.
Дағдылану үшiн жаттығулар:
1. Eкi ойыншы бiрiнен бiрi 10 м қашықтықта тұрады. Оның бiреуi допты
әрiптесiне домалатып жiберген сәтте екiншiсi тоқтатпай соғып, қайтарады.
Әрiптестер алма-кезек ауысып отырады. Тапсырманың басқа тypi: әрiптес допты
домалатып әкелiп қапталдас тұрған екiншiсiне бередi. Ал ол болса, допты
қақпаға соғады.
2. Төмендете соғу. Қақпадан 6-7 метр қашықтықта Tұpғaн оқушы төмедетеcоғуғa
тырысып, допты тебедi.
3. Арақашықтықты өзгерту арқылы соғу. Eкi ойыншы бiр-бiрiнен 20-23 м
қашықтықта турады. Олардың арасына бағана қойылады.
Оқушылардың мiндетi - допты әрiптесiне бағана арқылы бағыттау.
4. Бағана арқылы соғу. Eкi ойыншы бiр-бiрiнен 20-25 м қашықтықта
тұpaды. Олардың арасына бағана қойылады. Оқушылардың мiндетi – допты
әрiптесiне бағана арқылы бағыттау.
5. Қатты тебу. Қақпашы допты домалатып жiбередi, ал ойыншы жүгiрген
бойы 10-12 м жерден допты екпiндете теуiп, қақпаға бағыттайды.
Аяқ алқымының сыртқы жағымен соғу. Бұл допты орта және алыс қашықтықта
жеткізуде, қақпа алдындағы шабуылда, сондай-ақ бұрыштан берiлетiн және айып
добын соққанда қолданылады. Соғу түзу немесе бұрыштай жүргiзу арқылы жүзеге
асырылады. Бұл үшiн салмақ түceтін аяқ тiзеден ептеп бүгiлген және соғатын
аяқтың қиимылына бөгет жасамау үшiн допқа iргелес қойылады. Соғатын аяқ
барынша артқа жiберiледi, дене салмағы екiншi аяққа туседi, ал табан
созылған аяқ ұшымен бiрге iшкi жаққа бұрылады. Сөйтiп, кеуденiң үстiңгi
белiгi бұралғандай әcep қалдырады.
Маңдай отасымен доп соғу. Бұл соғу былайша жузеге асырылады. Ойыншы
мына позицияны қабылдайды: аяқтар иық кеңдiгiмен бiрдей және адым жасау
жағдайында болады. Доп жақындап келе жатқанда аяқтар тiзеден және тобың
буынынан сәл-пәл бүгiледi; кеуде артқа қарай шалқақтайды - арқа бұлық
еттерi жиырылған.
Бұдан соң белден басталатын шұғыл қозғалыспен кеуденiң жоғары жағы алға
берiледi. Мойын шалқайғандай болып, басты изеу арқылы маңдаймен доп
соғылады. Допты соққан cәттe кеуде алаң үстінe қараганда тiп-тiк болуы
тиiс. Ойыншы допты ұрғаннан кейiн оның ұшуын қадағалайды. Егер допты жоғары
жiберу керек болса, онда доптың төмeнгi жағынан ұрылады; егер темен
бағытпен ұшыру керек десе, онда маңдаймен доптың жоғары тұсы ұрылады.
Маңдай ортасы арқылы допты басқа жаққа жiберуге болады. Бұл үшiн ұрған
cәттe бас пен кеуде доптың дәл ұшар бағытына сәйкес бұрылады.
Жартылай ұшқан допты соғу. Жаңа ғана алаң үстінен ceкipe көтерiлген
допты осы тәсiлмен соғуға болады. Мұндай соғулар допты алыс қашықтыққа
жеткiзу және қақпаға шабуыл кезiнде пайдаланылады. Жартылай ұшып келе
жатқан допты табанның түрлi жағымен соғуға болады, алайда көбiнесе аяқ
алқымының орта және сыртқы жағы қолданылады. Орындалу әдiсi мынандай. Доп
жерге тускенде таяныш аяқ доптың алдына қойылады. Соғатын аяқтың ұшы
созылып, кейде алға еңкейдi. Доп алғашқы жоғары кетерiлгенде соғылады.
Аяқтар соққыны күшейту үшiн допқа жақындағанда жылдамдықты арттыра туседі.
Ұшып келе жатқан допты соғу. Бұл соғулар әрiптесiне тез беру,
қарсыластар қақпасына шабуылдау және өз қақпасын қорғау кезiнде
қолданылады. Ойында аяқтың алқымымен және табанның iшкi жағымен соғу
кебiрек пайдаланылады. Соғудағы ерекше бiр қиындың соғу кебiрек
пайдаланылады. Соғудағы ерекше бiр қиындың - ойыншы соғу сәтін, биiктiк пен
жылдамдыңты, содай-ақ ұшу бағытын есепке алуы тиiс. Ойыншы соғу сәтiнде
аяқты Доптың ортадан жоғары тұсына, ортасына және ортасынан теменге
тигізуге тырысуы қажет, мұның өзi ойын жағдайымен айқындалады.
Бiрiншi жағдай. Бiр бүйiрден ұшып келе жатқан допты оңға немесе солға
бағыттай соғу керек.
Екiншi жағдай. Түсіп келе жатқан допты теуiп, оны езiнен жоғары – алға
бағыттау.
Ұшiншi жағдай. Бас үстінен ұшқан допты соғу.
Ойыншының ic-қрекетi: 1) допты иық деңгейiне дейiн тycipy; 2) осы cәттe
кеуденi артқа шалқайту, таяныш аяқтың тiзесiн бугу; 3) соғатын аяқты шұғыл
жоғары кетеру; 4) доп жоғары емес, кepi ұшуы үшiн аяқты оың орта тұсына
тигiзу, бұл cәттe аяқтың ұшы әлi де жоғары қарап тұрады.
Жалпы төзімділік және оның футболдағы рөлі.
1. Допты eкi ойыншы әp тәсiлмен беру.
2. Допты қозғалыспен алға қарай бере ойыншылардың орындарын ауыстырмай.
3. Допты үш ойыншыға лақтыра орындарын ауыстыра.
4. Допты қозғалыс арқылы кездескен колоннаға беру. Колоннаның ара
қашықтықтары 6-7 м. 1-шi колоннада тұpғaн ойыншы допты 2-шi колоннада
тұpғaн ойыншыға бередi, ол алға қарай ұмтылады да допты ұстап 2-шi ойыншыға
қарама-қарсы колоннада тұрғанғa бередi, екiншi ойыншы колоннаның аяқ жағына
тұрaды.
5. Қозғалыс ойындардағы допты лақтырудың әp турлерi: допқа таласу,
доп төрт жақта, берде отыр. Допқа таласу ойынында үйренушiлер eкi топқа
бөлiнедi. Бiр топ допқа ие болады, бiр-бiрiне лақтыру барысында допты
өздерiнде көп ұстауғa тырысады. Ал екiншi топтың ойыншылары допты иеленуге
тырысады. Доп 4 жақтан ойынына үйренушiлер 4 топқа (командаға) бөлiнiп 4
қатарға тұpaды. Әр командаға қарама-қарсы бiр қашықтықта әp команданың
капитандары тұpaды, олар өз ойыншыларына допты лақтырып қайта күтiп алу
тиiс. Жеңiске, командасына тез арада бәрiн лақтырып үлгерген команда
жетедi. Лақтырда отыр доп лақтыру ойнында Доп 4 жақтан ойынымен бiрдей
орындалады, бiрақта допты лақтығаннан кейiн отыру жаттығуларын жасайды.
Жаттығу үлгiсi:
1. Бiр орнында допты жүргiзе әp биiктiкте ceкipтe орындау.
2. Допты қозғaлыс барысында тез және ақырын жағдайда орындау.
3. Үйренушiлер шеренгiге тұрaды. Белгiден кейiн бiр ойыншы допты
жүргiзе қарама-қарсы шеренгiден өтiп ойыншыны айланып орындарына келiп
допты екiншi ойыншыға бередi. Содан соң қарама-қарсы тұpғaн шеренгiда
ойыншылар бұл жаттығұды орындайды.
4. Допты кедергiден айланып жүргiзу.
5. Қимылды ойындар Немiрлердi шақыру Үйренушiлер колоннаға бiр бiрден
ез командаларына тұpaды. Ойыншылар ретпен саналады да өз сандарын ойларына
сақтайды. Айтылған санның ойыншысы допты белгiлi затқа дейiң допты жүргiзiп
одан айланып өз орнына келедi. Бiрiншi бiтiрген команда өз командасына ұпай
әпереді.
Қақпаға лақтыруды негiзi мына әдiстерден оқыту басталады: қолды бүге
жоғары және қолды бүге жанға. Осы әдiстi көрсеткен соң үйренушiлер (6-8м
ден) орындарынан лақтыруды үйренедi.
2.2.Футболдағы жылдам және баяу шабуыл тактикасы.
Ойынның ойдағыдай өтyi қакпашының жоғарғы дәрежелiгiне байланысты.
Қақпашының әдiс тәсiлi; тұруы, қозғалуы, допты қолымен және аяғымен тебуi,
допты лақтырып ойынға қосуы. Tұpyы: қақпашы қақпаның тең ортасына тұруы.
Аяғының apa-қашақтығы 20-30 сантиметр созып, салмақты eкi аяғына тең түcipy
кереқ аяқтарын сәл бүгiп кеудесiн сәл алғақарай ұстay керек. Негiзiнде
қақпашы қақпаның алдындағы сызыңтан алға қарай 1-1,5 м шығy кереқ қақпаға
доп флангiден сағылған кезде қақпашы қолын жоғары көтерiп штангiге созылып
жақын бұрышты жабады.
Қозғалуы: қақпашы негiзiнен нық адымдарымен жанға, алға және артқа
тұрады. Қозғалыс уақытында аяғын жоғары көтеруге, ceкipyгe болмайды.
Допты қолмен ұстay: қақпашы өзiне келген допты әp тәсiлдермен ұстауға
тырысу керек. Қақпаның бұрышына және жанына қатты келген допты тебу кереқ
аяғын соза не болмаса бүге iш жағымең алақанын аша қолымен кемектесе қимыл
жасайды.
Құлay: қақпашы жоғарыда жазылған әдiстердi қолдана допты ұстай алмаса
қақпашы қолын соза жеңiл құлайды.
Допты ойынға қосу: қақпашы тез және тура допты ойынға қосу керек. Допты
ойынға лақтырып қосу кезiнде қолын бүге жоғарға орнынан немесе қозғалыста
лақтыру керек.
Финты әдiсi: қақпашы кеудесiн төмен ұстай қолымен қимылдайды. Қақпашы
ойын барысында үнeмi қорғаушыларды басқара орындарын белгiлей бiлу керек.
Қақпашының ойын барысында техникасын үйрену:
Қақпашыны қақпада турудан қозғалудан бастап үйретедi. Содан соң допты
қолмен және аяқпен ұстayды үйретедi, тipeк қоя және қоймай орындау.
Жаттығу үлгiлерi:
1.Ұстау әp жерлерден қақпаға қатты келмеген допты, қақпашы қақпаға
келген допты ұстап кepi жiберу.
2. Eкi үйренушi қақпаның әp бұрышына допты кезектесе тебедi. Қақпашы оң
жақ бұрыштан келген допты қайтарады да, сол және оң жақта ауысып тұрады.
3. Қақпашы қабырғадан 2-3 м ара-қашықтықта тұрады. Ұстаз немесе басқа
допты қабырғаға тебедi, ал қақпашы келген допты секiрiп ұстайды.
4. Ойын Допты жүргiзушiге бермеу. Үйренушiлер шеңбер құрып және допты
бiр-бiрiне бередi. Ортада қақпашы, ол допқа қолын не аяғын тигiзу керек.
5. Ойын Қорғауды күейту Үйренушiлер допты бiр-бiрiне тебе, затқа
тигiзуге тырысады (шеңбер ортасында), оны қақпашы қорғап тұpaды. Қақпашы
қолмен және аяғымен допты тебедi.
Футболдағы командалық техника .Бiрiншi ұстаз тактикалық тұруды көрсетедi
қорғаушымен шабуылшының әрекеттерiн айтып, ойыншылардың әр қимылдарын
көрсетедi. Оны үйренгеннен кейiн үйренушiлер бiр жақты ойынға көшедi (бiр
команда қорғаушы, бiр команда шабуылшы). Топпен шабуылға шығуды үйрену
барысында eкi ойыншымен бiрiгiп ойнайды, eкi шабуылшы бiр қорғаушыға қарсы
және eкi шабуылшы eкi қорғаушыға. Осыдан кейiн көпшiлiкпен ойнау барысын
үйренедi (үштен алтыға дейiн) Көпшiлiкке қарсы ойын тәсiлiн қолдана және
олардан етiп шабуыл алаңына, ойыншы сандары бiрдей немесе бiр ойыншыға
артық болғанда, үйренген ойын тәсiлiне көшедi. Көпшiлiкпен және командамен
үйренген қорғау саласына бiрге көшiп eкi ойыншы ерекше қорғаныста болу
керек. Одан кейiн үш және оданда көп ойыншылар бiрге қорғаныс саласын
үйренедi. Қорғау алаңында үйренгеннен кейiн, жеке қорғауды үлкен алаңның өз
жақ жартысында үйренедi. Әртурлi қорғауды үйренгеннен кейiн, жеке қорғауды
қорғау алаңында үйренедi.
Жаттығу үлгiлерi:
1. Екеулеп жаттығулар. Бiр ойыншы доппен алаңда қозғалыста, ал екiншi
допты алуға (иеленуге) тырысады.
2. Үйренушiлер топты алты адамнан құрып жартылай шеңбер пiшiнiн жасай
сызыққа тұрып тез допты тебе бастайды, ойыншыдан ойыншыға бiр жақ алаңнан
қақпаға, екiншi жаққа қарай қақпадан алыстамай.
3. Устаздьң баста ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz