Министрліктерінің арасындағы байланыс туралы келісім
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ
ТАРАУ І. ТӘУЕЛСІЗ ҚАЗАҚСТАН МЕН УКРАИНА ЕЛДЕРІ АРАСЫНДАҒЫ ДИПЛОМАТИЯЛЫҚ
БАЙЛАНЫСТАР.
1.1.Қазақстан Республикасы Тәуелсіздік алғаннан кейінгі алғашқы жылдардағы
сыртқы саясатының басты бағыттары (ТМД елдер арасында)
1.2.Қазақстан Республикасы мен Украина елдерінің арасындағы саяси,
экономикалық және мәдени байланыстардың қалыптасуы (1991-1997 жылдар
аралығында)
1.3. Қазақстан мен Украина елдерінің арасындағы дипломатиялық байланыстарды
нығайтуға бағытталған келісім шарттар
ТАРАУ ІІ. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ МЕН УКРАИНА ЕЛДЕРІНІҢ АРАСЫНДАҒЫ
ЭКОНОМИКАЛЫҚ ЖӘНЕ САЯСИ БАЙЛАНЫСТАРДЫҢ ДАМУЫ МЕН СТАТИСТИКАЛЫҚ КӨРСЕТКІШТЕР
2.1. Қазақстан Республикасы мен Украина елдерінің арасындағы сауда- саттық
және көлік салаларындағы байланыстар мен қарым-қатынастар
2.2. Қазақстан мен Украина арасындағы әлеуметтік саладығ байланыстардың
тарихы
2.3. отын өнеркәсібі саласындағы 1997-2010 жылдар аралығындағы Украина мен
Қазақстан арасындағы туындаған күрделі мәселелер
ТАРАУ ІІІ. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУЛИКАСЫ МЕН УКРАИНА ЕЛДЕРІНІҢ АРАСЫНДАҒЫ
ӘЛЕУМЕТТІК ЖӘНЕ МӘДЕНИ САЛАДАҒЫ БАЙЛАНЫСТАР
3.1. Қазақстандағы Украина диаспорасының тағдыры: статистикалық
көрсеткіштер, Қазақстан мәдениетіне қоқан үлесі.
3.2. 1991-2010 жылдар арасындағы мәдени байланыстар
3.3. Қазақстан-Украина арасындағы мәдени байланыстарды нығайтуға
бағытталған іс-шаралар (Қазақстандағы Украина жылы, Украинадағы Қазақстан
жылы)
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
КІРІСПЕ
Жұмыстың жалпы сипаттамасы. Диплом жұмысы Қазақстан мен Украина елдері
арасындағы саяси, экономикалы және мәдени байланыстарды (1992-2010 жж)
зерттеуге арналған. Жұмыста Қазақстанның тәуелсіздік алған Украина
Республикаласымен орнатқан сан-саладағы ынтымақтастығы мен өзара
байланыстары қарастырылады.
Тәуелсіз Қазақстан мен Украина арасындағы қарым-қатынастар тарихына,
міне, 19 жыл болды. 1992 жылғы 22 шілдеде Қазақстан Республикасы мен
Украина арасында дипломатиялық қатынастар орнаған болатын. Тарихи
қалыптасқан байланыстарды жалғастыра отырып, екі ел арасындағы қатынастар
мемлекеттер егемендігін алған уақыттан бері шынайы әріптестік және достық
қатынасқа ие болды.
1999 жылдың 17 қыркүйегінде Киев қаласында қол қойылған Қазақстан
Республикасы мен Украина арасындағы 1999-2010 жылдарға арналған
экономикалық ынтымақтастық туралы шарттың аясындағы Қазақстан Республикасы
мен Украина арасындағы 1999-2010 жылдарға арналған ұзақ мерзімді
экономикалық ынтымақтастық туралы бағдарламаға сәйкес екі елдің саясат,
экономика, әлеуметтік қоғам және мәдени салаларында, бұқаралық ақпарат
құралдары арасында ақпарат алмасу және тағы да басқа жұмыстар жүзеге
асырылды.
Екі елдің тәуелсіздік алғаннан бергі кезеңдердегі қарым-қатынасы, өзара
байланыстары шынайы достық негізде дамып келеді. Украина мен Қазақстан
арасындағы ынтымақтастық, әсіресе экономикалық және мәдени-гуманитарлық
салаларда өрістей түскенін атап өтпекпін.
Соңғы алты жыл ішінде біздің елдер арасындағы тауар айналымы бес есеге
артты. Ал өткен жылдың 11 айында Украина – Қазақстан арасындағы тауар
айналымы 2,5 миллиард долларды құрады. Бұл екі ел арасындағы тауар айналымы
бір жыл ішінде 70 пайызға өскендігін көрсетеді. Украинаның 200-ге жуық
экономикалық әріптес елдері арасында тауар айналымы көлемі жағынан
Қазақстан екінші орында тұрғанын мақтанышпен айта аламын. Украина мен
Қазақстан арасындағы экономикалық ынтымақтастықтың нығайып, тауар
айналымының еселеп артуы екі мемлекет басшыларының жарлықтарымен өткен 2007
жылды Украинадағы Қазақстан жылы деп жариялап, соның аясында жүзеге
асырылған ауқымды іс-шаралардың нәтижесі деп білемін.
Қазіргі кезде Украина мен Қазақстан арасындағы ынтымақтастықтың негізгі
бағыттарының бірі-алғы технологияларды енгізу болып саналады. Соның ішінде-
космосты зерттеу, әскери-техникалық ынтымақтастықты ұлғайту мәселелері.
Сонымен қатар, Қазақстанға еуропалық рынокқа шығу үшін Украинаның
транзиттік жолдарын пайдалану өте тиімді болуға тиіс.
Зерттеу жұмысының өзектілігі. Кеңес Одағының ыдырауы нәтижесінде
тәуелсіздік алған Қазақстан Республикасымен украина елі арасында
халықаралық қатынастардың субъектілері ретінде бүкіләлемдік сахнаға шығып,
сыртқы әлеммен жоғары мемлекетаралық дәрежеде байланыстар орнату
мүмкіндігіне ие болды.
Зерттеудің өзектілігі, ең алдымен, Қазақстан мен Украина елдерінің
геосаяси жағдайымен тікелей байланысты.
Жалпы, дипломдық жұмыстың тақырыбы болып табылатын Қазақстан мен Украина
елдерінің арасындағы байланыстар мен ынтымақтастықтың басым бағыттарын
айқындау және олардың өзара ықпалдастық деңгейін талдау тараптар
арақатынасының болашақтағы дамуына баға беру –диплом жұымысының өзектілігі
болып табылады.
Зерттеу жұмысында Қазақстан Республикасы мен Украина еліне қатысты
ұстанған саясатының негізін ашуға, жүргізген ынтымақтастықтың
ерекшеліктерін айқындауға талпыныс жасалады.
Қазақстан Республикасы мен Украина еліне жүргізген сыртқы саясатын ашу
диплом жұмыстың зерттеу нысаны болып табылады. Ал өзара қарым-қатынастар
дамуының негізгі бағыттарын зерттеу, яғни саяси, қауіпсіздік, сауда-
экономикалық және мәдени салалардағы ынтымақтастыққа талдау жасау жұмыстың
зерттеу пәні болған.
Зерттеу жұмысының мақсаты-Қазақстанның Украина елімен жүргізген сыртқы
саясатының негізгі бағыттарын жүйелі және кешенді түрде зерттеу болып
табылады. Осындай мақсатқа сәйкес зерттеу жұмысының алдына мынадай
міндеттер қойылады:
-Қазақстан Республикасы Тәуелсіздік алғаннан кейінгі алғашқы жылдардағы
сыртқы саясатының басты бағыттарын айқындау;
-Қазақстан Республикасы мен Украина елдерінің арасындағы саяси,
экономикалық және мәдени байланыстардың қалыптасу тарихын зерттеу;
-Қазақстан мен Украина елдерінің арасындағы дипломатиялық байланыстарды
нығайтуға бағытталған келісім шарттарды баяндап, көрсету;
-Қазақстан Республикасы мен Украина елдерінің арасындағы сауда- саттық және
көлік салаларындағы байланыстар мен қарым-қатынастарды ашып көрсету;
-Қазақстан мен Украина арасындағы әлеуметтік саладығы байланыстардың
тарихына сипаттама беру;
-Отын өнеркәсібі саласындағы 1997-2010 жылдар аралығындағы Украина мен
Қазақстан арасындағы туындаған күрделі мәселелерді зерттеу;
-Қазақстандағы Украина диаспорасының тағдыры мен 1991-2010 жылдар
арасындағы мәдени байланыстарды зерттеу;
-Қазақстан-Украина арасындағы мәдени байланыстарды нығайтуға бағытталған іс-
шараларды (Қазақстандағы Украина жылы, Украинадағы Қазақстан жылы) ашып
зерттеу.
Диплом жұмысының хронологиялық шеңбері Зерттеу 1990-шы жылдардың басынан
бүгінгі күнге 2010 жылға дейінгі аралықты қамтиды.
Диплом жұмысының деректік негізі.
Зерттеу көздерінің бірінші тобын дипломатиялық құжаттар құрайды. Олар
Қазақстан Респулибкасы мен Украин мемлекеттері арасындағы байланыстар-ды
дамыту барысында қол жеткізілген келісімдер, декларациялар, коммюникелер
т.с.с. Мысалы, Қазақстан Республикасы Үкiметi және Украина Yкiметi
арасындағы мұнай-газ саласындағы ынтымақтастығының ұстанымдары туралы
Келiсiм, Қазақстан Республикасының Yкiметi мен Украинаның Министрлер
Кабинетi арасындағы Әскери-техникалық ынты-мақтастық туралы Келісім,
Қазақстан Республикасының Үкiметi мен Украина Үкiметi арасындағы табысқа
қосарланған салық салуды болдырмау
және салық төлеуден жалтаруға жол бермеу туралы Конвенция, Қазақстан
Республикасының Үкiметi мен Украина Министрлер Кабинетiнiң арасындағы
азаматтардың өзара сапарлары туралы келiсiмдi бекiту туралы Келісімдерді
айтуымызға болады.
Мұндай құжаттар аталмыш елдер арасындағы байланыстарға жан-жақты талдау
жасауға мүмкіндік беретін деректер болып табылады. Жоғарыда аталған
дипломатиялық құжаттарда мемлекеттер арасындағы халықаралық
ынтымақтастықтың басым жақтарын көрсететін нақты да анық ақпарат беріледі.
Диплом жұмысында сүйенген зерттеу көздерінің екінші тобына ел
басыларының, сыртқы істер және қорғаныс министрлерінің, елшілердің
баяндамалары, өзара сапарлар барысындағы сөйлеген сөздері және әртүрлі
ақпарат құралдарына берген сұхбат-тары кіреді. Олар берілген жұмыстың
теориялық-әдістемелік негізін құрайды.
Ал үшінші топқа қазақ, орыс, қытай тілдеріндегі отандық және шетелдік
мерзімді басылымдарда кездесетін алуан түрлі ақпарат құжаттары кіреді.
Ондай мәліметтер Қазақстанның:
-Егемен Қазақстан;
-Казахстанская правда;
-Жас Алаш;
-Ақиқат;
-Саясат журналдары пайдаланылды.
Жоғарыда аталған деректердің барлық топтары диплом жұмысының деректік
негізі болды.
Тақырыптың зерттелу деңгейі. Бүгінгі таңда Қазақстан мен Украина
мемлекеттерінің сыртқы саясаты кең аумақты саяси қызығу құралына айналды.
Қазақстанның сыртқы саясаты бірқатар зерттеушілердің еңбектеріне арқау
болды.
Монографиялар. Дипломдық жұмыста пайдаланылған монографиялар қатарында
Қазақстан басшыларының еңбектерін айтуға болады. Мемлекет басшыларының
еңбектерінде елдің жалпы жүргізіп отырған ішкі және сыртқы саяси бағыты мен
өзара байланыстарды дамытудағы ұстанымы айқын көрінеді және қарастырылып
отырған тақырыпты тереңірек талдауға көмектеседі.
Мысалы, елбасымыз Н. Назарбаевтың Қазақстанның егеменді мемлекет ретінде
қалыптасуы мен дамуының стратегиясы, Ғасырлар тоғысында, Сындарлы он
жыл атты кітаптары еліміздің егемен ел ретінде ішкі және сыртқы саясатын
қалыптастырып, даму бағытын қарастырған. Оның ішінде міндетті түрде екі ел
арасындағы сан-саладағы ынтымақтастық, Қазақстан-ның бұл мемлекетпен өзара
тиімді, достық, тату байланыстарды дамытудың қажеттілігі баяндалады.
Қазақстанның егемен ел ретінде сыртқы саяси бағыттарын айқындауы, оның
халықаралық қауымдастыққа толыққанды мүше ретінде кіруі және Қазақстан-
Украина байланыстары мәселелерін Қ. Тоқаевтың Под стягом независимости,
Внешняя политика Казахстана в условиях глобализации, Беласу және
Қазақстанның сыртқы дипломатиясы атты еңбектерінен біле аламыз.
Зерттеу жұмысын жазу барысында Г. Киссинджердің Дипломатия атты атақты
еңбегінен кеңінен пайдаланылған. Ол бойынша: Қазақстан Украина елдімен
қатынастарды өзекті халықаралық проблемалар бойынша саяси сұхбат деңгейне
көшіру жөнінде үлкен дайындық жұмысын жүргізді. Бірте-бірте бастапқы
кезеңге тән болған мәлімдеме жасау мен енжарлық сауда-экономикалық және
инвестициялық ынтымақтастықтың келешегі бар бағыттарын талқылауға ойысты.
Диплом жұмысында көптеп қолданылған Қ. Тоқаевтың Қазақстанның сыртқы
дипломатиясы еңбегі болып табылады. Бұл еңбекте Қазақстан мен Украина
елдерін арасындағы экономикалық, саяси және мәдени байланыстарына тоқталып,
бұл байланыстардың болашағына қысқаша болжамдар жасалған. Сонымен бірге
Украина мемлекетін бұрынғы Кеңестер Одағы елдерінің ішіндегі елдерден
саралап, Қазақстан-Украина қарым-қатынастарының айырмашылықтары мен
ерекшеліктері көрсеткен.
Мақалалар. Украина мен Қазақстан арасындағы байланыстар саяси қайраткер,
дипломат Қуандық ОРАЗБЕКҰЛЫ да зерттеу еңбектерінің негізін құрайды. Ол
өзінің зерттеулерінде Қазақстан мен Украина арасындағы екіжақты байланыстың
қалыптасуы мен дамуын, Қазақстан мен Украинада жүргізілген экономикалық
реформаларға баға бере отырып, олардың болашағы жөнінде сөз қозғайды.
Қазақстан мен Украина арасындағы өзара ынтымақтасты қарастыруға
бірқатар мақалалары арналса, Қазақстан мен Украина: Қарым қытынастардың
жаңаша серпіні, Қазақстанның Украинадағы жылы – түрлі салалардағы қарым-
қатынастардың қозғаушысы атты еңбектерінде Қазақстан мен Украинадағы
экономикалық реформалардың ерекшеліктеріне, ортақ жақтарына тоқталған.
Интернет желісі. Қазіргі таңда Украина мен Қазақстан Республикасының
арасындағы байланыстар туралы тақырыптар интернет желісінде көптеп
кездесетін тақырыптардың бірі болып табылады. Қолданылған саиттардың
ішіндегілері: екі ел арасындағы экономикалық, саяси байланыстар туралы www.
google. ru, www. mail. ru, www. google. kz саиттарынан пайдаланылды. Ал
екі ел арасындағы білім саласындағы байланыстарды www.bilim. kz саитынан
пайдаландық.
Диплом жұмысының теориялық және әдістемелік негізі. Зерттеу жұмысының
теориялық негізін отандық және шетелдік ғалымдардың ғылыми қорытындылары
құрайды. Диплом жұмысында тарихи оқиғаларға және сан-саладағы
мемлекетаралық құжаттарға жинақтау, талдау, жүйелеу әдістері қолданылды.
Сонымен қатар кеңінен қолданылатын тарихи-салыстырмалы және жүйелеу
әдістері де зерттеу жұмысына арқау болды.
Диплом жұмысының ғылыми жаңалығы. Қазақстанның Украина елі арасындағы
байланыстары мәселесіне әр-түрлі елдер ғалымдарының біршама еңбектері
арналған. Бірақ осы уақытқа дейін бұл тақырып жалпы түрде қарастырыла
қоймаған. Диплом жұмысының ғылыми жаңалықтары:
-Отандық ғылымда алғаш рет Қазақстан республикасы тәуелсіздік алғаннан
кейінгі Украина елімен ынтымақтастық деңгейін ашуға талпыныс жасалады;
-Қазақстанның Украинадағы сыртқы саясатының негізі ашылды. Халықаралық
жағдайдың өзгеруіне, ғаламдасу заманының талаптарына, интеграциялық
процестердің дамуына және әртүрлі объективті қажеттіліктерге сәйкес
Қазақстан сыртқы саясатындағы басым жақтар қарастырылды;
-Қазақстан мен Украина елінің өзара байланыстарының қалыптасу, даму
үрдісі айқындалды. Қазақстан мен Украина республикалары арасындағы
ынтымақтастықтың негізгі бағыттары анықталды;
-Тең құқықтық пен өзара тиімділік қағидалары негізінде белгілен-ген
арақатынастардың басым жақтарына талдау жасалынып, ортақ жақтары мен
ерекшеліктері айқындалды.
Диплом жұмысының қолданыстық маңыздылығы. Зерттеу жұмысының тақырыбы
халықаралық қатынастар тарихына арналған еңбектер қатарын толықтыра алады.
Зерттеудің негізгі қағидалары мен тұжырымдарын халықаралық қатынастар
мамандары, саясаткерлер, журналистердің пайдалануына болады.
Жұмыстың материалдары халықаралық қатынастар мен сыртқы саясатты
зерттеушілердің, сонымен қатар мемлекеттік сыртқы саяси, экономикалық және
мәдени мекемелер үшін де көмекші құрал ретінде практикалық қызығушылығын
арттыруы мүмкін.
Сонымен бірге зерттеу жұмысының материалдары халықаралық қатынастар,
саясаттану, тарих мамандықтары бойынша оқитын студенттерге жалпы және
арнайы курстарды жүргізу процесінде де қолданыла алады.
Жұмыстың құрылымы мен көлемі. Диплом жұмысы кіріспеден, негізгі бөлімі үш
тараудан, қорытындыдан тұрады. Жұмыстың соңында пайдаланған әдебиеттер
тізімі және қосымшалар берілді.
Бірінші тараудың тақырыбы: Қазақстанның Оңтүстік және Шығыс Азия
мемлекеттерімен қарым-қатынастары.
ТАРАУ І. ТӘУЕЛСІЗ ҚАЗАҚСТАН МЕН УКРАИНА ЕЛДЕРІ АРАСЫНДАҒЫ ДИПЛОМАТИЯЛЫҚ
БАЙЛАНЫСТАР.
1.1.Қазақстан Республикасы Тәуелсіздік алғаннан кейінгі алғашқы жылдардағы
сыртқы саясатының басты бағыттары (ТМД елдер арасында)
Қазақстан өзінің тәуелсіздігін алғаннан кейін, егемен мемлекет ретінде
халықаралык байланыс жасауға, өзінің сыртқы саясатына айырықша көңіл
бөледі. Бұрын КСРО-ның құрамында болғанда Қазақстанның ондай мүмкіндігі,
жеке саясат жүргізу құқы болмаған-ды.
Қазақстан өзінің сыртқы саясатында, әсіресе, басты үш мәселеге ерекше
назар аударады.
Біріншіден, басқа слдермен, соның ішінде бұрынғы Одаққа кірген
республикалармен, Азия, Тынық мұхит, Таяу Шығыс аймағы, Еуропа елдері және
Америка Құрама Штаттарымен халықаралық байланысты өркендету.
Екіншіден, шет елдермен тек дипломатиялық байланыс қана орнатып
қоймай,сонымен қатар олармен мәдени экономикалық байланысты күшейту, сол
арқылы алдыңғы қатарлы өркениетті елдердің қатарына қосылу.
Үшіншіден, Қазақстанның қауіпсіздігін сақтау, дүниежүзілік соғысты
болғызбау, ядролық қаруды қолдануды болдырмау.
Міне, осы бағытта 1991 жылдан бастап тәуелсіз Қазақстан көптеген игі
шараларды іске асыруда. Бұл уақыт ішінде Қазақстан Республикасын дүние
жүзінің 180-нен астам мемлекеті таныды. 2010 жылдың басына дейін Қазақстан
70-тен астам елдермен дипломатиялық қатынастар орнатты. Қазақстанды
алғашқылардың бірі болып Түркия, АҚШ, Франция және т.б. мемлекеттер
мойындады. Қазірде Қазақстан шет елдерде 60-тан астам дипломатиялық және
консулдық өкілдіктер ашты. Ал Алматыда және Астанада 80 нен аса шетелдік
елшілік пен миссия, халықаралық және ұлтара-лық ұйымдардың ондаған өкілдігі
жұмыс істейді[1].
Қазақстан соңғы жылдары өзінің экономикасы мен әлеуметтік жағдайын одан
ары дамыту арқылы әлемнің бәсекеге қабылетті 50 өркенді мемлекетінің
қатарына енуді стратегиялық мақсат етіп қойды. 2006 жылы бұл көрсеткіш
бойынша есепке ілінген 117 елдің ішінде Қазақстан 61 орынды иеленді және
көрсеткішке іліккен ТМД-дағы елдердің алдыңғы қатарына шықты. 2010 жылы
Қазақстан ЕҚЬІҰ-ға (Еуропадағы қауіпсіздік және ынтымастық ұйым) Төраға
болып сайланды. Ол еліміздің әлемдегі орнын айшықтай түсті [2].
Қазақстанның сыртқы саясатында ерекше назар аударып отыратын мәселе, ол-
өзінің ең жақын және ірі көрші мемлекеттерімен, соның ішінде солтүстікте
Ресеймен, ал шығыста Қытай Халық Республикасымен ойдағыдай қарым-қатынас
орнату. Осы саясаттың нәтижесінде Қазақстан Республикасының егемен ел
ретіндегі алдағы болашағы да байланысты. Сондыктан қалай дегенде де,
солтүстігімізді жайлаған Ұлы елмен әрқашан жақын болу керек. Өйткені
Қазақстан үш ғасырға жуық уақыт Ресей мен тарихи сабақтас, тағдырлас,
көршілес шекаралас болып қатар өмір сүрді.
Осы уақыт ішінде Қазақстан мен Ресейдің шежірееінде талай күнгей де,
күңгірт беттері болған. Оларды адамдар ауыздан-ауызға жеткізіп, ұрпақтан-
ұрпаққа беріп отырған. Ресеймен, орыстармен қарым-қатынастың қандай болуы,
оны қалай құру жөнінде қазақтың ғұламалары, дана билері өз заманында-ақ
айқын да анық айтып кеткен. Ал егемендік алғанға дейін жетпіс төрт жыл бойы
Қазақстан Кеңестер Одағы құрамында өз тәуелсіздігін қойып, өз мүдделерін
ұмытып, ортақ шаруа атқарып, ортақ қазанға қызмет етті. Барлық шаруашылық,
бар тіршілік осыған бейімделіп, Кеңес өкіметінің талабын орындады. Енді
Кенес Одағы тарағаннан кейін, бұл екі елдің арасында тең құқық негізінде
саяси және экономикалық катынастар орнады [3].
Осы жағдайларды ескере отырып Қазақстан мен Ресей 1991 ж. КСРО тарап,
тәуелсіздікке қол жеткеннен кейін өздерінің сыртқы саясатында халықаралық
құқық принциптері негізінде бір-бірімен стратегиялық байланыс, достық, тату-
тәтті көршілік және өзара тиімді ынтымақтастық қатынастарды дамытуға
айрықша көңіл бөліп келеді. Оған Қазақстан мен Ресей арасында 1992 ж. 25
мамырдағы Достық, ынтымақтастық және өзара көмек туралы шартқа кол қоюдың
зор тарихи маңызы бар. Ал 1995 ж. 20-шы қаңтардағы Қазақстан мен Ресей
ынтымақтастығын кеңейту және тереңдету туралы бірлескен декларацияда екі ел
жоғарыдағы қол қойған шарттарды одан әрі бұлжытпай орындап отыратыннығы
жөнінде мәлімдеді.
Ресей Федерациясы мен Қазақстан арасында ынтымақтастықтың одан ары
тереңдеп дамуында 1998 жылы 6-шы шілдеде Мәскеуде қол қойылған XXI қасырға
бағдарланған мәнгілік достық пен ынтымақтастық туралы Деклара-цияның тарихи
маңызы ерекше. Оның негізінде Қазақстан мен Ресей Каспий теңізінің құқықтық
мәртебесі мәселесін шешуді тоқтап қалған жерінен алға қарай жылжытты. Екі
мемлекет арасындағы қаржылық өзара келіспеушілік-терді реттеу және Байқоныр
космодромын пайдалану мәселері шешілді.
2000 жылдыц 25 каңтарында Қазақстан Елбасы Н. Назарбаеа мен Ресей
Президенті В. Путинмен кездесуі болды. Онда екі жақты қарым-қатынасты одан
әрі жетілдіре түсуге жете мән берілді. Ал 2002 жылы желтоқсан айында
Қазақстан Президенті Н.Ә.Назарбаевтың Мәскеуге ресми сапары барысында
Қазақстан меп Ресей арасында қалыптасқан достық байланыстарды барынша
тереңдетуге күш салынатыны баса айтылды. Олардың ішінде Байқоңыр ғарыш
кешенін одан әрі бірлесіп пайдалану мәселесі тағы да сөз болды. Сондай-ақ,
аймақтық және халықаралык көкейкесті проблемалар төңірегінде жан-жақты
пікір алмасылды. Екі жақты деңгейдегі, ТМД, ЕурАзЭҚ, Ұжым-дық қауіпсіздік,
ШЫҰ шеңберлеріндегі ынтымақтастық қарым-қатынастар аймақтағы елдер
қауіпсіздігінің, интеграциялануының басты кепілі болып табылатыны атап
көрсетілді [4].
Қазақстан мен Ресей арасындағы саяси байланыстар 2003-2004 жылдары одан
арі дами түсті. Оған 2003 жылы Ресейде Қазақстан жылының жариялануы үлкен
әсерін тигізді. 2003 жылы Ресей орталығы мен облыстарында 150-ден астам
түрлі деңгейдегі іскерлік кездесулер, мәдени шаралар мен отандық өнімдер
көрмелері өткізіліп, екі жақты тиімді келісім шарттарға қол қойылды.
Қазіргі кездерде екі жақты қарым-қатынаетардың шартты құқықтык негізі 350-
ден астам келісімдер мен шарттардан тұрады. Солардың ішінде екі ел, әсіресе
Евразия кеңістігіндегі тұрақтылықты нығайтуға, ұлттық, аймақтық және
халықаралық қауіпсіздікті күшейтуге ерекше назар аударады.
Қазақстан мен Ресей Еуразия аймағының, Каспий теңізінің тұрақтылығы мен
қауіпсіздігіне де аса зор мән береді. Екі мемлекетте Каспийді бейбітшілік,
достық және ынтымақтастық аймағы деп таниды және бұл аймақта соғыс
жанжалына, ланкестік көріністеріне, ұйымдасқан қылмысқа орын жоқ деп
санайды.
Ресей мен Қазақстан арасындағы мемлекеттік шекараны делимигациялау
жөніндегі бес жылдан астам уақытқа созылған келіссөздер 7 591 шақырымды
қамтитын мемлекеттік шекараларын айқындайтын тарихи құжатқа 2005 жылы
қаңтарда екі жақты қол қоюмен аяқталды.
Қазақстан үшін Түркия, Пәкістан, Үндістан, Иран мемлекеттерімен, сондай-
ақ Азияның Жапония, Онтүстік Корея сияқты және басқа елдерімен
ынтымақтастықтың дамуының да мәні өте зор. Қазақстанға ортақ шекарасымен,
қалыптасқан шаруашылық байланыстарымен, экономика-сының өзара бірін-бірі
толықтыруымен және өзара тәуелділігімен қоян-қолтық араласа отырған, тарихи
және мәдени этникалық игіліктері ортақ Орта Азиядағы Өзбекстан, Қырғызстан,
Тәжікстан, Түрікменстан мемлекеттерімен тығыз қарым-қатынас жасау өте
маңызды. Осы бағытта 1994 жылы Орталық Азия экономикалық қауымдастығы
құрылды. Оған Қазақстан, Өзбекстан, Қырғызстан, кейіннен 1998 ж. төртінші
мемлекет Тәжікстан қосылды [5].
Осы елдер арасындағы жасалған Шартқа сәйкес Мемлекетаралық кеңес пен оның
негізгі институттары - Премьер- министрлер кеңесі және олардың тұрақты
органы Атқару комитеті құрылды. 1994 жылғы шілдеде қаржы қоры оған қатысушы
елдердің жарналарынан құралған Орталық Азия ынтымақтастық және даму банкін
құру туралы келісімге қол қойылды.
Ортақ экономикалык кеңістік туралы шартқа қол қойылғаннан кейінгі жылдар
ішінде көп жақты ынтымақтастықтың маңызды бағыттары, көкейкесті халықаралық
күрделі мәселелері және республикалардың экономикалық интеграциясы бойынша
200-ден астам құжаттарға қол қой-ылды. Солардың ішіндегі ең маңыздысы-
Орталық Азия экономикалық қауымдастығынын 2005 жылға дейінгі интеграциялык
даму стратегиясынын қабылдануы еді.
ОАЭҚ мемлекет басшыларының 2000 жылғы сәуір және маусым айларындағы
Ташкент және Душанбе кездесулері олардың интеграцияға ұмтылсын тағы да
растап берді. 2001 жылгы қаңтар айында Орталық Азия экономикалык
қауымдастығына мүше елдер басшыларынын Алматыда өткен кездесуінде
Қазакстан, Қырғызстан, Тәжікстан және Өзбекстан республикалары бірігіп,
Орталық Азияны еркін сауда аймағына айналдыруды көздейтіні туралы әңгіме
болды. Оған қоса кедендік, төлемдік және валюталық одақ құру мәселесі де
қаралды. Сөйтіп, түпкі мақсат тауар, қыз-мет көрсету, капитал рыногының
ортақтығына қол жеткізу болып отырғаны атап көрсетілді. Ал 2002 жылдың
ақпан айынан бастап Орталық Азия экономикалық қауымдастығы жаңа келісілген
құжат негізінде Орталық Азия ынтымақтастығы болып қайта құрылды. Оған
қатысушы мемлекет басшыларының кезекті төртінші саммиті 2002 жылы желтоқсан
айында Қазақстан Республикасының орталығы Астанада болып өтті. Саммиттің
күн тәртібінде қаралған мәселелер: 2002 жылдың 5-6 қазанында Душанбеде
өткен кездесуде қол жеткізілген уағдаластықтарды іс жүзіне асыру; аймақтағы
қауіпсіздік проблемалары мен экономикалық ынтымақтастық және халықаралық
саясаттың көкейкесті мәселелерінде Орталық Азия ынтымақтастығы ұйымына
мүше елдердің өзара ықпалдастығы және т. б [6].
Саммитті ашқан Қазақстан Президенті Нұрсұлтан Назарбаев саммит аясындағы
жүргізіліп жатқан, жұмыстар барысына егжей-тегжейлі талдау жасай келіп,
аймақ мемлекеттерінің ынтымақтастығын тұтастай алғанда оң бағалады. Ол,
сондай-ак, тараптардың түрлі салаларда өзара тығыз әріптестік бағытын
ұстанып отырғаны жаңа қатерлерге күш біріктіріп карсы тұруға мүмкіндік
беретінін атап өтті. ОАЫ мемлекет басшылары Халыкаралық Аралды құтқару
қорының аясында өзара ықпалдастықты дамытудың және оның қызметін жандандыру
жөнінде қосымша шаралар қабылдаудың маңыздылығын атап көрсетті. Мемлекет
басшылары Орталық Азиядағы тұрақтылык пен қауіпсіздік Ауғанстандағы
жағдаймен тығыз байланыста екенін тағы да атап өтті. Сондай-ақ, ОАЫ
аумағында біртұтас кеңістік құрудың маңызы зор екендігі айтылды. 2003 жылғы
шілде айында Алматыда Орталық Азия Ынтымақтастығы ұйымына мүше
мемлекеттер басшыларының тағы да бір жоғары дәрежелі кездесуі болып өтті.
Кездесуде бірнеше құжатқа қол қойылды. Оның ең маңыздысы өзара қарым-
қатынаста туыс елдердің мүдделеріне сәйкес келетін еаясат жүргізуді
жалғастыру және осыған жауап беретін қағидаларды жақындастыратын бірлескен
мәлімдеме еді. Онда ынтымақтастық ұйымына мүше мемлекеттер басшылары
ланкестікпен, экстремизммен және есірткіні заңсыз айналымымен күресуге
ерекше назар аударылды. Бұдан басқа саммит мәжілісінде Орталык Азия ай-
мағында су энергетикалық ресуретарды тиімді пайдалану, төрт мемлекеттің де
мүддесі көзделген коммуникациялық жобаларды жүзеге асыру және аймактағы
мемлекеттерді азык-түлікпен қамтамасыз ету жөнінде жан-жақты сөз болды. Ал
2004 жылы 1 қазанда Тәжікістан астанасы - Душанбеде Орталық Азия
Ынтымақтастығы Ұйымына (ОАЫҰ) мүше мемлекеттер басшылары кеңесінің кезекті
отырысы өтті. Онда төрт мәселе қаралды. Біріншісі Орталық Азия
Ынтымақтастығы Ұйымынын құрамына Ресей Федерациясын қабылдау; екіншісі 2004
жылдың мамырында Астанада өткен Орталық Азия Ынтымақтастығына мүше
мемлекеттер басшыларының қол жеткізген келісімдерін жүзеге асыру барысы;
үиііншісі Орталық Азия Ынтымақтастығына мүше мемлекеттердің Ауғанстанмен
аймақтық қауіпсіздік және ынтымақтастыктың негізгі бағыттары; төртіншісі
Орталық Азия Ынтымақтастығына мүше мемлекеттер басшылары кеңесінің кезекті
төрағасы туралы. Саммит отырысындағы басты жаңалық Ресей Федера-циясының
Орталық Азия Ынтымақтастығы Ұйымына толық құқылы мүше болып қабылдануы еді.
Бұл ұйымның халықаралық аясында беделін көтере түсуде үлкен маңызы бар
жағдай болып табылады. Кездесуде Ұйымның мүше мемлекеттер су энергетикалық,
көлік коммуникациялық және азық-түліктік концорсиумның тұжырымдамасын
дайындауға қол жеткізгені атап көрсетілді. Бұл тұжырымдаманы Дүние жүзілік
банк, Ислам Даму Банкі қолдайтындығы айтылды. Отырыс барысында белгілі
болғандай, ынтымақтастыққа мүше елдердің басшылары Ауғанстанды қалпына
келтіруге қолдау көреетіп, бұл елдің әлеуметтік-экономикалық ахуалын
сауықтыруға арналған бағдарламаларды жүзеге асыруына көмектесетіндерін де
ашық мәлімдеді [7].
2005 жылғы 27 қыркүйекте Душанбеде Орталық Азия ынтымақтастығы ұйымына
мүше Мемлекеттер премьер-министрлер кенесінің алғашқы отырысы болып өтті.
Онда тараптар Ұйымға мүше мемлекеттер басшыларының 2004 жылдың қазанында
осында, яғни Душанбеде, өткен сам-митінің қорытындылары бойынша
президенттер берген тапсырмалардың орындалу барысы талқыланды.
Қазақстан Республикасы Тәуелсіздік алғаннан кейінгі алғашқы жылдардағы
сыртқы саясатының басты бағыттары (ТМД елдер арасында) атты бөлімді
қорытындылай келе 1991 жылы тәуелсіздік алған Қазақстан Республикасы сыртқы
саясатында белсенділіктермен көзге түсті. Сыртқы саясатта әсересе, бұрынғы
Кеңестер Одағы тұсындағы ТМД елдерімен жақсы қарым-қатынастар
(экономикалық, саяси және мәдени) орнатуға тырысты [8].
Әсіресе солтүстігіміздегі көршімізРесей Федерациясымен байланыстар
орнатудың стратегиялық маңызы зор екені баршамызға мәлім. Бауырлас
халықтардың достығы мен ынтымақтастыгын нығайтуда 1996 жылы 27-ші сәуірде
Ресей Федераңиясының ІІрезиденті Б. Ельцин мен Қазақстан Президенті Н. Ә.
Назарбаев Алматыда кездесіп Қазақстан мен Ресей бірлескен Декларациясына
қол қоюының маңызы өте зор болды. Онда Қазақстан мен Ресейде жүргізіліп
жатқан демократиялық қайта құрулар мен саяси-экономикалық реформалардың екі
ел халықтарының болашағы үшін үлкен мәні бар екендігі атап көрсетілді.
Мемлекеттің басшылары бұдан былай да екі ел арасындағы егемендікті,
тәуелсіздікті құрметтеу, аумақтық тұтастық пен бір-бірінін ішкі істеріне
араласпау принциптерін сақтау негізінде дами беретінін қуаттады [9].
1.2.Қазақстан Республикасы мен Украина елдерінің арасындағы саяси,
экономикалық және мәдени байланыстардың қалыптасуы (1991-1997 жылдар
аралығында).
Тәуелсіздік жылдары ішінде Қазақстан-Украина қарым-қатынасы белсенді
түрде дамыды. Біздің сыртқы саясатымызда украиндық бағытқа үлкен мән
беріледі. Халықаралық қоғамдастықта айта қаларлыктай экономикалық әлеуеті
және саяси салмағымен ерекшеленетін Украина Қазақстан үшін прак-тикалық
мүдде тұрғысынан маңызды.
Қазақстан-Украина байланыстарының негіздері Президент Н.Назарбаев-тың
Украинаға (1994, 1999 және 2000 жж.) және Президент Л.Кучманың Қазақстанға
(1995, 1997 1998 жж.) жоғары деңгейдегі сапарлары барысында қаланды. Екі
жақты қатынастардың негізгі принциптері төмендегідей ма-ңызды құжаттарда
белгіленді, олар: Достық пен ынтымақтастық туралы шарт Еркін сауда-саттық
туралы келісім: Инвестицияларды көтермелеу және өзара қорғау туралы
келісім: Сыртқы саяси консультациялар туралы келісім: Ғарыш кеңістігін
зерттеу және пайдалану саласындағы ынтымақтастық туралы келісім. Жалпы
алғанда Қазақстан мен Украина арасында ынтымақтастықтың түрлі салаларындағы
келісілген іс-қимылды көздейтін 50-ден астам құжаттар жасалды
Өзара сауда айналысын ынталандыруда Украина Президенті Л Кучманың 1995
жылғы қыркүйекте Қазақстанға сапары барысында қол қойылған. Экономикалық
ынтымақтастықты одан әрі кеңейту және дамыту туралы келісім үлкен рөл
ойнады. Мемлекеттер басшыларының шешімімен Эконо-микалық ынтымақтастық
жөніндегі үкіметаралық комиссия құрылды Осы органға отын-энергетика, тау-
кен-металлургия кешендері химия өнеркәсібі, машина жасау, агро-өнеркәсіптік
кешен көлік және коммуникация сияқты салаларда экономикалық интеграцияның
негізгі принциптері мен бағыттарын әзірлеу міндеті жүктелді. Комиссия
шеңберінде тараптар электр энергетикасы, көмір өнеркәсібі мен машина-жасау
саласындағы ынтымақтас-тық үшін жағдай туғызу тамақ және жеңіл өнеркәсіп
тауарларының, дәрі-дәрмектер мен медициналық жабдықтардың, ауыл
шаруашылығының және басқа да өнімдердің өзара жеткізілімі туралы уағдаласты
Президент Л.Кучманың 1997 жылғы қазандағы Қазақстанға сапары Қазақстан-
Украина қарым-қатынасын одан әрі дамытуға жәрдемдесті. Келіссөздердің
нәтижелері тараптардың өзара тиімді ынтымақтастықты дамытуға ұмтылыстарын
қуаттады. Президенттер ТМД бірлестігіне тиісті даму қарқынын беру үшін осы
ұйым шеңберіндегі өзара іс-қимыл сияқты екі жақты ынтымақтастықтағы осындай
аспектіні айналып өткен жоқ. Сапар барысында төмендегідей келісімдерге қол
қойылды, олар Ғарыш кеңістігін зерттеу және пайдалану саласындағы
ынтымақтастық туралы: "Зенит" зымыран ұшырғышының бөлінетін бөліктерінің
құлау ауданы ретінде Қазақстан Республикасының аумағындағы жер учаскесін
уақытша пайдалану туралы: Стандарттау метеорология және сертификаттау
саласындағы үкіметтік байланыс саласындағы ынтымақтастық туралы. Сондай-ақ
Әділет министрліктері арасындағы ынтымақтастық туралы, Әскери білім беру
саласындағы, Зейнетақымен қамтамасыз ету және банкаралық есеп айырысуларды
ұйымдастыру саласындағы ынтымақтастық туралы келісімдер жасалды [10].
Сапар шеңберінде екі елдің үкіметтік делегацияларының келіссөздері
жүргізілді. Еркін сауда-саттық режимінен алып тастаулар туралы хаттамаға
қол қойылды экономикалық қылмыстарға және қаржылық заң бұзушылықтарға қарсы
күрес саласындағы: әскери-техникалық саладағы ынтымақтастық туралы
келісімдер жобалары қаралды. Екі елдің тиісті ведом-стволарына Қазакстаннан
Украинаға мұнай жеткізілімін ұлғайту туралы: Қазақстанның мұнай-газ секторы
үшін құрал-жабдықтар мен диаметрі үлкен құбырларды Украинадан сатып алу
туралы, Астық жинау комбайндарын жасау жөнінде Қазақстанда және Украинада
бірлескен кәсіпорындар құру туралы: Сауда және жолаушылар флотын дамыту
жөніндегі Қазақстанға жәрдем көрсету туралы: лизингтік шарттармен АН-70
және АН-140 ұшақтарын сатып алу туралы; Жағалау күзеті қатерлерінің
жеткізілімі туралы: Астана инфрақұрылымын дамытуға украиндық бизнестің
қатысуы тұралы мәселелерді пысықтау тапсырылды.
Объективтік және субъективтік факторларға байланысты барлық уағдалас-
тықтардың орындалмағанын айту керек, олардың көпшілігі бұрынғысынша
зерттелу сатысында тұр.
Дегенмен жоғары деңгейдегі Қазақстан-Украина диалогы тауар айналы-мына
игілікті түрде ықпал етті. 1998 жылдың қорытындысы бойынша Қазақстанның
Украинамен сауда-саттығының жалпы көлемі 523 миллион долларды құрады, бұл
негізінен энергия көздерінің (мұнай, мұнай өнімдері) жеткізілімін ұлғайту
есебінен өткен жылғымен салыстырып қарағанда 75 пайызға өсті деген сөз.
Қазақстандық импорттың құрылымында машиналар және құрал-жабдықтар, құбыр
прокаты, сондай-ақ ауыл шаруашылығы өнімдері (қант, спирт, өсімдік майы),
жеңіл және тамақ өнеркәсібі бұйымдары басым Еркін сауда-саттық туралы
келісімді Украина Парламентінің 1998 жылғы қазанда бекітуі елдер арасындағы
сауда байланыстарының әлеуетін тиімді түрде іске қосуға мүмкіндік береді
деп күтілген болатын 1997 жылғы маусымда қол қойылған, тауарлардың экспорты
мен импорты кезінде жанама салықтарды өндіріп алу принциптері туралы
келісімді іске қосу да сауда-саттықтың дамуына оң ықпал еткен болар еді.
Алайда, әзірге сауда-экономикалық ынтымақтастықтың деңгейі екі елдің
қазіргі әлеуеттік мұмкіндіктеріне сәйкес келмейді. Оның үстіне 2000 жылы
сауда айналымы біздің еліміз үшін оң сальдомен (170 млн. доллар) аяқталса
да біршама төмендеп 348 5 млн долларға түсіп кетті [11].
Қазақстан Президентінің 1999 жылғы Украинаға сапары барысында ҚР мен
Украина арасындагы 1999-2008 жылдарға арналған экономикалық ынтымақтастық
туралы шарт және оның бағдарламасы. Кеден ісіндегі ынтымақтастық туралы;
Қаржы министрліктері арасындағы ынтымақтастық туралы ҚР мен Украина Ұлттық
банкілері арасындағы ынтымақтастық туралы келісімдер сияқты маңызды
құжаттарға қол қойылды.
Мұнай-газ саласындағы, агроөнеркәсіп кешеніндегі, жеңіл өнеркәсіптен,
металлургия мен машина жасау саласындағы екі жақты ынтымақтастықтың
перспективасы зор. Украина көмірсутегі шикізатының ірі импортері болып
табылатындықтан қазақстандық мұнайды алуға, сондай-ақ оны Еуропаға транзит
арқылы өткізуге мүдделілік танытуда. Біздің еліміз қазірдің өзінде Украина
рыногына 3,5 млн тоннаға жуық мұнай шығарады. Бұл мұнай көлемі Херсон мұнай
өңдеу зауытында мұнайды өңдеу көлемі ұлғайған жағдайда елеулі түрде өсуі
мүмкін [12].
Екі жақты қарым-қатынастарда уақыт озған сайын мұнай проблематикасы
маңызды орын алуда. Экономикалық ынтымақтастық жөніндегі үкіметара-лық
комиссия шеңберінде қазақстандық мұнай-газ кен орындарын игеру жөнінде
бірлескен кәсіпорындар құру мүмкіндігін зерттеу туралы, сервистік қызмет
көрсетуді ұйымдастыру және жобалық зерттеу жұмыстарын жүргізу туралы
уағдаластыққа қол жеткізілді Украина Қазақстан аумағында жеке мұнай
ресурстарын алуға, біздің елімізге диаметрі үлкен құбырларды жеткізуге
мүдделі. Тараптар Украина аумағы арқылы еуропалық рыноктарға Қазақстан
мұнайын кедергісіз тасымалдау, сондай-ақ оны украиндық мұнай өңдеу
зауыттарында ұқсату туралы принципті уағдаластықтарға қол жеткізді. Босфор
бұғазы арқылы танкерлер өтуінің кейбір қиындықтарына байланысты Қара теңіз
жағалауы мемлекеттерінің оның ішінде Украинаның мұнай терминалдарын
пайдалану ықтималдылығы күрт өсуі мүмкін.
Украина Қазақстанға жоғары сапасымен және салыстырмалы түрде төмен
бағасымен ерекшеленетін ауыл шаруашылығы өнімдерінің экспортын ұлғайтуға
мүмкіндігі бар (қант, өсімдік майы, жүгерінің сорттық тұқымдары). Қазақстан
өз кезегінде Украинаға бидайдың қатты сорттарын жеткізуге дайын екенін
білдірді. Біздің елімізде украиндық "Лан" ком-байндарын шығару қолға алынды
[13].
Қазақстан Республикасы мен Украина 1991 жылғы 17 желтоқсандағы
Еуропалық энергетикалық хартия мен 1994 жылғы 17 желтоқсандағы
Энергетикалық хартияға Шарт негізінде энергетикалық салада өзара тиімді
ынтымақтастықты кеңейтуге дайын екенін атап өтеді, ғаламдық энергетикалық
қауіпсіздікті қамтамасыз етуге бағытталған, соның ішінде екі елдің тұрақты
экономикалық дамуына жәрдемдесетін энергокөліктік дәліздерді дамытуға
бағытталған өзара іс-қимылға бейілділік білдіруде.
Көлік және коммуникация саласындағы ынтымақтастықтың да перспективасы
зор. Мұнай өнімдерін тасымалдау үшін лизинг шартымен Украинаның теміржол
цистерналары мен теңіз танкерлерін пайдалану туралы келіссөздер
жүргізілуде. Екі елдің үкіметтері бірқатар басқа да жобаларды қарауы керек,
олардың ішінде мыналар бар:
-Қазақстанның сауда және жолаушылар флотын дамытуға Украина флотының
қатысуы;
-екі ел арасындағы теміржол және авиация қатынастарын дамыту;
-екі елдің аумақтары арқылы жүктерді өзара тиімділікпен тасымалдау;
-Украинаның Қара және Азов теңіздеріндегі айлақтарын тиімді пайдалану.
Киев Азия рыногына шығу үшін Қазақстанның көлік жүйесін пайдалануға ниет
білдірді. Украина мен Қазақстан металлургия және машина жасау саласында
әріптестер бола алады. Ол үшін осы салаларда ынтымақтастықтың жаңа ұзақ
мерзімді бағдарламаларын жасау қажет. Мұндай құжат Қазақстан экономикасын
шикізат бағытынан түпкі өнімді өңдеуге және шығаруға қайта бейімдеу
процесінде пайдалы болатыны сөзсіз.
Қол жеткізілген уағдаластықтарға қарамастан екі ел арасындағы сауда-
экономикалык өзара іс-қимыл тетігі жетілдірілмеген күйінде қалуда. Өзара
есеп айырысудағы проблемалар, жүктерді тасымалдаудың жоғары транзиттік
тарифтері. экспорттық-импорттық операциялар кезінде кедендік және салықтық
кедергілер сауда-саттықтың деңгейіне теріс ықпал етуде. Мұның бәрі
украиндық өнімді қазақстандық рынокта бәсекелестікке қабілетті ете алмайды.
Екі достас мемлекеттердің сыртқы саяси мүдделері Астананың өз позициясын
еуропалық аймақта, ал Киев болса Азия аймағында нығайтқысы келетін
ниеттерінде тоғысын жатыр. "Еуропа мен Азия арасындағы көпірдің" құрамдас
бір бөлігі болғысы келетін Украина ниеті осы елдің еуразиялық көлік дәлізін
құруға белсенді түрде қатысуынан, сондай-ақ Орталық Азиядағы өсе түсіп
отырған белсенділігінен көрінеді. Мәселен, Украинаның АҒСШК мен Орталық
Азия Экономикалық Қоғамдастығында байқаушы мәртебесі бар. Қазақстан үшін
Қара теніз экономикалық ынтымақтастық ұйымы (ҚЭЫҰ). Орталық еуропалық
бастама, Дунай комиссиясы сияқты ай-мақтық экономикалық ұйымдарға қатысу
идеясы тартымды [14].
ТМД шеңберіндегі интеграция түрлі көзқарастар сақталып отырса да екі
жақты қатынастардың ең жоғары құндылығы туралы өзара уағдаластық
ынтымақтастықты нығайту үшін айрықша маңызды болып табылады.
Шынында да Астана мен Киевте интеграциялық мәселелерге және олардың
болашағына түрліше қарайды [15].
Украина әлі күнге дейін Достастықтың қауымдастырылған сипаттағы мүшесі
ғана Украинада "дербестік' көңіл-күйі басым, мұның өзі оның интеграцияға
қатысуын жоққа шығарады. Қалай болғанда да Украина Еуропадағы негізгі
мемлекеттердің бірі екенін ұмытпаған жөн. Бұл мемлекеттің төңірегінде Ресей
АҚШ және Еуропалық Одақ елдері қатысып жүрген күрделі геосаяси ойындар
жүріп жатыр. Сондықтан Украинаның халықаралық позициясын нығайту тұрғысында
Қазақстанның сонымен қарым-қатынасы да маңызды [16].
Қазақстан Республикасы мен Украина елдерінің арасындағы саяси,
экономикалық және мәдени байланыстардың қалыптасуы (1991-1997 жылдар
аралығында) атты бөлімді қорытындылай келе тәуелсіздік алғаннан кейінгі
алғашқы жылдардағы Қазақстан Мен Украина арасындағы экономикалық, мәдени
және саяси байланыстардың басты бағыттары қарастырылды.
1.3. Қазақстан мен Украина елдерінің арасындағы дипломатиялық байланыстарды
нығайтуға бағытталған келісім шарттар
Екі елдің халықаралық және аймақтық проблемаларға қатысты саяси
ұстанымдары негізінен бір-біріне жақын.
Мемлекеттердің өзара ынтымақтастығында сауда-экономикалық байланыстар
басты рөл атқарады. Бұған мемлекет басшыларының жоғары деңгейде өткен
кездесулері негіз болғанын атап өткен жөн. Мысалы, 2005 жылдың мамырында
Украина Президенті Виктор Ющенко Қазақстанға ресми сапармен келген еді.
Сапар барысында мемлекет басшылары Бірлескен мәлімдемеге қол қойды. Сонымен
қатар, сапар кезінде құпия ақпараттарды өзара қорғау туралы үкіметаралық
келісімге, жастар саясаты саласындағы ынтымақтастық туралы, тағы басқа да
келісімдерге қол қойылды.
Арада бірнеше ай өткенде, яғни 2005 жылдың қарашасында Қазақстан
Республикасының Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың Украинаға ресми сапары
болды. Осы сапар аясында Елбасы Украина Президентімен қатар, елдің Премьер-
министрімен де кездесті. Қазақстан Республикасының Украинаға сол сапары екі
елдің кейінгі кезде әлсіреп бара жатқан байланыстарын қайта жандандыруға
жаңаша серпін берді. Өйткені, президенттер Қазақстан мен Украина арасындағы
сауда-экономикалық қатынастардың жағдайы мен перспективаларын кең көлемде
талқылады. Оның ішінде көлік және коммуникация, отын-энергетика,
агроөнеркәсіп кешені, аэроғарыш қызметі, әскери-техникалық және
гуманитарлық салаларға байланысты мәселелер бар [17].
Екі елдің парламенттері арасындағы ынтымақтастық та жақсы орныққан.
Мысалы, Жоғарғы Рада депутаттары 2004 жылы Қазақстанда өткен Парламент
Мәжілісінің сайлауына халықаралық байқаушы ретінде, ал қазақстандық
сенаторлар 2004 жылы Украина президентін сайлауға байқаушы ретінде қатысты.
2007 жылдағы ақпанның 5-гі Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан
Назарбаевтың Украинаға ресми сапары Украина Президенті Виктор Ющенкомен
кездесуден басталды.
Президент резиденциясының алдында құрметті қарауыл құрмет көрсетіп, екі
елдің мемлекеттік гимндері орындалған соң Қазақстан Президенті Нұрсұлтан
Назарбаев пен Украина Президенті Виктор Ющенко екеуара кездесіп, келіссөз
жүргізді. Одан кейін президенттердің қатысуымен кеңейтілген құрамда екі
елдің ынтымақтастығын дамытуға бағытталған құжаттар негізінде келіссөздер
жүргізілді. Қорытындысында үш құжатқа – Қазақстан мен Украинаның 2007-2008
жылдарға арналған іс-қимыл жоспарына, Қазақстан Республикасы Үкіметі мен
Украина Министрлер кабинеті арасындағы 2004 жылғы 1 маусымда Қазақстан
мұнайын Украинаға жеткізу және Украина аумағы бойынша тасымалдау туралы
келісімге өзгерістер енгізу хаттамасына және Маңғыстау облысы әкімдігі мен
Львов облыстық мемлекеттік әкімшілігі арасындағы сауда-экономикалық, ғылыми-
техникалық және мәдени ынтымақтастық туралы келісімге қол қойылды. Алғашқы
құжатқа Қазақстан Президенті Н.Назарбаев, үшінші құжатқа Маңғыстау
облысының әкімі Қырымбек Көшербаев пен Львов облысының басшысы Петр Олейник
қол қойды.
Құжаттарға қол қою рәсімінен кейін Президенттер қазақстандық және
украиналық БАҚ өкілдерімен баспасөз мәслихатын өткізді. Мәслихатта сөз
алған президенттер қол қойылған құжаттар туралы және екі елдің
байланыстарын дамытуға қатысты мәселелерді ортаға салды. Сонымен қатар,
журналистер тарапынан қойылған сұрақтарға жауап қайтарды. Ал түстен кейін
Қазақстан басшысы мен Украина Президенті қазақстандық-украиналық бизнес
өкілдерінің басын қосқан бизнес-форумға қатысты сөз сөйледі [18].
Украина басшылығы энергетикалық қауіпсіздікті қазақстандық, халықаралық
және аймақтық деңгейде қамтамасыз ету жайына, сондай-ақ көлік-транзиттік
жобаларды бірлесіп жүзеге асыруға орай ойларымен бөлісті. Мұндай
әріптестіктің негізінде Қазақстан мұнайын Украина аумағы арқылы тасымалдап
жатқаны белгілі. Өткен жылдың қорытындысы бойынша Қазақстан мен Украина
арасындағы тауар айналымы 2 миллиард долларға жуықтады. Қазақстан Украинаға
басым жағдайда металдар мен отын-энергетика өнімдерін экспортқа шығарса,
Украина Қазақстанға мәшине және оның жабдықтарын, көлік құралдарын,
приборлар мен аппаратуралар әкеледі.
Қазақстан Президенті Нұрсұлтан Назарбаев кеше, сондай-ақ Украинаның
Жоғарғы Радасының төрағасы Александр Морозбен, Украина Премьер-министрі
Виктор Януковичпен және Украина Ұлттық ғылым академиясының президенті
Б.Патонмен кездесіп, елдер арасындағы экономикалық, парламентаралық, ғылыми
байланыстарды дамыту жөнінде әңгімелесті.
2007 жылдың қыркүйектің екісі күні Қазақстан Республикасының
Президентi Нұрсұлтан Назарбаев Германияға сапары аяқталған соң бiрден
Киевке келдi. Елбасымыздың Украинаға ресми сапары Украинаның сол кездегі
Президентi Виктор Ющенкомен кездесуден басталды. Бәрi жоғары мәртебелi
мейманды қарсы алу рәсiмдерiне сай болды. Президент резиденциясының алдында
құрметтi қарауыл сап түзеп тұр. Екi елдiң мемлекеттiк гимндерi орындалды.
Одан соң Қазақстан Президентi Нұрсұлтан Назарбаев пен Украина Президентi
Виктор Ющенко екеуара кездестi. Екi ел басшыларының арасындағы келiссөз
басталып кеттi. Одан кейiн келiссөз екi президенттiң қатысуымен кеңейтiлген
құрамда жалғасты. Әңгiменiң өзегi екi елдiң ынтымақтастығын дамытуға
арналды.
Әңгiменiң қорытындысында Қазақстан мен Украинаның 2007-2008 жылдарға
арналған iс-қимыл жоспарына, Қазақстан Республикасы Үкiметi мен Украина
Министрлер кабинетi арасындағы 2004 жылғы 1 маусымда Қазақстан мұнайын
Украинаға жеткiзу және Украина аумағы бойынша тасымалдау туралы келiсiмге
өзгертулер енгiзу хаттамасына, сондай-ақ Маңғыстау облысы әкiмдiгi мен
Львов облыстық әкiмшiлiгi арасындағы сауда-экономикалық, ғылыми-техникалық
және мәдени ынтымақтастық туралы келiсiмге – үш құжатқа қол қойылды [19].
Алғашқы екi құжатқа Қазақстан Президентi Н. Назарбаев, үшiншi құжатқа
Маңғыстау облысының әкiмi Қырымбек Көшербаев пен Львов облысының басшысы
Петр Олейник қол қойды.
Президенттер қазақстандық және украиналық БАҚ өкiлдерiмен баспасөз
мәслихатын өткiздi. Сөз алған президенттер қол қойылған құжаттар туралы
және екi елдiң байланыстарын дамытуға қатысты мәселелердi ортаға салды.
Сөздiң шыны керек, журналистер тарапынан қойылған сұрақтар сан алуан болды.
Бiрақ Украинаның Қазақстанмен қарым-қатынасының маңыздылығын жиналғандардың
барлығы дерлiк түсiнетiнi, Қазақстан Президентiне, Қазақстанға көзқарастары
айрықша екенi сұрақтардан-ақ байқалып тұрды. Екi Президент те қалам
ұстағандардың көңiлi толатындай жауаптар қайтарды.
Келіссөздер қорытындысы бойынша Қазақстан мен Украина басшылары 2007-
2008 жылдарға арналған Қазақстан-Украина іс-қимылдар жоспарына ("Жол
картасы 2") қол қойды. Сондай-ақ екі мемлекет басшыларының қатысуымен 2004
жылғы 1 маусымдағы Қазақстан мұнайын Украинаға жеткізу және оны Украина
аумағы арқылы тасымалдау туралы Келісімге өзгерістер енгізу туралы
Хаттамаға, Қазақстан Республикасының Маңғыстау облыстық әкімдігі мен
Украинаның Львов облыстық мемлекеттік әкімшілігі арасындағы сауда-
экономикалық, ғылыми-техникалық және мәдени байланыстар туралы келісімге
қол қойылды.
Қазақстан Республикасымен Украина елдері арасындағы экономикалық
байланыстарды нығайтуға бағытталған келісім- шарттар[20]
Жылы Атауы
22.02.93 Украина және Қазақстан Үкіметтерінің арасындағы: көлік
22.02.93 саласындағы қарым-қатынас жағдайы туралы келісім
22.02.93 Украина және Қазақстан Үкіметтерінің арасындағы:
22.04.94 жолаушылар мен жүктерді автомобиль көлігімен халықаралық
тасымалдау туралы келісім
22.02.93 Украина және Қазақстан Үкіметтерінің арасындағы: темір
22.02.93 жол көлік саласындағы қарым-қатынас жағдайы туралы
келісім
20.01.94 Украина және Қазақстан Үкіметтерінің арасындағы: ғарыштық
20.01.94 іс-әрекеттерді жүзеге асыру туралы келісім
20.01.94 Украина және Қазақстан Үкіметтерінің арасындағы: ауыр
20.01.94 өнеркісіп салаларындағы байланыс туралы келісім
17.09.94 Украина және Қазақстан Үкіметтерінің арасындағы: еркін
19.10.98 сауда туралы келісім
17.09.94 Украина және Қазақстан Үкіметтерінің арасындағы: өзара
04.08.95 инвестицияны қорғау туралы келісім
21.09.95 Қазақстан Республикасы мен Украина арасындағы
21.07.97 экономикалық байланыстарды одан ары қарай дамыту мен
кеңейту туралы келісім
09.07.96 Украина және Қазақстан Үкіметтерінің арасындағы:
20.07.99 мұнай-газ салаларындағы байланыстар туралы келісім
14.10.97 Украина және Қазақстан Үкіметтерінің арасындағы: байланыс
07.05.98 салаларындағы байланыстар туралы келісім
14.10.97 Украина және Қазақстан Үкіметтерінің арасындағы: ғарыштық
08.02.2000 кеңістікті зерттеу салаларындағы байланыстар туралы
келісім
14.10.97 Қазақстан және Украина Ұлттық Банктерінің арасындағы
14.10.97 банкаралық есепті ұйымдастыру туралы келісім
14.10.97 Украина Мемлекеттік мұнай, газ және мұнай өңдеу комитеті
14.10.97 мен Қазақстан Республикасының энергетика және табиғи
ресурстар Министерствасының арасындағы: мұнай-газ
өнеркәсібін дамытудағы қарым-қатынас туралы келісім
17.09.99 Қазақстан Республикасы мен Украина арасындағы
22.06.00 экономикалық қатынас туралы келісім (1999-2009 жылдарға)
17.09.99 Қазақстан Республикасы мен Украина Қаржы
17.09.99 Министрліктерінің арасындағы байланыс туралы келісім
ТАРАУ ІІ. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ МЕН УКРАИНА ЕЛДЕРІНІҢ АРАСЫНДАҒЫ
ЭКОНОМИКАЛЫҚ ЖӘНЕ САЯСИ БАЙЛАНЫСТАРДЫҢ ДАМУЫ МЕН СТАТИСТИКАЛЫҚ КӨРСЕТКІШТЕР
2.1. Қазақстан Республикасы мен Украина елдерінің арасындағы сауда- саттық
және көлік салаларындағы байланыстар мен қарым-қатынастар
Мемлекеттердің ынтымақтастығын дамытуда сауда-экономикалық
қатынастардың мәні зор. Бұл мәселеде Қазақстан мен Украина мүмкіндіктерді
толық пайдаланып отыр деп айта алмаймыз. Оған Украинада кезінде болған
саяси жағдайлар кедергі жасағаны анық. Дегенмен, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ
ТАРАУ І. ТӘУЕЛСІЗ ҚАЗАҚСТАН МЕН УКРАИНА ЕЛДЕРІ АРАСЫНДАҒЫ ДИПЛОМАТИЯЛЫҚ
БАЙЛАНЫСТАР.
1.1.Қазақстан Республикасы Тәуелсіздік алғаннан кейінгі алғашқы жылдардағы
сыртқы саясатының басты бағыттары (ТМД елдер арасында)
1.2.Қазақстан Республикасы мен Украина елдерінің арасындағы саяси,
экономикалық және мәдени байланыстардың қалыптасуы (1991-1997 жылдар
аралығында)
1.3. Қазақстан мен Украина елдерінің арасындағы дипломатиялық байланыстарды
нығайтуға бағытталған келісім шарттар
ТАРАУ ІІ. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ МЕН УКРАИНА ЕЛДЕРІНІҢ АРАСЫНДАҒЫ
ЭКОНОМИКАЛЫҚ ЖӘНЕ САЯСИ БАЙЛАНЫСТАРДЫҢ ДАМУЫ МЕН СТАТИСТИКАЛЫҚ КӨРСЕТКІШТЕР
2.1. Қазақстан Республикасы мен Украина елдерінің арасындағы сауда- саттық
және көлік салаларындағы байланыстар мен қарым-қатынастар
2.2. Қазақстан мен Украина арасындағы әлеуметтік саладығ байланыстардың
тарихы
2.3. отын өнеркәсібі саласындағы 1997-2010 жылдар аралығындағы Украина мен
Қазақстан арасындағы туындаған күрделі мәселелер
ТАРАУ ІІІ. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУЛИКАСЫ МЕН УКРАИНА ЕЛДЕРІНІҢ АРАСЫНДАҒЫ
ӘЛЕУМЕТТІК ЖӘНЕ МӘДЕНИ САЛАДАҒЫ БАЙЛАНЫСТАР
3.1. Қазақстандағы Украина диаспорасының тағдыры: статистикалық
көрсеткіштер, Қазақстан мәдениетіне қоқан үлесі.
3.2. 1991-2010 жылдар арасындағы мәдени байланыстар
3.3. Қазақстан-Украина арасындағы мәдени байланыстарды нығайтуға
бағытталған іс-шаралар (Қазақстандағы Украина жылы, Украинадағы Қазақстан
жылы)
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
КІРІСПЕ
Жұмыстың жалпы сипаттамасы. Диплом жұмысы Қазақстан мен Украина елдері
арасындағы саяси, экономикалы және мәдени байланыстарды (1992-2010 жж)
зерттеуге арналған. Жұмыста Қазақстанның тәуелсіздік алған Украина
Республикаласымен орнатқан сан-саладағы ынтымақтастығы мен өзара
байланыстары қарастырылады.
Тәуелсіз Қазақстан мен Украина арасындағы қарым-қатынастар тарихына,
міне, 19 жыл болды. 1992 жылғы 22 шілдеде Қазақстан Республикасы мен
Украина арасында дипломатиялық қатынастар орнаған болатын. Тарихи
қалыптасқан байланыстарды жалғастыра отырып, екі ел арасындағы қатынастар
мемлекеттер егемендігін алған уақыттан бері шынайы әріптестік және достық
қатынасқа ие болды.
1999 жылдың 17 қыркүйегінде Киев қаласында қол қойылған Қазақстан
Республикасы мен Украина арасындағы 1999-2010 жылдарға арналған
экономикалық ынтымақтастық туралы шарттың аясындағы Қазақстан Республикасы
мен Украина арасындағы 1999-2010 жылдарға арналған ұзақ мерзімді
экономикалық ынтымақтастық туралы бағдарламаға сәйкес екі елдің саясат,
экономика, әлеуметтік қоғам және мәдени салаларында, бұқаралық ақпарат
құралдары арасында ақпарат алмасу және тағы да басқа жұмыстар жүзеге
асырылды.
Екі елдің тәуелсіздік алғаннан бергі кезеңдердегі қарым-қатынасы, өзара
байланыстары шынайы достық негізде дамып келеді. Украина мен Қазақстан
арасындағы ынтымақтастық, әсіресе экономикалық және мәдени-гуманитарлық
салаларда өрістей түскенін атап өтпекпін.
Соңғы алты жыл ішінде біздің елдер арасындағы тауар айналымы бес есеге
артты. Ал өткен жылдың 11 айында Украина – Қазақстан арасындағы тауар
айналымы 2,5 миллиард долларды құрады. Бұл екі ел арасындағы тауар айналымы
бір жыл ішінде 70 пайызға өскендігін көрсетеді. Украинаның 200-ге жуық
экономикалық әріптес елдері арасында тауар айналымы көлемі жағынан
Қазақстан екінші орында тұрғанын мақтанышпен айта аламын. Украина мен
Қазақстан арасындағы экономикалық ынтымақтастықтың нығайып, тауар
айналымының еселеп артуы екі мемлекет басшыларының жарлықтарымен өткен 2007
жылды Украинадағы Қазақстан жылы деп жариялап, соның аясында жүзеге
асырылған ауқымды іс-шаралардың нәтижесі деп білемін.
Қазіргі кезде Украина мен Қазақстан арасындағы ынтымақтастықтың негізгі
бағыттарының бірі-алғы технологияларды енгізу болып саналады. Соның ішінде-
космосты зерттеу, әскери-техникалық ынтымақтастықты ұлғайту мәселелері.
Сонымен қатар, Қазақстанға еуропалық рынокқа шығу үшін Украинаның
транзиттік жолдарын пайдалану өте тиімді болуға тиіс.
Зерттеу жұмысының өзектілігі. Кеңес Одағының ыдырауы нәтижесінде
тәуелсіздік алған Қазақстан Республикасымен украина елі арасында
халықаралық қатынастардың субъектілері ретінде бүкіләлемдік сахнаға шығып,
сыртқы әлеммен жоғары мемлекетаралық дәрежеде байланыстар орнату
мүмкіндігіне ие болды.
Зерттеудің өзектілігі, ең алдымен, Қазақстан мен Украина елдерінің
геосаяси жағдайымен тікелей байланысты.
Жалпы, дипломдық жұмыстың тақырыбы болып табылатын Қазақстан мен Украина
елдерінің арасындағы байланыстар мен ынтымақтастықтың басым бағыттарын
айқындау және олардың өзара ықпалдастық деңгейін талдау тараптар
арақатынасының болашақтағы дамуына баға беру –диплом жұымысының өзектілігі
болып табылады.
Зерттеу жұмысында Қазақстан Республикасы мен Украина еліне қатысты
ұстанған саясатының негізін ашуға, жүргізген ынтымақтастықтың
ерекшеліктерін айқындауға талпыныс жасалады.
Қазақстан Республикасы мен Украина еліне жүргізген сыртқы саясатын ашу
диплом жұмыстың зерттеу нысаны болып табылады. Ал өзара қарым-қатынастар
дамуының негізгі бағыттарын зерттеу, яғни саяси, қауіпсіздік, сауда-
экономикалық және мәдени салалардағы ынтымақтастыққа талдау жасау жұмыстың
зерттеу пәні болған.
Зерттеу жұмысының мақсаты-Қазақстанның Украина елімен жүргізген сыртқы
саясатының негізгі бағыттарын жүйелі және кешенді түрде зерттеу болып
табылады. Осындай мақсатқа сәйкес зерттеу жұмысының алдына мынадай
міндеттер қойылады:
-Қазақстан Республикасы Тәуелсіздік алғаннан кейінгі алғашқы жылдардағы
сыртқы саясатының басты бағыттарын айқындау;
-Қазақстан Республикасы мен Украина елдерінің арасындағы саяси,
экономикалық және мәдени байланыстардың қалыптасу тарихын зерттеу;
-Қазақстан мен Украина елдерінің арасындағы дипломатиялық байланыстарды
нығайтуға бағытталған келісім шарттарды баяндап, көрсету;
-Қазақстан Республикасы мен Украина елдерінің арасындағы сауда- саттық және
көлік салаларындағы байланыстар мен қарым-қатынастарды ашып көрсету;
-Қазақстан мен Украина арасындағы әлеуметтік саладығы байланыстардың
тарихына сипаттама беру;
-Отын өнеркәсібі саласындағы 1997-2010 жылдар аралығындағы Украина мен
Қазақстан арасындағы туындаған күрделі мәселелерді зерттеу;
-Қазақстандағы Украина диаспорасының тағдыры мен 1991-2010 жылдар
арасындағы мәдени байланыстарды зерттеу;
-Қазақстан-Украина арасындағы мәдени байланыстарды нығайтуға бағытталған іс-
шараларды (Қазақстандағы Украина жылы, Украинадағы Қазақстан жылы) ашып
зерттеу.
Диплом жұмысының хронологиялық шеңбері Зерттеу 1990-шы жылдардың басынан
бүгінгі күнге 2010 жылға дейінгі аралықты қамтиды.
Диплом жұмысының деректік негізі.
Зерттеу көздерінің бірінші тобын дипломатиялық құжаттар құрайды. Олар
Қазақстан Респулибкасы мен Украин мемлекеттері арасындағы байланыстар-ды
дамыту барысында қол жеткізілген келісімдер, декларациялар, коммюникелер
т.с.с. Мысалы, Қазақстан Республикасы Үкiметi және Украина Yкiметi
арасындағы мұнай-газ саласындағы ынтымақтастығының ұстанымдары туралы
Келiсiм, Қазақстан Республикасының Yкiметi мен Украинаның Министрлер
Кабинетi арасындағы Әскери-техникалық ынты-мақтастық туралы Келісім,
Қазақстан Республикасының Үкiметi мен Украина Үкiметi арасындағы табысқа
қосарланған салық салуды болдырмау
және салық төлеуден жалтаруға жол бермеу туралы Конвенция, Қазақстан
Республикасының Үкiметi мен Украина Министрлер Кабинетiнiң арасындағы
азаматтардың өзара сапарлары туралы келiсiмдi бекiту туралы Келісімдерді
айтуымызға болады.
Мұндай құжаттар аталмыш елдер арасындағы байланыстарға жан-жақты талдау
жасауға мүмкіндік беретін деректер болып табылады. Жоғарыда аталған
дипломатиялық құжаттарда мемлекеттер арасындағы халықаралық
ынтымақтастықтың басым жақтарын көрсететін нақты да анық ақпарат беріледі.
Диплом жұмысында сүйенген зерттеу көздерінің екінші тобына ел
басыларының, сыртқы істер және қорғаныс министрлерінің, елшілердің
баяндамалары, өзара сапарлар барысындағы сөйлеген сөздері және әртүрлі
ақпарат құралдарына берген сұхбат-тары кіреді. Олар берілген жұмыстың
теориялық-әдістемелік негізін құрайды.
Ал үшінші топқа қазақ, орыс, қытай тілдеріндегі отандық және шетелдік
мерзімді басылымдарда кездесетін алуан түрлі ақпарат құжаттары кіреді.
Ондай мәліметтер Қазақстанның:
-Егемен Қазақстан;
-Казахстанская правда;
-Жас Алаш;
-Ақиқат;
-Саясат журналдары пайдаланылды.
Жоғарыда аталған деректердің барлық топтары диплом жұмысының деректік
негізі болды.
Тақырыптың зерттелу деңгейі. Бүгінгі таңда Қазақстан мен Украина
мемлекеттерінің сыртқы саясаты кең аумақты саяси қызығу құралына айналды.
Қазақстанның сыртқы саясаты бірқатар зерттеушілердің еңбектеріне арқау
болды.
Монографиялар. Дипломдық жұмыста пайдаланылған монографиялар қатарында
Қазақстан басшыларының еңбектерін айтуға болады. Мемлекет басшыларының
еңбектерінде елдің жалпы жүргізіп отырған ішкі және сыртқы саяси бағыты мен
өзара байланыстарды дамытудағы ұстанымы айқын көрінеді және қарастырылып
отырған тақырыпты тереңірек талдауға көмектеседі.
Мысалы, елбасымыз Н. Назарбаевтың Қазақстанның егеменді мемлекет ретінде
қалыптасуы мен дамуының стратегиясы, Ғасырлар тоғысында, Сындарлы он
жыл атты кітаптары еліміздің егемен ел ретінде ішкі және сыртқы саясатын
қалыптастырып, даму бағытын қарастырған. Оның ішінде міндетті түрде екі ел
арасындағы сан-саладағы ынтымақтастық, Қазақстан-ның бұл мемлекетпен өзара
тиімді, достық, тату байланыстарды дамытудың қажеттілігі баяндалады.
Қазақстанның егемен ел ретінде сыртқы саяси бағыттарын айқындауы, оның
халықаралық қауымдастыққа толыққанды мүше ретінде кіруі және Қазақстан-
Украина байланыстары мәселелерін Қ. Тоқаевтың Под стягом независимости,
Внешняя политика Казахстана в условиях глобализации, Беласу және
Қазақстанның сыртқы дипломатиясы атты еңбектерінен біле аламыз.
Зерттеу жұмысын жазу барысында Г. Киссинджердің Дипломатия атты атақты
еңбегінен кеңінен пайдаланылған. Ол бойынша: Қазақстан Украина елдімен
қатынастарды өзекті халықаралық проблемалар бойынша саяси сұхбат деңгейне
көшіру жөнінде үлкен дайындық жұмысын жүргізді. Бірте-бірте бастапқы
кезеңге тән болған мәлімдеме жасау мен енжарлық сауда-экономикалық және
инвестициялық ынтымақтастықтың келешегі бар бағыттарын талқылауға ойысты.
Диплом жұмысында көптеп қолданылған Қ. Тоқаевтың Қазақстанның сыртқы
дипломатиясы еңбегі болып табылады. Бұл еңбекте Қазақстан мен Украина
елдерін арасындағы экономикалық, саяси және мәдени байланыстарына тоқталып,
бұл байланыстардың болашағына қысқаша болжамдар жасалған. Сонымен бірге
Украина мемлекетін бұрынғы Кеңестер Одағы елдерінің ішіндегі елдерден
саралап, Қазақстан-Украина қарым-қатынастарының айырмашылықтары мен
ерекшеліктері көрсеткен.
Мақалалар. Украина мен Қазақстан арасындағы байланыстар саяси қайраткер,
дипломат Қуандық ОРАЗБЕКҰЛЫ да зерттеу еңбектерінің негізін құрайды. Ол
өзінің зерттеулерінде Қазақстан мен Украина арасындағы екіжақты байланыстың
қалыптасуы мен дамуын, Қазақстан мен Украинада жүргізілген экономикалық
реформаларға баға бере отырып, олардың болашағы жөнінде сөз қозғайды.
Қазақстан мен Украина арасындағы өзара ынтымақтасты қарастыруға
бірқатар мақалалары арналса, Қазақстан мен Украина: Қарым қытынастардың
жаңаша серпіні, Қазақстанның Украинадағы жылы – түрлі салалардағы қарым-
қатынастардың қозғаушысы атты еңбектерінде Қазақстан мен Украинадағы
экономикалық реформалардың ерекшеліктеріне, ортақ жақтарына тоқталған.
Интернет желісі. Қазіргі таңда Украина мен Қазақстан Республикасының
арасындағы байланыстар туралы тақырыптар интернет желісінде көптеп
кездесетін тақырыптардың бірі болып табылады. Қолданылған саиттардың
ішіндегілері: екі ел арасындағы экономикалық, саяси байланыстар туралы www.
google. ru, www. mail. ru, www. google. kz саиттарынан пайдаланылды. Ал
екі ел арасындағы білім саласындағы байланыстарды www.bilim. kz саитынан
пайдаландық.
Диплом жұмысының теориялық және әдістемелік негізі. Зерттеу жұмысының
теориялық негізін отандық және шетелдік ғалымдардың ғылыми қорытындылары
құрайды. Диплом жұмысында тарихи оқиғаларға және сан-саладағы
мемлекетаралық құжаттарға жинақтау, талдау, жүйелеу әдістері қолданылды.
Сонымен қатар кеңінен қолданылатын тарихи-салыстырмалы және жүйелеу
әдістері де зерттеу жұмысына арқау болды.
Диплом жұмысының ғылыми жаңалығы. Қазақстанның Украина елі арасындағы
байланыстары мәселесіне әр-түрлі елдер ғалымдарының біршама еңбектері
арналған. Бірақ осы уақытқа дейін бұл тақырып жалпы түрде қарастырыла
қоймаған. Диплом жұмысының ғылыми жаңалықтары:
-Отандық ғылымда алғаш рет Қазақстан республикасы тәуелсіздік алғаннан
кейінгі Украина елімен ынтымақтастық деңгейін ашуға талпыныс жасалады;
-Қазақстанның Украинадағы сыртқы саясатының негізі ашылды. Халықаралық
жағдайдың өзгеруіне, ғаламдасу заманының талаптарына, интеграциялық
процестердің дамуына және әртүрлі объективті қажеттіліктерге сәйкес
Қазақстан сыртқы саясатындағы басым жақтар қарастырылды;
-Қазақстан мен Украина елінің өзара байланыстарының қалыптасу, даму
үрдісі айқындалды. Қазақстан мен Украина республикалары арасындағы
ынтымақтастықтың негізгі бағыттары анықталды;
-Тең құқықтық пен өзара тиімділік қағидалары негізінде белгілен-ген
арақатынастардың басым жақтарына талдау жасалынып, ортақ жақтары мен
ерекшеліктері айқындалды.
Диплом жұмысының қолданыстық маңыздылығы. Зерттеу жұмысының тақырыбы
халықаралық қатынастар тарихына арналған еңбектер қатарын толықтыра алады.
Зерттеудің негізгі қағидалары мен тұжырымдарын халықаралық қатынастар
мамандары, саясаткерлер, журналистердің пайдалануына болады.
Жұмыстың материалдары халықаралық қатынастар мен сыртқы саясатты
зерттеушілердің, сонымен қатар мемлекеттік сыртқы саяси, экономикалық және
мәдени мекемелер үшін де көмекші құрал ретінде практикалық қызығушылығын
арттыруы мүмкін.
Сонымен бірге зерттеу жұмысының материалдары халықаралық қатынастар,
саясаттану, тарих мамандықтары бойынша оқитын студенттерге жалпы және
арнайы курстарды жүргізу процесінде де қолданыла алады.
Жұмыстың құрылымы мен көлемі. Диплом жұмысы кіріспеден, негізгі бөлімі үш
тараудан, қорытындыдан тұрады. Жұмыстың соңында пайдаланған әдебиеттер
тізімі және қосымшалар берілді.
Бірінші тараудың тақырыбы: Қазақстанның Оңтүстік және Шығыс Азия
мемлекеттерімен қарым-қатынастары.
ТАРАУ І. ТӘУЕЛСІЗ ҚАЗАҚСТАН МЕН УКРАИНА ЕЛДЕРІ АРАСЫНДАҒЫ ДИПЛОМАТИЯЛЫҚ
БАЙЛАНЫСТАР.
1.1.Қазақстан Республикасы Тәуелсіздік алғаннан кейінгі алғашқы жылдардағы
сыртқы саясатының басты бағыттары (ТМД елдер арасында)
Қазақстан өзінің тәуелсіздігін алғаннан кейін, егемен мемлекет ретінде
халықаралык байланыс жасауға, өзінің сыртқы саясатына айырықша көңіл
бөледі. Бұрын КСРО-ның құрамында болғанда Қазақстанның ондай мүмкіндігі,
жеке саясат жүргізу құқы болмаған-ды.
Қазақстан өзінің сыртқы саясатында, әсіресе, басты үш мәселеге ерекше
назар аударады.
Біріншіден, басқа слдермен, соның ішінде бұрынғы Одаққа кірген
республикалармен, Азия, Тынық мұхит, Таяу Шығыс аймағы, Еуропа елдері және
Америка Құрама Штаттарымен халықаралық байланысты өркендету.
Екіншіден, шет елдермен тек дипломатиялық байланыс қана орнатып
қоймай,сонымен қатар олармен мәдени экономикалық байланысты күшейту, сол
арқылы алдыңғы қатарлы өркениетті елдердің қатарына қосылу.
Үшіншіден, Қазақстанның қауіпсіздігін сақтау, дүниежүзілік соғысты
болғызбау, ядролық қаруды қолдануды болдырмау.
Міне, осы бағытта 1991 жылдан бастап тәуелсіз Қазақстан көптеген игі
шараларды іске асыруда. Бұл уақыт ішінде Қазақстан Республикасын дүние
жүзінің 180-нен астам мемлекеті таныды. 2010 жылдың басына дейін Қазақстан
70-тен астам елдермен дипломатиялық қатынастар орнатты. Қазақстанды
алғашқылардың бірі болып Түркия, АҚШ, Франция және т.б. мемлекеттер
мойындады. Қазірде Қазақстан шет елдерде 60-тан астам дипломатиялық және
консулдық өкілдіктер ашты. Ал Алматыда және Астанада 80 нен аса шетелдік
елшілік пен миссия, халықаралық және ұлтара-лық ұйымдардың ондаған өкілдігі
жұмыс істейді[1].
Қазақстан соңғы жылдары өзінің экономикасы мен әлеуметтік жағдайын одан
ары дамыту арқылы әлемнің бәсекеге қабылетті 50 өркенді мемлекетінің
қатарына енуді стратегиялық мақсат етіп қойды. 2006 жылы бұл көрсеткіш
бойынша есепке ілінген 117 елдің ішінде Қазақстан 61 орынды иеленді және
көрсеткішке іліккен ТМД-дағы елдердің алдыңғы қатарына шықты. 2010 жылы
Қазақстан ЕҚЬІҰ-ға (Еуропадағы қауіпсіздік және ынтымастық ұйым) Төраға
болып сайланды. Ол еліміздің әлемдегі орнын айшықтай түсті [2].
Қазақстанның сыртқы саясатында ерекше назар аударып отыратын мәселе, ол-
өзінің ең жақын және ірі көрші мемлекеттерімен, соның ішінде солтүстікте
Ресеймен, ал шығыста Қытай Халық Республикасымен ойдағыдай қарым-қатынас
орнату. Осы саясаттың нәтижесінде Қазақстан Республикасының егемен ел
ретіндегі алдағы болашағы да байланысты. Сондыктан қалай дегенде де,
солтүстігімізді жайлаған Ұлы елмен әрқашан жақын болу керек. Өйткені
Қазақстан үш ғасырға жуық уақыт Ресей мен тарихи сабақтас, тағдырлас,
көршілес шекаралас болып қатар өмір сүрді.
Осы уақыт ішінде Қазақстан мен Ресейдің шежірееінде талай күнгей де,
күңгірт беттері болған. Оларды адамдар ауыздан-ауызға жеткізіп, ұрпақтан-
ұрпаққа беріп отырған. Ресеймен, орыстармен қарым-қатынастың қандай болуы,
оны қалай құру жөнінде қазақтың ғұламалары, дана билері өз заманында-ақ
айқын да анық айтып кеткен. Ал егемендік алғанға дейін жетпіс төрт жыл бойы
Қазақстан Кеңестер Одағы құрамында өз тәуелсіздігін қойып, өз мүдделерін
ұмытып, ортақ шаруа атқарып, ортақ қазанға қызмет етті. Барлық шаруашылық,
бар тіршілік осыған бейімделіп, Кеңес өкіметінің талабын орындады. Енді
Кенес Одағы тарағаннан кейін, бұл екі елдің арасында тең құқық негізінде
саяси және экономикалық катынастар орнады [3].
Осы жағдайларды ескере отырып Қазақстан мен Ресей 1991 ж. КСРО тарап,
тәуелсіздікке қол жеткеннен кейін өздерінің сыртқы саясатында халықаралық
құқық принциптері негізінде бір-бірімен стратегиялық байланыс, достық, тату-
тәтті көршілік және өзара тиімді ынтымақтастық қатынастарды дамытуға
айрықша көңіл бөліп келеді. Оған Қазақстан мен Ресей арасында 1992 ж. 25
мамырдағы Достық, ынтымақтастық және өзара көмек туралы шартқа кол қоюдың
зор тарихи маңызы бар. Ал 1995 ж. 20-шы қаңтардағы Қазақстан мен Ресей
ынтымақтастығын кеңейту және тереңдету туралы бірлескен декларацияда екі ел
жоғарыдағы қол қойған шарттарды одан әрі бұлжытпай орындап отыратыннығы
жөнінде мәлімдеді.
Ресей Федерациясы мен Қазақстан арасында ынтымақтастықтың одан ары
тереңдеп дамуында 1998 жылы 6-шы шілдеде Мәскеуде қол қойылған XXI қасырға
бағдарланған мәнгілік достық пен ынтымақтастық туралы Деклара-цияның тарихи
маңызы ерекше. Оның негізінде Қазақстан мен Ресей Каспий теңізінің құқықтық
мәртебесі мәселесін шешуді тоқтап қалған жерінен алға қарай жылжытты. Екі
мемлекет арасындағы қаржылық өзара келіспеушілік-терді реттеу және Байқоныр
космодромын пайдалану мәселері шешілді.
2000 жылдыц 25 каңтарында Қазақстан Елбасы Н. Назарбаеа мен Ресей
Президенті В. Путинмен кездесуі болды. Онда екі жақты қарым-қатынасты одан
әрі жетілдіре түсуге жете мән берілді. Ал 2002 жылы желтоқсан айында
Қазақстан Президенті Н.Ә.Назарбаевтың Мәскеуге ресми сапары барысында
Қазақстан меп Ресей арасында қалыптасқан достық байланыстарды барынша
тереңдетуге күш салынатыны баса айтылды. Олардың ішінде Байқоңыр ғарыш
кешенін одан әрі бірлесіп пайдалану мәселесі тағы да сөз болды. Сондай-ақ,
аймақтық және халықаралык көкейкесті проблемалар төңірегінде жан-жақты
пікір алмасылды. Екі жақты деңгейдегі, ТМД, ЕурАзЭҚ, Ұжым-дық қауіпсіздік,
ШЫҰ шеңберлеріндегі ынтымақтастық қарым-қатынастар аймақтағы елдер
қауіпсіздігінің, интеграциялануының басты кепілі болып табылатыны атап
көрсетілді [4].
Қазақстан мен Ресей арасындағы саяси байланыстар 2003-2004 жылдары одан
арі дами түсті. Оған 2003 жылы Ресейде Қазақстан жылының жариялануы үлкен
әсерін тигізді. 2003 жылы Ресей орталығы мен облыстарында 150-ден астам
түрлі деңгейдегі іскерлік кездесулер, мәдени шаралар мен отандық өнімдер
көрмелері өткізіліп, екі жақты тиімді келісім шарттарға қол қойылды.
Қазіргі кездерде екі жақты қарым-қатынаетардың шартты құқықтык негізі 350-
ден астам келісімдер мен шарттардан тұрады. Солардың ішінде екі ел, әсіресе
Евразия кеңістігіндегі тұрақтылықты нығайтуға, ұлттық, аймақтық және
халықаралық қауіпсіздікті күшейтуге ерекше назар аударады.
Қазақстан мен Ресей Еуразия аймағының, Каспий теңізінің тұрақтылығы мен
қауіпсіздігіне де аса зор мән береді. Екі мемлекетте Каспийді бейбітшілік,
достық және ынтымақтастық аймағы деп таниды және бұл аймақта соғыс
жанжалына, ланкестік көріністеріне, ұйымдасқан қылмысқа орын жоқ деп
санайды.
Ресей мен Қазақстан арасындағы мемлекеттік шекараны делимигациялау
жөніндегі бес жылдан астам уақытқа созылған келіссөздер 7 591 шақырымды
қамтитын мемлекеттік шекараларын айқындайтын тарихи құжатқа 2005 жылы
қаңтарда екі жақты қол қоюмен аяқталды.
Қазақстан үшін Түркия, Пәкістан, Үндістан, Иран мемлекеттерімен, сондай-
ақ Азияның Жапония, Онтүстік Корея сияқты және басқа елдерімен
ынтымақтастықтың дамуының да мәні өте зор. Қазақстанға ортақ шекарасымен,
қалыптасқан шаруашылық байланыстарымен, экономика-сының өзара бірін-бірі
толықтыруымен және өзара тәуелділігімен қоян-қолтық араласа отырған, тарихи
және мәдени этникалық игіліктері ортақ Орта Азиядағы Өзбекстан, Қырғызстан,
Тәжікстан, Түрікменстан мемлекеттерімен тығыз қарым-қатынас жасау өте
маңызды. Осы бағытта 1994 жылы Орталық Азия экономикалық қауымдастығы
құрылды. Оған Қазақстан, Өзбекстан, Қырғызстан, кейіннен 1998 ж. төртінші
мемлекет Тәжікстан қосылды [5].
Осы елдер арасындағы жасалған Шартқа сәйкес Мемлекетаралық кеңес пен оның
негізгі институттары - Премьер- министрлер кеңесі және олардың тұрақты
органы Атқару комитеті құрылды. 1994 жылғы шілдеде қаржы қоры оған қатысушы
елдердің жарналарынан құралған Орталық Азия ынтымақтастық және даму банкін
құру туралы келісімге қол қойылды.
Ортақ экономикалык кеңістік туралы шартқа қол қойылғаннан кейінгі жылдар
ішінде көп жақты ынтымақтастықтың маңызды бағыттары, көкейкесті халықаралық
күрделі мәселелері және республикалардың экономикалық интеграциясы бойынша
200-ден астам құжаттарға қол қой-ылды. Солардың ішіндегі ең маңыздысы-
Орталық Азия экономикалық қауымдастығынын 2005 жылға дейінгі интеграциялык
даму стратегиясынын қабылдануы еді.
ОАЭҚ мемлекет басшыларының 2000 жылғы сәуір және маусым айларындағы
Ташкент және Душанбе кездесулері олардың интеграцияға ұмтылсын тағы да
растап берді. 2001 жылгы қаңтар айында Орталық Азия экономикалык
қауымдастығына мүше елдер басшыларынын Алматыда өткен кездесуінде
Қазакстан, Қырғызстан, Тәжікстан және Өзбекстан республикалары бірігіп,
Орталық Азияны еркін сауда аймағына айналдыруды көздейтіні туралы әңгіме
болды. Оған қоса кедендік, төлемдік және валюталық одақ құру мәселесі де
қаралды. Сөйтіп, түпкі мақсат тауар, қыз-мет көрсету, капитал рыногының
ортақтығына қол жеткізу болып отырғаны атап көрсетілді. Ал 2002 жылдың
ақпан айынан бастап Орталық Азия экономикалық қауымдастығы жаңа келісілген
құжат негізінде Орталық Азия ынтымақтастығы болып қайта құрылды. Оған
қатысушы мемлекет басшыларының кезекті төртінші саммиті 2002 жылы желтоқсан
айында Қазақстан Республикасының орталығы Астанада болып өтті. Саммиттің
күн тәртібінде қаралған мәселелер: 2002 жылдың 5-6 қазанында Душанбеде
өткен кездесуде қол жеткізілген уағдаластықтарды іс жүзіне асыру; аймақтағы
қауіпсіздік проблемалары мен экономикалық ынтымақтастық және халықаралық
саясаттың көкейкесті мәселелерінде Орталық Азия ынтымақтастығы ұйымына
мүше елдердің өзара ықпалдастығы және т. б [6].
Саммитті ашқан Қазақстан Президенті Нұрсұлтан Назарбаев саммит аясындағы
жүргізіліп жатқан, жұмыстар барысына егжей-тегжейлі талдау жасай келіп,
аймақ мемлекеттерінің ынтымақтастығын тұтастай алғанда оң бағалады. Ол,
сондай-ак, тараптардың түрлі салаларда өзара тығыз әріптестік бағытын
ұстанып отырғаны жаңа қатерлерге күш біріктіріп карсы тұруға мүмкіндік
беретінін атап өтті. ОАЫ мемлекет басшылары Халыкаралық Аралды құтқару
қорының аясында өзара ықпалдастықты дамытудың және оның қызметін жандандыру
жөнінде қосымша шаралар қабылдаудың маңыздылығын атап көрсетті. Мемлекет
басшылары Орталық Азиядағы тұрақтылык пен қауіпсіздік Ауғанстандағы
жағдаймен тығыз байланыста екенін тағы да атап өтті. Сондай-ақ, ОАЫ
аумағында біртұтас кеңістік құрудың маңызы зор екендігі айтылды. 2003 жылғы
шілде айында Алматыда Орталық Азия Ынтымақтастығы ұйымына мүше
мемлекеттер басшыларының тағы да бір жоғары дәрежелі кездесуі болып өтті.
Кездесуде бірнеше құжатқа қол қойылды. Оның ең маңыздысы өзара қарым-
қатынаста туыс елдердің мүдделеріне сәйкес келетін еаясат жүргізуді
жалғастыру және осыған жауап беретін қағидаларды жақындастыратын бірлескен
мәлімдеме еді. Онда ынтымақтастық ұйымына мүше мемлекеттер басшылары
ланкестікпен, экстремизммен және есірткіні заңсыз айналымымен күресуге
ерекше назар аударылды. Бұдан басқа саммит мәжілісінде Орталык Азия ай-
мағында су энергетикалық ресуретарды тиімді пайдалану, төрт мемлекеттің де
мүддесі көзделген коммуникациялық жобаларды жүзеге асыру және аймактағы
мемлекеттерді азык-түлікпен қамтамасыз ету жөнінде жан-жақты сөз болды. Ал
2004 жылы 1 қазанда Тәжікістан астанасы - Душанбеде Орталық Азия
Ынтымақтастығы Ұйымына (ОАЫҰ) мүше мемлекеттер басшылары кеңесінің кезекті
отырысы өтті. Онда төрт мәселе қаралды. Біріншісі Орталық Азия
Ынтымақтастығы Ұйымынын құрамына Ресей Федерациясын қабылдау; екіншісі 2004
жылдың мамырында Астанада өткен Орталық Азия Ынтымақтастығына мүше
мемлекеттер басшыларының қол жеткізген келісімдерін жүзеге асыру барысы;
үиііншісі Орталық Азия Ынтымақтастығына мүше мемлекеттердің Ауғанстанмен
аймақтық қауіпсіздік және ынтымақтастыктың негізгі бағыттары; төртіншісі
Орталық Азия Ынтымақтастығына мүше мемлекеттер басшылары кеңесінің кезекті
төрағасы туралы. Саммит отырысындағы басты жаңалық Ресей Федера-циясының
Орталық Азия Ынтымақтастығы Ұйымына толық құқылы мүше болып қабылдануы еді.
Бұл ұйымның халықаралық аясында беделін көтере түсуде үлкен маңызы бар
жағдай болып табылады. Кездесуде Ұйымның мүше мемлекеттер су энергетикалық,
көлік коммуникациялық және азық-түліктік концорсиумның тұжырымдамасын
дайындауға қол жеткізгені атап көрсетілді. Бұл тұжырымдаманы Дүние жүзілік
банк, Ислам Даму Банкі қолдайтындығы айтылды. Отырыс барысында белгілі
болғандай, ынтымақтастыққа мүше елдердің басшылары Ауғанстанды қалпына
келтіруге қолдау көреетіп, бұл елдің әлеуметтік-экономикалық ахуалын
сауықтыруға арналған бағдарламаларды жүзеге асыруына көмектесетіндерін де
ашық мәлімдеді [7].
2005 жылғы 27 қыркүйекте Душанбеде Орталық Азия ынтымақтастығы ұйымына
мүше Мемлекеттер премьер-министрлер кенесінің алғашқы отырысы болып өтті.
Онда тараптар Ұйымға мүше мемлекеттер басшыларының 2004 жылдың қазанында
осында, яғни Душанбеде, өткен сам-митінің қорытындылары бойынша
президенттер берген тапсырмалардың орындалу барысы талқыланды.
Қазақстан Республикасы Тәуелсіздік алғаннан кейінгі алғашқы жылдардағы
сыртқы саясатының басты бағыттары (ТМД елдер арасында) атты бөлімді
қорытындылай келе 1991 жылы тәуелсіздік алған Қазақстан Республикасы сыртқы
саясатында белсенділіктермен көзге түсті. Сыртқы саясатта әсересе, бұрынғы
Кеңестер Одағы тұсындағы ТМД елдерімен жақсы қарым-қатынастар
(экономикалық, саяси және мәдени) орнатуға тырысты [8].
Әсіресе солтүстігіміздегі көршімізРесей Федерациясымен байланыстар
орнатудың стратегиялық маңызы зор екені баршамызға мәлім. Бауырлас
халықтардың достығы мен ынтымақтастыгын нығайтуда 1996 жылы 27-ші сәуірде
Ресей Федераңиясының ІІрезиденті Б. Ельцин мен Қазақстан Президенті Н. Ә.
Назарбаев Алматыда кездесіп Қазақстан мен Ресей бірлескен Декларациясына
қол қоюының маңызы өте зор болды. Онда Қазақстан мен Ресейде жүргізіліп
жатқан демократиялық қайта құрулар мен саяси-экономикалық реформалардың екі
ел халықтарының болашағы үшін үлкен мәні бар екендігі атап көрсетілді.
Мемлекеттің басшылары бұдан былай да екі ел арасындағы егемендікті,
тәуелсіздікті құрметтеу, аумақтық тұтастық пен бір-бірінін ішкі істеріне
араласпау принциптерін сақтау негізінде дами беретінін қуаттады [9].
1.2.Қазақстан Республикасы мен Украина елдерінің арасындағы саяси,
экономикалық және мәдени байланыстардың қалыптасуы (1991-1997 жылдар
аралығында).
Тәуелсіздік жылдары ішінде Қазақстан-Украина қарым-қатынасы белсенді
түрде дамыды. Біздің сыртқы саясатымызда украиндық бағытқа үлкен мән
беріледі. Халықаралық қоғамдастықта айта қаларлыктай экономикалық әлеуеті
және саяси салмағымен ерекшеленетін Украина Қазақстан үшін прак-тикалық
мүдде тұрғысынан маңызды.
Қазақстан-Украина байланыстарының негіздері Президент Н.Назарбаев-тың
Украинаға (1994, 1999 және 2000 жж.) және Президент Л.Кучманың Қазақстанға
(1995, 1997 1998 жж.) жоғары деңгейдегі сапарлары барысында қаланды. Екі
жақты қатынастардың негізгі принциптері төмендегідей ма-ңызды құжаттарда
белгіленді, олар: Достық пен ынтымақтастық туралы шарт Еркін сауда-саттық
туралы келісім: Инвестицияларды көтермелеу және өзара қорғау туралы
келісім: Сыртқы саяси консультациялар туралы келісім: Ғарыш кеңістігін
зерттеу және пайдалану саласындағы ынтымақтастық туралы келісім. Жалпы
алғанда Қазақстан мен Украина арасында ынтымақтастықтың түрлі салаларындағы
келісілген іс-қимылды көздейтін 50-ден астам құжаттар жасалды
Өзара сауда айналысын ынталандыруда Украина Президенті Л Кучманың 1995
жылғы қыркүйекте Қазақстанға сапары барысында қол қойылған. Экономикалық
ынтымақтастықты одан әрі кеңейту және дамыту туралы келісім үлкен рөл
ойнады. Мемлекеттер басшыларының шешімімен Эконо-микалық ынтымақтастық
жөніндегі үкіметаралық комиссия құрылды Осы органға отын-энергетика, тау-
кен-металлургия кешендері химия өнеркәсібі, машина жасау, агро-өнеркәсіптік
кешен көлік және коммуникация сияқты салаларда экономикалық интеграцияның
негізгі принциптері мен бағыттарын әзірлеу міндеті жүктелді. Комиссия
шеңберінде тараптар электр энергетикасы, көмір өнеркәсібі мен машина-жасау
саласындағы ынтымақтас-тық үшін жағдай туғызу тамақ және жеңіл өнеркәсіп
тауарларының, дәрі-дәрмектер мен медициналық жабдықтардың, ауыл
шаруашылығының және басқа да өнімдердің өзара жеткізілімі туралы уағдаласты
Президент Л.Кучманың 1997 жылғы қазандағы Қазақстанға сапары Қазақстан-
Украина қарым-қатынасын одан әрі дамытуға жәрдемдесті. Келіссөздердің
нәтижелері тараптардың өзара тиімді ынтымақтастықты дамытуға ұмтылыстарын
қуаттады. Президенттер ТМД бірлестігіне тиісті даму қарқынын беру үшін осы
ұйым шеңберіндегі өзара іс-қимыл сияқты екі жақты ынтымақтастықтағы осындай
аспектіні айналып өткен жоқ. Сапар барысында төмендегідей келісімдерге қол
қойылды, олар Ғарыш кеңістігін зерттеу және пайдалану саласындағы
ынтымақтастық туралы: "Зенит" зымыран ұшырғышының бөлінетін бөліктерінің
құлау ауданы ретінде Қазақстан Республикасының аумағындағы жер учаскесін
уақытша пайдалану туралы: Стандарттау метеорология және сертификаттау
саласындағы үкіметтік байланыс саласындағы ынтымақтастық туралы. Сондай-ақ
Әділет министрліктері арасындағы ынтымақтастық туралы, Әскери білім беру
саласындағы, Зейнетақымен қамтамасыз ету және банкаралық есеп айырысуларды
ұйымдастыру саласындағы ынтымақтастық туралы келісімдер жасалды [10].
Сапар шеңберінде екі елдің үкіметтік делегацияларының келіссөздері
жүргізілді. Еркін сауда-саттық режимінен алып тастаулар туралы хаттамаға
қол қойылды экономикалық қылмыстарға және қаржылық заң бұзушылықтарға қарсы
күрес саласындағы: әскери-техникалық саладағы ынтымақтастық туралы
келісімдер жобалары қаралды. Екі елдің тиісті ведом-стволарына Қазакстаннан
Украинаға мұнай жеткізілімін ұлғайту туралы: Қазақстанның мұнай-газ секторы
үшін құрал-жабдықтар мен диаметрі үлкен құбырларды Украинадан сатып алу
туралы, Астық жинау комбайндарын жасау жөнінде Қазақстанда және Украинада
бірлескен кәсіпорындар құру туралы: Сауда және жолаушылар флотын дамыту
жөніндегі Қазақстанға жәрдем көрсету туралы: лизингтік шарттармен АН-70
және АН-140 ұшақтарын сатып алу туралы; Жағалау күзеті қатерлерінің
жеткізілімі туралы: Астана инфрақұрылымын дамытуға украиндық бизнестің
қатысуы тұралы мәселелерді пысықтау тапсырылды.
Объективтік және субъективтік факторларға байланысты барлық уағдалас-
тықтардың орындалмағанын айту керек, олардың көпшілігі бұрынғысынша
зерттелу сатысында тұр.
Дегенмен жоғары деңгейдегі Қазақстан-Украина диалогы тауар айналы-мына
игілікті түрде ықпал етті. 1998 жылдың қорытындысы бойынша Қазақстанның
Украинамен сауда-саттығының жалпы көлемі 523 миллион долларды құрады, бұл
негізінен энергия көздерінің (мұнай, мұнай өнімдері) жеткізілімін ұлғайту
есебінен өткен жылғымен салыстырып қарағанда 75 пайызға өсті деген сөз.
Қазақстандық импорттың құрылымында машиналар және құрал-жабдықтар, құбыр
прокаты, сондай-ақ ауыл шаруашылығы өнімдері (қант, спирт, өсімдік майы),
жеңіл және тамақ өнеркәсібі бұйымдары басым Еркін сауда-саттық туралы
келісімді Украина Парламентінің 1998 жылғы қазанда бекітуі елдер арасындағы
сауда байланыстарының әлеуетін тиімді түрде іске қосуға мүмкіндік береді
деп күтілген болатын 1997 жылғы маусымда қол қойылған, тауарлардың экспорты
мен импорты кезінде жанама салықтарды өндіріп алу принциптері туралы
келісімді іске қосу да сауда-саттықтың дамуына оң ықпал еткен болар еді.
Алайда, әзірге сауда-экономикалық ынтымақтастықтың деңгейі екі елдің
қазіргі әлеуеттік мұмкіндіктеріне сәйкес келмейді. Оның үстіне 2000 жылы
сауда айналымы біздің еліміз үшін оң сальдомен (170 млн. доллар) аяқталса
да біршама төмендеп 348 5 млн долларға түсіп кетті [11].
Қазақстан Президентінің 1999 жылғы Украинаға сапары барысында ҚР мен
Украина арасындагы 1999-2008 жылдарға арналған экономикалық ынтымақтастық
туралы шарт және оның бағдарламасы. Кеден ісіндегі ынтымақтастық туралы;
Қаржы министрліктері арасындағы ынтымақтастық туралы ҚР мен Украина Ұлттық
банкілері арасындағы ынтымақтастық туралы келісімдер сияқты маңызды
құжаттарға қол қойылды.
Мұнай-газ саласындағы, агроөнеркәсіп кешеніндегі, жеңіл өнеркәсіптен,
металлургия мен машина жасау саласындағы екі жақты ынтымақтастықтың
перспективасы зор. Украина көмірсутегі шикізатының ірі импортері болып
табылатындықтан қазақстандық мұнайды алуға, сондай-ақ оны Еуропаға транзит
арқылы өткізуге мүдделілік танытуда. Біздің еліміз қазірдің өзінде Украина
рыногына 3,5 млн тоннаға жуық мұнай шығарады. Бұл мұнай көлемі Херсон мұнай
өңдеу зауытында мұнайды өңдеу көлемі ұлғайған жағдайда елеулі түрде өсуі
мүмкін [12].
Екі жақты қарым-қатынастарда уақыт озған сайын мұнай проблематикасы
маңызды орын алуда. Экономикалық ынтымақтастық жөніндегі үкіметара-лық
комиссия шеңберінде қазақстандық мұнай-газ кен орындарын игеру жөнінде
бірлескен кәсіпорындар құру мүмкіндігін зерттеу туралы, сервистік қызмет
көрсетуді ұйымдастыру және жобалық зерттеу жұмыстарын жүргізу туралы
уағдаластыққа қол жеткізілді Украина Қазақстан аумағында жеке мұнай
ресурстарын алуға, біздің елімізге диаметрі үлкен құбырларды жеткізуге
мүдделі. Тараптар Украина аумағы арқылы еуропалық рыноктарға Қазақстан
мұнайын кедергісіз тасымалдау, сондай-ақ оны украиндық мұнай өңдеу
зауыттарында ұқсату туралы принципті уағдаластықтарға қол жеткізді. Босфор
бұғазы арқылы танкерлер өтуінің кейбір қиындықтарына байланысты Қара теңіз
жағалауы мемлекеттерінің оның ішінде Украинаның мұнай терминалдарын
пайдалану ықтималдылығы күрт өсуі мүмкін.
Украина Қазақстанға жоғары сапасымен және салыстырмалы түрде төмен
бағасымен ерекшеленетін ауыл шаруашылығы өнімдерінің экспортын ұлғайтуға
мүмкіндігі бар (қант, өсімдік майы, жүгерінің сорттық тұқымдары). Қазақстан
өз кезегінде Украинаға бидайдың қатты сорттарын жеткізуге дайын екенін
білдірді. Біздің елімізде украиндық "Лан" ком-байндарын шығару қолға алынды
[13].
Қазақстан Республикасы мен Украина 1991 жылғы 17 желтоқсандағы
Еуропалық энергетикалық хартия мен 1994 жылғы 17 желтоқсандағы
Энергетикалық хартияға Шарт негізінде энергетикалық салада өзара тиімді
ынтымақтастықты кеңейтуге дайын екенін атап өтеді, ғаламдық энергетикалық
қауіпсіздікті қамтамасыз етуге бағытталған, соның ішінде екі елдің тұрақты
экономикалық дамуына жәрдемдесетін энергокөліктік дәліздерді дамытуға
бағытталған өзара іс-қимылға бейілділік білдіруде.
Көлік және коммуникация саласындағы ынтымақтастықтың да перспективасы
зор. Мұнай өнімдерін тасымалдау үшін лизинг шартымен Украинаның теміржол
цистерналары мен теңіз танкерлерін пайдалану туралы келіссөздер
жүргізілуде. Екі елдің үкіметтері бірқатар басқа да жобаларды қарауы керек,
олардың ішінде мыналар бар:
-Қазақстанның сауда және жолаушылар флотын дамытуға Украина флотының
қатысуы;
-екі ел арасындағы теміржол және авиация қатынастарын дамыту;
-екі елдің аумақтары арқылы жүктерді өзара тиімділікпен тасымалдау;
-Украинаның Қара және Азов теңіздеріндегі айлақтарын тиімді пайдалану.
Киев Азия рыногына шығу үшін Қазақстанның көлік жүйесін пайдалануға ниет
білдірді. Украина мен Қазақстан металлургия және машина жасау саласында
әріптестер бола алады. Ол үшін осы салаларда ынтымақтастықтың жаңа ұзақ
мерзімді бағдарламаларын жасау қажет. Мұндай құжат Қазақстан экономикасын
шикізат бағытынан түпкі өнімді өңдеуге және шығаруға қайта бейімдеу
процесінде пайдалы болатыны сөзсіз.
Қол жеткізілген уағдаластықтарға қарамастан екі ел арасындағы сауда-
экономикалык өзара іс-қимыл тетігі жетілдірілмеген күйінде қалуда. Өзара
есеп айырысудағы проблемалар, жүктерді тасымалдаудың жоғары транзиттік
тарифтері. экспорттық-импорттық операциялар кезінде кедендік және салықтық
кедергілер сауда-саттықтың деңгейіне теріс ықпал етуде. Мұның бәрі
украиндық өнімді қазақстандық рынокта бәсекелестікке қабілетті ете алмайды.
Екі достас мемлекеттердің сыртқы саяси мүдделері Астананың өз позициясын
еуропалық аймақта, ал Киев болса Азия аймағында нығайтқысы келетін
ниеттерінде тоғысын жатыр. "Еуропа мен Азия арасындағы көпірдің" құрамдас
бір бөлігі болғысы келетін Украина ниеті осы елдің еуразиялық көлік дәлізін
құруға белсенді түрде қатысуынан, сондай-ақ Орталық Азиядағы өсе түсіп
отырған белсенділігінен көрінеді. Мәселен, Украинаның АҒСШК мен Орталық
Азия Экономикалық Қоғамдастығында байқаушы мәртебесі бар. Қазақстан үшін
Қара теніз экономикалық ынтымақтастық ұйымы (ҚЭЫҰ). Орталық еуропалық
бастама, Дунай комиссиясы сияқты ай-мақтық экономикалық ұйымдарға қатысу
идеясы тартымды [14].
ТМД шеңберіндегі интеграция түрлі көзқарастар сақталып отырса да екі
жақты қатынастардың ең жоғары құндылығы туралы өзара уағдаластық
ынтымақтастықты нығайту үшін айрықша маңызды болып табылады.
Шынында да Астана мен Киевте интеграциялық мәселелерге және олардың
болашағына түрліше қарайды [15].
Украина әлі күнге дейін Достастықтың қауымдастырылған сипаттағы мүшесі
ғана Украинада "дербестік' көңіл-күйі басым, мұның өзі оның интеграцияға
қатысуын жоққа шығарады. Қалай болғанда да Украина Еуропадағы негізгі
мемлекеттердің бірі екенін ұмытпаған жөн. Бұл мемлекеттің төңірегінде Ресей
АҚШ және Еуропалық Одақ елдері қатысып жүрген күрделі геосаяси ойындар
жүріп жатыр. Сондықтан Украинаның халықаралық позициясын нығайту тұрғысында
Қазақстанның сонымен қарым-қатынасы да маңызды [16].
Қазақстан Республикасы мен Украина елдерінің арасындағы саяси,
экономикалық және мәдени байланыстардың қалыптасуы (1991-1997 жылдар
аралығында) атты бөлімді қорытындылай келе тәуелсіздік алғаннан кейінгі
алғашқы жылдардағы Қазақстан Мен Украина арасындағы экономикалық, мәдени
және саяси байланыстардың басты бағыттары қарастырылды.
1.3. Қазақстан мен Украина елдерінің арасындағы дипломатиялық байланыстарды
нығайтуға бағытталған келісім шарттар
Екі елдің халықаралық және аймақтық проблемаларға қатысты саяси
ұстанымдары негізінен бір-біріне жақын.
Мемлекеттердің өзара ынтымақтастығында сауда-экономикалық байланыстар
басты рөл атқарады. Бұған мемлекет басшыларының жоғары деңгейде өткен
кездесулері негіз болғанын атап өткен жөн. Мысалы, 2005 жылдың мамырында
Украина Президенті Виктор Ющенко Қазақстанға ресми сапармен келген еді.
Сапар барысында мемлекет басшылары Бірлескен мәлімдемеге қол қойды. Сонымен
қатар, сапар кезінде құпия ақпараттарды өзара қорғау туралы үкіметаралық
келісімге, жастар саясаты саласындағы ынтымақтастық туралы, тағы басқа да
келісімдерге қол қойылды.
Арада бірнеше ай өткенде, яғни 2005 жылдың қарашасында Қазақстан
Республикасының Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың Украинаға ресми сапары
болды. Осы сапар аясында Елбасы Украина Президентімен қатар, елдің Премьер-
министрімен де кездесті. Қазақстан Республикасының Украинаға сол сапары екі
елдің кейінгі кезде әлсіреп бара жатқан байланыстарын қайта жандандыруға
жаңаша серпін берді. Өйткені, президенттер Қазақстан мен Украина арасындағы
сауда-экономикалық қатынастардың жағдайы мен перспективаларын кең көлемде
талқылады. Оның ішінде көлік және коммуникация, отын-энергетика,
агроөнеркәсіп кешені, аэроғарыш қызметі, әскери-техникалық және
гуманитарлық салаларға байланысты мәселелер бар [17].
Екі елдің парламенттері арасындағы ынтымақтастық та жақсы орныққан.
Мысалы, Жоғарғы Рада депутаттары 2004 жылы Қазақстанда өткен Парламент
Мәжілісінің сайлауына халықаралық байқаушы ретінде, ал қазақстандық
сенаторлар 2004 жылы Украина президентін сайлауға байқаушы ретінде қатысты.
2007 жылдағы ақпанның 5-гі Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан
Назарбаевтың Украинаға ресми сапары Украина Президенті Виктор Ющенкомен
кездесуден басталды.
Президент резиденциясының алдында құрметті қарауыл құрмет көрсетіп, екі
елдің мемлекеттік гимндері орындалған соң Қазақстан Президенті Нұрсұлтан
Назарбаев пен Украина Президенті Виктор Ющенко екеуара кездесіп, келіссөз
жүргізді. Одан кейін президенттердің қатысуымен кеңейтілген құрамда екі
елдің ынтымақтастығын дамытуға бағытталған құжаттар негізінде келіссөздер
жүргізілді. Қорытындысында үш құжатқа – Қазақстан мен Украинаның 2007-2008
жылдарға арналған іс-қимыл жоспарына, Қазақстан Республикасы Үкіметі мен
Украина Министрлер кабинеті арасындағы 2004 жылғы 1 маусымда Қазақстан
мұнайын Украинаға жеткізу және Украина аумағы бойынша тасымалдау туралы
келісімге өзгерістер енгізу хаттамасына және Маңғыстау облысы әкімдігі мен
Львов облыстық мемлекеттік әкімшілігі арасындағы сауда-экономикалық, ғылыми-
техникалық және мәдени ынтымақтастық туралы келісімге қол қойылды. Алғашқы
құжатқа Қазақстан Президенті Н.Назарбаев, үшінші құжатқа Маңғыстау
облысының әкімі Қырымбек Көшербаев пен Львов облысының басшысы Петр Олейник
қол қойды.
Құжаттарға қол қою рәсімінен кейін Президенттер қазақстандық және
украиналық БАҚ өкілдерімен баспасөз мәслихатын өткізді. Мәслихатта сөз
алған президенттер қол қойылған құжаттар туралы және екі елдің
байланыстарын дамытуға қатысты мәселелерді ортаға салды. Сонымен қатар,
журналистер тарапынан қойылған сұрақтарға жауап қайтарды. Ал түстен кейін
Қазақстан басшысы мен Украина Президенті қазақстандық-украиналық бизнес
өкілдерінің басын қосқан бизнес-форумға қатысты сөз сөйледі [18].
Украина басшылығы энергетикалық қауіпсіздікті қазақстандық, халықаралық
және аймақтық деңгейде қамтамасыз ету жайына, сондай-ақ көлік-транзиттік
жобаларды бірлесіп жүзеге асыруға орай ойларымен бөлісті. Мұндай
әріптестіктің негізінде Қазақстан мұнайын Украина аумағы арқылы тасымалдап
жатқаны белгілі. Өткен жылдың қорытындысы бойынша Қазақстан мен Украина
арасындағы тауар айналымы 2 миллиард долларға жуықтады. Қазақстан Украинаға
басым жағдайда металдар мен отын-энергетика өнімдерін экспортқа шығарса,
Украина Қазақстанға мәшине және оның жабдықтарын, көлік құралдарын,
приборлар мен аппаратуралар әкеледі.
Қазақстан Президенті Нұрсұлтан Назарбаев кеше, сондай-ақ Украинаның
Жоғарғы Радасының төрағасы Александр Морозбен, Украина Премьер-министрі
Виктор Януковичпен және Украина Ұлттық ғылым академиясының президенті
Б.Патонмен кездесіп, елдер арасындағы экономикалық, парламентаралық, ғылыми
байланыстарды дамыту жөнінде әңгімелесті.
2007 жылдың қыркүйектің екісі күні Қазақстан Республикасының
Президентi Нұрсұлтан Назарбаев Германияға сапары аяқталған соң бiрден
Киевке келдi. Елбасымыздың Украинаға ресми сапары Украинаның сол кездегі
Президентi Виктор Ющенкомен кездесуден басталды. Бәрi жоғары мәртебелi
мейманды қарсы алу рәсiмдерiне сай болды. Президент резиденциясының алдында
құрметтi қарауыл сап түзеп тұр. Екi елдiң мемлекеттiк гимндерi орындалды.
Одан соң Қазақстан Президентi Нұрсұлтан Назарбаев пен Украина Президентi
Виктор Ющенко екеуара кездестi. Екi ел басшыларының арасындағы келiссөз
басталып кеттi. Одан кейiн келiссөз екi президенттiң қатысуымен кеңейтiлген
құрамда жалғасты. Әңгiменiң өзегi екi елдiң ынтымақтастығын дамытуға
арналды.
Әңгiменiң қорытындысында Қазақстан мен Украинаның 2007-2008 жылдарға
арналған iс-қимыл жоспарына, Қазақстан Республикасы Үкiметi мен Украина
Министрлер кабинетi арасындағы 2004 жылғы 1 маусымда Қазақстан мұнайын
Украинаға жеткiзу және Украина аумағы бойынша тасымалдау туралы келiсiмге
өзгертулер енгiзу хаттамасына, сондай-ақ Маңғыстау облысы әкiмдiгi мен
Львов облыстық әкiмшiлiгi арасындағы сауда-экономикалық, ғылыми-техникалық
және мәдени ынтымақтастық туралы келiсiмге – үш құжатқа қол қойылды [19].
Алғашқы екi құжатқа Қазақстан Президентi Н. Назарбаев, үшiншi құжатқа
Маңғыстау облысының әкiмi Қырымбек Көшербаев пен Львов облысының басшысы
Петр Олейник қол қойды.
Президенттер қазақстандық және украиналық БАҚ өкiлдерiмен баспасөз
мәслихатын өткiздi. Сөз алған президенттер қол қойылған құжаттар туралы
және екi елдiң байланыстарын дамытуға қатысты мәселелердi ортаға салды.
Сөздiң шыны керек, журналистер тарапынан қойылған сұрақтар сан алуан болды.
Бiрақ Украинаның Қазақстанмен қарым-қатынасының маңыздылығын жиналғандардың
барлығы дерлiк түсiнетiнi, Қазақстан Президентiне, Қазақстанға көзқарастары
айрықша екенi сұрақтардан-ақ байқалып тұрды. Екi Президент те қалам
ұстағандардың көңiлi толатындай жауаптар қайтарды.
Келіссөздер қорытындысы бойынша Қазақстан мен Украина басшылары 2007-
2008 жылдарға арналған Қазақстан-Украина іс-қимылдар жоспарына ("Жол
картасы 2") қол қойды. Сондай-ақ екі мемлекет басшыларының қатысуымен 2004
жылғы 1 маусымдағы Қазақстан мұнайын Украинаға жеткізу және оны Украина
аумағы арқылы тасымалдау туралы Келісімге өзгерістер енгізу туралы
Хаттамаға, Қазақстан Республикасының Маңғыстау облыстық әкімдігі мен
Украинаның Львов облыстық мемлекеттік әкімшілігі арасындағы сауда-
экономикалық, ғылыми-техникалық және мәдени байланыстар туралы келісімге
қол қойылды.
Қазақстан Республикасымен Украина елдері арасындағы экономикалық
байланыстарды нығайтуға бағытталған келісім- шарттар[20]
Жылы Атауы
22.02.93 Украина және Қазақстан Үкіметтерінің арасындағы: көлік
22.02.93 саласындағы қарым-қатынас жағдайы туралы келісім
22.02.93 Украина және Қазақстан Үкіметтерінің арасындағы:
22.04.94 жолаушылар мен жүктерді автомобиль көлігімен халықаралық
тасымалдау туралы келісім
22.02.93 Украина және Қазақстан Үкіметтерінің арасындағы: темір
22.02.93 жол көлік саласындағы қарым-қатынас жағдайы туралы
келісім
20.01.94 Украина және Қазақстан Үкіметтерінің арасындағы: ғарыштық
20.01.94 іс-әрекеттерді жүзеге асыру туралы келісім
20.01.94 Украина және Қазақстан Үкіметтерінің арасындағы: ауыр
20.01.94 өнеркісіп салаларындағы байланыс туралы келісім
17.09.94 Украина және Қазақстан Үкіметтерінің арасындағы: еркін
19.10.98 сауда туралы келісім
17.09.94 Украина және Қазақстан Үкіметтерінің арасындағы: өзара
04.08.95 инвестицияны қорғау туралы келісім
21.09.95 Қазақстан Республикасы мен Украина арасындағы
21.07.97 экономикалық байланыстарды одан ары қарай дамыту мен
кеңейту туралы келісім
09.07.96 Украина және Қазақстан Үкіметтерінің арасындағы:
20.07.99 мұнай-газ салаларындағы байланыстар туралы келісім
14.10.97 Украина және Қазақстан Үкіметтерінің арасындағы: байланыс
07.05.98 салаларындағы байланыстар туралы келісім
14.10.97 Украина және Қазақстан Үкіметтерінің арасындағы: ғарыштық
08.02.2000 кеңістікті зерттеу салаларындағы байланыстар туралы
келісім
14.10.97 Қазақстан және Украина Ұлттық Банктерінің арасындағы
14.10.97 банкаралық есепті ұйымдастыру туралы келісім
14.10.97 Украина Мемлекеттік мұнай, газ және мұнай өңдеу комитеті
14.10.97 мен Қазақстан Республикасының энергетика және табиғи
ресурстар Министерствасының арасындағы: мұнай-газ
өнеркәсібін дамытудағы қарым-қатынас туралы келісім
17.09.99 Қазақстан Республикасы мен Украина арасындағы
22.06.00 экономикалық қатынас туралы келісім (1999-2009 жылдарға)
17.09.99 Қазақстан Республикасы мен Украина Қаржы
17.09.99 Министрліктерінің арасындағы байланыс туралы келісім
ТАРАУ ІІ. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ МЕН УКРАИНА ЕЛДЕРІНІҢ АРАСЫНДАҒЫ
ЭКОНОМИКАЛЫҚ ЖӘНЕ САЯСИ БАЙЛАНЫСТАРДЫҢ ДАМУЫ МЕН СТАТИСТИКАЛЫҚ КӨРСЕТКІШТЕР
2.1. Қазақстан Республикасы мен Украина елдерінің арасындағы сауда- саттық
және көлік салаларындағы байланыстар мен қарым-қатынастар
Мемлекеттердің ынтымақтастығын дамытуда сауда-экономикалық
қатынастардың мәні зор. Бұл мәселеде Қазақстан мен Украина мүмкіндіктерді
толық пайдаланып отыр деп айта алмаймыз. Оған Украинада кезінде болған
саяси жағдайлар кедергі жасағаны анық. Дегенмен, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz