Өнеркәсіптік меншік объектілеріне құқықты құқықтық реттеудің мәселелері
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТІРЛІГІ
БІТІРУ ЖҰМЫСЫ
тақырыбы: Қазақстан Республикасының өнеркәсіп меншік объектілерін
патенттеуді құқықтық реттеу
Ғылыми жетекшісі
Оқытушы
___________2010ж.
Азаматтық құқық және
азаматтық іс жүргізу кафедрасының
меңгерушісі,
___________2010ж.
Орындаған студент
Норма бақылаушы
___________2010ж.
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ
3
1. ӨНЕРКӘСІПТІК МЕНШІК ОБЪЕКТІЛЕРІН ПАТЕНТТЕУ ЖҮЙЕСІ 7
1.1 Қазіргі патенттік жүйенің құрылуының тарихи-құқықтық анализі 7
1.2 Қазақстан Республикасындағы өнеркәсіптік меншік объектілерін қорғаудың
патенттік нысаны. Ұғымы, мәні және патенттеудің мақсатқа сәйкестілігі
10
3. Өнеркәсіп меншік объектілері және олардың патентке қабілеттігінің
жағдайлары
13
4. Патенттік құқық субъектілерінің түсінігі, түрлері және құқықтық
мәртебесі
21
2. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ӨНЕРКӘСІПТІК МЕНШІК ОБЪЕКТІЛЕРІН ПАТЕНТТЕУДІҢ
ӨЗЕКТІ МӘСЕЛЕЛЕРІ 28
2.1 Өнеркәсіптік меншік объектілеріне құқықты құқықтық реттеудің мәселелері
28
2.2 Патенттік-өнертабыстық қызметтің құқықтық және тәжірибелік мәселелері
32
2.3 Патенттік құқықтарды қорғаудың құқықтық және тәжірибелік мәселелері
37
3. ӨНЕРКӘСІПТІК МЕНШІК ОБЪЕКТІЛЕРІН ҚОРҒАУ САЛАСЫНДАҒЫ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ
ЫНТЫМАҚТАСТЫҚ 46
3.1 Өнеркәсіптік меншік объектілеріне құқықты қорғаудың бүкіләлемдік
жүйесіне Қазақстан Республикасының қатысуы
46
3.2 Қазақстан Республикасы азаматтарының патенттік құқықтарын шетелде
қорғау
49
ҚОРЫТЫНДЫ
53
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
57
КІРІСПЕ
Қазіргі танда Қазақстан Республикасының экономикасы өтпелі кезеңнен
енді-енді бас көтеруде. Мемлекетіміздің беделін халықаралық сахнада көтеру
және дамыған мемлекетгер қатарына қосу үшін халықтың әл-ауқатын көрсететін
оның экономикасының мықты болу қажетгілігі сөзсіз. Кеңес социалистік
республикалар одағының жетпіс жыл бойы құрамында болып келген Қазақстан
егемендігін алғаннан кейін, экономикасының даму бағытын нарықтық деп 1993
жылғы, одан кейін 1995 жылғы Конституцияларында бекітті.
Бітіру жұмысы Қазақстан Республикасында нарықтық экономиканың дамуы
кезеңінде патент құқығын кешенді зерттеуге арналған. Оның ғылыми
жетістіктерін жаңадан қабылданып жатқан заңдарда қолдану азаматтық құқық
саласындағы аса маңызды мәселелердің бірі. Аталған жүйе өзінің даму
барысында қоғамдық мүддеге сәйкес болуға ұмтылады және өнертабысшыларға
олардың құқығын қорғауға кепілдік береді.
Сонымен қатар қоғамның өнеркәсіптік меншік объектілерін иеленуін
қамтамасыз етеді. Бұл заңдарды жинақтау нормаларды ғылыми өңдеуді, әрекет
етуші заңдағы қарама-қайшылық пен кемшіліктерді толықтыруды талап етеді.
Жұмыстағы өнертабысқа жүргізілген азаматтық-құқықтық саралау негізінде
өнертабысты өнеркәсіптік меншіктің объектісі ретінде анықтауға толық
мүмкіндік беруге талпыныс жасалады [2.1; 4].
Жоғары деңгейдегі шетелдік инвестициялар мен ішкі жинақтары бар ашық
нарықтық экономикаға негізделген экономикалык өсу Қазақстан—2030
стратегиясының маңызды ұзақ мерзімді басымдықтарынын бірі.
Зияткерлік меншік құқықтарын сақтау біздің мемлекеттің Дүниежүзілік
сауда ұйымына кіруі және саудада ең қолайлы жағдайларға қол жеткізу үшін
басты шарттардың бірі болып табылатынын да айта кету жөн. Ал бұл біздің
елдің беделін халықаралық сахнада арттыруға әсер етеді, өйткені зияткерлік
меншік құқықтарын қорғау адам мен азаматтың құқықтарын және заңды
мүдделерін сақтаудың қажетті шарттары мен кепілдіктерінің бірі [2.2; 1].
Сондықтан, соңғы жылдары экономикалық және сауда аспектілерімен
тығыз байланысы бар зияткерлік меншік құқықтарын қорғау саласы саяси
сипатқа ие болды. Осыған байланысты Республикадағы зияткерлік меншік
құқықтарын қорғау саласындағы жұмыстың жалпы бағыттары және мемлекеттің осы
мәселе бойынша саясаты Қазақстан Үкіметі мен ДЗМҰ (ВОИС) арасындағы
ынтымақтастық бағдарламасының, Зияткерлік меншік құқықтарын қорғау
тұжырымдамасының ережелерінде белгіленген және анық жазылған.
Қазіргі кезде Қазақстан Республикасында өнеркәсіптік меншік өзінің
қалыптасу сатысын тұрақтандыруда және ары қарай әлемдік интеграцияға
ұмтылуға қадамдар жасауда.
Онда КСРО кезіндегі заңдарда мүлдем болмаған, нарық жағдайындағы
өнертабысты дамытуға бағытталған, өнертабыстық мәселелердің жаңа
шешімдерінің бірқатар жаңа нормалары бекітілуімен ерекшеленеді.
Қабылданған жалпы ереже бойынша патент құқығы, азаматтық құқықтың
бір институты болып табылады. Бірақ оған қарамастан патенттік құқықтық
қатынастар азаматтық-құқықтық реттеу пәнінің шеңберін әрі қарай толықтырып
реттеу шараларын жүзеге асырады.
1992 жылы 24 шілдеде Қазақстан Республикасының алғашқы Патент Заңы
қабылданды. Қазақстан Республикасының әрекет етуші патент заңының кешендік
сипаты тек азаматтық заңдарымен қатар Қазақстан Республикасының басқа да
заң актілерін қайнар көз ретінде қарастыру қажеттігін талап етеді. Өйткені
ұлттық патент заңдарының дамуы үшін негізінен өнеркәсіптік меншіктің оның
ішінде өнертабыстың қайнар көзі болып табылатын мемлекеттің ішкі
нормативтік актілерінің өзара үйлесімділігін қажет етеді.
Қазақстанның патент заңының даму процесі индустриясы дамыған
елдердің заңдарына қарқынды түрде жақындасуда. Мұндай ілгері ұмтылушылық
халықаралық келісімдердің ережелеріне сәйкес келеді. Өйткені технологияны
патенттеу мен өндіріске енгізуде коммерциялық мүдде тек жекелеген бір елдің
географиялық шеңберімен шектелуі мүмкін емес.
КСРО кезінде патент жүйесі тұтас күйде қалыптасқан еді. КСРО
ыдырауына байланысты Қазақстан Республикасы жеке патенттеу жүйесін қажет
етті, міне осы өте қажет кезеңде Қазақстан Республикасының Патент
ведомоствосы құрылды. ТМД елдері ішінде алғашқылардың бірі болып 1992 жылы
24 шілдеде біздің Республикамыз бірінші Патент Заңын қабылдады. 1992 жылы
қабылданған Қазақстан республикасының Патент заңы біздің еліміздің осы
саладағы әрекет етуші халықаралық конвенцияларға қосылуына негіз болды. Ал
1999 жылғы 16 шілдеде қабылданған Қазақстан Республикасының Патент заңы
өнеркәсіптік меншік объектілерін қорғауды одан әрі кеңіте түсті. Сонымен
қатар бұл заң нормалары халықаралық конвенциялардың ережелеріне сәйкес
келеді.
Өнертабыстар мен өндірістік үлгілерді патенттік қорғаудың жаңа
нысанына көшкеннен кейін Қазақстан Республикасындағы патент иеленушілер осы
объектілерді пайдалануға монополиялық құқықты мемлекеттің берген құқықтық
кепілдігі ретінде алды.
Монополиялық құқықты иеленуші тұлғаларда үшінші тұлғалардың
құқықтарын және заңнаманың нормаларын бұзбай патенттік құқық объектілеріне
билік ету мүмкіндігі пайда болды.
Қазіргі танда жоғарыда көрсетілген жағдайлардың тек кейбіреуі ғана
көрініс алуда. Ал, патенттік органға түсіп жатқан арыздардың саны жылдан-
жылға көбеюде. Мысалы, 1992-2001 жылдар аралығында өндірістік меншік
объектілеріне патент алу үшін 17388 арыз берілген. Қазіргі кезде ұлттық
және шетелдік патент иеленушілердің қолында 12014 өндірістік меншік
объектілеріне алдын ала патент пен патент бар.
Осыған байланысты бұл жұмыста ең бірінші мақсат ретінде патенттік
құқықтарды құқықтық қорғау мәселесі қойылады. Патенттік құқықтарды
реттеудің теориялық және тәжірибелік сұрақтарын кешенді зерттелуіне қазіргі
кезде заң ғылымы мен тәжірибесі қажет етеді.
Зерттеудің объектісі Қазақстан Республикасының патенттік жүйесінің
теориялық және тәжірибелік мәселелері және өнеркәсіптік меншік
объектілеріне құқықтың пайда болуы, өзгеруі және тоқтатылуы қоғамдағы
шығармашылық еңбектің нәтижесі қатынастарын реттеуге бағытталған құқықтық
нормалар жүйесін қалыптастыру қатынастары болып табылады.
Бітіру жұмысының мақсаты бұл мәселенің өзектілігіне байланысты:
патенттік жүйенің құрылу және даму тарихынан бастап патенттік құқық
мәселелеріне кешенді патенттік-құқықтық, техникалық-заңды зерттеу жүргізу,
патенттік жүйенің құқықтық және тәжірибелік мәселелерін анықтау. Сонымен
қатар, патенттік құқықтың пәнінің өзектілігін толық ұғыну үшін бұл жұмысқа
Қазақстан Республикасының өнеркәсіптік меншік объектілеріне құқықты
бүкіләлемдік қорғау жүйесіндегі ролі туралы тарау қосылған.
Көздеген мақсатқа жету үшін келесі міндеттерді шешу жөн болады:
1) Қазақстан Республикасындағы өнеркәсіптік меншік объектілерін
патенттеу жүйесіне талдау жасау, оның кемшіліктері мен
артықшылықтарын бағалау;
2) Қазақстан Республикасының әрекет етуші патенттік заңнамасын
талдау, патенттік қатынастарды құқықтық реттеуде кемшіліктерін
шығару;
3) Өнеркәсіп меншік объектілеріне құқықты жүзеге асыру мен қорғаудың
құқықтық және тәжірибелік мәселелерін, олардың шешу жолдарын
анықтау;
4) Патенттік құқық саласындағы халықаралық ұйымдарды айқындау;
5) Патенттік заңнаманы жетілдіру бойынша ұсыныстар шығару.
Бітіру жұмысының әдістемелік негізі ретінде жалпы диалектикалық
танымдық әдістермен қатар, арнайы логикалық, нақты тарихи, салыстырмалы,
әлеуметтік әдістер құрайды. Алға қойылған міндеттерге жету үшін жүйелік
әдістер де қолданылады. Зерттеудің теориялық негізін заңгер ғалымдардың
патент құқығы қатынастары және интеллектуалдық меншік құқығы туралы ғылыми
тұжырымдамалары мен ұсыныстары, сонымен қатар нормативтік құқықтық
деректер, бұрынғы Кеңестер Одағы және басқа шетелдік ғалымдардың теориялық
және тәжірибелік мәні бар ғылыми еңбектері құрайды..
Қазіргі уақытта патенттік құқықтың өзекті мәселелерін қарастырумен
көптеген ғалымдар айналысады, олардың ішінде: Амангелды А., Диденко А.Г.,
Сергеев А.П., Шестимиров А.А., Корчагин А.Д. Федурина В.П., Привман
Л.,Хазанской М. және басқалар.
Бітіру жұмысының нормативтік негізін Қазақстан Республикасының
Конституциясы, өнеркәсіптік меншік туралы қабылданған Қазақстан
Республикасының ұлттық заңдары, азаматтық заң актілері, Президент
жарлықтары, Қазақстан республикасы Үкіметінің қаулылары, сонымен қатар
Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығы мемлекеттерінің нормативтік-құқықтық
актілері, Қазақстан Республикасы мүше болып табылатын халықаралық шарттар
мен екі жақты шарттар нормалары құрайды.
Қаралып отырған ғылыми жұмыс қазіргі заман қажеттілігінен туындаған.
Бітіру жұмысы патенттік құқық институтын дамыту туралы білімді кеңейтеді.
Бітіру жұмысының құрылымы ғылыми зерттеудің негізгі мақсаты мен
міндеттеріне сай келеді. Ол: кіріспеден, үш бөлімнен, тоғыз бөлімшеден,
қорытынды мен қолданылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
1. ӨНЕРКӘСІПТІК МЕНШІК ОБЪЕКТІЛЕРІН ПАТЕНТТЕУ ЖҮЙЕСІ
1.1 Қазіргі патенттік жүйенің құрылуының тарихи-құқықтық анализі
Өнеркәсіптік меншік объектілеріне құқықты нормативтік реттеудің өмір
сүру тарихын зерттеудің қажеттілігі келесіде көрінеді, нарықтық
экономиканың құрылуының экономикалық үрдісінің қайталымдылығы жиі тарих
сабағына үңіліп қарауды қажет теді. Осы салаға тарихтың әсер ету деңгейі
мен сипатын интеллектуалдық меншік құқығының объектілерінің мәнін анықтау
мәселесінде маңызды құқықтық ойларды зерттей келе анықтаймыз [2.3; 179].
Интеллектуалдық меншік құқығының әлемдік эволюциясының тарихын үш
кезеңге бөлуге болады.
Біріншісі XV және XVIII ғасырдың аяққы тоқсанын қамтиды және
монополиялық артықшылық кезеңі деп аталады. Екіншісі мөлшері 1790-1883 ж.
дейін созылды және интеллектуалдық меншікті қорғаудың ұлттық жүйесінің
гүлдену кезеңі деп атауға болады. Үшіншісі 1883 жылдан басталады және
әлемдік конвенциялар кезеңі деуге болады.
Монополиялық артықшылық кезеңі жаңа техникалық жетістіктерді өмірге
әкелген тұлғалардың құқықтарын қорғау қажеттілігін түсінуді құрумен
сипатталады.
Ең алғашқы артықшылық, мысалы 1474 ж. Венеция Республикасында
рәсімделген Парте Венеция деп аталатын, қазіргі кездегі өнертапқышшы мен
шетелде белгілі өнертапқышты енгізген тұлғаның арасында айырмашылық
болмады. Осындай тұлғаларға айрықша түрде өзінің жаңашылдығын оны тануға
жеткілікті мерзімде өзінің және мемлекеттің пайдасы үшін пайдалануға
берілді. Біртіндеп артықшылық алу үшін өнертабыстың техникалық мінездемесін
құрудың ережесі шыға бастады.
Осылайша, өнертабысқа қатысты келесідей қорытынды шығаруға болады,
монополия кезеңі қазіргі уақытта түсіну үшін маңызды мемлекет үшін пайдалы
және техникалық жетістіктердің присвоенности состояниясын бекіту
қажеттілігі, монополияның бар екендігі туралы үшінші тұлғаларды бұқаралық
хабарландыру, интеллектуалдық меншікке құқықты құжаттық рәсімдеу. Бұндай
қағидалық кезеңдер қазіргі уақыттағы интеллектуалдық меншікке құқықты
түсінуді сипаттайды.
Ұлттық жүйе кезеңінде интеллектуалдық меншік объектілерінің түсінігі
мен ролін қайта ұғыну үшін негіз болып, сол кездегі үстемдік еткен табиғи
құқық теориясы табылды. Бізге белгілідей, бұл теория адам мен қоғам, адам
мен мемлекет, қоғам мен мемлекеттің ара-қатынасының сұрақтарын талқылады.
Мемлекет пен адам қоғамдық келісімнің тең құқықты тараптары сияқты
қарастырылады.
Революциялық Франция, ең терең қоғамдық және идеологиялық
өзгерістерді басынан кешіре отыра, ең алдымен, барлық феодалдық
артықшылықтарды жойды. Осыған ұқсас авторлық құқықтың мәніне көзқарастардың
даму кезеңі, королева Аннаның статутының жағдайын қабылдаған Америка Құрама
штаттарының заңдарында да болды.
Германияда монополияға қарсы күрес мақсатында, еркін сауда жолында
патент иеленушілер, егерде бір жылдың көлемінде оны пайдаланбаса оған
құқықты жоғалтады деп бекітті. Өнеркәсіп меншік объектілеріне құқықтың
мерзімділігі қазіргі уақытта патенттік құқықтың маңызды қағидаларының бірі
болып табылады [2.4; 78].
Осындай әкімшілік және сот тәжірибесінің жетістіктері уақыт өте келе
бірыңғай ұлттық патенттік құқыққа енгізілген болатын. Сонымен қатар бұндай
заңдар бұрында патенттің саны тез өскен және революциялық жолмен азаматтық
заңнамасы ауысқан АҚШ пен Францияда қабылданған болатын.
Сол уақыттағы патенттік заңдардың негізі болған жалпы қағидасы болып
заңдарда белгіленген формальды және материалдық сипаттағы талаптарды
орындайтын өнертапқыштарға патентті беру табылды.
Осындай қатынастың келесі басты қағидасы болып патенттік қорғаудың
аса маңызды ұлттық сипаты табылады. Мысалы, 1793 ж. АҚШ-тың патенттік заңы
патентті тек өз елінің заматтарына ғана берді.
Өнертабыстың режимін қатайтатын бұндай талаптар, халықаралық
экономикалық қатынастардың дамуы, сондай-ақ берілетін патенттің өсімімен
жеңілдей бастады.
Қарастырылып отырған кезеңде Қазақстан да бөлігі болған Ресей
империясында европалыққа ұқсас, бірақ кейбір ерекшеліктерімен үрдістер
өтті. Ерекшеліктерге персоналды артықшылықтар жүйесінің сақталу мерзімінің
ұзақтығын жатқызуға болады. Яғни, артықшылық деп өнертабысқа айрықша
құқықты куәландыратын және қорғайтын құжат түсінілді. Қазір бұндай құжат
патент деп түсіндіріледі.
1812 ж. алғашқы патенттік заңды қабылдауы кейбір тұлғаларға
артықшылықты берудің жеткілікті ұзақ кезеңін алдын алды. Артықшылықтар әр
түрлі сипатқа ие болды, жекелей бажсыз саудаға құқыққа, белгілі бір
тауарлардың монополиялық өндірісіне қатысты болды және оларды беру
тәртібінің қандай да бір заңдық реттеусіз жеке қызметі үшін берілген.
Әр түрлі өнертабыстар мен көркемөнер және қолөнерде жаңалықтарға
артықшылықтар туралы деп аталатын Ресейдің бірінші Патент Заңы 1812 ж. 17
маусымда қабылданған. Бұл заңмен өзінің және шекарадан 3,5 мен 10 жылға
кіргізілетін өнертабысға артықшылық беру көзделді. Артықшылықтар
Мемлекеттік кеңесте өнертабыстың болуын тексергенннен кейін ішкі істер
министрімен берілді. Бірақта берілген артықшылықты, егер де өнертабыстың
жаңашылдығы жоқ болған жағдайда сот тәртібімен даулауға болды.
Ресейде XIX ғасырдың орта шеңінде патенттік қорғаудың объектілері
болып өнертабыспен қатар өнеркәсіптік үлгілер табылды. Осындай қатынастар
1864 ж 11 шілдеде Фабрикалық суреттер мен үлгілерге меншік құқығы туралы
Жағдай деп аталатын заңмен реттелді және Өнеркәсіп туралы Жарғыға енді.
Кеңес кезеңіндегі ең бірінші өнертабыс саласындағы заңнамалық акт
болып 1919 ж. 30 маусымдағы Декрет табылды, онымен өнертабыстар туралы
Жағдай бекітілген болатын. Осы декретпен декретті жария еткенге дейін
өнертабысқа артықшылықтар туралы барлық заңдар мен ережелер жойылды.
Өнертабысты қорғаудың патенттік жүйесі ликвидацияланды.
Кеңестік өнертабыстық құқықтың реформаларының мәселелері, жекелей
өнертабыстық қатынастарды құқықтық реттеудің деңгейін көтеру туралы сұрақ
заң әдебиеттерінде жиі көтеріле бастады. Елдегі қайта құру басталғаннан
кейін өзінің өзгерістерін енгізді. КСРО-ның Жоғарғы Кеңесінде 1991 ж. 31
мамырында КСРО-ғы өнертабыстар туралы жаңа Заң қабылданды.
Кеңес Одағының тарауы тәуелсіз мемлекеттер аумағында өнеркәсіптік
меншікті қорғауда жағымсыз жағдайды тудырды. Тәуелсіз мемлекеттердің
ішіндегі біреуінде де өнеркәсіптік меншікті қорғау туралы заңдары да және
ведомстволары да болмады.
Осылайша, қазіргіге дейін сақталған дәстүрлі жағдайлар мен қорғаудың
патенттік нысанының қағидалары ұлттық жүйенің құрылу кезеңінде әр түрлі
елдерде құрыла бастады.
Интеллектуалдық меншік объектілерін қорғаудың әлемдік жүйесін құру
және ұлттық жүйені гармонизациялау бойынша ұзақ мерзімді жұмыс басталды.
1873 ж. патенттік реформалар бойынша Веналық конгресс шақырылған
болатын. Онда әр түрлі елдерде өнертапқыштардың адекватты қорғануды алу
құқығы, сонымен қатар шығармашылық объектілерін қорғау режимінде азаматтар
мен шетел азаматтарының теңдігі сияқты қағидаларды бекіту қажеттілігін
жариялады.
Париж конгресі (1878 ж.) және Париж конференциясы (1880 ж.), сондай-
ақ Франция Үкіметі өнеркәсіптік меншік объектілерін қорғаудың халықаралық
жүйесінің маңызды қағидалары мазмұндалған халықаралық конвенцияның жобасын
жасады. 1883 ж. 11 мемлекеттің өкілдері Парижде тарихқа осы саладағы
қатынас енген конвенцияны қабылдап, қол қойды. Ол өнеркәсіптік меншікті
қорғау бойынша Париж конвенциясы деп аталды. Қазіргі уақытта бұл
Конвенцияға қатысушы мемлекеттердің саны 140-ке жетті.
Қазақстан аумағына Париж конвенциясы оның КСРО мен Ресей
империясының құрамында болған кезеңде тарады.
Қазақстан Республикасы КСРО-ның бұрынғы республикаларының арасында
ең алғашқы болып біздің елдің аумағында Париж конвенциясының арықарай
жалғасуын 1993 ж. 5 ақпандағы өнеркәсіптік меншікті қорғау саласындағы
Халықаралық шарттар туралы Қазақстан Республикасының Декларациясында
заявила.1
Бүгінгі таңда Париж конвенциясының мазмұны өнеркәсіптік меншікті
қорғау бойынша қазақстандық заңнаманың бөлігі болып табылады.
1.2 Қазақстан Республикасындағы өнеркәсіптік меншік объектілерін
қорғаудың патенттік нысаны. Ұғымы, мәні және патенттеудің мақсатқа
сәйкестілігі
Интеллектуалдық меншіктің барлық объектілерінің ішінде маңызды орынды
өнеркәсіптік меншік объектілері алады. Бұл термин Париж конвенциясының 1-
бабымен енгізілген. Онда өнеркәсіптік меншікті қорғау объектілері ретінде
өнертабыстарға, пайдалы модельдерге, өнеркәсіптік үлгілерге, тауар
таңбаларына, қызмет көрсету таңбаларына, тауар шығарылатын жерлердiң
атауларына патент, сондай-ақ теріс пиғылды бәсекелестікті бұлтартпау
делінген. Қазақстан Республикасының Патент заңының 1-бабына сәйкес
өнеркәсіптік меншік oбъектілеріне өнертабыстар, пайдалы модельдер және
өнеркәсіптік үлгілер жатқызылады.
Өнертабыстар, пайдалы модельдер және өнеркәсіптік үлгілер ерекше
құжат – патентпен қорғалады. Патент терминін латынның patens сөзінен
аударғанда көпшілікке көріну, ашық болу дегенді білдіреді [2.5; 392].
Әдебиеттерде патенттің экономикалық және құқықтық ролі туралы
көптеген пікірлер бар. Патенттің монополия және өнеркәсіптік меншіктің
объектісі ретінде түсінігі кең таралған. Патент иеленуші өзінің өнертабысын
пайдалануға ерекше құқыққа ие, осыдан оның монополиялық сипаты, оның құқығы
мен зат меншігінің құқығының ұқсастығы көрінеді.
Қазақстандық заңнама патентті – заңның нормаларына сәйкес патент
иеленушіге уәкілетті мемлекеттік органмен берілетін, белгілі бір уақыт
мерзімінде, елдің аумағында оның патенттелген техникалық шешіміне айрықша
құқығын куәландыратын қорғаушылық құжат, сондай-ақ техникалық шешімнің
приоритеті және оны тудырған тұлғалардың авторлығы.
Қазақстандық өнеркәсіптік меншікті қорғаудың патенттік жүйесі КСРО-да
көп жылдар бойы қолданылған жүйеден біршама ерекшеленеді. Онда қорғаудың
екі нысаны: авторлық куәландыру (өнеркәсіптік үлгіге куәлік) және патент
әрекет етті. Авторлық куәлік айрықша құқықты мемлекет үшін бекітілген.
Автормен тек қана жеке және әлеуметтік жеңілдіктердің кейбірі, ал мүліктік
құқықтарынан тек қалыпты сыйақыға құқық танылған. Патент иеленушінің
айрықша құқықтарын бекітетін патент өзінің қорғаушылық функциясын формальды
түрде орындаған, бірақта мұндай құқықтарды жүзеге асыру шаруашылық
жүргізудің экономикалық жағдайларына жатпады, онда еркін нарықтық айналым
түпкілікті жоқ болды. Сондықтан сол кезде патенттің номиналды мәні болды
және негізінен шетелдік арызданушы – жаңа технологияларды импорттаушыларға
арналған болатын. Авторлық куәліктің негізінде өнертабыс құрастырылған
кәсіпорын да, автор да авторлық куәлікпен қорғалатын объектіге айрықша
құқықты алмады. Заңды түрде өнеркәсіптік меншіктің бұндай құқықтық режимі
КСРО-ның өнертабыстар туралы Заңы 1 шілде 1991 жылы күшіне енген кезге
дейін сақталған. Бірақта, патенттік жүйе Қазақстанда 1992 жылы 24 маусымда
Патент заңы қабылданғаннан кейін әрекет ете бастады. Қазақстан ТМД елдері
арасындағы өзінің ұлттық патент заңын бірінші қабылдағандарға жатады. 16
шілде 1999 жылы Республикада жаңа Патент Заңы қабылданды. Қазақстан
Республикасының Патент заңын (арығарай ҚР Патент заңы) қабылдағаннан кейін
Қазақстанда өнертабыс пен өнеркәсіптік үлгілерді қорғаудың патенттік нысаны
қалпына келтірілді. Патент қайтадан 70 жыл бұрынғыдай, өнертабысқа,
өнеркәсіптік үлгіге, сондай-ақ пайдалы модельге құқықты куәландыратын
жалғыз құжат болды.
Қазақстанның социалистік жүйеден нарықтық экономикаға ауысуы
санаткерлік еңбек нәтижелерін қорғау және құқықтық қатынастарды
реформалауды талап етті. Осы кезеңнен бастап, заңнама мен күнделікті
тұрмысқа интеллектуалдық меншік, өнеркәсіптік меншік, патент, патент
иеленуші, айрықша құқық ұғымдары енді.
Егер өзгерістердің мәніне кысқаша тоқталар болсақ, кеңестік кезеңдегі
авторлық куәлік орнына өнеркәсіп меншігі объектілерін қорғау жөніндегі
бүкіл әлем таныған патент жүйесі келді. Кеңестік өнертабыс құқығының
негізгі ерекшелігі - өнертабушы автор өз кұқығын, көбінесе, авторлық
куәлікпен ресімдейтін, кейбіреулері Мәскеуде, бүкіл Кенес Одағы бойынша
жалғыз Мемкомөнертабыс патент ведомствосында жарияланатын, сонан кейін кез
келген адам аз сыйақы төлеу арқылы өнертабысты өз иелігіне жаратып жататын
[2.6; 113].
Енді құқық иеленушінің келісімінсіз ешбір жан өнертабысты, пайдалы
модельді немесе тауар таңбасын пайдалана алмайды. Құкық иеленушінің
рұқсаты, көбінесе, сыйақы төлеу және лицензиялық шарт жасасу жолымен ғана
пайдалану жолға қойылған. Бұл құқық айрықша құқық деп аталады. Және ол ҚР
АК-нің 125, 964-баптарымен бекітілген.
Сөйтіп, өнеркәсіптік меншік объектілерін құқықтық қорғау принциптері
түбірімен өзгерген, демек, жаңа қатынастар бүтіндей өзгеше құқықтық базаны
қалыптастыруды талап етгі [2.7; 61].
1992 жылы Ұлттық Патенттік ведомство патенттеудің бірегей жүйесін
қалыптастырды (явочно-проверочную) және онын құқықтық реттелуін Казақстан
Республикасының Патент Заңында бекітті. Бұл жүйені кейіннен Орталық Азия,
Закавказьенің көптеген тәуелсіз мемлекеттері және Украина да колдады [2.8;
45].
Бұл патенттеу жүйесі бойынша қарапайым тіркеу мен сараптама
элементтері бірігеді. Біздің жүйенің көлімдік және тіркелімдік сипаты
патенттің формалды сараптама жүргізгеннен кейін берілетіндігінде көрінеді.
Казақстан Республикасы Патент Заңының 22-бабы формалды сараптама кезінде
қажетті дәлелдемелердің болуы, оларға қойылатын негізгі талаптардың
сақталуы және өтінім берілген ұсыныстың құқықтық қорғау берілетін
объектілерге жататындығы тексерілетіндігін бекітеді.
Патент мәні бойынша сараптама жүргізілгеннен кейін беріледі. Оның
жүргізілу барысында өтінім берілген шешімнің патентке қабілеттігі
талаптарына сәйкестігі анықталады.
Өнертабыс пен өнеркәсіптік үлгіге алдын ала патент пен патент және
пайдалы модельге патент қорғау кұжаты түсінігімен бірігеді.
Қазақстан бір өнертабысқа екі қорғау құжаты – занды сараптама
қорытындысы бойынша алдын ала патент пен өнертабыс немесе өнеркәсіптік үлгі
сараптамасы корытындысы бойынша патент берілуі мүмкін екені жөнінде соны
жүйе жасады [2.9; 12].
Бұл екі қорғау құжатының аумақтық (тек Қазакстан Республикасы) және
уақытша әрекет ету шегі бар. Өнертабысқа алдын ала өтінімнің патент
ведомствосына берілген күннен бастап Қазақстан Республикасы аумағында бес
жыл бойы, ал патент жиырма жыл бойы қолданылады.
Пайдалы модельге патент бес жыл бойы, патент иесінің өтініші бойынша
бұл мерзімді патент органы ұзартуы мүмкін, бірақ үш жылдан аспауы керек.
Өнеркәсіптік үлгіге алдын ала берілетін патент өтінімнің патент
ведоствосына берілген күннен бастап бес жыл әрекет етеді. Өнеркәсіптік
үлгіге патент - он жыл бойы күшін сақтайды, патент иесінің өтініші бойынша
бұл мерзімді патент органы ұзартуы мүмкін, бірақ бес жылдан аспауы керек.
Патент оны берген ведомство мемлекеті аумағында әрекет етеді. Шетел
құқығы бойынша, лицензия немесе патент алу туралы келісімге кол жеткізілген
кезде, иесіне сыйақы төлей отырып, патентті мемлекет немесе оның еркі
бойынша белгілі бір ұйымның қолданылуына мәжбүрлеп сатып алынуы мүмкін.
Көптеген елдерде көзделген патент иесінің құкықтарын қорғау шараларының
бірі ұксас өнертабыс көрінетін бұйымдарды енгізуге жаза колдану болып
табылады (өтемақы, келтірілген зиянды жою туралы талап арыз қою т.б.).
Патент беру әр елде оның патент құқығы нормаларына сәйкес жүргізіледі.
Өнертабысқа келесі талаптар қойылады: өнертапқыштық деңгей,
прогрессивтілігі, қолданылуға жарамдылығы және міндетті түрде жаңалығы.
Кейбір елдерде жаңалығын бұл жағдайлардың қайда болғанына байланыссыз
мемлекет ішінде немесе шетелдерде жариялануы мен қолданылуы бұады, тежейді.
Екінші рет басқа мемлекеттерде өнертабыс жаңалығын өз мемлекетінде де,
шетел елінде де жариялау мен қолдану бұзады. Ал өзге мемлекеттерде өз
мемлекетінің аумақтық сипаты ғана болмау үшін халықаралық келісімдер жасасу
қолданылады.
Патенттеу мақсаты - сәйкес саладағы маман патент мазмұнын оқып,
ондағы техникалық шешімді жүзеге асыра алатындай деңгейге жеткізіп ашу.
Патенттің негізгі қызметі - жаңалықты енгізетін тұлғаға монополияны
қамтамасыз ету болып табылады.
Патентгік корғау келесі аспектілермен сипатталады:
- қорғалатын объектілердің шектеулі шеңбері;
- патенттік кұкықтар пайда болуының ерекше тәртібі;
- патент иесіне кұқықтар кешенінің және объектіні пайдалануға
айрықша құқықтың берілуі;
- айрыкша құқық (қорғау құжаты) әрекетінің мерзімдік
және аумақтык, сипаты;
- айрықша құқықтардың занды шектелу мүмкіндігі.
Аталған объектілердін барлығы біздін мемлекетімізде қолданылады.
Патентке негізделген құқықтар мемлекеттің берген құқыктары болып
есептеледі. Бұндай қатынастар өзаралықпен анықталады. Мемлекет беріп
отырған құқықтарға жауап ретінде патент иесі мемлекет пен қоғамға танылмай
қалуы мүмкін болған өнертабыс ашады. Осындай өзаралық патентті шарт ретінде
қарастыруға мүмкіндік береді. Оның талаптары қорғау құжатында емес, патент
заңнамасында сипатталғандай болады.
Патенттің монополия және өнеркәсіп меншігінің объектісі ретінде
түсінігі аса кең тараған. Патент иеленуші өзінің өнертабысын пайдалануына
айрықша құқықты иеленеді, аталған монополиялық ұқсастық меншік иесінің өз
құқықтарымен сипатталады. Құқығы жоқ тұлғаның бұл объектіні пайдалануы
заңсыз деп есептеледі.
3. Өнеркәсіп меншік объектілері және олардың патентке
қабілеттігінің жағдайлары
Қазақстан Республикасының 1999 ж. 16 шілдедегі Патент заңының 1-
бабына сәйкес өнеркәсіптік меншік oбъектілеріне өнертабыстар, пайдалы
модельдер және өнеркәсіптік үлгілер жатқызылады.
Өнеркәсіптік меншіктің басты және негізгі oбъектісі өнертабыс болып
табылады.
ҚР Патенттік заңында бұл ұғымға нақты түсініктеме берілмеген, тек
өнертабыстың патентке қабiлеттiлiгiнiң талаптары ғана көзделген. Соған
сәйкес, егер жаңа, өнертабыстық деңгейге жеткен әрi өнеркәсiпте қолдануға
жарамды болса, өнертабысқа құқықтық қорғау берiлуде (ҚР Патент заңының 6-
бабының 1-тармағы).
Белгілі бір өнертабыс негізі болған шығармашылыктың деңгейін бағалау
кажет болғандықтан, өнертабыс түсінігінің объективтік анықтамасын беру
мүмкін емес. Сондықтан, Қазақстан Республикасының Патент Заңында бұл
түсініктің анықтамасы берілмеген, тек оған қойылатын патентке
қабiлеттiлiгiнiң талаптары көрсетілген:
- Егер жаңа, өнертабыстық деңгейге жеткен әрi өнеркәсiпте қолдануға
жарамды болса, өнертабысқа құқықтық қорғау берiлудi.
- Егер ол техника деңгейi туралы мәлiметтерде белгiсiз болса, өнертабыс
жаңа болып табылады.
- Егер маман үшiн ол техника деңгейi туралы мәлiметтерден айқын
кездеспейтiн болса, өнертабыс өнертабыстық деңгейде болады.
Техника деңгейi туралы мәлiметтер өнертабыс басымдық алған күнге
дейiн дүние жүзiнде жалпы жұртқа мәлiм болған кез келген мәлiметтердi
қамтиды.
Өнертабыстың жаңалығын анықтаған кезде техникалық деңгейi туралы
мәлiметтерге бұрынырақтағы басымдықтары болған жағдайларда өнертабыстар мен
пайдалы модельдерге (қайтып алынғандардан басқасы) Қазақстан
Республикасында басқа адамдардың берген өтiнiмдерi және Қазақстан
Республикасында патенттелген өнертабыстар мен пайдалы модельдер кiредi.
Егер өнеркәсiпте, ауыл шаруашылығында, денсаулық сақтауда және
қызметтiң басқа да салаларында пайдалануға болса, өнертабыс өнеркәсiпте
қолдануға жарамды деп табылады.
Егер өнертабыс осы аталған талаптарға сай болса, онда оған Қазакстан
Республикасы Патент Заңының 6-бабына сәйкес корғау қамтамасыз етіледі.
Алайда, өнертабысты мәселенің шығармашылық-техникалық шешімі ретінде
анықталатын құбылыс ретінде қарастыру заңды. Техникалык шешім термині
техниканың әр түрлі салаларындағы қажеттіліктерді камтамасыз ету құралы
ретінде, сонымен қатар, мысалы, жаңа музыкалық аспап жасау аркылы өнер;
спорт кемекші қүралдарын жасау арқылы спорт; жаңа емдеу әдістерін, дәрі-
дәрмектерді жасау арқылы медицина және т.б. салаларда кең мағынада
колданылады. Осылай ауруды емдеу әдістері техниканың жалпы түсінігіне
жатпайды. Бұған қарамастан, емдеудің терапиялық әдістері емдеу құралдарын
нақты белгіленген мөлшерде, белгілі бір уақыт ішінде, белгілі бір
кезектілікпен және т.б. қолдануды меңзейтіндіктен, бұл арқылы емдеу
техникасы анықталады.
Әдебиеттерде өнертабыстың бірнеше анықтамалары кездеседі. Соның
ішінде, Сергеев А.П. пікірі бойынша, патенттік құқықта өнертабыс деп
адамның қолы жеткен кез келген шығармашылық нәтижесі, оның мәні
тәжірибелік қызмет саласында туындаған міндеттерді шешуде нақты техникалық
әдістерді табудан құралады [2.10; 202].
И.Э. Мамиофа өнертабысты былай деп анықтайды: арнайы шығармашылық
қызметтің өнімі, результат выдумки, обычно служащий тем потребностям
общества, которые не могут быть удовлетворены уже известными или очевидными
средствами [2.11; 44].
ҚР Патент заңының 6-бабының 2-тармағына сәйкес өнертабыстың
объектілері болып құрылғы, әдіс, зат, микроорганизмнің штамы, өсімдіктер
немесе хайуанаттар клеткалары, сондай-ақ белгілі өнімді немесе әдісті жаңа
мақсатта немесе жаңа өнімді белгілі бір мақсатта қолдануға жататын кез
келген саладағы техникалық шешімдер табылады. Өнертабыстың объектілерін
ажырату патент иеленушінің құқықтарының көлемін анықтау үшін маңызды
құқықтық мәні бар.
Әрбір өнертабыс белгілі бір объектіні, яғни қоғамдық, қажеттілікті
қанағаттандыра алатын техникалық құралды сипаттайды. Өнертабыс
объектілерінің түрлері қойылған мақсатқа жету үшін техникалық шешімдерде
көрсетілген құралдарға тәуелді анықталады.
Құрылғы, әдіс, зат, микроорганизмдердің, өсімдіктер мен хайуанаттар
клеткаларының тегі, сондай-ақ бұрыннан белгілі құрылғы, әдісті, затты текті
жаңа мақсатқа қолдану өнертабыс объектілері бола алады және қорғалады.[1]
Мыналар:
1) жаңалықтар, ғылыми теориялар және математикалық әдiстер;
2) шаруашылықты ұйымдастыру және басқару әдiстерi;
3) шартты белгiлер, кестелер, ережелер;
4) ақыл-ой операцияларын орындау, ойындарды жүргізу ережелерi мен
әдiстерi;
5) есептегiш машиналарға арналған бағдарламалар мен алгоритмдердiң
өзi;
6) ғимараттар, үйлер, аумақтар жоспарларының жобалары мен тәсiлдерi;
7) бұйымдардың тек сыртқы түрiне қатысты ұсыныстар;
8) Қоғамдық мүдделерге, iзгiлiк пен мораль принциптерiне қайшы келетiн
ұсыныстар өнертабыстар деп танылмайды.
Өнертабыс объектілерін нақтылау патент иесінің құқықтар көлемін
анықтау заңмен қорғалатын өнертабыстың пайдаланылуын бақылау мүмкіндігі
үшін құқықтық маңызы зор.
Құрылғы - өнертабыс объектісі ретінде. Өнертабыс объектілері ретінде
құрылғыларға конструкторлар мен бұйымдар жатады. Кеңістікте орналасқан бір-
бірімен тығыз байланыстағы элементтер жүйесі құрылғы болып танылады. Бұл
машиналар – мысалы, Қар жинаушы машина; құрылғылар – Магнит өріс
датчигі; механизмдер – Шарниро-рычажный механизм.
Құрылғы болып көлік құралдары, жабдық, құрылыстар, сонымен қатар, әр
түрлі бұйымдар танылады – мысалы, Әмбебап оқу партасы. Электр схемалары
да құрылғының бір түрі болып табылады.
Патенттік қорғалуға құрылғының өзі ғана емес, олардың бөлек
элементтері де: түйіндері, бөлшектері т.б. жатады.
Тәсіл - өнертабыс объектісі ретінде. Оларға материалдық объектілер
көмегімен материалдық объектілерге әрекет ету процестері жатады. Тәсіл –
белгілі бір тәртіппен немесе белгілі бір ережелерде сақтау арқылы
орындалатын әдістер жиынтығы.
Материалдық объектілерге әрекет ету процестері ретінде тәсілдерді
былай бөлуге болады:
- өнім (бұйымдар, заттар т.б.) өндіруге бағытталған әдістер, мысалы,
Құрылыс материалын жасау тәсілі, Ацетилен алу әдісі;
- белгілі бір өнім алмай материалдық заттардың жағдайының өзгеруіне
бағытталған әдістер (тасымалдау, реттеу, өңдеу т.б.). Мысалы, Жер
өңдеу тәсілі, Электромагниттік клапанды басқару әдісі;
- нәтижесінде материалдық дүние заттарының жағдайы анықталатын
әдістер (бақылау, өлшеу, диагностика т.б.). Мысалы, Аса таза
кварцтың шыққан жерін іздеу әдісі.
Өнімдер алу әдісіне берілген қорғау құжаттарының күші тікелей осы
әдіспен алынған өнімге де таралады[2].
Патенттер аурудың алдын алу, диагностика және емдеу әдістеріне де
беріледі, мысалы, Тістер кариесін алдын алу әдісі, Артериальді
гипертония диагностикасының әдісі.
Өнертабыс объектісі Әдіс келесі белгілермен сипатталады:
- белгілі бір әрекеттің немесе әрекеттер жиынтығының бо-
луы: ...тұзды ерітеді...;
- осындай әрекеттерді уақыт бойынша орындау тәртібі (кезекпен, бір
уақытта, әр түрлі жолдармен т.б.). ...кышқылмен өндегеннен
кейін пленканы дистилденген сумен шаяды...;
- әрекеттерді жүзеге асырудың режимдері мен шарттары (температура,
кысым, куаттылығы, жыддамдығы т.б.). ...40°С-ға дейін қыздыру
кезінде ерітеді...;
- заттар немесе материалдарды пайдалану (алғашқы шикізат,
реагенттер, катализаторлар, микроорганизмдер тектері және т.б.).
...процессті инертгі газ атмосферасында жүргізеді...;
- құрылғыларды (кұралдарды, жабдықтар т.б.) пайдалану.
...реагенттің электрохимиялык өндеуін ерітілмеген электродтары
бар электролизде жүргізеді....
Зат өнертабыс объектісіретінде. Өнертабыс объектісі ретінде заттарға:
- жеке химиялық қосындылар, сонымен катар, оларға жоғары-
молекулярлық қосындылар және гендік инженерия өнімдері
(рекомбинантты нуклеидтік қышқылдар, векторлар т.б.) - Мысалы,
гидрохлорид-1-(2-этоксиэтил)-4-аце тил-4-ацетиксипипервдина;
- композициялар (құрамдар, қоспалар), мысалы, псориазды емдеу
майы, фурфуролды гвдрирлеу катализаторы;
- ядролык. айналу өнімдері жатады.
Жеке химиялык қосындыларды сипаттау үшін келесі белгілер қолданылады:
1) сапалық және сандық құрам;
2) атомдар арасындағы байланыс және олардың молекулада химиялық
құрылымдық формулалары сипатталған өзара орналасуы.
Бұрыннан белгілі құрылғы, әдісті, затты, текті жаңа мақсатта қалдану.
Күкықтық қорғау таралатын енертабыстың бүл түрі болып бұрыннан белгілі
болған күрылғы, зат, әдіс, тектің жаңа мақсаттарда колданылуы табылады.
Өнертабыстың бұл объектісі өзге өнертабыстардан қызметінің
сипаттамасымен байланысты пайда болуымен ерекшеленеді.
Егер құрылғы, әдіс, зат, тек коғамдық қажеттілікті қанағаттандырудың
жаңа құралы болса және олардың бағытталған синтезі жасалса, онда
өнертабыстың бұл обьектісі белгілі обьектінің жаңа мүмкіндіктерін (белгісіз
қасиетін) анықтау арқылы пайда болады.
Бұл объектінің негізінде белгілі техникалық құралды, бұл өнертабыс
пайда болған кезде қолданылған мақсатка қарағанда, өзге мақсаттарда
колдану. Бұрыннан белгілі болған құрал ол иеленетін қызметке қарағанда,
жаңаша қызметте пайдаланылып, осыған байланысты өзге қажеттілікті
қанағаттандырады.
Мысалы, бояу ретінде қолдану үшін арнайы синтезделген белгілі А
заты белгілі бір жағдайда зиянды бактериялар үшін күшті әсер ететін у
ретінде қолданыла алады. Белгілі заттың жаңа қасиетін анықтау нәтижесінде
зиянды бактерияларды жою үшін жаңа құрал ұсынылады.
Бұл жерде белгілі бір мақсатпен арнайы алынған заттардан басқа, яғни
белгілі бір қолданудан басқа, тәжірибеден алынған табиғи немесе аралық
қосындылар немесе өндіріс қалдықтары бар екендігін атап өту қажет. Бұндай
қасиетті анықтау алдында белгілі болған құрылғы, әдіс, зат, тектің жаңа
мақсаттарда қолданылуын өнертабыс ретінде саралауға болады.
Өнертабыстың бұл обьектісі заттарға (жеке заттар, композициялар,
тектер т.б.) тән, себебі, олар қолданылу шарттарына сәйкес көріне алатын
қасиеттерді иеленеді, сондықтан әр түрлі мақсатгарда қолданыс таба алады.
Аталмыш объект құрылғыларға аса тән емес, себебі олар белгілі бір
кызметгі атқару үшін жасалады және олардың анық көрінетін мақсаты бар.
Сондықтан құрылғыға қандай да бір өзгеріс енгізбей өзге мақсаттарда
қолдану, көбінесе, мүмкін емес.
Биотехнология обьектілері. Соңғы ондаған жыддар ішінде теориялық
мүддеге ғана ие ғылымнан биология тәжірибелік маңыздылығымен сипатталатын
ғылымға айналды. Өнеркәсіпті биологизациалау өрісі байқалуда.
Биотехнология ғылыми-техникалық прогресстің басым бағытына айналып жатыр.
Биотехнологияның кең тәжірибелік мүмкіндіктері гендік инженерия арқылы
адамдарды емдеу әдістерінен қоршаған ортаны қорғау әдістеріне дейінгі әр
түрлі биологиялық обьектілерге байланысты өнертабыстар санынын артуына алып
келді.
Патентгер биология және биотехнологияны коммерциялизациялау ісінде
және биотехнологиялық өнімді сату нарығы үшін күресте аса маңызды құрал
болып жатыр. Биотехнологиялық өнертабыстарды қорғау мәселесі әлі де ұлттық,
халықаралық деңгейде талқыланып жатыр.
Аталған объектілер тірі – тектер, тірі емес – заттар бола алады. Тірі
объектілер:
- микроорганизмдердің жеке тектері;
- өсімдіктер мен жануарлар жасушаларының жеке тектері.
Тірі емес объектілер:
- биотехнологиялық әдіспен алынған қосындылар, антибиотиктер,
ферменттер, вакциналар және т.б.;
- гендік инженерия өнімдері - ДНК мен РНК - кезектілігі,
гендер, плазмидтер, векторлар, белоктар т.б.
Биотехнология саласына, сонымен қатар, микроорганизмдер тектерін,
өсімдіктер мен жануарлар жасушаларының тектері, антиботиктерді, нуклеин
қышқылдарын пайдаланумен әр түрлі әдістер, вакциналар өндіру әдістері т.б.
жатады.
Тек термині белгілі бір қайнар көзден немесе жасанды жолмен алынған
(мутация нәтижесінде) және езіндік физиологиялық - биохимиялық белгілерімен
сипатталатын микроорганизмдердің бір түрлі мәдениетін білдіреді.
Микроорганизм түсінігінің нақты таксономиялық мәні жоқ, яғни қандай
да бір таксонға - түрге, жынысқа, семьяға т.б. жатқызылмайды. Ол
микроскопиялық өлшемдегі әрбір организм микроорганизмге жататындығын
меңзейді. Бірақ, бұл түсінік шартты, себебі дәстүрлі микроскопиялық
объектілер арасында макроскопиялық объектілер болатыны белгілі, ал бір
тектің өлшемі культизациялау және өзге факторларға байланысты өзгере алады.
Патент рәсімі үшін тек объектісіне микроскопиялық өлшемдегі өмірге
қабілетті әр түрлі организмдер - бактериялар, вирустар, қарапайым
микроскопиялық омыртқасыз жануарлар және өзге де жеке тектер,
микроорганизмдердін консорциумдары, сонымен катар, өсімдіктер мен
жануарлардың культивацияланатын соматикалық клеткалары кіреді. Тәжірибелік
(пайдалы) қасиеттері анықталған тек қана құқықтық корғау объектісі бола
алады. Ғылыми көзқарас негізінде белгілі бір қасиеттер жиынтығымен
сипатталған тек қорғау объектісі болмайды.
Өнертабыстық патентке қабілеттілігінің талаптары. Қазақстан
Республикасы Патент Заңының 6-бабына сәйкес өнертабысқа, егер ол жаңа, оның
өнертапкыштық деңгейі және өнеркәсіптік қолдануға жарамды болса, құқықтык
қорғау беріледі. Өнертабыс патент қабілеттігінің бұл талаптары әлемнің
көптеген елдерінің патент зандарында анықталған.
Жаңашылдық. Өнертабыстың жаңалығы оның патент қабілеттігінің негізгі
және міндетті талабы болып саналады. Патент Заңының 6-бабына сәйкес, егер
өнертабыс техника деңгейі туралы мәліметтерден белгілі болмаса, жаңа болып
табылады. Техника деңгейі туралы мәліметтерге өнертабыс басымдық мерзіміне
дейін әлемде жалпы қол жетерлік болған кез келген мәліметгер кіреді.
Жалпыға қол жетерлік мәліметтер ретінде кез келген тұлға таныла алатын
мазмұны заңды түрде хабарланған қайнар көздерде керсетілген мәліметтер
танылады. Қызметтік, жабық, құпия және т.с.с. ақпаратқа назар аударылмайды.
Өнертабыс жаңалығы бітімгершілік сипатты фактіге ие болып табылады, яғни
техника деңгейіне Қазақстан Республикасында ғана емес, шетелдерде де жалпы
қол жетімді болған мәліметтер жатқызылады.
Қазақстан Республикасы Патент Заңының 6-бабының 4-тармағына сәйкес
өтінім берушіге жаңашылдық бойынша жеңілдік беріледі. Бұл автордың, өтініш
берушінің немесе осы ақпаратты тікелей немесе жанама түрде алған кез келген
тұлғаның өнертабысқа жататын ақпаратты жария түрде ашу, сонымен қатар,
Париж конвенциясына қатысушы мемлекеттің аймағында ұйымдастырылған ресми
немесе ресми деп танылған халықаралық көрмеде экспонат ретінде өнертабысты
көрсету өнертабысқа өтінім патент ведомствосына ол ашылған күннен немесе
көрмеге орналасуы күнінен 6 ай кешіктірмей берілген болса, өнертабыс патент
қабілеттігін тануға жол бермейтін жағдай деп танылмайды. Мұндай жеңілдік
өтініш бергенге дейін мәні ашылған өнертабысты қорғауға мүмкіндік береді.
Өнертапқыштық деңгей. Өнертабыстың патентке қабілетгігінің келесі
критерийі болып өнертабыстың сапалық деңгейінің көрсеткіші болып табылатын
өнертапқыштық деңгей саналады, себебі, оның көмегімен ғылыми және
техникалық прогреске қандай да бір зерттеменің үлесі бағалана алады. Жаңа
болып табылатын кез келген шешім техника деңгейіне үлес косады деп
есептелінбейтіндігі анық. Техника саласында қандай да бір білімге қол
жеткізіп, орта маман жасалу жолы анық және шығармашылық негізі белгіл
құралдардың жаңа комбинацияны көрсететін объектіні жасай алады. Сондықтан,
әр түрлі елдердің патент заңдарында өнертабысты қарапайым инженерлік
зерттемелерден немесе объектілерден айыруға (бұл өнертапқыштық деңгей)
мүмкіндік беретін өнертабыстың шығармашылық сипатын анықтайтын критерий
қалыптасқан. Германияның Патенттік заңында бұл критерий өнертапқыштық
қызмет деп аталады.
Қазақстан Республикасы Патент Заңының 6-бабының 1-тармағына сәйкес,
егер маман үшiн ол техника деңгейi туралы мәлiметтерден айқын кездеспейтiн
болса, өнертабыс өнертабыстық деңгейде болады. Техника деңгейi туралы
мәлiметтер өнертабыс басымдық алған күнге дейiн дүние жүзiнде жалпы жұртқа
мәлiм болған кез келген мәлiметтердi қамтиды.
Өнеркәсiпте қолдануға жарамдылығы. Қазақстан Республикасы Патент
Заңының 6-бабына сәйкес, егер өнеркәсiпте, ауыл шаруашылығында, денсаулық
сақтауда және қызметтiң басқа да салаларында пайдалануға болса, өнертабыс
өнеркәсiпте қолдануға жарамды деп табылады.
Париж конвенциясына қатысушы мемлекет аумағында ұйымдастырылған,
ресми немесе ресми деп танылған халықаралық көрмеде өнертабыстың экспонат
ретiнде көрсетiлуiн қоса алғанда, өнертабысқа қатысты ақпаратты арыз
берушiнiң (автордың) немесе одан бұл ақпаратты тікелей немесе жанама түрде
алған кез келген адамның көпшiлiкке жария етуi, өнертабысқа өтiнiм ол
ашылған немесе көрмеге қойылған күннен бастап алты айдан кешiктiрмей
берiлген болса өнертабыстың патентке қабiлеттiлiгiне әсер ететiн мән-жай
деп танылмайды. Бұл орайда осы фактiнi дәлелдеу мiндетi арыз берушiге
жүктеледi.
Пайдалы модель. ҚР Патенттік заңымен өндірістік меншіктің объектілері
ретінде пайдалы модельдің құқықтық қорғалуы көзделген.
Пайдалы модельді құқықтық қорғауы жоқ кейбір мемлекеттердің патенттік
жүйесінде кемшіліктер бар. Өнертабыстық деңгейі бар бір техникалық шешімдер
20 жылдық патенттік монополиямен қорғалса, ал осындай жаңа, шығармашылық
еңбектің нәтижесі болып табылатын, бірақ өнертабыстық деңгейі жоқ болатын
басқа да техникалық шешімдер мүлдем қорғалмайды. Пайдалы модельдерді
қорғауды енгізу осы әділетсіздікті жоюға бағытталған [2.12; 47].
ҚР Патенттік заңының 7-бабына сәйкес пайдалы модельдерге өндiрiс
құрал-жабдықтары мен тұтыну заттары, сондай-ақ олардың құрамдас бөлiктерiн
(құрылғысын) конструкциялық орындау жатады.
ҚР Патенттік заңының 7-бабына сәйкес егер жаңа және өнеркәсiпте
қолдануға болса, пайдалы модельге құқықтық қорғау берiледi.
Пайдалы модельге өнертабысқа қарағанда, өнертабыстық деңгейдің
талаптары қойылмайды. Бірақта, бұл дегеніміз пайдалы модель болып кез
келген маман үшін міндеттерді техникалық шешу табылмайды. Пайдалы модельге
құқықтық қорғау беріледі, егер де мәліметтерден оның белгілерінің жиынтығы
техника деңгейінде белгісіз болса.
Егер елеулi белгiлерiнiң жиынтығы техника деңгейi туралы
мәлiметтерден белгiсiз болса, пайдалы модель жаңа болып табылады.
Техника деңгейi туралы мәлiметтер пайдалы модельге басымдық берiлген
күнге дейiн жұртқа мәлiм болған, арыз берiлiп отырған пайдалы модель
мақсаттас құралдар туралы дүние жүзiнде жарияланған мәлiметтердi, олардың
Қазақстан Республикасында қолданылуы, сондай-ақ олардың неғұрлым
бұрынырақта басымдығы болған жағдайларда Қазақстан Республикасына басқа
адамдардың пайдалы модельдерге және өнертабыстарға (қайтарып алынғаннан
басқа) берген өтiнiмдерi және Қазақстан Республикасында патенттелген
пайдалы модельдер мен осы бағыттағы өнертабыстар туралы мәлiметтердi
қамтиды.
Егер iс жүзiнде пайдалануға жарайтын болса, пайдалы модель
өнеркәсiпте қолдануға жарамды болып табылады.
Өнеркәсiптiк үлгi. Өнеркәсiптiк үлгiге бұйымның сыртқы түрiн
айқындайтын көркемдiк-конструкторлық шешiм жатады. Егер бұйымның елеулi
белгiлерiнiң өнеркәсiптiк үлгiге көрiнiстерiне берiлген және елеулi
белгiлер тiзбесiнде келтірiлген жиынтығы өнеркәсiптiк үлгiге басымдық
берiлген күнге дейiн дүние жүзiнде жалпыға мәлiм мәлiметтерде белгiсiз
болса, өнеркәсiптiк үлгi жаңа деп танылады.
Өнеркәсiптiк үлгiнiң жаңалығын анықтаған кезде Қазақстан
Республикасында өнеркәсiптік үлгiлерге бұрын басқа адамдар өтінiм берген
(қайтарып алынғандарын қоспағанда) және Қазақстан Республикасында
патенттелген өнеркәсiптiк үлгiлердiң неғұрлым ертеректегi басымдығы да
ескерiледi.
Егер елеулi белгiлерi бұйым ерекшелiктерiнiң шығармашылық сипатын
анықтайтын болса, өнеркәсiптiк үлгi бiрегей деп танылады.
Егер тиiстi бұйымды дайындау жолымен оның көп рет ұдайы өндiрiлуi
мүмкiн болса, өнеркәсiптiк үлгi өнеркәсiпте қолдануға жарамды деп танылады.
Мынадай шешiмдер:
1) бұйымдардың тек қана техникалық мiндеттерiне негiзделсе;
2) сәулет объектiлерiнiң (шағын сәулет нысандарын қоспағанда),
өнеркәсiптiк, гидротехникалық және басқа да тұрақты ғимараттардың;
3) баспа өнiмнiң өзi;
4) сұйық, газ түрiндегi, сусыма немесе сол сияқты заттардан тұратын
тұрақсыз нысандағы объектілердiң;
5) қоғамдық мүдделерге, адамгершiлiк пен мораль принциптерiне қайшы
келетiн бұйымдардың шешiмдерi өнеркәсiптiк үлгiлер болып танылмайды.
Париж конвенциясына қатысушы мемлекеттер аумағында ұйымдастырылған,
ресми немесе ресми деп танылған халықаралық көрмеде өнеркәсiптiк үлгiнiң
экспонат ретiнде көрсетiлуiн қоса алғанда, өнеркәсiптiк үлгiге қатысты
ақпаратты арыз берушiнiң (автордың) немесе осы ақпаратты алған кез келген
адамның көпшiлiкке жария етуi өнеркәсiптiк үлгiге өтiнiм ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
БІТІРУ ЖҰМЫСЫ
тақырыбы: Қазақстан Республикасының өнеркәсіп меншік объектілерін
патенттеуді құқықтық реттеу
Ғылыми жетекшісі
Оқытушы
___________2010ж.
Азаматтық құқық және
азаматтық іс жүргізу кафедрасының
меңгерушісі,
___________2010ж.
Орындаған студент
Норма бақылаушы
___________2010ж.
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ
3
1. ӨНЕРКӘСІПТІК МЕНШІК ОБЪЕКТІЛЕРІН ПАТЕНТТЕУ ЖҮЙЕСІ 7
1.1 Қазіргі патенттік жүйенің құрылуының тарихи-құқықтық анализі 7
1.2 Қазақстан Республикасындағы өнеркәсіптік меншік объектілерін қорғаудың
патенттік нысаны. Ұғымы, мәні және патенттеудің мақсатқа сәйкестілігі
10
3. Өнеркәсіп меншік объектілері және олардың патентке қабілеттігінің
жағдайлары
13
4. Патенттік құқық субъектілерінің түсінігі, түрлері және құқықтық
мәртебесі
21
2. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ӨНЕРКӘСІПТІК МЕНШІК ОБЪЕКТІЛЕРІН ПАТЕНТТЕУДІҢ
ӨЗЕКТІ МӘСЕЛЕЛЕРІ 28
2.1 Өнеркәсіптік меншік объектілеріне құқықты құқықтық реттеудің мәселелері
28
2.2 Патенттік-өнертабыстық қызметтің құқықтық және тәжірибелік мәселелері
32
2.3 Патенттік құқықтарды қорғаудың құқықтық және тәжірибелік мәселелері
37
3. ӨНЕРКӘСІПТІК МЕНШІК ОБЪЕКТІЛЕРІН ҚОРҒАУ САЛАСЫНДАҒЫ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ
ЫНТЫМАҚТАСТЫҚ 46
3.1 Өнеркәсіптік меншік объектілеріне құқықты қорғаудың бүкіләлемдік
жүйесіне Қазақстан Республикасының қатысуы
46
3.2 Қазақстан Республикасы азаматтарының патенттік құқықтарын шетелде
қорғау
49
ҚОРЫТЫНДЫ
53
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
57
КІРІСПЕ
Қазіргі танда Қазақстан Республикасының экономикасы өтпелі кезеңнен
енді-енді бас көтеруде. Мемлекетіміздің беделін халықаралық сахнада көтеру
және дамыған мемлекетгер қатарына қосу үшін халықтың әл-ауқатын көрсететін
оның экономикасының мықты болу қажетгілігі сөзсіз. Кеңес социалистік
республикалар одағының жетпіс жыл бойы құрамында болып келген Қазақстан
егемендігін алғаннан кейін, экономикасының даму бағытын нарықтық деп 1993
жылғы, одан кейін 1995 жылғы Конституцияларында бекітті.
Бітіру жұмысы Қазақстан Республикасында нарықтық экономиканың дамуы
кезеңінде патент құқығын кешенді зерттеуге арналған. Оның ғылыми
жетістіктерін жаңадан қабылданып жатқан заңдарда қолдану азаматтық құқық
саласындағы аса маңызды мәселелердің бірі. Аталған жүйе өзінің даму
барысында қоғамдық мүддеге сәйкес болуға ұмтылады және өнертабысшыларға
олардың құқығын қорғауға кепілдік береді.
Сонымен қатар қоғамның өнеркәсіптік меншік объектілерін иеленуін
қамтамасыз етеді. Бұл заңдарды жинақтау нормаларды ғылыми өңдеуді, әрекет
етуші заңдағы қарама-қайшылық пен кемшіліктерді толықтыруды талап етеді.
Жұмыстағы өнертабысқа жүргізілген азаматтық-құқықтық саралау негізінде
өнертабысты өнеркәсіптік меншіктің объектісі ретінде анықтауға толық
мүмкіндік беруге талпыныс жасалады [2.1; 4].
Жоғары деңгейдегі шетелдік инвестициялар мен ішкі жинақтары бар ашық
нарықтық экономикаға негізделген экономикалык өсу Қазақстан—2030
стратегиясының маңызды ұзақ мерзімді басымдықтарынын бірі.
Зияткерлік меншік құқықтарын сақтау біздің мемлекеттің Дүниежүзілік
сауда ұйымына кіруі және саудада ең қолайлы жағдайларға қол жеткізу үшін
басты шарттардың бірі болып табылатынын да айта кету жөн. Ал бұл біздің
елдің беделін халықаралық сахнада арттыруға әсер етеді, өйткені зияткерлік
меншік құқықтарын қорғау адам мен азаматтың құқықтарын және заңды
мүдделерін сақтаудың қажетті шарттары мен кепілдіктерінің бірі [2.2; 1].
Сондықтан, соңғы жылдары экономикалық және сауда аспектілерімен
тығыз байланысы бар зияткерлік меншік құқықтарын қорғау саласы саяси
сипатқа ие болды. Осыған байланысты Республикадағы зияткерлік меншік
құқықтарын қорғау саласындағы жұмыстың жалпы бағыттары және мемлекеттің осы
мәселе бойынша саясаты Қазақстан Үкіметі мен ДЗМҰ (ВОИС) арасындағы
ынтымақтастық бағдарламасының, Зияткерлік меншік құқықтарын қорғау
тұжырымдамасының ережелерінде белгіленген және анық жазылған.
Қазіргі кезде Қазақстан Республикасында өнеркәсіптік меншік өзінің
қалыптасу сатысын тұрақтандыруда және ары қарай әлемдік интеграцияға
ұмтылуға қадамдар жасауда.
Онда КСРО кезіндегі заңдарда мүлдем болмаған, нарық жағдайындағы
өнертабысты дамытуға бағытталған, өнертабыстық мәселелердің жаңа
шешімдерінің бірқатар жаңа нормалары бекітілуімен ерекшеленеді.
Қабылданған жалпы ереже бойынша патент құқығы, азаматтық құқықтың
бір институты болып табылады. Бірақ оған қарамастан патенттік құқықтық
қатынастар азаматтық-құқықтық реттеу пәнінің шеңберін әрі қарай толықтырып
реттеу шараларын жүзеге асырады.
1992 жылы 24 шілдеде Қазақстан Республикасының алғашқы Патент Заңы
қабылданды. Қазақстан Республикасының әрекет етуші патент заңының кешендік
сипаты тек азаматтық заңдарымен қатар Қазақстан Республикасының басқа да
заң актілерін қайнар көз ретінде қарастыру қажеттігін талап етеді. Өйткені
ұлттық патент заңдарының дамуы үшін негізінен өнеркәсіптік меншіктің оның
ішінде өнертабыстың қайнар көзі болып табылатын мемлекеттің ішкі
нормативтік актілерінің өзара үйлесімділігін қажет етеді.
Қазақстанның патент заңының даму процесі индустриясы дамыған
елдердің заңдарына қарқынды түрде жақындасуда. Мұндай ілгері ұмтылушылық
халықаралық келісімдердің ережелеріне сәйкес келеді. Өйткені технологияны
патенттеу мен өндіріске енгізуде коммерциялық мүдде тек жекелеген бір елдің
географиялық шеңберімен шектелуі мүмкін емес.
КСРО кезінде патент жүйесі тұтас күйде қалыптасқан еді. КСРО
ыдырауына байланысты Қазақстан Республикасы жеке патенттеу жүйесін қажет
етті, міне осы өте қажет кезеңде Қазақстан Республикасының Патент
ведомоствосы құрылды. ТМД елдері ішінде алғашқылардың бірі болып 1992 жылы
24 шілдеде біздің Республикамыз бірінші Патент Заңын қабылдады. 1992 жылы
қабылданған Қазақстан республикасының Патент заңы біздің еліміздің осы
саладағы әрекет етуші халықаралық конвенцияларға қосылуына негіз болды. Ал
1999 жылғы 16 шілдеде қабылданған Қазақстан Республикасының Патент заңы
өнеркәсіптік меншік объектілерін қорғауды одан әрі кеңіте түсті. Сонымен
қатар бұл заң нормалары халықаралық конвенциялардың ережелеріне сәйкес
келеді.
Өнертабыстар мен өндірістік үлгілерді патенттік қорғаудың жаңа
нысанына көшкеннен кейін Қазақстан Республикасындағы патент иеленушілер осы
объектілерді пайдалануға монополиялық құқықты мемлекеттің берген құқықтық
кепілдігі ретінде алды.
Монополиялық құқықты иеленуші тұлғаларда үшінші тұлғалардың
құқықтарын және заңнаманың нормаларын бұзбай патенттік құқық объектілеріне
билік ету мүмкіндігі пайда болды.
Қазіргі танда жоғарыда көрсетілген жағдайлардың тек кейбіреуі ғана
көрініс алуда. Ал, патенттік органға түсіп жатқан арыздардың саны жылдан-
жылға көбеюде. Мысалы, 1992-2001 жылдар аралығында өндірістік меншік
объектілеріне патент алу үшін 17388 арыз берілген. Қазіргі кезде ұлттық
және шетелдік патент иеленушілердің қолында 12014 өндірістік меншік
объектілеріне алдын ала патент пен патент бар.
Осыған байланысты бұл жұмыста ең бірінші мақсат ретінде патенттік
құқықтарды құқықтық қорғау мәселесі қойылады. Патенттік құқықтарды
реттеудің теориялық және тәжірибелік сұрақтарын кешенді зерттелуіне қазіргі
кезде заң ғылымы мен тәжірибесі қажет етеді.
Зерттеудің объектісі Қазақстан Республикасының патенттік жүйесінің
теориялық және тәжірибелік мәселелері және өнеркәсіптік меншік
объектілеріне құқықтың пайда болуы, өзгеруі және тоқтатылуы қоғамдағы
шығармашылық еңбектің нәтижесі қатынастарын реттеуге бағытталған құқықтық
нормалар жүйесін қалыптастыру қатынастары болып табылады.
Бітіру жұмысының мақсаты бұл мәселенің өзектілігіне байланысты:
патенттік жүйенің құрылу және даму тарихынан бастап патенттік құқық
мәселелеріне кешенді патенттік-құқықтық, техникалық-заңды зерттеу жүргізу,
патенттік жүйенің құқықтық және тәжірибелік мәселелерін анықтау. Сонымен
қатар, патенттік құқықтың пәнінің өзектілігін толық ұғыну үшін бұл жұмысқа
Қазақстан Республикасының өнеркәсіптік меншік объектілеріне құқықты
бүкіләлемдік қорғау жүйесіндегі ролі туралы тарау қосылған.
Көздеген мақсатқа жету үшін келесі міндеттерді шешу жөн болады:
1) Қазақстан Республикасындағы өнеркәсіптік меншік объектілерін
патенттеу жүйесіне талдау жасау, оның кемшіліктері мен
артықшылықтарын бағалау;
2) Қазақстан Республикасының әрекет етуші патенттік заңнамасын
талдау, патенттік қатынастарды құқықтық реттеуде кемшіліктерін
шығару;
3) Өнеркәсіп меншік объектілеріне құқықты жүзеге асыру мен қорғаудың
құқықтық және тәжірибелік мәселелерін, олардың шешу жолдарын
анықтау;
4) Патенттік құқық саласындағы халықаралық ұйымдарды айқындау;
5) Патенттік заңнаманы жетілдіру бойынша ұсыныстар шығару.
Бітіру жұмысының әдістемелік негізі ретінде жалпы диалектикалық
танымдық әдістермен қатар, арнайы логикалық, нақты тарихи, салыстырмалы,
әлеуметтік әдістер құрайды. Алға қойылған міндеттерге жету үшін жүйелік
әдістер де қолданылады. Зерттеудің теориялық негізін заңгер ғалымдардың
патент құқығы қатынастары және интеллектуалдық меншік құқығы туралы ғылыми
тұжырымдамалары мен ұсыныстары, сонымен қатар нормативтік құқықтық
деректер, бұрынғы Кеңестер Одағы және басқа шетелдік ғалымдардың теориялық
және тәжірибелік мәні бар ғылыми еңбектері құрайды..
Қазіргі уақытта патенттік құқықтың өзекті мәселелерін қарастырумен
көптеген ғалымдар айналысады, олардың ішінде: Амангелды А., Диденко А.Г.,
Сергеев А.П., Шестимиров А.А., Корчагин А.Д. Федурина В.П., Привман
Л.,Хазанской М. және басқалар.
Бітіру жұмысының нормативтік негізін Қазақстан Республикасының
Конституциясы, өнеркәсіптік меншік туралы қабылданған Қазақстан
Республикасының ұлттық заңдары, азаматтық заң актілері, Президент
жарлықтары, Қазақстан республикасы Үкіметінің қаулылары, сонымен қатар
Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығы мемлекеттерінің нормативтік-құқықтық
актілері, Қазақстан Республикасы мүше болып табылатын халықаралық шарттар
мен екі жақты шарттар нормалары құрайды.
Қаралып отырған ғылыми жұмыс қазіргі заман қажеттілігінен туындаған.
Бітіру жұмысы патенттік құқық институтын дамыту туралы білімді кеңейтеді.
Бітіру жұмысының құрылымы ғылыми зерттеудің негізгі мақсаты мен
міндеттеріне сай келеді. Ол: кіріспеден, үш бөлімнен, тоғыз бөлімшеден,
қорытынды мен қолданылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
1. ӨНЕРКӘСІПТІК МЕНШІК ОБЪЕКТІЛЕРІН ПАТЕНТТЕУ ЖҮЙЕСІ
1.1 Қазіргі патенттік жүйенің құрылуының тарихи-құқықтық анализі
Өнеркәсіптік меншік объектілеріне құқықты нормативтік реттеудің өмір
сүру тарихын зерттеудің қажеттілігі келесіде көрінеді, нарықтық
экономиканың құрылуының экономикалық үрдісінің қайталымдылығы жиі тарих
сабағына үңіліп қарауды қажет теді. Осы салаға тарихтың әсер ету деңгейі
мен сипатын интеллектуалдық меншік құқығының объектілерінің мәнін анықтау
мәселесінде маңызды құқықтық ойларды зерттей келе анықтаймыз [2.3; 179].
Интеллектуалдық меншік құқығының әлемдік эволюциясының тарихын үш
кезеңге бөлуге болады.
Біріншісі XV және XVIII ғасырдың аяққы тоқсанын қамтиды және
монополиялық артықшылық кезеңі деп аталады. Екіншісі мөлшері 1790-1883 ж.
дейін созылды және интеллектуалдық меншікті қорғаудың ұлттық жүйесінің
гүлдену кезеңі деп атауға болады. Үшіншісі 1883 жылдан басталады және
әлемдік конвенциялар кезеңі деуге болады.
Монополиялық артықшылық кезеңі жаңа техникалық жетістіктерді өмірге
әкелген тұлғалардың құқықтарын қорғау қажеттілігін түсінуді құрумен
сипатталады.
Ең алғашқы артықшылық, мысалы 1474 ж. Венеция Республикасында
рәсімделген Парте Венеция деп аталатын, қазіргі кездегі өнертапқышшы мен
шетелде белгілі өнертапқышты енгізген тұлғаның арасында айырмашылық
болмады. Осындай тұлғаларға айрықша түрде өзінің жаңашылдығын оны тануға
жеткілікті мерзімде өзінің және мемлекеттің пайдасы үшін пайдалануға
берілді. Біртіндеп артықшылық алу үшін өнертабыстың техникалық мінездемесін
құрудың ережесі шыға бастады.
Осылайша, өнертабысқа қатысты келесідей қорытынды шығаруға болады,
монополия кезеңі қазіргі уақытта түсіну үшін маңызды мемлекет үшін пайдалы
және техникалық жетістіктердің присвоенности состояниясын бекіту
қажеттілігі, монополияның бар екендігі туралы үшінші тұлғаларды бұқаралық
хабарландыру, интеллектуалдық меншікке құқықты құжаттық рәсімдеу. Бұндай
қағидалық кезеңдер қазіргі уақыттағы интеллектуалдық меншікке құқықты
түсінуді сипаттайды.
Ұлттық жүйе кезеңінде интеллектуалдық меншік объектілерінің түсінігі
мен ролін қайта ұғыну үшін негіз болып, сол кездегі үстемдік еткен табиғи
құқық теориясы табылды. Бізге белгілідей, бұл теория адам мен қоғам, адам
мен мемлекет, қоғам мен мемлекеттің ара-қатынасының сұрақтарын талқылады.
Мемлекет пен адам қоғамдық келісімнің тең құқықты тараптары сияқты
қарастырылады.
Революциялық Франция, ең терең қоғамдық және идеологиялық
өзгерістерді басынан кешіре отыра, ең алдымен, барлық феодалдық
артықшылықтарды жойды. Осыған ұқсас авторлық құқықтың мәніне көзқарастардың
даму кезеңі, королева Аннаның статутының жағдайын қабылдаған Америка Құрама
штаттарының заңдарында да болды.
Германияда монополияға қарсы күрес мақсатында, еркін сауда жолында
патент иеленушілер, егерде бір жылдың көлемінде оны пайдаланбаса оған
құқықты жоғалтады деп бекітті. Өнеркәсіп меншік объектілеріне құқықтың
мерзімділігі қазіргі уақытта патенттік құқықтың маңызды қағидаларының бірі
болып табылады [2.4; 78].
Осындай әкімшілік және сот тәжірибесінің жетістіктері уақыт өте келе
бірыңғай ұлттық патенттік құқыққа енгізілген болатын. Сонымен қатар бұндай
заңдар бұрында патенттің саны тез өскен және революциялық жолмен азаматтық
заңнамасы ауысқан АҚШ пен Францияда қабылданған болатын.
Сол уақыттағы патенттік заңдардың негізі болған жалпы қағидасы болып
заңдарда белгіленген формальды және материалдық сипаттағы талаптарды
орындайтын өнертапқыштарға патентті беру табылды.
Осындай қатынастың келесі басты қағидасы болып патенттік қорғаудың
аса маңызды ұлттық сипаты табылады. Мысалы, 1793 ж. АҚШ-тың патенттік заңы
патентті тек өз елінің заматтарына ғана берді.
Өнертабыстың режимін қатайтатын бұндай талаптар, халықаралық
экономикалық қатынастардың дамуы, сондай-ақ берілетін патенттің өсімімен
жеңілдей бастады.
Қарастырылып отырған кезеңде Қазақстан да бөлігі болған Ресей
империясында европалыққа ұқсас, бірақ кейбір ерекшеліктерімен үрдістер
өтті. Ерекшеліктерге персоналды артықшылықтар жүйесінің сақталу мерзімінің
ұзақтығын жатқызуға болады. Яғни, артықшылық деп өнертабысқа айрықша
құқықты куәландыратын және қорғайтын құжат түсінілді. Қазір бұндай құжат
патент деп түсіндіріледі.
1812 ж. алғашқы патенттік заңды қабылдауы кейбір тұлғаларға
артықшылықты берудің жеткілікті ұзақ кезеңін алдын алды. Артықшылықтар әр
түрлі сипатқа ие болды, жекелей бажсыз саудаға құқыққа, белгілі бір
тауарлардың монополиялық өндірісіне қатысты болды және оларды беру
тәртібінің қандай да бір заңдық реттеусіз жеке қызметі үшін берілген.
Әр түрлі өнертабыстар мен көркемөнер және қолөнерде жаңалықтарға
артықшылықтар туралы деп аталатын Ресейдің бірінші Патент Заңы 1812 ж. 17
маусымда қабылданған. Бұл заңмен өзінің және шекарадан 3,5 мен 10 жылға
кіргізілетін өнертабысға артықшылық беру көзделді. Артықшылықтар
Мемлекеттік кеңесте өнертабыстың болуын тексергенннен кейін ішкі істер
министрімен берілді. Бірақта берілген артықшылықты, егер де өнертабыстың
жаңашылдығы жоқ болған жағдайда сот тәртібімен даулауға болды.
Ресейде XIX ғасырдың орта шеңінде патенттік қорғаудың объектілері
болып өнертабыспен қатар өнеркәсіптік үлгілер табылды. Осындай қатынастар
1864 ж 11 шілдеде Фабрикалық суреттер мен үлгілерге меншік құқығы туралы
Жағдай деп аталатын заңмен реттелді және Өнеркәсіп туралы Жарғыға енді.
Кеңес кезеңіндегі ең бірінші өнертабыс саласындағы заңнамалық акт
болып 1919 ж. 30 маусымдағы Декрет табылды, онымен өнертабыстар туралы
Жағдай бекітілген болатын. Осы декретпен декретті жария еткенге дейін
өнертабысқа артықшылықтар туралы барлық заңдар мен ережелер жойылды.
Өнертабысты қорғаудың патенттік жүйесі ликвидацияланды.
Кеңестік өнертабыстық құқықтың реформаларының мәселелері, жекелей
өнертабыстық қатынастарды құқықтық реттеудің деңгейін көтеру туралы сұрақ
заң әдебиеттерінде жиі көтеріле бастады. Елдегі қайта құру басталғаннан
кейін өзінің өзгерістерін енгізді. КСРО-ның Жоғарғы Кеңесінде 1991 ж. 31
мамырында КСРО-ғы өнертабыстар туралы жаңа Заң қабылданды.
Кеңес Одағының тарауы тәуелсіз мемлекеттер аумағында өнеркәсіптік
меншікті қорғауда жағымсыз жағдайды тудырды. Тәуелсіз мемлекеттердің
ішіндегі біреуінде де өнеркәсіптік меншікті қорғау туралы заңдары да және
ведомстволары да болмады.
Осылайша, қазіргіге дейін сақталған дәстүрлі жағдайлар мен қорғаудың
патенттік нысанының қағидалары ұлттық жүйенің құрылу кезеңінде әр түрлі
елдерде құрыла бастады.
Интеллектуалдық меншік объектілерін қорғаудың әлемдік жүйесін құру
және ұлттық жүйені гармонизациялау бойынша ұзақ мерзімді жұмыс басталды.
1873 ж. патенттік реформалар бойынша Веналық конгресс шақырылған
болатын. Онда әр түрлі елдерде өнертапқыштардың адекватты қорғануды алу
құқығы, сонымен қатар шығармашылық объектілерін қорғау режимінде азаматтар
мен шетел азаматтарының теңдігі сияқты қағидаларды бекіту қажеттілігін
жариялады.
Париж конгресі (1878 ж.) және Париж конференциясы (1880 ж.), сондай-
ақ Франция Үкіметі өнеркәсіптік меншік объектілерін қорғаудың халықаралық
жүйесінің маңызды қағидалары мазмұндалған халықаралық конвенцияның жобасын
жасады. 1883 ж. 11 мемлекеттің өкілдері Парижде тарихқа осы саладағы
қатынас енген конвенцияны қабылдап, қол қойды. Ол өнеркәсіптік меншікті
қорғау бойынша Париж конвенциясы деп аталды. Қазіргі уақытта бұл
Конвенцияға қатысушы мемлекеттердің саны 140-ке жетті.
Қазақстан аумағына Париж конвенциясы оның КСРО мен Ресей
империясының құрамында болған кезеңде тарады.
Қазақстан Республикасы КСРО-ның бұрынғы республикаларының арасында
ең алғашқы болып біздің елдің аумағында Париж конвенциясының арықарай
жалғасуын 1993 ж. 5 ақпандағы өнеркәсіптік меншікті қорғау саласындағы
Халықаралық шарттар туралы Қазақстан Республикасының Декларациясында
заявила.1
Бүгінгі таңда Париж конвенциясының мазмұны өнеркәсіптік меншікті
қорғау бойынша қазақстандық заңнаманың бөлігі болып табылады.
1.2 Қазақстан Республикасындағы өнеркәсіптік меншік объектілерін
қорғаудың патенттік нысаны. Ұғымы, мәні және патенттеудің мақсатқа
сәйкестілігі
Интеллектуалдық меншіктің барлық объектілерінің ішінде маңызды орынды
өнеркәсіптік меншік объектілері алады. Бұл термин Париж конвенциясының 1-
бабымен енгізілген. Онда өнеркәсіптік меншікті қорғау объектілері ретінде
өнертабыстарға, пайдалы модельдерге, өнеркәсіптік үлгілерге, тауар
таңбаларына, қызмет көрсету таңбаларына, тауар шығарылатын жерлердiң
атауларына патент, сондай-ақ теріс пиғылды бәсекелестікті бұлтартпау
делінген. Қазақстан Республикасының Патент заңының 1-бабына сәйкес
өнеркәсіптік меншік oбъектілеріне өнертабыстар, пайдалы модельдер және
өнеркәсіптік үлгілер жатқызылады.
Өнертабыстар, пайдалы модельдер және өнеркәсіптік үлгілер ерекше
құжат – патентпен қорғалады. Патент терминін латынның patens сөзінен
аударғанда көпшілікке көріну, ашық болу дегенді білдіреді [2.5; 392].
Әдебиеттерде патенттің экономикалық және құқықтық ролі туралы
көптеген пікірлер бар. Патенттің монополия және өнеркәсіптік меншіктің
объектісі ретінде түсінігі кең таралған. Патент иеленуші өзінің өнертабысын
пайдалануға ерекше құқыққа ие, осыдан оның монополиялық сипаты, оның құқығы
мен зат меншігінің құқығының ұқсастығы көрінеді.
Қазақстандық заңнама патентті – заңның нормаларына сәйкес патент
иеленушіге уәкілетті мемлекеттік органмен берілетін, белгілі бір уақыт
мерзімінде, елдің аумағында оның патенттелген техникалық шешіміне айрықша
құқығын куәландыратын қорғаушылық құжат, сондай-ақ техникалық шешімнің
приоритеті және оны тудырған тұлғалардың авторлығы.
Қазақстандық өнеркәсіптік меншікті қорғаудың патенттік жүйесі КСРО-да
көп жылдар бойы қолданылған жүйеден біршама ерекшеленеді. Онда қорғаудың
екі нысаны: авторлық куәландыру (өнеркәсіптік үлгіге куәлік) және патент
әрекет етті. Авторлық куәлік айрықша құқықты мемлекет үшін бекітілген.
Автормен тек қана жеке және әлеуметтік жеңілдіктердің кейбірі, ал мүліктік
құқықтарынан тек қалыпты сыйақыға құқық танылған. Патент иеленушінің
айрықша құқықтарын бекітетін патент өзінің қорғаушылық функциясын формальды
түрде орындаған, бірақта мұндай құқықтарды жүзеге асыру шаруашылық
жүргізудің экономикалық жағдайларына жатпады, онда еркін нарықтық айналым
түпкілікті жоқ болды. Сондықтан сол кезде патенттің номиналды мәні болды
және негізінен шетелдік арызданушы – жаңа технологияларды импорттаушыларға
арналған болатын. Авторлық куәліктің негізінде өнертабыс құрастырылған
кәсіпорын да, автор да авторлық куәлікпен қорғалатын объектіге айрықша
құқықты алмады. Заңды түрде өнеркәсіптік меншіктің бұндай құқықтық режимі
КСРО-ның өнертабыстар туралы Заңы 1 шілде 1991 жылы күшіне енген кезге
дейін сақталған. Бірақта, патенттік жүйе Қазақстанда 1992 жылы 24 маусымда
Патент заңы қабылданғаннан кейін әрекет ете бастады. Қазақстан ТМД елдері
арасындағы өзінің ұлттық патент заңын бірінші қабылдағандарға жатады. 16
шілде 1999 жылы Республикада жаңа Патент Заңы қабылданды. Қазақстан
Республикасының Патент заңын (арығарай ҚР Патент заңы) қабылдағаннан кейін
Қазақстанда өнертабыс пен өнеркәсіптік үлгілерді қорғаудың патенттік нысаны
қалпына келтірілді. Патент қайтадан 70 жыл бұрынғыдай, өнертабысқа,
өнеркәсіптік үлгіге, сондай-ақ пайдалы модельге құқықты куәландыратын
жалғыз құжат болды.
Қазақстанның социалистік жүйеден нарықтық экономикаға ауысуы
санаткерлік еңбек нәтижелерін қорғау және құқықтық қатынастарды
реформалауды талап етті. Осы кезеңнен бастап, заңнама мен күнделікті
тұрмысқа интеллектуалдық меншік, өнеркәсіптік меншік, патент, патент
иеленуші, айрықша құқық ұғымдары енді.
Егер өзгерістердің мәніне кысқаша тоқталар болсақ, кеңестік кезеңдегі
авторлық куәлік орнына өнеркәсіп меншігі объектілерін қорғау жөніндегі
бүкіл әлем таныған патент жүйесі келді. Кеңестік өнертабыс құқығының
негізгі ерекшелігі - өнертабушы автор өз кұқығын, көбінесе, авторлық
куәлікпен ресімдейтін, кейбіреулері Мәскеуде, бүкіл Кенес Одағы бойынша
жалғыз Мемкомөнертабыс патент ведомствосында жарияланатын, сонан кейін кез
келген адам аз сыйақы төлеу арқылы өнертабысты өз иелігіне жаратып жататын
[2.6; 113].
Енді құқық иеленушінің келісімінсіз ешбір жан өнертабысты, пайдалы
модельді немесе тауар таңбасын пайдалана алмайды. Құкық иеленушінің
рұқсаты, көбінесе, сыйақы төлеу және лицензиялық шарт жасасу жолымен ғана
пайдалану жолға қойылған. Бұл құқық айрықша құқық деп аталады. Және ол ҚР
АК-нің 125, 964-баптарымен бекітілген.
Сөйтіп, өнеркәсіптік меншік объектілерін құқықтық қорғау принциптері
түбірімен өзгерген, демек, жаңа қатынастар бүтіндей өзгеше құқықтық базаны
қалыптастыруды талап етгі [2.7; 61].
1992 жылы Ұлттық Патенттік ведомство патенттеудің бірегей жүйесін
қалыптастырды (явочно-проверочную) және онын құқықтық реттелуін Казақстан
Республикасының Патент Заңында бекітті. Бұл жүйені кейіннен Орталық Азия,
Закавказьенің көптеген тәуелсіз мемлекеттері және Украина да колдады [2.8;
45].
Бұл патенттеу жүйесі бойынша қарапайым тіркеу мен сараптама
элементтері бірігеді. Біздің жүйенің көлімдік және тіркелімдік сипаты
патенттің формалды сараптама жүргізгеннен кейін берілетіндігінде көрінеді.
Казақстан Республикасы Патент Заңының 22-бабы формалды сараптама кезінде
қажетті дәлелдемелердің болуы, оларға қойылатын негізгі талаптардың
сақталуы және өтінім берілген ұсыныстың құқықтық қорғау берілетін
объектілерге жататындығы тексерілетіндігін бекітеді.
Патент мәні бойынша сараптама жүргізілгеннен кейін беріледі. Оның
жүргізілу барысында өтінім берілген шешімнің патентке қабілеттігі
талаптарына сәйкестігі анықталады.
Өнертабыс пен өнеркәсіптік үлгіге алдын ала патент пен патент және
пайдалы модельге патент қорғау кұжаты түсінігімен бірігеді.
Қазақстан бір өнертабысқа екі қорғау құжаты – занды сараптама
қорытындысы бойынша алдын ала патент пен өнертабыс немесе өнеркәсіптік үлгі
сараптамасы корытындысы бойынша патент берілуі мүмкін екені жөнінде соны
жүйе жасады [2.9; 12].
Бұл екі қорғау құжатының аумақтық (тек Қазакстан Республикасы) және
уақытша әрекет ету шегі бар. Өнертабысқа алдын ала өтінімнің патент
ведомствосына берілген күннен бастап Қазақстан Республикасы аумағында бес
жыл бойы, ал патент жиырма жыл бойы қолданылады.
Пайдалы модельге патент бес жыл бойы, патент иесінің өтініші бойынша
бұл мерзімді патент органы ұзартуы мүмкін, бірақ үш жылдан аспауы керек.
Өнеркәсіптік үлгіге алдын ала берілетін патент өтінімнің патент
ведоствосына берілген күннен бастап бес жыл әрекет етеді. Өнеркәсіптік
үлгіге патент - он жыл бойы күшін сақтайды, патент иесінің өтініші бойынша
бұл мерзімді патент органы ұзартуы мүмкін, бірақ бес жылдан аспауы керек.
Патент оны берген ведомство мемлекеті аумағында әрекет етеді. Шетел
құқығы бойынша, лицензия немесе патент алу туралы келісімге кол жеткізілген
кезде, иесіне сыйақы төлей отырып, патентті мемлекет немесе оның еркі
бойынша белгілі бір ұйымның қолданылуына мәжбүрлеп сатып алынуы мүмкін.
Көптеген елдерде көзделген патент иесінің құкықтарын қорғау шараларының
бірі ұксас өнертабыс көрінетін бұйымдарды енгізуге жаза колдану болып
табылады (өтемақы, келтірілген зиянды жою туралы талап арыз қою т.б.).
Патент беру әр елде оның патент құқығы нормаларына сәйкес жүргізіледі.
Өнертабысқа келесі талаптар қойылады: өнертапқыштық деңгей,
прогрессивтілігі, қолданылуға жарамдылығы және міндетті түрде жаңалығы.
Кейбір елдерде жаңалығын бұл жағдайлардың қайда болғанына байланыссыз
мемлекет ішінде немесе шетелдерде жариялануы мен қолданылуы бұады, тежейді.
Екінші рет басқа мемлекеттерде өнертабыс жаңалығын өз мемлекетінде де,
шетел елінде де жариялау мен қолдану бұзады. Ал өзге мемлекеттерде өз
мемлекетінің аумақтық сипаты ғана болмау үшін халықаралық келісімдер жасасу
қолданылады.
Патенттеу мақсаты - сәйкес саладағы маман патент мазмұнын оқып,
ондағы техникалық шешімді жүзеге асыра алатындай деңгейге жеткізіп ашу.
Патенттің негізгі қызметі - жаңалықты енгізетін тұлғаға монополияны
қамтамасыз ету болып табылады.
Патентгік корғау келесі аспектілермен сипатталады:
- қорғалатын объектілердің шектеулі шеңбері;
- патенттік кұкықтар пайда болуының ерекше тәртібі;
- патент иесіне кұқықтар кешенінің және объектіні пайдалануға
айрықша құқықтың берілуі;
- айрыкша құқық (қорғау құжаты) әрекетінің мерзімдік
және аумақтык, сипаты;
- айрықша құқықтардың занды шектелу мүмкіндігі.
Аталған объектілердін барлығы біздін мемлекетімізде қолданылады.
Патентке негізделген құқықтар мемлекеттің берген құқыктары болып
есептеледі. Бұндай қатынастар өзаралықпен анықталады. Мемлекет беріп
отырған құқықтарға жауап ретінде патент иесі мемлекет пен қоғамға танылмай
қалуы мүмкін болған өнертабыс ашады. Осындай өзаралық патентті шарт ретінде
қарастыруға мүмкіндік береді. Оның талаптары қорғау құжатында емес, патент
заңнамасында сипатталғандай болады.
Патенттің монополия және өнеркәсіп меншігінің объектісі ретінде
түсінігі аса кең тараған. Патент иеленуші өзінің өнертабысын пайдалануына
айрықша құқықты иеленеді, аталған монополиялық ұқсастық меншік иесінің өз
құқықтарымен сипатталады. Құқығы жоқ тұлғаның бұл объектіні пайдалануы
заңсыз деп есептеледі.
3. Өнеркәсіп меншік объектілері және олардың патентке
қабілеттігінің жағдайлары
Қазақстан Республикасының 1999 ж. 16 шілдедегі Патент заңының 1-
бабына сәйкес өнеркәсіптік меншік oбъектілеріне өнертабыстар, пайдалы
модельдер және өнеркәсіптік үлгілер жатқызылады.
Өнеркәсіптік меншіктің басты және негізгі oбъектісі өнертабыс болып
табылады.
ҚР Патенттік заңында бұл ұғымға нақты түсініктеме берілмеген, тек
өнертабыстың патентке қабiлеттiлiгiнiң талаптары ғана көзделген. Соған
сәйкес, егер жаңа, өнертабыстық деңгейге жеткен әрi өнеркәсiпте қолдануға
жарамды болса, өнертабысқа құқықтық қорғау берiлуде (ҚР Патент заңының 6-
бабының 1-тармағы).
Белгілі бір өнертабыс негізі болған шығармашылыктың деңгейін бағалау
кажет болғандықтан, өнертабыс түсінігінің объективтік анықтамасын беру
мүмкін емес. Сондықтан, Қазақстан Республикасының Патент Заңында бұл
түсініктің анықтамасы берілмеген, тек оған қойылатын патентке
қабiлеттiлiгiнiң талаптары көрсетілген:
- Егер жаңа, өнертабыстық деңгейге жеткен әрi өнеркәсiпте қолдануға
жарамды болса, өнертабысқа құқықтық қорғау берiлудi.
- Егер ол техника деңгейi туралы мәлiметтерде белгiсiз болса, өнертабыс
жаңа болып табылады.
- Егер маман үшiн ол техника деңгейi туралы мәлiметтерден айқын
кездеспейтiн болса, өнертабыс өнертабыстық деңгейде болады.
Техника деңгейi туралы мәлiметтер өнертабыс басымдық алған күнге
дейiн дүние жүзiнде жалпы жұртқа мәлiм болған кез келген мәлiметтердi
қамтиды.
Өнертабыстың жаңалығын анықтаған кезде техникалық деңгейi туралы
мәлiметтерге бұрынырақтағы басымдықтары болған жағдайларда өнертабыстар мен
пайдалы модельдерге (қайтып алынғандардан басқасы) Қазақстан
Республикасында басқа адамдардың берген өтiнiмдерi және Қазақстан
Республикасында патенттелген өнертабыстар мен пайдалы модельдер кiредi.
Егер өнеркәсiпте, ауыл шаруашылығында, денсаулық сақтауда және
қызметтiң басқа да салаларында пайдалануға болса, өнертабыс өнеркәсiпте
қолдануға жарамды деп табылады.
Егер өнертабыс осы аталған талаптарға сай болса, онда оған Қазакстан
Республикасы Патент Заңының 6-бабына сәйкес корғау қамтамасыз етіледі.
Алайда, өнертабысты мәселенің шығармашылық-техникалық шешімі ретінде
анықталатын құбылыс ретінде қарастыру заңды. Техникалык шешім термині
техниканың әр түрлі салаларындағы қажеттіліктерді камтамасыз ету құралы
ретінде, сонымен қатар, мысалы, жаңа музыкалық аспап жасау аркылы өнер;
спорт кемекші қүралдарын жасау арқылы спорт; жаңа емдеу әдістерін, дәрі-
дәрмектерді жасау арқылы медицина және т.б. салаларда кең мағынада
колданылады. Осылай ауруды емдеу әдістері техниканың жалпы түсінігіне
жатпайды. Бұған қарамастан, емдеудің терапиялық әдістері емдеу құралдарын
нақты белгіленген мөлшерде, белгілі бір уақыт ішінде, белгілі бір
кезектілікпен және т.б. қолдануды меңзейтіндіктен, бұл арқылы емдеу
техникасы анықталады.
Әдебиеттерде өнертабыстың бірнеше анықтамалары кездеседі. Соның
ішінде, Сергеев А.П. пікірі бойынша, патенттік құқықта өнертабыс деп
адамның қолы жеткен кез келген шығармашылық нәтижесі, оның мәні
тәжірибелік қызмет саласында туындаған міндеттерді шешуде нақты техникалық
әдістерді табудан құралады [2.10; 202].
И.Э. Мамиофа өнертабысты былай деп анықтайды: арнайы шығармашылық
қызметтің өнімі, результат выдумки, обычно служащий тем потребностям
общества, которые не могут быть удовлетворены уже известными или очевидными
средствами [2.11; 44].
ҚР Патент заңының 6-бабының 2-тармағына сәйкес өнертабыстың
объектілері болып құрылғы, әдіс, зат, микроорганизмнің штамы, өсімдіктер
немесе хайуанаттар клеткалары, сондай-ақ белгілі өнімді немесе әдісті жаңа
мақсатта немесе жаңа өнімді белгілі бір мақсатта қолдануға жататын кез
келген саладағы техникалық шешімдер табылады. Өнертабыстың объектілерін
ажырату патент иеленушінің құқықтарының көлемін анықтау үшін маңызды
құқықтық мәні бар.
Әрбір өнертабыс белгілі бір объектіні, яғни қоғамдық, қажеттілікті
қанағаттандыра алатын техникалық құралды сипаттайды. Өнертабыс
объектілерінің түрлері қойылған мақсатқа жету үшін техникалық шешімдерде
көрсетілген құралдарға тәуелді анықталады.
Құрылғы, әдіс, зат, микроорганизмдердің, өсімдіктер мен хайуанаттар
клеткаларының тегі, сондай-ақ бұрыннан белгілі құрылғы, әдісті, затты текті
жаңа мақсатқа қолдану өнертабыс объектілері бола алады және қорғалады.[1]
Мыналар:
1) жаңалықтар, ғылыми теориялар және математикалық әдiстер;
2) шаруашылықты ұйымдастыру және басқару әдiстерi;
3) шартты белгiлер, кестелер, ережелер;
4) ақыл-ой операцияларын орындау, ойындарды жүргізу ережелерi мен
әдiстерi;
5) есептегiш машиналарға арналған бағдарламалар мен алгоритмдердiң
өзi;
6) ғимараттар, үйлер, аумақтар жоспарларының жобалары мен тәсiлдерi;
7) бұйымдардың тек сыртқы түрiне қатысты ұсыныстар;
8) Қоғамдық мүдделерге, iзгiлiк пен мораль принциптерiне қайшы келетiн
ұсыныстар өнертабыстар деп танылмайды.
Өнертабыс объектілерін нақтылау патент иесінің құқықтар көлемін
анықтау заңмен қорғалатын өнертабыстың пайдаланылуын бақылау мүмкіндігі
үшін құқықтық маңызы зор.
Құрылғы - өнертабыс объектісі ретінде. Өнертабыс объектілері ретінде
құрылғыларға конструкторлар мен бұйымдар жатады. Кеңістікте орналасқан бір-
бірімен тығыз байланыстағы элементтер жүйесі құрылғы болып танылады. Бұл
машиналар – мысалы, Қар жинаушы машина; құрылғылар – Магнит өріс
датчигі; механизмдер – Шарниро-рычажный механизм.
Құрылғы болып көлік құралдары, жабдық, құрылыстар, сонымен қатар, әр
түрлі бұйымдар танылады – мысалы, Әмбебап оқу партасы. Электр схемалары
да құрылғының бір түрі болып табылады.
Патенттік қорғалуға құрылғының өзі ғана емес, олардың бөлек
элементтері де: түйіндері, бөлшектері т.б. жатады.
Тәсіл - өнертабыс объектісі ретінде. Оларға материалдық объектілер
көмегімен материалдық объектілерге әрекет ету процестері жатады. Тәсіл –
белгілі бір тәртіппен немесе белгілі бір ережелерде сақтау арқылы
орындалатын әдістер жиынтығы.
Материалдық объектілерге әрекет ету процестері ретінде тәсілдерді
былай бөлуге болады:
- өнім (бұйымдар, заттар т.б.) өндіруге бағытталған әдістер, мысалы,
Құрылыс материалын жасау тәсілі, Ацетилен алу әдісі;
- белгілі бір өнім алмай материалдық заттардың жағдайының өзгеруіне
бағытталған әдістер (тасымалдау, реттеу, өңдеу т.б.). Мысалы, Жер
өңдеу тәсілі, Электромагниттік клапанды басқару әдісі;
- нәтижесінде материалдық дүние заттарының жағдайы анықталатын
әдістер (бақылау, өлшеу, диагностика т.б.). Мысалы, Аса таза
кварцтың шыққан жерін іздеу әдісі.
Өнімдер алу әдісіне берілген қорғау құжаттарының күші тікелей осы
әдіспен алынған өнімге де таралады[2].
Патенттер аурудың алдын алу, диагностика және емдеу әдістеріне де
беріледі, мысалы, Тістер кариесін алдын алу әдісі, Артериальді
гипертония диагностикасының әдісі.
Өнертабыс объектісі Әдіс келесі белгілермен сипатталады:
- белгілі бір әрекеттің немесе әрекеттер жиынтығының бо-
луы: ...тұзды ерітеді...;
- осындай әрекеттерді уақыт бойынша орындау тәртібі (кезекпен, бір
уақытта, әр түрлі жолдармен т.б.). ...кышқылмен өндегеннен
кейін пленканы дистилденген сумен шаяды...;
- әрекеттерді жүзеге асырудың режимдері мен шарттары (температура,
кысым, куаттылығы, жыддамдығы т.б.). ...40°С-ға дейін қыздыру
кезінде ерітеді...;
- заттар немесе материалдарды пайдалану (алғашқы шикізат,
реагенттер, катализаторлар, микроорганизмдер тектері және т.б.).
...процессті инертгі газ атмосферасында жүргізеді...;
- құрылғыларды (кұралдарды, жабдықтар т.б.) пайдалану.
...реагенттің электрохимиялык өндеуін ерітілмеген электродтары
бар электролизде жүргізеді....
Зат өнертабыс объектісіретінде. Өнертабыс объектісі ретінде заттарға:
- жеке химиялық қосындылар, сонымен катар, оларға жоғары-
молекулярлық қосындылар және гендік инженерия өнімдері
(рекомбинантты нуклеидтік қышқылдар, векторлар т.б.) - Мысалы,
гидрохлорид-1-(2-этоксиэтил)-4-аце тил-4-ацетиксипипервдина;
- композициялар (құрамдар, қоспалар), мысалы, псориазды емдеу
майы, фурфуролды гвдрирлеу катализаторы;
- ядролык. айналу өнімдері жатады.
Жеке химиялык қосындыларды сипаттау үшін келесі белгілер қолданылады:
1) сапалық және сандық құрам;
2) атомдар арасындағы байланыс және олардың молекулада химиялық
құрылымдық формулалары сипатталған өзара орналасуы.
Бұрыннан белгілі құрылғы, әдісті, затты, текті жаңа мақсатта қалдану.
Күкықтық қорғау таралатын енертабыстың бүл түрі болып бұрыннан белгілі
болған күрылғы, зат, әдіс, тектің жаңа мақсаттарда колданылуы табылады.
Өнертабыстың бұл объектісі өзге өнертабыстардан қызметінің
сипаттамасымен байланысты пайда болуымен ерекшеленеді.
Егер құрылғы, әдіс, зат, тек коғамдық қажеттілікті қанағаттандырудың
жаңа құралы болса және олардың бағытталған синтезі жасалса, онда
өнертабыстың бұл обьектісі белгілі обьектінің жаңа мүмкіндіктерін (белгісіз
қасиетін) анықтау арқылы пайда болады.
Бұл объектінің негізінде белгілі техникалық құралды, бұл өнертабыс
пайда болған кезде қолданылған мақсатка қарағанда, өзге мақсаттарда
колдану. Бұрыннан белгілі болған құрал ол иеленетін қызметке қарағанда,
жаңаша қызметте пайдаланылып, осыған байланысты өзге қажеттілікті
қанағаттандырады.
Мысалы, бояу ретінде қолдану үшін арнайы синтезделген белгілі А
заты белгілі бір жағдайда зиянды бактериялар үшін күшті әсер ететін у
ретінде қолданыла алады. Белгілі заттың жаңа қасиетін анықтау нәтижесінде
зиянды бактерияларды жою үшін жаңа құрал ұсынылады.
Бұл жерде белгілі бір мақсатпен арнайы алынған заттардан басқа, яғни
белгілі бір қолданудан басқа, тәжірибеден алынған табиғи немесе аралық
қосындылар немесе өндіріс қалдықтары бар екендігін атап өту қажет. Бұндай
қасиетті анықтау алдында белгілі болған құрылғы, әдіс, зат, тектің жаңа
мақсаттарда қолданылуын өнертабыс ретінде саралауға болады.
Өнертабыстың бұл обьектісі заттарға (жеке заттар, композициялар,
тектер т.б.) тән, себебі, олар қолданылу шарттарына сәйкес көріне алатын
қасиеттерді иеленеді, сондықтан әр түрлі мақсатгарда қолданыс таба алады.
Аталмыш объект құрылғыларға аса тән емес, себебі олар белгілі бір
кызметгі атқару үшін жасалады және олардың анық көрінетін мақсаты бар.
Сондықтан құрылғыға қандай да бір өзгеріс енгізбей өзге мақсаттарда
қолдану, көбінесе, мүмкін емес.
Биотехнология обьектілері. Соңғы ондаған жыддар ішінде теориялық
мүддеге ғана ие ғылымнан биология тәжірибелік маңыздылығымен сипатталатын
ғылымға айналды. Өнеркәсіпті биологизациалау өрісі байқалуда.
Биотехнология ғылыми-техникалық прогресстің басым бағытына айналып жатыр.
Биотехнологияның кең тәжірибелік мүмкіндіктері гендік инженерия арқылы
адамдарды емдеу әдістерінен қоршаған ортаны қорғау әдістеріне дейінгі әр
түрлі биологиялық обьектілерге байланысты өнертабыстар санынын артуына алып
келді.
Патентгер биология және биотехнологияны коммерциялизациялау ісінде
және биотехнологиялық өнімді сату нарығы үшін күресте аса маңызды құрал
болып жатыр. Биотехнологиялық өнертабыстарды қорғау мәселесі әлі де ұлттық,
халықаралық деңгейде талқыланып жатыр.
Аталған объектілер тірі – тектер, тірі емес – заттар бола алады. Тірі
объектілер:
- микроорганизмдердің жеке тектері;
- өсімдіктер мен жануарлар жасушаларының жеке тектері.
Тірі емес объектілер:
- биотехнологиялық әдіспен алынған қосындылар, антибиотиктер,
ферменттер, вакциналар және т.б.;
- гендік инженерия өнімдері - ДНК мен РНК - кезектілігі,
гендер, плазмидтер, векторлар, белоктар т.б.
Биотехнология саласына, сонымен қатар, микроорганизмдер тектерін,
өсімдіктер мен жануарлар жасушаларының тектері, антиботиктерді, нуклеин
қышқылдарын пайдаланумен әр түрлі әдістер, вакциналар өндіру әдістері т.б.
жатады.
Тек термині белгілі бір қайнар көзден немесе жасанды жолмен алынған
(мутация нәтижесінде) және езіндік физиологиялық - биохимиялық белгілерімен
сипатталатын микроорганизмдердің бір түрлі мәдениетін білдіреді.
Микроорганизм түсінігінің нақты таксономиялық мәні жоқ, яғни қандай
да бір таксонға - түрге, жынысқа, семьяға т.б. жатқызылмайды. Ол
микроскопиялық өлшемдегі әрбір организм микроорганизмге жататындығын
меңзейді. Бірақ, бұл түсінік шартты, себебі дәстүрлі микроскопиялық
объектілер арасында макроскопиялық объектілер болатыны белгілі, ал бір
тектің өлшемі культизациялау және өзге факторларға байланысты өзгере алады.
Патент рәсімі үшін тек объектісіне микроскопиялық өлшемдегі өмірге
қабілетті әр түрлі организмдер - бактериялар, вирустар, қарапайым
микроскопиялық омыртқасыз жануарлар және өзге де жеке тектер,
микроорганизмдердін консорциумдары, сонымен катар, өсімдіктер мен
жануарлардың культивацияланатын соматикалық клеткалары кіреді. Тәжірибелік
(пайдалы) қасиеттері анықталған тек қана құқықтық корғау объектісі бола
алады. Ғылыми көзқарас негізінде белгілі бір қасиеттер жиынтығымен
сипатталған тек қорғау объектісі болмайды.
Өнертабыстық патентке қабілеттілігінің талаптары. Қазақстан
Республикасы Патент Заңының 6-бабына сәйкес өнертабысқа, егер ол жаңа, оның
өнертапкыштық деңгейі және өнеркәсіптік қолдануға жарамды болса, құқықтык
қорғау беріледі. Өнертабыс патент қабілеттігінің бұл талаптары әлемнің
көптеген елдерінің патент зандарында анықталған.
Жаңашылдық. Өнертабыстың жаңалығы оның патент қабілеттігінің негізгі
және міндетті талабы болып саналады. Патент Заңының 6-бабына сәйкес, егер
өнертабыс техника деңгейі туралы мәліметтерден белгілі болмаса, жаңа болып
табылады. Техника деңгейі туралы мәліметтерге өнертабыс басымдық мерзіміне
дейін әлемде жалпы қол жетерлік болған кез келген мәліметгер кіреді.
Жалпыға қол жетерлік мәліметтер ретінде кез келген тұлға таныла алатын
мазмұны заңды түрде хабарланған қайнар көздерде керсетілген мәліметтер
танылады. Қызметтік, жабық, құпия және т.с.с. ақпаратқа назар аударылмайды.
Өнертабыс жаңалығы бітімгершілік сипатты фактіге ие болып табылады, яғни
техника деңгейіне Қазақстан Республикасында ғана емес, шетелдерде де жалпы
қол жетімді болған мәліметтер жатқызылады.
Қазақстан Республикасы Патент Заңының 6-бабының 4-тармағына сәйкес
өтінім берушіге жаңашылдық бойынша жеңілдік беріледі. Бұл автордың, өтініш
берушінің немесе осы ақпаратты тікелей немесе жанама түрде алған кез келген
тұлғаның өнертабысқа жататын ақпаратты жария түрде ашу, сонымен қатар,
Париж конвенциясына қатысушы мемлекеттің аймағында ұйымдастырылған ресми
немесе ресми деп танылған халықаралық көрмеде экспонат ретінде өнертабысты
көрсету өнертабысқа өтінім патент ведомствосына ол ашылған күннен немесе
көрмеге орналасуы күнінен 6 ай кешіктірмей берілген болса, өнертабыс патент
қабілеттігін тануға жол бермейтін жағдай деп танылмайды. Мұндай жеңілдік
өтініш бергенге дейін мәні ашылған өнертабысты қорғауға мүмкіндік береді.
Өнертапқыштық деңгей. Өнертабыстың патентке қабілетгігінің келесі
критерийі болып өнертабыстың сапалық деңгейінің көрсеткіші болып табылатын
өнертапқыштық деңгей саналады, себебі, оның көмегімен ғылыми және
техникалық прогреске қандай да бір зерттеменің үлесі бағалана алады. Жаңа
болып табылатын кез келген шешім техника деңгейіне үлес косады деп
есептелінбейтіндігі анық. Техника саласында қандай да бір білімге қол
жеткізіп, орта маман жасалу жолы анық және шығармашылық негізі белгіл
құралдардың жаңа комбинацияны көрсететін объектіні жасай алады. Сондықтан,
әр түрлі елдердің патент заңдарында өнертабысты қарапайым инженерлік
зерттемелерден немесе объектілерден айыруға (бұл өнертапқыштық деңгей)
мүмкіндік беретін өнертабыстың шығармашылық сипатын анықтайтын критерий
қалыптасқан. Германияның Патенттік заңында бұл критерий өнертапқыштық
қызмет деп аталады.
Қазақстан Республикасы Патент Заңының 6-бабының 1-тармағына сәйкес,
егер маман үшiн ол техника деңгейi туралы мәлiметтерден айқын кездеспейтiн
болса, өнертабыс өнертабыстық деңгейде болады. Техника деңгейi туралы
мәлiметтер өнертабыс басымдық алған күнге дейiн дүние жүзiнде жалпы жұртқа
мәлiм болған кез келген мәлiметтердi қамтиды.
Өнеркәсiпте қолдануға жарамдылығы. Қазақстан Республикасы Патент
Заңының 6-бабына сәйкес, егер өнеркәсiпте, ауыл шаруашылығында, денсаулық
сақтауда және қызметтiң басқа да салаларында пайдалануға болса, өнертабыс
өнеркәсiпте қолдануға жарамды деп табылады.
Париж конвенциясына қатысушы мемлекет аумағында ұйымдастырылған,
ресми немесе ресми деп танылған халықаралық көрмеде өнертабыстың экспонат
ретiнде көрсетiлуiн қоса алғанда, өнертабысқа қатысты ақпаратты арыз
берушiнiң (автордың) немесе одан бұл ақпаратты тікелей немесе жанама түрде
алған кез келген адамның көпшiлiкке жария етуi, өнертабысқа өтiнiм ол
ашылған немесе көрмеге қойылған күннен бастап алты айдан кешiктiрмей
берiлген болса өнертабыстың патентке қабiлеттiлiгiне әсер ететiн мән-жай
деп танылмайды. Бұл орайда осы фактiнi дәлелдеу мiндетi арыз берушiге
жүктеледi.
Пайдалы модель. ҚР Патенттік заңымен өндірістік меншіктің объектілері
ретінде пайдалы модельдің құқықтық қорғалуы көзделген.
Пайдалы модельді құқықтық қорғауы жоқ кейбір мемлекеттердің патенттік
жүйесінде кемшіліктер бар. Өнертабыстық деңгейі бар бір техникалық шешімдер
20 жылдық патенттік монополиямен қорғалса, ал осындай жаңа, шығармашылық
еңбектің нәтижесі болып табылатын, бірақ өнертабыстық деңгейі жоқ болатын
басқа да техникалық шешімдер мүлдем қорғалмайды. Пайдалы модельдерді
қорғауды енгізу осы әділетсіздікті жоюға бағытталған [2.12; 47].
ҚР Патенттік заңының 7-бабына сәйкес пайдалы модельдерге өндiрiс
құрал-жабдықтары мен тұтыну заттары, сондай-ақ олардың құрамдас бөлiктерiн
(құрылғысын) конструкциялық орындау жатады.
ҚР Патенттік заңының 7-бабына сәйкес егер жаңа және өнеркәсiпте
қолдануға болса, пайдалы модельге құқықтық қорғау берiледi.
Пайдалы модельге өнертабысқа қарағанда, өнертабыстық деңгейдің
талаптары қойылмайды. Бірақта, бұл дегеніміз пайдалы модель болып кез
келген маман үшін міндеттерді техникалық шешу табылмайды. Пайдалы модельге
құқықтық қорғау беріледі, егер де мәліметтерден оның белгілерінің жиынтығы
техника деңгейінде белгісіз болса.
Егер елеулi белгiлерiнiң жиынтығы техника деңгейi туралы
мәлiметтерден белгiсiз болса, пайдалы модель жаңа болып табылады.
Техника деңгейi туралы мәлiметтер пайдалы модельге басымдық берiлген
күнге дейiн жұртқа мәлiм болған, арыз берiлiп отырған пайдалы модель
мақсаттас құралдар туралы дүние жүзiнде жарияланған мәлiметтердi, олардың
Қазақстан Республикасында қолданылуы, сондай-ақ олардың неғұрлым
бұрынырақта басымдығы болған жағдайларда Қазақстан Республикасына басқа
адамдардың пайдалы модельдерге және өнертабыстарға (қайтарып алынғаннан
басқа) берген өтiнiмдерi және Қазақстан Республикасында патенттелген
пайдалы модельдер мен осы бағыттағы өнертабыстар туралы мәлiметтердi
қамтиды.
Егер iс жүзiнде пайдалануға жарайтын болса, пайдалы модель
өнеркәсiпте қолдануға жарамды болып табылады.
Өнеркәсiптiк үлгi. Өнеркәсiптiк үлгiге бұйымның сыртқы түрiн
айқындайтын көркемдiк-конструкторлық шешiм жатады. Егер бұйымның елеулi
белгiлерiнiң өнеркәсiптiк үлгiге көрiнiстерiне берiлген және елеулi
белгiлер тiзбесiнде келтірiлген жиынтығы өнеркәсiптiк үлгiге басымдық
берiлген күнге дейiн дүние жүзiнде жалпыға мәлiм мәлiметтерде белгiсiз
болса, өнеркәсiптiк үлгi жаңа деп танылады.
Өнеркәсiптiк үлгiнiң жаңалығын анықтаған кезде Қазақстан
Республикасында өнеркәсiптік үлгiлерге бұрын басқа адамдар өтінiм берген
(қайтарып алынғандарын қоспағанда) және Қазақстан Республикасында
патенттелген өнеркәсiптiк үлгiлердiң неғұрлым ертеректегi басымдығы да
ескерiледi.
Егер елеулi белгiлерi бұйым ерекшелiктерiнiң шығармашылық сипатын
анықтайтын болса, өнеркәсiптiк үлгi бiрегей деп танылады.
Егер тиiстi бұйымды дайындау жолымен оның көп рет ұдайы өндiрiлуi
мүмкiн болса, өнеркәсiптiк үлгi өнеркәсiпте қолдануға жарамды деп танылады.
Мынадай шешiмдер:
1) бұйымдардың тек қана техникалық мiндеттерiне негiзделсе;
2) сәулет объектiлерiнiң (шағын сәулет нысандарын қоспағанда),
өнеркәсiптiк, гидротехникалық және басқа да тұрақты ғимараттардың;
3) баспа өнiмнiң өзi;
4) сұйық, газ түрiндегi, сусыма немесе сол сияқты заттардан тұратын
тұрақсыз нысандағы объектілердiң;
5) қоғамдық мүдделерге, адамгершiлiк пен мораль принциптерiне қайшы
келетiн бұйымдардың шешiмдерi өнеркәсiптiк үлгiлер болып танылмайды.
Париж конвенциясына қатысушы мемлекеттер аумағында ұйымдастырылған,
ресми немесе ресми деп танылған халықаралық көрмеде өнеркәсiптiк үлгiнiң
экспонат ретiнде көрсетiлуiн қоса алғанда, өнеркәсiптiк үлгiге қатысты
ақпаратты арыз берушiнiң (автордың) немесе осы ақпаратты алған кез келген
адамның көпшiлiкке жария етуi өнеркәсiптiк үлгiге өтiнiм ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz
Реферат
Курстық жұмыс
Диплом
Материал
Диссертация
Практика
Презентация
Сабақ жоспары
Мақал-мәтелдер
1‑10 бет
11‑20 бет
21‑30 бет
31‑60 бет
61+ бет
Негізгі
Бет саны
Қосымша
Іздеу
Ештеңе табылмады :(
Соңғы қаралған жұмыстар
Қаралған жұмыстар табылмады
Тапсырыс
Антиплагиат
Қаралған жұмыстар
kz