Жәрдемақылардың әмбебап жүйелері

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 63 бет
Таңдаулыға:

Белгілер мен қысқартулар

БҰҰ - Біріккен Ұлттар ұйымы

КСРО - Кеңестік Социалистік Республикалар Одағы

ММСҚ - Міндетті медициналық сақтандыру қоры

АҚШ - Америка Құрама Штаттары

Бенилюкс елдері - Бельгия, Нидерланды және Люксембург

ТМД - ТәуелсізМемлекеттер Достастығы

ЖІӨ - Жалпы Ішкі Өнім

ЖЗҚ (НПФ) - Жинақтаушы Зейнетақы Қоры

МҚМ (ГКО) - Мемлекеттік Қазынашылық Міндеттемелер

ММСҚ (ФОМС) - Міндетті Медициналық Сақтандыру Қоры

Аннотация

Диплом жұмысының тақырыбы «Халықаралық құқықтағы адамның әлеуметтік құқықтарын қорғау мәселесі ».

Жұмыс кіріспе, екі бөлім, қорытынды, қосымшалар және қолданылған әдебиеттер тізімінен тұрады.

Бірінші тарау халықаралық құқықтағы адамның экономикалық және әлеуметтік құқықтарын қорғау мәселелеріне арналған.

Екінші тарауда ҚР-да адамның экономикалық және әлеуметтік құқықтарын қорғау механизмдері мен заңгерлік негіздері қарастырылған.

Көлемі - 66 бет.

Қолданылған әдебиеттер тізімі - 50.

МАЗМҰНЫ

Кіріспе . . . 7

1 Халықаралық құқықтағы адамның экономикалық

және әлеуметтік құқықтарын қорғау . . . 11

1. 1 Халықаралық теория мен тәжірибедегі адамның экономикалық

және әлеуметтік құқықтары . . . 11

1. 2 Халықаралық факторлардың адам құқықтары жөніндегі негізгі

құжаттары . . . 17

1. 3 Халықты әлеуметтік қорғау жүйесін қаржымен қамтамасыз

етудің шетел тәжірибесі . . . 24

2 Қазақстан Республикасындағы адамның экономикалық және

әлеуметтік құқықтарын қорғау . . . 31

2. 1 Қазақстанда адамның экономикалық және әлеуметтік

құқықтарды қорғаудың заңгерлік негіздері . . . 31

2. 2 ҚР-да адамның экономикалық және әлеуметтік

құқықтарын қорғау механизмдері . . . 45

Қорытынды . . . 58

Қолданылған әдебиеттер тізімі . . . 60

Қосымша 1 . . . 63

Қосымша 2 . . . 66

Кіріспе

Тақырыптың өзектілігі Әлемдік қоғам, қазіргі дүниежүзілік саясаттағы құрылған адам құқықтарының ұйымдары, мемлекеттік қоғамға қарағанда, өз заңдылықтарын әлемдегі жеке адамдар мен ұжымдарға тезірек таратады. Ресми және ресми емес әлемдік мекемелерге Біріккен Ұлттар Ұйымы және мемлекеттік емес ұйымдар арқылы қатынас жасауға болады. Жеке адамдарға жергілікті мекемелер арқылы қатынас жасауға болады. Мемлекеттер ішіндегі космополиттік құқықтар адам құқықтарының халықаралық заңдарымен ұштасады[1] . Риторикалық жағдайда болса да, мемлекеттер өздері құрған қоғамдағы адам құқықтарын қорғауды қолдады, олар адам кұқықтарының халықаралық заңының тілінде сөйлейді. Халықаралық қоғам мүшелерінің революциясының қомақтырақ мәселесі, кейбір принциптер мен қамқорлықтарды пайдалану мақсатында, индивидуалдарды өз қатарына тартуы күмән туғызып отыр.

Қазіргі заманғы дүниежүзілік қоғамда адам құқықтарының алатын орнының маңыздылығы өзара байланыс пен жетілдіру жайлы пікірлесу. Адам құқықтары халықаралық қоғамнан жоғары тұрады деген аргументтің себебі, коғам екінші дуниежүзілік соғысы кезінде және одан бұрынғы батыстағы өзгерістердің салдарынан іштен шіріді. Адамнының экономикалық және әлеуметтік құқықтарын қорғау мәселесі - қазіргі халықаралық қоғамның өзекті мәселесі. Мемлекеттер, өздеріңде осы құқықтар туралы көзқарасты қалыптастырып, халыққа таратуы қажет. Алайда, бұл қиыншылықтар халықаралық қоғамның назарына нұқсан келтіреді. Бұл жаңа мәселе емес: экономикалық және әлеуметтік құқықтарын қорғау мәселесі қоғамда ежелден қабылданған. Қазіргі дамыған заманның көлемі мен мүмкіндігінде жеке адамдар мен ұжымдардың клубтарын мемлекет мекемелері араласып, бірігіп құру деген талаптар соның айқын көрінісі. Талаптар кейбір тұжырымдардың халықаралық деңгейден дүниежүзілік қоғамға ауысуының көрсеткіші. Адам құқықтарын айқындау, тек көрші жатқан мемлекеттер үшін емес, жалпы дүниежүзіндегі барлық мемлекеттер үшін де қажет. Саяси тұрғыдан алып қарайтын болсақ, басқа теориялар аса шынайы емес. Қазіргі халықаралық қоғамда адам құқықтары туралы кең тараған көзқарас ол - Батыс дәстүрінен қалыптасқан тәжірибе.

Әлеуметтік заңдылықтардың қатар өмір сүре алатыны тәжірибе жүзінде пайда болғаны айдан-анық. Оларды өмірдегі әр түрлі жағдайларға жауап ретіңде пайдалана аламыз. Бірақ жағдайлардың да өзінің контексті болады, қазіргі дүниежүзілік саясаттағы контекст негізінен батыс контексі. Алайда, батыстанған модернизация ары қарай дамыса, тіпті батысқа ұқсас жағдайларда, біз оны әмбебап әлеуметтік процесс деп атай аламыз.

Американың ғана адам құқықтарының заңы емес, осы үлкен процестің көрінісі болуы мүмкін. Біртіндеп жиналған заңның стандарттары халықаралық конвенцияда құлшылыққа, геноцидке, нәсілдік кемсітушілікке қарсы көрсеті адамның экономикалық және әлеуметтік құқықтарын қорғау халықаралық қоғамда конценсусқа арналган шаралар бір мемлекеттің немесе мәдениеттің екіншіге көрсеткен гегемондығы емес, қайта оның дамығаны.

Өз Жолдауында Н. Ә. Назарбаев біздің мемлекетімізде адамның экономикалық және әлеуметтік құқықтарын қорғауға аса жауапкершілікпен қараудын қажеттілігін ұсынды, әлемдік қоғамдастыққа өркениетті ел ретінде енуіміздің алғышарты деп атап өтті[2] .

Бұдан былайғы экономикалық, әлеуметтік және саяси модернизация жолында құқықтық мемлекет және азаматтық қоғамның дамуы барысында Н. Ә. Назарбаев адам құқықтарын қорғауды ерекше атап өтті [3] .

Осыған байланысты адамның экономикалық және әлеуметтік құқықтарын қорғау мәселелері мен алғышарттарының көлемінде зерттеу аса маңызды және өзекті болып табылады.

Мәселенің зерттелу жағдайы. Адамның экономикалық және әлеуметтік құқықтарын қорғау мәселелері мен алғышарттарының көлемінде зерттеу аса маңызды және өзекті болып табылады. Халықаралық құқықта адамның экономикалық және әлеуметтік құқықтарын қорғау үздіксіз байланысты болатындығын және ұлттық дамуды қамтамасыз етудің элементтерінің бірі болып табылатынын ескере келе, біз осы бөлім тақырыбын шетелдік, ресейлік және отандық ғылымдардың осы мәселе бойынша зерттеу жұмыстарының көлемінде қарастыруымыз қажет.

Адамның экономикалық және әлеуметтік құқықтарын қорғау мәселелеріне, оның негізгі институттары және олардың іс-әрекеттеріне арналған көптеген еңбектер бар. Бұл аталған құқықтар табиғатына және әр мемлекеттің олардың толық жүзеге асуына қол жеткізу үшін туындайтын белгілі бір мәселелерін зерттеген: Трубек Д [4] ; Моуэр А. Дж [5] ; Андeрссен Б. [6] .

Қазақстан Республикасы алғашқы жылдары дүниежүзілік қауымдастыққа кіргенінен бастап халықаралық тақырыпқа, оның ішінде экономикалық, әлеуметтік және мәдени құқықтар мәселелеріне аса көңіл бөлініп, осы зерттеуге байланысты көптеген еңбектер жарық көре бастады.

Осы еңбектердің арасынан, ең алдымен, Қазақстан президенті Н. Ә. Назарбаевтың баяндамалары, сондай - ақ Қазақстанның қауіпсіздігін қамтамасыз ету мәселелерінің кең спектрін қамтитын нормативтік және концептуалды құжаттар енгізілген жинақ, Қазақстанның адамның экономикалық және әлеуметтік құқықтарын қорғауның жалпы мәселелеріне тоқталған Қазақстан дипломаттары Қ. Қ. Тоқаевтың, Е. Идрысовтың және А. Арыстанбекованың еңбектері көрсетілді.

Сонымен бірге Қазақстанда мәселесі бойынша көлемді зерттеулер мен монографиялардың жоқ екендігіне қарамастан, экономикалық, әлеуметтік және мәдени құқықтар мәселелерімен әл-Фараби атындағы ҚазҰУ-дың ғалымдары бел шеше айналысуда. Еуропалық интеграцияның теориялық негіздері бойынша Ж. У. Ибрашевтың, қауіпсіздік мәселелері бойынша Қ. И. Байзақованың, Ф. Т. Кукееваның, М. Ш. Губайдулинаның, И. А. Черныхтың, көпжақты қатынастар жөнінде К. Н. Мақашеваның, С. Ж. Сапановтың, А. С. Әлипаевтың, Б. З. Бюжееваның, П. С. Боқашеваның, Е. С. Чукубаевтың және миграция мәселесімен айналысатын Ж. К. Идрышеваның еңбектері ерекше орын алуда. Еуропалық құқықтағы экономикалық құқықтық мәселелерін кеңінен қарастырып жүрген С. Ж. Айдарбаевтың, сондай - ақ Орталық Азиядағы адам құқықтарының мәселелерін қарастырған А. Б. Сманова[7], С. Мұсатаев[8], Д. Қыдырбекұлы[9], С. Оразалинов[10] және т. б. еңбектері де зерттеу жұмысын жазу барысында үлкен үлес қосты.

Сонымен қатар зерттеу жұмысын жазу барысында қолданылған «Адам қүқықтары. Негізгі халықаралық құжаттар»; «Адам құқығы саласында халықаралык ынтымақтастық: Құжаттар мен материалдар» жинақтарын ерекше атап өту қажет.

Берілген ғылыми әдебиеттер тобы адамның экономикалық және әлеуметтік құқықтарын қорғау мәселелеріне, оның негізгі институттары және олардың іс-әрекеттеріне туралы толық көрініс беретінін белгілеп өту қажет. Отандық тарихнамада осы мәселеге байланысты нақты, арнайы зерттеулер жоқтың қасы. Сондықтан бұл дипломдық зерттеудің ерекшелігі - адамның экономикалық және әлеуметтік құқықтарын қорғау мәселелерін жан-жақты және жүйелі талдай отырып, оның Қазақстанға берер тәжірибесін анықтау болып табылады.

Дипломдық жұмыстың мақсаты - халықаралық құқықтағы адамның экономикалық және әлеуметтік құқықтарын қорғау тәжірибесін зерттеп, оны Қазақстан Республикасында пайдалану мүмкіндігін бағалау көлемінде талдау.

Диплом жұмысының міндеттері

- халықаралық құқықта адамның экономикалық және әлеуметтік құқықтарын қорғау іс-әрекеттерін анықтау;

- ҚР-ның заңнамасында адамның экономикалық және әлеуметтік құқықтарын қорғау мәселелерін зерттеу;

- адамның экономикалық және әлеуметтік құқықтарын қорғау саласындағы іс-әрекеттерді талдау

Зерттеудің объектісі - халықаралық құқықтың адамның экономикалық және әлеуметтік құқықтарын қорғау саласы.

Зерттеудің пәні - Қазақстанда адамның экономикалық және әлеуметтік құқықтарын қорғау іс-әрекеттерінің халықаралық құқықтың негіздерімен үндестігі.

Зерттеу әдістері халықаралық құқық теориясы мен тәжірибесін талдаудың жүйелік құрылымдық әдістері құрады.

Әдіснамалық тәсілдемелер адамның экономикалық және әлеуметтік құқықтарын қорғау мәселелері контексіндегі мемлекет пен қоғам дамуының ерекшеліктерін сипаттауды зерттеудің кешенділігі, нысаналығы принциптеріне негізделді. Жалпы ғылыми (талдау, синтез, жалпылау және т. б. ) және жеке ғылыми тарихи - салыстыру, статистикалық талдау, құжаттар мен дерек көздерді зерттеу әдістері.

Қорғауға шығарылатын ережелер:

- азаматтықтың деңгейі - мемлекеттің күштілігінде.

- халықты басқару жүйесінің негізгі салмағы мемлекеттің ішіндегі құрылымға топтастырылған.

- зерттелген адам құқықтары ның мәселелері басқа елдердің саяси құрамын ашып керсетпейді, бірақ біраз заңдылықтарын толықтырады. Сонымен, адам құқықтары, халықаралық заң жүйесіне тәртіптері қарама-қарсы келетін елдердің, тайпалардың, рулардың прогресті бөлегі сияқты көрініс береді және адамдар да бір-біріне қатысты өз мүмкіндіктерінде, міндеттерін де біледі. Олар тек тайпа мүшесі емес, бүкіл адам қоғамының бір мүшесі ретінде сезінеді.

- адамның экономикалық және әлеуметтік құқықтарын қорғау ісі қоғамдағы кейбір өзгерістердің барысын қолдау қажеттілігін айқындайды;

- әлеуметтік қорғау жүйесі әркелкі қоғамның барлық мүшелері үшін ең төменгі тұрмыс стандарттарын қамтамасыз етуді ұйғарады.

Зерттеудің теориялық және тәжірибелік маңыздылығы

Ұсынылып отырған жұмыс - Қазақстанда адамның экономикалық және әлеуметтік құқықтарын қорғау іс-әрекеттерінің халықаралық құқықтың негіздерімен үндестігін зерттеу қазақстандық халықаралық құқық ғылымында алғаш рет қозғалуы арқылы көрініс табады. Диплом жұмысының мәліметтерін халық арасында адам құқықтарының маңызын насихаттап түсіндіру үшін; бірқатар ережелерін құқықшығарушылық үрдісінде және оқу үрдісі барысында қолдануға болады. Сондай-ақ бітіру жұмысы осы бағыттағы келесі зерттеулерге негіз бола алады.

Жұмыстың құрылымы мен көлемі диплом жұмысы: кіріспе, екі бөлім, қорытынды, қосымшалар және қолданылған әдебиеттер тізімінен тұрады; көлемі - 66 бет.

1 Халықаралық құқықтағы адамның экономикалық және әлеуметтік құқықтарын қорғау.

1. 1 Халықаралық теория мен тәжірибедегі адамның экономикалық және әлеуметтік құқықтары.

Адам жөнінде қамқорлықтың өсуі, оны әлеуметтік қорғау тек этикалық-моральдық пайымдардың ғана бұйрығы емес, сонымен бірге оның прагматикалық негізі де бар, өйткені XXI ғ. табалдырығында "адам капиталының" ролі экономикалық өсудің басты қозғаушы күші ретінде шырқау биікке көтерілді[11] . 192 елдің ұлттық байлықтарының талдауына сүйене отырып, Дүниежүзілік банктің сарапшылары 90-шы жылдардың орта шенінде өндірістік қорлардың үлесіне ұлттық байлықтың 16 %-ы, табиғи қорларға - 20 %-ы, "адам капиталына" 64 %-ы тигенін есептеп шығарды.

Әлеуметтік қорғау жүйесі әркелкі қоғамның барлық мүшелері үшін ең төменгі тұрмыс стандарттарын қамтамасыз етуді ұйғарады. Осындай тәсілдің теориялық негізін алғаш рет Джон Роулз[12] қалады. Оның философиясының мәні былай тұжырымдалады, әр азамат өзінің болашағын нық сеніммен болжай алмағандықтан, кедейшіліктен немесе табыс көзінен айырылудан сақтандыру әбден тиімді болуы мүмкін. Қоғам ауқымындағы мұндай сақтандыру оның ең аз қамсыздандырылған мүшелері жөнінде қамқорлық нысандарын қабылдауы ықтимал: өздерінің ағымдағы табыстарының бір бөлігін осы мақсаттарға беру арқылы, әрбір азамат, болашақтағы қолайсыз жағдайлардан өзін сақтандырғандай болады.

Роулз критерийіне сәйкес қоғамның жалпы әл-ауқаты оның ең кедей тұрмысты жіктерінің әл-ауқат деңгейімен анықталады. Алайда, үдемелі теңдікке бағытталған саясат, өте қымбат қоғам игілігі ретінде (немесе тиімділіктен айырылу ретінде) қаралуы мүмкін, ондай игілікті тек дәулетті қоғам ғана пайдалана алады. Бұл арада орынды жеткіліктілік қағидасын сақтау ерекше маңызды.

Көптеген дамыған елдерде "әлеуметтік қорғау" термині эмпирикалық деңгейде үкімет ұйымдастыратын әлеуметтік бағдарламаларға және мұқтаж адамдарға ақшалай және заттай нысанда бөлінетін қаражаттарға қатысты қолданылады.

Кеңестен кейінгі елдердің қоғамтану әдебиетінде"әлеуметтік қорғау" тер-мині біршама бертінде пайда болды - 90-шы жылдарда тұрмыс деңгейінің күрт төмендеуі мен халықтың қайыршылық халге түсуі салдарынан ол қоғамға қажетті және әлеуметтік маңызды үдерістің символына айналды[13] . Осы терминді саясаткерлер, құқықтанушылар, әлеуметтанушылар және экономистер көбіне сөздің жай мағынасында пайдаланады. Қарапайым көрінетініне қарамастан, "әлеуметтік қорғау" ұғымы өте көп мәнді және қарама-қайшы.

Сөздің кең ауқымдағы құқықтық мағынасында әңгіме әлеуметтік қатынастар жүйесі туралы қозғалады және әлеуметтік қорғаудың мазмұны іс жүзінде тұлға құқықтары кепілдіктерінің тарамдалған жүйесімен тура келеді. Адамзат өркениетінде әлеуметтік қорғау механизмі тектік құрам мен отбасылық байланыстардан қазіргі заманғы дсмократияның заңдастырылған үлгілеріне дейін ұдайы дамып отырды, мүнда азаматтардың әлеуметтік қорғалуы экономикалық және құқықтық институттардың күрделі кешенімен қамтамасыз етіледі.

Сонымен, санаттарды (категорияларды) құқықтық тұрғыдан қарағанда халықтың әлеуметтік қорғалуының жалпы межелері азаматтарға конституциялар мен өзге де заңнамалық актілерде көзделген әлеуметтік кепілдіктерді береді. Бұл - мәселенің құқықтық аспекті.

Сонымен бірге мемлекеттің барлық азаматтарға тегіс қамтитын әлеуметтік кепілдіктер (тегін тұрғын үй, денсаулық сақтау, білім, өскелең ұрпақты тәрбиелеу жөніндегі бүкіл жүйенің қамқорлығы, еңбекке берілетін құқық, кепілденген зейнетақылық қамсыздандыру және т. б. ) беруге ұмтылуы қоғам мен жеке адам арасындағы қалыпты объективтік-субъективтік байланыстардың бұзылуына ұшыратады.

Жеке адам өздігінен өз қамын ойлауға және өзінің жеке тіршілік әрекеті мен өз балаларының тіршілік әрекеті үшін жағдайлар жасауға ұмтылуды доғарады. Әлеуметтік асырауда болудың феномені туындайды, ол адамның ез күшіне емес, ал қоғамның қолдау көрсетуіне ойсыз бағдар жасауын білдіреді. Ол еркін және саналы субъект ретінде әрекет жүргізуді тоқтатады, яғни даралықтан айырылады да, енжар объектіге айналады. Бұл - шамадан тыс кепілдік берудің негізгі келеңсіз әлеуметтік салдары.

Бүдан қоғам да ұтпайды. Социалистік мемлекет өзі жариялаған әлеуметтік қорғау құқықтарын қамтамасыз етуге дәрменсіз болды, ол туралы дамыған дамыған елдер - Америка Құрама Штаттары, Жапония, Германия, Ұлыбритания мен КСРО елдеріндегі халықтың тұрмыс деңгейлерінің бірнеше есеге алшақтанатын көрсеткіштері дәлел болады[14] . Осы жағдай бұрынғы социалистік мемлекеттердің көпшілігінде, соның ішінде Қазақстанда да сақталып отыр, - заңнамалық әлеуметтік кепілдіктерді іске асыру мүмкін емес, өйткені ол үшін қажетті қаржылай қаражаттар жоқ.

Бюджеттің әлеуметтік мүмкіндіктері шектеусіз емес және олар салықтық алымдар алу шарасымен белгіленеді, салықтардың шамадан тыс мөлшері өндіріске қысым көрсетеді. Қазіргі кезде мәселені әлеуметтік шығындарды ұлғайту туралы емес, ал алынатын әлеуметтік нәтижені барынша көбейту мақсаттарында жиналатын салықтарды анағұрлым ұтымды пайдалану және қолайлы әлеуметтік стандарттарға кол жеткізу жайында қойған орынды. Сонымен, әлеуметтік қорғау мәселесі экономикалық дауыс, экономикалық аспект бола алады.

"Әлеуметтік қорғау" ұғымының материалдық (экономикалық) шаралар қабылдаумен шектелмейтінін атап көрсету керек, ол өзге де "адам аспекттерін" қамтиды. Мәселен, ата-аналар балалардың тәрбиесіне жауапкершілік алғысы келмейтін немесе ала алмайтын отбасыларда бала әлеуметке жат қылықтың сорақы түрлерімен күн сайын кездеседі, олар: маскүнемдік, жезөкшелік, арамтамақтық, ұрлық, ондай балалар шын мәнінде қараусыз болып табылады. Мұндай балалар ең алдымен осы жағдайда әлеуметтік қорғаудың түрі болып табылатын қалыпты тәрбиеге мұқтаж болады.

Еуропа (Бенилюкс) және Оңтүстік-Шығыс Азия (Солтүстік Корея) елдерінде әйелдердің әлеуметтік қорғалуы туралы мәселе қозғалғанда, бірінші кезекте оларды ауыр және зиянды еңбек жағдайларынан, еңбек төлеміндегі кемсітуден, жыныстық сүраншақтықтан, жәбірлеуден, ұрып-соғудан және адамның қадір-қасиетін қорлайтын өзге де әрекеттерден қорғау ұйғарылады. Халықтың өзге санаттары - жұмыссыздар, зейнеткерлер, мүгедектер, науқастар да сондай араласуға, рақымдылыққа және әлеуметтік қолдау көрсетудің өзге де экономикалық емес шараларына мұқтаж[15] .

Алайда, көпшілік жағдайларда өздігінен алынған құқықтық және әлеуметтік аспекттер сөздің тар мағынасында халықты әлеуметтік қорғаудың мазмұнын әсте тәмамдамайды. Ондағы басты, негізгісі - экономикалық құрамдас бөлік. Сонымен, кең мағынада халықты әлеуметтік қорғау ұғымы халықтың, оның жеке топтарының, жіктері мен таптарының тіршілік әрекетін жақсарту, адам дамуының деңгейін арттыру жөніндегі құқықтық, саяси, әлеуметтік, ұйымдық және экономикалық шаралар жүйесін көрсетеді.

Әлеуметтік қорғауда "таза күйде" "саяси", "құқықтық", "әлеуметтік" немесе "экономикалық" шараны бөліп қарау эрдайым мүмкін бола бермейді, өйткені бір шараның өзінде (мәселен, ғалымдарға, медицина қызметкерлеріне, мұғалімдерге жалақыны заң жүзінде көбейту) үлкен саяси, әлеуметтік және экономикалық мән болуы мүмкін. Теория мен практикада әлеуметтік қорғау көбіне тар мағынада ең алдымен ерекше күрделі жағдайлардағы және сырттан қолдау көрсетусіз өздерінің тіршілік әрекетін жақсартуға дәрменсіз (қарттар, жетімдер, жұмыссыздар мен өзгелері) халықтың шектеулі (маргиналды) аталатын жіктеріне жарамды (қанағат етерлік) күнкөрісті қамтамасыз етуге ұмтылатын мемлекеттің әлеуметтік саясаты ретінде қаралады.

Біздің ұғымымызда (түсінігімізде) халықтың маргиналды (шектеулі) (әлеуметтік осал) жіктерін әлеуметтік қорғау механизмі небәрі соның бір бөлігі болып табылады да, тұтас нәрсені, яғни әлеуметтік қорғаудың бүкіл жүйесін қамтымайды. Оны (маргиналды топтарды әлеуметтік қорғау механизмі) әлеуметтік қайыр көрсету немесе әлеуметтік көмек ретінде (соңғы термин айтуға анағұрлым қолайлы, бірақ дәл емес) сипаттауға болады.

Одан басқа, әлеуметтік көмек табыстар мен жалақыны қорғауды, бөлу қатынастарын жетілдіруді және өзгелерді қамтиды. Бизнесмендердің де әлеуметтік қорғауы болуы мүмкін, бірақ олар халықтың маргиналды жіктеріне жатпайды.

Халықты әлеуметтік қорғау жүйесінде мына деңгейлерді бөлу қабылданған:

• мемлекеттің және муниципалды басқару органдарының тарапынан;

• жұмыс берушілердің, фирмалар экімшіліктерінің, кәсіпорындардың тарапынан;

• кәсіподақтар, әр түрлі үкіметтік емес ұйымдар мен еңбек ұжымдарының тарапынан;

• отбасылық қорғау және өзін-өзі қорғау.

Объект бойынша әлеуметтік қорғаудың мынадай нысандарын бөлуге болады:

• балалар;

• аз қамсыздандырылған (табысы аз) отбасылар мен азаматтар;

• әйелдер мен көп балалы аналар;

• жұмыссыздар;

• зейнеткерлік жастағы адамдар;

• науқастар мен мүгедектер;

• денсаулық сақтау және білім сияқты әлеуметтік салаларға қолдау көрсету.

Аталған деңгейлер мен нысандар өзара байланысты және өзара сабақтас. Дүниеге келген сәбилер алғашқы кезде біржола отбасының әлеуметтік корғауында болады (егер бала тууға байланысты бір жолғы жәрдемақьшы есептемесе) . Қазіргі кезде көптеген отбасылар өз балаларынатіршілік әрекетінің толыққанды жағдайларын, әсіресе балалардың саны көп болғанда, қамтамасыз ете алмайды. Осыдан балалар мен көп балалы аналарды мемлекет пен муниципалды басқару органдарының тарапынан әлеуметтік қорғау қажеттілігі туындайды.

Жетім балаларды әлеуметтік қорғаудың мысалы (үлгісі) С. Назарбаева басшылық ететін "Бөбек" балалар қорының кызметі болып табылады. Атап айтқанда, оның қатысуымен халықаралъщ "SOS - Киндердорф Интернационалъ " қоры арқылы Алматыда бірінші балалар деревнясы (ауылы) (1999 жылы ашылды), балалар бақшасы салынды. Оларға "Бөбек" балалар қоры достарының қаражаттары арқылы демеушілік көрсетіледі[16] . Жетім балаларға арналған Алматыдагыга ұқсас қалашық Астанада да салынады.

Дамыған батыс елдерінің (АҚШ, Франция және Австрия) тәжірибесі, әлеуметтік сақтандыру, әлеуметтік қорғау мен қамқоршылық өзара іс-қимыл жасаған кезде әлеуметтік қорғау жүйесінің өз міндеттерін нәтижелі орындауға жалпы қабілетті екендігін көрсетеді. Әлеуметтік сақтандыру қағидаты жарналардың және жарналар мен көрсетілетін қызметтердің арасындағы өзара тығыз байланыстың есебінен көрсетілетін әлеуметтік көмекті алдын ала қаржыландыруға бағдарланады.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.