Алматы ауасының ластануын зерттеу

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 19 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ

Кіріспе 2
1-тарау. Алматы қалалық экожүйесінің экологиялық жағдайы 3
1.1 Алматы қаласының физика-географиялық сипаттамасы 3
1.2 Бақылау бекеттерінің сипаттамасы 7
2-тарау. Алматы ауасының ластануын зерттеу 11
2.2 Алматы атмосферасының ластау көздері 11
2.2 Атмосфералық ауаның ластану деңгейінің сипаттамасы 17
Қорытынды 21
Қолданылған әдебиеттер тізімі 24

Кіріспе

Алматы қаласы еліміздегі ең ірі мегаполис болып табылады. Тау
баурайында орналасқан, жел соқпайтын, климаты ыстық, қалада фотохимиялық
реакциялар тез жүріп, ауадағы неше түрлі лас компоненттер оңтүстік астана
тұрғындарының денсаулығына айтарлықтай зиянын тигізіп отырғаны жасырын
емес. Қала әкімшілігі ауа атмосферасын тазарту үшін Таза ауа - жанға дауа
бағдарламасын жасап, оны бір қатар халықаралық форумдарда қорғап, европалық
комиссия осының негізінде Қала ауа бассейінің ластануы атты екі жарлық
бағдарлама бойынша қайтарымсыз бір миллион евро грант бөлген болатын.
Бағдарлама ТАСИС бағдарламасы шеңберінде жүзеге асырылады. Осының
нәтижесінде өткен жылдан бастап қалада елімізде ең қатаң экологиялық ереже
қолданылып, қалаға этил бензинін әкелуге тиым салынды.
Оңтүстік астанамыз Алматыда тұрмыстық қатты қалдықтарды жою үлкен
проблемаға айналуда. Қаладағы жалғыз қоқыс полигонына (Алматы облысы,
Қарасай ауданы) жылына 1млн.м3-тан астам қалдық тасталады. Сонымен қатар,
территорияларда стихиялы қоқыстардың құрылғаны байқалады. Одан басқа,
Алматыда зиянды қалдықтарды көметін арнайы полигон жоқ. Көгалдар кесіп
тастау, отау қаупіне әрқашанда төнуде. Бүгінгі күні қалады ағаштар мен
көшеттер отырғызылуда, стихиялы қоқыстар жойылуда. Тұрмыстық қатты
қалдықтардың проблемасын шешу үшін қалалық қоқыс өңдеу станциясының
реконструкциясы аяқталады, аудандық қоқыс жинақтау станциялары ашылады.
Тұрмыстық қатты қалдықтар проектісін басқаруды іске асыру үшін
инвестициялар тартылуда. Ерекше қорғауға алынған табиғи аймақтардың жүйесі
құрылуда (сонымен қатар Медеу және Баум тоғайы парктері).

1-тарау. Алматы қалалық экожүйесінің экологиялық жағдайы

1.1 Алматы қаласының физика-географиялық сипаттамасы

Қазақстан Республикасының оңтүстік астанасы - Алматы қаласы өзінің
физика-географиялық және табиғи-климаттық сипаттамасы уникалды болып,
экологиялық ерекшелігін территориясында түрлендіріп келеді.
Алматы Тянь-Шань тау жүйесінің солтүстік тау етегінде, Үлкен Алматы
және Кіші Алматы өзендерінің аралығында орналасқан. Алматы жер шарындағы
осындай ғажап биіктік орын алған біраз қалаларының біріне жатады. Теңіз
деңгейінен Алматы қаласының ең солтүстік нүктесі 670 метр биіктікте белгі
алып, ал ең аласа нүктесі 970 метрде орналасқан. Оның табиғи-климаттық
жағдайының әртүрлілігі осындай ғажап қаланың тігінен орналасуына
байланысты. Қатал солтүстік және ыссы оңтүстік табиғи зоналары Алматы
қаласында қосылған сияқты. Сібір аққайыңы мен Тань-Шань шыршасы, жүзім
сабағы мен шабдал көршілесіп тұр.
Барлық табиғи белдеулер-солтүстік шекарадан асатын шөлейт даладан
оңтүстіктен асатын мұздыққа дейін қалалық картада белгіленген.
Қаланың климаты континенталды болып келеді және тау-алқап
циркуляциясының ықпалымен сипатталады. Желдің барлық бағытында қала
аэродинамикалық көлеңке атауында болып шығады, жыл бойы 95%-дан астам
толық штилді күндер бақыланады, штилдің жазда қайталануы 45%, ал қыста 70%.
Қыс мезгілінде қала үстінде температурасы қуатты және ұзаққа созылған
инверсиялары пайда болады. Тұманның пайда болуы атмосфералық ауа қабатының
вертикалды араласуын болғызбайды. Қоспаның тарқауына аласа қайнар көздердің
лақтыруынан климаттық ерекшеліктер қолайсыз жағдайлар жасайды, зиянды
заттектер атмосфералық жер қыртысының қабатында жиналады.
Күрделі ландшафттық-географиялық шарттар қала келбетінің жаңа жоспарын
анықтайды. Қаланың белгілі бөлігін тұрғын массивы алып жатыр. Қаланың орта
бөлігінде барлық мәдени тұрмысқа тағайындалған мекемелердің 70%-ы
орналасқан. Райымбек көшесінен солтүстігіне қарай өнеркәсіп және кіші
этажды құрылыстар басым келеді. Қала жоғары сейсмикалық және қауіпті сел
зонасында орналасқан.
Алматы қаласының қоршаған ортаның экологиялық жағдайы ауаның ластану
деңгейі бойынша табиғатты қорғау шараларының дамуына қарамастан
республикамыздың қолайсыз қалаларының біріне жатады. Алматы қаласы дүние
жүзіндегі ең лас 10 қалалардың ішіне кіреді. Алматы қаласының атмосфераға
шығаратын зиянды заттектерінің мөлшері және олардың топырақ құрамындағы
мөлшері Өскемен қаласынан кейін екінші орында. Егер бұрын жүздеген
өндірістік өнеркәсіптер түтіндесе, қазір олардың орнын жүз мыңдаған
автокөліктер алады. Автокөліктердің 60%-ы тиімсіз пайдаланады (бір
жүргізушіні ғана тасиды), қалалық АЗС-тар жанармай маркасын көтеру үшін
экологиялық зиян қорғасын қоспаларын пайдаланады. Жүйелі түрде көмір
тотықтары мен формальдегидтердің рұқсат етілген концентрациялары
жоғарылайды. Көп мөлшерде азот диоксиді, фенол, шаң, күкірт қоспалары және
басқа улы заттектер кездеседі. Орта есеппен жылына қала атмосферасына газ
және шаң түрінде 180 мың тонна зиянды заттектер шығарылады.
Атмосферада жылына бір тұрғын адамға 35 кг зиянды заттектер келеді.
Ауада зиянды заттектердің концентрациясы шекті рұқсат етілген нормалардан
әлдеқайда асады. Ауада қорғасын, кадмий, хром, азот диоксиді, фенол, күшән
және формальдегид көп кездеседі. Осы жылдың басында ауадағы шаң рұқсат
етілген нормадан 1,4-1,8 есе, фенол - 1,4-1,8 есе, формальдегид - 1,8 есе,
көмір оксиді - 1,1 есе асып кетті.

Кесте 1 – Тұрғылықты жердің ауасында зиянды заттардың шекті рауалы
концентрациясының мөлшері
Ластаушы Шекті рауалы концентрациялар, мгм3
қоспалардың
аталуы
Максималды бір жолдық Орта тәуліктік (ШРКо.т.)
(ШРКм.б.)
2 3
1
Шаң 0,5 0,15
Күкірт диоксиді 0,5 0,05
Көмір оксиді 5 3
Азот диоксиді 0,085 0,04
Азот оксиді 0,4 0,06
Формальдегид 0,035 0,003
Фенол 0,01 0,003
Бенз(а)пирен 0,1 мкгм3
Кадмий 0,3 мкгм3
Мыс 2,0 мкгм3
Никель 1,0 мкгм3
Қорғасын 0,3 мкгм3
Мырыш 50,0 мкгм3

Күзде және көктемде күкіртті газ концентрациялары, қыста - көмір
тотықтарының жоғарылуы Алматы қаласына тән құбылыс. Өндірістік
өнеркәсіптерінің шығарындылары мен автокөліктер шығаратын газ құрамында
азот тотықтарының концентрациялары болады. Былтыр газ және шаң түрінде 170
мың тонна зиянды заттектер қала атмосферасына шығарылды. Олардың үлкен
бөлігі жылжымалы көздерінің үлесіне тиеді. Қоспалар ылғалданған жағдайда
одан да уытты заттектер пайда болады. Тез арада күкіртті газдың күкіртті
ангидридке дейін, ал одан ары қарай күкірт қышқылының пайда болуына дейін
тотығу реакциясы жүреді. Қала ауасының ластануы көп мөлшерде тұмшаның пайда
болуы - өнеркәсіптер, автокөліктер мен ауа райының өзгеруінен жүздеген
тонна зиянды заттектерді алып келеді (қорғасын, көмір тотықтары) .
Қаланың экологиялық жағдайын құрайтын элементтер комплексінде
қорғасын, күміс, сынап, күшән, берилий, ванадий, кадмий, мыс, мырыш,
молибден және қалайы көп мөлшерде кездеседі.
Қала территориясында экологиялық қиыншылықтарды бақылау үшін мына
комплексті көрсеткіштер (топырақ пен қардың ластануы, шаңды шығарындылар,
өнеркәсіп шығарындыларының құрамы) арқылы қаланың бес ауданның әртүрлі
металдармен ластану интенсивтілігі белсенді: оңтүстік бөлігінде минималды
көрсеткіштен орташаға дейін, орталық және солтүстік бөліктерінде жоғары
және өндіріс зонасында максималды болатынына көз жетті. Қаланың оңтүстік
бөлігінде бұл үлкен трассалардың қиылысуы мен өндірістік зоналарда
орналасқан өнеркәсіптердің шығарындыларымен байланысты. Қаланың солтүстік
бөлігіндегі аудандар Белинский көшесі мен Сейфуллин даңғылының арасында
және Сүйінбай көшесінің бойыда орналасқан. Қаланың таза аудандары оңтүстік
бөлігінде – Ботаникалық бақ, Академиялық қала, ҚазҰУ территориялары болып
саналады.
Алматы қаласының атмосфералық ауасының экологиялық жағдайы 2005 жылдың
1-ші жартысы бойынша жоғары атмосфераның ластану индексімен (АЛИ)
сипатталады. Шаң – 1,3 ШРК, формальдегид – 7,5 ШРК, азот диоксиді – 1,5
ШРК, фенол – 2,0 ШРК, көмір оксиді – 1,0 ШРК. Қалған ингридиенттер бойынша
АЛИ 0,3-0,4 шамасында.
Көп мөлшерде шаңдалған аудандар ТЭЦ-1 – 2,0 ШРК, плодоконсервный
зауытының маңы – 1,3 ШРК, автомагистраль маңы (Райымбек даңғылы, Сейфуллин,
Тимирязев көшелері) – 1,4. Плодоконсервный зауытының маңында азот
диоксидінің мөлшері – 2,5 ШРК, автомагистраль маңында (Райымбек, Сейфуллин,
Рысқұлов даңғылдары) - 2,6 ШРК, Айнабұлақ 3 ықшам ауданында және ТЭЦ-1 –
1,5 ШРК. Формальдегид бойынша көп ластанған аудандарға ТЭЦ-1 маңындағы
автомагистральдар (6,7 ШРК), Райымбек даңғылы мен плодоконсервный зауытының
маңы (3,3 ШРК). Фенол мөлшері 1,3 ШРК Айнабұлақ 3 ықшам ауданында, ТЭЦ-1
маңындағы автомагистральде – 2,3 ШРК. Райымбек, Сейфуллин, Тимирязев
көшелерінің бойында қоспалардың мөлшері – 1,8 ШРК, ҚазҰТУ маңында – 1,0
ШРК. Ауада күкірт диоксиді мен азот оксидінің мөлшері нормадан сәл ғана
асқан.
Алматыда SO42 -ның ( ТЭЦ, пештердің шығарындысы ) Алматы 1, аэропорт,
Кіші Алматы маңайында (Медеу жақта), АХБК айналасында, ВАЗ жақта, ал HCO3
–тің концентрациялары АХБК, Асфальтобетон ұйымының маңында белгіленді.
Атмосфераның жерге жақын қабатында 7-12 мк Рч дейін өсіп, табиғи фоннан
оның деңгейі жоғары болуда.
Атмосфералық ауаның ортажылдық ластану динамикасының деңгейі 1990-2000
жылдары ШРК бойынша 3-ші кестеде көрсетілген, ал атмосфераның ортажылдық
ластану динамикасының деңгейі 1995-2001 жылдары ШРШ бойынша 1- суретте
көрсетілген.

Сурет 1 1993- 2002 жылдары атмосфераның ортажылдық ластану
динамикасының деңгейі

1.2 Бақылау бекеттерінің сипаттамасы

Атмосфералық ауаның ластану деңгейін бақылау қоршаған ортаның
температурасына тәуелді болмай жылдың кез-келген мезгілінде өткізіледі. Үш
бақылау бағдарламасы орнатылады: толық, толық емес, қысқартылған. Толық
бағдарлама бойынша бақылау қажетті ақпараттар алу мен ортатәуліктік
концентрацияларды сағат 1, 7, 13, 19 жергілікті уақыт бойынша өлшеу. Толық
бағдарлама бойынша бақылау атмосфералық ауада шаң, күкіртті газ, көмір
тотықтары, азот тотықтары және әртүрлі қоспаларды өлшеу үшін қолданады.
Толық емес бақылау бағдарламасы бойынша зерттеулер сағат 7, 13, 19
өткізіледі.
Қысқартылған бақылау бағдарламасы бойынша сағат 7 мен 13 зерттеулер
өткізіледі. Қысқартылған бақылаулар температура -45 0С – ден төмен
аймақтарда өткізіледі.
Қолайсыз метеожағдайлар кезінде сынама алу тәулік бойы әр үш сағат
сайын алыну керек.
Өндірістік өнеркәсіптер орналасқан жерлерде бақылауларды өткізу үшін
кең бағдарлама бойынша әрдайым болатын және арнаулы әдістер қолданады. Ауа
сынамасы желдің бағыты бойынша шығарынды көзден 0,2-0,5, 1, 2, 3, 4, 6, 8,
10, 15 және 20 км аралықта алынады.
Факел астында сынама алу жер бетінен 1,5 м биіктікте 20-30 минут
аралығында, сынама алу ортасындағы интервал 10 минут болу керек
Алматы қаласының ауасын 10-20 тұрақты бекеттер бақылау керек. Ал оның
орнына ауаның ластану деңгейін 3 стационарлы бекеттер (№1, №5, № 9, №12, №
16) бақылайды. Казгидрометтің қаржы мөлшерінің жетпеуінен қалада көп жылғы
бақылау орындары жұмыстарын тоқтатты. Бүгінгі күні қала әкімшілік апараты
қалалық аймақты қорғау ұйымымен бірігіп, қаржы табу жоспарын іске асыруда.
Бақылау мәліметтерін талдау нәтижесінде Алматы қаласының ауа
бассейнінде формальдегид, шаң, көмір оксиді, азот диоксиді және фенол
концентрациялары бар екені анықталды.
Атмосфералық ауада зиянды заттардың шоғырлануына әкелген таралуға
қолайсыз метеожағдайлар – жылы, құрғақ және желсіз ауа- райы, тұман. Бөлек
қоспалармен ластанатын атмосфералық ауа бассейіні деңгейінің сипаттамасы
төменде берілген.
Қалқымалы заттар (шаң). 5 бақылау бекеттерінде шаңның мөлшері ШРК-дан
асады. Ең жоғарғы мәндер №5 бекетте (плодоконсервный зауытының маңы) -1,3-
5,7 ШРК және №12 бекетте (автомагистраль, ТЭЦ-1) -1,2-3,2 ШРК-ға тең. Басқа
бекеттерде ШРК 1,1-ден 2,6-ға дейін өзгерді.
Күкірт диоксиді. Күкірт диоксидінің орта тәуліктік концентрациясы
санитарлық нормадан асқан жоқ.
Азот диоксиді. Ең жоғары орташа тәуліктік мәндер №9 және №2
бекеттерінде белгіленген. Бұл жерде азот диоксидінің концентрациясы 1,0-1,7
ШРК шамасында болды. Басқа бекеттерде нормадан тыс концентрация белгіленген
жоқ.
Формальдегид. Атмосферада формальдегидтің құрамы 1,7 ШРК-дан 12,3 ШРК-
ға дейін өсті. №9 және №12 бекеттерде формальдегидтің жоғары
концентрациялары белгіленді. Олар 12,3 ШРК және 8,0 ШРК –ға тең болды.
Фенол. Атмосфераның фенолмен ластануында үлкен өзгерістер белгіленген
жоқ 1,7-2,0 ШРК.
Бұрыңғы жылдары ірі өндіріс орындарының атмосфераның ауасын ластаудағы
үлесі жоғары болса, бүгінгі күні олар тоқтап тұрғанымен шағын мекемелердің
көбеюі салдарынан ауа құрамының ластануы көбеймесе азайған жоқ : пеш жағу,
салярка жағу, нан пісіретін мекемелер, СТО, АЗС, диірмендер т.б.
Сурет 2 - 2005 жылдың бірінші жартыжылдықта Алматы қаласының
метеоорталығының бақылаулар мәліметі бойынша радиациялық гамма – фон

бақылау уақыты Гамма –фонның мәні, мкЗВсағ
орташа мәні максималды мәні минималды мәні
қаңтар 0,13 0,16 0,09
ақпан 0,13 0,18 0,09
наурыз 0,14 0,17 0,11
сәуір 0,14 0,17 0,10
мамыр 0,15 0,18 0,11
маусым 0,15 0,19 0,12
1- жартыжылдық 0,14 0,18 0,10

Сурет 2- Алматы қаласының бақылау бекеттерінің орналасуы

Кесте 3 – Алматы қаласының 2005 жылдың 1 тоқсаны бойынша ауа бассейінінің
ластануы
бекеҚоспалар аталуы Орташа Максималды ШРК-дан ИЗА
т концентрация концентрация астын
нөмі қоспалар
рі концентрац
иясы
%
мөлшерінде
мгм3 ШРК-ң мгм3 ШРК-ң
жоғар-лау жоғарыла
ы уы
Шаң 0,89 0,97
1,6 1,16 1,27
Күкірт диоксиді 0,20 0,27 0,38
0,29 0,49
Көмір оксиді 0,82 0,78 ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.