Тұрақты көздерден атмосфераға жылына шығатын зиянды заттардың мөлшері

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 13 бет
Таңдаулыға:

АБАЙ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ ПЕДАГОГИКАЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ

ӨСІМДІКТЕР ФИЗИОЛОГИЯСЫ БИОХИМИЯСЫ
ЭКОЛОГИЯ КАФЕДРАСЫ

ТАҚЫРЫБЫ:
АВТОКӨЛІКТЕРДІҢ ҚОРШАҒАН ОРТАҒА ЗИЯНДЫ ӘСЕРІ

ТЕКСЕРГЕН: ҚОЙБАҒАРОВА Б.Х.
ОРЫНДАҒАН: ҰЛАРАЖЫ Д.
1 курс, қазақ филологиясы
араб-ағылшын бөлімінің студенті

БАҒАСЫ:__________

АЛМАТЫ-2007

ЖОСПАР:

1. АУА – ТІРШІЛІК ТІРЕГІ

2. АУА ҚАБАТЫНЫҢ ЛАСТАНУЫ

3. АУАНЫ ЛАСТАУШЫ НЕГІЗГІ КӨЗДЕР

4. АЛМАТЫНЫ АВТОКӨЛІКТЕРДІҢ УЛЫ ГАЗЫ КҮН САНАП ТҰНШЫҚТЫРЫП БАРАДЫ.

5. ҚОРЫТЫНДЫ

6. ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР

АВТОКӨЛІКТЕРДІҢ ҚОРШАҒАН ОРТАҒА ЗИЯНДЫ ӘСЕРІ

Атмосфераның адам үшін атқаратын кызметі өте жоғары. Атмосфера - бүкіл
әлемді таза ауамен камтамасыз ете отырып, тіршілікке қажетті газ
элементтерімен (оттегі, азот, көміркышқыл газы, аргон т.б.) байытады және
Жерді метеорит әсерлерінен, күн және ғарыштан келетін түрлі зиянды
сәулелерден қорғайды, зат және энергия алмасуларын, ауа райының қызметін
реттеп, жалпы жер шарындағы тұрақтылықты үйлестіріп отырады. Алайда адам
баласы үшін орасан зор пайдалы ауа бассейні соңғы жылдары күрделі
өзгерістерге ұшырап отыр. Ең бастысы ауаның ластануы. Атмосфера ауасының
сапалық күйінің көрсеткіштері оның ластану дәрежесі болып саналады. Егер
атмосфера ауасында ластағыш заттардың шекті мөлшерлі концентрациясы қалыпты
құрамнан асып кетсе, онда ауаны ластанған деп санайды.
Ауаны ластайтын негізгі көздері - өнеркәсіп, автокөліктер, зауыт, жылу
энергетикасы, соғыс қаруларын сынау, космос корабльдері мен ұшақтар т.б.
Жоғарыда аталған объектілерден атмосфераға түскен заттар ауа құрамындағы
компоненттерінің қатысуымен химиялық немесе фотохимиялық өзгерістерге
ұшырайды. Содан соң пайда болған химиялық өнімдер суға, жерге түсіп, барлық
тірі организмдерді, ғимараттарды, құрылыс материалдарын бүлдіреді.
Атмосфера құрамындағы оттегі мен көмірқышқыл газының тұрақты болуы жалпы
ауа бассейінінің тепе-теңдігіне әсер етеді. Мәселен, оттегі тірі
организмдер үшін тыныс алуды қамтамасыз ете отырып, топырақ пен судағы
бүкіл химиялық реакцияға қатысады. Оттегі жетіспеген жағдайда жануарлар мен
адамдар түншыға бастайды. Оның өндіруші көзі - жасыл өсімдіктер әлеміндегі
үздіксіз жүріп жатқан фотосинтез процесі. Көмірқышқыл газының да ауадағы
шекті мөлшері көбейсе адамдар мен жануарлардың тыныс алуы нашарлайды.
Сондықтан ауа құрамындағы негізгі екі газдың тепе-теңдік мөлшері қатаң
сақталуы тиіс. Міне, осы жағдайлардан бүкіл әлемдік атмосфера экологиялық
дағдарысқа ұшырап отыр. Ауаны ластауға жер шарындағы мемлекеттер өзінің
экономикалық даму деңгейіне қарай түрліше үлсс қосып отыр. Біздің
республикамызда атмосфераға шығарылатын зиянды заттар мен газдар, т.б.
бөгде химиялық қосылыстар Қазгидромет ғылыми-зерттеу институтының үнемі
бақылауында болып отырады. Ол көрсеткіштер әр жылға және тоқсанға жіктеліп
"Ақпараттық экологиялық бюллетень" журналы арқылы көпшілікке хабардар
етеді.
Атмосфераның ластану индексін (АЛИ) бағалау бойынша 1995-2000 жылдар
аралығында ауасы ең көп ластанатын қалаларға Лениногор, Зырян, Өскемен,
Жезказған, Балқаш, Қарағанды, Павлодар, Екібастұз, Теміртау, Алматы
қалалары жатады. Әрине бүл көрсеткіштер үнемі өзгеріп отырады. Өйткені
аталған қалалардағы өнеркәсіптің т.б. ластану көздерінің жұмыс істеу
қаркыны бірдей емес. Мәселен, 1995 жылдары ең көп ластанған қалалардан
бірінші орынға Жезқазған, Балқаш қалалары шықса, ал 1999-2000 жылдары
Лениногор мен Өскемен шығып отыр. Бұл жерде кара және түсті металлургия
кәсіпорындарынан шығатын қоқыс көп. Алматы мен Зырян қалалары негізінен
зиянды заттарды сейілтуге метрологиялық жағдайы қолайсыз болып отыр.
Еліміздегі қалыптасқан жағдайда атмосфераның ластануына өнеркәсіптердің
техникалық жағынан мамандануы нашар. Яғни, ескірген технологиялық процестер
нәтижесінде құрамында қатты және сұйық бөлшектері бар газ тәрізді заттар
орасан көп мөлшерде бөлінеді әрі осы химиялық қосылыстар өте қауіпті улы
келеді. Олар негізінен күкірт диоксиді, көміртегі оксиді, азот оксиді,
күкіртті сутегі, аммиак және әр түрлі қатты және сұйык заттар. Тұрақты
көздерден атмосфераға жылына шығатын зиянды заттардың мөлшері: Павлодарда
763,0 мың т., Қарағандыда 601,6 мың т., Шығыс Қазақстан калаларында 170,0
мыңт., Қостанайда 170,0 мыңт., Ақмолада.
Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымы ауыз судың 100-ден астам сапалық
көрсеткішін ұсынған. Ал, Қазақстанда ауыз су сапасы МемСТ 287482 бойынша 30
түрлі міндетті көрсеткішпен анықталады.
Су бассейнінің ластануының негізгі себептері - тазартылмаған ағын
суларды өзен-көлдерге жіберу. Бұған жол беретіндері:
1) тұрғын-үй коммуналдық шаруашылықтар;
2) өнеркәсіп орындары;
3) ауыл шаруашылығын химияландыру;
4) халық шаруашылығының басқа да салалары.
Қазақстан жағдайында көптеген қалалардың ауа бассейні автокөліктерден
шығарылатын зиянды заттармен ластанып отыр. Мәселен, автокөліктерден
бөлінетін қоқыс заттар калалар бойынша: Қостанайда 119,4 мың т., Оңтүстік
Қазақстанда 87,3 мың т., Алматыда 85,0 мың т., Павлодарда 74,7 мың т.,
Көкшетауда 53,6 мың т. көрсеткішке жетіп отыр. Автокөліктерден бөлінетін
көміртегі оксиді барлық шығарылатын заттардың 70-80 % құрайды.
Соңғы 2000 жылдың мәліметі бойынша Өскемен қаласының ауасында күкірт
диоксиді және фенол, формальдегид, азот диоксиді қалыпты деңгейден 1-4 РЗШ-
ға жетіп отыр. Сол сияқты ауаның ластануы Ақтау, Теміртау, Шымкент, Тараз
қалаларында өсе түсуде. Әсіресе, улы формальдегидтің 3 есе кебейгені
Шымкент, Тараз және Петропавл қалаларында байқалып отыр. Ауадағы аммиак пен
фенолдың мөлшері Теміртауда 2,3 РЗШ, Петропавлда 3 РЗШ-ке жетсе, ал
Астанада фторлы сутегі 4 РЗШ мөлшерін көрсетуде.
Қазақстан жағдайында ауа бассейнінің ластануы көбінесе қатаң
континентальды ауа райына да байланысты. Жауын-шашын мөлшері өте аз
болғандықтан, ауаның табиғи тазаруы нашар. Оның үстіне үнемі соғатын күшті
желдер біркелкі емес. Мәселен, Алматы, Шымкент, Лениногор, Зырян
қалаларының ауа бассейндерінде табиғи ауа ағыстары болмайды, соның есебінен
қалалар үнемі калың зиянды улы тұмшамен оранып жатады.
Ауа бассейнінің құрамында ауыр металдардың болуы да өте қауіпті.
Әсіресе, қорғасын, мырыш, сынап мөлшері үнемі бақылауға алынады. Ауыр
металдармен ауаның ластануы республика бойынша жоғары болмағанымен
жекелеген қалалар бойынша жағдай мәз емес. Мәселен, қорғасын көрсеткіші
Лениногорде - 17 РЗШ, Балқашта- 8, Шымкентте -6 есе болып отыр. Бұл
көрсеткіштер кейбір жылдары 17-81 РЗШ-ға жететіні қауіпті болса да шындық.
Қазақстанның ауа бассейнінің ластануы көршілес мемлекеттердің ауаға
шығарылатын зиянды заттардың есебінен де көбейе түседі. Өйткені, ауа
бассейнінің бәрімізге ортақ екенін айтқанбыз. Төмендегідей қызықты мәлімет
осыны дәлелдейді. Мәселен, Қазақстанның өз ластану кездерінен түскен (1)
және шекаралас ауа (2) арқылы өткен заттардың үлесі төмендегідей болған:
1. Күкірт - 46 % немесе 380000 т.
Азот (тотыққан) - 19 % немесе 46400 т. Азот (тотықсызданған) - 51%
немесе 11300 т.
2. Күкірт - 54. %
Азот (тотыққан) - 81 %. Азот (тотықсызданған) — 49 %.
Әрине, өз кезегінде Қазақстанның ауа бассейнінен де Ресей, Қырғыз,
Өзбек республикаларына да күкірт пен азот қосылыстары ауысып отырады.
Атмосфера ауасын ластайтын заттардың мөлшері дүние жүзі бойынша жылына
200 млн. тоннаға жетіп отыр. Ал, оның құрамы 20 химиялық элементтен тұрады.
Соның ішінде қорғасын мен мырыштың ауада таралуы және онымен адамдардың
улануы жиі байқалуда. Олардың мөлшері ауада 0,0003 мгм3 аспауы керек. Оның
негізгі кезі –автокөліктер мен оған қолданылатын қорғасын аккумляторы.
Жапония, Ирак т.б. елдерде осы заттармен адамдардың улануы жиі
болатындықтан, қазір көптеген елдерде балық аулауда, мылтық оқтарына
қорғасынды пайдалануды шектеп отыр.
Алманың атасы атанған Алматы қаласы жыл санап көркейіп келеді. Қала шын
мәнінде сұлу да көркем. Сұлу қала, ару қала әлемге өзінің басын мәңгі
басқан Алатауымен, табиғаттың інжу-маржаны Медеуі мен Шымбұлағымен, көк
жасыл желек жамылған Көктөбесімен қымбат. Осы көрікті табиғаты үшін де
Алматыны сүймейтін адам жоқ. Әрине, кез-келген Алматылық сүйікті қалам
бұдан да сұлу болса екен, ауасы да, көшесі де таза болса екен дейді. Қала
ауасы ауыр, лас болса жаны жүдеп қалады. Шыны керек, соңғы 10-15 жылда қала
ауасы ауырлап кетті. Тіпті, қаланың атмосфералық ауасы өткен жылдың осы
мезгілімен салыстырғанда нашарлап кетті. Мұның себебі неде, қайткенде
жағдайды түзетуге болады? Ауа бассейнін тазарту үшін не керек?
Қаланың климаттық ерекше жағдайы ауа температурасын ауырлатып отырғаны
рас. Көк түтін көмкерген тұманның сейілмеуі қаланың ойпаңда
орналасқаңдығынан. Әрі соңғы жылдарда қалада өндіріс азайғанмен, автокөлік
шектен тыс көбейіп кетті. Мұның бәрі жақында қала әкімі Иманғали
Тасмағамбетовтің Алматы тұрғындарымен болған есепті кездесуінде ерекше
әңгіме болды. Осы кездесуде алып қаланың қорда-ланып қалған көптеген
проблемалары көтерілді. Халықаралық қаржы орталығы және мемлекетіміздің ірі
туристік орталығы ретінде Алматыны барынша дамыту үшін қандай қажетті
шаралар қабылдау қажет? Қала экономикасының негізгі табыс көзі шағын және
орта кәсіпкерлікті, ғылыми өндірістік секторды өрқендету үшін не істеу
керек? Алматының қандай зәру мәселелері бар? Бұл жәйттерге көз жеткізу үшін
И.Тасмағамбетов: "Алматының бір күні дегеніміз не?" деген қарапайым сауалды
алға тартты. Сонымен қалада күн сайын: 460 миллион теңгенің өнеркәсіп өнімі
өндіріледі, 1 млрд теңгеге тауар сатылып қызмет көрсетіледі, 420 тонна нан
пісіріледі, құрылыс компаниялары 5 мың тонна бетон, 700 шаршы метрге жуық
ағаш, 72 тонна темір бұйымдарын шығарады, 13 млн. квтсағат электр қуатын
тұтынады, 45 мың гкал жылу беріледі, 700 мың текше метрден астам суық су
пайдаланылады.
Сондай-ақ көшелерде 250 мыңнан астам автокөлік жүреді, 60-70 жол
оқиғасы, 50 қылмыстық әрекет тіркеледі, қоғамдық көліктер 850 мың жолаушыны
тасиды. Күн сайын қалаға сырттан 50 мың адам келеді. Қала әуе бассейніне
460 тонна зиянды заттар тарайды, 1400 тонна тұрмыстық күл-қоқыс шығарады, 1
млн. 4 мың текше метр газ пайдаланылады. 65-70 нәресте дүниеге келеді.
Медициналық жедел жәрдем 1400 мәрте шақырылады, қала ауруханаларына 660
науқас адам келіп түседі, 268 адамға операция жасалынады. бір күнде 175 мың
оқушы мектеп партасына отырады, 230 мыңнан астам студент дәріс тыңдау үшін
аудиторияларға барады, капитал айналымы бір күнде 13 мың теңгені құрайды.
Алматыда тіркелген автокөліктердің саны статистика комитетінің берген
мәліметі бойынша 250 мың. Күн сайын келіп-кетіп жатқаны қаншама.
Таңертеңгілік және кешкілік жолаушылардың үйлеріне жетуі мұң болып барады.
Көше тар, көлік көп. Тосқауыл да көп. Жол-көлік апаты да көп. Мәселе көп
қырлы. Бұларды кешенді шешу керек. Метро құрылысы, көпсатылы паркинг, үлкен
жолдардың айырымдарын көбейту және ұзарту қажет. Дәл осы жол
ауыртапыртпалығын шешу үшін 11 млрд теңге жұмсалмақ. Сәуір айының 15-інде
Райымбек және Сайын даңғылының қиылысындағы көп деңгейлі алып көпірдің бір
айырым жолы іске қосылып, ол бірінші шілдеде толық аяқталды. Рысқұлов
даңғылын қиып өтетін үш бірдей жол ашылды. Төле би, Шаляпин көшелері
Қалқаман кентіне қарай кеңейтілді. Қалада әрқайсысының ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.