Қазақстанда жаңа қорықтар ұйымдастыру

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 11 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны

Кіріспе 3
Қорықтардың маңызы және қоршаған ортаға әсері 4
Қазақстанда жаңа қорықтар ұйымдастыру 6
Биосфераны қорғаудың қызыл кітабы 10
Қорытынды 13
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі 14

Кіріспе

Осы кезде Қазақстан Республикасы жерінде 531 мың гектар алқапты алып
жатқан 6 қорық (Ақсу-Жабағылы, Алматы, Наурызым, Барсакелмес, Қорғалжын
және Марқакөл) көлемі 4288 мың гектарға жететін 50-дей аңшылық заказниктер,
көлемі 3644 мың гектардай 26 зоологиялық және ботаникалық объектілер,
қорғалатын заказниктер және 3 табиғат ескерткіші бар. Олардың мақсаттарының
тоғысатын жері бір, яғни мақсат - даламыздың тірі қазыналарын сақтап қалу.
Табиғи байлықтардың қорын азайтпай, үнемі қолдап тұру үшін үлкен шараларды
жүргізу қажет. Менің курстық жұмысымда бар деректерге сүйене беру емес,
көбінесе жаңа ұсыныстарды алға шығару мәселесі басты талап ретінде
қойылған. Жаңа қорықтарды ұйымдастыруға негізделген биология ғалымдарының
еңбектерінен пікірлер жазылыр алынған.

Қорықтардың маңызы және қоршаған ортаға әсері

Қорықтар нағыз күрделі лаборатория болып табылады. Биосфераның
қорғауға алынған аймағы ауа-райы (климаты), топырағы өсімдіктер әлемі мен
жан дүниесі арасында бірнеше мыңдаған жылдар бойы қалыптасқан биологиялық-
химиялық байланыстарды сақтайды. Қорықтар – биосфера эталоны. Мұндағы орман-
тоғай, жай алған жайылым мен шабындық, аң-қүс, айдын шалқар көлдер, ағыны
қапы өзендер мүмкіндігінше сол ежелгі әсем қалпында сақталынуы тиіс. Қай
заман болмасын қорықтарды ұйымдастыру күн тәртібінен ешқашан да түскен
емес. Өйткені биосфера байлықтарын қорғау, онда ғылыми-зерттеу жұмыстарын
сондай-ақ, биосфера компоненттерін қорғау жөніндегі үгіт-насихат
экологиялық білім және тәрбие беру жүмысгарын жүргізуді қорықтар өте
маңызды рөль атқаратыны белгілі. Осыған орай қорықтарды ұйымдастыру бөлініп
Қазақстанның шөл-шөлейтті аймақтарында үйір-үйірімен жайылып жүретін, бірақ
кейіннен мүлде азайып кеткен құландарды қорғап қалуда қорықтардың, әсіресе
Бадхыз қорығының рөлі орасан зор бодды. Сондай-ақ, Барса-келмес қорында
айтарлықтай үлес қосты. Бүгінгі Бадхыз қорығыңда құландар саны кебейе
тусуде. Барсакелмес аралы жойылып кеткеннен кейін ондағы құландарды арнаулы
ұшақтармен Алтынемел ұлттық биосфера паркіне, Іле өзені жағасына әкелінді.
Міне, осы жерде олар жылдан-жылға өсіп көбеюде Қазақстанның бірнеше табиғи-
географиялық аймақтары -солтүстігінен оңтүстігіне қарай орманды-дала,
шөлейтгі, шөлді өңірлерді қамтиды. Қазақстан жерінде Д.И. Менделеев
кестесіндегі химиялық элементтердің бәрі дерлік кездесетін біздің
республикамыз табиғи ресурстарға аса бай өлке. Жоғары сатыдағы
өсімдіктердің 577 аңның, 150 құстың 480, бауырымен жорғалаушылардың 1
мекенділердің 12 түрі тіршілік ететін айтпай кетуге болмайды. Бай өлкені
шын мәнінде табиғи байлықтың қайнар көзі деп ғалымдар бекерден-бекер
айтпаған болар. Бірақ, бұл інжу-маржандар қанша болғанымен, ол сарқылмайтын
дүние емес екені кейінгі кезде өзі-өзіне беретін зат емес. Сондықтан да оны
пайдаланумен бірге, үкі түрде қорғап, байлығын молайта беруге барлық
мүмкіндікті керек. Осы бағыттағы шаралардың бірі — "жер жанаты" деп аталып
кеткен небір тамаша аймақтарды, өлкелерді, өңірлерді тоғайландыру керек
екенін өмір көрсетіп отыр.
Бұл салада Қазақстан Республикасында соңғы жылдар қыруар ғылыми-
зерттеу жұмыстарын жүргізіп, келдік. Қазақ ССР Жоғары Советінің биосфераны
қорғау заңы табиғи ортаны көркейтудің бірнеше нақты шаралары анық
көрсетілген. Олар - қорықтар, парктер, заказниктер мен табиғат
ескерткіштерін сақтау ережесі (1969).
Қазақстан Республикасындағы қорықтардың жұмысын жақсартуына көңіл
бөлінген. Оған бұрынғы Қазақ ССР Министрлер Советінің 60 жылдары қабылдаған
бірнеше арнаулы қаулы-қарарлары дәлел бола алады. 1969 жылғы 9 шілдеде
"Наурызым мемлекеттік қорығының маңын қалпына келтіру мен қорғау шаралары
туралы", 1972 жылы тамызда "Қазақ ССР мемлекеттік қорықтарының қызметін
жақсарту шаралары туралы", 1976 жылғы 12 шілдеде "Қазақ ССР-інде қорықтар
жұмыстарын жақсарту туралы" қаулылар жарыққа шықты. Бұл шаралардың
өлкеміздегі қорықтардың ғьлыми-ұйымдастырушылық жұмыстарьн жақсартуда зор
маңызы болғанын айтпай кетуге болмайды. Казақстан Республикасының
Қорықтарында қол жеткен табыстары мен орны алып отырған емшіліктерде
олардың жоюдың нақты жолдарыда айқын көрсетілген. Тек саны азайып кеткен,
мүлде жойылып кету қаупі дүниесі мен аса бағалы өсімдіктер әлемі ғана
қамқорлыққа қоймай, сонымен бірге Қазақстан Республикасының ежелден бері
болған таңғажайып керікті орындарының бұрынғы атақ даңқын арттыра беру
мақсатында да зор көлемді ғылыми-зерттеу жұмыстары жүргізілуде. Қазақстан
Республикасының қорықтарына алдағы уақытта табиғи ресурстарды пайдалану
жөне олардың қайталанбас сұлулығьн сақтаудың, ғылыми негізін жасау
жөніндегі үлкен мақсат пен міндеттер тұр. Осы мақсат пен міндеттердің
биосфера компоненттерін қорғап, оларды халық шаруашылығына рационалды түрде
пайдалану үшін зор маңызы бар Бұл мақсат пен міндеттердің Қазақстан
Республикасы жағдайында көкейтесті екендігі аян. Көлемі 2,7 миллион шаршы
километр жерді алып жатқан байтақ өлке (жоғарыда көрсетілгендей) өзінің
саялы да аялы қалың орман-тоғайы оны мекендеген сан түрлі хайуанаттары,
өзендерімен көрікті өлке. Қазақстан Республикасы территориясында 34-35
миллион гектар егін егуге, бау-бауқша өсіруге жарайтьн құнарлы жер бар. 186-
187 миллион гектар шабындықтар мен жайылымдықтар 22 миллион гектар орман
(оның ішінде 4-5 миллион гектар аса бағалы сексеуіл орманы бар). Д.И.
Менделеевтің периодтық кестесінің барлык элементтерін жинақтаған түрлі
қазба байлықтардың ірі кен орындары. 11 мың өзен, 7 мыңнан астам көлдер мен
су қоймалары бар. Сондай-ақ, туған өлкеміз менің Қазақстаным елім менің,
алуан түрлі жан-жануарларға өте бай. Осымен биосфера қазыналарын көздің
қарашығындай сақтап, қорғауға Қазақстан Респубикасындағы жоғарыда айтылған,
Ақсу-Жабағалы, Алматы, Қорғалжын, Наурызым, Марқакөл, Баянауыл, Үстірт,
Алтын Еміл және т.б. қорықтардың маңызы арасан зор. Ұлан-байтақ Қазақстан
мемлекетінің территорияларьшда келешекте де осындай табиғи қорықтар-
лабораториялық көбейе берсе екен деген ойдамын.

Қазақстанда жаңа қорықтар ұйымдастыру

Жер көлемі 2754 мың шаршы километр ұлан-байтақ жерде алып жатқан
Қазақстан Республикасыңда небары 10 қорық бар дегенге сенудің өзі қиын.
Қазақстан Республика территорияларының кейбір жерлеріне қорық
ұйымдастыруға қандай мүмкіншілік бар деген сауалға біраз тоқталып кеткенді
біз жөн кердік.
Жер құнарын, орманның әсем келбетін, езендердер мен келдер мөлдір
сәулетін, аңдар мен құстардың тіршілігін, өсімдіктер қымбат қазынадай
қадірлеп, қастерлеп, аялап сақтайтын корық Қазақстан Республикасының
орманды-дала, дала, шөл және шөлейтті аймақтарда жоқтың қасы.
Қалалар мен өндіріс орындарының айналасындағы, курорттық ормандар,
өзендер, тас жол, темір жол жиегіндегі және мемлекеттік қорықтардың
ормандары жатады. Бұл ормандарды кесуге тыйым салынған. Тек күтіп баптау,
тазалық және орманды қалпына келтіру кезіндегі кесулер ғана жүргізіледі.
Осы кезде Қазақстан Республикасы жерінде (1980 жылғы мәлімет бойынша)
531 мың геісгар алқапты алып жатқан 6 қорық (Ақсу-Жабағылы, Алматы,
Наурызым, Барсакелмес, Қорғалжын және Марқакөл) көлемі 4288 мың гектарға
жететін 50-дей аңшылық заказниктер, көлемі 3644 мың гектардай 26
зоологиялық және ботаникалық объектілер, қорғалатын заказниктер және 3
табиғат ескерткіші бар. Олар (Павлодардағы "Гусиный перелет", шарын
бойындағы көне заманнан бері қарай жойылып кетпей өсіп-өніп келе жатқан
ағаштар, Іле Алатауындағы шыршалар). Қорғауға алынған учаскетерде, әсіресе,
қорықтарда, бұрын осы аймақты мекендеген, бірақ соңғы жылдары саны азайып
кеткен жабайы хайуанаттар мен сирек кездесетін өсімдік түрлері есепке
алынған. Мұндай түрлердің, мәселен, Шығыс Қазақстанның далалық аймақтарында
өсімдіктердің 1600 түрі осы аймаққа тән болғандын және сирек кездесетінін
айтуға болады. Мұғаджар далалы ауданында 15-ке жуық сирек кездесетін
эндемик өсімдіктер, Бетпақ даладағы өсімдіктің 1800 түрінің 15-і, Каспийдің
жағалауындағы өсімдіктердің 1800 түрінің 7-і басқа жерлерде кездеспейді.
Сондай-ақ, Оңтүстік өңір, Сырдария, Іле өзендері жағалауында да қорықтың
болмауы жасырын нәрсе емес. Ғалым-биологтардың назарын аударып отырған айта
кету керек. Өйткені, Қазақстан Республикасында тың және тыңайған жерді
игеру (1953) мен таулы, шөлді жерлерді мал шаруашылығы кеңінен пайдалануға
байланысты қара құйрық, аққурай рак, тұмсық сияқты хайуанаттармен қатар,
гүлтобылғы, қараған, қара талды ағаш (ольха черная), дәрмене (полынь
цитварная) бидайықтың біраз түрлерінің қоры күрт төмендеп кеткені ғалым-
ботаниктерге белгілі болып отыр. Осындай бағалы жабайы жануарлар мен
өсімдіктер пфлерін, түрлі табиғат аймақтарыңдағы көрік, ландшафтылар
келбетін қорғап қалу үшін Қазақстан тәуелсіз мемлекеттінің аймақтарында
бірнеше мемлекеттік, тіпті дүние жүзілік маңызды бар қорықтар ұйымдастыру
бүгінгі таңда кезек күттірмейтін жайт. Ол туралы бұрынғы Қазақ ССР ғылым
академиясының "Табиғатты қорғау және оның ресурстарын рационалды түрде
пайдалану" мәселесімен щұғылданатын ғылыми кеңесінің 1975 жылы болған
арнайы отырысында кеңінен талқылынғаны туралы қолымызда ғылыми деректер
бар.
Бұл отырыста Қазақстанның ірі ғалым-биологтары қорықтар санын көбейту
және оларды ұйымдастыру жолдарын ғылыми түрғыда егжей-тегжейлі талқылаған
болатын. Қазақстанның ғалым-биологтары келешекте Қазақстан Республикасының
барлық географиялық зоналарын қамтитын 21 қорық ұйымдастыру қажет деген
ғылыми қорытындыға келіп жүр. Олардың жер көлемі қазіргі кездегі
қорықтардың жер көлемімен бірге есептегенде, 2149 мың гектарға жетуі
сөзсіз, яғни республика жер көлемінің 75% алмақ.
Республикамыздың табиғи ресурстарын қорғайтын жаңа қорықтарды
ұйымдастыру үшін алдымен ол маңда арнайы түрде ғылыми зерттеу жұмыстарын
жүргізуді қажет етеді. Қорықтарды ұйымдастыру үшін ғылыми деректер керек.
Табиғи қорықтардың түрін Бетпақ дала елді аймағында ұйымдастырған жөн деген
ұсынымға бір ауыздан шешімге келген.
Бетпақ дала қорығы территориясында Шу өзенінің солтүстіктігінде жатқан
ұсақ тасты шөлді аймақты енгізу жоспарланып отыр. Бетпақ даланың ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.