Сондыктан саясат субъектісі
КІРІСПЕ
Дипломдық жұмыстың өзектілігі. Қазақстанда мемлекеттік басқару
кадрларының кәсіптілігін арттыру жөнінде айтарлықтай мол әлеуметтік
тәжірибе жинақталды. Әсіресе, соңғы бесжылдықта егемен мемлекетіміз осы
бағыттағы проблемалаарды түбегейлі шешудің жолдарын тыным таппай
қарастырып, бүкіләлемдік қоғамдастықтың тең құқықты әріптесі болуға батыл
қадамдар жасауда. Кез келген мемлекеттің әлсіз жері өкімет билігі мен
басқару үрдісі десек, қазіргі кезде біздің Қазақстанда бұл жағдайларды
жақсартып, жандандыруға ұтымды басқаруға және әрі тиімді жүргізуге қажетті
барлық мүмкіндіктер ескерілуде. Қоғамның объективті және заңды
құбылыстарының бірі-басқару жүйесіндегі кәсіптілік негізінде интеграциялық
бірлесуді дамыту арқылы - кешенді құрылымдарды құру.
Кадр қызметінің басты мақсаты – мемлекеттік органдардың барлық
құрылымдық бөлімшелерін қажетті мөлшерде мемлекеттік қызметшіге керек
жоғары кәсіби еңбекке дәлелді біліктілікпен, олардың әкімшілік мемлекеттік
қызметке бекітілу мен алдағы жан-жақты дамуын қамтамасыз ету. Осы негізде
мемлекеттік басқарудағы технологиялардың дамуындағы мемлекеттік органдардың
ролін байланыстыру. Нақты негіз болатын басқару тәртіпті қалыптастыру болып
және заңнамалық ерекшеліктерді негіздеу. XXI ғасырда туындаған объектілік
жағдайлар адамдардың жаңа нысанда қызмет атқаруын, ой-толғауын және тиісті
тәртіп қалыптастыруын талап етеді. Демек, субъектілік факторлар да жаңадан
ұйымдастырылып, жаңаша дамытылуы қажет. Міне, осылардың бәрі қисындылық
тұрғысынан алғанда жинақтала келіп, мемлекеттің қазіргі кездегі мән-маңызын
айқындайтын факторлар мен қоғамдық құбылыстарды жете зерделеп, зерттеуді
қажет қылады, оның жүзеге асырылуына талап қояды.
Қоғамның нақты бір бөлігі мемлекет болғандықтан барлық дерлік
гуманитарлық және экономикалық ғылымдар мемлекеттік басқару мәселелерін
қарастырады. Сол сияқты мемлекеттік басқару ісінде де және ол туралы
ғылымды қалыптастыру процесінде де басқа да гуманитарлық емес ғылымдардың
әдістері мен мәліметтері қолданылады. Бірақ ғылымның әр саласы мемлекеттік
басқару мәселесін өзінің зерттеу тұрғысынан қарастырады. Атап айтқанда,
мемлекет қызметін мемлекет және құқық теориясы, саясаттану, әлеуметтану,
философия және тағы басқа көптеген ғылыми пәндер зерттейді.
Жаңа экономикалық қатынастарға көшу барысында қазіргі қоғамдағы
мемлекеттік басқаруды кәсіптілігін реформалау маңызды роль атқарады.
Бүгінде қоғамымызда жан-жақты жүргізіліп жатқан реформалар мемлекеттік
басқаруға айтарлықтай ықпалын тигізуде. Басқару қызметінің бағыт-бағдары
және дамуы мемлекетіміздегі әлеуметтік экономикалық және саяси жүйедегі
процестермен айқындалып отыр. Мемлекеттік басқару мемлекеттік айрықша
қызметінің бір түріне жатады. Өйткені, мемлекеттік басқару заң жүзінде
өкілеттілік берілген арнайы субъектілерге-мемлекеттік басқару органдарына
жүктеледі.
Мемлекеттік басқарудың әлеуметтік-экономикалық, саяси, этикалық және
психологиялық тұрғыдағы көзқарастары басқаруды қоғамдық құбылыс түрінде көп
қырлы категория ретінде танытады. Нарыққа байланысты өркениетті елдердегі
басқару жүйесіне біте қайнасып кеткен мәдениеттілік және моральдық
категориялардың көрінісі, басқару этикасы біздің мемлекеттің қоғамдық,
экономикалық өмірінен де орын ала бастады.
Дипломдық жұмыстың мақсаты - Мемлекеттік басқару кадрларының
кәсіптілігін және компетенттілігін арттырудың жолдарын ұйымдастыруға
айтарлықтай толық сипаттама беру. Диплом жазу барысында көзделген
міндеттер:
1. Мемлекеттік басқару кадрларының теориялық және ұйымдық-құқықтық
нысандары ашып көрсету;
2. Мемлекеттік басқарудағы кәсіптіліктің объективті мүмкіншілігі
және қағидалары нақтылау;
3. Мемлекеттік басқарудың кәсіптілігін және компетенттілігін
арттырудың қазіргі кезеңдегі қажеттілігін анықтау;
4. Батыс Қазақстан облысы Статистика департаментінің кадрлік және
мемлекеттік құқықтық жұмыс бөлімінің экономикалық көрсеткіштерін
талдау;
5. Мемлекеттік басқару жүйесіндегі кадрларды ақпараттық
технологиялармен қамтылуын іске асыру шараларын жүзеге асырылуын
бағалау;
6. Мемлекеттік басқару кадрларын демократияландыру оның қарқынды
дамуының негізгі жолдарын жетілдіру қарастырылады.
Анықтама әдебиеттері ретінде “Қазақстан Республикасы Конституциясын”,
Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлықтарын, “Қазақстан
Республикасының жергілікті мемлекеттік басқару туралы”, “Қазақстан
Республикасының Үкіметінің 2009-2011 жылдарға арналған бағдарламасы”,
“Қазақстан Республикасының еңбек туралы” Заңдарын, әлеуметтік-экономикалық
дамуының төлқұжаты және Батыс Қазақстан облысы Статистика департаментінің
кадрлік және мемлекеттік-құқықтық жұмыс бөлімінің мәліметтері қолданылды.
Дипломдық жұмыс теория мен практиканы ұштастыра отырып, нақты жиналған
мәліметтік көрсеткіштерді сызба, кестелер ретінде көрсету қарастырылған.
Дипломдық жұмыс кіріспе, үш тараудан, қорытынды және ұсыныстар,
пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
Дипломдық жұмыс 6 сурет және 8 кестеден сонымен қатар мазмұны
компьютерлік мәтінмен баяндалған.
Дипломдық жұмысты жазу барысында теориялық, статистикалық,
аналитикалық және салыстырмалы әдістер қолданылды.
Статистика – бұл жан – жақты да, күрделі қоғамдық ғалым. Оның өзі
бірнеше бөлімдерге бөлінеді. Оған жататындар мыналар: статисканың жалпы
теориясы, ол статистканың жалпы принциптері мен әдістері қарастырады:
әлеуметтік - әкономиканың статистика – мұнда халық шаруашылығы
көрсеткіштернің жүйесін, оның құрылымы мен пропорциясын, қоғамдық ұдайы
өндіріс салалары мен элементтердің өзара байланысын зерттейді; Салалық
статистикалар - өнеркәсіп, ауыл шаруашылығы, құрылыс, көлік, байланыс,
сауда, қаржы, еңбек демография және т.б. болып бөлінеді.
Соңғы кезде өмір салтын, әлеуметтік қарым – қатынастың әр алуан
саласын сипаттайтын және оның көрсеткіштер жүйесін зерттейтін, әлеуметтік
статистика қалыптасты. Қандай да бір пәнді оқып – үйренуге кіріспес бұрын,
алдымен сол пәннің нені зерттейтін, қайда және қандай тәсілдерді
қолданатынын анықтап алуымыз керек. Сонда, статистика пәні дегеніміз қандай
ғалым және ол нені зерттейді?
Статистика – қоғамдық құбылыстардың құрамы мен өзгеру процестерін,
ондағы сандық қатынастар мен заңдылықтарды сапалық тұрғыны байланыстыра
отырып, оның белгілі бір уақытта және қай жерде болғанын зерттетін қоғамдық
ғалым. Қазіргі кезде Статистика деген сөзді естімейдім, білмейдім дейтін
адам сирек болар. Солай дей тұрсақ та, кейбіреулер Статисканы ешқандай
маңызы жоқ, қаз-қатар сандар тізбесі деп түсінеді. Мұндай ұғымды
ұстанушылар – көрсетілген сандық көрсеткіштердің неге керек екенін
білмейтіндер, оның мағынасын жетік түсінбейтіндер және өзі өмір сүріп
жатқан елінің жетістерін саралай алмайтындар.
1 Тарау. Мемлекеттік басқару кадрларының кәсіптілігін және компетенттілігін
арттырудың теориялық және әдістемелік негіздері.
1.1 Мемлекеттік басқару кадрларының теориялық және ұйымдық-құқықтық
нысандары.
Мемлекеттің әлеуметтік басқару саласындағы қызметі қоғамдық қатынастар
мен адамдардың іс-әрекетін құқықтық реттеумен байланысты. Осыдан
мемлекеттік басқарудың заңдық аспектісі туындайды. Бұл мағынада ол білімнің
саяси-заңдық саласы ретінде сипатталуы мүмкін.
Сондай-ақ мемлекеттік басқару мемлекеттің тұтас қоғамға жалпы ықпалы
және де оның әлеуметтік жүйенің әр түрлі элементтерімен өзара әрекеті
қарастырылғандықтан, бұл әлеуметтік ғылым. Осыларға орай мемлекеттік
басқару теориясы – саяси-құқықтық және әлеуметтік ғылым.
Сонымен, мемлекеттік басқару теориясының мазмұны – қоғамды басқару
институты ретундегі мемлекеттің маңызды функцияларын, оларды жүзеге
асырудың заңдылықтары мен қағидаларын оқып-үйрену, басқарудың негізі
ретіндегі мемлекеттік саясатты ғылыми негіздеу[7].
Мемлекеттік басқару кадрларының кәсіптілігін жоғарлату – қоғамды
басқарудың саяси-құқықтық институты ретіндегі мемлекеттік билік
органдарының қызметін және қалыптасатын саяси-құқықтық, әлеуметтік қарым-
қатынастарды талдау болып табылады. Сондықтан біз оны кещенді ғылым деп
қарастырамыз. Оған келесідей ұғымдарды жатқызамыз: мемлекеттің негізгі
функциясы ретінде басқаруды сипаттайтын жалпы ұғымдар: мемлекеттік басқрау,
басқару субъектісі ретіндегі мемлекет (мемлекеттік орган, аппарат, мекеме),
мемлекеттік басқару объектісі (әлеуметтік топтар, қоғамдық процестер,
әлеуметтік институттар); мемлекеттік билік (саяси, әкімшілік, экономикалық
және т.б.); басқарушылық қызмет (саяси жетекшілік, әкімшілік басқару,
нормативті-құқықтық реттеу); басқарудағы қатынастар (ұйымдық-экономикалық,
әлеуметтік-саяси, нормативтік-құқықтық); атқарымдық қызмет процесі ретінде
мемлекеттік басқаруды бейнелейтін ұғымдар: мемлекеттік басқару қызметі,
басқару заңдылығы мен қағидалары, басқару ісінің нысаны, әдістері,
құралдары, стилі; басқару процесінің негізгі элеентері мен кезеңдерін
бейнелейтін ұғымдар: мақсатты тұжырымдау, саяси стратегия, мемлекеттік
шешімдер мен қабылданған шешімдер: басқару қызметі мен қатынастардың
қозғаушы күштерін және оларды шектейтін факторларды сипаттайтын ұғымдар:
ұлттық-мемлекеттік мүдделер, әлеуметтік топтар, саяси мүдделер, жалпы
ұлттық және топтық құндылықтар; тұтастай мемлекеттік басқаруды сипаттайтын
ұғымдар: мемлекеттік билік (үш тармақ), басқару мен билік субъектілерінің
деңгейі; билікті орталықтандыру және орталықсыздандыру және басқару;
мемлекеттік басқару жүзеге асырылатын сыртқы ортаны сипаттайтын ұғымдар:
әлеуметтік, саяси, құқықтық, экономикалық және басқа кеңістіктер.
Мемлекетік басқару теориясында философиялық-әлеуметтік және басқа
жалпытеориялық түсініктер, ең алдымен әлеуметтік басқару ғылымының
түсініктері қолданылады.
Мемлекеттік органдардағы кадр қызметінің негізгі функцияларына маңызды
элементтер жобаланады:
- кадр саясатын қалыптастыру мен мемлекеттік органдарды қызметшілермен
қамтамасыз етудің жалпы стратегиясын анықтау;
- Қазақстан Республикасы мемлекеттік қызметшілердің қызмет этикасы
Ережелерінің сақталуын бақылау;
- конкурс, аттестация ұйымдастыру, кадрлар резерві, мемлекеттік
қызметшілердің ауысуы, есеп және ақпараттар беру бойынша мемлекеттік қызмет
істері жөніндегі уәкілетті органдармен өзара қарым-қатынаста болу;
- кадр құрамын сараптай отырып, персоналдар қажеттілігін жоспарлау;
- қызметші персоналдарды іздестіру, қызметке тарту, конкурстық іріктеу және
бағалау;
- әкімшілік мемлекеттік қызметшілердің кадрлар резервімен жұмыстану;
- мемлекеттік қызметшілердің біліктілігін арттыру және қайта даярлау;
- қызметшілердің кәсіби және әлеуметтік-психологиялық бейімделуіне ықпал
ету;
- мемлекеттік қызметшілердің қызмет бабында көтерілуі мен мансаптық өсуін
басқару;
- персоналдарды мемлекеттік қызметтен босату;
- персоналдарға жіберілген шығындарды басқару;
- еңбекті қорғау ережелерінің сақталуы мен қауіпсіз және қолайлы еңбек
жағдайын туғызу бойынша жұмыстар[17].
Мемлекеттік басқарудың объектісі мен субъектісі жөніндегі мәселе
мемлекеттік басқару теориясының негізгі әдістемелелік мәселелерінің бірі
болып табылады. Оны шешу – мемлекеттік басқарудағы субъект пен объект
қатынастарын түсінуге және объектінің демократиялық сипатын қамтамасыз
етуге мүмкіндік береді.
Сурет – 1. Мемлекеттік орган басшысының немесе кадр жұмысы қызметшісінің
кәсіби – біліктілік қалыбы.
Бұл мәселеде ешқандай проблема жоқ тәрізді: басқару субъектісі –
мемлекет, ал объектісі – қоғам. Бірақ бұлай қорытынды жасау асығыстық. Осы
жерде мемлекет деген түсінікті анықтап алу қажет (өйткені мемлекект ұғымына
әр түрлі анықтама беруге болады): субъект ретінде біз мемлекетті немесе
адамдардың саяси одағын қарастырамыз ба, әлде саяси-құқықтық институт
ретіндегі мемлекетті қарастырамыз ба деген орынды сұрақ туындайды.
Соңғысын, яғни саяси-құқықтық институт ретіндегі мемлекетті біз басқару
субъектісі ретінде қарастырамыз.
Жалпы, кім басқаруға тиіс деген сұрақ ежелден келе жатыр. Бұл сұрақты
ертедегі грек философы Платон қойған. Демократияны жақтаушылар халық
басқаруға тиіс деп санасы, элитарлық демократияның өкілдері басқару
міндетін жүзеге асыру үшін арнайы дайынлдықтан өткен элитаны басқару
субъектісі деп білді. Авторитарлық режимді қорғаушылар мемлекет пен қоғамды
таңдаулы тұлғалар – көсемдер мен лидерлер басқару керек деп есептейді.
Мемлекеттік басқару теориясында субъект түсінігі біржақты емес.
Сондықтан саясат субъектісі, мемлекеттік басқару субъектісі, лауазымды
қызмет субъектісі түсініктерін ажыратып алу керек. Оларды ажырату шарттары
мынадай: мемлекеттік билікке қатысына қарай және басқару функциясын жүзеге
асыру сипатына қарай.
Саясат субъектісі деп мемлекеттік биліктің бірден-бір бастауы болып
табылатын және тікелей немесе өкілдері мемлекеттік биліктің заң шығарушы
органдары және жергілікті өзін-өзі басқару органдары арқылы өзінің билігін
жүзеге асыра отырып, мемлекет пен қоғамды басқаруға қатысатын субъектіні
айтамыз. Оған халық, оны құрайтын әлеуметтік топтар халықтың көрнекті
өкілдері, еңбек ұжымдары, қоғамдық-саяси ұйымдар және тағы басқа қоғамдық
бірлестіктер жатады. Олар тікелей немесе өз өкілдері арқылы маңызды саяси
мәселелер бойынша шешім қабылдауға қатысады. Билік құрылымдарының өкілдерін
сайлау және референдум – осындай шешім қабылдаудың негізгі процедуралары
болып табылады.
Мемлекеттік басқару субъектісі – билікті жүзеге асыруға және қоғамдық
процестер мен мемлекеттің жеке қызметін тікелей басқаруға конституциялық
өкілеттігі бар мемлекеттік билік органдары. Билік күші мен заңда
бейнеленген қоғамның еркіне сүйене отырып, олар әр түрлі деңгейдегі
мемлекеттік шешімдерді әзірлейді және қабылдайды, олардың орындалуын
ұйымдастырады және бақылайды. Қоғамдық-саяси ұйымдар мен бірлестіктер
мемлекеттік басқару субъектісі құрамында бола отырып, мемлекеттік
институттар жүзеге асыратын болжамдар мен шешімдер жобасын, саяси
бағдарламаларды әзірлеуге қатысады. Көптеген негіздемелер бойынша бөлінетін
саяси басшылық пен әкімшілік басқару институттары мемлекеттік басқару
субъектілері болып табылады.
Мемлекеттік басқару субъектілері: 1 мемлекеттік билік түрі бойынша, 2
билік пен басқаруды ұйымдастыру деңгейіне қарай, 3 қызмет саласына қарай, 4
басқару объектісіне әсет ету сипаты мен мақсаты, 5 құрамына қарай
бөлінеді[11].
Мемлекеттік билік түрі бойынша – бұл заң шығарушы, атқарушы және сот
билігі субъектілері. Олардың әрқайсысы басқару жүйесінде белгілі бір
функцияларды орындайды. Өкілетті органдардың заңдарды әзірлеуі мен
қабылдауы мемлекеттік басқару жүйесіндегі негізгі функциялардың бірі. Заң
мемлекеттік билік құралы және қоғамдық қызмет пен қоғам мүшелерінің
арасындағы, олардың мемлекетпен өзара қарым-қатынастарын формальды
реттеуші. Заңдардың әрекеттілігі оның орындалуында. Атқарушы билік
субъектісі билік жүргізу функциясын басқарушылық іс-әрекетпен үйлестіреді.
Мысалы: Үкімет заңдарды орындауға, сонымен қатар нақты, қоғамдық маңызды
қызмет түрлерін жоспарлауға, шешімдерді жүзеге асыруға, олардың орындалуын
ұйымдастыруға және бақылауға міндетті. Оның құрамына билік құрылымдарымен
қатар шаруашылық қызметті, халыққа білім беруді, ғылымды, денсаулық
сақтауды, мәдениетті және тағы басқа салаларға әкімшілік басқару мен саяси
жетекшілік ететін органдар кіреді.
Қазіргі саяси ғылымда нақты саяси жағдайды талдаудың әр түрлі
әдістемелік тұжырымдамалары бар. Мемлекеттік басқарудың отандық
әдебиеттерінде де тұжырымдамалардың әр алуандығы орын алады. Олардың ішінен
жалпыфилософиялық диалектикалық-материалистік әдістемені, талдаудың жүйелік
және құрылымдық-функционалдық, кибернетикалық әдістері сияқты саяси
әлеуметтік түрлерін атап өтуге болады. Аталмыш әдістемелер дүниетанымдық
негіздерінің сәйкес келмеуіне қарамастан нақты дүниені әр қырынан және әр
алуан ғылыми-танымдық көзқарастар тұрғысынан болса да біршама объективті
бейнелеуге бағытталған. Саяси-әлеуметтік өмірді объективті тұрғыдан
түсіндіруге ұмтылыс жасау берілген әдістемелік тұжырымдамаларды өзара
байланыста, кешенді түрде қарастыруға мүмкіндік береді.
Мемлекеттік басқару жүйесінде қағида заңдылықты, қатынастарды,
элементтер арасындағы өзара байланысты білдіреді. Соларға сәйкес
мемлекеттік басқару жүйесі құрылып, жұмыс істейді. Қандай да бір қағидадан
бас тарту бүкіл жүйенің қалыпты қызметіне нұсқан келтіруі мүмкін.
Сондықтан мемлекеттік басқару қағидаларын айқындай және негіздеу процесіне
белгілі талаптар қойылады: а) мемлекеттік басқарудың кез келген емес, тек
ең маңызды, басты, объективті, қажетті заңдылықтарын, қатынастары мен өзара
байланыстарын білдіру; ә) мемлекеттік басқарудағы тек тұрақты заңдылықтарды
сипаттау; б) мемлекеттік басқарудың өзге басқару түрлерінен ерекшелігін
білдіру[14].
Отандық және шетелдік ғалымдар басқару қағидаларын жүйелеу мен жіктеуге
әр түрлі көзқарастар білдіреді. Олар мемлекеттік басқарудың ерекшелігін
ескере отырып басқару қағидаларының жүйесін үш топқа бөледі: жалпы ортақ
қағидалар: жүйелілік, объективтілік, өзін-өзі реттеу, кері байланыс,
оңтайлылық, ақпараттық жеткіліктілік, демократизм, жариялылық, құқықтық
реттілік (заңға сәйкес келу); қоғамның түрлі салаларында (экономикалық,
әлеуметтік-саяси, рухани) және әр түрлі қоғамдық құбылыстарды, ұйымдарды,
институттарды талдау барысында қолданылатын жекелеген қағидалар;
мемлекеттік басқарудың ұйымдастырушылық-технологиялық жақтарын қарастыратын
ұйымдастырушылық-технологиялық қағидалар. Бұл жіктеу соңғы емес. Ғылыми
әдебиеттерде мемлекеттік басқару қағидалары жүйесінің көптеген түрі
келтірілген, олар шектеулі емес. Сондықтан мемлекеттік басқару
тәжірибесінде қолданылатын барлық қағидаларды қамту мүмкін емес. Осыған
байланысты мемлекеттік басқару ісінде барынша маңызды болып табылатын
қағидаларға ғана тоқталғанды жөн санаймыз.
Басқару субъектісі объектінің реакциясын дәл және уақытында білуі тиіс,
өйткені ол соған сәйкес оперативті түрде басқарушылық шешімдерді
қабылдайды. Кері байланыс мемлекеттік басқару аппаратының қызметкерлеріне
қатысты бақылау функциясын орындайды деуге болады. Бұл қағидамен ақпараттық
жеткіліктілік қағидасы тығыз байланысты. Қоғамда коммунакациялық
процестердің пәрменділігі мен ақпараттық ағымдардың көлемі барған сайын
өсуде және соған орай жүйе элементтерінің объект, субъект байланысы күшейе
түсуде. Бұл қағиданы дұрыс қолдану ақпаратты алуылар деңгейі жоғарылаған
сайын оны ретке келтіруі тиіс. Яғни басқарудың қай деңгейі үшін қандай
ақпарат қажет екендігін анықтап, ретке келтіру керек. Ондай болмаған
жағдайда жоғары басқарушылық деңгейде артық ақпарат жиналып қалуы
мүмкін[8].
Мемлекеттік басқару адамдардың әлеуметтік қызметін және соның негізінде
қалыптасатын қоғамдық қатынастарды білдіреді. Ол әлеуметтік ортада жүзеге
асатындықтан оған қоғамның әлеуметтік құрылымының тигізетін ықпалы зор.
Сондықтан мемлекеттік басқаруды ғылыми танып-білуде әлеуметтік
әдістерқолданылады. Себебі саяси-әлеуметтік талдау мемлекеттік органдардың
атқаратын нақты міндеттерін айқындайтын басқару стратегиясын әзірлеумен
және әлеуметтік қажеттіліктерді, мүдделерді, құндылықтарды анықтаумен
байланысты болатын көптеген теориялық және тәжірибелік мәселелерді шешуге
мүмкіндік береді. Саяси-әлеуметтік әдістер адамдардың еңбек, тұрмыс
жағдайларымен, оларға әлеуметтік қызмет көрсету, қоғамдық және саяси
белсенділіктерін дамытумен, билік процестеріне қатысуымен байланысты.
Жұмыс орындарының жеткiлiктiлiгi Үкiмет мүшелерi мен әрбiр
әкiмнiң Қазақстан экономикасының тұрлаулы дамуын қамтамасыз етуге
қабiлеттiлiгi айқындалатын негiзгi көрсеткiш болуы тиiс.
Әрбiр әкiм, әр министр апта iшiнде қанша жұмыс орнының қысқарғанын
және жергiлiктi орындарда қаншасын ашқанымызды бiлуi тиiс. Нақ осы тұрлаулы
дамудың негiзi болып табылады.
Өңiрлiк жұмыспен қамтылуды және кадрлардың қайта даярлануын
қамтамасыз ету үшiн мен Үкiметке кем дегенде 140 миллиард теңге бөлудi
тапсырамын.
Жергiлiктi бюджеттерден де жұмыспен қамту стратегиясын бiрлесе
қаржыландыруға ресурстар бөлiнуi тиiс.
Жұмысынан айырылғандар үшiн жаңа жұмыс орындарын құратын боламыз. Бiз
кем дегенде 350 мың қазақстандықты жұмыспен қамтамасыз ете аламыз, бұл
қазiргi қоғамдық жұмыстарды есептемегенде.
Бiзде еңбек рыногын дамыту үшiн мүмкiндiктер бар, оларды ойлап табу
керек емес. Нақ осыған бiз қосымша бөлiнген қаражатты жұмсаймыз.
Бiрiншiден, бұл коммуналдық желiлердi қайта жарақтандыру және
жаңғырту. Бұл - сумен қамтамасыз ету, жылумен қамтамасыз ету, энергетика
мен кәрiз сулардың нысандары мен желiлерi.
Үкiметке әкiмдермен бiрлесiп осы мақсатқа кететiн қажеттi шығындарды
анықтауды, жұмыстарды қаржыландыруды ғана емес, сонымен бiрге бюджеттен
бөлiнген әрбiр теңгенiң пайдаланылуын қатаң бақылауды тапсырамын.
Бұл көзге көрiнбейтiн жұмыс, бiрақ та бiзге оны бәрiбiр iстеуге тура
келедi. Ол - болашақ дамудың негiзi. Бұл қалалар мен жергiлiктi орындарда
орасан көп жаңа жұмыс орындарын ашудың мүмкiндiгi. Бiз халқымыздың сатып
алу қабiлетiн арттырамыз. Егер парасатпен жұмыс iстей бiлсек, босаған
адамдарды жаңа мамандықтарға үйрету керек.
Тұрғын үй-коммуналдық шаруашылықты әлдеқашан-ақ ретке келтiру керек
едi. Келiңiздер, қазiр осымен айналысайық.
Екiншiден, бұл жергiлiктi мәндегi автомобиль жолдарын салу, қайта
жарақтандыру және жөндеу, сондай-ақ әлеуметтiк инфрақұрылымды, ең алдымен
мектептер мен ауруханаларды жаңарту.
Бұл ендi ӘКК-лердiң мiндетi, олар халықтың барынша жұмыспен қамтылуын
қамтамасыз етуге мiндеттi. Мәселенiң қаржылық жағы - Үкiмет пен әкiмдердiң
құзырында.
Бiз қазiр халықпен келiсiп, тура айтуға тиiспiз: құрылысы басталған
мектептер мен ауруханаларды салып бiтiремiз. Жағдай осылай болып
тұрғандықтан, бiз жаңаларын кейiнге қалдыра тұрамыз, алайда қаражатты
қолданыстағы мектептердi, ауруханаларды, медициналық пункттердi жөндеуге
жұмсаймыз. Осылай жұмыс орындарын да құрамыз.
Сондай-ақ, бiз салуды белгiлеген магистралдық автомобиль және темiр
жолдарын да тоқтата тұруға тура келедi. Мұның орнына ақшаны облыс
орталықтарының, қалалардың төңiрегiндегi жолдарды, ауданаралық жолдарды
ретке келтiруге жұмсаймыз. Осылайша бiз тылымызды бекiте түсемiз.
Үшiншiден, әрбiр нақты елдi мекендегi жергiлiктi мәндегi нысандар.
Бұл жергiлiктi билiктiң шешуi бойынша жолдарды, клубтарды немесе басқа
нысандарды абаттандыру мен көгалдандыру, жөндеу. Бұл мақсаттарға атаулы
трансферттер бөлiнуi тиiс.
Жергiлiктi өзiн-өзi басқару органдары ретiнде аудандық мәслихаттарға
қаражат бөлiнуi тиiс. Жұмыспен қамтудың жергiлiктi проблемалары мен
мәселелерiн шешу үшiн бұл қаражатты қайда жұмсау керектiгiн олардың өздерi
шешетiн болсын.
Бұл жұмыстың тиiмдiлiгi үшiн дербес жауапкершiлiктi тұтастай
әкiмдерге жүктеймiн.
Аталған барлық жобаларды iске асыру үшiн бiз жергiлiктi
өндiрiсшiлердiң әлеуетiн барынша пайдалануға тиiспiз. Егер қажеттi
өндiрiстер бүгiнде жоқ болса, оларды құру керек, мұның өзi бизнес үшiн жаңа
мүмкiндiктер ашады.
Бiз Тәуелсiздiгiмiздiң 20 жылдығының қарсаңында тұрмыз. Осы датаға
орай бүкiл Қазақстанда кең ауқымды жұмыс өрiстеуi керек. Бұл бiздiң
ұрпағымыз үшiн, бiздiң халқымыз үшiн ұмытылмас жылдар. Қазақ ұлтының және
бүкiл Қазақстанның тарихында мұндай кезең болған емес.
Осының барлығына тереземiз тең, керегемiз кең ел болғанның арқасында
қол жеткiздiк, ел ретiнде, қазақ ретiнде, мемлекет ретiнде мұндайлық
сәулелi күннiң басымызға тәуелсiздiктiң арқасында ғана қонғанын бiздiң
ұрпақ ұмытпақ емес. Ел шежiресiндегi ерекше бұл белеске бiз барынша
дайындықпен баруымыз керек. Қазiрден бастап әр ауылдың кем-кетiгiн қалпына
келтiрiп, көгалдандырып, жолдарымызды жөндеп, үйлерiмiздiң iшi-сыртын
әрлесек, елдiң де көңiлi көтерiле түседi.
Сондықтан бұл жұмысты бiз қазiрден бастауға тиiспiз. Әр ауыл әкiмiне
шамамен 50-100 миллион теңгедей аздап ақша бөлсек, олар аудандық
мәслихаттардың бақылауымен қандай да бiр қиындық көрiп жатқан тұрғындарға
қажеттi мәселелердi шешер едi, шағын несиелер берер едi.
Осылайша бiз жұмыспен қамтылу мәселесiн шешiп қана қоймаймыз, сонымен
бiрге бiздiң елiмiзде жаңа өндiрiстердiң пайда болуы үшiн ынталандыру
жасаймыз.
Төртiншiден, бұл әлеуметтiк жұмыс орындарын кеңейту және жастар
практикасын ұйымдастыру.
Халықты жұмыспен қамту туралы қолданыстағы Заң бiзге бюджет қаражатын
осы мақсатқа пайдалануға мүмкiндiк бередi. 2008 жылы 13 мыңнан астам адам
осы бағдарламалар бойынша өз мүмкiндiктерiн iске асырды.
Бiздiң бүгiнгi мiндетiмiз - қазiргi бар бағдарламалардың аясын
кеңейту.
Осы мақсатқа қосымша 8,6 миллиард теңге бөлудi тапсырамын. Сонда бiз
96 мыңға жуық адамды жұмыспен қамтамасыз етемiз.
Осымен бiр мезгiлде бiз Әлеуметтiк сақтандырудың мемлекеттiк қорынан
жұмыссыздығы бойынша жәрдемақы төлеудiң барынша ұзақ мерзiмiн 4-тен 6 айға
дейiн ұлғайтуға тиiспiз.
Әлемдiк дағдарыс жағдайында бiздiң жұмыспен қамту стратегиямыз
кадрларды қайта үйрету және қайта даярлау жөнiндегi толық ауқымды жұмысқа
бағытталған.
Үкiметке әкiмдермен бiрлесiп қазiргi бар оқу орындарының базасында
мамандарды қайта даярлауды ұйымдастыруды тапсырамын.
Бiздiң адамдарымыз оқып-үйренуге тиiс, бүкiл әлемде адамдар өмiр бойы
оқумен өтедi. Мына жағдайда қайта оқуға, сөйтiп бүгiн қажет болып отырған
мамандықты игеруге мүмкiндiк те бар, қажеттiлiк те бар.
Бiз қазiр барлық iрi құрылыс кәсiпорындарын адамдарды басқа
мамандықтарға оқыту үшiн қарыз бөлуге мiндеттеймiз. Барлық жерде осылай
болуға тиiс. Егер Үкiмет пен әкiмдер жұмысты ойдағыдай ұйымдастыра алса,
адамдар оқуға отырады да, жаңа мамандықтарды игерiп алып кетедi.
Кадрларды қайта даярлау және қайта оқыту жөнiндегi жүйелiк жұмыс
мынадай мақсаттарды көздеуi тиiс:
- Жаңа мамандық бойынша жұмыс iстегiсi келетiн әрбiр адамның оқу
мүмкiндiгi болуы тиiс.
- Экономиканың еңбек ресурстарына деген болашақ сұраныстарын, ең
алдымен, ауыл шаруашылығында қамтамасыз ету.
- Шетелдiк жұмысшыларды отандық кадрлармен бiртiндеп алмастыру. Бiз
оларды жартылай қысқартып, өз адамдарымызбен алмастырмақпыз.
Сонымен қатар әлемдiк дағдарысқа, бiз бастан кешiп жатқан кезеңнiң
қиындықтарына қарамастан, бiз олардың шешiлуiне ғана шоғырланып қоя
алмаймыз. Бiздiң болашағымыз экономиканың одан әрi жаңғыртылуы мен базалық
инфрақұрылымның дамуына байланысты.
Бiз қолданыстағы перспективалық инвестициялық жобаларды қаржыландыру
және iске асыруды жалғастырамыз.
Ең алдымен бұл мұнай өңдеу зауыттарын жаңғырту.
Бiзде мұнай өңдейтiн үш зауыт бар, сөйтсе де әлi күнге жанармай сатып
аламыз, авиация керосинiмен де қамтамасыз етiлмегенбiз. Ендi қазiр бұл
iспен айналысу керек.
Бiз осы мұнай өнiмдерiне деген iшкi сұранысты бiртiндеп толық
қамтамасыз етуге тиiспiз.
Бiз Атырауда мұнай-химия кешенiн салуды жалғастырамыз. Мойнақ ГЭС-
iнiң құрылысын биыл аяқтаймыз, Екiбастұз 1-ГРЭС-iн кеңейту және қайта
жарақтандыру жөнiндегi жұмысты жалғастырамыз. Ол жерде сегiз блоктың орнына
төрт блок жұмыс iстеп тұр. Бұл дайын, шығынды қажет етпейтiн электр қуаты.
Екiбастұз 2-ГРЭС-iнiң үшiншi энергия блогын салу жұмысын жалғастырамыз,
биыл Балқаш ЖЭС-iн салуды бастаймыз.
Бiздiң жоспарларымызда "Бейнеу-Бозой-Ақбұлақ" магистралдық газ
құбырын салу, "Батыс Еуропа-Батыс Қытай" автожолының транзиттiк дәлiзiн
қайта жарақтандыру бар. Биыл бiз дайындық жұмысын қолға аламыз. Онда 5 мың
адам жұмыс iстейтiн болады, ал 2010-2012 жылдары 50 мың адамға дейiн
жетедi.
Мұның өзi Қазақстанды Еуропадан Азияға жетiп жататын көлiк дәлiзiне
айналдыратын күретамыр болады.
Бiз электровоздар, жолаушы және жүк вагондары, жол битумдары
өндiрiсiн, химия өнеркәсiбiн ұйымдастыруға кiрiстiк.
Агроөнеркәсiптiк кешен туралы айрықша айтқым келедi, оның дамуы
арқасында бiз бiр мезгiлде елiмiз үшiн аса маңызды екi мiндеттi - азық-
түлiк қауiпсiздiгiн қамтамасыз етудi және экспортты әртараптандыруды
шешемiз.
Сондықтан да бiз тауарлы-сүт фермаларын, құс фабрикаларын, мал
бордақылау алаңдарын ұйымдастыру мен дамыту, тамшылап суаруды қолдану
арқылы жемiс-көкөнiс дақылдары өндiрiсiн ұйымдастыру, ауылшаруашылық
техникаларын жинау жөнiндегi өндiрiстердi құру, ет өңдеу өндiрiсiн дамыту,
биязы жүндi қайта өңдеу, қазақстандық астық экспортының инфрақұрылымы және
оны терең қайта өңдеу секiлдi экспортқа бағдарланған өндiрiстердi дамыту
жөнiндегi инвестициялық жобаларды қаржыландыруды жалғастыруға шешiм
қабылдадық.
Құрылыс үшiн басқа да маңызды жобаларды қарастыру керек. Бұл Көксарай
су қоймасын, басқа да iрi ирригациялық нысандарды салуды жалғастыру.
Қызылқұм массивiнде 60 мың гектар суармалы жердi игеру мақсатын алға
қойғанбыз. Бүгiнде техникалық-экономикалық негiздемесi мен кiрме жолдары
бар нысандарда жұмысты бастау керек. Ауыл шаруашылығы өнiмдерiн ұқсату -
маңызды сала. Бiз қазiр консервiленген жемiс-жидек өнiмдерiнiң 80 пайызын,
ет өнiмдерiнiң жартысын, құрғақ сүттiң 53 пайызын сырттан әкелiп жүрмiз.
Егер осының бәрiн шеше алсақ - онда адамдар қаладан селодағы өнеркәсiпке
жұмыс iстеуге баратын болады.
Бiздiң бағалауымыз бойынша, экспорттық мамандандыру перспективада 500
мыңнан астам жаңа жұмыс орындарын құруға мүмкiндiк берiп, таяудағы бес
жылда IЖӨ-нiң қосымша өсiмiнiң 8 пайызға жуығын қамтамасыз етедi.
Осылайша, өзiмiздiң стратегиялық таңдаумен жүрiп, бiз экономиканың
нақты бәсекеге қабiлеттi болатын, сыртқы рыноктарда өз орнымызды табатын
секторларында жұмысты дәйектiлiкпен жалғастырудамыз.
1.2 Мемлекеттік басқарудағы кәсіптіліктің объективті мүмкіншілігі және
қағидалары
Мемлекет қызметінің басты бағыты – адамдардың қоғамдық өмірін басқару.
Ал адамдардың қоғамдық өмірі мемлекеттік басқару теориясының объектісі мен
зерттеу заты болып табылады. Сондықтан да мемлекетті әрбір адам қоғам
нысаны ретінде қарастырады. Ол адамдардың қоғамдық қатынастар жүйесімен
байланысты, олардың сана-сезіміне, тәртібіне және қызметіне қатысады,
белгілі бір аумақта өмірді, оның ішінде экономикалық өмірді ұйымдастыруға
әсер етеді. Мемлекет мемлекеттік шекарамен белгіленген аумақта өмір сүретін
адамдарды біріктіреді және олардың өзара іс-әрекетін қамтамассыз етеді.
Мемлекет, қысқаша айтқанда, адамдардың аумақтық ұйымдастырылуының белгілі
бір тәртіптік жүйесі. Осыған сәйкес, біріншіден, ру-тайпалық қарым-
қатынастар қоғамдық қатынастармен ауыстырылады. Екіншіден, әр түрлі
адамдардың ұлттық, діни және әлеуметтік белгілеріне қатысты бейтарап
құрылым қалыптасады. Тарихи түрде мемлекет адамдардың жаңа қауымдастығын
құрады.
Мемлекеттік қызметшілердің білім імен кәсіби деңгейін көтеруге
бағытталған шаралардың ішінде мемлекеттік қызметшілерді біліктілігін
жетілдіру және байта даярлау курстарында оқыту жүйесі маңызды орын алады.
Мемлекеттік қызметтің қалыптасу процес інде мемлекеттік қызметшілерді оқыту
жүйесінің жетілдіруіне шешуші мән бері леді. Қазақстан Республикасы
"Мемлекеттік қызмет туралы" Заңының 8 - бабында сәйкес мемлекеттік
қызметшілер сәйкесті бюджет есебінен байта даярлық және біліктіліг көтеруге
құқылы. Мемлекет өзінің аумағында тұратын адамдарды, оның ішінде азаматтығы
жоқ тұлғаларды, сонымен қатар басқа мемлекеттің азаматтарын
біріктіретіндіктен, ол барлық адамдар қауымдастығының қажеттіліктерін,
мүдделері мен мақсаттарын объективті түрде білдіреді. Дамудың әр кезеңінде
бір жағынан адамның құқығы мен бостандығын қамтамасыз ету, оның
шығармашылық қызметіне еркіндік беріп, белсенділігін арттыратын, екінші
жағынан – қоғамға белгілі бір ұйымдасқан бастау енгізіп, жеке адамдардың
қызметін тәртіпке келтіретін мәселелердің шешілу жолы табу мемлкеттің
міндеті болып табылады. Әдетте, мемлекет ешнәрсе өндірмейтіндіктен
өздігімен мәселелерді шеше алмайды деп есептелсе де, ол барлық қоғамның,
материалдық, әлеуметтік, рухани игіліктерді өндіру және тұтынумен
айналысатын адамдардың проблемаларының шешілуіне ұйымдастырушылық және
құқықтық негіз қалап, қамтамсыз етеді[23].
Кадрларды оқыту жүйесін құру және мемлекеттік қызметшілер біліктілігін
көтеру бойынша нақты бағыыттар Қазақстан Республикасы Мемлекеттік қызмет
істері Агенттігімен жасақталған жәек Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2000
жылғы 13 қарашадағы №1706 қаулысымен бекітілген Мемлекеттік қызметшілерді
оқыту тұжырымдамасында анықталған. Мемлекеттік басқару кадрларының
кәсіптілігін жоғарлатудың мәні, сонымен қатар, өз мақсаттары мен
қызметтерін жүзеге асыруды қамтамасыз ету үшін өзінің аппаратын – ортақ
қажеттіліктерді, мүдделерді, мақсаттарды айқындаумен және қоғамның
мемлекеттік-құқықтық нормаларын әзірлеумен кәсіби айналысатын адамдар тобын
белгілі бір жағдайда ұйымдастырып, оларды қолдайтындығында. Бұл аппараттың
күрделі құрылымы мен жан-жақты бағытталған қызметі болуға тиісті. Оның бір
бөлігі заң шығару қызметімен, заңдардың орындалуымен және сот ісін
жүргізумен айналысса, екінші бөлігі мемлекеттің ішкі және халықаралық
деңгейдегі тұрақтылығын, оның әлемдік қауымдастықпен өзара қарым-қатынасын
қамтамасыз етеді. Аппараттың жағдайы, оның қоғаммен байланысы немесе одан
алшақтуы, оның көлемі және иерархиялық құрылымы, қызметкерлерінің сапасы
және көптеген басқа да параметрлері мемлекет, қоғам және мемлекеттік
басқару үшін өте маңызды.
Қоғамды мемлекеттік басқару кадрларының кәсіптілігі объективті
қажеттілігі жалпы тарихи және әлеуметтік-саяси, сонымен қатар нақты
қоғамның тек өзіне тән факторлардан туындайды. Аталған факторлардың бірінші
тобы мемлекет болмысымен байланысты.
Қазіргі ғылыми деректерге сәйкес алғашқы мемлекет адамдар
қауымдастығының өмір сүру шартына айналған еңбек қызметінің жаңа
нысандарын, өндіруші экономиканың қызмет етуін ұйымдасқан түрде қамтамасыз
ету үшін пайда болады, деп жазады профессор А. Венгеров. Осыдан келіп, ең
алдымен, қоғамға ақпараттық қызмет көрсетуді басқарушылық функция
туындайды. Қоғамнан негізгі кәсібі ұйымдастырушылық қызмет көрсету болып
табылатын адамдар тобы бөлініп шығып, көптеген басқарушылық лауазымдар
пайда болды: жұмысты басқарушылар, әскери басшылар және т.б. Бұл топ
мемлекет аппаратын – алғашқы бюрократияны құрды. Уақыт өте келе қоғамның әр
түрлі топтарға жіктелуі осы топтардың мемлекетті жаулап алуына және оны өз
мүдделеріне бейімдеуіне әкелді[18].
Топтар мен жіктерге әлеуметтік бөліну және оларға тән қарама-қайшы
мүдделер мен қайшылыққа толы өзара қарым-қатынастар мемлекеттің саяси
функциясына – қоғамдық және әлеуметтік қатынастарды реттеуге деген
қажеттілікті туғызды. Мемлекеттік аппаратты ерекше дәрежелі топтар
шоғырланғандықтан әлеуметтік реттеу функциясы негізінен осы топтардың
халықтың қалған бөлігіне үстемдік орнатуын қамтамасыз етіп отырды. Осы
функцияны орындау сәтінен бастап мемлекет саяси институтқа айналады.
Қоғам мүшелерінің жүріс-тұрысының, тәртібінің жалпы ережелерін бекіту
және қатаң сақтау, сондай-ақ қоғамға қажетті қызмет түрлерін ұйымдастыру
мен реттеу мемлекеттің пайда болу мен даму кезеңінен негізгі міндеті болып
табылады. Аталған қауымдастықтың аумағың қорғау функциясын да үнемі
мемлекет атқарып отырған.
Мелекеттік басқару саяси бірлестікке біріккен адамдардың ортақ ерік –
мүддесін білдіретін орталықтандырылған билік арқылы жүзеге асты. Халық
сайлайтын немесе билікті мұрагерлікпен алатын беделді тұлғалар тобы билікке
ие болды.
Бүгінгі таңда аталған факторлардың ешқайсысы да ұтымды басқаруды заңды
негізі ретінде өз мәнін жоғалтқан емес. Керісінше, олар күрделене түсуде.
Қоғамның көптеген басқа да объективті қажеттіліктері қалыптасты, ал ол
қажеттіліктерді кез-келген мемлекет тек адамдардың біріккен қызметі мен
қоғамдық қатынастардың жаңа түрлерін және формаларын саналы түрде
ұйымдастыру мен басқару арқылы қанағаттандыра алады. Осыған орай ғылым мен
техника саласындағы, ақпараттар жүйесіндегі жаңалықтар бірінші кезекте
адамның қауіпсіздігін, оның өмір сүру ортасын сақтау мәселесін алға тартып
отырғанын айта кеткен жөн. Қоғамның жаңа өдірістік-техникалық және
экономикалық базисі әлеуметтік құрылымның, қоғамдық еңбек бөлінісінің,
әлеуметтік институттардың, адамдар қажеттіліктерінің мазмұны мен
құрылымының, олардың арасындағы байланыстың сапалы тұрғыдан өзгеруіне себеп
болды, жаңа қарама-қайшылықтар туғызды. ХХ ғасырдың екінші жартысы
мемлекеттердің адам құқығы мен бостандықтарын қорғау мәселелерін шешуге
басты назар аударып, әлемнің көптеген елдерінде демократиялық режимдердің
орнығуы мен даму кезеңі болып табылады[9].
Әрбір ел үшін аталған мәселелердің белгілі тарихи кезеңмен байланысты
өзіндік ерекшеліктері болады. Егер басқарушы күштер өз қызметтерінде жалпы
даму заңдылықтарын білуді басшылыққа алуға қабілеттілік танытпаса, сондай-
ақ өздері басқарып отырған халықтың жағдайын, даму деңгейін, дәстүрін, оның
үміттерін ескермесе онда қоғамды басқару өзінің алдына қойған міндеттерін
толық атқара алмайды.
Әрбір ел үшін аталған мәселелердің белгілі тарихи кезеңмен байланысты
өзіндік ерекшеліктері болады. Егер басқарушы күштер өз қызметтерінде жалпы
даму заңдылықтарын білуді басшылыққа алуға қабілеттілік танытпаса, сондай-
ақ өздері басқарып отырған халықтың жағдайын, даму деңгейін, дәстүрін, оның
үміттерін ескермесе онда қоғамды басқару өзінің алдына қойған міндеттерін
толық атқара алмайды.
Бүл мэселсде ешқандай проблема жоқ тэрізді: басқару субъектісі —
мемлекст, ал объектісІ —қоғам. Бірақ бүлай қорытынды жасау асыіыстық. Осы
жерде мемлекет дегеи гүсінікті анықтап алу қажет (өйткені мемлекет үгымына
эр гүрлі анықтама беруге болады): субъект ретінде біз мемлекетті немесе
адамдардың саяси одагыіі қарастырамыз ба, элде саяси-күқықтық ииститут
ретіндегі мемлекетгі қарастырамыз ба? деген орынды сүрақ туындайды.
Соңғысын, ягни саяси-күкықтық институт ретіңдегі мемлекегті біз басқару
субъектісі ретінде қарастырамыз.
Жа^іпы, кім басқаруға тиіс деген сұрақ ежелден келе жатыр. Бұл сұрақты
ертедегі грек философы Платон койған. Демократияны жақтаушылар халық
баскаруга тиіс деп санаса, )литарлык демократияның окілдері басқару
міндетін жүзеге асыру үшін арнайы дайындыктан откен элитаны басқару
субъектісі деп білді. Авторитарлық режимді корғаушылар мемлекет пен қогамды
таңдаулы тұлгалар - көсемдер мен лидерлер баскару керек деп есептейді.
Мемлекеттік басқару теориясында субъект түсінігі біржақты смес.
Сондыктан саясат субъектісі. мемлекеттік баскару субъектісі, лауазымды
қызмет субъектісі түсініктерін ажыратып алу керек. Оларды ажырату шарттары
мынадай: мемлекеттік билікке қатысына қарай жэнс басқару функциясын жүзеге
асыру сипатына қарай.
Саясат субъектісі деп мемлекеттік биліктің бірден-бір бастауы болып
табылатын жэне тікелей немесе өкілдері (мемлекетгік биліктің заң шығарушы
органдары жэне жергілікті өзін-өзі баскару органдары) арқылы өзінін билігін
жүзеге асыра отырып, мемлекет пен қоғамды баскаруга қатысатын субъектіні
айтамыз. Оған халық, оны қүрайтын әлеуметтІк топтар (халықтың көрнекті
өкілдері, еңбек ұжымдары, коғамдық-саяси ұйымдар жэне тагы басқа қоғамдық
бірлестіктер) жатады. Олар тікелей немесе өз өкілдері арқылы маңызды саяси
мэселелер бойынша шешім қабылдауга қатысады. Билік кұрылымдарының өкілдерін
сайлау жэне референдум — осындай шешім қабылдаудың негізгі процедуралары
болып табылады.
Мемлекеттік баскару субъектісі - билікті жүзеге асыруға жэне қоғамдық
процестер мен мемлекеттің жеке қызметін тікелей басқаруга конституциялык
өкілеттігі бар мемлекетгік билік органдары. Билік күші мен занда
бейнеленген қоғамның еркіне сүйене отырып, олар эр түрлі деңгейдегі
мемлекеттік ше-шімдерді эзірлейді жэне қабылдайды, олардың орындалуын
ұйымдастырады жэне бақылайды. Қогамдық-саяси ұйымдар мен бірлестікгер
мемлекеттік басқару субъектісі қүрамында бола отырып, мемлекеттік
институттар жүзеге асыратын болжамдар мен шешімдер жобасын, саяси
бағдарламаларды эзірлеуге қатысады. Көптеген негіздемелер бойынша бөлінетін
саяси басшьшық пен экімшілік баскару институттары мемлекеттік басқару
субъектілері болып табылады.
Мемлекеттік басқару субъектілері: 1)мемлекеттік билік түрі бойынша, 2)
билік пен басқаруды ұйымдастыру деңгейіне карай, 3)қызмет саласына карай,
4) басқару объектісіне эсер егу сипаты мен мақсаты, 5) құрамына қарай
бөлінеді.
Мемлекеттік билік түрі бойынша - бүл заң шыгарушы, атқа-рушы жэне сот
билігі субъектілері. Олардың эрқайсысы басқару жүйесінде белгілі бір
функцияларды орындайды. Өкілетгі органдардыңзаццарды эзірлеуі мен қабылдау
ы мсмлекеттІк басқару жүйесіндегі негізгі фуикциялардыц бірІ. Заң
мемлекеттік билік қүралы жэне қоғамдық кызмет пен қоғам мүшелеренің
арасындағы, олардың мемлекетпен өзара карым-катынастарын формальды
реггеуші. Зандардын орекеттілігі оның орындалуында. Атқарушы билік
субъектісі билік жүргізу функциясьш басқарушылық іс-эрекетпен үйлестіреді.
Мысалы:Үкімет зандарды орындауға, сонымен катар накты, коғамдық маңызды
қызмет түрлерін жос-парлауга, шешімдерді жүзеге асыруга, олардың орындалуын
үйымдастыруга жэне бақылауға міндетті. Оның күрамына билік кұрылымдарымен
катар шаруашылык қызметті, халыкқа білім беруді, ғылымды, денсаулык
сақтауды, мэдениетті жэне тағы басқа салаларға экімшілік басқару мен саяси
жетекшілік ететін органдар кіреді.
Сот билігі субъектісі басқару процесінің ажырамас элементі болыи
табылатын сотта іс жүргізу арқылы эділ сот функциясын жүзеге асырады.
Билік пен басқаруды ұйымдастыру деңгейіне қарай: орта-лық, аймақтық жоне
жергілікті басқару органдары болып бө-лІнеді. Олардыц озара карым-
қатыластары қызмет саласы мен окілеттігІнің, яғни билік жүргізу мен басқару
орекеттерін жүзеге асыруга қатысты кұқықтары мен қызметтеріне байланысты
анықгалады.
Қызмет саласына қарай - экономиканы, әлеуметтік саланы, мэдени омірді,
эскери қызмеггі, халықаралық істерді басқаруды жүзегс асыратын аталган үш
деңгей субъектілері.
Басқару объекіісіне эсер ету сипаты мен максаты, қүралына қарай: саяси
басшылық, экімшілік-мемлекеттік, экономикалық жоне тагы басқа болып
бөлінеді.
Құрамына қараЙ: үжымдыц (мысалы,заң шығарушы билік органы) жоне жеке
(басқарушы гүлгалар) субъектыер болып бөлінеді.
Мемлексттік баскару субъектілерінің қызметІ бірнеше белгі-лермен
сипатгалады: а) заңмен реттследі,ресми рүксат етілген адістермен жүзеге
асады; э) атқаратын кызметтерінің сипатына сай болып табылатын белгілі
қызмет түріне күкығы бар; б)субъектілер мемлекет алдында жауапты, кандай да
бір күштердің эсерінен тпуелсіз.
Формальды ережелерден тыс ірі қаржы-өнеркэсіптік капитал-дың, оскери-
өнеркәсіп кешенінің, саяси элитаның мүдделерін білдіретін лоббистік
топтар (зан шыгарушы институттардың
жанында) жұмыс істейді. Мысалы, АКДІ-да конституциялык билік пен басқару
органдарынан басқа үш негізгІ конституциялык емес: саяси, экономикаль^қ
жэне эскери билік институттары бар. Осы институтгардың жетекшілері
мемлекеттік билік жүйесінде эміршілдік-стратегиялық қызмет атқарады.
Сонымен бірге теледидар мен радионың, жалпы бұкаралық акпарат қүралдарының
релін атап өткен жөн.
Лауазымдыкьізметсубъекгісі-мемлекет тіккызметгіңлауазым-ды түлғалары,
саяси жетекшілер, әкімшілік басқару лауазымды гұлғалары. Олар мемлекеттік
шешімдерді эзірлеуге, қабылдауға жэне орындауга жауапты. Мемлекеттік билік
оргаидары мен лауазымды тұлгаларын субъект ретінде бөлу ел Конституциясында
корсетілген. Лауазымды түлғалар бір жагынан мемлекеттік бас-қарудың
біріңғай субъектілсріне кірсді, ал екінші жағынан оныц функциясы айрықша
болғандықтан жеке, бөлек субъект ретінде бөлінеді. Онда билік жүргізу мен
басқару екілетгігі ұштастырылған — мемлекетгік орган өкілеттігі мен жеке
кәсіиқойлық аспекгісі жэне үжымдык орган кызметінің нэтижесіне жеке басыныц
жауаикершілігі.
Саясат субъектісі, мемлекеттік баскару субъектісі жэне лауа-зымды қызмет
субъектІлерініц сипатталған айырмашылыктары салыстырмалы. Мемлекеттік билік
пен басқару жүйесінде олардың рөлдері жекелеген аспектілерде ұштасып жатады
жэне сәйкес келеді деп айтуға болады. Мемлекеттік баскару органдары
оздерінін функцияларын халық жиындарының, элеу-меттік топтардың, жалпы
коғамдастықтың атынан іс-эрекет жасайтын саясат субъектілерінің мүдделерін
баламалы түрде білдірген жагдайда табысты атқара алады. Мемлекеттік шшарат
қызметісрін халык жиындары қалай кабылдап жатқанын үнемі бақылап отырғанда,
басқарылатындардың талап-тілектері мен үміттері баскарушылардың мақсаты мен
міндеттеріне сэйкес келген жагдайда ғана тиімді жүмыс істей алады. Олар
саясат субъектілерінің қолдауына сүйенсе, олардыц тэжірибслері мен ой-
пікірлеріи қабылдап жэне қолданса, қалыц көпшіліктің үтым-ды ұсыныстарын
басқару шешімдерін дайындағанда ескерсе жоспарланған нэтижелерге кол
жеткізеді. Өз кезегінде кез келген лауазымды тұлганың бір-жағынан,
мемлекеттік орган аныктап берген өкілеттік шеңберінде ғана эрекет етуі,
екінші жағынан мемлекет пен қоғам мүдделеріие кызмет етуі өзінің функциясын
жүзеге асыруының кепілі болып табылады. Осы талаптарды ұштасгыра отырып іс
жүзінде орындау әркімнің қолынан келе бермейтін жағдай.
Мемлекеттік басқару субъектілері ұжымдық немесе жеке болсын өзінің
анықтамасына сэйкес келетін қасиетгерді бойына жинақтаган кезде ғана ол
басқару субъектісі болып табылады. Бұл қасиетгерді келесі топтарға жіктеуге
болады:дамыған саяси жэне қүқықтык сана мен дара сана; мемлекеттік басқару
жэне қазіргі заманғы менеджментгің теориясы мен практикасын білу;
ұйымдастырушылык қабілет; әлеумеггік өмірге белсене араласу мен баскару
ісін жүзеге асыра алатын тэжірибеиің болуы. Осы аталғандардың бэрі кэсіптік
қасиеггер болып табылады. Мемлекеггік басқару субъектісі үшін баскару
процесінін баіыты мен мазмүнын, сондай-ақ оның коғам үшін саяси жэне басқа
салдарларын анықтайтын ұлтгык-мемлекетгік мүдделер мен мақсаттарды түсіне
білу үлкен мэнге ие. Субъектілсрдің басқару ісіндегі қызмеітері ұгымды
болуы үшін ол күкықтық жагынан камгамасыз етілуі, зацмен белгіленген
нормаларға сэйкес болуы керек. Бүл шенеуніктердің өздеріне талап қоя білуін
- заңға жаңа көзкарас қалыптастыруын білдіреді. Мемлекетгік баскарудың
гылыми негізделуі мемлекетгік қызметкерлердің оның теориясы мен пракгикасын
білуі мен оз білімдерін кызмет барысында кол-дана алуына байланысты.
Эмпирикалык тәжірибе мен қисыиды ой басқарудың тек дэстүрлі түріне ғана
негіз болса да, ұтымды басқаруға негіз бола алмайды. Мемлекеттік басқарудын
тиімді субъектісі деп басқарушыларға тек биліктің күшімен емсс, өзінің
беделімен, белсенділігімен, мемлекеттік орган шешетін мақсаттар мен
міндеттердің маңыздылығы жэне тартымдылығымен эсер ететін ұжым дык жэне
жеке жетекш іні айтамыз. Егер басқару шылық іс-эрекеттің мақсатгары мен
бағдарламалары баскарылатындарға түсініксіз болса, олардың мұктаждыктары
мен қажетгіліктерінен туындамаса, онда оны ұтымды баскару деп айту қиын.
Жоғарьтда аталған мемлекеттік басқару субъекгілеріне тэн
қасиеттердің
калыптасуы жэне іскерлІк белсенділігі ынталандыруларға байл-анысты. Осыған
орай М.Вебер мемлекеттік аппаратты іс-әрекет етуге ынталандыратын
материалдық мүдде мен элеуметтік кұрмет деп айтқан. Алайда, баскарушылардың
қызмет атқаруына түрткі болатын негізгі себептер мұнымен шектелмейді. Оған
жеке мүддемен қоғамдық мүдделердің қабысуы, халықтың белсенділік танытуының
көптеген саяси-әлеуметтік себептерІ кіреді.
Мемлексттік басқару объектісі де терең талдауды кажет ететін
проблема.Объектінің шегін анықтау — пікірталас тудыратын мэселе болып
табылады. Басқаша айтқанда, мемлекеттің басқарушылық ықпалы бүкіл когамға
тарай ма, оның белгілі бір шегі бар ма? деген сұрақ туындайды. Классикалық
либерализм үстанымы бойынша мемлекеттік баскару объектісінің шеңбері
шектеулі. Ол мемлекетгік саяси сфераны әлеуметтік, экономикалық, мэдени,
рухани сферадан, азаматтардың мемлекеттік емес бірлестіктерінен боліп
қарайды. Либсралдар демократияның дамуына карай қоғамның мемлекеттік емес
сферасы кеңейеді және мемлекеттің адамдардың іс-эрекеттеріне тікелей эсер
ету ксңістігі азаяды деп санайды.
Сонымен классикалық либерализм көзқарасы бойынша мем-лекетгік баскару
объектісі қоғамдық омірдің еаяси-кұкықтық сферасымен шектеледі.
Мемлекеттің басқару объектісін түсінудін басқа жолы—этатизм
тұжырымдамасы. Осы тркырымдама бойынша мемлекеттік басқа-ру барлык коғамга
таралады деп қарастырылады. Ол тоталитарлык жүйеде жузеге асты. Этатизм
мәні - қогамды мүлтіксв бақылаү, саяси жоне экімшілік қызметгің коіам
омірінің барлық сфера-ларыиап басымдығы, мемлекет пен қоғам аракатынасы
мэселе-лерінің жасанды түрде алынып тасталынуы мемлекет пеи қоғам арасында
ешқандай проблема жок дегенді білдіреді.
Кейбір теоретиктердің пайымдауынша әміршілдік-экімшілік жүйеде мемлекет
халыктан талап етті, бакылады, коніілагерлер мен абактыларға отырғызды,
тыйым салды және тағы басқа да қалың көпшілікке қарсы бағытгалган іс-
әрекеттер жасады. Готалитарлык жүйеде мемлекет эрқашанда қоғамнан басым
болды, ал қогам оз кезегінде мемлекетке мүлтіксіз багынды. Осынъщ
нэтижесінде халық мемлекетті адамдардан окшау түратын жэне
тэуелсіз болатын билік жүргізу машинасы дсп түсінді.
Қазіргі заманғы саяси ой мен тэжірибенін дамуы элеуметгік субъектілердің
экономикалық жэне мэдени функцияларына мем-лекетгің ретгеушілік жэне
басқарушылық әсерін үлғайту туралы ойларын білдіреді. Бүл өз кезегІнде
нарық зандары толық жэне тиімді қолданылатындай мемлекет араласуының
оңтайлы шегін анықтауды білдіреді.
Мемлекеттік басқаруды ұйымдастыру мен жүзеге асыру логикасы
анықталатыны ескерген жөн. Басқару нысаны жоғары және жергілікті
мемлекеттік органдардың құрылу және олардың ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Дипломдық жұмыстың өзектілігі. Қазақстанда мемлекеттік басқару
кадрларының кәсіптілігін арттыру жөнінде айтарлықтай мол әлеуметтік
тәжірибе жинақталды. Әсіресе, соңғы бесжылдықта егемен мемлекетіміз осы
бағыттағы проблемалаарды түбегейлі шешудің жолдарын тыным таппай
қарастырып, бүкіләлемдік қоғамдастықтың тең құқықты әріптесі болуға батыл
қадамдар жасауда. Кез келген мемлекеттің әлсіз жері өкімет билігі мен
басқару үрдісі десек, қазіргі кезде біздің Қазақстанда бұл жағдайларды
жақсартып, жандандыруға ұтымды басқаруға және әрі тиімді жүргізуге қажетті
барлық мүмкіндіктер ескерілуде. Қоғамның объективті және заңды
құбылыстарының бірі-басқару жүйесіндегі кәсіптілік негізінде интеграциялық
бірлесуді дамыту арқылы - кешенді құрылымдарды құру.
Кадр қызметінің басты мақсаты – мемлекеттік органдардың барлық
құрылымдық бөлімшелерін қажетті мөлшерде мемлекеттік қызметшіге керек
жоғары кәсіби еңбекке дәлелді біліктілікпен, олардың әкімшілік мемлекеттік
қызметке бекітілу мен алдағы жан-жақты дамуын қамтамасыз ету. Осы негізде
мемлекеттік басқарудағы технологиялардың дамуындағы мемлекеттік органдардың
ролін байланыстыру. Нақты негіз болатын басқару тәртіпті қалыптастыру болып
және заңнамалық ерекшеліктерді негіздеу. XXI ғасырда туындаған объектілік
жағдайлар адамдардың жаңа нысанда қызмет атқаруын, ой-толғауын және тиісті
тәртіп қалыптастыруын талап етеді. Демек, субъектілік факторлар да жаңадан
ұйымдастырылып, жаңаша дамытылуы қажет. Міне, осылардың бәрі қисындылық
тұрғысынан алғанда жинақтала келіп, мемлекеттің қазіргі кездегі мән-маңызын
айқындайтын факторлар мен қоғамдық құбылыстарды жете зерделеп, зерттеуді
қажет қылады, оның жүзеге асырылуына талап қояды.
Қоғамның нақты бір бөлігі мемлекет болғандықтан барлық дерлік
гуманитарлық және экономикалық ғылымдар мемлекеттік басқару мәселелерін
қарастырады. Сол сияқты мемлекеттік басқару ісінде де және ол туралы
ғылымды қалыптастыру процесінде де басқа да гуманитарлық емес ғылымдардың
әдістері мен мәліметтері қолданылады. Бірақ ғылымның әр саласы мемлекеттік
басқару мәселесін өзінің зерттеу тұрғысынан қарастырады. Атап айтқанда,
мемлекет қызметін мемлекет және құқық теориясы, саясаттану, әлеуметтану,
философия және тағы басқа көптеген ғылыми пәндер зерттейді.
Жаңа экономикалық қатынастарға көшу барысында қазіргі қоғамдағы
мемлекеттік басқаруды кәсіптілігін реформалау маңызды роль атқарады.
Бүгінде қоғамымызда жан-жақты жүргізіліп жатқан реформалар мемлекеттік
басқаруға айтарлықтай ықпалын тигізуде. Басқару қызметінің бағыт-бағдары
және дамуы мемлекетіміздегі әлеуметтік экономикалық және саяси жүйедегі
процестермен айқындалып отыр. Мемлекеттік басқару мемлекеттік айрықша
қызметінің бір түріне жатады. Өйткені, мемлекеттік басқару заң жүзінде
өкілеттілік берілген арнайы субъектілерге-мемлекеттік басқару органдарына
жүктеледі.
Мемлекеттік басқарудың әлеуметтік-экономикалық, саяси, этикалық және
психологиялық тұрғыдағы көзқарастары басқаруды қоғамдық құбылыс түрінде көп
қырлы категория ретінде танытады. Нарыққа байланысты өркениетті елдердегі
басқару жүйесіне біте қайнасып кеткен мәдениеттілік және моральдық
категориялардың көрінісі, басқару этикасы біздің мемлекеттің қоғамдық,
экономикалық өмірінен де орын ала бастады.
Дипломдық жұмыстың мақсаты - Мемлекеттік басқару кадрларының
кәсіптілігін және компетенттілігін арттырудың жолдарын ұйымдастыруға
айтарлықтай толық сипаттама беру. Диплом жазу барысында көзделген
міндеттер:
1. Мемлекеттік басқару кадрларының теориялық және ұйымдық-құқықтық
нысандары ашып көрсету;
2. Мемлекеттік басқарудағы кәсіптіліктің объективті мүмкіншілігі
және қағидалары нақтылау;
3. Мемлекеттік басқарудың кәсіптілігін және компетенттілігін
арттырудың қазіргі кезеңдегі қажеттілігін анықтау;
4. Батыс Қазақстан облысы Статистика департаментінің кадрлік және
мемлекеттік құқықтық жұмыс бөлімінің экономикалық көрсеткіштерін
талдау;
5. Мемлекеттік басқару жүйесіндегі кадрларды ақпараттық
технологиялармен қамтылуын іске асыру шараларын жүзеге асырылуын
бағалау;
6. Мемлекеттік басқару кадрларын демократияландыру оның қарқынды
дамуының негізгі жолдарын жетілдіру қарастырылады.
Анықтама әдебиеттері ретінде “Қазақстан Республикасы Конституциясын”,
Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлықтарын, “Қазақстан
Республикасының жергілікті мемлекеттік басқару туралы”, “Қазақстан
Республикасының Үкіметінің 2009-2011 жылдарға арналған бағдарламасы”,
“Қазақстан Республикасының еңбек туралы” Заңдарын, әлеуметтік-экономикалық
дамуының төлқұжаты және Батыс Қазақстан облысы Статистика департаментінің
кадрлік және мемлекеттік-құқықтық жұмыс бөлімінің мәліметтері қолданылды.
Дипломдық жұмыс теория мен практиканы ұштастыра отырып, нақты жиналған
мәліметтік көрсеткіштерді сызба, кестелер ретінде көрсету қарастырылған.
Дипломдық жұмыс кіріспе, үш тараудан, қорытынды және ұсыныстар,
пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
Дипломдық жұмыс 6 сурет және 8 кестеден сонымен қатар мазмұны
компьютерлік мәтінмен баяндалған.
Дипломдық жұмысты жазу барысында теориялық, статистикалық,
аналитикалық және салыстырмалы әдістер қолданылды.
Статистика – бұл жан – жақты да, күрделі қоғамдық ғалым. Оның өзі
бірнеше бөлімдерге бөлінеді. Оған жататындар мыналар: статисканың жалпы
теориясы, ол статистканың жалпы принциптері мен әдістері қарастырады:
әлеуметтік - әкономиканың статистика – мұнда халық шаруашылығы
көрсеткіштернің жүйесін, оның құрылымы мен пропорциясын, қоғамдық ұдайы
өндіріс салалары мен элементтердің өзара байланысын зерттейді; Салалық
статистикалар - өнеркәсіп, ауыл шаруашылығы, құрылыс, көлік, байланыс,
сауда, қаржы, еңбек демография және т.б. болып бөлінеді.
Соңғы кезде өмір салтын, әлеуметтік қарым – қатынастың әр алуан
саласын сипаттайтын және оның көрсеткіштер жүйесін зерттейтін, әлеуметтік
статистика қалыптасты. Қандай да бір пәнді оқып – үйренуге кіріспес бұрын,
алдымен сол пәннің нені зерттейтін, қайда және қандай тәсілдерді
қолданатынын анықтап алуымыз керек. Сонда, статистика пәні дегеніміз қандай
ғалым және ол нені зерттейді?
Статистика – қоғамдық құбылыстардың құрамы мен өзгеру процестерін,
ондағы сандық қатынастар мен заңдылықтарды сапалық тұрғыны байланыстыра
отырып, оның белгілі бір уақытта және қай жерде болғанын зерттетін қоғамдық
ғалым. Қазіргі кезде Статистика деген сөзді естімейдім, білмейдім дейтін
адам сирек болар. Солай дей тұрсақ та, кейбіреулер Статисканы ешқандай
маңызы жоқ, қаз-қатар сандар тізбесі деп түсінеді. Мұндай ұғымды
ұстанушылар – көрсетілген сандық көрсеткіштердің неге керек екенін
білмейтіндер, оның мағынасын жетік түсінбейтіндер және өзі өмір сүріп
жатқан елінің жетістерін саралай алмайтындар.
1 Тарау. Мемлекеттік басқару кадрларының кәсіптілігін және компетенттілігін
арттырудың теориялық және әдістемелік негіздері.
1.1 Мемлекеттік басқару кадрларының теориялық және ұйымдық-құқықтық
нысандары.
Мемлекеттің әлеуметтік басқару саласындағы қызметі қоғамдық қатынастар
мен адамдардың іс-әрекетін құқықтық реттеумен байланысты. Осыдан
мемлекеттік басқарудың заңдық аспектісі туындайды. Бұл мағынада ол білімнің
саяси-заңдық саласы ретінде сипатталуы мүмкін.
Сондай-ақ мемлекеттік басқару мемлекеттің тұтас қоғамға жалпы ықпалы
және де оның әлеуметтік жүйенің әр түрлі элементтерімен өзара әрекеті
қарастырылғандықтан, бұл әлеуметтік ғылым. Осыларға орай мемлекеттік
басқару теориясы – саяси-құқықтық және әлеуметтік ғылым.
Сонымен, мемлекеттік басқару теориясының мазмұны – қоғамды басқару
институты ретундегі мемлекеттің маңызды функцияларын, оларды жүзеге
асырудың заңдылықтары мен қағидаларын оқып-үйрену, басқарудың негізі
ретіндегі мемлекеттік саясатты ғылыми негіздеу[7].
Мемлекеттік басқару кадрларының кәсіптілігін жоғарлату – қоғамды
басқарудың саяси-құқықтық институты ретіндегі мемлекеттік билік
органдарының қызметін және қалыптасатын саяси-құқықтық, әлеуметтік қарым-
қатынастарды талдау болып табылады. Сондықтан біз оны кещенді ғылым деп
қарастырамыз. Оған келесідей ұғымдарды жатқызамыз: мемлекеттің негізгі
функциясы ретінде басқаруды сипаттайтын жалпы ұғымдар: мемлекеттік басқрау,
басқару субъектісі ретіндегі мемлекет (мемлекеттік орган, аппарат, мекеме),
мемлекеттік басқару объектісі (әлеуметтік топтар, қоғамдық процестер,
әлеуметтік институттар); мемлекеттік билік (саяси, әкімшілік, экономикалық
және т.б.); басқарушылық қызмет (саяси жетекшілік, әкімшілік басқару,
нормативті-құқықтық реттеу); басқарудағы қатынастар (ұйымдық-экономикалық,
әлеуметтік-саяси, нормативтік-құқықтық); атқарымдық қызмет процесі ретінде
мемлекеттік басқаруды бейнелейтін ұғымдар: мемлекеттік басқару қызметі,
басқару заңдылығы мен қағидалары, басқару ісінің нысаны, әдістері,
құралдары, стилі; басқару процесінің негізгі элеентері мен кезеңдерін
бейнелейтін ұғымдар: мақсатты тұжырымдау, саяси стратегия, мемлекеттік
шешімдер мен қабылданған шешімдер: басқару қызметі мен қатынастардың
қозғаушы күштерін және оларды шектейтін факторларды сипаттайтын ұғымдар:
ұлттық-мемлекеттік мүдделер, әлеуметтік топтар, саяси мүдделер, жалпы
ұлттық және топтық құндылықтар; тұтастай мемлекеттік басқаруды сипаттайтын
ұғымдар: мемлекеттік билік (үш тармақ), басқару мен билік субъектілерінің
деңгейі; билікті орталықтандыру және орталықсыздандыру және басқару;
мемлекеттік басқару жүзеге асырылатын сыртқы ортаны сипаттайтын ұғымдар:
әлеуметтік, саяси, құқықтық, экономикалық және басқа кеңістіктер.
Мемлекетік басқару теориясында философиялық-әлеуметтік және басқа
жалпытеориялық түсініктер, ең алдымен әлеуметтік басқару ғылымының
түсініктері қолданылады.
Мемлекеттік органдардағы кадр қызметінің негізгі функцияларына маңызды
элементтер жобаланады:
- кадр саясатын қалыптастыру мен мемлекеттік органдарды қызметшілермен
қамтамасыз етудің жалпы стратегиясын анықтау;
- Қазақстан Республикасы мемлекеттік қызметшілердің қызмет этикасы
Ережелерінің сақталуын бақылау;
- конкурс, аттестация ұйымдастыру, кадрлар резерві, мемлекеттік
қызметшілердің ауысуы, есеп және ақпараттар беру бойынша мемлекеттік қызмет
істері жөніндегі уәкілетті органдармен өзара қарым-қатынаста болу;
- кадр құрамын сараптай отырып, персоналдар қажеттілігін жоспарлау;
- қызметші персоналдарды іздестіру, қызметке тарту, конкурстық іріктеу және
бағалау;
- әкімшілік мемлекеттік қызметшілердің кадрлар резервімен жұмыстану;
- мемлекеттік қызметшілердің біліктілігін арттыру және қайта даярлау;
- қызметшілердің кәсіби және әлеуметтік-психологиялық бейімделуіне ықпал
ету;
- мемлекеттік қызметшілердің қызмет бабында көтерілуі мен мансаптық өсуін
басқару;
- персоналдарды мемлекеттік қызметтен босату;
- персоналдарға жіберілген шығындарды басқару;
- еңбекті қорғау ережелерінің сақталуы мен қауіпсіз және қолайлы еңбек
жағдайын туғызу бойынша жұмыстар[17].
Мемлекеттік басқарудың объектісі мен субъектісі жөніндегі мәселе
мемлекеттік басқару теориясының негізгі әдістемелелік мәселелерінің бірі
болып табылады. Оны шешу – мемлекеттік басқарудағы субъект пен объект
қатынастарын түсінуге және объектінің демократиялық сипатын қамтамасыз
етуге мүмкіндік береді.
Сурет – 1. Мемлекеттік орган басшысының немесе кадр жұмысы қызметшісінің
кәсіби – біліктілік қалыбы.
Бұл мәселеде ешқандай проблема жоқ тәрізді: басқару субъектісі –
мемлекет, ал объектісі – қоғам. Бірақ бұлай қорытынды жасау асығыстық. Осы
жерде мемлекет деген түсінікті анықтап алу қажет (өйткені мемлекект ұғымына
әр түрлі анықтама беруге болады): субъект ретінде біз мемлекетті немесе
адамдардың саяси одағын қарастырамыз ба, әлде саяси-құқықтық институт
ретіндегі мемлекетті қарастырамыз ба деген орынды сұрақ туындайды.
Соңғысын, яғни саяси-құқықтық институт ретіндегі мемлекетті біз басқару
субъектісі ретінде қарастырамыз.
Жалпы, кім басқаруға тиіс деген сұрақ ежелден келе жатыр. Бұл сұрақты
ертедегі грек философы Платон қойған. Демократияны жақтаушылар халық
басқаруға тиіс деп санасы, элитарлық демократияның өкілдері басқару
міндетін жүзеге асыру үшін арнайы дайынлдықтан өткен элитаны басқару
субъектісі деп білді. Авторитарлық режимді қорғаушылар мемлекет пен қоғамды
таңдаулы тұлғалар – көсемдер мен лидерлер басқару керек деп есептейді.
Мемлекеттік басқару теориясында субъект түсінігі біржақты емес.
Сондықтан саясат субъектісі, мемлекеттік басқару субъектісі, лауазымды
қызмет субъектісі түсініктерін ажыратып алу керек. Оларды ажырату шарттары
мынадай: мемлекеттік билікке қатысына қарай және басқару функциясын жүзеге
асыру сипатына қарай.
Саясат субъектісі деп мемлекеттік биліктің бірден-бір бастауы болып
табылатын және тікелей немесе өкілдері мемлекеттік биліктің заң шығарушы
органдары және жергілікті өзін-өзі басқару органдары арқылы өзінің билігін
жүзеге асыра отырып, мемлекет пен қоғамды басқаруға қатысатын субъектіні
айтамыз. Оған халық, оны құрайтын әлеуметтік топтар халықтың көрнекті
өкілдері, еңбек ұжымдары, қоғамдық-саяси ұйымдар және тағы басқа қоғамдық
бірлестіктер жатады. Олар тікелей немесе өз өкілдері арқылы маңызды саяси
мәселелер бойынша шешім қабылдауға қатысады. Билік құрылымдарының өкілдерін
сайлау және референдум – осындай шешім қабылдаудың негізгі процедуралары
болып табылады.
Мемлекеттік басқару субъектісі – билікті жүзеге асыруға және қоғамдық
процестер мен мемлекеттің жеке қызметін тікелей басқаруға конституциялық
өкілеттігі бар мемлекеттік билік органдары. Билік күші мен заңда
бейнеленген қоғамның еркіне сүйене отырып, олар әр түрлі деңгейдегі
мемлекеттік шешімдерді әзірлейді және қабылдайды, олардың орындалуын
ұйымдастырады және бақылайды. Қоғамдық-саяси ұйымдар мен бірлестіктер
мемлекеттік басқару субъектісі құрамында бола отырып, мемлекеттік
институттар жүзеге асыратын болжамдар мен шешімдер жобасын, саяси
бағдарламаларды әзірлеуге қатысады. Көптеген негіздемелер бойынша бөлінетін
саяси басшылық пен әкімшілік басқару институттары мемлекеттік басқару
субъектілері болып табылады.
Мемлекеттік басқару субъектілері: 1 мемлекеттік билік түрі бойынша, 2
билік пен басқаруды ұйымдастыру деңгейіне қарай, 3 қызмет саласына қарай, 4
басқару объектісіне әсет ету сипаты мен мақсаты, 5 құрамына қарай
бөлінеді[11].
Мемлекеттік билік түрі бойынша – бұл заң шығарушы, атқарушы және сот
билігі субъектілері. Олардың әрқайсысы басқару жүйесінде белгілі бір
функцияларды орындайды. Өкілетті органдардың заңдарды әзірлеуі мен
қабылдауы мемлекеттік басқару жүйесіндегі негізгі функциялардың бірі. Заң
мемлекеттік билік құралы және қоғамдық қызмет пен қоғам мүшелерінің
арасындағы, олардың мемлекетпен өзара қарым-қатынастарын формальды
реттеуші. Заңдардың әрекеттілігі оның орындалуында. Атқарушы билік
субъектісі билік жүргізу функциясын басқарушылық іс-әрекетпен үйлестіреді.
Мысалы: Үкімет заңдарды орындауға, сонымен қатар нақты, қоғамдық маңызды
қызмет түрлерін жоспарлауға, шешімдерді жүзеге асыруға, олардың орындалуын
ұйымдастыруға және бақылауға міндетті. Оның құрамына билік құрылымдарымен
қатар шаруашылық қызметті, халыққа білім беруді, ғылымды, денсаулық
сақтауды, мәдениетті және тағы басқа салаларға әкімшілік басқару мен саяси
жетекшілік ететін органдар кіреді.
Қазіргі саяси ғылымда нақты саяси жағдайды талдаудың әр түрлі
әдістемелік тұжырымдамалары бар. Мемлекеттік басқарудың отандық
әдебиеттерінде де тұжырымдамалардың әр алуандығы орын алады. Олардың ішінен
жалпыфилософиялық диалектикалық-материалистік әдістемені, талдаудың жүйелік
және құрылымдық-функционалдық, кибернетикалық әдістері сияқты саяси
әлеуметтік түрлерін атап өтуге болады. Аталмыш әдістемелер дүниетанымдық
негіздерінің сәйкес келмеуіне қарамастан нақты дүниені әр қырынан және әр
алуан ғылыми-танымдық көзқарастар тұрғысынан болса да біршама объективті
бейнелеуге бағытталған. Саяси-әлеуметтік өмірді объективті тұрғыдан
түсіндіруге ұмтылыс жасау берілген әдістемелік тұжырымдамаларды өзара
байланыста, кешенді түрде қарастыруға мүмкіндік береді.
Мемлекеттік басқару жүйесінде қағида заңдылықты, қатынастарды,
элементтер арасындағы өзара байланысты білдіреді. Соларға сәйкес
мемлекеттік басқару жүйесі құрылып, жұмыс істейді. Қандай да бір қағидадан
бас тарту бүкіл жүйенің қалыпты қызметіне нұсқан келтіруі мүмкін.
Сондықтан мемлекеттік басқару қағидаларын айқындай және негіздеу процесіне
белгілі талаптар қойылады: а) мемлекеттік басқарудың кез келген емес, тек
ең маңызды, басты, объективті, қажетті заңдылықтарын, қатынастары мен өзара
байланыстарын білдіру; ә) мемлекеттік басқарудағы тек тұрақты заңдылықтарды
сипаттау; б) мемлекеттік басқарудың өзге басқару түрлерінен ерекшелігін
білдіру[14].
Отандық және шетелдік ғалымдар басқару қағидаларын жүйелеу мен жіктеуге
әр түрлі көзқарастар білдіреді. Олар мемлекеттік басқарудың ерекшелігін
ескере отырып басқару қағидаларының жүйесін үш топқа бөледі: жалпы ортақ
қағидалар: жүйелілік, объективтілік, өзін-өзі реттеу, кері байланыс,
оңтайлылық, ақпараттық жеткіліктілік, демократизм, жариялылық, құқықтық
реттілік (заңға сәйкес келу); қоғамның түрлі салаларында (экономикалық,
әлеуметтік-саяси, рухани) және әр түрлі қоғамдық құбылыстарды, ұйымдарды,
институттарды талдау барысында қолданылатын жекелеген қағидалар;
мемлекеттік басқарудың ұйымдастырушылық-технологиялық жақтарын қарастыратын
ұйымдастырушылық-технологиялық қағидалар. Бұл жіктеу соңғы емес. Ғылыми
әдебиеттерде мемлекеттік басқару қағидалары жүйесінің көптеген түрі
келтірілген, олар шектеулі емес. Сондықтан мемлекеттік басқару
тәжірибесінде қолданылатын барлық қағидаларды қамту мүмкін емес. Осыған
байланысты мемлекеттік басқару ісінде барынша маңызды болып табылатын
қағидаларға ғана тоқталғанды жөн санаймыз.
Басқару субъектісі объектінің реакциясын дәл және уақытында білуі тиіс,
өйткені ол соған сәйкес оперативті түрде басқарушылық шешімдерді
қабылдайды. Кері байланыс мемлекеттік басқару аппаратының қызметкерлеріне
қатысты бақылау функциясын орындайды деуге болады. Бұл қағидамен ақпараттық
жеткіліктілік қағидасы тығыз байланысты. Қоғамда коммунакациялық
процестердің пәрменділігі мен ақпараттық ағымдардың көлемі барған сайын
өсуде және соған орай жүйе элементтерінің объект, субъект байланысы күшейе
түсуде. Бұл қағиданы дұрыс қолдану ақпаратты алуылар деңгейі жоғарылаған
сайын оны ретке келтіруі тиіс. Яғни басқарудың қай деңгейі үшін қандай
ақпарат қажет екендігін анықтап, ретке келтіру керек. Ондай болмаған
жағдайда жоғары басқарушылық деңгейде артық ақпарат жиналып қалуы
мүмкін[8].
Мемлекеттік басқару адамдардың әлеуметтік қызметін және соның негізінде
қалыптасатын қоғамдық қатынастарды білдіреді. Ол әлеуметтік ортада жүзеге
асатындықтан оған қоғамның әлеуметтік құрылымының тигізетін ықпалы зор.
Сондықтан мемлекеттік басқаруды ғылыми танып-білуде әлеуметтік
әдістерқолданылады. Себебі саяси-әлеуметтік талдау мемлекеттік органдардың
атқаратын нақты міндеттерін айқындайтын басқару стратегиясын әзірлеумен
және әлеуметтік қажеттіліктерді, мүдделерді, құндылықтарды анықтаумен
байланысты болатын көптеген теориялық және тәжірибелік мәселелерді шешуге
мүмкіндік береді. Саяси-әлеуметтік әдістер адамдардың еңбек, тұрмыс
жағдайларымен, оларға әлеуметтік қызмет көрсету, қоғамдық және саяси
белсенділіктерін дамытумен, билік процестеріне қатысуымен байланысты.
Жұмыс орындарының жеткiлiктiлiгi Үкiмет мүшелерi мен әрбiр
әкiмнiң Қазақстан экономикасының тұрлаулы дамуын қамтамасыз етуге
қабiлеттiлiгi айқындалатын негiзгi көрсеткiш болуы тиiс.
Әрбiр әкiм, әр министр апта iшiнде қанша жұмыс орнының қысқарғанын
және жергiлiктi орындарда қаншасын ашқанымызды бiлуi тиiс. Нақ осы тұрлаулы
дамудың негiзi болып табылады.
Өңiрлiк жұмыспен қамтылуды және кадрлардың қайта даярлануын
қамтамасыз ету үшiн мен Үкiметке кем дегенде 140 миллиард теңге бөлудi
тапсырамын.
Жергiлiктi бюджеттерден де жұмыспен қамту стратегиясын бiрлесе
қаржыландыруға ресурстар бөлiнуi тиiс.
Жұмысынан айырылғандар үшiн жаңа жұмыс орындарын құратын боламыз. Бiз
кем дегенде 350 мың қазақстандықты жұмыспен қамтамасыз ете аламыз, бұл
қазiргi қоғамдық жұмыстарды есептемегенде.
Бiзде еңбек рыногын дамыту үшiн мүмкiндiктер бар, оларды ойлап табу
керек емес. Нақ осыған бiз қосымша бөлiнген қаражатты жұмсаймыз.
Бiрiншiден, бұл коммуналдық желiлердi қайта жарақтандыру және
жаңғырту. Бұл - сумен қамтамасыз ету, жылумен қамтамасыз ету, энергетика
мен кәрiз сулардың нысандары мен желiлерi.
Үкiметке әкiмдермен бiрлесiп осы мақсатқа кететiн қажеттi шығындарды
анықтауды, жұмыстарды қаржыландыруды ғана емес, сонымен бiрге бюджеттен
бөлiнген әрбiр теңгенiң пайдаланылуын қатаң бақылауды тапсырамын.
Бұл көзге көрiнбейтiн жұмыс, бiрақ та бiзге оны бәрiбiр iстеуге тура
келедi. Ол - болашақ дамудың негiзi. Бұл қалалар мен жергiлiктi орындарда
орасан көп жаңа жұмыс орындарын ашудың мүмкiндiгi. Бiз халқымыздың сатып
алу қабiлетiн арттырамыз. Егер парасатпен жұмыс iстей бiлсек, босаған
адамдарды жаңа мамандықтарға үйрету керек.
Тұрғын үй-коммуналдық шаруашылықты әлдеқашан-ақ ретке келтiру керек
едi. Келiңiздер, қазiр осымен айналысайық.
Екiншiден, бұл жергiлiктi мәндегi автомобиль жолдарын салу, қайта
жарақтандыру және жөндеу, сондай-ақ әлеуметтiк инфрақұрылымды, ең алдымен
мектептер мен ауруханаларды жаңарту.
Бұл ендi ӘКК-лердiң мiндетi, олар халықтың барынша жұмыспен қамтылуын
қамтамасыз етуге мiндеттi. Мәселенiң қаржылық жағы - Үкiмет пен әкiмдердiң
құзырында.
Бiз қазiр халықпен келiсiп, тура айтуға тиiспiз: құрылысы басталған
мектептер мен ауруханаларды салып бiтiремiз. Жағдай осылай болып
тұрғандықтан, бiз жаңаларын кейiнге қалдыра тұрамыз, алайда қаражатты
қолданыстағы мектептердi, ауруханаларды, медициналық пункттердi жөндеуге
жұмсаймыз. Осылай жұмыс орындарын да құрамыз.
Сондай-ақ, бiз салуды белгiлеген магистралдық автомобиль және темiр
жолдарын да тоқтата тұруға тура келедi. Мұның орнына ақшаны облыс
орталықтарының, қалалардың төңiрегiндегi жолдарды, ауданаралық жолдарды
ретке келтiруге жұмсаймыз. Осылайша бiз тылымызды бекiте түсемiз.
Үшiншiден, әрбiр нақты елдi мекендегi жергiлiктi мәндегi нысандар.
Бұл жергiлiктi билiктiң шешуi бойынша жолдарды, клубтарды немесе басқа
нысандарды абаттандыру мен көгалдандыру, жөндеу. Бұл мақсаттарға атаулы
трансферттер бөлiнуi тиiс.
Жергiлiктi өзiн-өзi басқару органдары ретiнде аудандық мәслихаттарға
қаражат бөлiнуi тиiс. Жұмыспен қамтудың жергiлiктi проблемалары мен
мәселелерiн шешу үшiн бұл қаражатты қайда жұмсау керектiгiн олардың өздерi
шешетiн болсын.
Бұл жұмыстың тиiмдiлiгi үшiн дербес жауапкершiлiктi тұтастай
әкiмдерге жүктеймiн.
Аталған барлық жобаларды iске асыру үшiн бiз жергiлiктi
өндiрiсшiлердiң әлеуетiн барынша пайдалануға тиiспiз. Егер қажеттi
өндiрiстер бүгiнде жоқ болса, оларды құру керек, мұның өзi бизнес үшiн жаңа
мүмкiндiктер ашады.
Бiз Тәуелсiздiгiмiздiң 20 жылдығының қарсаңында тұрмыз. Осы датаға
орай бүкiл Қазақстанда кең ауқымды жұмыс өрiстеуi керек. Бұл бiздiң
ұрпағымыз үшiн, бiздiң халқымыз үшiн ұмытылмас жылдар. Қазақ ұлтының және
бүкiл Қазақстанның тарихында мұндай кезең болған емес.
Осының барлығына тереземiз тең, керегемiз кең ел болғанның арқасында
қол жеткiздiк, ел ретiнде, қазақ ретiнде, мемлекет ретiнде мұндайлық
сәулелi күннiң басымызға тәуелсiздiктiң арқасында ғана қонғанын бiздiң
ұрпақ ұмытпақ емес. Ел шежiресiндегi ерекше бұл белеске бiз барынша
дайындықпен баруымыз керек. Қазiрден бастап әр ауылдың кем-кетiгiн қалпына
келтiрiп, көгалдандырып, жолдарымызды жөндеп, үйлерiмiздiң iшi-сыртын
әрлесек, елдiң де көңiлi көтерiле түседi.
Сондықтан бұл жұмысты бiз қазiрден бастауға тиiспiз. Әр ауыл әкiмiне
шамамен 50-100 миллион теңгедей аздап ақша бөлсек, олар аудандық
мәслихаттардың бақылауымен қандай да бiр қиындық көрiп жатқан тұрғындарға
қажеттi мәселелердi шешер едi, шағын несиелер берер едi.
Осылайша бiз жұмыспен қамтылу мәселесiн шешiп қана қоймаймыз, сонымен
бiрге бiздiң елiмiзде жаңа өндiрiстердiң пайда болуы үшiн ынталандыру
жасаймыз.
Төртiншiден, бұл әлеуметтiк жұмыс орындарын кеңейту және жастар
практикасын ұйымдастыру.
Халықты жұмыспен қамту туралы қолданыстағы Заң бiзге бюджет қаражатын
осы мақсатқа пайдалануға мүмкiндiк бередi. 2008 жылы 13 мыңнан астам адам
осы бағдарламалар бойынша өз мүмкiндiктерiн iске асырды.
Бiздiң бүгiнгi мiндетiмiз - қазiргi бар бағдарламалардың аясын
кеңейту.
Осы мақсатқа қосымша 8,6 миллиард теңге бөлудi тапсырамын. Сонда бiз
96 мыңға жуық адамды жұмыспен қамтамасыз етемiз.
Осымен бiр мезгiлде бiз Әлеуметтiк сақтандырудың мемлекеттiк қорынан
жұмыссыздығы бойынша жәрдемақы төлеудiң барынша ұзақ мерзiмiн 4-тен 6 айға
дейiн ұлғайтуға тиiспiз.
Әлемдiк дағдарыс жағдайында бiздiң жұмыспен қамту стратегиямыз
кадрларды қайта үйрету және қайта даярлау жөнiндегi толық ауқымды жұмысқа
бағытталған.
Үкiметке әкiмдермен бiрлесiп қазiргi бар оқу орындарының базасында
мамандарды қайта даярлауды ұйымдастыруды тапсырамын.
Бiздiң адамдарымыз оқып-үйренуге тиiс, бүкiл әлемде адамдар өмiр бойы
оқумен өтедi. Мына жағдайда қайта оқуға, сөйтiп бүгiн қажет болып отырған
мамандықты игеруге мүмкiндiк те бар, қажеттiлiк те бар.
Бiз қазiр барлық iрi құрылыс кәсiпорындарын адамдарды басқа
мамандықтарға оқыту үшiн қарыз бөлуге мiндеттеймiз. Барлық жерде осылай
болуға тиiс. Егер Үкiмет пен әкiмдер жұмысты ойдағыдай ұйымдастыра алса,
адамдар оқуға отырады да, жаңа мамандықтарды игерiп алып кетедi.
Кадрларды қайта даярлау және қайта оқыту жөнiндегi жүйелiк жұмыс
мынадай мақсаттарды көздеуi тиiс:
- Жаңа мамандық бойынша жұмыс iстегiсi келетiн әрбiр адамның оқу
мүмкiндiгi болуы тиiс.
- Экономиканың еңбек ресурстарына деген болашақ сұраныстарын, ең
алдымен, ауыл шаруашылығында қамтамасыз ету.
- Шетелдiк жұмысшыларды отандық кадрлармен бiртiндеп алмастыру. Бiз
оларды жартылай қысқартып, өз адамдарымызбен алмастырмақпыз.
Сонымен қатар әлемдiк дағдарысқа, бiз бастан кешiп жатқан кезеңнiң
қиындықтарына қарамастан, бiз олардың шешiлуiне ғана шоғырланып қоя
алмаймыз. Бiздiң болашағымыз экономиканың одан әрi жаңғыртылуы мен базалық
инфрақұрылымның дамуына байланысты.
Бiз қолданыстағы перспективалық инвестициялық жобаларды қаржыландыру
және iске асыруды жалғастырамыз.
Ең алдымен бұл мұнай өңдеу зауыттарын жаңғырту.
Бiзде мұнай өңдейтiн үш зауыт бар, сөйтсе де әлi күнге жанармай сатып
аламыз, авиация керосинiмен де қамтамасыз етiлмегенбiз. Ендi қазiр бұл
iспен айналысу керек.
Бiз осы мұнай өнiмдерiне деген iшкi сұранысты бiртiндеп толық
қамтамасыз етуге тиiспiз.
Бiз Атырауда мұнай-химия кешенiн салуды жалғастырамыз. Мойнақ ГЭС-
iнiң құрылысын биыл аяқтаймыз, Екiбастұз 1-ГРЭС-iн кеңейту және қайта
жарақтандыру жөнiндегi жұмысты жалғастырамыз. Ол жерде сегiз блоктың орнына
төрт блок жұмыс iстеп тұр. Бұл дайын, шығынды қажет етпейтiн электр қуаты.
Екiбастұз 2-ГРЭС-iнiң үшiншi энергия блогын салу жұмысын жалғастырамыз,
биыл Балқаш ЖЭС-iн салуды бастаймыз.
Бiздiң жоспарларымызда "Бейнеу-Бозой-Ақбұлақ" магистралдық газ
құбырын салу, "Батыс Еуропа-Батыс Қытай" автожолының транзиттiк дәлiзiн
қайта жарақтандыру бар. Биыл бiз дайындық жұмысын қолға аламыз. Онда 5 мың
адам жұмыс iстейтiн болады, ал 2010-2012 жылдары 50 мың адамға дейiн
жетедi.
Мұның өзi Қазақстанды Еуропадан Азияға жетiп жататын көлiк дәлiзiне
айналдыратын күретамыр болады.
Бiз электровоздар, жолаушы және жүк вагондары, жол битумдары
өндiрiсiн, химия өнеркәсiбiн ұйымдастыруға кiрiстiк.
Агроөнеркәсiптiк кешен туралы айрықша айтқым келедi, оның дамуы
арқасында бiз бiр мезгiлде елiмiз үшiн аса маңызды екi мiндеттi - азық-
түлiк қауiпсiздiгiн қамтамасыз етудi және экспортты әртараптандыруды
шешемiз.
Сондықтан да бiз тауарлы-сүт фермаларын, құс фабрикаларын, мал
бордақылау алаңдарын ұйымдастыру мен дамыту, тамшылап суаруды қолдану
арқылы жемiс-көкөнiс дақылдары өндiрiсiн ұйымдастыру, ауылшаруашылық
техникаларын жинау жөнiндегi өндiрiстердi құру, ет өңдеу өндiрiсiн дамыту,
биязы жүндi қайта өңдеу, қазақстандық астық экспортының инфрақұрылымы және
оны терең қайта өңдеу секiлдi экспортқа бағдарланған өндiрiстердi дамыту
жөнiндегi инвестициялық жобаларды қаржыландыруды жалғастыруға шешiм
қабылдадық.
Құрылыс үшiн басқа да маңызды жобаларды қарастыру керек. Бұл Көксарай
су қоймасын, басқа да iрi ирригациялық нысандарды салуды жалғастыру.
Қызылқұм массивiнде 60 мың гектар суармалы жердi игеру мақсатын алға
қойғанбыз. Бүгiнде техникалық-экономикалық негiздемесi мен кiрме жолдары
бар нысандарда жұмысты бастау керек. Ауыл шаруашылығы өнiмдерiн ұқсату -
маңызды сала. Бiз қазiр консервiленген жемiс-жидек өнiмдерiнiң 80 пайызын,
ет өнiмдерiнiң жартысын, құрғақ сүттiң 53 пайызын сырттан әкелiп жүрмiз.
Егер осының бәрiн шеше алсақ - онда адамдар қаладан селодағы өнеркәсiпке
жұмыс iстеуге баратын болады.
Бiздiң бағалауымыз бойынша, экспорттық мамандандыру перспективада 500
мыңнан астам жаңа жұмыс орындарын құруға мүмкiндiк берiп, таяудағы бес
жылда IЖӨ-нiң қосымша өсiмiнiң 8 пайызға жуығын қамтамасыз етедi.
Осылайша, өзiмiздiң стратегиялық таңдаумен жүрiп, бiз экономиканың
нақты бәсекеге қабiлеттi болатын, сыртқы рыноктарда өз орнымызды табатын
секторларында жұмысты дәйектiлiкпен жалғастырудамыз.
1.2 Мемлекеттік басқарудағы кәсіптіліктің объективті мүмкіншілігі және
қағидалары
Мемлекет қызметінің басты бағыты – адамдардың қоғамдық өмірін басқару.
Ал адамдардың қоғамдық өмірі мемлекеттік басқару теориясының объектісі мен
зерттеу заты болып табылады. Сондықтан да мемлекетті әрбір адам қоғам
нысаны ретінде қарастырады. Ол адамдардың қоғамдық қатынастар жүйесімен
байланысты, олардың сана-сезіміне, тәртібіне және қызметіне қатысады,
белгілі бір аумақта өмірді, оның ішінде экономикалық өмірді ұйымдастыруға
әсер етеді. Мемлекет мемлекеттік шекарамен белгіленген аумақта өмір сүретін
адамдарды біріктіреді және олардың өзара іс-әрекетін қамтамассыз етеді.
Мемлекет, қысқаша айтқанда, адамдардың аумақтық ұйымдастырылуының белгілі
бір тәртіптік жүйесі. Осыған сәйкес, біріншіден, ру-тайпалық қарым-
қатынастар қоғамдық қатынастармен ауыстырылады. Екіншіден, әр түрлі
адамдардың ұлттық, діни және әлеуметтік белгілеріне қатысты бейтарап
құрылым қалыптасады. Тарихи түрде мемлекет адамдардың жаңа қауымдастығын
құрады.
Мемлекеттік қызметшілердің білім імен кәсіби деңгейін көтеруге
бағытталған шаралардың ішінде мемлекеттік қызметшілерді біліктілігін
жетілдіру және байта даярлау курстарында оқыту жүйесі маңызды орын алады.
Мемлекеттік қызметтің қалыптасу процес інде мемлекеттік қызметшілерді оқыту
жүйесінің жетілдіруіне шешуші мән бері леді. Қазақстан Республикасы
"Мемлекеттік қызмет туралы" Заңының 8 - бабында сәйкес мемлекеттік
қызметшілер сәйкесті бюджет есебінен байта даярлық және біліктіліг көтеруге
құқылы. Мемлекет өзінің аумағында тұратын адамдарды, оның ішінде азаматтығы
жоқ тұлғаларды, сонымен қатар басқа мемлекеттің азаматтарын
біріктіретіндіктен, ол барлық адамдар қауымдастығының қажеттіліктерін,
мүдделері мен мақсаттарын объективті түрде білдіреді. Дамудың әр кезеңінде
бір жағынан адамның құқығы мен бостандығын қамтамасыз ету, оның
шығармашылық қызметіне еркіндік беріп, белсенділігін арттыратын, екінші
жағынан – қоғамға белгілі бір ұйымдасқан бастау енгізіп, жеке адамдардың
қызметін тәртіпке келтіретін мәселелердің шешілу жолы табу мемлкеттің
міндеті болып табылады. Әдетте, мемлекет ешнәрсе өндірмейтіндіктен
өздігімен мәселелерді шеше алмайды деп есептелсе де, ол барлық қоғамның,
материалдық, әлеуметтік, рухани игіліктерді өндіру және тұтынумен
айналысатын адамдардың проблемаларының шешілуіне ұйымдастырушылық және
құқықтық негіз қалап, қамтамсыз етеді[23].
Кадрларды оқыту жүйесін құру және мемлекеттік қызметшілер біліктілігін
көтеру бойынша нақты бағыыттар Қазақстан Республикасы Мемлекеттік қызмет
істері Агенттігімен жасақталған жәек Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2000
жылғы 13 қарашадағы №1706 қаулысымен бекітілген Мемлекеттік қызметшілерді
оқыту тұжырымдамасында анықталған. Мемлекеттік басқару кадрларының
кәсіптілігін жоғарлатудың мәні, сонымен қатар, өз мақсаттары мен
қызметтерін жүзеге асыруды қамтамасыз ету үшін өзінің аппаратын – ортақ
қажеттіліктерді, мүдделерді, мақсаттарды айқындаумен және қоғамның
мемлекеттік-құқықтық нормаларын әзірлеумен кәсіби айналысатын адамдар тобын
белгілі бір жағдайда ұйымдастырып, оларды қолдайтындығында. Бұл аппараттың
күрделі құрылымы мен жан-жақты бағытталған қызметі болуға тиісті. Оның бір
бөлігі заң шығару қызметімен, заңдардың орындалуымен және сот ісін
жүргізумен айналысса, екінші бөлігі мемлекеттің ішкі және халықаралық
деңгейдегі тұрақтылығын, оның әлемдік қауымдастықпен өзара қарым-қатынасын
қамтамасыз етеді. Аппараттың жағдайы, оның қоғаммен байланысы немесе одан
алшақтуы, оның көлемі және иерархиялық құрылымы, қызметкерлерінің сапасы
және көптеген басқа да параметрлері мемлекет, қоғам және мемлекеттік
басқару үшін өте маңызды.
Қоғамды мемлекеттік басқару кадрларының кәсіптілігі объективті
қажеттілігі жалпы тарихи және әлеуметтік-саяси, сонымен қатар нақты
қоғамның тек өзіне тән факторлардан туындайды. Аталған факторлардың бірінші
тобы мемлекет болмысымен байланысты.
Қазіргі ғылыми деректерге сәйкес алғашқы мемлекет адамдар
қауымдастығының өмір сүру шартына айналған еңбек қызметінің жаңа
нысандарын, өндіруші экономиканың қызмет етуін ұйымдасқан түрде қамтамасыз
ету үшін пайда болады, деп жазады профессор А. Венгеров. Осыдан келіп, ең
алдымен, қоғамға ақпараттық қызмет көрсетуді басқарушылық функция
туындайды. Қоғамнан негізгі кәсібі ұйымдастырушылық қызмет көрсету болып
табылатын адамдар тобы бөлініп шығып, көптеген басқарушылық лауазымдар
пайда болды: жұмысты басқарушылар, әскери басшылар және т.б. Бұл топ
мемлекет аппаратын – алғашқы бюрократияны құрды. Уақыт өте келе қоғамның әр
түрлі топтарға жіктелуі осы топтардың мемлекетті жаулап алуына және оны өз
мүдделеріне бейімдеуіне әкелді[18].
Топтар мен жіктерге әлеуметтік бөліну және оларға тән қарама-қайшы
мүдделер мен қайшылыққа толы өзара қарым-қатынастар мемлекеттің саяси
функциясына – қоғамдық және әлеуметтік қатынастарды реттеуге деген
қажеттілікті туғызды. Мемлекеттік аппаратты ерекше дәрежелі топтар
шоғырланғандықтан әлеуметтік реттеу функциясы негізінен осы топтардың
халықтың қалған бөлігіне үстемдік орнатуын қамтамасыз етіп отырды. Осы
функцияны орындау сәтінен бастап мемлекет саяси институтқа айналады.
Қоғам мүшелерінің жүріс-тұрысының, тәртібінің жалпы ережелерін бекіту
және қатаң сақтау, сондай-ақ қоғамға қажетті қызмет түрлерін ұйымдастыру
мен реттеу мемлекеттің пайда болу мен даму кезеңінен негізгі міндеті болып
табылады. Аталған қауымдастықтың аумағың қорғау функциясын да үнемі
мемлекет атқарып отырған.
Мелекеттік басқару саяси бірлестікке біріккен адамдардың ортақ ерік –
мүддесін білдіретін орталықтандырылған билік арқылы жүзеге асты. Халық
сайлайтын немесе билікті мұрагерлікпен алатын беделді тұлғалар тобы билікке
ие болды.
Бүгінгі таңда аталған факторлардың ешқайсысы да ұтымды басқаруды заңды
негізі ретінде өз мәнін жоғалтқан емес. Керісінше, олар күрделене түсуде.
Қоғамның көптеген басқа да объективті қажеттіліктері қалыптасты, ал ол
қажеттіліктерді кез-келген мемлекет тек адамдардың біріккен қызметі мен
қоғамдық қатынастардың жаңа түрлерін және формаларын саналы түрде
ұйымдастыру мен басқару арқылы қанағаттандыра алады. Осыған орай ғылым мен
техника саласындағы, ақпараттар жүйесіндегі жаңалықтар бірінші кезекте
адамның қауіпсіздігін, оның өмір сүру ортасын сақтау мәселесін алға тартып
отырғанын айта кеткен жөн. Қоғамның жаңа өдірістік-техникалық және
экономикалық базисі әлеуметтік құрылымның, қоғамдық еңбек бөлінісінің,
әлеуметтік институттардың, адамдар қажеттіліктерінің мазмұны мен
құрылымының, олардың арасындағы байланыстың сапалы тұрғыдан өзгеруіне себеп
болды, жаңа қарама-қайшылықтар туғызды. ХХ ғасырдың екінші жартысы
мемлекеттердің адам құқығы мен бостандықтарын қорғау мәселелерін шешуге
басты назар аударып, әлемнің көптеген елдерінде демократиялық режимдердің
орнығуы мен даму кезеңі болып табылады[9].
Әрбір ел үшін аталған мәселелердің белгілі тарихи кезеңмен байланысты
өзіндік ерекшеліктері болады. Егер басқарушы күштер өз қызметтерінде жалпы
даму заңдылықтарын білуді басшылыққа алуға қабілеттілік танытпаса, сондай-
ақ өздері басқарып отырған халықтың жағдайын, даму деңгейін, дәстүрін, оның
үміттерін ескермесе онда қоғамды басқару өзінің алдына қойған міндеттерін
толық атқара алмайды.
Әрбір ел үшін аталған мәселелердің белгілі тарихи кезеңмен байланысты
өзіндік ерекшеліктері болады. Егер басқарушы күштер өз қызметтерінде жалпы
даму заңдылықтарын білуді басшылыққа алуға қабілеттілік танытпаса, сондай-
ақ өздері басқарып отырған халықтың жағдайын, даму деңгейін, дәстүрін, оның
үміттерін ескермесе онда қоғамды басқару өзінің алдына қойған міндеттерін
толық атқара алмайды.
Бүл мэселсде ешқандай проблема жоқ тэрізді: басқару субъектісі —
мемлекст, ал объектісІ —қоғам. Бірақ бүлай қорытынды жасау асыіыстық. Осы
жерде мемлекет дегеи гүсінікті анықтап алу қажет (өйткені мемлекет үгымына
эр гүрлі анықтама беруге болады): субъект ретінде біз мемлекетті немесе
адамдардың саяси одагыіі қарастырамыз ба, элде саяси-күқықтық ииститут
ретіндегі мемлекетгі қарастырамыз ба? деген орынды сүрақ туындайды.
Соңғысын, ягни саяси-күкықтық институт ретіңдегі мемлекегті біз басқару
субъектісі ретінде қарастырамыз.
Жа^іпы, кім басқаруға тиіс деген сұрақ ежелден келе жатыр. Бұл сұрақты
ертедегі грек философы Платон койған. Демократияны жақтаушылар халық
баскаруга тиіс деп санаса, )литарлык демократияның окілдері басқару
міндетін жүзеге асыру үшін арнайы дайындыктан откен элитаны басқару
субъектісі деп білді. Авторитарлық режимді корғаушылар мемлекет пен қогамды
таңдаулы тұлгалар - көсемдер мен лидерлер баскару керек деп есептейді.
Мемлекеттік басқару теориясында субъект түсінігі біржақты смес.
Сондыктан саясат субъектісі. мемлекеттік баскару субъектісі, лауазымды
қызмет субъектісі түсініктерін ажыратып алу керек. Оларды ажырату шарттары
мынадай: мемлекеттік билікке қатысына қарай жэнс басқару функциясын жүзеге
асыру сипатына қарай.
Саясат субъектісі деп мемлекеттік биліктің бірден-бір бастауы болып
табылатын жэне тікелей немесе өкілдері (мемлекетгік биліктің заң шығарушы
органдары жэне жергілікті өзін-өзі баскару органдары) арқылы өзінін билігін
жүзеге асыра отырып, мемлекет пен қоғамды баскаруга қатысатын субъектіні
айтамыз. Оған халық, оны қүрайтын әлеуметтІк топтар (халықтың көрнекті
өкілдері, еңбек ұжымдары, коғамдық-саяси ұйымдар жэне тагы басқа қоғамдық
бірлестіктер) жатады. Олар тікелей немесе өз өкілдері арқылы маңызды саяси
мэселелер бойынша шешім қабылдауга қатысады. Билік кұрылымдарының өкілдерін
сайлау жэне референдум — осындай шешім қабылдаудың негізгі процедуралары
болып табылады.
Мемлекеттік баскару субъектісі - билікті жүзеге асыруға жэне қоғамдық
процестер мен мемлекеттің жеке қызметін тікелей басқаруга конституциялык
өкілеттігі бар мемлекетгік билік органдары. Билік күші мен занда
бейнеленген қоғамның еркіне сүйене отырып, олар эр түрлі деңгейдегі
мемлекеттік ше-шімдерді эзірлейді жэне қабылдайды, олардың орындалуын
ұйымдастырады жэне бақылайды. Қогамдық-саяси ұйымдар мен бірлестікгер
мемлекеттік басқару субъектісі қүрамында бола отырып, мемлекеттік
институттар жүзеге асыратын болжамдар мен шешімдер жобасын, саяси
бағдарламаларды эзірлеуге қатысады. Көптеген негіздемелер бойынша бөлінетін
саяси басшьшық пен экімшілік баскару институттары мемлекеттік басқару
субъектілері болып табылады.
Мемлекеттік басқару субъектілері: 1)мемлекеттік билік түрі бойынша, 2)
билік пен басқаруды ұйымдастыру деңгейіне карай, 3)қызмет саласына карай,
4) басқару объектісіне эсер егу сипаты мен мақсаты, 5) құрамына қарай
бөлінеді.
Мемлекеттік билік түрі бойынша - бүл заң шыгарушы, атқа-рушы жэне сот
билігі субъектілері. Олардың эрқайсысы басқару жүйесінде белгілі бір
функцияларды орындайды. Өкілетгі органдардыңзаццарды эзірлеуі мен қабылдау
ы мсмлекеттІк басқару жүйесіндегі негізгі фуикциялардыц бірІ. Заң
мемлекеттік билік қүралы жэне қоғамдық кызмет пен қоғам мүшелеренің
арасындағы, олардың мемлекетпен өзара карым-катынастарын формальды
реггеуші. Зандардын орекеттілігі оның орындалуында. Атқарушы билік
субъектісі билік жүргізу функциясьш басқарушылық іс-эрекетпен үйлестіреді.
Мысалы:Үкімет зандарды орындауға, сонымен катар накты, коғамдық маңызды
қызмет түрлерін жос-парлауга, шешімдерді жүзеге асыруга, олардың орындалуын
үйымдастыруга жэне бақылауға міндетті. Оның күрамына билік кұрылымдарымен
катар шаруашылык қызметті, халыкқа білім беруді, ғылымды, денсаулык
сақтауды, мэдениетті жэне тағы басқа салаларға экімшілік басқару мен саяси
жетекшілік ететін органдар кіреді.
Сот билігі субъектісі басқару процесінің ажырамас элементі болыи
табылатын сотта іс жүргізу арқылы эділ сот функциясын жүзеге асырады.
Билік пен басқаруды ұйымдастыру деңгейіне қарай: орта-лық, аймақтық жоне
жергілікті басқару органдары болып бө-лІнеді. Олардыц озара карым-
қатыластары қызмет саласы мен окілеттігІнің, яғни билік жүргізу мен басқару
орекеттерін жүзеге асыруга қатысты кұқықтары мен қызметтеріне байланысты
анықгалады.
Қызмет саласына қарай - экономиканы, әлеуметтік саланы, мэдени омірді,
эскери қызмеггі, халықаралық істерді басқаруды жүзегс асыратын аталган үш
деңгей субъектілері.
Басқару объекіісіне эсер ету сипаты мен максаты, қүралына қарай: саяси
басшылық, экімшілік-мемлекеттік, экономикалық жоне тагы басқа болып
бөлінеді.
Құрамына қараЙ: үжымдыц (мысалы,заң шығарушы билік органы) жоне жеке
(басқарушы гүлгалар) субъектыер болып бөлінеді.
Мемлексттік баскару субъектілерінің қызметІ бірнеше белгі-лермен
сипатгалады: а) заңмен реттследі,ресми рүксат етілген адістермен жүзеге
асады; э) атқаратын кызметтерінің сипатына сай болып табылатын белгілі
қызмет түріне күкығы бар; б)субъектілер мемлекет алдында жауапты, кандай да
бір күштердің эсерінен тпуелсіз.
Формальды ережелерден тыс ірі қаржы-өнеркэсіптік капитал-дың, оскери-
өнеркәсіп кешенінің, саяси элитаның мүдделерін білдіретін лоббистік
топтар (зан шыгарушы институттардың
жанында) жұмыс істейді. Мысалы, АКДІ-да конституциялык билік пен басқару
органдарынан басқа үш негізгІ конституциялык емес: саяси, экономикаль^қ
жэне эскери билік институттары бар. Осы институтгардың жетекшілері
мемлекеттік билік жүйесінде эміршілдік-стратегиялық қызмет атқарады.
Сонымен бірге теледидар мен радионың, жалпы бұкаралық акпарат қүралдарының
релін атап өткен жөн.
Лауазымдыкьізметсубъекгісі-мемлекет тіккызметгіңлауазым-ды түлғалары,
саяси жетекшілер, әкімшілік басқару лауазымды гұлғалары. Олар мемлекеттік
шешімдерді эзірлеуге, қабылдауға жэне орындауга жауапты. Мемлекеттік билік
оргаидары мен лауазымды тұлгаларын субъект ретінде бөлу ел Конституциясында
корсетілген. Лауазымды түлғалар бір жагынан мемлекеттік бас-қарудың
біріңғай субъектілсріне кірсді, ал екінші жағынан оныц функциясы айрықша
болғандықтан жеке, бөлек субъект ретінде бөлінеді. Онда билік жүргізу мен
басқару екілетгігі ұштастырылған — мемлекетгік орган өкілеттігі мен жеке
кәсіиқойлық аспекгісі жэне үжымдык орган кызметінің нэтижесіне жеке басыныц
жауаикершілігі.
Саясат субъектісі, мемлекеттік баскару субъектісі жэне лауа-зымды қызмет
субъектІлерініц сипатталған айырмашылыктары салыстырмалы. Мемлекеттік билік
пен басқару жүйесінде олардың рөлдері жекелеген аспектілерде ұштасып жатады
жэне сәйкес келеді деп айтуға болады. Мемлекеттік баскару органдары
оздерінін функцияларын халық жиындарының, элеу-меттік топтардың, жалпы
коғамдастықтың атынан іс-эрекет жасайтын саясат субъектілерінің мүдделерін
баламалы түрде білдірген жагдайда табысты атқара алады. Мемлекеттік шшарат
қызметісрін халык жиындары қалай кабылдап жатқанын үнемі бақылап отырғанда,
басқарылатындардың талап-тілектері мен үміттері баскарушылардың мақсаты мен
міндеттеріне сэйкес келген жагдайда ғана тиімді жүмыс істей алады. Олар
саясат субъектілерінің қолдауына сүйенсе, олардыц тэжірибслері мен ой-
пікірлеріи қабылдап жэне қолданса, қалыц көпшіліктің үтым-ды ұсыныстарын
басқару шешімдерін дайындағанда ескерсе жоспарланған нэтижелерге кол
жеткізеді. Өз кезегінде кез келген лауазымды тұлганың бір-жағынан,
мемлекеттік орган аныктап берген өкілеттік шеңберінде ғана эрекет етуі,
екінші жағынан мемлекет пен қоғам мүдделеріие кызмет етуі өзінің функциясын
жүзеге асыруының кепілі болып табылады. Осы талаптарды ұштасгыра отырып іс
жүзінде орындау әркімнің қолынан келе бермейтін жағдай.
Мемлекеттік басқару субъектілері ұжымдық немесе жеке болсын өзінің
анықтамасына сэйкес келетін қасиетгерді бойына жинақтаган кезде ғана ол
басқару субъектісі болып табылады. Бұл қасиетгерді келесі топтарға жіктеуге
болады:дамыған саяси жэне қүқықтык сана мен дара сана; мемлекеттік басқару
жэне қазіргі заманғы менеджментгің теориясы мен практикасын білу;
ұйымдастырушылык қабілет; әлеумеггік өмірге белсене араласу мен баскару
ісін жүзеге асыра алатын тэжірибеиің болуы. Осы аталғандардың бэрі кэсіптік
қасиеггер болып табылады. Мемлекеггік басқару субъектісі үшін баскару
процесінін баіыты мен мазмүнын, сондай-ақ оның коғам үшін саяси жэне басқа
салдарларын анықтайтын ұлтгык-мемлекетгік мүдделер мен мақсаттарды түсіне
білу үлкен мэнге ие. Субъектілсрдің басқару ісіндегі қызмеітері ұгымды
болуы үшін ол күкықтық жагынан камгамасыз етілуі, зацмен белгіленген
нормаларға сэйкес болуы керек. Бүл шенеуніктердің өздеріне талап қоя білуін
- заңға жаңа көзкарас қалыптастыруын білдіреді. Мемлекетгік баскарудың
гылыми негізделуі мемлекетгік қызметкерлердің оның теориясы мен пракгикасын
білуі мен оз білімдерін кызмет барысында кол-дана алуына байланысты.
Эмпирикалык тәжірибе мен қисыиды ой басқарудың тек дэстүрлі түріне ғана
негіз болса да, ұтымды басқаруға негіз бола алмайды. Мемлекеттік басқарудын
тиімді субъектісі деп басқарушыларға тек биліктің күшімен емсс, өзінің
беделімен, белсенділігімен, мемлекеттік орган шешетін мақсаттар мен
міндеттердің маңыздылығы жэне тартымдылығымен эсер ететін ұжым дык жэне
жеке жетекш іні айтамыз. Егер басқару шылық іс-эрекеттің мақсатгары мен
бағдарламалары баскарылатындарға түсініксіз болса, олардың мұктаждыктары
мен қажетгіліктерінен туындамаса, онда оны ұтымды баскару деп айту қиын.
Жоғарьтда аталған мемлекеттік басқару субъекгілеріне тэн
қасиеттердің
калыптасуы жэне іскерлІк белсенділігі ынталандыруларға байл-анысты. Осыған
орай М.Вебер мемлекеттік аппаратты іс-әрекет етуге ынталандыратын
материалдық мүдде мен элеуметтік кұрмет деп айтқан. Алайда, баскарушылардың
қызмет атқаруына түрткі болатын негізгі себептер мұнымен шектелмейді. Оған
жеке мүддемен қоғамдық мүдделердің қабысуы, халықтың белсенділік танытуының
көптеген саяси-әлеуметтік себептерІ кіреді.
Мемлексттік басқару объектісі де терең талдауды кажет ететін
проблема.Объектінің шегін анықтау — пікірталас тудыратын мэселе болып
табылады. Басқаша айтқанда, мемлекеттің басқарушылық ықпалы бүкіл когамға
тарай ма, оның белгілі бір шегі бар ма? деген сұрақ туындайды. Классикалық
либерализм үстанымы бойынша мемлекеттік баскару объектісінің шеңбері
шектеулі. Ол мемлекетгік саяси сфераны әлеуметтік, экономикалық, мэдени,
рухани сферадан, азаматтардың мемлекеттік емес бірлестіктерінен боліп
қарайды. Либсралдар демократияның дамуына карай қоғамның мемлекеттік емес
сферасы кеңейеді және мемлекеттің адамдардың іс-эрекеттеріне тікелей эсер
ету ксңістігі азаяды деп санайды.
Сонымен классикалық либерализм көзқарасы бойынша мем-лекетгік баскару
объектісі қоғамдық омірдің еаяси-кұкықтық сферасымен шектеледі.
Мемлекеттің басқару объектісін түсінудін басқа жолы—этатизм
тұжырымдамасы. Осы тркырымдама бойынша мемлекеттік басқа-ру барлык коғамга
таралады деп қарастырылады. Ол тоталитарлык жүйеде жузеге асты. Этатизм
мәні - қогамды мүлтіксв бақылаү, саяси жоне экімшілік қызметгің коіам
омірінің барлық сфера-ларыиап басымдығы, мемлекет пен қоғам аракатынасы
мэселе-лерінің жасанды түрде алынып тасталынуы мемлекет пеи қоғам арасында
ешқандай проблема жок дегенді білдіреді.
Кейбір теоретиктердің пайымдауынша әміршілдік-экімшілік жүйеде мемлекет
халыктан талап етті, бакылады, коніілагерлер мен абактыларға отырғызды,
тыйым салды және тағы басқа да қалың көпшілікке қарсы бағытгалган іс-
әрекеттер жасады. Готалитарлык жүйеде мемлекет эрқашанда қоғамнан басым
болды, ал қогам оз кезегінде мемлекетке мүлтіксіз багынды. Осынъщ
нэтижесінде халық мемлекетті адамдардан окшау түратын жэне
тэуелсіз болатын билік жүргізу машинасы дсп түсінді.
Қазіргі заманғы саяси ой мен тэжірибенін дамуы элеуметгік субъектілердің
экономикалық жэне мэдени функцияларына мем-лекетгің ретгеушілік жэне
басқарушылық әсерін үлғайту туралы ойларын білдіреді. Бүл өз кезегІнде
нарық зандары толық жэне тиімді қолданылатындай мемлекет араласуының
оңтайлы шегін анықтауды білдіреді.
Мемлекеттік басқаруды ұйымдастыру мен жүзеге асыру логикасы
анықталатыны ескерген жөн. Басқару нысаны жоғары және жергілікті
мемлекеттік органдардың құрылу және олардың ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz