ҚАЗАҚСТАНДА МҰНАЙ ГАЗ ӨНДІРУ ОБЛЫСЫНДА ЖҰМЫС ІСТЕЙТІН ШЕТЕЛ КОМПАНИЯЛАРЫ
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ
ҒЫЛЫМ ЖӘНЕ БІЛІМ МИНИСТІРЛІГІ
Қ.И. Сатпаев атындағы Қазақстан Ұлттық Техникалық Университеті
Экология экономикалық институты
Экономика және минералды ресурстарды басқару кафедрасы
ҚОРҒАУҒА ЖІБЕРІЛДІ
Кафедыра меңгерушісі
э.ғ.д. профессор, академик.
А.К.Ерали
2005 ж.
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: Қазақстанның мұнай-газ өнеркәсібі
және оның даму болашағы
Стандарт бойынша кеңеші Диплом жетекшісі
оқытушы.
Экономика ғылымдарының
С.К. Серікбаев
кандинаты,
2005 ж.
М.М.Мунатаев
2005 ж.
Жұмыс бойынша пікір беруші Студент
Байсарова А.
Мамандығы: 0702
Д.Б.Байбулова Группа:
ЭТК-00-1қ
2005 ж.
Алматы 2005
Қ.И.Сәтбаев атындағы
Қазақ ұлттық техникалық университеті
Экологиялық-экономика институты
0702-Экономика және менеджмент
әлументтік ортада және салалар бойынша
мамандығы
Экономика және минералды ресурстарды басқару кафедрасы
Диплом жұмысын орындауға
ТАПСЫРМА
Студентке Байсарова Асельге
Жұмсытың тақырыбы: Қазақстанның мұнай-газ өнеркәсібі және оның даму
бағыты.
Жоғарғы оқу орны бойынша
бұйрықпен бекітілген 23.12.2004ж №471
Жұмыстың негізгі деректері: Мұнай-газ саласының негізгі бағыттарын
құрастыру.
Диплом жобасында зерттелетін мәселелердің тізімі немесе диплом жұмысының
қысқаша мазмұны:
а) мұнай мен газ өндірудің қазіргі жағдайы; Қазақстанда мұнай-газ өндіру
саласында жұмыс істейтін шетел компаниялар; мұнай газ компілексін
басқарудағы жаңа құрлымды бағалау.
ә) Қазақстанның мұнай газ саласының қазіргі замандағы жағдайы; отандық
мұнай кәсіпорындардың даму стратегиясы , Қазақстанның мұнайды қайта өңдеу
кәсіпорындары , мұнай газ секторларының инвестициясы.
б) Отын-энергетикалық комплекс: проблемалар және шешу; мұнай мен газ
өндіруде проблемаларды шешудегі приоритетті бағыттар, мұнай газ
өнеркәсібінің дамуының негізгі бағыттары.
График материалдарының тізімі (міндетті сызбалардың дәл көрсетілуімен)
2002ж ақпанында МӨЗ-ге мұнай жеткізілуі.
Ұсынылатын негізгі әдебиет: 1) Ахметов Д. Большое будущее казахстанской
нефти. Алматы, 2000ж. 2) Каримова З.А. Садиев А.Р. Энергетические ресурсы
мира и казахстана. Алматы: Экономика и статистика, 2000ж. 3) Промышленность
Казахстана на рубеже ХХІ века.
Тараулары көрсетілген жұмыс бойынша кеңестер
Тарау Кеңесіш Мерзімі Қолы
Стандарттау Серикбаев С.К 23.05.05
Диплом жұмысын дайындау кестесі
№ Тараулардың аттары, зерттелетін Жетекшіге Ескерту
мәселелердің тізімі ұсыну мерзімі
1. Мұнай мен газ өндірудің қазіргі 20.03.05
жағдайы.
2. Қазақстанның мұнай газ саласының 15.04.05
қазіргі замандағы жағдайы.
3. Отын-энергетикалық комплекс: 10.05.05
проблемалар және шешу.
Тапсырма берілген күні
Кафедра меңгерушісі
Ерали А.К.
(қолы)
Жұмыс жетекшісі
Мунатаев М.М.
(қолы)
Тапсырманы орындауға
қабылдады студент
Байсарова А.Е.
Андатпа
Бұл диплом жұмысы үш бөлімнен тұрады. Бірінші бөліміде шетел
компаниялардың Қазақстандағы мұнай-газ саласында атқарып жатқан
жұмыстарының нәтижелері талқыланған.
Екінші бөлімінде отандық мұнай кәсіпорындарының даму стратегиясы
анықталған.
Үшінші бөлімінде мұнай мен газ өндіру табыстарына жетіудегі негізгі
қажетті бағыттарын атап көрсетілген.
Жұмыстың мақсаты мұнай-газ саланың дамуының негізгі бағыттарын
құрастыру қойылған. Осы мақсатқа жету үшін жұмыста мына міндеттер қойылған:
- Қазақстанда қазіргі кездегі мұнай және газды өндіру жағдайын байяндау;
- Мұнай-газ өнеркәсібінің даму деңгейіне талдау жасау;
- Отандық мұнай-газ өнеркәсібінің даму стратегиясын анықтау.
Аннотация
Данная дипломная работа состоит из трех частей. В первой части
рассматривается работа иностранных компаний в Казахстане в нефтегазовой
сфере.
Во второй части определяется развитие стратеги планов отечественных
нефтяных компаний.
В третьей части представляются достижения в нефтегазовой
производственной прибыли в основных направлениях.
Цель работы развитие основных направлений в нефтегазовой сфере. Чтоб
достичь эти цели нужно выполнить следующие задачи:
- В настоящее время рассмотреть сегодняшние нефтегазовые производственные
условия в Казахстане.
- Проанализировать степень развития нефтегазовых производств.
- Определить стратегию развития отечественных нефтегазовых предприятий.
МАЗМҰНЫ
К І Р І С П Е 7
1. МҰНАЙ МЕН ГАЗ ӨНДІРУДІҢ ҚАЗІРГІ ЖАҒДАЙЫ 8
1.1 ҚАЗАҚСТАНДА МҰНАЙ ГАЗ ӨНДІРУ ОБЛЫСЫНДА ЖҰМЫС ІСТЕЙТІН ШЕТЕЛ
КОМПАНИЯЛАРЫ. 8
1.2 МҰНАЙГАЗ КОМПЛЕКСІН БАСҚАРУДАҒЫ ЖАҢА ҚҰРЫЛЫМДЫ БАҒАЛАУ 16
2. ҚАЗАҚСТАННЫҢ МҰНАЙГАЗ САЛАСЫНЫҢ 24
ҚАЗІРГІ ЗАМАНДАҒЫ ЖАҒДАЙЫ. 24
2.1 ОТАНДЫҚ МҰНАЙ КӘСІПОРЫНДАРЫНЫҢ ДАМУ СТРАТЕГИЯСЫ 31
2.2 ҚАЗАҚСТАННЫҢ МҰНАЙДЫ ҚАЙТА ӨҢДЕУ 41
КӘСІПОРЫНДАРЫ. 41
2.3 МҰНАЙ ГАЗ СЕКТОРЛАРЫНЫҢ ИНВЕСТИЦИЯСЫ. 43
3.ОТЫН –ЭНЕРГЕТИКАЛЫҚ КОМПЛЕКС: 47
ПРОБЛЕМАЛАР ЖӘНЕ ШЕШУ. 47
3.1 МҰНАЙ МЕН ГАЗ ӨНДІРУДЕ ПРОБЛЕМАЛАРДЫ ШЕШУДЕГІ ПРИОРИТЕТТІ БАҒЫТТАР 49
3.2 МҰНАЙ ГАЗ ӨНЕРКӘСІБІНІҢ ДАМУЫНЫҢ НЕГІЗГІ БАҒЫТТАРЫ 67
ҚОРЫТЫНДЫ 71
ҚОЛДАНҒАН ӘЕБИЕТТЕР 74
К І Р І С П Е
1990 жылдан бастап Қазақстанның кәсіпорындары тұрақсыз дамыды. Өткен
44 жылдың ішінде алғаш рет 1989 жылмен салыстырғанда 1990 жылы
кәсіпорынның көлемі 0,8 пайызға қысқарды. 1990 жылдан бастап 1996 жылға
дейін өсу жылдамдығның төмендегені байқалды, бұл негізінен шаруашылық
байланыстардың үзілуіне, қаржы қиындықтарының әсерінен болған жағдай.
Тек 1996 –1997 жылдары ғана кәсіпорындардың өсе бастауы қамтамасыз
етіледі (0,3 және 4%- ке). 1998 жылмен салыстырғанда 1999 жылы
кәсіпорынның физикалық индекс көлемі 2,7% өсті, бірақ 1990 жылдағы
деңгейіне қарағанда кәсіпорынның көлемі екі есеге дейін қысқарды
және физикалық индекс көлемі 1990 жылдың деңгейінің 56,2% құрады.
Энергетикалық сала елеулі орын алады және еліміздің жалпы
эканомикалық дамуында комплекстік қызмет атқарады. Ол өндірістің
барлық салаларымен тікелей байланыста, транспорт, құрылыс, ауыл
шаруашылығы, қызмет ету және кәсіптік - коммуналдық секторлар.
Тау–кен өндіріс орындарында мұнай өндіру саласы 85% жуық орын
алады. Қазіргі уақытта Қазақстан ТМД мемлекеттерінің ішінде мұнай
өндіруден Ресейден кейінгі екінші орынды алады және дүниежүзілік
қоғамдастықтың 90 мемлекетінің ішінде алғашқы отыздыққа кіреді. Болашақта
Теңіз және Қарашығанақ кен орындарынан жыл сайын 40 мли т.
мұнай және 30 млрд. м өндіріледі деп есептелінуде.
2000 жылмен салыстырғанда 2003 жылы кәсіптік өндірістердің
өсуі 12% тен кем болмады соның ішінде мұнай өндіру 33,5 млн. т.,
яғни мұнай мен газ өндіру 10 %өсті. 2003 жылы кәсіптік өндірістерде
мұнай мен серіктес газдарды өндіру 13,8% өсті, ол тұралы Қ.Р
Агентігіндегі статистикалық мәліменттер куә бола алады.
Қ.Р-ның қазіргі ғылыми техникалық саясатына сәйкес еліміздің
мұнайгаз өндіруші салаларын дамыту экспорт экспансиясын рыноктағы
бағытты жеңілдету ішкі рынокты жоғары сапалы мұнай өнімдерімен
және жоғары техникалық сапасы бар қайта өңдеу үшін қолданылатын мұнай
өнімдерімен толықтыру, импорттық орнын басатын өнімдерді және
мұнайгаз машина жасауды дамыту, артта қалған аудандардың дамуына
әсер ету, ескі жұмыс орнын толықтыру және жаңа жұмыс орнын құру.
1. МҰНАЙ МЕН ГАЗ ӨНДІРУДІҢ ҚАЗІРГІ ЖАҒДАЙЫ
1990 –2000 жылдары отынның дүниежүзілік қорының өскенді бойлады. Осы
уақыт аралығында мұнайдың дүниежүзлік қоры 14,7%өсті және 143,4
млрд.т. құрады, оған сәйкес табиғи газ 30,7%, 146,4 трлн.м көмір
984 млрд. т. Қазіргі деңгейде оларды өндіру және мұнайды қолдану
40, газды 60, көмірді 200жылға жетеді.
Осы жылдар ішінде дүниежүзілік мұнай өндіру14,5% және 2000 жылы
3,5млрд.т құрады, оған сәйкес газ 20,5%және 2,3 трлн м . Мұнай
қорының 80%Таяу Шығыста 64% және Америкада 16,5% шоғырланған. Соның
ішінде дүниежүзілік қордың үштен бір бөлігі ОПЕК елдеріне келеді,
оның үш немесе төрт бөлігі Сауд Аравиясында.
Мұнайдың бар қоры Сауд Аравиясына 80 жылға, Иранға 65 жылға,
бұрынғы СССР елдеріне 20, Қазақстанға 115 жылға жетеді. 2000 жылы
дүниежүзілік елдер ішінде Қазақстанның үлесіне мұнай қорының 2,1%
келеді. 2000 жыл жүниежүзі бойнша мұнай өндіру 3518,9 млн.т. құрады.
Өнімнің үштен екі бөлігі дүниежүзінің 10 ірі елдерінде шоғырланған,
оның тек жартысы Сауд Аравиясына, АҚШ және Ресейге келеді.
1.1 ҚАЗАҚСТАНДА МҰНАЙ ГАЗ ӨНДІРУ ОБЛЫСЫНДА ЖҰМЫС ІСТЕЙТІН ШЕТЕЛ
КОМПАНИЯЛАРЫ.
TEXACO INTERNATIONAL PETROLEUM CO. Компаия Қазақстанға 1997
жыл 20% акция алғаннан кейін келеді және ол Қарашығанақ гигант
кен орныннан кен шығару бағдарламасына “ Agip Eni “, “British Gas
и Lukoil” компаниаларымен бірнге партнер болады. Сонда Техосо мен
Қ.Р үкіметінің арасында өнімді бөлісу келісім шартына қол қойылды.
Кен орынның геологиалық қоры 1,2 млрд .т. газконденсатыры және 1,35
млрд.м. газды құрайды. Ол Орал обылысының Ақсай қаласынан 16 шақырым
жерде орналасқан. Кен орны 1979 жылы ашылған , бірақ оны игерудің
негізгі жұмысын бастау 2000 ж жоспарланған. Өнімнің орташа көлемі
100 мың баррелъ конденсатты және тәулігіне 450 мли. Стандарт куп. фут
газды құрайды.
1998 жылы компания 65% акцианы иеленді солтүстік Бузачида
геологиа барлаудың бағдарламасының операторы және партнеры болды.
Солтүстік Бузачи Манғыстау обылысндағы Ақтау қаласынан240 км жерде
орналасқан және алдын ала бағалауда оның мұнай қоры 215 –285 млн.
т. ,өңделмеген мұнайдың тығыздығы 19 дан 21 –ге дейінгі АРІ .
1998 жылы компания жобаның комерциялық потенциалын анықтау
үшін кенорнының қорын бағалайтын деңгейлеу бағдарламасына кірісті.
Өнімнің орташа көлемі біртәулікте 2-2,5мың баррельді құрайды. Жобаның
қызметкерлерінің 70% жергілікті адамдар. Техосо маркетинг сферасында
Алматы мен Астананың жанармай станцияларын пайдаланумен
айналысуда. АЗС халықаралық стандарқа сәйкес салынған және жұмыс
істейді , соның ішінде қоршаған ортаны қорғау да стандартқа
сай.
EXXONMOBIL. Қазақстанмен ынтымақтастық1993 жылы басталды Каспий
теңізіндегі Қазақстан секторының көмірсутек потенциалын игеруші
Каспий консорциумда АҚШ жағынан компания жалғыз мүше болды.
1996 жылы консорциумның жұмысы аяқталғанан кейін ары қарай барлау
үшін қатысушылар сектордың 12 блогын алып алды. Жұмысты орындау
үшін жаңа консерцум- ОКИОК құрылды. Компанияның бұл консорциумдағы
үлесі 14,3% құрайды. 1999жылы тамыз айында барлау бұрғысы басталды.
Теңіз кенорының мұнай өндіретін Теңізшевройл СП- на Exxonmobil
дің 25%жатады. 1996жылы компания ТШО акцияға ие болғаннан бастап
кенорынан мұнай өндіру күніне 100 мың баррелъден 220 ға дейін өсті,
қазір 2000 ж . соңнда ол 260 мың баррелъге дейін өсті.
Одан басқа Каспий құбыртартушы консорциумда (КТК) компания
7,5%акциға ие болды. Теңіз кенорнынан қаратеңіздегі Новороссиск
портына мұнайды тасмалдау үшін құбыртарту салынуда . Құбыр тартудың
құрлысы 1996ж. мамырында басталды , 2001ж. аяқталды.
Компания сондай-ақ Алматының жаңа талапқа сай 2 АЗС –ды бензин
тарату және дистербюторлардың кең тармағы арқылы Mobil маркалы
машина және кәсіптік майларды сатумен айналысады.
CHEVRON.( Теңізшевройл) Теңіз кенорнын тең дәрежеде 50% 50%
игеру үшін 1993 жылы 6 сәуірде Қазақстан және Шеврон бірікен кәсіпорын
Теңізшевройл (ТШО) салды. Қазіргі уақыта СП бар үлестері Chevron
(50%), Қазахойл (20(), ExxonMobil (25%) және Lukarko(5%). 1979жылы
ашылған Теңіз кенорны дүниежүзіндегі супер-гиганттың бірі болып
табылады.
1993жылдан бастап тәулігіне 60 мың баррелъ өндірілгенде, ТШО
үнемі мұнай өндіруді өсіре отырып, өндірісті тәулігіне 215 мың
баррелъге жеткізді. Жаңа заводты егізгенде 2000ж.соңында өндіруші
күші тәулігіне 260 мың баррелъге жеткізіледі (33877 т. бір күнде
немесе 12 млн. т. жылда) . Алдағы бірнеше жылда ТШО бір жылда
өндіруді 17 млн.т. арттыру мақсатында , 1 млрд АҚШ дол артық
инвестицялау жоспарлады. ( 370 мың баррелъ бір тәулікте).
Саудадан максимлды ақша табу мақсатында ТШО стратегиасы өнімнің
барлық түрін тасмалдау мен маркетинг облысында сенімділік пен
көптүрленілігі сақтауға бағытталған. Қазіргі уақыта өңделмеген мұнай
темір жол арқылы , (1999 ж. ТШО мұнайының 70%), құбырлар арқылы және
баржымен тасмалдануда . Жіберленетін негізгі пункттері - Қара
теңіздегі Одесса және Феодосия (Рессей), сондай-ақ Батуми (Грузия)
порттары . Әріқарай өңделгне мұнай Шығыс және Батыс Еуропа елдерінде
сату үшін мұнай танкерлерімен тасмалданады.
ТШО –ның Қазақстанға тура ақшадай өтемі (ТШО дағы Қазақстан
мамандарына еңбекақы төлеуді қосқанда, Қазақстан сатушыларының таурын
алу және еңбегін пайдалану мемлекетік компанияларға ақы төлеу және
тарифтер мысалы Қазақстан Темір Жолы және КазТрансОйл Қ.Р үкіметіне
төленетін . Салық пен роялти сондай-ақ Қазахойл ННК зайымдарйн
қайтару) 1993 ж. орта есеппен 330 млн. АҚШ дол. құрады. 2000 ж.
алғашқы 6 айда тура төлеудің суммасы 400 млн жетті және chevron- ның
болжауы бойынша жылдың аяғында бұл төлеулер 900 млн. АҚШ дол. жеті.
Қазіргі уақытта ТШО штатындағы Қазақстан мамандарының үлесі 68%құрайды
(СП құрғанның басында 50%) немесе 2200 Қазақстан азаматы. Одан басқа 50
мыңнан астам Қазақстандар ТШО -ның подрядты компанияларында істейді.
1996 ж. Chevron Алматыда бірінші АЗС салды , 1998 ж. маусымда
Астанада екіншісін және 1998 тамызда Атырауда үшінші станциясын ашты.
Chevron КТК- ның ең ірі жекеменшік инвесторы болып табылады.
КТК- ның құрлысын салып болған уақытта оның инвестициясы
консорциумда 750 млн. АҚШ дол. құрайды. Қазіргі Теңіз терминалының
құрлысына жұмыс жүргізіліп жатыр.
OFFSHORE KAZAKHSTAN INTERNATIONAL OPERATING COMPAINY ( OKIOC). OKIOC
компаниасы Нидерланда королевствасында тіркелген, Қ:Р үкіметінің
өнімді бөлісуге қол қойылған келісім шартына байланысты солтүстік
Каспийдің акваториясында барлау жұмыстарына арналған бағдарламаны
жүргізу мақсатында құрылған. Консорциумның акционері болып дүниежүзіне
белгілі тоғыз компания табылады оларөндіру, қайта өңдеу, мұнай мен
газды сату сферасында жұмыс істейді : Agip (оның үлесі 14,29%), BP
Amoco Kazakhstan Ltd.(95%), British Gas International (14.29%), Inpex
North Caspian Sea Ltd. (7.14%), ExxonMobil Kazakhstan (14.29%), Philips
Petroleum Kazakhstan (7.14%), Shell Kazakhstan Exploration B.V.
(14.29%), Statoil (4.8%), Totalfina Elf (14.29%).
OKIOC –тың өнімін бөлісу туралы келісім шарттың шарты бойчнша
басқарушы комитет бекіткен, жұмысшы бағдарламасының орындалуына
жауапты, халықаралық компаниялар консорциумының опраторы болып
табылады. Келісімнің шартына сәйкес алынған міндеттердің OKIOC-тың
орындауын акционерлер бақылап отырады.
Проектыға слынған инвестициа коммерциалық көмірсутекті тапқанға
дейін 3 млрд. жуық, тұтас проект бойынша 28 млрд. АҚШ дол. құрады.
400 млн. дол. құрайтын слығын қосқанда бөлінген өнімнің Республика
80% алады.
Коммерциалық өндіруді бастау 2004 ж. тұрақты деңгейге шығу
2005ж.
Қазіргі кезде терңдігі 4500м алғашқы барлау скважыналары
Қашаған құрлымында күткен барлау қорын дәлелдеді, бұл шетелдік
компания- лардың барлау жұмысын Қазақстанда жалғастыруына және
өндіруіне сендіруіне және инвестицияны көбірек салыуына шешуші
аргумент бола алады. Егер бағдарлаған қор толық дәлелденетін болса
мұнай өндіру бағдарламасы 40 жылға есептеліп түгел жұмасқа кіріседі.
KAZAKHSTANCASPISHELE (KCS) . Қазақстанкаспийшелъф конпанияасы
1993 ж. ақпнда құрылған. Каспий теңізі секторы мен басқа да
территориаларда барлау жұмыстарын жүргізу үшін Қ:Р: үкіметінің
қаулысына сәйкес.
Бұл мәселені шешудің алғашқы жобасы Каспий теңізібойынша
келісім шарт консорциумына 1993 ж. 3 желтоқсанда қол қою болды, оған
жеті ірі компаниялар кірді: Agip, British Gas, British Petroleum,
Statoil, Mobile, Shelf, Total. Халықаралық консроциумның операторы
болып Қазақстанкаспий
шелъф белгіленді.
1994 –97 ж. KCS орындау шелъфті геофизикалық зерттеу бағдарламасы
көлемі жағынан ең үлкен 2Д сейсмобағдарлау болып табылады, жұмыс
жасау жөнінен дүниежүзінде ең қысқа мерзімде жасалған бірден-бір
жұмыс. Жаңа аймақтың тор профилі 16*6 км. Каспий теңізінің Қазақстан
секторын алғаш рет біркелкі жапты және болашы зор аудандарға 4*4 км
дейін топтастырылды. Атқарылған жұмыстың көлемі 26180 км. Құрылды.
Жүргізілген жұмыстардың негізінде геолгиялық зерттеу блоктарының
картасы жасалынды, өзінің көлемі жағынан Теңіз кен орнынан 3-4 есе
асатын, үлкен құрлыс бөлініп шықты. Олардың ішінде Қашаған, Қайран,
Ақтоты , Қаламқас- теңізі бар. Қазіргі кезде бұрғылау жұмыстары үшін
блоктің алғашқы тобы бөлінді және солтүстік Каспийде (OKIOK) мұнай
операциясын жасау үшін жаңа операциялық құрлым жасалады, іздеу
бұрғылау үшін даярлық жұмысы қазірдің өзінде аяқталды. KCS сондай-ақ
Каспий теңізі акваториасының осы бөлігіндегі болашағы бар блоктарын
алды.
1996-98 ж. KCS теңіз мұнай операцияларын қолдаудың
инфрақұрлысын түзудің бағдарламасын жасады және олар приоритеті
жобаларды анықтап оны жүзеге асырды. Сейсмикалық материалдардың
перентерпритациасы жүргізілді және каваториидің гефизикалық
мәліметтері жинақталды, ғылыми және экологиялық зерттеулер орындалды.
Бүгінгі күнде KCS Каспий және Арал теңіздерінің акваториясы
мен олардың жағалауларының территориясының қажетті алғашқы геолгиа-
геофизиклық мағлұмттарын толық біледі.
1998 ж. консерциумның жұмысы бірікеннен кейін,
Қазақстанкаспийшелъф АО-сы ОАО Қазақстанкаспийшелъф серфистік
геолгиялық-геофизикалық компания болып қайта құрылды, ол Қазақойлъ ННК
кәсіпорынның туындысы болып табылады.
1999 ж. ОАО Қазақстанкаспийшелъф теңізде сейсмабарлау
жұмыстарын жүргізуге бір қатар тендер ұтып алды, құрлықта және ауыспалы
зонада. Қазіргі кезде компания мына компаниялармен біріге отырып осы
жобаны жүзеге асыру жұмысына кірісті: PGS, JGI, Данк. Каратаж
скважинасын қосқанда компанияға геофизикалық профилъдағы қызмет
түрлерін кеңейту жүктеліп отыр және инфрақұрлымдық жобаны жүргізу.
Сөйтіп ол халықаралық сейсмикалық жобаның операторының тәжірбиесіне ие
болады теңіздегі және құрлықтағы жаңа техника мен құрал жабдықтар бар,
соның ішінде техникалық флоты бар комплексте. Компанияда құрлық пен
теңізде геолого- геофизикалық зерттеулердің интерпитацияларын және қайта
өңдеуге арналған толық комплекс бар, жаңашыл бағдарламамен қамтамсыз
етілген, өндірістік базасы, жобаның корпаративті қолдауы және
ұйымдастыруы үшін мамандандырылған персонал және оның міндетті түрде
таралуы мен мамандығына сай қызмет етуі.
CNPC INTENATIONAL AKTOBE PETROLEUM JSC (OA “CNPC-
АКТӨБЕМҰНАЙГАЗ”). 2000 ж. 2қыркүйегіне компания 1,6 млн. т. мұнай
өндірді. Өткен жылдың осы уақытымен салыстырғанда өнім 17% өсті. Одан
басқа бірінші жартыжылдықта 194,3 млн. м. газ утилденді, оның 127,8 млн.
м басқа қолдаушыларға таратылған . Өндірістік тапсырмаларды тарату
бірқатар өндірістік техналогиалық іс-шараларды орындауға мүмкіндік
тудырды.Қазақстан- қытай ұлы қорған бұрғылау компаниясының күшімен
бірінші кезектегі 8 скважинаның 7-і бұрғылауда аяқталды, 3 скважинада
екінші кезең бойынша бұрғылау басталды.
Компанияның капитал салуының жалпы көлемі өткен жылдың осы
мерзімімен салыстырғанда 17 есеге өсті. 2000 ж. бірінші жартыжылдығында
мекемелердне төленген салық 1999 ж. осыған сәйкес уақыттағы көрсеткішінен
3 есеге көп.
KUAT HOLDING COMPANY. (Қуат холдинк компаниясы) Қазақстанда
1992жылы құрылған , 1994 ж . Қ.Р. үкіметінің қаулысымен компанияның
басқарушы Қызылорда облысындағы Бектас және Қоныс мұнай және газ кен
орындры берілген. Осы жылы оны игеру үшін британ фирмасы Amlon Ltd- мен
бірге компания Қуатмлонмұнай СП-н құрды 10 млн.дол. уставтың фонды бар.
1995 ж. СП осы кенорындарының мұнай қорын бағалау мынаны көрсетті,
алынатын қор 18млн.т. және 6,2 млрд.м газды құрайды. 1999ж. СП 40
мың.т. астам мұнай өндірген, ал 2000 ж. өнімді 200 мың т. жеткізу
жоспарланды 2000 ж. қантарда Қызылорда жеке мұнай құйятын терминалының
құрлысы басталды , қуаты 2000м таулігіне.
СП повлардардың Прииртышында мұнай мен газды барлау және
өндіруге лицензиасы бар, оның қоры 150 млн. т. деп бағалануда. Үш
лицезияланған территорияның екеуінде жұмыс жүргізу үшін компания
кувейтің “Gulf Star Investment” компаниясымен екі біріккен кәсіпорын
ашты Боран және Нұрбай. Омск Повладар және Повлардардың НПЗ мұнай
құбырларының жақындығын ескере отырып бұл аймақтық компания үшін
стратегиялық маңызы бар. Осы Кувейт компаниясымен СП Қуатмлонмұнай
бірге отырып СП Зайсан Шығыс Қазақстанда лицензия бойынша мұнай мен
газды барлау үшін құрды , бұның келешегі зор және көмірустектің
дәлелденген жоғары потенциалы бар.
ҚАРАШЫҒАНАҚ ИНТЕРГРАЦИАЛАНҒАН ҰЙЫМЫ.
Қатысушылардың үлесі: British Gas – 32.5%, Agil- 32.5% 6, Texco- 20%,
Лукойл- 15(. 1992 ж. Қазақстан мен “Agip”, “British Gas” альиянсының
араснда Продакшин шеринг (өнімді бөлу) типіндегі контракты құру жөніндегі
хаттамаға қол қойылды. 1995 ж . наурызда Қазақстан мен “Agip”, “British
Gas”және РАО Газпром (подрячик) компаниялары өнімді бөлісу
бөлімдері жөніндегі келісім шартқа қол қойлды . Осы шартқа сәйкес
жұмыс беруші өнімді 4,5 млн. т. сұйық көмірсутек және 4млрд. м
тартылған газды өндіруді қолдау үшін қаржыландыруды шарттың
белгіленген уақытында 1995ж. наурыз айынан бастап жұмыс беруші
техникалық көмек бағдарламасына 210 млн.АҚШ дол. жұмсады.
1997ж. РАО Газпром Лукойл жобасына қатысуға жол берді , ал
Agip пен British Gas өз үлестерінің бір бөлігін американдық компания
“Texco”- ға бөліп берді.
1997 ж. қаршаның 18-де шешуші өнімді бөліп алу келісім шартына
қол қойлды, мерзімі 40жыл, келісім шартқа байланысты кенорнына
оператордың ролін “AgipEni” мен “British Gas” орындайды
республикадан атқарушының функциясын ННК Лукойл орындайды.
Қарашығанақтың мұнайгаз конденсаторының кен орнының кезен бойнша
өндіру бағдарламасы мынаны қарастырады:
- 1998-2000 ж.бар қуатты өндірістерді реконструкциялау жаңасын салу ,
аудандық ауырхананы реконструкциялау, Ақсай қаласын сумен
қамтамасыз ету, Ақсай- Қарашығанақ қайта өңдеу комплесінің 30
шақырым бұтағының құрлысы, вахталық поселкеа, автожолдар;
- 2001-2005 ж. кезеңінде көмірсутектерді өндіруді ұлғайту, газ жобасы
бойнша жаңа қуаты өндірістің құрлысы газ тасмалдау , сұйытылған
газ шығаратын завод;
- 2005-2010 ж. кезеңде газ өндіруді максималды дәрежесіне көтеру.
Өндіру бағдарламасына альянс мынандай мақсат қояды КТК алғашқы
мұнайын беруге даярлық және өндірілген сұйық көмірсутегінің деңгейін
8 млн.т. 9млрд .т.бір жылда жеткізу . Осы көлемнен 1,8млн. т.
газкондесаты Оренбордың газды қайта өңдеу заудтына жіберіледі. Қазіргі
уақытта өндірілген шикізатты таратудың жалғыз жолы оны Орынбордың ГПЗ
да қайта өңдеу және Уфа мен Салават (Башкира) мұнайды қайта өңдеу
заудтарында қайта өңдеу. 1998 ж. бастап Қарашығанақ өндіріс орнынан
шикізат тасмалдау Ресеймен шектелуіне байланысты бүгінгі күнге шейін
өндіру жоспары 50% ғана орындалады.
КТК қол жеткізуді тарату мақсатында Үлкен Шыған – Атырау
мұнайтарту құрлысының жобасы жасалып экспертизадан өтуде.
Альянстың инвестициясының жалпы көлемі келісім шартта
көрсетілген уақыт (40жыл) ішінде қарашығанақ мұнай конденсаты кен
орнын игеру 16 млрд.дол. құрайды ал жалпы капитал салу -6,9млрд. дол.
жуық. Егер 1998-2000 ж. 8млн .т. сұйық көміртегі өндіруге 1,5 млн. дол.
салынса, ал 2001-2005ж қаржыландыру 2,15 млн.АҚШ дол. көлемінде
қарастырылып отыр, сұйық көмірсутегі өндіруді ұлғайтқан жағдайда
12илн.т. дейін және газды қайта өңдеудің көлемі 10 млрд.м, 2005-2010.ж.
қаржыландыру 2,6млн.дол. көлемінде, бұрынғы сұйық көмірсуткті өндіру көлемі
сақталған жағдайда және газды өндіру ұлғайған жағдайда 25 млрд. м-қа
дейін және газды қайта айдағанда 4- тен 8 млрд.м дейін .Әлеументтік және
инфрақұрлымдық жобалардың әр жылғы шығыны 10 млн.дол. құрайды.
КАСПИЙ ҚҰБЫРТАРТУШЫ КОНСЕРЦИУМ (КТК). Қаратңіз бассейін
аймағындағы Қазақстан мұнайының экспортқа шығуының тәуелсіздіген
қамтамасыз ететін жобаны жүзеге асыру және еліміздің эканомикасның
мұнайгаз секторына шетел инвестициясына тарту үшін жақсы мүмкіндіктер
ашатын, 1992 ж. маусым – шілде айларында Қазақстан мен Оман арасында
үкметаралық келісім кегізінде басталды оған Ресейді де тартты.
Дегенімен осы құрамдағы қатысушылардың қаржыландыру схемасын дұрыс
таңдамғандықтан жоба жүзеге аспай қалуы мүмкін еді. Тек акционер
ретінде жетекші шетелдік өндіруші компанияларды тартқанан кейін, олар
қажетті қаржыландыру көлемін өз мойындарына алды , 1996 ж 2 сәуірде
КТК жобасын жүзеге асыру хаттамасына қол қойылды.
Жобаны жүзеге асыруға қатысушылардың үлксі : негізін кұраушы
мыналар (Қазақстан –19%, Ресеи –24%, Омна – 7%), өндіруші компаниялар
(Шеврон –15%, MobilOil – 7.5%, Oryx – 1.5%, CП” Lukarco” – 12.5%,
“Posneft – Shell Caspian Ventures” – 7.5%, British Gas – 2% Казахойл
\Amoco- 1.75%).
1997 –99 ж. қаржыландыру көлемі 521 млн АҚШ дол. құрады 2000 ж.
1,34 млрд. дол. игеру көзделген.
Қазіргі уақытта КТК жобасы бойынша жұмыс бар күшімен
жүргізілуде және мұнай тасымалдауда эксплутацияға енгізу 2001 ж. 30
маусы мына белгіленген.
“FIRST INTERNATIONAL OIL CORPOATION “ (ФИОН), компаниясының
құрамында мыналар бар:
- СП ЗАО Сазанқұрақ – Сазанқұрақ мұнай кен орнында көмірсутек
шикізатын өндіру мен барлауды жалғастыру үшін ( 29. 05 .97.)
лицензия алды, ал Атырау облысының Исатай ауданының
территориясында орналасқан. 1998 ж. кен орнының өндіру жобасы
басталдлы;
- Атырау облысының блоктарында көмірсутек шикізатын өндіру 3
лицензия ( 29. 05. 97.) .
- ТОО Жайықмұнай – Батыс Қазақстан облысының Шынар мұнайгаз
конденсаты кен орнында көмірсутек шикізатын өндіру және барлауды
ақырына жеткізуге лицензиясы (26. 05. 97. ).
- СП Орталықазия мұнгай - Атырау, Қызылорда облыстары блогының
денгйінде көмірсутек шикізатының кен орнына барлау және
геологиялық тексеруге лицензия.
Сентрал Техникал Сервис ЛЛС консерциумы – ЮНИОН ТЕКСАС
ПЕТРОЛЕУМ 3блокты жалпы ауданы 7989 км. барлауға қатысады.
ТЕПКО компаниясы 987 лицензиясы бар құламасы (Ақтобе
обл.), шығыс бөліктің орта аймағында көмірсутек шиікізатын өндіру
және барлау, бұрын ТПАО (Туркиш Петролум Аноним Орталық) қрасты,
қазіргі уақытта 50( үлесіне Амосо компаниясы (АҚШ) қатысады.
АМОКО ЕВРАЗИЯ ПЕТРОЛЕУМ компаниясы Каспий шельфіні Қазақстан
секторында сейсмикалық зерттеулер жүргізуге қатысады және Қазақстан
каспийшельф консерциумның құрамында екі блокта мұнайды өндіру мен
барлау жұмыстарын жүргізуге рұқсат алады.
ТЕКСАКО НОРД БУЗАЧИ компаниясы . Компания мен Солтүстік
Бузачи газмұнай кен орны кәіпті игеру үшін даярланған. Өндіруге
контракт ( 29. 05. 97.) НИМИР ПЕТРОЛЕУМ ЛТД компаниясы берілгне ,
1998 ж. маусымында үлесінің 65( Тексако компаниясына берді. 1998 ж.
желтоқсанда кен орнынан өндірудің техналогиялық жоспары бекітілді , 3-
4 жыл деңгейінде мұнай өндіру жылына 2 млн. т. болады деп жобалайды.
ОРИКС ЭНЕРДЖИ КОМПАНИ Мертвый Култук кенорнында 1223 км
ауданы көмірсутекті өндіру және игеру лицензиясы бар. Геологиябарлау
жұмыстары американ Еххоп компаниясымен бірігіп дүргізіледі. Құрылған
АрманСП Арман мұнайгаз кенорнынан көмірсутек шикізатын жақсы
өндіріп жатыр, Манғыстан обл. орналасқан.
АРКО компаниясы Юнион Тексас Петролеум компаниясының
филиялын алды, Атырау облысындағы А және Е блоктарындағы көмірсутектерді
өндіру және барлауға қатысуға лицензияда 75( үлесі бар.
Юнион Тексас біріккен кәсіпорында опратор болды.
“ MOBIL” компаниясы Ақтөбе болысының ( 238 лицензиясы 17. 04. 95.)
2 және 3 блоктары және Шығыс Қазақстан облысының Тұлпар кен орнының
1,2 блоктарында көмірсутектерді барлау және іздеуге байланысты Тулпар
Мұнай Эксплорейшн СП болып табылады.
“HURRICANE” өзінің қаржыландыру жұмысын 1999 ж. Құмкөл тобының
кен орнын өндіруден бастады және Құмкөл кен орны айналасында 455672 арк
ауданы бар территорияда геологиялық барлауға лицензиясы бар. Бүгінгі
күні жалпы даленденген және мүмкін қоры компанияның лицензиялық блогы 459
млн. баррельге есептелінеді. Жаңа үш кенорнының ( Қызылқия, Арысқум,
Майбұлақ) кәсіптік өндіруі 2001 ж. өнімнің көлемін едәуір жоғарлатуға
мүмкіндік берді. 2001-2003 жылдарда компания 143 млн. АҚШ дол. осы үш
кен орнының инфрақұрлымен өндіру үшін инвестициялауды жоспарлап отыр.
Қазіргі уақытта компаниямен өндірген мұнайдың негізгі көзі- Оңтүстік
Құмкөл және Солтүстік Құмкөл кен орнындары . Оңтүстік Құмкөл кенорнын
100( компанияға жатады , ал Солтүстік Құмкөл кен орны Торғай
Петролеум СП өндіріледі , оның үлесі Харрикейн және лукойл ( әрқайсысы
50( алады). Компания Кам кен орнын пайдалану проктісін жүзеге асыруды
бастады , дәленденген және мүмкін бірікен қоры 90,5 млн. баррельді
құрайды. Құмкөл кен орнының мұнайы екі параллел сызықта орналасқан
құбыржолдарымне тасмалданады , бірікен өткізу қабілеті таулігіне 350
мың баррельді құрайды. Бұл жлодар Солтүстік – Оңтүстік магистральды
құбыржолымен жалғасқан онымен мұнай Батыс Сібірмен мұнай өндейтін
заводтарға жеткізіледі( Павлодар ,Шымкент, Чарджау ). Компанияда Дружба
станциясына теміржолдың алғашқы терминалының 90( акциясы бар. 2001 ж.
бірінші жартысында теминалды пайдалануға жіберу болды, бірінші
фазада жіберу қабілеті бір жылда 1 млн. т. құрайды. 2000 ж. компания
істеп жатқан құралжабдықтарды модернизатцилау үшін 30 мле .АҚШ. дол.
жұмсады сондай-ақ , үш өлшемді сейсмабарлау бағдарламасын жүзеге асыру
үшін , геологиябарлау жұмыстарын жүргізу үшін және барлау
жұмыстарын жүргізу үшін . Компания техника – эканомикалық орналасуда
жүзеге асыруды аяқтап келеді және бағасы 50 млн. дол. болатын газды
пайдалану жобасын жүзеге асыру бойынша алдын ала жобалау жұмыстары . 2000
ж. наурыз айында ШНОС ірі акция пакетін алғанан кейін Қазақстанның ірі
интерграциялы мұнай компаниясына айналады.
1.2 МҰНАЙГАЗ КОМПЛЕКСІН БАСҚАРУДАҒЫ ЖАҢА ҚҰРЫЛЫМДЫ БАҒАЛАУ
Қазіргі бар басқару жүйесі мен реттеу сондай-ақ мемлекеттің
мұнайгаз компнаиялаына байланысты әрекетін былай көрсктуге болады:
мәжбір ету сендіру жолымен қол жеткізетін компаниямен жеке келісушілік.
Мұнда көміосутек шикізатын НПЗ-ға жеткізуге арналған арнаулы кесте ,
дегенмен алдын ала ымыраға келу мен қысымның натижесінен болатын мұнай
компаниялары үшін міндетті болмайды.
Кесте 1
2002 ж. Қазақстан Республикасының мұнайды қайта өңдеу
завотарының жүкті тиеу кестесі.
А Айы Мұнайды қайта өңдеу кәсіпорны Қортынды
ПНПЗ ШНОС АНПЗ
Қаңтар 158,3 241,7 200,0 600,0
Ақпан 158,3 241,7 200,0 600,0
Наурыз 208,3 291,7 250,0 750,0
Сәуір 258,3 347,2 250,0 855,5
Мамыр 258,3 347,2 250,0 855,5
Маусым 208,3 347,2 250,0 805,5
Шілде 158,3 297,2 250,0 705,5
Тамыз 258,3 397,2 300,0 955,5
Қыркүйек 258,3 347,0 300,0 905,5
Қазан 158,3 247,2 250,0 655,5
Қараша 158,3 247,2 250,0 655,5
Желтоқсан 158,3 247,5 250,0 656,0
Барлығы 2400,0 3600,0 3000,0 9000,0
Ркспубликада үш мұнайды қайта өңдеу заводы жұмыс істейді ,
қуаты бір жылға 18 млн.тонна. 1990 ж. қарағанда мұнайды қайта өңдеудің
көлемі 3 еседен астамға қысқарды , бүгінде 5,6 млн. тоннаны құрайды.
Қазіргі уақытта еліміздің мұнай өнімдеріне ішкі қажеттілігін жылына 9,5
млн. тонна. Дефицит болған шикізатты үкімет дирктивалық шаралар қолдану
арқылы шешуді жоспарлап отыр. Биылғы жыл барлық үш завотты да толтыра салу
көзделіп отыр . Дегенімен өткен жылдың тәжірибесінен белгілі, кест
толық дәрежесінде орындалмайтын: 5 айдың өзінде завотарға 484,5 мың тонна
мұнай жеткізіле алады.
Түзілген дефицит импорт есебінен жабылды , Ресеиден 95783 тонна,
Өзбекстанан 0,6, Қытайдан 3938, жанармай арқылы. Бұл нақты хабар ,
контробандалық тасмалдауды ескермегенде.
Экспортты квоталау түріндегі жанжақты шаралар алғашында еркті
ережемен жоспарланған, содан кейін модернизациаланған түрде, квотаны
сату идеясын ескере отырып өткенде қалдырылған ішкі рынокты қорғаудың
экспорт пошлин түіндегі неқұрлым тиімді мүмкіншілігі , мұнайдың
дүниежүзілік бағасына қарай өзгеріп отырады. Тек соңғы механизм,
дегнімен, кейбір жағдайға байланысты мүмкін болмайды, пошлин енгізу
мүмкіндігін қарастырылмайтын жекшелендіру контрактыларында болады.
Қазақстан Республикасының энергетика және индустрия Министрлігі
жүргізген өңделмегне мұнайға баға түзуді талдап мынандай шешім келтірді.
Тасмалдаудан порттағы жинаудың бағасын қосқанда қазіргі кездегі
жеткілікті нақтыланған барлық құраушы бағада белгілі бірайырмашылық бар.
Орта есеппен өңделмеген мұнайға көптегне компанияларда дүниежүзілік
бағадан қалып қою әрбір тоннаға 20 долларды құрайды , бұл жоғарыда
көрсетілген шығындарға жатпайды. Мұнай компаниялары бұл айырмашылықты
трейдерлердің еңбегімен байланыстырып есептен шығарады.
Бұл жағдайда жою үшін мемлекет 2001 ж. 5 қаңдарда Трансферттік
бағаны қолдануда мемлекттік бағалау Заңын қабылдады , ол бірінші кезекте
капиталдың азаюының масштабын төмендетуге бағытталған, трансфертік баға
құруды практикада қолдану натижесінде елімізден контробандалық жолмен
мұнайды экспарттау .
2001 ж. қантарда мұнайға сұраныс артты, оның бағасының өсуі басталды.
2001 ж. қаңтарда 2000 ж. желтоқсанмен салыстырғанда дүниежүзілік мұнайдың
бағасы 22( өсті, 2001 ж. жыл бойы , мұнайдың дүниежүзілік бағас ауытқып
отырды , бірде өсіп , бірде төмендеді. Тұтастай алғанда 2001 ж. мұнай
16,5( арзандады. Дүниежүзілік мұнайдың бағасының құлдырауы Қазақстанның
ішеі рыногына кері әсерін тигізді. Бір жлыдың ішінде баға бірнеше рет
өзгереді. Мұнайға біршама жоғары ішкі баға 2001 ж. наурыз айында, 115 АҚШ
дол. бір тоннаға , қалыптасты ал неғұрлым төмен бағаға желтоқсан айында
жетті тоннасы 91 дол. Жалпы 2001 ж. мұнайға ішкі баға 29,1( төмендеді.
Дүниежүзілік бағамен салыстырғанда Қазақстанның ішкі рыногындатең
жартысына арзан болады. 2001 ж. соңында ғана, дүниежүзілік баға күрт
төмендегенде, ішкі баға дүниежүзілік бағаға біршама жақындады және
қырқүйек, қазан айларында шамамен дүниежүзілік бағаның 65(, қарашада
68(құрады.
Мұнайға контракт бағасы, ТМД және алыс шетелге экспорттайтын,
дүниежүзілік бағаға жуық болады, кейбір уақытта ол дүниежүзілік бағаның
80-90(құрады. 1- суретте мұнайға бағаның дүниежүзіліетен ішкі және
контрактымен жүргізілуіне байланысты екені көрінеді: мамырда дүниежүзілік
баға көтерілді, соған сәйкес ішкі және контрактілі баға да көтеріледі,
жылдың аяғында дүниежүзілік баға төмендеді , ішкі және контракті де .
Дегенімен, кейбір айларда крі картина байқалады: мысалы тамызда
дүниежүзілік баға керісінше төмендеді.
Қосымша проблема , басқару жүиесінің тиімділігіне кедергі
келтіретін мұнай компанияларымен контрактіні қате қол қоймау фактісіне
байланысты болады . Бұл құжатардағы анықтамалар оларға қабылданған
шешімнің салмағын төмендетуге мүмкіндік береді.
Республика үш мұнайды қайта өңдеу заводына ие бола отырып жалпы қуаты
18 млн. тонна , үнемі отын жетіспеушілікті басынан өтеізеді.Мұнай өндіруші
компаниялардың ішкі рыногқа жеткізген шикізаты ішкі сұранысты жапайды , ол
бір жылға 9,5 млн. тонна мұнайды құрайды. ТШО 10,6 млн. т. Қазақстан
мұнайын өндіріп , жоспар бойынша 784,4 мың қалдыру керек , бірақ кәсіпорын
өңдірілген мұнайды тұтастай республикадан тыс жерге шығарады, алған
міндеттерін орындамайды.
2003ж . Қазақстан Республикасының дүниежүзілік және ішкі
рыногтағы мұнайдың бағасы (тоннасына АҚШ долл.).
Гоафик 1- Дүниежүзілік рыногтағы баға.
График 2 – Ішкі рыногтағы баға.
График 3 – орта контрактілі баға.
Сурет- 1
Қол қойылған контрактіні орындамау жағдайы жалғыз емес. Мәселен
, Харрикеин Кумколь Мунай компаниясы өзіне алған инвестициялық міндетін
орындамады, ол мұнаймен бірге алынатын серіктес газдарды қайта өңдеуден
түзілетін өндірістік қуаттылықты түзуі керек еді, оның орнына ол оны
бекер жағып жібереді, ол жақын орналасқан аудандар , тасмлданған
сұйытылған газға ақы төлеулері керек . Шымкент мұнайды қайта өңдеу заводын
сатып алғанда компания бағасы 100 млн. доллардан артық тұратын өнеркәсіптік
құралжабдық әкелуге міндеттенген еді, оның орнына 2000 ж. қыркүйек айында
ол Қазақстаннан осы соманы заңсыз алып шығып кетті. Бұл жөнінде жергілік
прокуратурада іс қозғалды.
Мемлекттік органдар арқылы мұнай компнаияларын басқару мен реттеуде
жұмыс процесінде де маңызды құқықтық және заңға байланысты кемшіліктер
жіберілді ,қазіргі уақытта негізінен барлық шетелдік компаниялар үкіметтің
шешіміне аз емес скептицизммен қарайды немесе мемлект берген құқығына сай
, айналып өтеді.
1990 ж. басында шетел компаниялары тиімді жұмыс істеулері үшін
серіктес фактролар болып көптегне жеңілдіктер мен преференцияның берілуі
табылды, Қазақстна үкіметті жағынан олрдың келуібарлық жағынан
марапатталып жатты, кейде тіпті өкіметтің есебіне шығын келтіріп отырсада
. Мысалы Теңгизшевройл СП бекітілген контракттге сәйкес , өнімі 12
млн. тоннаға жеткенше табыс салығынан босатылады. Шетелдік компаниялар 24
ст. бойынша өнімді бөлу келісімі табиғатты қорғау штрафын төлеуден
босатылған. Осы статья бойынша Қазақстан Республикасның келісімшарты
шетелдік инвесторларды жауапкершіліктен қорғайды және барлық табиғатты
қорғауға жазаның компенсациясын қамтамасыз етеді.
1998 ж. біздің мемлекет дүниежүзілік төмен бағаға байланысты
шетелдік компаниялар үшін мұнайды экспарттауға акциз алуға дейін барды,
қазіргі уақытта, оған бағаның тұрақтауна байланысты, оны қайтадан қалпына
келтіру мүмкін емес, себебі қазіргі Шетел инвестициялары туралы заңның 6-
статьясында инвестерлер үшін салық заңдылығына гарантия төмендемесін
делінген.
Басқарудың тиімділігінің төмендігі ұлттық компанияларды басқаруда да
байқалады. Мемлекет мұнайгаз өнеркәсібінің жарғысында ресурстардың белгілі
мөлшеріне ие бола отырып , басқарудан жиі шектеледі немесе
белсенділіктерді басқаруға немқұрай қарайды. Энергетика және минеральды
ресурстар Министірлігінде мемлекеттік активтердің басқару Департаметінің
болғанына қарамастан , оның жұмысының тиімділігінің келесі фактілерден
бағалауға болады:
Мәселне Қазақстна жағы Теңізшевройл СП (Chevron” 50%, “ Mobil”25%
СП “Lucarco” 5%) 20( акциясы бола тұра , тауар сатып алу тендеріне
шешім қабылдауға қатыспайды және ТШО –ға қызмет көрсетуге де , ол АҚШ –тың
Делавэр штатының оффшорлы зонасында өтеді, онда тұыстас “Chevron” және
“Mobil” бөлімшелері тіркелген , сол кәсіпорында тікелей жұмыс істейді.
Ұлттық Қазақойлмұнайгаз компаниясының басшысы мынаған нұсқайды, Қазақстан
кәсіпорындары подрятық жұмыстан босатылған және тауар жеткізуге де
қатыстырылмайды.
Өзінің құрлымлық –функционалдық міндеті бойынша мемлекеттік меншікті
басқару мәселесімен тіклей мемлекеттік мүлік пен жекешелендіру комитеті
Қ.Р-ның қаржы Министірлігі айналысуы қажет.
Осыған сәйкес Ресей Федерациясының іс тәжірибесінен мынаны көруге
болады, егер мемлекеттік институттың басқару құрлысы қарапайымдандырылса,
сондай-ақ басқарушы және бақылаушы органдар арасында өкілеттіліктері тиімді
және рационалды бөлінген болса, онда мемлекет мемлекеттік компаниялармен
жарғылық фондыда үлесі бар компаниялардан едәуір мөлшерде қаржы үлесін
алады .Ол қосымша солар арқылы белсенді мемлекеттік саясат жүргізеді және
эканомика, экалогия және ұлттық қауіпсіздікке байланысты өз мүдделерін
қорғап қалады.
Қазіргі кезде республика басшылары түсіне бастады, қандай маңызды
әкімшілік және эканомикалық ресурстарды менгеруге болатынын , егер ұлттық
компаниялар және мемлекеттік ( бақылаушы және реттеуші) институтардың
потенционалын тиімді пайдаланған кезде. Араласудың бұл берілген механизмін
мемлект осы саясатқа сәйкес жүргізетін мына іс- шаралар арқылы тексеруге
болады.
Мемлекет ОКИОК – қа оның генералды оператоына оның болашағының
алдында принцепиальды жағдайы бар , төмендегі талаптарды қойды:
- алғашқы мұнай 2005 ж. алынуы керек ;
- тасмалдауға , өтімге және серіктес газдарды сатуға барлық мәселені
реттеуге;
- құрлыс жұмысына Қазақстан кәсіпорындарына максимальды тарту және құрал
–жабдықты отандық өндірушілерден алу;
- ННК Қазақойл ОКИОК-қа сооператор болуы керек.
Басқарудың бірыңғай жүйесін құруда ірі талпыныс өкіметтің ЗАО құру
ұлттық компания Мұнай және газ транспортықаулысын қабылдады.
Жаңа құрлым құрамына кіретін өкмет мемлекеттік акция пакетін берген 9
компания – бүкіл республика тарриториясында магистралды құбыр жолдарды
басқарудың бірынғай жүйесі және өзінің параметірлері бойынша нақты
монополия болып табылады.
Мемлекет мұндай қадамға мына себептермен барғанын болжауға болады:
1. Мұнайгаз компанияларының әрекеттерін реттеу және басқаруда республика
өкіметімен қабылданған әрекеттің көпшілігі тиімсіз болды. Кеден
,салық және қайта бөлу түріндегі әрекеттер нормативті заңдылық және
құқықтық жағдайларда жәтиже бермеді, ол Қазақстанның заңдылықтарында
қарастырылған.
2. Құбырға рұқсат механизім қолдана отырып, өкіметке реттеу үшін маңызды
инструмент бере алатын немесе мұнай компанияларына қысым көрсететін
, жаңа құрлым құру арқылы мемлекеттің қолына осынша маңызды ресурстарды
шоғырландыру. Бұл принципті қолдану жеткілікті түрде қайшылық
тұдырады, себебі ол монопольді дискриминациалық характерді тасиды.
Мысалы, 1998 ж. Ресей Федерациясында қалыптасқан мұнай өнімдеріне
дефицит және шикізаттың жоқтығына байланысты мұнайды қайта өңдеу
заводтарының көпшілігі тоқтап қалуына байланысты федеральды өкімет
осы механизімді қолдануға барды. Бұл процесс белгілі бір дәрежеде
ресейдің ірі мұнай компаниялары мен өкіметтің арасында соттасуға
дейін барады қарсы шығу үшін.
Республиканың мұнай газ саласында маңызды оқиғалардың бірі ұлттық
компания ҚазМұнайгаз жабық акционерлік қоғамның құрылуы, ол жабық
акционерлік қоғамар ұлттық мұнайгаз компаниясы Қазақойл және ұлттық
компания Мұнай мен газ транспорты бірігуі жолымен құрылды . Бұл өзгеіске
әртүрлі полярлы көзқарас бар. Дегенімен негізгі позиция мынаған тіркеледі
: Монополия және басекелестік активтерді біріктіру болашақ компанияның
транспроттігіне ешқандай әсер етпейді. Компанияның кемшілігінен
инвестициялық реитингтің көтерілуін күту бекер, себебі антимонополиялық
реттеуді әділ жүргізгенде құбыртартушы активтер өндіруші компанияларға
ешнәрсе бере алмайды . Егер ондай ретту жоқ болса , ол әрине жағдайды
өзгертеді.
Республикада өндіріс консентрациясын күшейту тенденциясы өсіп келеді
және ұлттық эканомиканың монополиялану днегейі өсті. Оның дәлелі ЗАО НК
ҚазМұнай газ және ЗАО НК Қазақстан Темір жолы –ның құрылуы,
Қазақстаның классикалық монополиялық құрлымы болып табылады.
Біріктіруді жариялай отырып ,Вице –премьер бұған заң атап өтті, ҚазМұнай
газ мемлекеттік саясатты жүргізуі керек, соның ішінде шетел
инвесторларына байланысты да . Біздіңше комерциялық өнеркәсіптерді ондай
функцияларға бөлу қате шешім болып табылады, себебі мемлекеттік саясаты
жүргізу мен тарттуда мұнай газ Департаментынті секілді сәйкес органдар
айналысуы керек, сондай-ақ мемлекеттік мүлікті басқаруКрмитеті айналыса
алады.
Бұл салада болған осы өзгерістерге байланысты , біздіңше мұнайгаз
Департаменті мен энергетика және минеральды ресурстар Министірлігінің
міндеттеріде өзгреді.
Департаментің нгеізгі функциясы төмендегідей болады:
- Қазақстан Республикасның мұнайгаз саласындағы өнеркәсіптердің жұмыс
жасау ретін анықтайтын қазіргі бар заңдар мен заң үсті актілерін
жетілдіру мен жаңа жоба жасап шығару.
Мұнайгаз саласында бірынғай ғылыми-техникалық, әлументтік –эканомикалық
және кадр саясатын құру және жүргізу.
Мемлекеттік реттеуші органдар, мемлекеттік комерциялық кәсіпорындар
жататын НК ҚазМұнайГаз пайда болуынан бастап негізгі функцияларды қайта
бөлу жүргізілді. Құрылған компаниялардың алдына қойылған негізгі мақсаттар
мен міндеттерден басқа, біз мынаны жобалап отырмақ, бұл кәсіпорын өзіне
комерциалық кәсіпорындарға тән емес мақсаттар мен міндеттерді де алады,
мәселен:
Салалардың дамуның стратегиялық ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
ҒЫЛЫМ ЖӘНЕ БІЛІМ МИНИСТІРЛІГІ
Қ.И. Сатпаев атындағы Қазақстан Ұлттық Техникалық Университеті
Экология экономикалық институты
Экономика және минералды ресурстарды басқару кафедрасы
ҚОРҒАУҒА ЖІБЕРІЛДІ
Кафедыра меңгерушісі
э.ғ.д. профессор, академик.
А.К.Ерали
2005 ж.
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: Қазақстанның мұнай-газ өнеркәсібі
және оның даму болашағы
Стандарт бойынша кеңеші Диплом жетекшісі
оқытушы.
Экономика ғылымдарының
С.К. Серікбаев
кандинаты,
2005 ж.
М.М.Мунатаев
2005 ж.
Жұмыс бойынша пікір беруші Студент
Байсарова А.
Мамандығы: 0702
Д.Б.Байбулова Группа:
ЭТК-00-1қ
2005 ж.
Алматы 2005
Қ.И.Сәтбаев атындағы
Қазақ ұлттық техникалық университеті
Экологиялық-экономика институты
0702-Экономика және менеджмент
әлументтік ортада және салалар бойынша
мамандығы
Экономика және минералды ресурстарды басқару кафедрасы
Диплом жұмысын орындауға
ТАПСЫРМА
Студентке Байсарова Асельге
Жұмсытың тақырыбы: Қазақстанның мұнай-газ өнеркәсібі және оның даму
бағыты.
Жоғарғы оқу орны бойынша
бұйрықпен бекітілген 23.12.2004ж №471
Жұмыстың негізгі деректері: Мұнай-газ саласының негізгі бағыттарын
құрастыру.
Диплом жобасында зерттелетін мәселелердің тізімі немесе диплом жұмысының
қысқаша мазмұны:
а) мұнай мен газ өндірудің қазіргі жағдайы; Қазақстанда мұнай-газ өндіру
саласында жұмыс істейтін шетел компаниялар; мұнай газ компілексін
басқарудағы жаңа құрлымды бағалау.
ә) Қазақстанның мұнай газ саласының қазіргі замандағы жағдайы; отандық
мұнай кәсіпорындардың даму стратегиясы , Қазақстанның мұнайды қайта өңдеу
кәсіпорындары , мұнай газ секторларының инвестициясы.
б) Отын-энергетикалық комплекс: проблемалар және шешу; мұнай мен газ
өндіруде проблемаларды шешудегі приоритетті бағыттар, мұнай газ
өнеркәсібінің дамуының негізгі бағыттары.
График материалдарының тізімі (міндетті сызбалардың дәл көрсетілуімен)
2002ж ақпанында МӨЗ-ге мұнай жеткізілуі.
Ұсынылатын негізгі әдебиет: 1) Ахметов Д. Большое будущее казахстанской
нефти. Алматы, 2000ж. 2) Каримова З.А. Садиев А.Р. Энергетические ресурсы
мира и казахстана. Алматы: Экономика и статистика, 2000ж. 3) Промышленность
Казахстана на рубеже ХХІ века.
Тараулары көрсетілген жұмыс бойынша кеңестер
Тарау Кеңесіш Мерзімі Қолы
Стандарттау Серикбаев С.К 23.05.05
Диплом жұмысын дайындау кестесі
№ Тараулардың аттары, зерттелетін Жетекшіге Ескерту
мәселелердің тізімі ұсыну мерзімі
1. Мұнай мен газ өндірудің қазіргі 20.03.05
жағдайы.
2. Қазақстанның мұнай газ саласының 15.04.05
қазіргі замандағы жағдайы.
3. Отын-энергетикалық комплекс: 10.05.05
проблемалар және шешу.
Тапсырма берілген күні
Кафедра меңгерушісі
Ерали А.К.
(қолы)
Жұмыс жетекшісі
Мунатаев М.М.
(қолы)
Тапсырманы орындауға
қабылдады студент
Байсарова А.Е.
Андатпа
Бұл диплом жұмысы үш бөлімнен тұрады. Бірінші бөліміде шетел
компаниялардың Қазақстандағы мұнай-газ саласында атқарып жатқан
жұмыстарының нәтижелері талқыланған.
Екінші бөлімінде отандық мұнай кәсіпорындарының даму стратегиясы
анықталған.
Үшінші бөлімінде мұнай мен газ өндіру табыстарына жетіудегі негізгі
қажетті бағыттарын атап көрсетілген.
Жұмыстың мақсаты мұнай-газ саланың дамуының негізгі бағыттарын
құрастыру қойылған. Осы мақсатқа жету үшін жұмыста мына міндеттер қойылған:
- Қазақстанда қазіргі кездегі мұнай және газды өндіру жағдайын байяндау;
- Мұнай-газ өнеркәсібінің даму деңгейіне талдау жасау;
- Отандық мұнай-газ өнеркәсібінің даму стратегиясын анықтау.
Аннотация
Данная дипломная работа состоит из трех частей. В первой части
рассматривается работа иностранных компаний в Казахстане в нефтегазовой
сфере.
Во второй части определяется развитие стратеги планов отечественных
нефтяных компаний.
В третьей части представляются достижения в нефтегазовой
производственной прибыли в основных направлениях.
Цель работы развитие основных направлений в нефтегазовой сфере. Чтоб
достичь эти цели нужно выполнить следующие задачи:
- В настоящее время рассмотреть сегодняшние нефтегазовые производственные
условия в Казахстане.
- Проанализировать степень развития нефтегазовых производств.
- Определить стратегию развития отечественных нефтегазовых предприятий.
МАЗМҰНЫ
К І Р І С П Е 7
1. МҰНАЙ МЕН ГАЗ ӨНДІРУДІҢ ҚАЗІРГІ ЖАҒДАЙЫ 8
1.1 ҚАЗАҚСТАНДА МҰНАЙ ГАЗ ӨНДІРУ ОБЛЫСЫНДА ЖҰМЫС ІСТЕЙТІН ШЕТЕЛ
КОМПАНИЯЛАРЫ. 8
1.2 МҰНАЙГАЗ КОМПЛЕКСІН БАСҚАРУДАҒЫ ЖАҢА ҚҰРЫЛЫМДЫ БАҒАЛАУ 16
2. ҚАЗАҚСТАННЫҢ МҰНАЙГАЗ САЛАСЫНЫҢ 24
ҚАЗІРГІ ЗАМАНДАҒЫ ЖАҒДАЙЫ. 24
2.1 ОТАНДЫҚ МҰНАЙ КӘСІПОРЫНДАРЫНЫҢ ДАМУ СТРАТЕГИЯСЫ 31
2.2 ҚАЗАҚСТАННЫҢ МҰНАЙДЫ ҚАЙТА ӨҢДЕУ 41
КӘСІПОРЫНДАРЫ. 41
2.3 МҰНАЙ ГАЗ СЕКТОРЛАРЫНЫҢ ИНВЕСТИЦИЯСЫ. 43
3.ОТЫН –ЭНЕРГЕТИКАЛЫҚ КОМПЛЕКС: 47
ПРОБЛЕМАЛАР ЖӘНЕ ШЕШУ. 47
3.1 МҰНАЙ МЕН ГАЗ ӨНДІРУДЕ ПРОБЛЕМАЛАРДЫ ШЕШУДЕГІ ПРИОРИТЕТТІ БАҒЫТТАР 49
3.2 МҰНАЙ ГАЗ ӨНЕРКӘСІБІНІҢ ДАМУЫНЫҢ НЕГІЗГІ БАҒЫТТАРЫ 67
ҚОРЫТЫНДЫ 71
ҚОЛДАНҒАН ӘЕБИЕТТЕР 74
К І Р І С П Е
1990 жылдан бастап Қазақстанның кәсіпорындары тұрақсыз дамыды. Өткен
44 жылдың ішінде алғаш рет 1989 жылмен салыстырғанда 1990 жылы
кәсіпорынның көлемі 0,8 пайызға қысқарды. 1990 жылдан бастап 1996 жылға
дейін өсу жылдамдығның төмендегені байқалды, бұл негізінен шаруашылық
байланыстардың үзілуіне, қаржы қиындықтарының әсерінен болған жағдай.
Тек 1996 –1997 жылдары ғана кәсіпорындардың өсе бастауы қамтамасыз
етіледі (0,3 және 4%- ке). 1998 жылмен салыстырғанда 1999 жылы
кәсіпорынның физикалық индекс көлемі 2,7% өсті, бірақ 1990 жылдағы
деңгейіне қарағанда кәсіпорынның көлемі екі есеге дейін қысқарды
және физикалық индекс көлемі 1990 жылдың деңгейінің 56,2% құрады.
Энергетикалық сала елеулі орын алады және еліміздің жалпы
эканомикалық дамуында комплекстік қызмет атқарады. Ол өндірістің
барлық салаларымен тікелей байланыста, транспорт, құрылыс, ауыл
шаруашылығы, қызмет ету және кәсіптік - коммуналдық секторлар.
Тау–кен өндіріс орындарында мұнай өндіру саласы 85% жуық орын
алады. Қазіргі уақытта Қазақстан ТМД мемлекеттерінің ішінде мұнай
өндіруден Ресейден кейінгі екінші орынды алады және дүниежүзілік
қоғамдастықтың 90 мемлекетінің ішінде алғашқы отыздыққа кіреді. Болашақта
Теңіз және Қарашығанақ кен орындарынан жыл сайын 40 мли т.
мұнай және 30 млрд. м өндіріледі деп есептелінуде.
2000 жылмен салыстырғанда 2003 жылы кәсіптік өндірістердің
өсуі 12% тен кем болмады соның ішінде мұнай өндіру 33,5 млн. т.,
яғни мұнай мен газ өндіру 10 %өсті. 2003 жылы кәсіптік өндірістерде
мұнай мен серіктес газдарды өндіру 13,8% өсті, ол тұралы Қ.Р
Агентігіндегі статистикалық мәліменттер куә бола алады.
Қ.Р-ның қазіргі ғылыми техникалық саясатына сәйкес еліміздің
мұнайгаз өндіруші салаларын дамыту экспорт экспансиясын рыноктағы
бағытты жеңілдету ішкі рынокты жоғары сапалы мұнай өнімдерімен
және жоғары техникалық сапасы бар қайта өңдеу үшін қолданылатын мұнай
өнімдерімен толықтыру, импорттық орнын басатын өнімдерді және
мұнайгаз машина жасауды дамыту, артта қалған аудандардың дамуына
әсер ету, ескі жұмыс орнын толықтыру және жаңа жұмыс орнын құру.
1. МҰНАЙ МЕН ГАЗ ӨНДІРУДІҢ ҚАЗІРГІ ЖАҒДАЙЫ
1990 –2000 жылдары отынның дүниежүзілік қорының өскенді бойлады. Осы
уақыт аралығында мұнайдың дүниежүзлік қоры 14,7%өсті және 143,4
млрд.т. құрады, оған сәйкес табиғи газ 30,7%, 146,4 трлн.м көмір
984 млрд. т. Қазіргі деңгейде оларды өндіру және мұнайды қолдану
40, газды 60, көмірді 200жылға жетеді.
Осы жылдар ішінде дүниежүзілік мұнай өндіру14,5% және 2000 жылы
3,5млрд.т құрады, оған сәйкес газ 20,5%және 2,3 трлн м . Мұнай
қорының 80%Таяу Шығыста 64% және Америкада 16,5% шоғырланған. Соның
ішінде дүниежүзілік қордың үштен бір бөлігі ОПЕК елдеріне келеді,
оның үш немесе төрт бөлігі Сауд Аравиясында.
Мұнайдың бар қоры Сауд Аравиясына 80 жылға, Иранға 65 жылға,
бұрынғы СССР елдеріне 20, Қазақстанға 115 жылға жетеді. 2000 жылы
дүниежүзілік елдер ішінде Қазақстанның үлесіне мұнай қорының 2,1%
келеді. 2000 жыл жүниежүзі бойнша мұнай өндіру 3518,9 млн.т. құрады.
Өнімнің үштен екі бөлігі дүниежүзінің 10 ірі елдерінде шоғырланған,
оның тек жартысы Сауд Аравиясына, АҚШ және Ресейге келеді.
1.1 ҚАЗАҚСТАНДА МҰНАЙ ГАЗ ӨНДІРУ ОБЛЫСЫНДА ЖҰМЫС ІСТЕЙТІН ШЕТЕЛ
КОМПАНИЯЛАРЫ.
TEXACO INTERNATIONAL PETROLEUM CO. Компаия Қазақстанға 1997
жыл 20% акция алғаннан кейін келеді және ол Қарашығанақ гигант
кен орныннан кен шығару бағдарламасына “ Agip Eni “, “British Gas
и Lukoil” компаниаларымен бірнге партнер болады. Сонда Техосо мен
Қ.Р үкіметінің арасында өнімді бөлісу келісім шартына қол қойылды.
Кен орынның геологиалық қоры 1,2 млрд .т. газконденсатыры және 1,35
млрд.м. газды құрайды. Ол Орал обылысының Ақсай қаласынан 16 шақырым
жерде орналасқан. Кен орны 1979 жылы ашылған , бірақ оны игерудің
негізгі жұмысын бастау 2000 ж жоспарланған. Өнімнің орташа көлемі
100 мың баррелъ конденсатты және тәулігіне 450 мли. Стандарт куп. фут
газды құрайды.
1998 жылы компания 65% акцианы иеленді солтүстік Бузачида
геологиа барлаудың бағдарламасының операторы және партнеры болды.
Солтүстік Бузачи Манғыстау обылысндағы Ақтау қаласынан240 км жерде
орналасқан және алдын ала бағалауда оның мұнай қоры 215 –285 млн.
т. ,өңделмеген мұнайдың тығыздығы 19 дан 21 –ге дейінгі АРІ .
1998 жылы компания жобаның комерциялық потенциалын анықтау
үшін кенорнының қорын бағалайтын деңгейлеу бағдарламасына кірісті.
Өнімнің орташа көлемі біртәулікте 2-2,5мың баррельді құрайды. Жобаның
қызметкерлерінің 70% жергілікті адамдар. Техосо маркетинг сферасында
Алматы мен Астананың жанармай станцияларын пайдаланумен
айналысуда. АЗС халықаралық стандарқа сәйкес салынған және жұмыс
істейді , соның ішінде қоршаған ортаны қорғау да стандартқа
сай.
EXXONMOBIL. Қазақстанмен ынтымақтастық1993 жылы басталды Каспий
теңізіндегі Қазақстан секторының көмірсутек потенциалын игеруші
Каспий консорциумда АҚШ жағынан компания жалғыз мүше болды.
1996 жылы консорциумның жұмысы аяқталғанан кейін ары қарай барлау
үшін қатысушылар сектордың 12 блогын алып алды. Жұмысты орындау
үшін жаңа консерцум- ОКИОК құрылды. Компанияның бұл консорциумдағы
үлесі 14,3% құрайды. 1999жылы тамыз айында барлау бұрғысы басталды.
Теңіз кенорының мұнай өндіретін Теңізшевройл СП- на Exxonmobil
дің 25%жатады. 1996жылы компания ТШО акцияға ие болғаннан бастап
кенорынан мұнай өндіру күніне 100 мың баррелъден 220 ға дейін өсті,
қазір 2000 ж . соңнда ол 260 мың баррелъге дейін өсті.
Одан басқа Каспий құбыртартушы консорциумда (КТК) компания
7,5%акциға ие болды. Теңіз кенорнынан қаратеңіздегі Новороссиск
портына мұнайды тасмалдау үшін құбыртарту салынуда . Құбыр тартудың
құрлысы 1996ж. мамырында басталды , 2001ж. аяқталды.
Компания сондай-ақ Алматының жаңа талапқа сай 2 АЗС –ды бензин
тарату және дистербюторлардың кең тармағы арқылы Mobil маркалы
машина және кәсіптік майларды сатумен айналысады.
CHEVRON.( Теңізшевройл) Теңіз кенорнын тең дәрежеде 50% 50%
игеру үшін 1993 жылы 6 сәуірде Қазақстан және Шеврон бірікен кәсіпорын
Теңізшевройл (ТШО) салды. Қазіргі уақыта СП бар үлестері Chevron
(50%), Қазахойл (20(), ExxonMobil (25%) және Lukarko(5%). 1979жылы
ашылған Теңіз кенорны дүниежүзіндегі супер-гиганттың бірі болып
табылады.
1993жылдан бастап тәулігіне 60 мың баррелъ өндірілгенде, ТШО
үнемі мұнай өндіруді өсіре отырып, өндірісті тәулігіне 215 мың
баррелъге жеткізді. Жаңа заводты егізгенде 2000ж.соңында өндіруші
күші тәулігіне 260 мың баррелъге жеткізіледі (33877 т. бір күнде
немесе 12 млн. т. жылда) . Алдағы бірнеше жылда ТШО бір жылда
өндіруді 17 млн.т. арттыру мақсатында , 1 млрд АҚШ дол артық
инвестицялау жоспарлады. ( 370 мың баррелъ бір тәулікте).
Саудадан максимлды ақша табу мақсатында ТШО стратегиасы өнімнің
барлық түрін тасмалдау мен маркетинг облысында сенімділік пен
көптүрленілігі сақтауға бағытталған. Қазіргі уақыта өңделмеген мұнай
темір жол арқылы , (1999 ж. ТШО мұнайының 70%), құбырлар арқылы және
баржымен тасмалдануда . Жіберленетін негізгі пункттері - Қара
теңіздегі Одесса және Феодосия (Рессей), сондай-ақ Батуми (Грузия)
порттары . Әріқарай өңделгне мұнай Шығыс және Батыс Еуропа елдерінде
сату үшін мұнай танкерлерімен тасмалданады.
ТШО –ның Қазақстанға тура ақшадай өтемі (ТШО дағы Қазақстан
мамандарына еңбекақы төлеуді қосқанда, Қазақстан сатушыларының таурын
алу және еңбегін пайдалану мемлекетік компанияларға ақы төлеу және
тарифтер мысалы Қазақстан Темір Жолы және КазТрансОйл Қ.Р үкіметіне
төленетін . Салық пен роялти сондай-ақ Қазахойл ННК зайымдарйн
қайтару) 1993 ж. орта есеппен 330 млн. АҚШ дол. құрады. 2000 ж.
алғашқы 6 айда тура төлеудің суммасы 400 млн жетті және chevron- ның
болжауы бойынша жылдың аяғында бұл төлеулер 900 млн. АҚШ дол. жеті.
Қазіргі уақытта ТШО штатындағы Қазақстан мамандарының үлесі 68%құрайды
(СП құрғанның басында 50%) немесе 2200 Қазақстан азаматы. Одан басқа 50
мыңнан астам Қазақстандар ТШО -ның подрядты компанияларында істейді.
1996 ж. Chevron Алматыда бірінші АЗС салды , 1998 ж. маусымда
Астанада екіншісін және 1998 тамызда Атырауда үшінші станциясын ашты.
Chevron КТК- ның ең ірі жекеменшік инвесторы болып табылады.
КТК- ның құрлысын салып болған уақытта оның инвестициясы
консорциумда 750 млн. АҚШ дол. құрайды. Қазіргі Теңіз терминалының
құрлысына жұмыс жүргізіліп жатыр.
OFFSHORE KAZAKHSTAN INTERNATIONAL OPERATING COMPAINY ( OKIOC). OKIOC
компаниасы Нидерланда королевствасында тіркелген, Қ:Р үкіметінің
өнімді бөлісуге қол қойылған келісім шартына байланысты солтүстік
Каспийдің акваториясында барлау жұмыстарына арналған бағдарламаны
жүргізу мақсатында құрылған. Консорциумның акционері болып дүниежүзіне
белгілі тоғыз компания табылады оларөндіру, қайта өңдеу, мұнай мен
газды сату сферасында жұмыс істейді : Agip (оның үлесі 14,29%), BP
Amoco Kazakhstan Ltd.(95%), British Gas International (14.29%), Inpex
North Caspian Sea Ltd. (7.14%), ExxonMobil Kazakhstan (14.29%), Philips
Petroleum Kazakhstan (7.14%), Shell Kazakhstan Exploration B.V.
(14.29%), Statoil (4.8%), Totalfina Elf (14.29%).
OKIOC –тың өнімін бөлісу туралы келісім шарттың шарты бойчнша
басқарушы комитет бекіткен, жұмысшы бағдарламасының орындалуына
жауапты, халықаралық компаниялар консорциумының опраторы болып
табылады. Келісімнің шартына сәйкес алынған міндеттердің OKIOC-тың
орындауын акционерлер бақылап отырады.
Проектыға слынған инвестициа коммерциалық көмірсутекті тапқанға
дейін 3 млрд. жуық, тұтас проект бойынша 28 млрд. АҚШ дол. құрады.
400 млн. дол. құрайтын слығын қосқанда бөлінген өнімнің Республика
80% алады.
Коммерциалық өндіруді бастау 2004 ж. тұрақты деңгейге шығу
2005ж.
Қазіргі кезде терңдігі 4500м алғашқы барлау скважыналары
Қашаған құрлымында күткен барлау қорын дәлелдеді, бұл шетелдік
компания- лардың барлау жұмысын Қазақстанда жалғастыруына және
өндіруіне сендіруіне және инвестицияны көбірек салыуына шешуші
аргумент бола алады. Егер бағдарлаған қор толық дәлелденетін болса
мұнай өндіру бағдарламасы 40 жылға есептеліп түгел жұмасқа кіріседі.
KAZAKHSTANCASPISHELE (KCS) . Қазақстанкаспийшелъф конпанияасы
1993 ж. ақпнда құрылған. Каспий теңізі секторы мен басқа да
территориаларда барлау жұмыстарын жүргізу үшін Қ:Р: үкіметінің
қаулысына сәйкес.
Бұл мәселені шешудің алғашқы жобасы Каспий теңізібойынша
келісім шарт консорциумына 1993 ж. 3 желтоқсанда қол қою болды, оған
жеті ірі компаниялар кірді: Agip, British Gas, British Petroleum,
Statoil, Mobile, Shelf, Total. Халықаралық консроциумның операторы
болып Қазақстанкаспий
шелъф белгіленді.
1994 –97 ж. KCS орындау шелъфті геофизикалық зерттеу бағдарламасы
көлемі жағынан ең үлкен 2Д сейсмобағдарлау болып табылады, жұмыс
жасау жөнінен дүниежүзінде ең қысқа мерзімде жасалған бірден-бір
жұмыс. Жаңа аймақтың тор профилі 16*6 км. Каспий теңізінің Қазақстан
секторын алғаш рет біркелкі жапты және болашы зор аудандарға 4*4 км
дейін топтастырылды. Атқарылған жұмыстың көлемі 26180 км. Құрылды.
Жүргізілген жұмыстардың негізінде геолгиялық зерттеу блоктарының
картасы жасалынды, өзінің көлемі жағынан Теңіз кен орнынан 3-4 есе
асатын, үлкен құрлыс бөлініп шықты. Олардың ішінде Қашаған, Қайран,
Ақтоты , Қаламқас- теңізі бар. Қазіргі кезде бұрғылау жұмыстары үшін
блоктің алғашқы тобы бөлінді және солтүстік Каспийде (OKIOK) мұнай
операциясын жасау үшін жаңа операциялық құрлым жасалады, іздеу
бұрғылау үшін даярлық жұмысы қазірдің өзінде аяқталды. KCS сондай-ақ
Каспий теңізі акваториасының осы бөлігіндегі болашағы бар блоктарын
алды.
1996-98 ж. KCS теңіз мұнай операцияларын қолдаудың
инфрақұрлысын түзудің бағдарламасын жасады және олар приоритеті
жобаларды анықтап оны жүзеге асырды. Сейсмикалық материалдардың
перентерпритациасы жүргізілді және каваториидің гефизикалық
мәліметтері жинақталды, ғылыми және экологиялық зерттеулер орындалды.
Бүгінгі күнде KCS Каспий және Арал теңіздерінің акваториясы
мен олардың жағалауларының территориясының қажетті алғашқы геолгиа-
геофизиклық мағлұмттарын толық біледі.
1998 ж. консерциумның жұмысы бірікеннен кейін,
Қазақстанкаспийшелъф АО-сы ОАО Қазақстанкаспийшелъф серфистік
геолгиялық-геофизикалық компания болып қайта құрылды, ол Қазақойлъ ННК
кәсіпорынның туындысы болып табылады.
1999 ж. ОАО Қазақстанкаспийшелъф теңізде сейсмабарлау
жұмыстарын жүргізуге бір қатар тендер ұтып алды, құрлықта және ауыспалы
зонада. Қазіргі кезде компания мына компаниялармен біріге отырып осы
жобаны жүзеге асыру жұмысына кірісті: PGS, JGI, Данк. Каратаж
скважинасын қосқанда компанияға геофизикалық профилъдағы қызмет
түрлерін кеңейту жүктеліп отыр және инфрақұрлымдық жобаны жүргізу.
Сөйтіп ол халықаралық сейсмикалық жобаның операторының тәжірбиесіне ие
болады теңіздегі және құрлықтағы жаңа техника мен құрал жабдықтар бар,
соның ішінде техникалық флоты бар комплексте. Компанияда құрлық пен
теңізде геолого- геофизикалық зерттеулердің интерпитацияларын және қайта
өңдеуге арналған толық комплекс бар, жаңашыл бағдарламамен қамтамсыз
етілген, өндірістік базасы, жобаның корпаративті қолдауы және
ұйымдастыруы үшін мамандандырылған персонал және оның міндетті түрде
таралуы мен мамандығына сай қызмет етуі.
CNPC INTENATIONAL AKTOBE PETROLEUM JSC (OA “CNPC-
АКТӨБЕМҰНАЙГАЗ”). 2000 ж. 2қыркүйегіне компания 1,6 млн. т. мұнай
өндірді. Өткен жылдың осы уақытымен салыстырғанда өнім 17% өсті. Одан
басқа бірінші жартыжылдықта 194,3 млн. м. газ утилденді, оның 127,8 млн.
м басқа қолдаушыларға таратылған . Өндірістік тапсырмаларды тарату
бірқатар өндірістік техналогиалық іс-шараларды орындауға мүмкіндік
тудырды.Қазақстан- қытай ұлы қорған бұрғылау компаниясының күшімен
бірінші кезектегі 8 скважинаның 7-і бұрғылауда аяқталды, 3 скважинада
екінші кезең бойынша бұрғылау басталды.
Компанияның капитал салуының жалпы көлемі өткен жылдың осы
мерзімімен салыстырғанда 17 есеге өсті. 2000 ж. бірінші жартыжылдығында
мекемелердне төленген салық 1999 ж. осыған сәйкес уақыттағы көрсеткішінен
3 есеге көп.
KUAT HOLDING COMPANY. (Қуат холдинк компаниясы) Қазақстанда
1992жылы құрылған , 1994 ж . Қ.Р. үкіметінің қаулысымен компанияның
басқарушы Қызылорда облысындағы Бектас және Қоныс мұнай және газ кен
орындры берілген. Осы жылы оны игеру үшін британ фирмасы Amlon Ltd- мен
бірге компания Қуатмлонмұнай СП-н құрды 10 млн.дол. уставтың фонды бар.
1995 ж. СП осы кенорындарының мұнай қорын бағалау мынаны көрсетті,
алынатын қор 18млн.т. және 6,2 млрд.м газды құрайды. 1999ж. СП 40
мың.т. астам мұнай өндірген, ал 2000 ж. өнімді 200 мың т. жеткізу
жоспарланды 2000 ж. қантарда Қызылорда жеке мұнай құйятын терминалының
құрлысы басталды , қуаты 2000м таулігіне.
СП повлардардың Прииртышында мұнай мен газды барлау және
өндіруге лицензиасы бар, оның қоры 150 млн. т. деп бағалануда. Үш
лицезияланған территорияның екеуінде жұмыс жүргізу үшін компания
кувейтің “Gulf Star Investment” компаниясымен екі біріккен кәсіпорын
ашты Боран және Нұрбай. Омск Повладар және Повлардардың НПЗ мұнай
құбырларының жақындығын ескере отырып бұл аймақтық компания үшін
стратегиялық маңызы бар. Осы Кувейт компаниясымен СП Қуатмлонмұнай
бірге отырып СП Зайсан Шығыс Қазақстанда лицензия бойынша мұнай мен
газды барлау үшін құрды , бұның келешегі зор және көмірустектің
дәлелденген жоғары потенциалы бар.
ҚАРАШЫҒАНАҚ ИНТЕРГРАЦИАЛАНҒАН ҰЙЫМЫ.
Қатысушылардың үлесі: British Gas – 32.5%, Agil- 32.5% 6, Texco- 20%,
Лукойл- 15(. 1992 ж. Қазақстан мен “Agip”, “British Gas” альиянсының
араснда Продакшин шеринг (өнімді бөлу) типіндегі контракты құру жөніндегі
хаттамаға қол қойылды. 1995 ж . наурызда Қазақстан мен “Agip”, “British
Gas”және РАО Газпром (подрячик) компаниялары өнімді бөлісу
бөлімдері жөніндегі келісім шартқа қол қойлды . Осы шартқа сәйкес
жұмыс беруші өнімді 4,5 млн. т. сұйық көмірсутек және 4млрд. м
тартылған газды өндіруді қолдау үшін қаржыландыруды шарттың
белгіленген уақытында 1995ж. наурыз айынан бастап жұмыс беруші
техникалық көмек бағдарламасына 210 млн.АҚШ дол. жұмсады.
1997ж. РАО Газпром Лукойл жобасына қатысуға жол берді , ал
Agip пен British Gas өз үлестерінің бір бөлігін американдық компания
“Texco”- ға бөліп берді.
1997 ж. қаршаның 18-де шешуші өнімді бөліп алу келісім шартына
қол қойлды, мерзімі 40жыл, келісім шартқа байланысты кенорнына
оператордың ролін “AgipEni” мен “British Gas” орындайды
республикадан атқарушының функциясын ННК Лукойл орындайды.
Қарашығанақтың мұнайгаз конденсаторының кен орнының кезен бойнша
өндіру бағдарламасы мынаны қарастырады:
- 1998-2000 ж.бар қуатты өндірістерді реконструкциялау жаңасын салу ,
аудандық ауырхананы реконструкциялау, Ақсай қаласын сумен
қамтамасыз ету, Ақсай- Қарашығанақ қайта өңдеу комплесінің 30
шақырым бұтағының құрлысы, вахталық поселкеа, автожолдар;
- 2001-2005 ж. кезеңінде көмірсутектерді өндіруді ұлғайту, газ жобасы
бойнша жаңа қуаты өндірістің құрлысы газ тасмалдау , сұйытылған
газ шығаратын завод;
- 2005-2010 ж. кезеңде газ өндіруді максималды дәрежесіне көтеру.
Өндіру бағдарламасына альянс мынандай мақсат қояды КТК алғашқы
мұнайын беруге даярлық және өндірілген сұйық көмірсутегінің деңгейін
8 млн.т. 9млрд .т.бір жылда жеткізу . Осы көлемнен 1,8млн. т.
газкондесаты Оренбордың газды қайта өңдеу заудтына жіберіледі. Қазіргі
уақытта өндірілген шикізатты таратудың жалғыз жолы оны Орынбордың ГПЗ
да қайта өңдеу және Уфа мен Салават (Башкира) мұнайды қайта өңдеу
заудтарында қайта өңдеу. 1998 ж. бастап Қарашығанақ өндіріс орнынан
шикізат тасмалдау Ресеймен шектелуіне байланысты бүгінгі күнге шейін
өндіру жоспары 50% ғана орындалады.
КТК қол жеткізуді тарату мақсатында Үлкен Шыған – Атырау
мұнайтарту құрлысының жобасы жасалып экспертизадан өтуде.
Альянстың инвестициясының жалпы көлемі келісім шартта
көрсетілген уақыт (40жыл) ішінде қарашығанақ мұнай конденсаты кен
орнын игеру 16 млрд.дол. құрайды ал жалпы капитал салу -6,9млрд. дол.
жуық. Егер 1998-2000 ж. 8млн .т. сұйық көміртегі өндіруге 1,5 млн. дол.
салынса, ал 2001-2005ж қаржыландыру 2,15 млн.АҚШ дол. көлемінде
қарастырылып отыр, сұйық көмірсутегі өндіруді ұлғайтқан жағдайда
12илн.т. дейін және газды қайта өңдеудің көлемі 10 млрд.м, 2005-2010.ж.
қаржыландыру 2,6млн.дол. көлемінде, бұрынғы сұйық көмірсуткті өндіру көлемі
сақталған жағдайда және газды өндіру ұлғайған жағдайда 25 млрд. м-қа
дейін және газды қайта айдағанда 4- тен 8 млрд.м дейін .Әлеументтік және
инфрақұрлымдық жобалардың әр жылғы шығыны 10 млн.дол. құрайды.
КАСПИЙ ҚҰБЫРТАРТУШЫ КОНСЕРЦИУМ (КТК). Қаратңіз бассейін
аймағындағы Қазақстан мұнайының экспортқа шығуының тәуелсіздіген
қамтамасыз ететін жобаны жүзеге асыру және еліміздің эканомикасның
мұнайгаз секторына шетел инвестициясына тарту үшін жақсы мүмкіндіктер
ашатын, 1992 ж. маусым – шілде айларында Қазақстан мен Оман арасында
үкметаралық келісім кегізінде басталды оған Ресейді де тартты.
Дегенімен осы құрамдағы қатысушылардың қаржыландыру схемасын дұрыс
таңдамғандықтан жоба жүзеге аспай қалуы мүмкін еді. Тек акционер
ретінде жетекші шетелдік өндіруші компанияларды тартқанан кейін, олар
қажетті қаржыландыру көлемін өз мойындарына алды , 1996 ж 2 сәуірде
КТК жобасын жүзеге асыру хаттамасына қол қойылды.
Жобаны жүзеге асыруға қатысушылардың үлксі : негізін кұраушы
мыналар (Қазақстан –19%, Ресеи –24%, Омна – 7%), өндіруші компаниялар
(Шеврон –15%, MobilOil – 7.5%, Oryx – 1.5%, CП” Lukarco” – 12.5%,
“Posneft – Shell Caspian Ventures” – 7.5%, British Gas – 2% Казахойл
\Amoco- 1.75%).
1997 –99 ж. қаржыландыру көлемі 521 млн АҚШ дол. құрады 2000 ж.
1,34 млрд. дол. игеру көзделген.
Қазіргі уақытта КТК жобасы бойынша жұмыс бар күшімен
жүргізілуде және мұнай тасымалдауда эксплутацияға енгізу 2001 ж. 30
маусы мына белгіленген.
“FIRST INTERNATIONAL OIL CORPOATION “ (ФИОН), компаниясының
құрамында мыналар бар:
- СП ЗАО Сазанқұрақ – Сазанқұрақ мұнай кен орнында көмірсутек
шикізатын өндіру мен барлауды жалғастыру үшін ( 29. 05 .97.)
лицензия алды, ал Атырау облысының Исатай ауданының
территориясында орналасқан. 1998 ж. кен орнының өндіру жобасы
басталдлы;
- Атырау облысының блоктарында көмірсутек шикізатын өндіру 3
лицензия ( 29. 05. 97.) .
- ТОО Жайықмұнай – Батыс Қазақстан облысының Шынар мұнайгаз
конденсаты кен орнында көмірсутек шикізатын өндіру және барлауды
ақырына жеткізуге лицензиясы (26. 05. 97. ).
- СП Орталықазия мұнгай - Атырау, Қызылорда облыстары блогының
денгйінде көмірсутек шикізатының кен орнына барлау және
геологиялық тексеруге лицензия.
Сентрал Техникал Сервис ЛЛС консерциумы – ЮНИОН ТЕКСАС
ПЕТРОЛЕУМ 3блокты жалпы ауданы 7989 км. барлауға қатысады.
ТЕПКО компаниясы 987 лицензиясы бар құламасы (Ақтобе
обл.), шығыс бөліктің орта аймағында көмірсутек шиікізатын өндіру
және барлау, бұрын ТПАО (Туркиш Петролум Аноним Орталық) қрасты,
қазіргі уақытта 50( үлесіне Амосо компаниясы (АҚШ) қатысады.
АМОКО ЕВРАЗИЯ ПЕТРОЛЕУМ компаниясы Каспий шельфіні Қазақстан
секторында сейсмикалық зерттеулер жүргізуге қатысады және Қазақстан
каспийшельф консерциумның құрамында екі блокта мұнайды өндіру мен
барлау жұмыстарын жүргізуге рұқсат алады.
ТЕКСАКО НОРД БУЗАЧИ компаниясы . Компания мен Солтүстік
Бузачи газмұнай кен орны кәіпті игеру үшін даярланған. Өндіруге
контракт ( 29. 05. 97.) НИМИР ПЕТРОЛЕУМ ЛТД компаниясы берілгне ,
1998 ж. маусымында үлесінің 65( Тексако компаниясына берді. 1998 ж.
желтоқсанда кен орнынан өндірудің техналогиялық жоспары бекітілді , 3-
4 жыл деңгейінде мұнай өндіру жылына 2 млн. т. болады деп жобалайды.
ОРИКС ЭНЕРДЖИ КОМПАНИ Мертвый Култук кенорнында 1223 км
ауданы көмірсутекті өндіру және игеру лицензиясы бар. Геологиябарлау
жұмыстары американ Еххоп компаниясымен бірігіп дүргізіледі. Құрылған
АрманСП Арман мұнайгаз кенорнынан көмірсутек шикізатын жақсы
өндіріп жатыр, Манғыстан обл. орналасқан.
АРКО компаниясы Юнион Тексас Петролеум компаниясының
филиялын алды, Атырау облысындағы А және Е блоктарындағы көмірсутектерді
өндіру және барлауға қатысуға лицензияда 75( үлесі бар.
Юнион Тексас біріккен кәсіпорында опратор болды.
“ MOBIL” компаниясы Ақтөбе болысының ( 238 лицензиясы 17. 04. 95.)
2 және 3 блоктары және Шығыс Қазақстан облысының Тұлпар кен орнының
1,2 блоктарында көмірсутектерді барлау және іздеуге байланысты Тулпар
Мұнай Эксплорейшн СП болып табылады.
“HURRICANE” өзінің қаржыландыру жұмысын 1999 ж. Құмкөл тобының
кен орнын өндіруден бастады және Құмкөл кен орны айналасында 455672 арк
ауданы бар территорияда геологиялық барлауға лицензиясы бар. Бүгінгі
күні жалпы даленденген және мүмкін қоры компанияның лицензиялық блогы 459
млн. баррельге есептелінеді. Жаңа үш кенорнының ( Қызылқия, Арысқум,
Майбұлақ) кәсіптік өндіруі 2001 ж. өнімнің көлемін едәуір жоғарлатуға
мүмкіндік берді. 2001-2003 жылдарда компания 143 млн. АҚШ дол. осы үш
кен орнының инфрақұрлымен өндіру үшін инвестициялауды жоспарлап отыр.
Қазіргі уақытта компаниямен өндірген мұнайдың негізгі көзі- Оңтүстік
Құмкөл және Солтүстік Құмкөл кен орнындары . Оңтүстік Құмкөл кенорнын
100( компанияға жатады , ал Солтүстік Құмкөл кен орны Торғай
Петролеум СП өндіріледі , оның үлесі Харрикейн және лукойл ( әрқайсысы
50( алады). Компания Кам кен орнын пайдалану проктісін жүзеге асыруды
бастады , дәленденген және мүмкін бірікен қоры 90,5 млн. баррельді
құрайды. Құмкөл кен орнының мұнайы екі параллел сызықта орналасқан
құбыржолдарымне тасмалданады , бірікен өткізу қабілеті таулігіне 350
мың баррельді құрайды. Бұл жлодар Солтүстік – Оңтүстік магистральды
құбыржолымен жалғасқан онымен мұнай Батыс Сібірмен мұнай өндейтін
заводтарға жеткізіледі( Павлодар ,Шымкент, Чарджау ). Компанияда Дружба
станциясына теміржолдың алғашқы терминалының 90( акциясы бар. 2001 ж.
бірінші жартысында теминалды пайдалануға жіберу болды, бірінші
фазада жіберу қабілеті бір жылда 1 млн. т. құрайды. 2000 ж. компания
істеп жатқан құралжабдықтарды модернизатцилау үшін 30 мле .АҚШ. дол.
жұмсады сондай-ақ , үш өлшемді сейсмабарлау бағдарламасын жүзеге асыру
үшін , геологиябарлау жұмыстарын жүргізу үшін және барлау
жұмыстарын жүргізу үшін . Компания техника – эканомикалық орналасуда
жүзеге асыруды аяқтап келеді және бағасы 50 млн. дол. болатын газды
пайдалану жобасын жүзеге асыру бойынша алдын ала жобалау жұмыстары . 2000
ж. наурыз айында ШНОС ірі акция пакетін алғанан кейін Қазақстанның ірі
интерграциялы мұнай компаниясына айналады.
1.2 МҰНАЙГАЗ КОМПЛЕКСІН БАСҚАРУДАҒЫ ЖАҢА ҚҰРЫЛЫМДЫ БАҒАЛАУ
Қазіргі бар басқару жүйесі мен реттеу сондай-ақ мемлекеттің
мұнайгаз компнаиялаына байланысты әрекетін былай көрсктуге болады:
мәжбір ету сендіру жолымен қол жеткізетін компаниямен жеке келісушілік.
Мұнда көміосутек шикізатын НПЗ-ға жеткізуге арналған арнаулы кесте ,
дегенмен алдын ала ымыраға келу мен қысымның натижесінен болатын мұнай
компаниялары үшін міндетті болмайды.
Кесте 1
2002 ж. Қазақстан Республикасының мұнайды қайта өңдеу
завотарының жүкті тиеу кестесі.
А Айы Мұнайды қайта өңдеу кәсіпорны Қортынды
ПНПЗ ШНОС АНПЗ
Қаңтар 158,3 241,7 200,0 600,0
Ақпан 158,3 241,7 200,0 600,0
Наурыз 208,3 291,7 250,0 750,0
Сәуір 258,3 347,2 250,0 855,5
Мамыр 258,3 347,2 250,0 855,5
Маусым 208,3 347,2 250,0 805,5
Шілде 158,3 297,2 250,0 705,5
Тамыз 258,3 397,2 300,0 955,5
Қыркүйек 258,3 347,0 300,0 905,5
Қазан 158,3 247,2 250,0 655,5
Қараша 158,3 247,2 250,0 655,5
Желтоқсан 158,3 247,5 250,0 656,0
Барлығы 2400,0 3600,0 3000,0 9000,0
Ркспубликада үш мұнайды қайта өңдеу заводы жұмыс істейді ,
қуаты бір жылға 18 млн.тонна. 1990 ж. қарағанда мұнайды қайта өңдеудің
көлемі 3 еседен астамға қысқарды , бүгінде 5,6 млн. тоннаны құрайды.
Қазіргі уақытта еліміздің мұнай өнімдеріне ішкі қажеттілігін жылына 9,5
млн. тонна. Дефицит болған шикізатты үкімет дирктивалық шаралар қолдану
арқылы шешуді жоспарлап отыр. Биылғы жыл барлық үш завотты да толтыра салу
көзделіп отыр . Дегенімен өткен жылдың тәжірибесінен белгілі, кест
толық дәрежесінде орындалмайтын: 5 айдың өзінде завотарға 484,5 мың тонна
мұнай жеткізіле алады.
Түзілген дефицит импорт есебінен жабылды , Ресеиден 95783 тонна,
Өзбекстанан 0,6, Қытайдан 3938, жанармай арқылы. Бұл нақты хабар ,
контробандалық тасмалдауды ескермегенде.
Экспортты квоталау түріндегі жанжақты шаралар алғашында еркті
ережемен жоспарланған, содан кейін модернизациаланған түрде, квотаны
сату идеясын ескере отырып өткенде қалдырылған ішкі рынокты қорғаудың
экспорт пошлин түіндегі неқұрлым тиімді мүмкіншілігі , мұнайдың
дүниежүзілік бағасына қарай өзгеріп отырады. Тек соңғы механизм,
дегнімен, кейбір жағдайға байланысты мүмкін болмайды, пошлин енгізу
мүмкіндігін қарастырылмайтын жекшелендіру контрактыларында болады.
Қазақстан Республикасының энергетика және индустрия Министрлігі
жүргізген өңделмегне мұнайға баға түзуді талдап мынандай шешім келтірді.
Тасмалдаудан порттағы жинаудың бағасын қосқанда қазіргі кездегі
жеткілікті нақтыланған барлық құраушы бағада белгілі бірайырмашылық бар.
Орта есеппен өңделмеген мұнайға көптегне компанияларда дүниежүзілік
бағадан қалып қою әрбір тоннаға 20 долларды құрайды , бұл жоғарыда
көрсетілген шығындарға жатпайды. Мұнай компаниялары бұл айырмашылықты
трейдерлердің еңбегімен байланыстырып есептен шығарады.
Бұл жағдайда жою үшін мемлекет 2001 ж. 5 қаңдарда Трансферттік
бағаны қолдануда мемлекттік бағалау Заңын қабылдады , ол бірінші кезекте
капиталдың азаюының масштабын төмендетуге бағытталған, трансфертік баға
құруды практикада қолдану натижесінде елімізден контробандалық жолмен
мұнайды экспарттау .
2001 ж. қантарда мұнайға сұраныс артты, оның бағасының өсуі басталды.
2001 ж. қаңтарда 2000 ж. желтоқсанмен салыстырғанда дүниежүзілік мұнайдың
бағасы 22( өсті, 2001 ж. жыл бойы , мұнайдың дүниежүзілік бағас ауытқып
отырды , бірде өсіп , бірде төмендеді. Тұтастай алғанда 2001 ж. мұнай
16,5( арзандады. Дүниежүзілік мұнайдың бағасының құлдырауы Қазақстанның
ішеі рыногына кері әсерін тигізді. Бір жлыдың ішінде баға бірнеше рет
өзгереді. Мұнайға біршама жоғары ішкі баға 2001 ж. наурыз айында, 115 АҚШ
дол. бір тоннаға , қалыптасты ал неғұрлым төмен бағаға желтоқсан айында
жетті тоннасы 91 дол. Жалпы 2001 ж. мұнайға ішкі баға 29,1( төмендеді.
Дүниежүзілік бағамен салыстырғанда Қазақстанның ішкі рыногындатең
жартысына арзан болады. 2001 ж. соңында ғана, дүниежүзілік баға күрт
төмендегенде, ішкі баға дүниежүзілік бағаға біршама жақындады және
қырқүйек, қазан айларында шамамен дүниежүзілік бағаның 65(, қарашада
68(құрады.
Мұнайға контракт бағасы, ТМД және алыс шетелге экспорттайтын,
дүниежүзілік бағаға жуық болады, кейбір уақытта ол дүниежүзілік бағаның
80-90(құрады. 1- суретте мұнайға бағаның дүниежүзіліетен ішкі және
контрактымен жүргізілуіне байланысты екені көрінеді: мамырда дүниежүзілік
баға көтерілді, соған сәйкес ішкі және контрактілі баға да көтеріледі,
жылдың аяғында дүниежүзілік баға төмендеді , ішкі және контракті де .
Дегенімен, кейбір айларда крі картина байқалады: мысалы тамызда
дүниежүзілік баға керісінше төмендеді.
Қосымша проблема , басқару жүиесінің тиімділігіне кедергі
келтіретін мұнай компанияларымен контрактіні қате қол қоймау фактісіне
байланысты болады . Бұл құжатардағы анықтамалар оларға қабылданған
шешімнің салмағын төмендетуге мүмкіндік береді.
Республика үш мұнайды қайта өңдеу заводына ие бола отырып жалпы қуаты
18 млн. тонна , үнемі отын жетіспеушілікті басынан өтеізеді.Мұнай өндіруші
компаниялардың ішкі рыногқа жеткізген шикізаты ішкі сұранысты жапайды , ол
бір жылға 9,5 млн. тонна мұнайды құрайды. ТШО 10,6 млн. т. Қазақстан
мұнайын өндіріп , жоспар бойынша 784,4 мың қалдыру керек , бірақ кәсіпорын
өңдірілген мұнайды тұтастай республикадан тыс жерге шығарады, алған
міндеттерін орындамайды.
2003ж . Қазақстан Республикасының дүниежүзілік және ішкі
рыногтағы мұнайдың бағасы (тоннасына АҚШ долл.).
Гоафик 1- Дүниежүзілік рыногтағы баға.
График 2 – Ішкі рыногтағы баға.
График 3 – орта контрактілі баға.
Сурет- 1
Қол қойылған контрактіні орындамау жағдайы жалғыз емес. Мәселен
, Харрикеин Кумколь Мунай компаниясы өзіне алған инвестициялық міндетін
орындамады, ол мұнаймен бірге алынатын серіктес газдарды қайта өңдеуден
түзілетін өндірістік қуаттылықты түзуі керек еді, оның орнына ол оны
бекер жағып жібереді, ол жақын орналасқан аудандар , тасмлданған
сұйытылған газға ақы төлеулері керек . Шымкент мұнайды қайта өңдеу заводын
сатып алғанда компания бағасы 100 млн. доллардан артық тұратын өнеркәсіптік
құралжабдық әкелуге міндеттенген еді, оның орнына 2000 ж. қыркүйек айында
ол Қазақстаннан осы соманы заңсыз алып шығып кетті. Бұл жөнінде жергілік
прокуратурада іс қозғалды.
Мемлекттік органдар арқылы мұнай компнаияларын басқару мен реттеуде
жұмыс процесінде де маңызды құқықтық және заңға байланысты кемшіліктер
жіберілді ,қазіргі уақытта негізінен барлық шетелдік компаниялар үкіметтің
шешіміне аз емес скептицизммен қарайды немесе мемлект берген құқығына сай
, айналып өтеді.
1990 ж. басында шетел компаниялары тиімді жұмыс істеулері үшін
серіктес фактролар болып көптегне жеңілдіктер мен преференцияның берілуі
табылды, Қазақстна үкіметті жағынан олрдың келуібарлық жағынан
марапатталып жатты, кейде тіпті өкіметтің есебіне шығын келтіріп отырсада
. Мысалы Теңгизшевройл СП бекітілген контракттге сәйкес , өнімі 12
млн. тоннаға жеткенше табыс салығынан босатылады. Шетелдік компаниялар 24
ст. бойынша өнімді бөлу келісімі табиғатты қорғау штрафын төлеуден
босатылған. Осы статья бойынша Қазақстан Республикасның келісімшарты
шетелдік инвесторларды жауапкершіліктен қорғайды және барлық табиғатты
қорғауға жазаның компенсациясын қамтамасыз етеді.
1998 ж. біздің мемлекет дүниежүзілік төмен бағаға байланысты
шетелдік компаниялар үшін мұнайды экспарттауға акциз алуға дейін барды,
қазіргі уақытта, оған бағаның тұрақтауна байланысты, оны қайтадан қалпына
келтіру мүмкін емес, себебі қазіргі Шетел инвестициялары туралы заңның 6-
статьясында инвестерлер үшін салық заңдылығына гарантия төмендемесін
делінген.
Басқарудың тиімділігінің төмендігі ұлттық компанияларды басқаруда да
байқалады. Мемлекет мұнайгаз өнеркәсібінің жарғысында ресурстардың белгілі
мөлшеріне ие бола отырып , басқарудан жиі шектеледі немесе
белсенділіктерді басқаруға немқұрай қарайды. Энергетика және минеральды
ресурстар Министірлігінде мемлекеттік активтердің басқару Департаметінің
болғанына қарамастан , оның жұмысының тиімділігінің келесі фактілерден
бағалауға болады:
Мәселне Қазақстна жағы Теңізшевройл СП (Chevron” 50%, “ Mobil”25%
СП “Lucarco” 5%) 20( акциясы бола тұра , тауар сатып алу тендеріне
шешім қабылдауға қатыспайды және ТШО –ға қызмет көрсетуге де , ол АҚШ –тың
Делавэр штатының оффшорлы зонасында өтеді, онда тұыстас “Chevron” және
“Mobil” бөлімшелері тіркелген , сол кәсіпорында тікелей жұмыс істейді.
Ұлттық Қазақойлмұнайгаз компаниясының басшысы мынаған нұсқайды, Қазақстан
кәсіпорындары подрятық жұмыстан босатылған және тауар жеткізуге де
қатыстырылмайды.
Өзінің құрлымлық –функционалдық міндеті бойынша мемлекеттік меншікті
басқару мәселесімен тіклей мемлекеттік мүлік пен жекешелендіру комитеті
Қ.Р-ның қаржы Министірлігі айналысуы қажет.
Осыған сәйкес Ресей Федерациясының іс тәжірибесінен мынаны көруге
болады, егер мемлекеттік институттың басқару құрлысы қарапайымдандырылса,
сондай-ақ басқарушы және бақылаушы органдар арасында өкілеттіліктері тиімді
және рационалды бөлінген болса, онда мемлекет мемлекеттік компаниялармен
жарғылық фондыда үлесі бар компаниялардан едәуір мөлшерде қаржы үлесін
алады .Ол қосымша солар арқылы белсенді мемлекеттік саясат жүргізеді және
эканомика, экалогия және ұлттық қауіпсіздікке байланысты өз мүдделерін
қорғап қалады.
Қазіргі кезде республика басшылары түсіне бастады, қандай маңызды
әкімшілік және эканомикалық ресурстарды менгеруге болатынын , егер ұлттық
компаниялар және мемлекеттік ( бақылаушы және реттеуші) институтардың
потенционалын тиімді пайдаланған кезде. Араласудың бұл берілген механизмін
мемлект осы саясатқа сәйкес жүргізетін мына іс- шаралар арқылы тексеруге
болады.
Мемлекет ОКИОК – қа оның генералды оператоына оның болашағының
алдында принцепиальды жағдайы бар , төмендегі талаптарды қойды:
- алғашқы мұнай 2005 ж. алынуы керек ;
- тасмалдауға , өтімге және серіктес газдарды сатуға барлық мәселені
реттеуге;
- құрлыс жұмысына Қазақстан кәсіпорындарына максимальды тарту және құрал
–жабдықты отандық өндірушілерден алу;
- ННК Қазақойл ОКИОК-қа сооператор болуы керек.
Басқарудың бірыңғай жүйесін құруда ірі талпыныс өкіметтің ЗАО құру
ұлттық компания Мұнай және газ транспортықаулысын қабылдады.
Жаңа құрлым құрамына кіретін өкмет мемлекеттік акция пакетін берген 9
компания – бүкіл республика тарриториясында магистралды құбыр жолдарды
басқарудың бірынғай жүйесі және өзінің параметірлері бойынша нақты
монополия болып табылады.
Мемлекет мұндай қадамға мына себептермен барғанын болжауға болады:
1. Мұнайгаз компанияларының әрекеттерін реттеу және басқаруда республика
өкіметімен қабылданған әрекеттің көпшілігі тиімсіз болды. Кеден
,салық және қайта бөлу түріндегі әрекеттер нормативті заңдылық және
құқықтық жағдайларда жәтиже бермеді, ол Қазақстанның заңдылықтарында
қарастырылған.
2. Құбырға рұқсат механизім қолдана отырып, өкіметке реттеу үшін маңызды
инструмент бере алатын немесе мұнай компанияларына қысым көрсететін
, жаңа құрлым құру арқылы мемлекеттің қолына осынша маңызды ресурстарды
шоғырландыру. Бұл принципті қолдану жеткілікті түрде қайшылық
тұдырады, себебі ол монопольді дискриминациалық характерді тасиды.
Мысалы, 1998 ж. Ресей Федерациясында қалыптасқан мұнай өнімдеріне
дефицит және шикізаттың жоқтығына байланысты мұнайды қайта өңдеу
заводтарының көпшілігі тоқтап қалуына байланысты федеральды өкімет
осы механизімді қолдануға барды. Бұл процесс белгілі бір дәрежеде
ресейдің ірі мұнай компаниялары мен өкіметтің арасында соттасуға
дейін барады қарсы шығу үшін.
Республиканың мұнай газ саласында маңызды оқиғалардың бірі ұлттық
компания ҚазМұнайгаз жабық акционерлік қоғамның құрылуы, ол жабық
акционерлік қоғамар ұлттық мұнайгаз компаниясы Қазақойл және ұлттық
компания Мұнай мен газ транспорты бірігуі жолымен құрылды . Бұл өзгеіске
әртүрлі полярлы көзқарас бар. Дегенімен негізгі позиция мынаған тіркеледі
: Монополия және басекелестік активтерді біріктіру болашақ компанияның
транспроттігіне ешқандай әсер етпейді. Компанияның кемшілігінен
инвестициялық реитингтің көтерілуін күту бекер, себебі антимонополиялық
реттеуді әділ жүргізгенде құбыртартушы активтер өндіруші компанияларға
ешнәрсе бере алмайды . Егер ондай ретту жоқ болса , ол әрине жағдайды
өзгертеді.
Республикада өндіріс консентрациясын күшейту тенденциясы өсіп келеді
және ұлттық эканомиканың монополиялану днегейі өсті. Оның дәлелі ЗАО НК
ҚазМұнай газ және ЗАО НК Қазақстан Темір жолы –ның құрылуы,
Қазақстаның классикалық монополиялық құрлымы болып табылады.
Біріктіруді жариялай отырып ,Вице –премьер бұған заң атап өтті, ҚазМұнай
газ мемлекеттік саясатты жүргізуі керек, соның ішінде шетел
инвесторларына байланысты да . Біздіңше комерциялық өнеркәсіптерді ондай
функцияларға бөлу қате шешім болып табылады, себебі мемлекеттік саясаты
жүргізу мен тарттуда мұнай газ Департаментынті секілді сәйкес органдар
айналысуы керек, сондай-ақ мемлекеттік мүлікті басқаруКрмитеті айналыса
алады.
Бұл салада болған осы өзгерістерге байланысты , біздіңше мұнайгаз
Департаменті мен энергетика және минеральды ресурстар Министірлігінің
міндеттеріде өзгреді.
Департаментің нгеізгі функциясы төмендегідей болады:
- Қазақстан Республикасның мұнайгаз саласындағы өнеркәсіптердің жұмыс
жасау ретін анықтайтын қазіргі бар заңдар мен заң үсті актілерін
жетілдіру мен жаңа жоба жасап шығару.
Мұнайгаз саласында бірынғай ғылыми-техникалық, әлументтік –эканомикалық
және кадр саясатын құру және жүргізу.
Мемлекеттік реттеуші органдар, мемлекеттік комерциялық кәсіпорындар
жататын НК ҚазМұнайГаз пайда болуынан бастап негізгі функцияларды қайта
бөлу жүргізілді. Құрылған компаниялардың алдына қойылған негізгі мақсаттар
мен міндеттерден басқа, біз мынаны жобалап отырмақ, бұл кәсіпорын өзіне
комерциалық кәсіпорындарға тән емес мақсаттар мен міндеттерді де алады,
мәселен:
Салалардың дамуның стратегиялық ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz