Көрсеткіштер өндіру жылдары
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ 3
1. ҚАЗАҚСТАН ЭКОНОМИКАСЫНДАҒЫ МҰНАЙ ЖӘНЕ ГАЗ ӨНДІРІСІ 6
1.1. Қазақстан аумағындағы мұнай-газ кен орындарының экономикалық
жағдайы 6
1.2. Шетел экономикасындағы мұнай өндірісінің жағдайы. 12
1.3. Мемлекеттік бюджет және кәсіпорын бюджетін талдау. Мемлекеттік
бюджеттің экономикалық мәні және ролі. 36
2. Өзенмұнайгаз ААҚ-ның өндірістік-шаруашылық қызметін талдау. 42
2.1. Өзенмұнайгаз ААҚ-ның даму тарихы. 42
2.2. Мұнай-газ өндірісіндегі кадрлар, еңбек өнімділігі және еңбек
ақы. 50
2.3. Мұнай-газ өнімдерінің өзіндік құны және бағалануы. 56
Өзенмұнайгаз ААҚ-ның мұнай және газ өндіруді дамыту жолдары 74
3.1 Өзенмұнайгаз ААҚ-ның 2001-2005 жылдарға даму жоспарының
негізгі бағыттары. 74
3.2 Қоршаған ортаны қорғау және экологиялық бағдарламаны орындау.
78
ҚОРЫТЫНДЫ 85
ӘДЕБИЕТТЕР 86
АНДАТПА
Бұл дипломдық жұмыста 3 негізгі бөлім қарастырылған:
-нарықтық экономика жағдайларындағы мұнай және газ өндірудің
тиімділігінің мағынасы;
-“Өзенмұнайгаз” ААҚ-ның өндірістік шаруашылық қызметін талдау;
-№2 МГӨБ-ның жылдық бюджетінің орындалуын талдау;
1-ші бөлімде Қазақстан экономикасындағы мұнай-газ өндіру, Қазақстан
территориясындағы кен орындары және шетелдегі мұнай-газ өндірісінің
жағдайы туралы жазылады.
2-ші бөлімде “Өзенмұнайгаз” ААҚ-ның тарихы, №2 МГӨБ-ның
бюджетінің орындалуы, кәсіпорын шығындары, еңбекақы, баға құрылуы туралы
жазылады.
3-ші бөлімде “Өзенмұнайгаз” ААҚ 2001-2005 жылдарға даму жоспарының
негізгі бағыттары, қоршаған ортаны қорғау және экологиялық
бағдарламаны орындау туралы жазылады.
КІРІСПЕ
Мұнай және мұнай өнімдерінің қазіргі қоғамдағы алатын орны өте
үлкен. Ғылыми-техникалық дамуды шикізаттың бұл түрінсіз елестетудің
өзі қиын. Қазақстан үшін мұнай және оның мұнай кәсіпшіліктері үлкен
мағынаға ие, себебі мұнда ұлттық экономиканың салаларының мұнай
өнімдеріне деген сұраныстары ғана қанағаттандырылмайды, сонымен бірге
мұнайдың белгілі бір бөлігі экспортқа кетеді, бұл валюта түсірудің
негізгі көзі болып табылады. Мұнайды экспортқа шығарудан түсетін
валюталық түсімдер арқылы, Қазақстан өзінің экономикасын нарықтық
экономикаға қайта құруды негізінен аяқтады.
Сонымен қатар мұнайды өндіру, оны тасымалдау және өңдеу қоршаған
ортаға әсерін тигізетін зиянды заттарды көп мөлшерде шығарумен де
байланысты. Әсіресе бұл Солтүстік Каспий мұнай өнеркәсіптері үшін
маңызды, себебі мұнда атмосфера, топырақ, жер асты суларынан басқа
балыққа өте бай, соңғы жиырма жыл ішінде 2,5 м деңгейге көтерілген
материк ішілік тоған – Каспий теңізі де ластануда. Ластану тасымалдау
кезінде зиянды заттардың теңіз бетіне түсуінен, сонымен бірге жауын-
шашынның кетуінің нәтижесінен де болады.
Қазақстанды мұнай газ өнеркәсібіне енді экономикалық тоқыраудан
алып шығатын қозғалтқыш ретінде қарау көзқарасы қалыптасқан.
Елдің 2030 жылға дейінгі даму стратегиясы туралы Президенттің
Қазақстан халқына жолдауында мұнай-газ саласының дамуы республиканың
экономикалық өсуінің негізіне жатқызылған. Мұнай-газ сферасы
экономиканың басқа сфераларының дамуына жағдай жасайды. Олардың
қатарына отандық энергетикалық, тасымалдық, машина жасау, химия және
мұнай химиясы, жеңіл өнеркәсіп, авто жолдарын салу және тағы басқа
салалар жатады.
Көмірсутектің өте үлкен қорына ие. Қазақстанның дамуының жаңа
сатысы негізінен осы мұнай-газ комплексінің дамуымен байланысты.
Республиканың мұнай-газ саласы негізінен төрт салаға бөлінеді:
мұнай өндірітін, мұнай өңдейтін, газ өндірітін, газ өңдейтін. Бұл
салалар өзара байланысты өндіру және өңдеу процесінде бірін-бірі
толықтырады.
Барланған қордың көлемі бойынша әлемде біздің ел мұнай бойынша 12-
орында, газ және конденсат бойынша 15-орында, ол өндіру деңгңйі бойынша
23-орында тұр. Қазақстанның үлесіне әлемдік мұнай қорының 1,5 пайызы
келеді, мұнайдың алынатын қоры –2,2 миллиард тонна, конденсат 690 млн.
тонна және 2 трлн. м3 газ қоры бар. Болжамдық ресурстар 13 млрд. тонна
мұнайды құрайды.
Мұнайды өндіру экономиканың стратегиялық маңызды саласы ретінде
елде ұзақ уақыт бойы дамудың тұрақты сипатын қамтамасыз етті.
Қазақстанның көптеген кен орындарының мұнайында парафин және
меркаптан өте көп, бұл Қазақстандық мұнайдың көптеген бөлігін
тасымалдауға және сақтауға, мұнай өнімдерін шығаруға жарамсыз
етеді. Өндірілетін мұнай негізінен отандық мұнай өңдейтін зауыттырға
өңдеуге емес, экспортқа кетеді. Мұнай және газды конденсатты
экспорттаумен көмірсутектік шикізатты барлайтын және өндіретін
біріккен және шетелдік мекемелер айналысады.
Жобалық экспорттың мұнай жолдарын енгізгеннен соң ішкі саудалық
айналымдағы мұнай секторының үлесі күрт жоғарылайды. Ал мұнай және
табиғи газдың өнімдерін экпорттауға келетін болсақ, экспорттың жалпы
көлеміндегі олардың үлесі өте төмен, отандық мұнай өңдейтін
зауыттырдағы жағдай экспорттық тасымалдың сипатын және ерекшеліктерін
айқындайды. Осылайша табиғи және бағалық түрдегі жалпы мұнай және
газды, конденсатты экспорттық тасымалдау осы саланың өнімдерінің
басқа түрлеріне қарағанда өте жоғары, республиканың ішкі сауданың
тепе-теңдігіне өте жоғары үлесі бар.
Сонымен қатар егемен елдің экономикалық тәуелсіздігі және
тұрақтылығы экономиканың осы саласындағы жағдайға тікелей
байланысты, себебі осы саланың дамуы ұлттық экономикадағы тиімді
бағыт ретінде анықталған, ҚР басшылығына саланың кеңінен дамуы үшін
қаржының жылдам құйылуын қамтамасыз етуді жүзеге асыру керек.
Менің дипломдық жұмысымның мақсаты мұнай және газ өндіретін
кәсіпорындардың жылдық бюджетінің орындалуын және қаржы шаруашылық
қызметінің нәтижесін талдау. Кәсіпорынның жұмыс нәтижесінің табысы
мен шығындарын есептеу және келер жылға бюджет құрастыруды үйрену.
Кәсіпорынның қаржысын тиімді жұмсап, кәсіпорын жағдайын жақсарту.
1. ҚАЗАҚСТАН ЭКОНОМИКАСЫНДАҒЫ МҰНАЙ ЖӘНЕ ГАЗ ӨНДІРІСІ
1.1. Қазақстан аумағындағы мұнай-газ кен орындарының экономикалық
жағдайы
Қазақстанның табысының 55 пайызы мұнай және газ өндірісіне
байланысты. 2001 жылғы құрылған КТК экспорттық мүмкіншіліктерді
көбейтті. Қазақстан индустриалды саясатты ұстанады және экономикалық
өсіммен қамтмасыз етеді. Бұл саясат елдің экономикасын мұнай мен
газға тәуелді етпейді, жеңіл өндіріс саласы арқылы дамуды
ойластыруда.
Жердегі және теңіздегі мұнай қоры 9-млрд-тан 18 млрд баррельге
дейін жетеді. Бұл Алжир мен катар қордларына тең. 2002 жылы
қазақстанда мұнай өндіру көлемі күніне 1 млн брл болды. Қазіргі
кезде газ көлемі 1844 млрд м3 - Қарашығанақ газ өндіру орны. Бұл газ
қоры әлемдегі 20 орынды алады. Қазақстандағы мұнай өндіру қоры жыл
сайын 16 пайызға өсіп отырады. 2003 жылғы маусымнан бастап өкімет
теңіз мұнайын өндірудің жаңа бағдарламасын енгізді. 2004 жылы теңіз
мұнайын өндіру орындары аукционда сатылады. 2010 жылға қарай мұнай
өндіру көлемі күніне 2,4 млн брл, ал 2015 жылға қарай 3,6 млн брл-ге
жетеді деп жоспарланады. Бұл жоспар еліміздің 3 ең ірі кен
орындарында орындалатын болады. Олар: Теңіз, Қарашығанақ және
Қашаған. Теңіз мұнай кен орны әлемдегі ең терең жер болып
есептеледі. Теңіз кен орнында күніне 285 мың брл құрайды. 2006
жылға қарай бұл көрсеткіш 450 мың брл дейін өседі. Қарашығанақ
кен орнының қорының көлемі 2,3 млрд брл мұнай және 454 млрд м3 газ
құрайды. Бұл кен орны 40 жыл қызмет ете алады. Мұнда күніне
100мың брл мұнай өндіріледі.
Қашаған кен орны құрылу кезеңінде. Ол алғашқы мұнайын 2005 жылы
күніне 100 мың брл мұнай беруден басталады. Бұл мұнай өндіру орны
әлемдегі алғашқы орынды алатын Сауд Арабиясындағы Гхавардан кейінгі
екінші орында тұрады деген болжам бар.
Мұнай тасымалына келетін болсақ Қазақстан мұнайы үш бағытта
тасымалданады: Батыс, Солтүстік, Оңтүстік.
Батысқа бағытталған мұнай ктк арқылы тасымалданады, ал артық
мұнай Каспий теңізі арқылы Азербайжанға баржамен жіберіледі.
Солтүстікке бағытталған мұнай құбыр немесе темір жол арқылы
тасымалданады. Оңтүстікке тасымалданатын мұнай Иран арқылы өтеді.
Қазақстан мұнайына Қытайда қызығушылық көрсеткендіктен және сұраныс
болғандықтан шығысқа қарай құбыр салу ойластырылуда. Сонымен қатар
Каспий теңізіне суасты құбырын салу жоспарланып отыр және бұл құбыр
Баку-Тбилиси-Сейхан құбырына қосылуы мұмкін.
Газ құбырын салу жоспары дайындалып, талдану кезеңінде. Егер бұл
құбыр салынған жағдайда Ресейге тасымалданатын Қазақстанның ең ірі
және қажетті газ транзиті болады.
Жаңа жүз жылдыққа ұзақ мерзімді көзқараспен қарасақ энергетикалық
нарықтың перспективасы өте жоғары болады.
Уақыт өте технологиялық прогресс адамзатқа көмірсутекті шикізат
орнына жаңа бәсекелес табуы мүмкін. Ал қазіргі уақытта мұнай және
газ алғашқы орындардың бірін алып, энергияға деген әлемдік
қажеттілікті қамтамасыз етіп отыр. Мұнай өндіретін елдер әрқашанда
фундамент ретінде қала береді. Демографиялық өсім, экономикалық даму
негізгі энергия көздеріне деген сұранысты өсіріп отырады.
ОПЕК мамандарының бағалауы бойынша 2010 жылға дейінгі кезеңде
әлемдік энергия құрылымы 40-41 пайыз деңгейінде болып, мұнай-газ
энергия көздерінің кілті болады. Сұраныс пен ұсыныс балансы бойынша
күтілетін әлемдік экономикалық өсім деңгейі 3,4 пайызға өседі. Бұл
мұнайға деген сұранысты өсіреді. Сонымен қатар ОПЕК-ке мүше емес
елдер көмірсутек шикізатын өндіру көлемін ұлғайтады.
ОПЕК-ке мүше емес елдер 1998 жылы мұнай бағасы төмендеуіне
байланысты азайып кеткен, баға өскен сайын олардың көлемі де
тұрақты өспекші. Халықаралық мұнай компаниялары дүние жүзі
региондарында мұнай өндірудің өзіндік құны жоғары кен орындарын
инвестициялауға мүмкіндік алды.
Осындай региондардың біріне Қазақстан да кіреді. Қазақстан
экономикасында мұнай-газ саласы өте маңызды орын алады. 1999 жылы
мұнай саласындағы шетел инвестиция құрылымының үлесі 84 пайызды
құрады. Республика табысының 40 пайыз үлесін мұнай саласы береді.
Алдағы бес жыл ішінде Қазақстан экспортқа 250 млн тонна мұнай
шығаруды жоспарлауда. Бұл елді энергоресурстармен қамтамасыз ету және
республика халқының жақсы дамуына үлкен әсер етеді. Мұнай-газ
саласының негізгі бөлімдерінің даму бағыттарының негізгі тенденцияларын
ескере отырып келесі түрде көрсетуге болады:
Көмірсутектердің қоры және ресурс болжамдары.
Дәлелденген мұнай және оның қорлары.
Қазіргі уақытта Қазақстан территориясында 202 мұнай-газ кен
орындары анықталған . 1995 жылдың 1 қаңтардағы жағдайына қарағанда
көмірсутек қорын келесі түрде көрсетуге болады.
Мұнай-2,2 млрд тонна
Газ - 1,8 трлн тонна
Конденсат- 690 млн тонна
Өндірістік категориялардағы мұнай қоры Қазақстанның алты әкімшілік
облыстарында бары анықталған. 4 батыс облыстың үлесі 9 пайызға тең,
бұлардың ішіне сонымен қатар Теңіз және Қарашығанақ кен орындары
кіреді.
Өндірістік газдың негізгі қоры Қарашығанақ, Жаңатал және Имашев
кен орындарымен байланысты.
Каспий теңізінің шельфінің болжам ресурстары.
Жоғарыда айтылған қордан басқа Қазақстан болжам ресурстарымен де
қамтылған. 1997 жылы Каспий теңізіндегі геология-геофизикалық
зерттеулердің региондық ізденіс этапы аяқталды. Қазіргі уақытта ОКИОК
компаниясы Қашаған кен орнының қорын бағалау негізінде қазу
жұмыстарын жүргізуде. Сонымен қатар теңіз жағасында геофизикалық
зерттеулер жүргізуде (Қазақстан-ЯННК проектісі).
Қ. Сатпаев атындағы геологиялық институтының Каспий теңізі нің
оңтүстік, солтүстік, орталық зоналарын зерттеу болжамдарының соңғы
мәліметтері төмендегідей:
Мұнай- 8336 млн тонна
Газ- 518 млрд м3
Конденсат- 61 млн тонна
Бұл болжам Қашаған кен орнының ашылуына дейін айтылған.
Оңттүстік Маңғышлақ және бозашы территориясында “Маңғыстаумұнайгаз”
ААҚ-да 15 кен орны игерілуде. Олардың ішінде 2 ірі мұнай-газ
өндіретін Қаламқас және Жетібай кен орындары бар.
1998 жылы Қаламқас кен орны мұнай өндіру көлемін жоғарылату
мақсатында зерттеулер жүргізілуде. 1998 жылы мұнай өндіру қосымша 1485 т
құрады.
1-кесте Қаламқас кен орнында мұнай өндіру
Көрсеткіштер өндіру жылдары
1998 1999 2000 2001 2002
ВУС -пен өңдеу саны 92 118 133 178 118
Қосымша мұнай өндіру 6,9 12,9 7 24,8 10
мың тонна
Тиімді өңдеу саны 60 70 70 120 65
өңдеу нәтижесі % 65 60 52,6 67,4 55
Жетібай кен орны алдымен 44,7 пайызға тең болды. Мұнай өндіру
1990 жылға дейін 1,7 млн тоннаға жетті. 1991-1995 жылдар аралығында
мұнай өндіру көлемі төмендеуі 200 млн тоннаға жетті.Әртүрлі зерттеулер
жүргізіліп кешенді эмульсия әдісімен мұнай өндіріле бастады.
2-кесте Жетібай кен орнында мұнай өндіру
Көрсеткіштер өндіру жылдары
1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002
Ұңғыларды өңдеу19 21 17 20 14 15 25
саны
Қосымша мқнай 26 19 6 10,5 11,5 3,4 17,4
өндіру мың
тонна
Тиімді өңдеу % 79 71 87 80 81 66 80
Жетібай кен орнында 01.04.03ж кезеңінде қосымша мұнай өндіру
көлемі 620 мың тонна құрады. “Маңғыстаумұнайгаз” ААҚ жаңа
технологиялар қолдану арқылы мұнай өндіру көлемін өсіруде.
Енді мұнай және газ өндірісін дамытудың негізгі мәселелеріне
тоқтала кетсек энергетикалық ресурстарды пайдалану стратегиясын
қарастыруымыз қажет. Энергетикалық ресурстарды пайдалану
стратегиясына келесі элементтер кіреді.
1. Мықты әлемдік технологияны және ірі көлемде қаржы тарту үшін
басты әлемдік мұнай компанияларымен ұзақ мерзімді келісімге отыру.
Ірі келісім шарттардың бірқатарына қол қойылды, басқалары дайындық
сатысында.
2. Мұнай және газды экспорттау үшін, құбыр өткізгіштер жүйесін
құру. Мұнайды өндіру және тасымалдау саласындағы келесі өзгерістер
күтілуде, атап айтқанда; ТШО мұнайды Ақтау портына тасымалдау
мақсатында Теңіз-Ақтау құбыр өткізгішінің жобасы құрылды.
3. отандық ресурстарды пайдалану бойынша стратегия әлемнің ірі
елдерінің назарын Қазақстанға аударуға және оның әлемдік отын
жеткізуші ретіндегі роліне бағытталған. Мұнай-газ өндірісінің
дамуына инвестиция салатын елдер мен компаниялар қатарына АҚШ, Ресей,
Қытай, Жапония, Батыс Европа мемлекеттерін кіргізуге болады. Бұл
елдердің экономикалық қызығушылықтары тәуелсіз және Егемен
Қазақстанның дамуына әсер етеді.
4. Шетелдік инвестиция тарту арқылы ішкі энергетикалық
инфрақұрылымның құрылуына және дамуына, әртүрлі мәселелерді шешуге
болады.
5. Стратегия бұл ресурстардан түсетін болашақтағы пайданы тиімді
пайдалануды талап етеді. Болашақта стратегиялық ресурстарға қатаң
бақылау қажет. Қазақстан мұнайшылары алдында кен орындарын өңдеудің
тиімді жүйесін қолдану, бұрғылау жұмыстардың технологиясын жетілдіру,
олардың технологиялық қамтылуын жақсарту, жаңа тәсілдеді енгізу,
жетістікті технологиялық процестерді қолдану есебіне мұнайды өндірудің
тиімділігін арттыру мәселесі тұр. Тасымал шығындарын қысқарту
мақсатында мұнай өнімдерінің өндірісін тиімді орналастыру бойынша
жұмыстарды жалғастыру. Еңбек өнімділігін 9-11% жоғарлату.
Мұнай қабатына әсер етудің жаңа тәсілдерін қолдануды кеңейту
және осының есебінен мұнай өндіруді көбейту. Автоматтандырылған
өндірісте мұнайды өндірудің меншікті салмағын 80-90% дейін жеткізу,
бір ұңғыға қызмет көрсетуге кететін еңбек шығындарын 15-20%
төмендету. Әрбір жыл өткен сайын шикізат ретіндегі мұнайдың мағынасы
жоғарылауда. Мұнай кеніштері және оның қорлары шексіз болғандықтан
мұнай кен орындарын игеру жүйесін жетілдіруге бағыталған шаралар
жүргізіледі.
1.2. Шетел экономикасындағы мұнай өндірісінің жағдайы.
Әлемдік нарықтағы мұнай және оның құны жайлы қарастыратын болсақ,
мұнай нарығындағы жағдайды реттеп тұратын әлемдік геосаяси
факторлар әрқашанда белгілі бір роль атқарып отырады. Шығыс елдерде
әлемдік мұнай қорының 65%, әлемдік өндірудің 30% үлесіне ие.
Ауғаныстан соғысы, Ирактағы кризис, Иран мен АҚШ-тың қарсыласуы,
Алжир мен Сауд Аравиясындағы терроризм мұнай нарығына үлкен әсерін
тигізеді.
Геосаяси мәселелер өте күрделі және терең болғандықтан оларды
шешу үшін ұзақ уақыт қажет. Сондықтан әлемдегі тұрақсыз жағдай
ұзаққа созылуы мүмкін.
Батыс аналитиктердің пікірінше Ресей өзіне шетел инвестициясын
тарту арқылы әлемдік нарыққа өз мұнайын шығаруды ойластырды және
үміттенді. Бірақ бұл ойлары жүзеге аспады. Ресей елі Каспийден
Жерорта теңізіне және Сібірден Тынық мұхитына жеткізілетін мұнай
тасымалдау құбырының құрылысын өте баяу орындауда.
АҚШ-тың энергия туралы ақпарат беретін әкімшілігі қысқа мерзімге
нәтиже шығаруда 2004 жылы шілде айында мұнай нарығының сұраныс
жағдайы 2004ж 2-ширек және 4-ширек аралығын қарастырып сұраныс
көлемінің күніне 400-450 мың тонна өскенін көрсетті. Ал ОПЕК
есептеуі бойынша бұл сұраныс көлемі күніне 530 мың тоннаға жеткен.
Мұнай ресурстарын бағалау мәселесі қызу талас үстінде. Энергия
туралы ақпарат беретін әкімшіліктің пікірінше әлемдегі мұнай
ресурстарының қалдығы 410 млрд тонн, 2004 жылы сәуір айында айтылған
пікір бойынша әлемдік мұнай өндіру 2025 жылға дейін жылына 6,3 млрд
тоннаға, ал бағасы 35 долларбаррельге өседі. ОПЕК елдерінің мұнай
өндіру көлемі жылына 3,07 млрд тоннаға өседі. ОПЕКке кірмейтін
елдердің мұнай өндіру көлемі 2025 жылға қарай жылына 3,23 млрд
тоннаға өседі, ал қазір оның көлемі жылына 2,5 млрд тонна.
АҚШ мұнайын өндіру және шикізат қорының базасы:қазіргі жағдайы
және 2030 жылға дейінгі болжамы.
АҚШ территориясы мұнаймен қамтамсыз етуіне байланысты 5 ауданға
бөлінеді: Шығыс жағалау, (Конектикут шт, Деавер, Колумбия округі, Флорида,
Джорджия , Мэн Мериленд, Массачусетс, Нью-Гемпшир, Нью-Джерси, Нью-Йорк,
Солт.Каралина, Пенсильвания, Род-Айленд, каролина, Вермонд, Виргиния);
Орта Батыс (Иллинойс шт, Индиана, Айова, Канзас, Кентукки, Мичиган,
Миннесота, Миссури, Небраска, Солт. Дакота, Огайо, Оклахома, Оңт. Дакота,
Теннеси, Висконсин); Оңт.Шығыс жағалау (Техас шт, Луизиана, Алабама,
Миссисипи, Арканзас, Нью-Мехико); Батыс жағалау (Аляска шт, Калифорния,
Невада, Аризона); Таулы аудан (Колорадо шт, Юта, Айдахо, Монтана, Вайоминг
). Бұл жинақтың негізгі критерийлері: мұнай-газ бассейіндерінің
орналасуы, олардың шикізат базасы, мұнай өндірудің жағдайы, әдістері,
мұнайжеткізу бағыттары мен көздері, мұнай транспорты және мұнай
өңдейтін инфрақұрылымның болуы.Осы бес регионды кесте ретінде
көрсетейік.
Шығыс жағалау.АҚШ-тың бұл аумағында Предаппалач мұнай-газ бассейіні
орналасқан және онда 600 мұнай және 1000 газ кен орындары бар.
Орталығында ең ірі мұнай-газ кен орны – Брадфорд орналасқан жіне оның
қоры 100 млн тоннаға тең.
2002 жылы Предаппалач кен орнының мұнай өндіру көлемі 0,8 млн.тонна,
Флоридада –0,6 млн. тонна болды. Соңғы 12 жыл ішінде АҚШ-тың Шығыс
жағалауындағы мұнай өндіру көлемі 1,7 млн.тоннадан 0,3 млн тоннаға
дейін төмендеді.
3-кесте АҚШ-тың Шығыс жағалауындағы мұнай өндіру.
Мұнай және конденсат өндіру млн. тонна жылмен 1999-20өндіру %,
Штат, 02ж өндіру
регион арасындқұрылы
ағы мындағы
мұнай штат үлесі
өндіруд
ің
өсімі%
1990 1991 1992
1990 1991 1992
1990 1991 1992
1990 1991 1992
1990 1991
2000 2002
2000
Кезеңдер және жылдар
2002 2005 2001-
2005
Газды конденсаты бар 37,9 223,6 21
мұнай өндіру млн.т
Газ өндіру млрд м3 47,4 321,4 9,8
Көмір өндіру млн.т 20,8 138,5 2,5
Электроэнергия өндіру 64,1 471,5 6,1
Млрд.кВт сағ
1.3. Мемлекеттік бюджет және кәсіпорын бюджетін талдау. Мемлекеттік
бюджеттің экономикалық мәні және ролі.
Қаржы байланыстарының ішінен ерекше біреуін бөліп шығаруға
болады. Мұндай ерекше бөлім ретінде ЖҰӨ-ді бөлуді қарастыратын қаржы
қатынастарын айтуға болады.Бұл қатынастар мемлекеттің орталық қаржы
қорын пайдалану арқылы қоғамдық қажеттіліктерді реттейді. Осы қаржы
қатынастарының жиынтығы “ мемлекеттік бюджет” деген ұғымды білдіреді.
Мемлекеттік бюджет экономикалық қатынастар жиынтығы ретінде
обьективті мінезге ие. Ол өз бетімен істейтін орта ретінде жұмыс
істеуі және жүзеге асуы қоғамдық өндіріспен оның дамуына қажет
сәйкес келетін орталықтандырылған ресурстар арқылы обьективті
анықталған. Орталықтандырылған қаржы қаражаттары экономиканы
қамтамасыз етудегі ұлттық шаруашылық масштабындағы айналымның үздіксіз
және дұрыс ұйымдастырылуын қарастырып реттейді.
Орталықтандырылған қаржы ресурстары экономика дамуының қазіргі
кезеңіндегі мемлекетті қамтамасыз етудегі қоғамдық өндіріске қажет
қарқыны мен үйлесімі (пропория), оның салаларының дамуының жүзеге
асырылуы сияқты қызметтерді жасайды.
Мемлекеттік бюджет арнайы қоғамдық мақсат ретінде жалпы
мемлекеттік қажеттіліктерді қанағаттандыруды жүзеге асырады. Осы
қызметтерді істей отырып мемлекеттік бюджет экономикалық категория
ретінде қарастырылады.
Мемлекеттік бюджет құндылықтарды бөлудің арнаулы ортасы ретінде
келесі жағдайларды көрсетеді:
қоғамдық қажеттіліктерді қанағаттандырудағы жалпы ұлттық өнімнің
оқшауланған бөлімімен байланысты экономикалық бөлу қатынастарының
ерекшелігін көрсетеді.
Ұлттық шаруашылық салалары, аумақтары, экономика секторлары, қоғамдық
қызмет орталары арасындағы құндылықты қайта бөлуді қарастырады.
Қоғамдық өнімнің қозғалысы және оның тауарлық формасының жүзеге асу
кезеңіндегі құндылықты бөлуді қарастырады.
Мемлекеттік бюджет кез келген экономикалық категория сияқты
өндірістік қатынастарды көрсетеді. Мемлекет бюджеттік қормен тығыз
байланысты. Бюджеттік қор –бұл қоғамдық өнімен ұлттық табысты
обьективті шартты экономикалық формамен реттейді.
Мемлекеттік бюджет экономикалық категория ретінде мемлекетт және
басқада оның қоғамдық өндірістегі қоғамдық өнімнің құнының бөлінуі
мен қайта бөліну процессін, яғни қоғамдық қажеттіліктерді
қанағаттандыру жіне мемлекетің ұдайы өндірісін кеңейту және қолдану
мақсатында жүзеге асуын көрсетеді.
Мемлекеттік бюджет экономикалық категория ретінде бөлу және
бақылау қызметтерін атқарады.
Мемлекеттік бюджеттің мінездемесі
Негізгі қаржы жоспары
Мемлекет заңы
әлеуметтік экономикалық дамуды басқару
механизмі
Мемлекеттік бюджет
Мемлекеттің орталықтандырылған қаржы қоры ресурс
Экономикалық категория қатынас
Қоғамдық ұдайы өндірісте мемлекеттің бюджеттің ролі алдымен
мемлекет бюджет көмегімен ұлттық табыстың 30 %, ішкі жалпы табыстың
–20%, жалпы қоғамдық табыстың -10% бөлінеді және қайта бөлумен
анықталады.ол қаржының ұлттық шаруашылықтың әртүрлі
салалары, өндіріс секторлары, қоғамдық қызмет орталары, экономикалық
аудандар мен елді аумақтар арасында бөлінеді.
Бюджет балансы. Бюджет
жетіспеушілігі.
Әр бюджеттің табыс және шығын бөлімдері тең болуы
қажет, яғни баланстандырылып тұруы қажет. Баланс бұл тепе- теңдік.
Бюджет құрастыруда негізгі сұрақ осымен байланысты. Табыстың
жоғарылауы –профицит. Ал шығынның көп болуы - дефицит болып
табылады.
Бюджет тапшылығы экономика жағдайын көрсетеді және
келесі жағдайлармен байланысты болады.
экономикадағы өндірістің жалпы құлжырауы;
қоғамдық өһндіріс шығынының өсуі;
экономика дамуының деңгейіне сәйкес келмейтін әлеуметтік шығындардың
көп болуы;
экономикадағы үлкен масштабты айналым (теневой);
ұлттық шаруашылықтағы өндірістік емес шығындар және жоғалтулар;
Бюджет тапшылығын жабудың келесі әдістері бар.
1 Мемлекеттік қарыз.
2 Салық салу көлемінің өсуі.
3 Ақша эмиссиясы.
Бюджеттік жүйе және бюджеттік құрылым .
Бюджеттік жүйе экономикалық қатынастар және заңды нормаларға
негізделген дербес бюджеттерден тұрады.
Бюджеттік құрылым бұл бюджеттік жүйенің принциптері, оның
сатылырының арасындағы ұйымдық формалар қатынасы.
Қазақстан Республикасыныңбюджеттік жүйесінің құрамына кіреді:
республикалық бюджет, жергілікті бюджет, областық, қалалық, аудандық.
Қазақстан Республикасының бюджеттік жүйесінің
құрылымы.
1 Бірлік принципінде мемлекеттің жалпы табыс жүйесін жүзеге асырады.
Бұл принцип әдіс бірлігін және бюджеттік жоспарды ұйымдастыруды және
оның әлеуметтік экономикалық болжаммен қатынасын көрсетеді. Бұл
принциптің негізгі мақсаты Парламент жағынан бюджетті тиімді бақылау.
2 Толықтық принципі бюджеттегі барлық қаржы операцияларының, яғни
жиналған табыс пен шығындардың жинақталуы. Қазақстанда бұл принцип
1998 жылдан бастап бюджеттік емес қорларджа пайдаланылады. Олар:
зейнетақы, әлеуметтік, сақтандыру, т.б. қолданылады.
3. нарықтық принципі мемлекеттің қаржы операцияларындағы нақтылықты
көрсетеді. Нақтылық барлық шығындар мен табыстардв есептеп, болжам
көрсеткіштерімен салыстырып қарастырады.
4. жариялылық принципі табыс пен шығын мәліметтерін жариялауды
талап етеді (шығынның азаюы, табыс көлемінің көбеюі, эмиссия).
Бюджеттік процесс
Бюджеттік процесс бұл бюджеттің орындалуы, оны бақылау, бекіту,
қарастыру, құрастыруды басқару орындарының қызметтерінің заңмен
реттелуі. 1 қаңтардан бастап 31 желтоқсаннан аяқталатын кезең қаржы
жылы болып табылады. Мемлекеттік бюджет елдің негізгі қаржы жоспары
болып табылады. Оның құрамында қоғамдық қатынастардың барлық жағдайы
көрініп тұрады. Қазіргі кезде кәсіпорын басшылары бюджеттік жоспарлау
қызметінің бөлмшелерін жиі қолданады. Бюджеттік жоспарлау
принципін енгізудің кейбір артықшылықтары:
- ай сайын бюджетті жоспарлаушығын мөлшері мен құрылымын тура
нақты есептеуге мүмкіндік береді. Сонымен қатар пайданың нақты
көлемін есептеуге мүмкіндік береді.
- қызметкерлердің еңбекақы қорын дер кезінде есептеп, төлеп тұруға
мүмкіндік береді;
бюджетті жоспарлауды ұйымдастыру қызметі бюджеттік жүйені келесі
түрде қарастыруға болады:
еңбекақы қоры бюджеті
материалдық шығындар бюджеті
энергияны тұтыну бюджеті
амортизация бюджеті
басқада шығындар бюджеті
несиені жабу бюджеті
салық бюджеті
2. Өзенмұнайгаз ААҚ-ның өндірістік-шаруашылық қызметін талдау
2.1. Өзенмұнайгаз ААҚ-ның даму тарихы
Мұнай шығару Қазақстан Республикасы экономикасындағы негізгі және
жылдам дамушы салалардың бірі. Мұнда мұнайшылар жалпы ұлттық
өнімнің, бюджеттік табыстар мен мемлекеттегі валюталық тұсімдердің
негізгі бөлігін қамтиды. Мұнай-газ проектілері Қазақстанның инвестициялық
белсенділігінің катализаторы болып табылады. Дүние жүзіндегі мұнай және
конденсат қоры бойынша 12-ші орында, жетекші мұнай өндіру державасы
рейтингісі бойынша Қазақстан 23-ші орынды алады. Осы жетістіктер
әлеуметтік экономикалық дамудағы негізгі бағыт ретінде қарастырылады.
Маңғыстау облысында мемлекеттік мұнай қорының ¼ бөлігі
қамтылған. Мұнда 70-ке жуық мұнай өндіру орындары ашылған және
жартысынан азы пайдаланылуда. Көптеген мұнай орындары өңдеудің сқңғы
сатысында, қалдық қордың көбі қиын өндірілетіндер категориясына
жатқызылады.
Ірі мұнай орындары – Жетібай, Қаламқас ,Қаражанбас. Өзен мұнай кен
орны республика көлеміндегі ірі кен орындардың екіншісі болып
саналады және Қазақстанда алынатын қордың 10% құрайды. Қазіргі
кезде “Өзенмұнайгаз” ӨФ “Барлау Өндіру”, “Қазмұнайгаз” қазақстандық
компаниялардың ішіндегі ірі және жылдам дамушы компаниялардың біріне
жатады. Мұнай өндіру деігейіне қарай “Өзенмұнайгаз” ӨФ Қазақстандағы
мұнай өндіретін компаниялардыңішіндегі 3-ші орында тұр. Оның
құрамында 13 мыңға жуық адам тәулік бойы өндірістік процеспен
қамтылған.
Отыз жылдай уақытта жүргізілген терең барлау жұмыстарының
нәтижесінде Маңғыстау өте ірі мұнай мен газ қоры бар өлкеге
айналды. Облыста 59 мұнай және газ кен орындары бар , олардың 40-ы
“Маңғыстаумұнайгаз” бірлестігінің меншігінде болса, 18-і
“Маңғыстаумұнайгазгеология” бірлестігінде. Тек бір кен орны
(Қаражанбас)- “Қаражанбастермнефть”мұнай-газ өндіру басқармасына
қарайды. Мұнай мен газ кен орындарының ашылуын төмендегі 12
кестеден көруге болады.
12 кесте Онжылдықтағы мұнай мен газ кен орындарының
ашылуы.
Геология Онжылдықтағы кен орындарының
тектоникалық ашылуы
аймақтар
1961-1971 1972-1981 1982-1991 барлығы
Оңт. Маңғыстау 9 12 20 41
Үстірт 2 1 1 4
Бозашы - 6 2 8
Оңт. Прикаспий 2 1 3 6
барлығы 13 20 26 49
Мұнай мен газ кен орындары көмірсутек түріне қарай төмендегідей
болып бөлшектенеді: мұнай-газ кен орындары- 23, мұнай кен орындары-22,
газ кен орындары-14. кестеде көрсетілгендей кен орындарының басым
көпшілігі Оңт. Маңғыстауда (41 кен орны) және соған сәйкес мұнай мен
газдың алынатын қорлары да (бүкіл облыс қорының 66,5%) осы
аймақта. Оңт. Маңғыстауға Өзен-Жетібай, Жазғұрлы, Қарақия мұнай-газ
зоналары қарайды. Келесі орында бозашы түбегі, онда 8 кен орны
(қордың 29,8%), 3-орында –Үстіртте 4 кен орны (қордың 2,5%), соңғы
орында Оңт. Прикаспий аймағы , 6 кен орны (қордың 1,2%) бар.
Маңғыстау мұнай газ кен орындары бұр. Одақтың кен орындары
сияқты қорының мөлшеріне қарай ең ірі (қоры 300 млн. тоннадан
астам), ірі (қоры 30-300 млн.т), орташа (10-30 млн.т), және уақ (10
млн.тоннаға дейін) болып бөлінеді.
Ірі кен орындарының пайыздық мөлшері : Қаламқас (14,2% қоры бар),
Жетібай (13,6%), Қаражанбас (7,5%), Солт. Бозашы (6,2%), Теңге (3,2%), Оңт.
Жетібай (2,0%), Тасболат (1,4%), Доңға-Еспелісай (1,2%), Асар (0,8%).
Маңғыстауда мұнай-газ кен орындары полеоген тобынан бастап полеозой
дәуіріне дейінгішөгінділерінде табылғанын төменгі 13 кестеден көруге
болады.
13 кесте Маңғыстау территориясындағы кен орындарының
түрлері.
Кен орындарының саны Кен орындары Кен орындарының
бөлшектенген жинақталған қорлары
түрлері (%есебімен) жалпы
бол. қорды
салыстырғанда
өте ірі 1 Өзен 39%
Ірі 5 Жетібай, Қаламқас, 44,7%
Қаражанбас, Солт. Бозашы,
Теңге
Орташа 4 Асар, Доңғал-Еспелісай, 5,4%
Оңт. Жетібай, Тасболат
уақ 49 Басқа кен орындары 10,9%
1964 жылдан бастап “Маңғыстаумұнай” бірлестігі құрамында
Жаңаөзенде “Өзен” мұнай өндірістік басқармасы құрылды. өзен мұнайын
өндіру 1965 жылдан басталды. Өзен мұнайы ерекше қасиеттерімен де
белгілі, оның құрамында парафин (24), асфальт, смола сияқты заттар
көптеп кездеседі. Сол мезгілдегі кен орнын игерудің басты жобасы
бойынша мұнай өндіруде қабат қысымын сақтаумен қатар оның
температурасында бір қалыпты күйде ұстау көзделді. Қазақстанның газ
өңдеу заводы Жаңаөзен қаласында 1973 жылы тұрғызылды. Завод газды
төменгі температуралық конденсациялық әдіспен өңдеп, сұйық көміртекті
шикізаттар шығарады. Ол жылына 3400 млн.м3 газды өңдейді. Кейінгі
жылдары Өзен, Жетібай, мұнай өндіру басқармаларынан және Маңғыстау
газ өндіру басқармаларынан келген газдарды өңдеп, одан 1500 млн. м3
сұйық көміртекті шикізаттар дайындады.
Өндірістің қай саласы болмасын, оны техниканың соңғы
жетістіктерімен жабдықталуыеңбек өнімділігін арттырудың ең басты жолы
болып есептеледі. Сол себепті соңғы жылдары “Өзенмұнайгаз” ӨФ-ы өзінің
техникалық қорын жаңарту үшін қомақты қаржы жұмсады. Ғылыми-
тәжірибелік өндірістік басқармада өндіріске тиімді реагенттерді
лабороториялық жолментабу және оның өндірісте тәжірибелік сынақтан
өткізумен бірге, қабаттың мұнай өнімділігін арттыру және басқада
мұнай өндірісінде қолданылатын технология жетістіктері сынақтан өтеді.
2001 жылдың шілде айынан бастап арнайы мамандандырылған жоғары
дәрежеде қызмет көрсету басқармасы жұмыс істеп келеді. Бұндағы
мақсатымыз - кәсіпорындағы қызмет көрсету сапасын халықаралық
стандарт деңгейіне жеткізу және өндіріске кеңінен енгізу. Мұнай мен
газ өндіруді, дайындауды және тасымалдауды оңайлату мақсатында химия
жетістіктерінқолдану үшін арнайы басқарма құрылды. Бұл басқарма тұз,
парафин қалдықтарына және бактерияларға қарсы қолданылатын
ингибиторлардың жаңа түрлерін өндіріске енгізумен және олардың
тиімділігін арттырумен айналысады.
Қазіргі уақыттағы кәсіпшіліктегі технологиялық жаңалықтардың бірі –
бұл мұнайды судан алғаш тазарту қондырғылары болып отыр. Осындай
қондырғының біріншісі жалпы құны 1,7 млрд.теңге тұратын, “ойыс” деген
атпен 2000 жылы іске қосылса, екіншісі 3,11 млрд. теңге тұратын
“Үстірт” деген атпен 2001 жылы іске қосылды. Бұл қондырғыларды
мұнай дайындау технологиясы мен техникасының соңғы жетістіктері
қолданылады, соның нәтижесінде қыс айларында мұнай дайындау
бұрынғыдай қиындықтарға душар етпейтін болды.
Жаңа қондырғыларға кеткен шығын тез арада өтеліп шықты, себебі
көлемді сұйықтықты кәсіпшіліктің бір шетінен екінші шетіне құбыр
арқылы айдау сораптарды, құбырларды жиі-жиі ауыстыруға едәуір қаражатты
талап ететін және қоршаған ортаны ластайтын. Жерге төгілген мұнай
мен технологиялық тоғандардағы ескі мұнай қалдықтарын тазалайтын 8
қондырғы іске қосылып, бірнеше ескі тоғандар мұнай қалдықтарынан
тазартылды және төгілген мұнайды топырақтан тазарту нәтижесінде
кәсіпшілікте экологиялық жағдайдың біршама жақсаруына қол жеткізілді.
Өзен мұнай өндіру орны Қазақстандағы көне орындардың бірі екеніне
қарамастан Қазақстан Республикасының Үкіметі және Ұлттық компания
басшылығы соңғы жылдары бұл кен орныныда қайта жөндеу жұмыстарын
жүргізуде. Сонымен қатар мұнда мұнайды транспорттау және жинау
обьектілеріне көбірек көңіл бөлінеді, сонымен қатар мұнай өндіру
жүйесіндегі жаңа автоматизация құралдарын қолданып, кен орындары
мен резервуарларды компьютерлік моделдеу процестерімен дайындайды.
өндіріс жетістіктері негізінен техникалық жабдықталуға байланысты
және соңғы жылдары “Өзенмұнайгаз” ӨФ техникалық базаны
модернизациялауда көптеген жұмыстар атқарды.
Мұнай өндіру интенсификациясы және өнім горизонттары негізінде
үлкен кешенді шаралар жүргізілуде. Бұл негізгі қор құрылымындағы
“қиын өндірілетін” мұнай түрлеріне байланысты. “Өзенмұнайгаз”-ға жаңа
технологиялар енгізу мақсатында 2000 жылдың қыркүйегінен бастап
өндірістік тәжірибелі басқарма құрылды. Ол жалпы көлемі 4 кв.км және
380 жұмыс істеп тұрған ұңғылар полигонымен қамтылған. Мұнда жаңа
әдістер қолданылуда. Мұнай және газды транспорттауға дайындау және
химиялық өндіру жөніндегі жаңа топтар құрылды.
2004 жылдың қорытындысы бойынша өндірістік филиалдың мұнай
және газ өндіру конденсатының нақты көлемі 6 206 140 тонна жоспары
бойынша 5 950 000. Бұл 2003 жылдың 17,5% көп , яғни 300 мың
тонна.
Жалпы 2004 жылдың 12 айын алғанда 6 180 000 тонна мұнай
өндірілген, бұл 2003 жыл кезеңіндегі өндіру деңгейінен 17,5% көбірек,
яғни жоспарланғаннан 255 000 тоннаға көп. Орташа есеппен мұнай
өндіру күніне 16885 тонна.
Газ конденсатыда 2003 жылға қарағанда 93,5% көп. Жалпы өндіру
көлемі 26 140 тоннаны құрады. Бұл жоспардан 840 тонна артық.
“Өзенмұнайгаз” екі мұнай-газ өндіру Өзен және Қарамандыбас,
сонымен қатар газ және конденсат өндіру орындары – Оңт. Жетібай,
Ақтас, Тасболат, Батыс Теңге, Шығыс Өзен кен орындарын қамтиды. Барлық
кен орындарының қалдық қорын 200 млн.т мұнай, 55 млрд. м3 газ және3
млн.т конденсат құрайды. Жекеленгенннен бастап мұнда 6 мың ұңғы
қазылған. Қазіргі қызмет қорында 3170 мұнай, 1110 су ұңғылары жұмыс
істейді.
Өзен кен орнын сауықтыру жобасында, Халықаралық қайта жаңғырту
және дамыту банкі (Халықаралық банк) тарапынанқаржы бөлу өткен
ғасырдың 90-жылдарының басында басталды. Себебі Кеңестер одағы
ыдырағаннан кейін, алғаш тәуелсіздік алған еліміздің экономикалық
жағдайы өте төмен еді.
1965 жылдан бастап игеріле бастаған Өзен кен орны, елімізде
мұнай қорының көлемі жағынана екінші орында тұрды және мұнай
өндіру көлемі 19990 жылдан бастап жоғарыда көрсетілген себептерге
байланысты тез қарқынмен құлдырай бастады. Сондықтан Үкіметіміз
мұнай өндірудің құлдырауын тоқтату және оның көлемін ұлғайту
мақсатында Өзен кен орнына шет елдерден инвестиция тартуды қолға
алды және Халықаралық банкке осы тұрғыдан өтініш жасады
Халықаралық банк Өзен кен орнының мұнай өндіруді арттыру
мүмкіндігіне көз жеткізу үшін бірнеше консультациялық фирмаларды
зерттеу жұмыстарын жүргізуге жұмылдырды және олардың тексерулері
Өзен кен орнының сауықтыру мүмкіндігін дәлелдеп экономикалық
тұрғыдан тиімді деп тапты. Нәтижесінде 1996 жылдың 2-ші шілдесінде
Өзен кен орнынн сауықтыру жобасы Халықаралық қайта жаңғырту және
дамыту банкі директорлар кеңесіне талқылануға ұсынылды және осы
жоба дұрыс баға алып, банк Өзен кен орнының 3А блогын
сауықтыруға 109 млн. АҚШ доллары көлемінде қаржы бөлуге шешім
қабылдады.
Заемның мақсаттары:
- біріншіден, мұнай өндірудің құлдырауын тоқтату.
- екіншіден, кен орнын басқаруды жетілдіру және сырттан инвестиция
тартуға жағдай жасау болатын.
Жобаның негізгі міндеттері:
- өндірісті қаржыландыруды жақсарту және кен орынды одан әрі
сауықтыруға қаржы жұмсау;
- “Өзенмұнайгаз” ААҚ-ны өміршең корпаративті құрылымдарға айналдыру
және оларды жекешелендіру;
- “Өзенмұнайгаз” ААҚ-ның қоршаған ортаға келтірген зиянды анықтау және
кен орны орналасқан аймақты қалпына келтіруге жәрдемдесу;
- “Өзенмұнайгаз” ААҚ-ның басқару жүйесін нығайту;
- “Өзенмұнайгаз” ААҚ-ның мамандарын өндірісті техникалық және
коммерциялық басқаруға үйрету;
- 3А блогын тәжірибелік сауықтыру және оны кен орнының барлық
аймағында жүзеге асыру;
Жоба төменгі компоненттерден тұрады:
- геология және коллекторларды игеру;
- ұңғыларды күрделі жөндеу;
- жер үсті қондырғыларын қалпына келтіру;
- экология және қоршаған ортаны қорғау;
- оқыту,
Банктің несие қаржысына, шетелдік 3 дана Cardwell-200 маркалы
бұрғылау қондырғылары және 3 дана Kremko-80 маркалы ұңғылырды
күрделі жөндеу қондырғылары іске қосылды. Бұдан басқа жаңа
шетелдік ең соңғы техника жетістіктерімен жабдықталған компьютерлік
жүйе арқылы жұмыс істейтін 3 ұңғыны геофизикалық зерттеу, 2 ұңғыны
тестілеу, 2 ұңғыны ыстық мұнаймен өңдеу, 2 ұңғыны шегендеу
қондырғылары, ұңғыларды шегендеу жұмыстарына қолданатын құрғақ
цемент қоспасын дайындау зауыты, цементтің сапасын тексеру
лабороториясы, экологиялық лоборотория алынып, спутниктік байланыс
арқылы істейтін географиялық ақпараттық жүйе іске қосылды, тербелмелі
қондырғылардың жұмыс параметрін есептейтін Rodstar және
ұңғылардың гидродинамикалық зерттеу нәтижесін шығаратын Saphir
копьютерлік бағдарламалары мен ұңғылырды күрделі жөндеудің қазіргі
заман талабына сай шыққан құрал- жабдықтары, шетелдік арнайы
техникаларға қызмет көрсету және жөндеу орталығына құрал-жабдықтар
алынды.
Халықаралық қайта жаңғырту және дамыту банкі 1999 жылғы қазан
айында өткен миссиясының тапсырмасын орындау мақсатында, жобаға
жүмсалған шығындарды есептеу үшін және жоба бағдарламасын іске асыру
мақсатында 2000 жылдың қыркүйек айында ғылыми тәжірибелік өндірістік
басқарма құрылды. Осы басқарма бойынша жоғарыда айтылған Әлемдік
банктің қаржысына алынған арнайы техникалар көмегімен 151 ұңғыны
күрделі жөндеуден өткізіп, қосымша 61 мың 258 тонна мұнай өндірілді.
Жаңа 39 ұңғының бұрғылануынәтижесінде қосымша 38 мың 367 тонна өнім
алынды. Оған қосымша 30 мың 430 тонна “қара алтын” 1329 ұңғыны ыстық
мұнаймен өңдеу арқылы алынды.
3А блогында 1998 жылы өндірілген мұнай 323 мың тоннаны құраса,
бұдан кейінгі 3 жыл бойына мұнай шығару деңгейі 400 мың тоннадай
болды. 2002 жылғы көрсеткіш 508 мың тоннаға, 2003 жылы 607 мың
тоннаға, 2004 жылы 640 мың тонна болды.
Бүгінгі күні Өзен кен орнын қайтадан қалпына келтіру жобасына
жмсаған қаржының көлемі 80 млн АҚШ долларын құрайды. Алдағы
уақытта қалған қаржы игеріліп, оның ең қомақты мөлшері жер үсті
құралдарын салуға және қазіргі заманғы озық технология мен
техникаларды сатып алуға жұмсалмақшы.
2.2. Мұнай-газ өндірісіндегі кадрлар, еңбек өнімділігі және еңбек ақы.
Мұнай өнеркәсібі өндірісті ұйымдастыруды және басқаруды жетілдіру
жұмыстарын жүргізу кезеңінде есепке алынуы қажет ерекшеліктерімен
сипатталады. Оның негізгі ерекшеліктері келесідей:
Негізгі өнім мұнай және мұнайлы газды алу мұнай кен орындарын
іздеу; оларды бұрғылау; игеру; өңдеу және газбен мұнайды жер қабатынан
алу бойынша әрқайсысының жұмыстары үлкен көмекшімен байланысты.
Қазіргі уақытта жағдай өзгерген, қызмет көрсетудің сенімділігін
қамтамасыз ететін форманың бірі технологиялық тасымал басқармасының
оларға шұғыл бағынуы болып табылады. Қазіргі жағдайда МГӨБ
өндірістік басқарма сияқты ірі жүйенің өндірісін, еңбегін және
басқарылуының ұйымдастырылуын жетілдіруде ғылыми негізді обьектінің
қиын табиғатын терең түсіну қажет.
Жүйелік тұрғыдан қарағанда мекеме, құрылымдық бірлік - бұл
өндірістік және басқармалық бөлімшелердің тұтас жиынтығы, олар бір -
бірімен мұнайды өндіру, ұңғылырды бұрғылау, мұнай өндірістік
обьектілердіқұру және материалдық, еңбектік, қаржылық, мәліметтік
ресурстарды ортақ пайдалану мақсатына біріктірілген және олардың
басқару аппараты тұтас.
Мекеменің, құрылымдық бірліктің басқару аппараты- бұл басқару
жүйесінің өзіне белгілі бір міндеттемелер мен құқықтарға ие
адамдарды біріктіріп, басқару функцияларының орындалуын олардың
қамтамасыз етілуін қадағалайтын бөлігі.
Біздің елде кадрлар біліктілігін жүйілі түрде көтеруге үлкен
көңіл аударылуда. Бұл инженерлік-техникалық жұмысшыларға және
қарапайым қызметкерлерге де байланысты өндірістің басшылары және
мамандары техниканы, экономиканы жақсы біліп, мекеменің шаруашылық
іскерлігінің нәтижесін таңдап білуі, тәжірибеде еібектің моральдік
және материалдық стимулдарын дұрыс қолданып білуі, қазіргі кездегі
техника базасындағы өндірісті ғылыми басқару негіздерін білуі қажет.
Еңбекті жоспарлау кезінде кадрларға қосымша қажеттілікті дұрыс
анықтап және мекеменің кадрларды жинақтауының жоспарын құруы керек.
Бұл үшін техникумды, жоғары оқу орындарын бітірген мамандарды
қабылдау туралы, ауысу арқылы басқа мекемелерден келетін жұмысшылар
саны туралы, біліксіз жұмысшыларды тарту туралы, жұмысшыларды дайындау
туралы мекеменің мәліметтерін қолданады. Еңбекақыны жоспарлау
жұмысшылардың біліктілігі бойынша оны қорын есептеуді және оның
орташа деңгейін анықтауды қарастырады. Еңбек ақы қоры -еңбекшілердің
жеке тұтынуы үшін арналған және шығындалған еңбектің саны мен
сапасына байланысты бөлінетін ұлттық табыстың бір бөлігі.
Еңбекақы қорын мекеменің жұмысшыларның біліктілігі бойынша бөлек
анықтайды. Мекеме жұмысшылардың ортақ еңбекақы қорының көптеген
бөлігін жұмысшылардың еңбекақсы алады. Еңбекақы қоры әртүрлі
элементтерден құралады, сондықтан олардың құрамы бойынша тарифтік,
сағаттық, күндік, айлық қорларын анықтайды. Тарифтік қор - бұл
жұмысшыларға орындаған жұмысы бойынша, тарифтік өлшем бойынша
еңбекақы төлеу. Сағаттық қор жұмысшылырға жұмыс жасаған сағатына
төленген еңбекақыны, сыйақыны, түнгі уақытқа, мереке күндері жұмыс
жасағаны үшін қосымша ақыны қосады.
Күндізгі қордың құрамына еңбекақының сағаттық қоры және
қолданылмаған жұмыс уақыты үшін төленетін ақылар: үзілістерге төлем,
аналарға арналған төлем, жасөспірімдерге қысқартылған жұмыс күні үшін
төлем,ауысым үзілістерінің төлемі кіреді.
Айлық қор күндізгі және кезекті қосымша демалыстарға төленетін
төлемнен аудандық коэфицент бойынша төлемдерден тұрады. Осылайша
еңбекақы қоры құрамына негізгі еңбекақы және еңбек туралы заңмен
бекітілген қосымша түрлі ақылар кіреді.
Мұнай-газ өндіретін және бұрғылайтын мекемелерде тарифтік өлшемді
есепке алып негізінен тарифтік қорды анықтайды. Еңбекақы қорының
басқа элементтнрі тарифтік қордан пайыз ретінде есептеледі.
Есептеуді әрбір элемент бойынша жеке жүргізеді.
1 Келісілген ақы:
Dкел=3мn1100
Мұндағы N1-келісілген ақының жоспарланған пайызы.
2 Қосымшалар бойынша сыйақы:
Dсый=(3т+Дкел)* N2
Мұндағы N2 - сыйақы,
3 Аудандық коэффицент бойынша қосымша:
Dа.к=(3т+Dкел + Dсый)(Кр-1)
Мұндағы Кр-еңбек ақы жағдайын көрсететін аудандық коэффицент
Түнгі уақыттағы жұмыс үшін қосымша:
Dм.у=Ошибка! Объект не может быть создан из
кодов полей редактирования.0.143Cmi pi t HB B H
Мұндағы t-түнгі вахтаның ұзақтылығы; B H-түнгі вахталардың саны.
Мерекелік күндердегі жұмыс үшін қосымша:
Dм.к=Ошибка! Объект не может быть создан из
кодов полей редактирования.Cmi pi Тm.к
Мұндағы Cmi ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ 3
1. ҚАЗАҚСТАН ЭКОНОМИКАСЫНДАҒЫ МҰНАЙ ЖӘНЕ ГАЗ ӨНДІРІСІ 6
1.1. Қазақстан аумағындағы мұнай-газ кен орындарының экономикалық
жағдайы 6
1.2. Шетел экономикасындағы мұнай өндірісінің жағдайы. 12
1.3. Мемлекеттік бюджет және кәсіпорын бюджетін талдау. Мемлекеттік
бюджеттің экономикалық мәні және ролі. 36
2. Өзенмұнайгаз ААҚ-ның өндірістік-шаруашылық қызметін талдау. 42
2.1. Өзенмұнайгаз ААҚ-ның даму тарихы. 42
2.2. Мұнай-газ өндірісіндегі кадрлар, еңбек өнімділігі және еңбек
ақы. 50
2.3. Мұнай-газ өнімдерінің өзіндік құны және бағалануы. 56
Өзенмұнайгаз ААҚ-ның мұнай және газ өндіруді дамыту жолдары 74
3.1 Өзенмұнайгаз ААҚ-ның 2001-2005 жылдарға даму жоспарының
негізгі бағыттары. 74
3.2 Қоршаған ортаны қорғау және экологиялық бағдарламаны орындау.
78
ҚОРЫТЫНДЫ 85
ӘДЕБИЕТТЕР 86
АНДАТПА
Бұл дипломдық жұмыста 3 негізгі бөлім қарастырылған:
-нарықтық экономика жағдайларындағы мұнай және газ өндірудің
тиімділігінің мағынасы;
-“Өзенмұнайгаз” ААҚ-ның өндірістік шаруашылық қызметін талдау;
-№2 МГӨБ-ның жылдық бюджетінің орындалуын талдау;
1-ші бөлімде Қазақстан экономикасындағы мұнай-газ өндіру, Қазақстан
территориясындағы кен орындары және шетелдегі мұнай-газ өндірісінің
жағдайы туралы жазылады.
2-ші бөлімде “Өзенмұнайгаз” ААҚ-ның тарихы, №2 МГӨБ-ның
бюджетінің орындалуы, кәсіпорын шығындары, еңбекақы, баға құрылуы туралы
жазылады.
3-ші бөлімде “Өзенмұнайгаз” ААҚ 2001-2005 жылдарға даму жоспарының
негізгі бағыттары, қоршаған ортаны қорғау және экологиялық
бағдарламаны орындау туралы жазылады.
КІРІСПЕ
Мұнай және мұнай өнімдерінің қазіргі қоғамдағы алатын орны өте
үлкен. Ғылыми-техникалық дамуды шикізаттың бұл түрінсіз елестетудің
өзі қиын. Қазақстан үшін мұнай және оның мұнай кәсіпшіліктері үлкен
мағынаға ие, себебі мұнда ұлттық экономиканың салаларының мұнай
өнімдеріне деген сұраныстары ғана қанағаттандырылмайды, сонымен бірге
мұнайдың белгілі бір бөлігі экспортқа кетеді, бұл валюта түсірудің
негізгі көзі болып табылады. Мұнайды экспортқа шығарудан түсетін
валюталық түсімдер арқылы, Қазақстан өзінің экономикасын нарықтық
экономикаға қайта құруды негізінен аяқтады.
Сонымен қатар мұнайды өндіру, оны тасымалдау және өңдеу қоршаған
ортаға әсерін тигізетін зиянды заттарды көп мөлшерде шығарумен де
байланысты. Әсіресе бұл Солтүстік Каспий мұнай өнеркәсіптері үшін
маңызды, себебі мұнда атмосфера, топырақ, жер асты суларынан басқа
балыққа өте бай, соңғы жиырма жыл ішінде 2,5 м деңгейге көтерілген
материк ішілік тоған – Каспий теңізі де ластануда. Ластану тасымалдау
кезінде зиянды заттардың теңіз бетіне түсуінен, сонымен бірге жауын-
шашынның кетуінің нәтижесінен де болады.
Қазақстанды мұнай газ өнеркәсібіне енді экономикалық тоқыраудан
алып шығатын қозғалтқыш ретінде қарау көзқарасы қалыптасқан.
Елдің 2030 жылға дейінгі даму стратегиясы туралы Президенттің
Қазақстан халқына жолдауында мұнай-газ саласының дамуы республиканың
экономикалық өсуінің негізіне жатқызылған. Мұнай-газ сферасы
экономиканың басқа сфераларының дамуына жағдай жасайды. Олардың
қатарына отандық энергетикалық, тасымалдық, машина жасау, химия және
мұнай химиясы, жеңіл өнеркәсіп, авто жолдарын салу және тағы басқа
салалар жатады.
Көмірсутектің өте үлкен қорына ие. Қазақстанның дамуының жаңа
сатысы негізінен осы мұнай-газ комплексінің дамуымен байланысты.
Республиканың мұнай-газ саласы негізінен төрт салаға бөлінеді:
мұнай өндірітін, мұнай өңдейтін, газ өндірітін, газ өңдейтін. Бұл
салалар өзара байланысты өндіру және өңдеу процесінде бірін-бірі
толықтырады.
Барланған қордың көлемі бойынша әлемде біздің ел мұнай бойынша 12-
орында, газ және конденсат бойынша 15-орында, ол өндіру деңгңйі бойынша
23-орында тұр. Қазақстанның үлесіне әлемдік мұнай қорының 1,5 пайызы
келеді, мұнайдың алынатын қоры –2,2 миллиард тонна, конденсат 690 млн.
тонна және 2 трлн. м3 газ қоры бар. Болжамдық ресурстар 13 млрд. тонна
мұнайды құрайды.
Мұнайды өндіру экономиканың стратегиялық маңызды саласы ретінде
елде ұзақ уақыт бойы дамудың тұрақты сипатын қамтамасыз етті.
Қазақстанның көптеген кен орындарының мұнайында парафин және
меркаптан өте көп, бұл Қазақстандық мұнайдың көптеген бөлігін
тасымалдауға және сақтауға, мұнай өнімдерін шығаруға жарамсыз
етеді. Өндірілетін мұнай негізінен отандық мұнай өңдейтін зауыттырға
өңдеуге емес, экспортқа кетеді. Мұнай және газды конденсатты
экспорттаумен көмірсутектік шикізатты барлайтын және өндіретін
біріккен және шетелдік мекемелер айналысады.
Жобалық экспорттың мұнай жолдарын енгізгеннен соң ішкі саудалық
айналымдағы мұнай секторының үлесі күрт жоғарылайды. Ал мұнай және
табиғи газдың өнімдерін экпорттауға келетін болсақ, экспорттың жалпы
көлеміндегі олардың үлесі өте төмен, отандық мұнай өңдейтін
зауыттырдағы жағдай экспорттық тасымалдың сипатын және ерекшеліктерін
айқындайды. Осылайша табиғи және бағалық түрдегі жалпы мұнай және
газды, конденсатты экспорттық тасымалдау осы саланың өнімдерінің
басқа түрлеріне қарағанда өте жоғары, республиканың ішкі сауданың
тепе-теңдігіне өте жоғары үлесі бар.
Сонымен қатар егемен елдің экономикалық тәуелсіздігі және
тұрақтылығы экономиканың осы саласындағы жағдайға тікелей
байланысты, себебі осы саланың дамуы ұлттық экономикадағы тиімді
бағыт ретінде анықталған, ҚР басшылығына саланың кеңінен дамуы үшін
қаржының жылдам құйылуын қамтамасыз етуді жүзеге асыру керек.
Менің дипломдық жұмысымның мақсаты мұнай және газ өндіретін
кәсіпорындардың жылдық бюджетінің орындалуын және қаржы шаруашылық
қызметінің нәтижесін талдау. Кәсіпорынның жұмыс нәтижесінің табысы
мен шығындарын есептеу және келер жылға бюджет құрастыруды үйрену.
Кәсіпорынның қаржысын тиімді жұмсап, кәсіпорын жағдайын жақсарту.
1. ҚАЗАҚСТАН ЭКОНОМИКАСЫНДАҒЫ МҰНАЙ ЖӘНЕ ГАЗ ӨНДІРІСІ
1.1. Қазақстан аумағындағы мұнай-газ кен орындарының экономикалық
жағдайы
Қазақстанның табысының 55 пайызы мұнай және газ өндірісіне
байланысты. 2001 жылғы құрылған КТК экспорттық мүмкіншіліктерді
көбейтті. Қазақстан индустриалды саясатты ұстанады және экономикалық
өсіммен қамтмасыз етеді. Бұл саясат елдің экономикасын мұнай мен
газға тәуелді етпейді, жеңіл өндіріс саласы арқылы дамуды
ойластыруда.
Жердегі және теңіздегі мұнай қоры 9-млрд-тан 18 млрд баррельге
дейін жетеді. Бұл Алжир мен катар қордларына тең. 2002 жылы
қазақстанда мұнай өндіру көлемі күніне 1 млн брл болды. Қазіргі
кезде газ көлемі 1844 млрд м3 - Қарашығанақ газ өндіру орны. Бұл газ
қоры әлемдегі 20 орынды алады. Қазақстандағы мұнай өндіру қоры жыл
сайын 16 пайызға өсіп отырады. 2003 жылғы маусымнан бастап өкімет
теңіз мұнайын өндірудің жаңа бағдарламасын енгізді. 2004 жылы теңіз
мұнайын өндіру орындары аукционда сатылады. 2010 жылға қарай мұнай
өндіру көлемі күніне 2,4 млн брл, ал 2015 жылға қарай 3,6 млн брл-ге
жетеді деп жоспарланады. Бұл жоспар еліміздің 3 ең ірі кен
орындарында орындалатын болады. Олар: Теңіз, Қарашығанақ және
Қашаған. Теңіз мұнай кен орны әлемдегі ең терең жер болып
есептеледі. Теңіз кен орнында күніне 285 мың брл құрайды. 2006
жылға қарай бұл көрсеткіш 450 мың брл дейін өседі. Қарашығанақ
кен орнының қорының көлемі 2,3 млрд брл мұнай және 454 млрд м3 газ
құрайды. Бұл кен орны 40 жыл қызмет ете алады. Мұнда күніне
100мың брл мұнай өндіріледі.
Қашаған кен орны құрылу кезеңінде. Ол алғашқы мұнайын 2005 жылы
күніне 100 мың брл мұнай беруден басталады. Бұл мұнай өндіру орны
әлемдегі алғашқы орынды алатын Сауд Арабиясындағы Гхавардан кейінгі
екінші орында тұрады деген болжам бар.
Мұнай тасымалына келетін болсақ Қазақстан мұнайы үш бағытта
тасымалданады: Батыс, Солтүстік, Оңтүстік.
Батысқа бағытталған мұнай ктк арқылы тасымалданады, ал артық
мұнай Каспий теңізі арқылы Азербайжанға баржамен жіберіледі.
Солтүстікке бағытталған мұнай құбыр немесе темір жол арқылы
тасымалданады. Оңтүстікке тасымалданатын мұнай Иран арқылы өтеді.
Қазақстан мұнайына Қытайда қызығушылық көрсеткендіктен және сұраныс
болғандықтан шығысқа қарай құбыр салу ойластырылуда. Сонымен қатар
Каспий теңізіне суасты құбырын салу жоспарланып отыр және бұл құбыр
Баку-Тбилиси-Сейхан құбырына қосылуы мұмкін.
Газ құбырын салу жоспары дайындалып, талдану кезеңінде. Егер бұл
құбыр салынған жағдайда Ресейге тасымалданатын Қазақстанның ең ірі
және қажетті газ транзиті болады.
Жаңа жүз жылдыққа ұзақ мерзімді көзқараспен қарасақ энергетикалық
нарықтың перспективасы өте жоғары болады.
Уақыт өте технологиялық прогресс адамзатқа көмірсутекті шикізат
орнына жаңа бәсекелес табуы мүмкін. Ал қазіргі уақытта мұнай және
газ алғашқы орындардың бірін алып, энергияға деген әлемдік
қажеттілікті қамтамасыз етіп отыр. Мұнай өндіретін елдер әрқашанда
фундамент ретінде қала береді. Демографиялық өсім, экономикалық даму
негізгі энергия көздеріне деген сұранысты өсіріп отырады.
ОПЕК мамандарының бағалауы бойынша 2010 жылға дейінгі кезеңде
әлемдік энергия құрылымы 40-41 пайыз деңгейінде болып, мұнай-газ
энергия көздерінің кілті болады. Сұраныс пен ұсыныс балансы бойынша
күтілетін әлемдік экономикалық өсім деңгейі 3,4 пайызға өседі. Бұл
мұнайға деген сұранысты өсіреді. Сонымен қатар ОПЕК-ке мүше емес
елдер көмірсутек шикізатын өндіру көлемін ұлғайтады.
ОПЕК-ке мүше емес елдер 1998 жылы мұнай бағасы төмендеуіне
байланысты азайып кеткен, баға өскен сайын олардың көлемі де
тұрақты өспекші. Халықаралық мұнай компаниялары дүние жүзі
региондарында мұнай өндірудің өзіндік құны жоғары кен орындарын
инвестициялауға мүмкіндік алды.
Осындай региондардың біріне Қазақстан да кіреді. Қазақстан
экономикасында мұнай-газ саласы өте маңызды орын алады. 1999 жылы
мұнай саласындағы шетел инвестиция құрылымының үлесі 84 пайызды
құрады. Республика табысының 40 пайыз үлесін мұнай саласы береді.
Алдағы бес жыл ішінде Қазақстан экспортқа 250 млн тонна мұнай
шығаруды жоспарлауда. Бұл елді энергоресурстармен қамтамасыз ету және
республика халқының жақсы дамуына үлкен әсер етеді. Мұнай-газ
саласының негізгі бөлімдерінің даму бағыттарының негізгі тенденцияларын
ескере отырып келесі түрде көрсетуге болады:
Көмірсутектердің қоры және ресурс болжамдары.
Дәлелденген мұнай және оның қорлары.
Қазіргі уақытта Қазақстан территориясында 202 мұнай-газ кен
орындары анықталған . 1995 жылдың 1 қаңтардағы жағдайына қарағанда
көмірсутек қорын келесі түрде көрсетуге болады.
Мұнай-2,2 млрд тонна
Газ - 1,8 трлн тонна
Конденсат- 690 млн тонна
Өндірістік категориялардағы мұнай қоры Қазақстанның алты әкімшілік
облыстарында бары анықталған. 4 батыс облыстың үлесі 9 пайызға тең,
бұлардың ішіне сонымен қатар Теңіз және Қарашығанақ кен орындары
кіреді.
Өндірістік газдың негізгі қоры Қарашығанақ, Жаңатал және Имашев
кен орындарымен байланысты.
Каспий теңізінің шельфінің болжам ресурстары.
Жоғарыда айтылған қордан басқа Қазақстан болжам ресурстарымен де
қамтылған. 1997 жылы Каспий теңізіндегі геология-геофизикалық
зерттеулердің региондық ізденіс этапы аяқталды. Қазіргі уақытта ОКИОК
компаниясы Қашаған кен орнының қорын бағалау негізінде қазу
жұмыстарын жүргізуде. Сонымен қатар теңіз жағасында геофизикалық
зерттеулер жүргізуде (Қазақстан-ЯННК проектісі).
Қ. Сатпаев атындағы геологиялық институтының Каспий теңізі нің
оңтүстік, солтүстік, орталық зоналарын зерттеу болжамдарының соңғы
мәліметтері төмендегідей:
Мұнай- 8336 млн тонна
Газ- 518 млрд м3
Конденсат- 61 млн тонна
Бұл болжам Қашаған кен орнының ашылуына дейін айтылған.
Оңттүстік Маңғышлақ және бозашы территориясында “Маңғыстаумұнайгаз”
ААҚ-да 15 кен орны игерілуде. Олардың ішінде 2 ірі мұнай-газ
өндіретін Қаламқас және Жетібай кен орындары бар.
1998 жылы Қаламқас кен орны мұнай өндіру көлемін жоғарылату
мақсатында зерттеулер жүргізілуде. 1998 жылы мұнай өндіру қосымша 1485 т
құрады.
1-кесте Қаламқас кен орнында мұнай өндіру
Көрсеткіштер өндіру жылдары
1998 1999 2000 2001 2002
ВУС -пен өңдеу саны 92 118 133 178 118
Қосымша мұнай өндіру 6,9 12,9 7 24,8 10
мың тонна
Тиімді өңдеу саны 60 70 70 120 65
өңдеу нәтижесі % 65 60 52,6 67,4 55
Жетібай кен орны алдымен 44,7 пайызға тең болды. Мұнай өндіру
1990 жылға дейін 1,7 млн тоннаға жетті. 1991-1995 жылдар аралығында
мұнай өндіру көлемі төмендеуі 200 млн тоннаға жетті.Әртүрлі зерттеулер
жүргізіліп кешенді эмульсия әдісімен мұнай өндіріле бастады.
2-кесте Жетібай кен орнында мұнай өндіру
Көрсеткіштер өндіру жылдары
1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002
Ұңғыларды өңдеу19 21 17 20 14 15 25
саны
Қосымша мқнай 26 19 6 10,5 11,5 3,4 17,4
өндіру мың
тонна
Тиімді өңдеу % 79 71 87 80 81 66 80
Жетібай кен орнында 01.04.03ж кезеңінде қосымша мұнай өндіру
көлемі 620 мың тонна құрады. “Маңғыстаумұнайгаз” ААҚ жаңа
технологиялар қолдану арқылы мұнай өндіру көлемін өсіруде.
Енді мұнай және газ өндірісін дамытудың негізгі мәселелеріне
тоқтала кетсек энергетикалық ресурстарды пайдалану стратегиясын
қарастыруымыз қажет. Энергетикалық ресурстарды пайдалану
стратегиясына келесі элементтер кіреді.
1. Мықты әлемдік технологияны және ірі көлемде қаржы тарту үшін
басты әлемдік мұнай компанияларымен ұзақ мерзімді келісімге отыру.
Ірі келісім шарттардың бірқатарына қол қойылды, басқалары дайындық
сатысында.
2. Мұнай және газды экспорттау үшін, құбыр өткізгіштер жүйесін
құру. Мұнайды өндіру және тасымалдау саласындағы келесі өзгерістер
күтілуде, атап айтқанда; ТШО мұнайды Ақтау портына тасымалдау
мақсатында Теңіз-Ақтау құбыр өткізгішінің жобасы құрылды.
3. отандық ресурстарды пайдалану бойынша стратегия әлемнің ірі
елдерінің назарын Қазақстанға аударуға және оның әлемдік отын
жеткізуші ретіндегі роліне бағытталған. Мұнай-газ өндірісінің
дамуына инвестиция салатын елдер мен компаниялар қатарына АҚШ, Ресей,
Қытай, Жапония, Батыс Европа мемлекеттерін кіргізуге болады. Бұл
елдердің экономикалық қызығушылықтары тәуелсіз және Егемен
Қазақстанның дамуына әсер етеді.
4. Шетелдік инвестиция тарту арқылы ішкі энергетикалық
инфрақұрылымның құрылуына және дамуына, әртүрлі мәселелерді шешуге
болады.
5. Стратегия бұл ресурстардан түсетін болашақтағы пайданы тиімді
пайдалануды талап етеді. Болашақта стратегиялық ресурстарға қатаң
бақылау қажет. Қазақстан мұнайшылары алдында кен орындарын өңдеудің
тиімді жүйесін қолдану, бұрғылау жұмыстардың технологиясын жетілдіру,
олардың технологиялық қамтылуын жақсарту, жаңа тәсілдеді енгізу,
жетістікті технологиялық процестерді қолдану есебіне мұнайды өндірудің
тиімділігін арттыру мәселесі тұр. Тасымал шығындарын қысқарту
мақсатында мұнай өнімдерінің өндірісін тиімді орналастыру бойынша
жұмыстарды жалғастыру. Еңбек өнімділігін 9-11% жоғарлату.
Мұнай қабатына әсер етудің жаңа тәсілдерін қолдануды кеңейту
және осының есебінен мұнай өндіруді көбейту. Автоматтандырылған
өндірісте мұнайды өндірудің меншікті салмағын 80-90% дейін жеткізу,
бір ұңғыға қызмет көрсетуге кететін еңбек шығындарын 15-20%
төмендету. Әрбір жыл өткен сайын шикізат ретіндегі мұнайдың мағынасы
жоғарылауда. Мұнай кеніштері және оның қорлары шексіз болғандықтан
мұнай кен орындарын игеру жүйесін жетілдіруге бағыталған шаралар
жүргізіледі.
1.2. Шетел экономикасындағы мұнай өндірісінің жағдайы.
Әлемдік нарықтағы мұнай және оның құны жайлы қарастыратын болсақ,
мұнай нарығындағы жағдайды реттеп тұратын әлемдік геосаяси
факторлар әрқашанда белгілі бір роль атқарып отырады. Шығыс елдерде
әлемдік мұнай қорының 65%, әлемдік өндірудің 30% үлесіне ие.
Ауғаныстан соғысы, Ирактағы кризис, Иран мен АҚШ-тың қарсыласуы,
Алжир мен Сауд Аравиясындағы терроризм мұнай нарығына үлкен әсерін
тигізеді.
Геосаяси мәселелер өте күрделі және терең болғандықтан оларды
шешу үшін ұзақ уақыт қажет. Сондықтан әлемдегі тұрақсыз жағдай
ұзаққа созылуы мүмкін.
Батыс аналитиктердің пікірінше Ресей өзіне шетел инвестициясын
тарту арқылы әлемдік нарыққа өз мұнайын шығаруды ойластырды және
үміттенді. Бірақ бұл ойлары жүзеге аспады. Ресей елі Каспийден
Жерорта теңізіне және Сібірден Тынық мұхитына жеткізілетін мұнай
тасымалдау құбырының құрылысын өте баяу орындауда.
АҚШ-тың энергия туралы ақпарат беретін әкімшілігі қысқа мерзімге
нәтиже шығаруда 2004 жылы шілде айында мұнай нарығының сұраныс
жағдайы 2004ж 2-ширек және 4-ширек аралығын қарастырып сұраныс
көлемінің күніне 400-450 мың тонна өскенін көрсетті. Ал ОПЕК
есептеуі бойынша бұл сұраныс көлемі күніне 530 мың тоннаға жеткен.
Мұнай ресурстарын бағалау мәселесі қызу талас үстінде. Энергия
туралы ақпарат беретін әкімшіліктің пікірінше әлемдегі мұнай
ресурстарының қалдығы 410 млрд тонн, 2004 жылы сәуір айында айтылған
пікір бойынша әлемдік мұнай өндіру 2025 жылға дейін жылына 6,3 млрд
тоннаға, ал бағасы 35 долларбаррельге өседі. ОПЕК елдерінің мұнай
өндіру көлемі жылына 3,07 млрд тоннаға өседі. ОПЕКке кірмейтін
елдердің мұнай өндіру көлемі 2025 жылға қарай жылына 3,23 млрд
тоннаға өседі, ал қазір оның көлемі жылына 2,5 млрд тонна.
АҚШ мұнайын өндіру және шикізат қорының базасы:қазіргі жағдайы
және 2030 жылға дейінгі болжамы.
АҚШ территориясы мұнаймен қамтамсыз етуіне байланысты 5 ауданға
бөлінеді: Шығыс жағалау, (Конектикут шт, Деавер, Колумбия округі, Флорида,
Джорджия , Мэн Мериленд, Массачусетс, Нью-Гемпшир, Нью-Джерси, Нью-Йорк,
Солт.Каралина, Пенсильвания, Род-Айленд, каролина, Вермонд, Виргиния);
Орта Батыс (Иллинойс шт, Индиана, Айова, Канзас, Кентукки, Мичиган,
Миннесота, Миссури, Небраска, Солт. Дакота, Огайо, Оклахома, Оңт. Дакота,
Теннеси, Висконсин); Оңт.Шығыс жағалау (Техас шт, Луизиана, Алабама,
Миссисипи, Арканзас, Нью-Мехико); Батыс жағалау (Аляска шт, Калифорния,
Невада, Аризона); Таулы аудан (Колорадо шт, Юта, Айдахо, Монтана, Вайоминг
). Бұл жинақтың негізгі критерийлері: мұнай-газ бассейіндерінің
орналасуы, олардың шикізат базасы, мұнай өндірудің жағдайы, әдістері,
мұнайжеткізу бағыттары мен көздері, мұнай транспорты және мұнай
өңдейтін инфрақұрылымның болуы.Осы бес регионды кесте ретінде
көрсетейік.
Шығыс жағалау.АҚШ-тың бұл аумағында Предаппалач мұнай-газ бассейіні
орналасқан және онда 600 мұнай және 1000 газ кен орындары бар.
Орталығында ең ірі мұнай-газ кен орны – Брадфорд орналасқан жіне оның
қоры 100 млн тоннаға тең.
2002 жылы Предаппалач кен орнының мұнай өндіру көлемі 0,8 млн.тонна,
Флоридада –0,6 млн. тонна болды. Соңғы 12 жыл ішінде АҚШ-тың Шығыс
жағалауындағы мұнай өндіру көлемі 1,7 млн.тоннадан 0,3 млн тоннаға
дейін төмендеді.
3-кесте АҚШ-тың Шығыс жағалауындағы мұнай өндіру.
Мұнай және конденсат өндіру млн. тонна жылмен 1999-20өндіру %,
Штат, 02ж өндіру
регион арасындқұрылы
ағы мындағы
мұнай штат үлесі
өндіруд
ің
өсімі%
1990 1991 1992
1990 1991 1992
1990 1991 1992
1990 1991 1992
1990 1991
2000 2002
2000
Кезеңдер және жылдар
2002 2005 2001-
2005
Газды конденсаты бар 37,9 223,6 21
мұнай өндіру млн.т
Газ өндіру млрд м3 47,4 321,4 9,8
Көмір өндіру млн.т 20,8 138,5 2,5
Электроэнергия өндіру 64,1 471,5 6,1
Млрд.кВт сағ
1.3. Мемлекеттік бюджет және кәсіпорын бюджетін талдау. Мемлекеттік
бюджеттің экономикалық мәні және ролі.
Қаржы байланыстарының ішінен ерекше біреуін бөліп шығаруға
болады. Мұндай ерекше бөлім ретінде ЖҰӨ-ді бөлуді қарастыратын қаржы
қатынастарын айтуға болады.Бұл қатынастар мемлекеттің орталық қаржы
қорын пайдалану арқылы қоғамдық қажеттіліктерді реттейді. Осы қаржы
қатынастарының жиынтығы “ мемлекеттік бюджет” деген ұғымды білдіреді.
Мемлекеттік бюджет экономикалық қатынастар жиынтығы ретінде
обьективті мінезге ие. Ол өз бетімен істейтін орта ретінде жұмыс
істеуі және жүзеге асуы қоғамдық өндіріспен оның дамуына қажет
сәйкес келетін орталықтандырылған ресурстар арқылы обьективті
анықталған. Орталықтандырылған қаржы қаражаттары экономиканы
қамтамасыз етудегі ұлттық шаруашылық масштабындағы айналымның үздіксіз
және дұрыс ұйымдастырылуын қарастырып реттейді.
Орталықтандырылған қаржы ресурстары экономика дамуының қазіргі
кезеңіндегі мемлекетті қамтамасыз етудегі қоғамдық өндіріске қажет
қарқыны мен үйлесімі (пропория), оның салаларының дамуының жүзеге
асырылуы сияқты қызметтерді жасайды.
Мемлекеттік бюджет арнайы қоғамдық мақсат ретінде жалпы
мемлекеттік қажеттіліктерді қанағаттандыруды жүзеге асырады. Осы
қызметтерді істей отырып мемлекеттік бюджет экономикалық категория
ретінде қарастырылады.
Мемлекеттік бюджет құндылықтарды бөлудің арнаулы ортасы ретінде
келесі жағдайларды көрсетеді:
қоғамдық қажеттіліктерді қанағаттандырудағы жалпы ұлттық өнімнің
оқшауланған бөлімімен байланысты экономикалық бөлу қатынастарының
ерекшелігін көрсетеді.
Ұлттық шаруашылық салалары, аумақтары, экономика секторлары, қоғамдық
қызмет орталары арасындағы құндылықты қайта бөлуді қарастырады.
Қоғамдық өнімнің қозғалысы және оның тауарлық формасының жүзеге асу
кезеңіндегі құндылықты бөлуді қарастырады.
Мемлекеттік бюджет кез келген экономикалық категория сияқты
өндірістік қатынастарды көрсетеді. Мемлекет бюджеттік қормен тығыз
байланысты. Бюджеттік қор –бұл қоғамдық өнімен ұлттық табысты
обьективті шартты экономикалық формамен реттейді.
Мемлекеттік бюджет экономикалық категория ретінде мемлекетт және
басқада оның қоғамдық өндірістегі қоғамдық өнімнің құнының бөлінуі
мен қайта бөліну процессін, яғни қоғамдық қажеттіліктерді
қанағаттандыру жіне мемлекетің ұдайы өндірісін кеңейту және қолдану
мақсатында жүзеге асуын көрсетеді.
Мемлекеттік бюджет экономикалық категория ретінде бөлу және
бақылау қызметтерін атқарады.
Мемлекеттік бюджеттің мінездемесі
Негізгі қаржы жоспары
Мемлекет заңы
әлеуметтік экономикалық дамуды басқару
механизмі
Мемлекеттік бюджет
Мемлекеттің орталықтандырылған қаржы қоры ресурс
Экономикалық категория қатынас
Қоғамдық ұдайы өндірісте мемлекеттің бюджеттің ролі алдымен
мемлекет бюджет көмегімен ұлттық табыстың 30 %, ішкі жалпы табыстың
–20%, жалпы қоғамдық табыстың -10% бөлінеді және қайта бөлумен
анықталады.ол қаржының ұлттық шаруашылықтың әртүрлі
салалары, өндіріс секторлары, қоғамдық қызмет орталары, экономикалық
аудандар мен елді аумақтар арасында бөлінеді.
Бюджет балансы. Бюджет
жетіспеушілігі.
Әр бюджеттің табыс және шығын бөлімдері тең болуы
қажет, яғни баланстандырылып тұруы қажет. Баланс бұл тепе- теңдік.
Бюджет құрастыруда негізгі сұрақ осымен байланысты. Табыстың
жоғарылауы –профицит. Ал шығынның көп болуы - дефицит болып
табылады.
Бюджет тапшылығы экономика жағдайын көрсетеді және
келесі жағдайлармен байланысты болады.
экономикадағы өндірістің жалпы құлжырауы;
қоғамдық өһндіріс шығынының өсуі;
экономика дамуының деңгейіне сәйкес келмейтін әлеуметтік шығындардың
көп болуы;
экономикадағы үлкен масштабты айналым (теневой);
ұлттық шаруашылықтағы өндірістік емес шығындар және жоғалтулар;
Бюджет тапшылығын жабудың келесі әдістері бар.
1 Мемлекеттік қарыз.
2 Салық салу көлемінің өсуі.
3 Ақша эмиссиясы.
Бюджеттік жүйе және бюджеттік құрылым .
Бюджеттік жүйе экономикалық қатынастар және заңды нормаларға
негізделген дербес бюджеттерден тұрады.
Бюджеттік құрылым бұл бюджеттік жүйенің принциптері, оның
сатылырының арасындағы ұйымдық формалар қатынасы.
Қазақстан Республикасыныңбюджеттік жүйесінің құрамына кіреді:
республикалық бюджет, жергілікті бюджет, областық, қалалық, аудандық.
Қазақстан Республикасының бюджеттік жүйесінің
құрылымы.
1 Бірлік принципінде мемлекеттің жалпы табыс жүйесін жүзеге асырады.
Бұл принцип әдіс бірлігін және бюджеттік жоспарды ұйымдастыруды және
оның әлеуметтік экономикалық болжаммен қатынасын көрсетеді. Бұл
принциптің негізгі мақсаты Парламент жағынан бюджетті тиімді бақылау.
2 Толықтық принципі бюджеттегі барлық қаржы операцияларының, яғни
жиналған табыс пен шығындардың жинақталуы. Қазақстанда бұл принцип
1998 жылдан бастап бюджеттік емес қорларджа пайдаланылады. Олар:
зейнетақы, әлеуметтік, сақтандыру, т.б. қолданылады.
3. нарықтық принципі мемлекеттің қаржы операцияларындағы нақтылықты
көрсетеді. Нақтылық барлық шығындар мен табыстардв есептеп, болжам
көрсеткіштерімен салыстырып қарастырады.
4. жариялылық принципі табыс пен шығын мәліметтерін жариялауды
талап етеді (шығынның азаюы, табыс көлемінің көбеюі, эмиссия).
Бюджеттік процесс
Бюджеттік процесс бұл бюджеттің орындалуы, оны бақылау, бекіту,
қарастыру, құрастыруды басқару орындарының қызметтерінің заңмен
реттелуі. 1 қаңтардан бастап 31 желтоқсаннан аяқталатын кезең қаржы
жылы болып табылады. Мемлекеттік бюджет елдің негізгі қаржы жоспары
болып табылады. Оның құрамында қоғамдық қатынастардың барлық жағдайы
көрініп тұрады. Қазіргі кезде кәсіпорын басшылары бюджеттік жоспарлау
қызметінің бөлмшелерін жиі қолданады. Бюджеттік жоспарлау
принципін енгізудің кейбір артықшылықтары:
- ай сайын бюджетті жоспарлаушығын мөлшері мен құрылымын тура
нақты есептеуге мүмкіндік береді. Сонымен қатар пайданың нақты
көлемін есептеуге мүмкіндік береді.
- қызметкерлердің еңбекақы қорын дер кезінде есептеп, төлеп тұруға
мүмкіндік береді;
бюджетті жоспарлауды ұйымдастыру қызметі бюджеттік жүйені келесі
түрде қарастыруға болады:
еңбекақы қоры бюджеті
материалдық шығындар бюджеті
энергияны тұтыну бюджеті
амортизация бюджеті
басқада шығындар бюджеті
несиені жабу бюджеті
салық бюджеті
2. Өзенмұнайгаз ААҚ-ның өндірістік-шаруашылық қызметін талдау
2.1. Өзенмұнайгаз ААҚ-ның даму тарихы
Мұнай шығару Қазақстан Республикасы экономикасындағы негізгі және
жылдам дамушы салалардың бірі. Мұнда мұнайшылар жалпы ұлттық
өнімнің, бюджеттік табыстар мен мемлекеттегі валюталық тұсімдердің
негізгі бөлігін қамтиды. Мұнай-газ проектілері Қазақстанның инвестициялық
белсенділігінің катализаторы болып табылады. Дүние жүзіндегі мұнай және
конденсат қоры бойынша 12-ші орында, жетекші мұнай өндіру державасы
рейтингісі бойынша Қазақстан 23-ші орынды алады. Осы жетістіктер
әлеуметтік экономикалық дамудағы негізгі бағыт ретінде қарастырылады.
Маңғыстау облысында мемлекеттік мұнай қорының ¼ бөлігі
қамтылған. Мұнда 70-ке жуық мұнай өндіру орындары ашылған және
жартысынан азы пайдаланылуда. Көптеген мұнай орындары өңдеудің сқңғы
сатысында, қалдық қордың көбі қиын өндірілетіндер категориясына
жатқызылады.
Ірі мұнай орындары – Жетібай, Қаламқас ,Қаражанбас. Өзен мұнай кен
орны республика көлеміндегі ірі кен орындардың екіншісі болып
саналады және Қазақстанда алынатын қордың 10% құрайды. Қазіргі
кезде “Өзенмұнайгаз” ӨФ “Барлау Өндіру”, “Қазмұнайгаз” қазақстандық
компаниялардың ішіндегі ірі және жылдам дамушы компаниялардың біріне
жатады. Мұнай өндіру деігейіне қарай “Өзенмұнайгаз” ӨФ Қазақстандағы
мұнай өндіретін компаниялардыңішіндегі 3-ші орында тұр. Оның
құрамында 13 мыңға жуық адам тәулік бойы өндірістік процеспен
қамтылған.
Отыз жылдай уақытта жүргізілген терең барлау жұмыстарының
нәтижесінде Маңғыстау өте ірі мұнай мен газ қоры бар өлкеге
айналды. Облыста 59 мұнай және газ кен орындары бар , олардың 40-ы
“Маңғыстаумұнайгаз” бірлестігінің меншігінде болса, 18-і
“Маңғыстаумұнайгазгеология” бірлестігінде. Тек бір кен орны
(Қаражанбас)- “Қаражанбастермнефть”мұнай-газ өндіру басқармасына
қарайды. Мұнай мен газ кен орындарының ашылуын төмендегі 12
кестеден көруге болады.
12 кесте Онжылдықтағы мұнай мен газ кен орындарының
ашылуы.
Геология Онжылдықтағы кен орындарының
тектоникалық ашылуы
аймақтар
1961-1971 1972-1981 1982-1991 барлығы
Оңт. Маңғыстау 9 12 20 41
Үстірт 2 1 1 4
Бозашы - 6 2 8
Оңт. Прикаспий 2 1 3 6
барлығы 13 20 26 49
Мұнай мен газ кен орындары көмірсутек түріне қарай төмендегідей
болып бөлшектенеді: мұнай-газ кен орындары- 23, мұнай кен орындары-22,
газ кен орындары-14. кестеде көрсетілгендей кен орындарының басым
көпшілігі Оңт. Маңғыстауда (41 кен орны) және соған сәйкес мұнай мен
газдың алынатын қорлары да (бүкіл облыс қорының 66,5%) осы
аймақта. Оңт. Маңғыстауға Өзен-Жетібай, Жазғұрлы, Қарақия мұнай-газ
зоналары қарайды. Келесі орында бозашы түбегі, онда 8 кен орны
(қордың 29,8%), 3-орында –Үстіртте 4 кен орны (қордың 2,5%), соңғы
орында Оңт. Прикаспий аймағы , 6 кен орны (қордың 1,2%) бар.
Маңғыстау мұнай газ кен орындары бұр. Одақтың кен орындары
сияқты қорының мөлшеріне қарай ең ірі (қоры 300 млн. тоннадан
астам), ірі (қоры 30-300 млн.т), орташа (10-30 млн.т), және уақ (10
млн.тоннаға дейін) болып бөлінеді.
Ірі кен орындарының пайыздық мөлшері : Қаламқас (14,2% қоры бар),
Жетібай (13,6%), Қаражанбас (7,5%), Солт. Бозашы (6,2%), Теңге (3,2%), Оңт.
Жетібай (2,0%), Тасболат (1,4%), Доңға-Еспелісай (1,2%), Асар (0,8%).
Маңғыстауда мұнай-газ кен орындары полеоген тобынан бастап полеозой
дәуіріне дейінгішөгінділерінде табылғанын төменгі 13 кестеден көруге
болады.
13 кесте Маңғыстау территориясындағы кен орындарының
түрлері.
Кен орындарының саны Кен орындары Кен орындарының
бөлшектенген жинақталған қорлары
түрлері (%есебімен) жалпы
бол. қорды
салыстырғанда
өте ірі 1 Өзен 39%
Ірі 5 Жетібай, Қаламқас, 44,7%
Қаражанбас, Солт. Бозашы,
Теңге
Орташа 4 Асар, Доңғал-Еспелісай, 5,4%
Оңт. Жетібай, Тасболат
уақ 49 Басқа кен орындары 10,9%
1964 жылдан бастап “Маңғыстаумұнай” бірлестігі құрамында
Жаңаөзенде “Өзен” мұнай өндірістік басқармасы құрылды. өзен мұнайын
өндіру 1965 жылдан басталды. Өзен мұнайы ерекше қасиеттерімен де
белгілі, оның құрамында парафин (24), асфальт, смола сияқты заттар
көптеп кездеседі. Сол мезгілдегі кен орнын игерудің басты жобасы
бойынша мұнай өндіруде қабат қысымын сақтаумен қатар оның
температурасында бір қалыпты күйде ұстау көзделді. Қазақстанның газ
өңдеу заводы Жаңаөзен қаласында 1973 жылы тұрғызылды. Завод газды
төменгі температуралық конденсациялық әдіспен өңдеп, сұйық көміртекті
шикізаттар шығарады. Ол жылына 3400 млн.м3 газды өңдейді. Кейінгі
жылдары Өзен, Жетібай, мұнай өндіру басқармаларынан және Маңғыстау
газ өндіру басқармаларынан келген газдарды өңдеп, одан 1500 млн. м3
сұйық көміртекті шикізаттар дайындады.
Өндірістің қай саласы болмасын, оны техниканың соңғы
жетістіктерімен жабдықталуыеңбек өнімділігін арттырудың ең басты жолы
болып есептеледі. Сол себепті соңғы жылдары “Өзенмұнайгаз” ӨФ-ы өзінің
техникалық қорын жаңарту үшін қомақты қаржы жұмсады. Ғылыми-
тәжірибелік өндірістік басқармада өндіріске тиімді реагенттерді
лабороториялық жолментабу және оның өндірісте тәжірибелік сынақтан
өткізумен бірге, қабаттың мұнай өнімділігін арттыру және басқада
мұнай өндірісінде қолданылатын технология жетістіктері сынақтан өтеді.
2001 жылдың шілде айынан бастап арнайы мамандандырылған жоғары
дәрежеде қызмет көрсету басқармасы жұмыс істеп келеді. Бұндағы
мақсатымыз - кәсіпорындағы қызмет көрсету сапасын халықаралық
стандарт деңгейіне жеткізу және өндіріске кеңінен енгізу. Мұнай мен
газ өндіруді, дайындауды және тасымалдауды оңайлату мақсатында химия
жетістіктерінқолдану үшін арнайы басқарма құрылды. Бұл басқарма тұз,
парафин қалдықтарына және бактерияларға қарсы қолданылатын
ингибиторлардың жаңа түрлерін өндіріске енгізумен және олардың
тиімділігін арттырумен айналысады.
Қазіргі уақыттағы кәсіпшіліктегі технологиялық жаңалықтардың бірі –
бұл мұнайды судан алғаш тазарту қондырғылары болып отыр. Осындай
қондырғының біріншісі жалпы құны 1,7 млрд.теңге тұратын, “ойыс” деген
атпен 2000 жылы іске қосылса, екіншісі 3,11 млрд. теңге тұратын
“Үстірт” деген атпен 2001 жылы іске қосылды. Бұл қондырғыларды
мұнай дайындау технологиясы мен техникасының соңғы жетістіктері
қолданылады, соның нәтижесінде қыс айларында мұнай дайындау
бұрынғыдай қиындықтарға душар етпейтін болды.
Жаңа қондырғыларға кеткен шығын тез арада өтеліп шықты, себебі
көлемді сұйықтықты кәсіпшіліктің бір шетінен екінші шетіне құбыр
арқылы айдау сораптарды, құбырларды жиі-жиі ауыстыруға едәуір қаражатты
талап ететін және қоршаған ортаны ластайтын. Жерге төгілген мұнай
мен технологиялық тоғандардағы ескі мұнай қалдықтарын тазалайтын 8
қондырғы іске қосылып, бірнеше ескі тоғандар мұнай қалдықтарынан
тазартылды және төгілген мұнайды топырақтан тазарту нәтижесінде
кәсіпшілікте экологиялық жағдайдың біршама жақсаруына қол жеткізілді.
Өзен мұнай өндіру орны Қазақстандағы көне орындардың бірі екеніне
қарамастан Қазақстан Республикасының Үкіметі және Ұлттық компания
басшылығы соңғы жылдары бұл кен орныныда қайта жөндеу жұмыстарын
жүргізуде. Сонымен қатар мұнда мұнайды транспорттау және жинау
обьектілеріне көбірек көңіл бөлінеді, сонымен қатар мұнай өндіру
жүйесіндегі жаңа автоматизация құралдарын қолданып, кен орындары
мен резервуарларды компьютерлік моделдеу процестерімен дайындайды.
өндіріс жетістіктері негізінен техникалық жабдықталуға байланысты
және соңғы жылдары “Өзенмұнайгаз” ӨФ техникалық базаны
модернизациялауда көптеген жұмыстар атқарды.
Мұнай өндіру интенсификациясы және өнім горизонттары негізінде
үлкен кешенді шаралар жүргізілуде. Бұл негізгі қор құрылымындағы
“қиын өндірілетін” мұнай түрлеріне байланысты. “Өзенмұнайгаз”-ға жаңа
технологиялар енгізу мақсатында 2000 жылдың қыркүйегінен бастап
өндірістік тәжірибелі басқарма құрылды. Ол жалпы көлемі 4 кв.км және
380 жұмыс істеп тұрған ұңғылар полигонымен қамтылған. Мұнда жаңа
әдістер қолданылуда. Мұнай және газды транспорттауға дайындау және
химиялық өндіру жөніндегі жаңа топтар құрылды.
2004 жылдың қорытындысы бойынша өндірістік филиалдың мұнай
және газ өндіру конденсатының нақты көлемі 6 206 140 тонна жоспары
бойынша 5 950 000. Бұл 2003 жылдың 17,5% көп , яғни 300 мың
тонна.
Жалпы 2004 жылдың 12 айын алғанда 6 180 000 тонна мұнай
өндірілген, бұл 2003 жыл кезеңіндегі өндіру деңгейінен 17,5% көбірек,
яғни жоспарланғаннан 255 000 тоннаға көп. Орташа есеппен мұнай
өндіру күніне 16885 тонна.
Газ конденсатыда 2003 жылға қарағанда 93,5% көп. Жалпы өндіру
көлемі 26 140 тоннаны құрады. Бұл жоспардан 840 тонна артық.
“Өзенмұнайгаз” екі мұнай-газ өндіру Өзен және Қарамандыбас,
сонымен қатар газ және конденсат өндіру орындары – Оңт. Жетібай,
Ақтас, Тасболат, Батыс Теңге, Шығыс Өзен кен орындарын қамтиды. Барлық
кен орындарының қалдық қорын 200 млн.т мұнай, 55 млрд. м3 газ және3
млн.т конденсат құрайды. Жекеленгенннен бастап мұнда 6 мың ұңғы
қазылған. Қазіргі қызмет қорында 3170 мұнай, 1110 су ұңғылары жұмыс
істейді.
Өзен кен орнын сауықтыру жобасында, Халықаралық қайта жаңғырту
және дамыту банкі (Халықаралық банк) тарапынанқаржы бөлу өткен
ғасырдың 90-жылдарының басында басталды. Себебі Кеңестер одағы
ыдырағаннан кейін, алғаш тәуелсіздік алған еліміздің экономикалық
жағдайы өте төмен еді.
1965 жылдан бастап игеріле бастаған Өзен кен орны, елімізде
мұнай қорының көлемі жағынана екінші орында тұрды және мұнай
өндіру көлемі 19990 жылдан бастап жоғарыда көрсетілген себептерге
байланысты тез қарқынмен құлдырай бастады. Сондықтан Үкіметіміз
мұнай өндірудің құлдырауын тоқтату және оның көлемін ұлғайту
мақсатында Өзен кен орнына шет елдерден инвестиция тартуды қолға
алды және Халықаралық банкке осы тұрғыдан өтініш жасады
Халықаралық банк Өзен кен орнының мұнай өндіруді арттыру
мүмкіндігіне көз жеткізу үшін бірнеше консультациялық фирмаларды
зерттеу жұмыстарын жүргізуге жұмылдырды және олардың тексерулері
Өзен кен орнының сауықтыру мүмкіндігін дәлелдеп экономикалық
тұрғыдан тиімді деп тапты. Нәтижесінде 1996 жылдың 2-ші шілдесінде
Өзен кен орнынн сауықтыру жобасы Халықаралық қайта жаңғырту және
дамыту банкі директорлар кеңесіне талқылануға ұсынылды және осы
жоба дұрыс баға алып, банк Өзен кен орнының 3А блогын
сауықтыруға 109 млн. АҚШ доллары көлемінде қаржы бөлуге шешім
қабылдады.
Заемның мақсаттары:
- біріншіден, мұнай өндірудің құлдырауын тоқтату.
- екіншіден, кен орнын басқаруды жетілдіру және сырттан инвестиция
тартуға жағдай жасау болатын.
Жобаның негізгі міндеттері:
- өндірісті қаржыландыруды жақсарту және кен орынды одан әрі
сауықтыруға қаржы жұмсау;
- “Өзенмұнайгаз” ААҚ-ны өміршең корпаративті құрылымдарға айналдыру
және оларды жекешелендіру;
- “Өзенмұнайгаз” ААҚ-ның қоршаған ортаға келтірген зиянды анықтау және
кен орны орналасқан аймақты қалпына келтіруге жәрдемдесу;
- “Өзенмұнайгаз” ААҚ-ның басқару жүйесін нығайту;
- “Өзенмұнайгаз” ААҚ-ның мамандарын өндірісті техникалық және
коммерциялық басқаруға үйрету;
- 3А блогын тәжірибелік сауықтыру және оны кен орнының барлық
аймағында жүзеге асыру;
Жоба төменгі компоненттерден тұрады:
- геология және коллекторларды игеру;
- ұңғыларды күрделі жөндеу;
- жер үсті қондырғыларын қалпына келтіру;
- экология және қоршаған ортаны қорғау;
- оқыту,
Банктің несие қаржысына, шетелдік 3 дана Cardwell-200 маркалы
бұрғылау қондырғылары және 3 дана Kremko-80 маркалы ұңғылырды
күрделі жөндеу қондырғылары іске қосылды. Бұдан басқа жаңа
шетелдік ең соңғы техника жетістіктерімен жабдықталған компьютерлік
жүйе арқылы жұмыс істейтін 3 ұңғыны геофизикалық зерттеу, 2 ұңғыны
тестілеу, 2 ұңғыны ыстық мұнаймен өңдеу, 2 ұңғыны шегендеу
қондырғылары, ұңғыларды шегендеу жұмыстарына қолданатын құрғақ
цемент қоспасын дайындау зауыты, цементтің сапасын тексеру
лабороториясы, экологиялық лоборотория алынып, спутниктік байланыс
арқылы істейтін географиялық ақпараттық жүйе іске қосылды, тербелмелі
қондырғылардың жұмыс параметрін есептейтін Rodstar және
ұңғылардың гидродинамикалық зерттеу нәтижесін шығаратын Saphir
копьютерлік бағдарламалары мен ұңғылырды күрделі жөндеудің қазіргі
заман талабына сай шыққан құрал- жабдықтары, шетелдік арнайы
техникаларға қызмет көрсету және жөндеу орталығына құрал-жабдықтар
алынды.
Халықаралық қайта жаңғырту және дамыту банкі 1999 жылғы қазан
айында өткен миссиясының тапсырмасын орындау мақсатында, жобаға
жүмсалған шығындарды есептеу үшін және жоба бағдарламасын іске асыру
мақсатында 2000 жылдың қыркүйек айында ғылыми тәжірибелік өндірістік
басқарма құрылды. Осы басқарма бойынша жоғарыда айтылған Әлемдік
банктің қаржысына алынған арнайы техникалар көмегімен 151 ұңғыны
күрделі жөндеуден өткізіп, қосымша 61 мың 258 тонна мұнай өндірілді.
Жаңа 39 ұңғының бұрғылануынәтижесінде қосымша 38 мың 367 тонна өнім
алынды. Оған қосымша 30 мың 430 тонна “қара алтын” 1329 ұңғыны ыстық
мұнаймен өңдеу арқылы алынды.
3А блогында 1998 жылы өндірілген мұнай 323 мың тоннаны құраса,
бұдан кейінгі 3 жыл бойына мұнай шығару деңгейі 400 мың тоннадай
болды. 2002 жылғы көрсеткіш 508 мың тоннаға, 2003 жылы 607 мың
тоннаға, 2004 жылы 640 мың тонна болды.
Бүгінгі күні Өзен кен орнын қайтадан қалпына келтіру жобасына
жмсаған қаржының көлемі 80 млн АҚШ долларын құрайды. Алдағы
уақытта қалған қаржы игеріліп, оның ең қомақты мөлшері жер үсті
құралдарын салуға және қазіргі заманғы озық технология мен
техникаларды сатып алуға жұмсалмақшы.
2.2. Мұнай-газ өндірісіндегі кадрлар, еңбек өнімділігі және еңбек ақы.
Мұнай өнеркәсібі өндірісті ұйымдастыруды және басқаруды жетілдіру
жұмыстарын жүргізу кезеңінде есепке алынуы қажет ерекшеліктерімен
сипатталады. Оның негізгі ерекшеліктері келесідей:
Негізгі өнім мұнай және мұнайлы газды алу мұнай кен орындарын
іздеу; оларды бұрғылау; игеру; өңдеу және газбен мұнайды жер қабатынан
алу бойынша әрқайсысының жұмыстары үлкен көмекшімен байланысты.
Қазіргі уақытта жағдай өзгерген, қызмет көрсетудің сенімділігін
қамтамасыз ететін форманың бірі технологиялық тасымал басқармасының
оларға шұғыл бағынуы болып табылады. Қазіргі жағдайда МГӨБ
өндірістік басқарма сияқты ірі жүйенің өндірісін, еңбегін және
басқарылуының ұйымдастырылуын жетілдіруде ғылыми негізді обьектінің
қиын табиғатын терең түсіну қажет.
Жүйелік тұрғыдан қарағанда мекеме, құрылымдық бірлік - бұл
өндірістік және басқармалық бөлімшелердің тұтас жиынтығы, олар бір -
бірімен мұнайды өндіру, ұңғылырды бұрғылау, мұнай өндірістік
обьектілердіқұру және материалдық, еңбектік, қаржылық, мәліметтік
ресурстарды ортақ пайдалану мақсатына біріктірілген және олардың
басқару аппараты тұтас.
Мекеменің, құрылымдық бірліктің басқару аппараты- бұл басқару
жүйесінің өзіне белгілі бір міндеттемелер мен құқықтарға ие
адамдарды біріктіріп, басқару функцияларының орындалуын олардың
қамтамасыз етілуін қадағалайтын бөлігі.
Біздің елде кадрлар біліктілігін жүйілі түрде көтеруге үлкен
көңіл аударылуда. Бұл инженерлік-техникалық жұмысшыларға және
қарапайым қызметкерлерге де байланысты өндірістің басшылары және
мамандары техниканы, экономиканы жақсы біліп, мекеменің шаруашылық
іскерлігінің нәтижесін таңдап білуі, тәжірибеде еібектің моральдік
және материалдық стимулдарын дұрыс қолданып білуі, қазіргі кездегі
техника базасындағы өндірісті ғылыми басқару негіздерін білуі қажет.
Еңбекті жоспарлау кезінде кадрларға қосымша қажеттілікті дұрыс
анықтап және мекеменің кадрларды жинақтауының жоспарын құруы керек.
Бұл үшін техникумды, жоғары оқу орындарын бітірген мамандарды
қабылдау туралы, ауысу арқылы басқа мекемелерден келетін жұмысшылар
саны туралы, біліксіз жұмысшыларды тарту туралы, жұмысшыларды дайындау
туралы мекеменің мәліметтерін қолданады. Еңбекақыны жоспарлау
жұмысшылардың біліктілігі бойынша оны қорын есептеуді және оның
орташа деңгейін анықтауды қарастырады. Еңбек ақы қоры -еңбекшілердің
жеке тұтынуы үшін арналған және шығындалған еңбектің саны мен
сапасына байланысты бөлінетін ұлттық табыстың бір бөлігі.
Еңбекақы қорын мекеменің жұмысшыларның біліктілігі бойынша бөлек
анықтайды. Мекеме жұмысшылардың ортақ еңбекақы қорының көптеген
бөлігін жұмысшылардың еңбекақсы алады. Еңбекақы қоры әртүрлі
элементтерден құралады, сондықтан олардың құрамы бойынша тарифтік,
сағаттық, күндік, айлық қорларын анықтайды. Тарифтік қор - бұл
жұмысшыларға орындаған жұмысы бойынша, тарифтік өлшем бойынша
еңбекақы төлеу. Сағаттық қор жұмысшылырға жұмыс жасаған сағатына
төленген еңбекақыны, сыйақыны, түнгі уақытқа, мереке күндері жұмыс
жасағаны үшін қосымша ақыны қосады.
Күндізгі қордың құрамына еңбекақының сағаттық қоры және
қолданылмаған жұмыс уақыты үшін төленетін ақылар: үзілістерге төлем,
аналарға арналған төлем, жасөспірімдерге қысқартылған жұмыс күні үшін
төлем,ауысым үзілістерінің төлемі кіреді.
Айлық қор күндізгі және кезекті қосымша демалыстарға төленетін
төлемнен аудандық коэфицент бойынша төлемдерден тұрады. Осылайша
еңбекақы қоры құрамына негізгі еңбекақы және еңбек туралы заңмен
бекітілген қосымша түрлі ақылар кіреді.
Мұнай-газ өндіретін және бұрғылайтын мекемелерде тарифтік өлшемді
есепке алып негізінен тарифтік қорды анықтайды. Еңбекақы қорының
басқа элементтнрі тарифтік қордан пайыз ретінде есептеледі.
Есептеуді әрбір элемент бойынша жеке жүргізеді.
1 Келісілген ақы:
Dкел=3мn1100
Мұндағы N1-келісілген ақының жоспарланған пайызы.
2 Қосымшалар бойынша сыйақы:
Dсый=(3т+Дкел)* N2
Мұндағы N2 - сыйақы,
3 Аудандық коэффицент бойынша қосымша:
Dа.к=(3т+Dкел + Dсый)(Кр-1)
Мұндағы Кр-еңбек ақы жағдайын көрсететін аудандық коэффицент
Түнгі уақыттағы жұмыс үшін қосымша:
Dм.у=Ошибка! Объект не может быть создан из
кодов полей редактирования.0.143Cmi pi t HB B H
Мұндағы t-түнгі вахтаның ұзақтылығы; B H-түнгі вахталардың саны.
Мерекелік күндердегі жұмыс үшін қосымша:
Dм.к=Ошибка! Объект не может быть создан из
кодов полей редактирования.Cmi pi Тm.к
Мұндағы Cmi ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz