Газды өндіруді жоғарылату және ілеспе мұнайлы газды өндіру
АҢДАТПА
Бұл дипломдық жобада 3 негiзгi бөлiм қарастырылған:
-Нарықтық экономика жағдайларында мұнай және газ өндiрудiң
тиiмдiлiгiнiң мағынасы;
-“Өзенмұнайгаз” ААҚ өндiрiстiк шаруашылық қызметiн талдау;
-“Өзенмұнайгаз” ААҚ мұнай және газ өндiру тиiмдiлiгiн жетiлдiру
жолдары.
1-шi бөлiмде мұнай мен газдың шығу тарихы және оларды өндiрудiң
тиiмдiлiгi туралы жазылады.
Ал 2-шi бөлiмде “Өзенмұнайгаз” ААҚ-ң даму тарихы, ұйымдастыру
құрлымы, жұмысшылардың еңбек ақысы және негiзгi технико-экономикалық
көрсеткiштерiне талдау жасалған.
3-шi бөлiмде “Өзенмұнайгаз” ААҚ-ның даму бағыттары, қаржылық салымдар
және жоспарлардың орындалуы, шикiзат базаларының жағдайы туралы сөз болады.
АННОТАЦИЯ
Этот дипломный проект состоит из трех основных частей:
- Значение эффективности добычи нефти и газа в условиях рыночной
экономики;
- Анализ пройзводственно–хозяйственной деятельности ОАО
Озенмунайгаз;
- Пути развития эффективности добычи нефти и газа ОАО Озенмунайгаз;
В 1-ой части написаны об происхождение нефти и газа и эффекктивность
добычи нефти и газа.
В 2-ой части написаны об история развития ОАО
Озенмунайгаз,структура управления, зарплата рабочих и дан анализ технико-
экономических показателей.
В 3-й части написаны пути развития ОАО Озенмунайгаз, финансовые
вложения и исполнение проектов, состояние сыръевых баз.
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ 7
1 НАРЫҚТЫҚ ЭКОНОМИКА ЖАҒДАЙЛАРЫНДА МҰНАЙ ЖӘНЕ ГАЗ ӨНДІРУДІҢ ТИІМДІЛІГІНІҢ
МАҒЫНАСЫ 9
1.1 Мұнай және газдың шығуының негізгі сатылары 9
1.2 Мұнай және газ өндірісінің одан әрі дамуының негізгі мәселелері 14
1.3 Мұнайгаз өндірісінің экономикалық тиімділігін бағалау 15
1.4 Мұнайгаз барлау жұмыстарының жалпы және салыстырмалы тиімділігін
бағалау тәсілі 18
2 ӨЗЕНМҰНАЙГАЗ ААҚ – НЫҢ ӨНДІРІСТІК – ШАРУАШЫЛЫҚ 20
ҚЫЗМЕТІН ТАЛДАУ 21
2.1 Өзенмұнайгаз ААҚ – ның даму тарихы 21
2.2 Өзенмұнайгаз ААҚ-ның ұйымдастыру сипаттамалары 22
2.3 Мұнайгаз өндірісіндегі кадрлар, еңбек өнімділiгі және еңбек ақы 31
2.4 Мұнай – газ өнімдерінің өзіндік құны және олардың баға құрауы 38
2.5 Өзенмұнайгаз ААҚ –ның өндіретін негізгі өнімдері және
оларды тасымалдау,
экспорттау ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ...
2.6 Өзенмұнайгаз ААҚ-ның 2002 жылғы негізгі техникалық экономикалық
көрсеткіштерін талдау және көрсеткіштерді есептеу 52
3 ӨЗЕНМҰНАЙГАЗ ААҚ МҰНАЙ ЖӘНЕ ГАЗ ӨНДІРУ ТИІМДІЛІГІН ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ
60
3.1 Өзенмұнайгаз ААҚ-ның 2001-2005 жылдарға даму жоспарының негізгі
бағыттары 60
3.2 Өзенмұнайгаз ААҚ қаржылық салымдары және күрделі құрылыс бойынша
жоспардың орындалуы. 62
3.3 ӨМГ ААҚ шикізат кенінің жағдайы 65
3.4 Қоршаған ортаны қорғау және экологиялық бағдарламаны орындау 65
ҚОРЫТЫНДЫ 68
ӘДЕБИЕТТЕР 70
КІРІСПЕ
Мұнай және мұнай өнімдерінің қазіргі қоғамдағы алатын орны өте үлкен.
Ғылыми-техникалық дамуды шикізаттың бұл түрінсіз елестетудің өзі қиын.
Қазақстан үшін мұнай және оның мұнай кәсіпшіліктері үлкен мағынаға ие,
себебі мұнда ұлттық экономиканың салаларының мұнай өнімдеріне деген
сұраныстары ғана қанағаттандырылмайды, сонымен бірге мұнайдың белгілі бір
бөлігі экспортқа кетеді, бұл валюта түсірудің негізгі көзі болып табылады.
Мұнайды экоспортқа шығарудан түсетін валюталық түсімдер арқылы, Қазақстан
өзінің экономикасын нарықтық экономикаға қайта құруды негізінен аяқтады.
Сонымен қатар мұнайды өндіру, оны тасымалдау және өңдеу қоршаған
ортаға әсерін тигізетін зиянды заттарды көп мөлшерде шығарумен де
байланысты. Әсіресе бұл Солтүстік Каспий мұнай өнеркәсіптері үшін маңызды,
себебі мұнда атмосфера, топырақ, жер асты суларынан басқа балыққа өте бай,
соңғы жиырма жыл ішінде 2,5 м деңгейге көтерілген материк ішілік тоған –
Каспий теңізі де ластануда. Ластану тасымалдау кезінде зиянды заттардың
теңіз бетіне түсуінен, сонымен бірге жауын – шашынның зиянды заттарды мұнай
өнеркәсіптерінің территориясынан шайып кетуінің нәтижесінен де болады.
Қазақстанды мұнай газ өнеркәсібіне енді экономикалық тоқыраудан алып
шығатын қозғалтқыш ретінде қарау көзқарасы қалыптасқан.
Елдің 2030 жылға дейінгі даму стратегиясы туралы Президенттің
Қазақстан халқына жолдауында мұнайгаз саласының дамуы республиканың
экономикалық өсуінің негізіне жатқызылған. Мұнайгаз сферасы экономиканың
басқа сфераларының дамуына жағдай жасайды. Олардың қатарына отандық
энергетикалық, тасмалдық машина жасау, химия және мұнай химиясы, жеңіл
өнеркәсіп, авто жолдарын салу және тағы басқа салалар жатады.
Көмірсутектің өте үлкен қорына ие Қазақстанның дамуының жаңа сатысы
негізінен осы мұнайгаз комплексінің дамуымен байланы
Республиканың мұнайгаз саласы негізгі төрт салаға бөлінеді: мұнай
өндіретін, мұнай өңдейтін, газ өндіретін, газ өңдейтін. Бұл салалар өзара
байланысты және өндіру және өңдеу процесінде бірін-бірі толықтырады.
Барланған қордың көлемі бойынша әлемде біздің ел мұнай бойынша 12-
орында, газ және конденсат бойынша 15-орында, ол өндіру деңгейі бойынша 23-
орында тұр. Қазақстанның үлесіне әлемдік мұнай қорының 1,5 проценті келеді,
мұнайдың алынатын қоры - 2,2 миллиард тонна, конденсат 690 млн. тонна және
2 трлн. метр куб газ қоры бар. Болжамдық ресурстар 13 млрд. тонна мұнайды
құрайды.
Мұнайды өндіру экономиканың стратегиялық маңызды саласы ретінде елде
ұзақ уақыт бойы дамудың тұрақты сипатын қамтамасыз етті.
Қазақстанның көптеген кен орындарының мұнайында парафин және меркаптан
өте көп, бұл Қазақстандық мұнайдың көптеген бөлігін тасымалдауға және
сақтауға, мұнай өнімдерін шығаруға жарамсыз етеді.
Өндірілетін мұнай негізінен отандық мұнай өңдейтін зауыттарға өңдеуге
емес, экспортқа кетеді.
Мұнай және газды конденсатты экспорттаумен көмірсутектік шикізатты
барлайтын және өндіретін біріккен және шетелдік мекемелер айналысады.
Жобалық экспорттың мұнай жолдарын енгізгеннен соң ішкі саудалық
айналымдағы мұнай секторының үлесі күрт жоғарылайды. Ал мұнай және табиғи
газдың өнімдерін экспорттауға келетін болсақ, экспорттың жалпы көлеміндегі
олардың үлесі өте төмен, себебі отандық мұнай өңдейтін зауыттардағы жағдай
экспорттық тасымалдың сипатын және ерекшеліктерін айқындайды.
Осылайша табиғи және бағалық түрдегі жалпы мұнай және газды,
конденсатты экспорттық тасымалдау осы саланың өнімдерінің басқа түрлеріне
қарағанда өте жоғары, республиканың ішкі сауданың тепе-теңдігінде өте
жоғары үлесі бар.
Сонымен қатар егемен елдің экономикалық тәуелсіздігі және тұрақтылығы
экономиканың осы саласындағы жағдайға тікелей байланысты, себебі осы
саланың дамуы ұлттық экономикадағы тиімді бағыт ретінде анықталған, ҚР
басшылығына саланың кеңінен дамуы үшін қаржының жылдам құйылуын қамтамасыз
етуді жүзеге асыру керек.
Менің дипломдық жұмысымның мақсаты мұнай және газ өндірудің
экономикалық тиімділігін арттырудың жолдарын анықтау.
1 НАРЫҚТЫҚ ЭКОНОМИКА ЖАҒДАЙЛАРЫНДА МҰНАЙ ЖӘНЕ ГАЗ ӨНДІРУДІҢ ТИІМДІЛІГІНІҢ
МАҒЫНАСЫ
1 Мұнай және газдың шығуының негізгі сатылары
Мұнай ертеден белгілі. Оның тарихы адамзаттың мәдени дамуымен бірге,
яғни бірнеше мыңжылдық бұрын басталды. Таяу Шығыста, ал солтүстікте –
Африканың шығыс бөлігінде, Албанияда, Италияда және оны өндіру туралы
мәліметтер көне гректік және көне римдік тарихшылардың, философтың,
медиктердің, архитекторлардың еңбектерінде баяндалады – Геродоттың (490-425
б.з.д.), Аристотель (384-322б.з.д.), Диодор (90-21б.з.д.), Страбон (64-
24б.з.д.), Ұлы Пленейдің (23-79б.з.), т.б.
Археологиялық мәліметтер көрсетіп отырғандай Вавилонда б.з.д. V
ғасырда тұтқырлы ауыр мұнай желім ретінде қолданылған.
Ефраттың жағалауын қазған кезде археологтар б.з.д. мыңдаған жылдар
бұрын ондағы адамдардың мұнайды білгендігін және оны әртүрлі мақсаттарға,
мысалы отын ретінде, жарықтандыру үшін, қолданылғанын анықтады.
Б.з.д. ІV ғасырға жататын ұлы грек медигі Гиппократтың жазбаларында
мұнайдың әртүрлі заттармен қосындысынан жасалатын дәрілердің рецептері
сақталған.
Мұнай сонымен қатар әскери мақсаттарға да қолданылған. Б.з.д. 331-
жылы Александр Македонский қырық мың әскермен Вавилон қабырғасына
жақындаған кезде Дарий әскері қолынан қабырғасының биіктігінен
шабуылдаушыларға мұнай сіңдірілген, тұтатылған мақтаны лақтырған. Мұндай
жағдайларды көптеген елдің жылнамашылары жазып баяндаған.
ХVІІІ ғасырдың ортасына дейін мұнай қандай да бір өңдеуінсіз
қолданылған, ал 1745жылы Федор Прядунов Ухта өзенінің бойында мұнайды
айдауға арналған әлемдегі бірінші қондырғыны құрды. Тазаланған мұнайды
Мәскеуге және басқа да қалаларға жеткізген, онда мұнайды өсімдік майымен
араластырып жарықтандыруға қолданылған.
Бұдан оншақты жыл өткеннен соң 1823 жылы Кавказ қаласы Моздокте
ағалы- інілі Василий, Герасим, Макар Дубининдер мұнайды өңдеудегі маңызды
техникалық мәселені шешті, олар мұнайдан екі сұйықты алды: біреуі ашық, ол
жарықтандыруға қолданылады, ал қарасы – қалдық ретінде болды. Ашық сұйықты
әртүрлі атпен атады. Қазіргі кезде бұл сұйықты керосин деп атайды. Орыс
шеберлерінің жұмыстары мұнай өңдейтін өнеркәсіптердің одан әрі дамуына
негіз болды. Бұдан он жыл өткеннен соң1832 жылы Германияда неміс Селиг
смолалы шиферден фотоген алды. Англияда оны мұнайдан 1848 жылы бөліп
шығарды. Ал Америкада мұнайды айдауды 1854 жылы бастады, ал фотогенді
1850 жылы алды, оның сапасы Дубининдіктердікіне қарағанда нашар еді.
Егер де мұнайды қолдану оны тек сұйық жанғыш және отын ретінде
қолданумен шектесе , онда мұнай әледік мағынаға ие болмас еді.
Көптеген елдердің химиктерінің ашқан жаңалықтары мұнайдың және оның
өнімдерінің адамзат өмірінде маңызды роль алуына көмектесті. Өткен ғасырдың
зерттеулері Ю. Либих, Ф. Веллер бензин қосылыстарын зерттеп білуге негіз
жасады. Сонымен бірге Либих органикалық заттарды талдау тәсілін ашты.
Осылайша қара алтынның өндірісте пайдалануға жол салынды.
Мұнайдың қасиеттері мен құрылымын өте мұқият зерттегеннен кейін
химиктер одан керосиннен басқа литрин, дизелдік отын әртүрлі майлар және
т.б. мұнай өнімдерін алуды үйренді. Бұл заттардың әрқайсысы белгілі бір
температурада мұнайдан қайнап бөлінетін көмірсутектер қоспасы болып
табылады.
Мұнай қандай элементтерден тұрады? Оның негізгі басты компоненті
көміртегі, ол мұнайдың 83 тен 87% дейін құрайды. Екінші орында сутегі,
оның құрамы тербелмелi 12-14% аралығында. Мұнайдың құрамындағы үшінші орын
гетороэлементтер тобы, оған жататындар: оттегі, азот, күкірт.
Бұлардың жалпы құрамы 5-8% құрауы мүмкін. Мұнайда сонымен қатар өте аз
мөлшерде фосфор, ваннадий, никель, темір, аллюминий, кальций, марганец,
маргани, барий, хром, кобальт, малибден, бор және т.б. (барлығы 44)
элементтер кездеседі.
Көміртегі және сутегі мұнай мен газдан көптеген қосылыстар тобы-
көмірсутегі ретінде болады. Көмірсутегі үш үлкен топқа бөлінеді: парафинді,
немесе қаныққан, ал химияда көбінесе алкандардың атымен бөлінеді:нафтенді
немесе полиэтиленді, ароматты. Парафинді көмірсутектер ортақ формулаға ие
СnН2n+2. Бұл топтық бірінші мүшесі-газдар: метан СН 4, этан – С2 Н6,
пропан С3 Н8, бутан С4 Н10.
Көміртектің аталғандардың саны 5 тен 15 дейінгі көмірсутектен -
сұйық, ал одан жоғары болса - қатты.
Мұнай фракциясының ішіндегі жеңілі - бензин. ХІХ ғасырдың аяғына
дейін бензин ешқандай қолданысқа ие болмаған. Оның мұнайды айдағанда
алынатын 10-15% ғана сырнау өндірісінде қолданған. Жүздеген жылдар бойына
ол мұнайды өңдегенде шығатын ең зиянды қалдық ретінде белгілі болған. Мұнай
өнеркәсібінің басшылары оны жасырын түрде теңізге лақтыруға әрекет жасады.
Бірақ бұл балықшылыққа зиянын тигізді, өрт тудырды, сондықтан бұған қатаң
түрде тиым салынды.
Д.И. Менделеевтің және В.В. Макарниковтың жұмыстары арқылы мазуттан
минералды майлау майларын шығару мүмкін болды. Осы 70-жылдары дайындалған
орыс майлары әлемдік рынокты тездетіп жаулап алды.
Мұнайды тұтынудың күрт жоғарылауының екінші себебі ішкі жану
қозғалтқыштарын жердегі, судағы, ауадағы тасымал үшін кеңінен қоланылуында
болып табылады. Біріншімен салыстырғанда екінші дүние жүзілік соғысы
моторлар соғысы болды. Онда 40 миллион автомобильдер, 150 мың танклер,
200 мың самолеттер қатысты.
Мұнайды содан соң газды тұтынудың жоғарлауының үшінші себебі олардың
басқа жоғары энергия көздерімен салыстырғандағы жоғары тиімділігі. Әлі
күнге дейін сұйық жанғыш тасымалдың әсеріндегі және ауадағы түрі үшін
таптырмайтын энергия көзі. Табиғи газды үлкен қалалар үшін энергия және
жылу көзі ретінде қалай ауыстыруға болады?
Соғыстан соңғы жылдары мұнай және көмірсутектік газдарға деген
сұраныс көбейді, олар өндірістің тұтастай бір саласы – мұнай химиясы үшін
шикізат ретінде алынды, ал мұнай химиясынсыз қазіргі кездегі техникалық
прогресті елестету мүмкін емес. Мұнайды өндіру мен пайдалану өскен сайын
оның шығуының мәселелеріне қызығушылық танытуда.
Мұнайдың шығуының ғылыми түсініктемелері қандай? Әрине, мұны түсіну
үшін уақыт бойынша мұнайдың шығуы туралы қандай түсініктер болды және
соңында кімдікі дұрыс болғанын зерттеп білу қажет.
Ұлы орыс ғұламасы М.Б. Ломоносов мұнай жерасты жылжуының әсер
етуінен торфа қалдықтарынан түзілді деп ойлады. Бірақ та мұнайдың шығуының
мәселелеріне деген нақты қызығушылық мұнай кеніштерін қандай және қалай
іздеу керек деген сұрақ туындағанда, ХIХ ғасырдың екінші жартысында ғана
туындады. Осы уақытқа Л. Лекердің жұмыстары және К. Энглер мен Г. Гефнльдің
де жұмыстары жатқызылады. Осылайша мұнайдың органикалық шығу тегі туралы
гипотеза қалыптасты.
Ұлы орыс химигі Д.И. Менделеев 1877 жылы мұнайдың шығуының органикалық
емес теориясын ұсынды. Ол мұнайдың түзілуі терең жерасты қабатында судың
ауыр металдардың карбиттеріне әсер етуі нәтижесінде болады деп ойлады. Бұл
реакциялар кезінде корбиттер көміртегісімен судың сутегісі көміртегіні
береді, ол газ тәрізді күйінде жерасты қабатының жарықтары арқылы жоғарғы
қабаттарға көтеріледі. Мұнда өте төмен температурада сұйық көмірсутектердің
буы конденсацияланады, олар өз кезегінде кеніштің қабаттарында мұнайды
құрады.
Бірақ бұл теория соңынан белгілі болған көптеген фактілерді түсіндіре
алмады.
Мұнайдың шығуы туралы ілімге орыс геолог-мұнайшыларының атасы, мұнайдың
органикалық заттан құралуының теориясын құрған академик И.М. Губкин зор
үлесін қосты. Губкин 1932 жылы Мұнай туралы ілім еңбегін жазды. Онда
кеңестiк геолог-мұнайшылардың мектебін құрушы мұнайдың биогендік шығуын
таратып, тереңдете түсіндірген.
Оның еңбектері теорияның дамуына және кадрларға ғылыми негіз ретінде
қызмет атқарады.
Сонымен қатар ол жаңа мұнайгаз кен орындарын болжауға және ашуға
көптеген еңбек сіңірген, Қазақстанда, Батыс сібірде Түркменстанда,
Өзбекстанда т.б елдерде.
Бүгінгі таңда көптеген отандық және шетелдік ғылымдар мұнайдың
органикалық шығу теориясына тоқталған. Ғылыми техникалық революция
жетістіктері арқылы көптеген континенттер мен әлемнің ірі аралдарында,
теңіздердің жағалық бөліктерінде газ бен мұнайдың таралуы жайлы
мәліметтерді алу мүмкін болды. Осы көп қырлы мәліметтерді және ғалымдардың
көптеген еңбектерін қолдану мұнай және көмірсутекті газдардың миграциялық
шығуының теориясын құруға көмектесті. Органикалық заттан мұнайдың құрылуына
әкелетін барлық негізгі табиғи процестердің толықтай және қазіргі сипатын
екі ірі геохимик-мұнайшылар Б.Тиссо және Д.Вельте жасады. Олар бұл
тақырыпқа геохимиктер ретінде ғана емес сонымен бірге геологтар ретінде де
келеді. Сондықтан олар органикалық заттың құрылуын және аккумуициясын тек
қана қарастырмайды, сонымен бірге оның керосинге, содан соң мұнай және
газға айналу процесін зерттейді. Мұнай және газдың түзілуі, оларды зерттеу
тәсілдерін қарастырады. Мұнайгаз түзілу процесін бастапқы сатыдағы
биологиялық активтілік, температура, қысым сияқты факторлар бақылайды.
Биогендік этап ішінде органикалық зат көптеген өзгеріске ұшырайды, ол
өзгерістер оның құрамында, физика-химиялық қасиетінде де болады.
Түзілген заттың көп бөлігін калийде еритін қосылыстар құрады, сонымен
қатар онда өте аз мөлшерде органикалық еріткіштерде ерімейтін кероген де
болады.
Өткізілген эксперименттер, табиғи объектілерді зерттеу мәліметтері,
сонымен қатар химиялық процестердің кинетикасының теориялық негізі мұнайгаз
түзілуі процесінің кинетикасының математикалық моделін құруға мүмкіндік
береді. Мұнда негізгі рольді үш фактор алады: алғашқы органикалық заттың
құрамы, температура және уақыт. Бұл моделдің дұрыстығы әртүрлі табиғи
мәліметтермен расталады. Мұнда көптеген кеңестiк және шетелдік ғалымдардың
көзқарастары бірігеді.
Жиырма жылға жуық уақыт ішінде көптеген әлемдік мұнай, газ, геологиялық
конгрестерде мұнайдың органикалық емес шығуы туралы ойлар талқыланды.
Сонымен қатар органикалық геохимия бойынша алты конгресс өткізілді.
Фундаментальды ғылымдардың жетістігі және іздеу жұмыстарын кеңейту
негізінде бұл теория өте үлкен негіздемеге ие болуда. Ол қазіргі кездегі
әлемдегі белгілі болған 35000 мұнай және газ кен орындарының пайда болуын
ғана емес, сонымен бірге теңіздердің, мұхиттардың, вулкандардың геологиясын
зерттеуден алынған көп қырлы геологиялы-геохимиялық мәліметті де
түсіндіреді, ол сонымен бірге ғаламшалар (планеталар), каметалар,
жұлдыздар, т. б. ғарыш денелері туралы барлық информацияны ғана емес,
сонымен бірге мұнай және газды іздеу тәжірибесін де қаруландыруы қажет.
2 Мұнай және газ өндірісінің одан әрі дамуының негізгі мәселелері
Қазақстан табиғи және энергетикалық ресурстарға өте бай. Біздің
елдің территориясында бізді мұнайлы елдердің бірінші ондығына шығаратын
мұнай және газ кен орындары бар.
Қазақстанда сонымен бірге көмірдің, алтынның, басқа да шикiзаттардың
ірі қорлары бар. Бізде күннің және желдің энергиясын қолдану жоғары. Осыған
қарамастан көптеген жылдар ішінде біз өзіміздің ішкі сұранысымызды
қамтамасыз ете алмай отырмыз. Бұл кеңес дәуiрiнде кезеңінде құрылған тарату
жүйесінің және біздегі қажет инфрақұрылымның әсерінен болуда.
Энергетикалық ресурстарды пайдалану стратегиясына келесі элементтер
кіреді:
1) Мықты әлемдік технологияны және ірі көлемдегі қаржы тарту үшін басты
әлемдік мұнай компанияларымен ұзақ мерзімді келісімге отыру. Ірі келісім
шарттардың бірқатарына қол қойылды, басқалары дайындық сатысында;
2) Мұнай және газды экспорттау үшін құбыр өткізгіштер жүйесін құру. Мұнайды
өндіру және тасымалдау саласында келесі өзгерістер күтілуде, атап айтқанда,
ТШО мұнайды Ақтау портына тасымалдау мақсатында Тенгиз – Ақтау құбыр
өткізгішінің жобасы құрылды;
3) Отындық ресурстарды пайдалану бойынша стратегия әлемнің ірі елдерінің
назарын Қазақстанға аударуға және оның әлемдік отын жеткізушісі ретіндегі
роліне бағытталған. Мұнай газ өнер кәсібінің дамуына инвестиция салатын
елдер мен компаниялар қатарына АҚШ, Ресей, Қытай, Жапония, Батыс Европа
мемлекеттерін кіргізуге болады. Бұл елдердің экономикалық қызығушылықтары
тәуелсіз және Егемен Қазақстанның дамуына әсер етеді;
4) Шетелдік инвестиция тарту арқылы ішкі энергетикалық
инфрақұрылымның құрылуына және дамуына, әртүрлі мәселелерді шешуге болады;
5 ) Стратегия бұл ресурстардан түсетін болашақтағы пайданы тиімді
падалануды талап етеді. Болашақта стратегиялық ресурстарға қатаң бақылау
қажет. Қазақстан мұнайшылары алдында кен орындарын өңдеудің тиімді жүйесін
қолдану, бұрғылау жұмыстардың технологиясын жетілдіру, олардың
технологиялық қамтылуын жақсарту, қабаттың қазіргі кездегі тәсілдерді
енгізу, жетiстiктi технологиялық процестерді қолдану есебіне мұнайды
өндірудің тиімділігін арттыру мәселесі тұр. Тасымал шығындарын қысқарту
мақсатында мұнай өнімдерi өндірісін тиімді орналастыру бойынша жұмыстарды
жалғастыру. Еңбек өнімділігін 9-11% жоғарылату. Газды өндіруді жоғарылату
және ілеспе мұнайлы газды өндіру.
Мұнай қабатына әсер етудің жаңа тәсілдерін қолдануды кеңейту және
осының есебінен мұнайды алуды көбейту. Автоматтандырылған өндірісте мұнайды
өндірудің меншікті салмағын 80-90% дейін жеткізу, бір ұңғыға қызмет
көрсетуге кететін еңбек шығындарын 15-20% төмендету. Әрбір жыл өткен сайын
шикізат ретіндегі мұнайдың мағынасы жоғарылауда. Мұнай кеніштері және оның
қорлары шексіз болғандықтан мұнай кен орындарын игеру жүйесін жетілдіруге
бағытталған шаралар жүргізіледі.
Қойылған тапсырмаларға Өзенмұнайгаз ААҚ байланысты жұмыстың келесі
бағыттарына бақылау жүргізіледі:
а) ұңғылардың, әсіресе жоғары дебиттілердің тоқтап қалуының алдын алу;
б) геологиялық-техникалық шаралардың орындалуын қамтамасыз ету;
в) ұңғылардың және өндірістегі обьектілердің сенімді электрқамтылуын
қамтамасыз ету;
г) ЖАЗ әсері арқылы түптік аймақтарды термоөндіру;
д) ұңғылардың ағымдық жөндеу аралық кезеңін көбейту;
е) сұйықты таңдауды интенсификациялау.
1.3 Мұнайгаз өндірісінің экономикалық тиімділігін бағалау
Соңғы кездерде барлаудың, игерудің, мұнай және газ кен орындарын
пайдаланудың нәтижесін бағалау үшін шектi шығын деген ұғым қолданылады. Бұл
ұғымды қолдану қажеттілігін өндірістің бір түрінде еңбектік, қаржылық және
материалдық ресурстардың қосымша шығындары мен өндіріс нәтижесі арасында
тепе-теңсіздік орналасқан кезінде туындайды. Ол қосымша шығындарды кезекпен
қолдану процесінде пайда болады. Бұл потенциалдың әрбір деңгейіне жету
белгілі бір өндірістік тәсілдер мен технологиялық құрылымдарды талап етеді.
Шектi шығындар концепциясы өндірістің өндіретін саласының
экономикасында кең қолданыс тапты, ол көбінесе өзінің тиімділігі табиғи
фактормен анықталатын сферада қолданылады.
Шекті шығындар ұғымы өсімдік шығындар түсінігімен тығыз байланысты.
Еңбектің материалдық, қаржылық ресурстардың шығындары мен
шығарылатын өнім санымен анықталатын оларды падалану нәтижесі арасындағы
тәуелділік шығын-шығару типі өндірістік функция болып табылады.
Мұнайгаз өндіретін өнеркәсіпте шектi шығындар шамасы оптималды
жоспарға сәйкес келетін халық шаруашылығының артық алған әрбір қосымша
мұнай тоннасына немесе 1000 м газына кететін өсімдік шығындарымен
белгіленеді. Жоспарлық кезекте қажеттіліктерді қанағаттандыру көзін
анықтаған кезде бірінші кезекте мұнай және газды өндірудің аз меншікті
шығынымен сипатталатын өндіруге дайындалған кен орындары тұрады.
Пайдалануға енгізілгендердің ішінен жарамсыз кен орындарын және
жоспарға кірмеген жарамдылардың меншікті шығынының өзіндік құнымен шектi
шығындар деңгейі анықталады.
Мұнай және газға арналған шектi шығындар динамикалық көрсеткіштер
болып табылады, олардың деңгейінен техникалық прогресс және жаңа
геологиялық жаңалықтар әсер етеді, олар уақыт бойынша өзгереді және
олардың бекітілген мәндері кезекті қарастыруға жатады. Сонымен бірге жаңа
кен орындарын ашу, қабатттан мұнайды алу саласындағы техникалық прогресс
шектi шығындар деңгейінің төмендеуіне әкеліп соқтырады.
Қазіргі уақытта шектi шығындарың шамасын есептеу және кен орындарын
экономикалық бағалау тәсілдерілген шығындар ұғымына жатады, ал уақыт
факторын анықтау үшін арналған белгілі дисконттау аппаратының көмегімен
шығындарды есептеуге және өлшеуге сүйенеді.
Мұнай және газ кен орындарын экономикалық бағалау кезінде келтірілген
шығындарды қолданған жағдайда қарастырылып отырған кен орындарын
пайдаланудан түсетін, халық шаруашылығына түсетін жылдардың шамасына
анықтау керек ол келесі формуламен анықталады:
Rж=(3шек-(Cr+Eнк)Quд
мұндағы 3 шек - 1 т. мұнайды өндіруге кететін шектi шығындар (теңгт); Сr-
мұнай және газды өндірудің өзіндік құны, теңгет немесе теңге 1000 м; К -
геологиялық барлау жұмыстарын пайдалану бұрғысына, кен орнын орналастыруға
салынған жалпы қаржылық салымдар; Eh-қаржылық салымдардың тиімділігінің
қалыпты коэффициенті (0,12); Qu-А+В+С1 өндірістік категориялы мұнай және
газдың қоры; д - қорды таңдаудың орташа жылдық темпі.
Өзіндік құн, өндіруге салынған қаржылық салымдар, қордың қарқыны
туралы мәліметтерді кен орынының пайдаланушының алғашқы 15 жылындағы
жобасынан немесе технологиялық сызбаларынан алады, олар болмаған жағдайда-
осыған сипаттамасы ұқсас немесе жақын жобалардан және технологиялық
сызбалардан алу қажет.
Мұнай тәсілі кезінде келесі қажеттіліктерден жіберілуі мүмкін: бірдей
ортажылдық шама кезінде бағаланатын кен орындары бойынша жылдық өндіру
динамикасындағы ерекшеліктер аса үлкен емес; экономикалық бағалауға
ұшырайтын барлық кен орындар бірдей пайдалану мерзімімен сипатталуы керек
немесе қорды таңдаудың орташа жылдық қарқыны бірдей болуы қажет.
Экономикалық бағалауға болашақтағы шығындар ғана емес, сонымен қатар
қабылданатын шешімдерге әсер етуі мүмкін өткен шығындар да кіруі мүмкін .
Сурет-1 1996 - 2000 жж . МГӨБ-1-ның шығындары
1.4 Мұнайгаз барлау жұмыстарының жалпы және салыстырмалы тиімділігін
бағалау тәсілі
Мұнай және газ кен орнын пайдаланудан келетін анықталатын таза
тиімділік өндірістік салалармен бірігіп құрылуда. Сондықтан да оны қоғамдық
өндірістің осы түрлері арасында бөлуге болады.
Соңғы кездерде мұнай газ барлау жұмыстарының жалпы экономикалық
тиімділігін бағалау үшін жеке кен орындары және тұтастай бір аймаққа
есептелінетін көрсеткіштер қолдану ұсынылады.
Эа= Rr 3rp
Мұндағы, Rr – халық шаруашылығы тіимділгінің орташа жылдық шамасы;
3гр – кен орны бойынша геологиялық барлау жұмыстарына кететiн
шығындар;
а - геологиялық барлау саласына жатқызылатын халық шаруашылығы
тиімділігінің үлесі.
Салалар арасында тиімділікті бөлудің ұтымды тәсілі оны құруға
шығындалған күніне пропорционалды бөлу болып табылады. Геологиялық барлау
жұмыстарына жатқызылатын пайданың үлесін геологиялық барлауға кететін нақты
шығындарға пропорционал емес, олардың арасындағы оптималды қатынастарға
байланысты аудару ұсынылады: геологиялық аймаққа байланысты оны игеру
сатысына, қорды концентрациялау деңгейіне байланысты кен орындарындағы
геологиялық барлау жұмыстарына кеткен шығын мен оларды игеруге кеткен
шығындар арасында қалыпты қатынас орнатылуы тиiс.
Мұнай-газ барлау жұмыстарының тиімділігін бағалауға арналған тәсіл
зерттеудің бағыттарының бірі болып табылады, оның нәтижесі ретінде
көмірсутекті шикізаттың қорына арналған дифференциалды бағаны өңдеу болуы
мүмкін.
Геологиялық барлау жұмыстарының тиімді бағыттарын таңдауда шұғыл
шешімдер қабылдау үшін бұл тәсілдік аппарат икемделмеген: бірінші жағынан
есептеулер көптеген жағдайда өткізілген геологиялық барлау жұмыстарын
қарастырады; екінші жағынан осы жұмысшылық тіиімдлігі табиғи факторлар мен
шартталған, сондықтан одан арғы бағытты таңдау үшін аймақтық кен
орындарының экономикалық бағалануының болжамының өзі жеткілікті, казіргі
кезде келтірілген шығындар ұғымы мұнай және газға арналған геологиялық
барлау нұсқауларын ұйымдастыру және өткізу нұсқамаларның ісінен ең
тиімдісін таңдау кезінде шешімін қабылдау үшін қолданылады.
Өндірістік техникалық және методикалық шешімдердің теңестірілетін
нұсқаларының ішінен жақсысын таңдау келтірiлген шығындардың иеленушi.
3пр =( С + ЕпК )
min
мұндағы С - әрбір нұсқа бойынша өсімдік ағымдағы шығындар (өзіндік құн);
К – нұсқаға арнаған қаржылық салымдардың салыстырмалы экономикалық
тиімділгінің калыпты қоэффициенті.
Егер теңестірілетін нұсқамалар бойынша қаржылық салымдар әртүрлі
мерзімде жүргізiлсе, онда оларды бағалау кезінде уақыт факторларын есепке
алу қажет.
Кесте 1 - 2003 жылғы Өзенмұнайгаз ААҚ-ң №1 МГӨБ – ң ұйымдастыру
құрылымы
2 ӨЗЕНМҰНАЙГАЗ ААҚ – НЫҢ ӨНДІРІСТІК – ШАРУАШЫЛЫҚ
ҚЫЗМЕТІН ТАЛДАУ
2.1 Өзенмұнайгаз ААҚ – ның даму тарихы
Өзен – Маңғышлақтың ішкі ойпатында орналасқан алып мұнай және газ
шоғырланған кен орны. Өзен кен орны Ақтау қаласының оңтүстік шығысынан 150
шақырым, ал Жаңаөзен қаласының оңтүстігінен 12 шақырым қашықтықта
орналасқан. Мұнда алғаш геологиялық жұмыстар 1953-1956 жылдары жүргізілген.
Ал терең бұрғылау жұмыстары 1960 жылдан басталады. 1960 жылы өзен кен орны
толықтай ашылған. Бұл кен орын көп қабатты және күрделі құрылысты. Бор және
юралық шөгінділер тіліктерінде 25 (I – XXV) өнімді гаризонт қабаттарға
бөлінген. Бұл гаризонтта қабатталған құмды, алевромитті және газды
жыныстардан тұрады.
Алғаш мұнайды бұрғышылар мен жұмысшылар жұмысты вахталық әдіспен келіп
жасады. Кейін ірі кент орталығына айналды. Ал 1981 жылы Жаңаөзен деген
атпен қала статусын алды. Өнеркәсіп инфрақұрылымы, өндірістік құрылғылар,
коммуникация, тұрғын үй және мәдени ғимараттар 1965-1975 жж. тез қарқынмен
салынды. Кен орындарда бұрғылау және газ, мұнай өндірудің соңғы жаңа
әдістері тәжірибеде қолданыла бастады.
Өзенмұнайгаз ААҚ Маңғыстау облысы Жаңаөзен қаласында орналасқан
және осы қаланың негізгі кәсіпорны болып саналады. Ол өзіндік 25
бөлімдерден тұрады. Сонымен қатар көптеген акционерлік қоғамдармен және
бірқатар серіктестіктермен жұмыс жасайды.
Өзенмұнайгаз ААҚ- ы Теңізшевройл және Маңғыстаумұнайгаз
компанияларынан кейінгі ірі мұнай және газ компаниясы. Ол өзі аттас ірі
мұнай газ базасында мұнай және газ өнімдерін басқару негізінде 1964 жылы
құрылған. Ал 1977 ж. Өзенмұнайгаз ААҚ- на тікелей бағынышты №1 мұнай газ
өндіру басқармасы ( МГӨБ ) құрылды. 1994 жылы Өзенмұнайгаз құрама
кәсіпорындары, ал 1996 ж. Өзенмұнайгаз ААҚ-ы болып қайта құрылды. ААҚ-ның
90% акциясы мемлекетке, соның ішінде Қазмұнайгаз ҰМК-на тиісті, ал
қалған 10% -i қызметкерлер мен жұмысшыларға тиеді. Меншік құқығы
мемлекеттік. Кәсіпорындарда 1963-1997 жылдар аралығында 260.2 млн. тонна
мұнай өндірген. Ең жоғары көрсеткіш 1975 жылы 16,2 млн. тонна болды.
Осыған байланысты ағымдағы мұнай беру бастапқы геологиялық қордың 25,6% -ын
құрайды.
1960 жылы бастапқы мұнай өндіру жылына 15-20% -ға дейін қүрт төмендеп
кетті. Осыған орай Өзен кен орынын қайта жабдықтау үшін бүкіләлемдік банк
қарызға 109 млн. АҚШ доллары көлемінде қаржы бөлді, қаржы ескiрген
қондырғыларды, технологияларды және ұңғыларды жаңасына ауыстыруға
бағытталды.
1997 жылға қарай Өзен және Қарамандыбас кен орнын қосқанда мұнай және
газ қоры тиісінше 203.2 млн. тонна және 370.8 млрд.м3. 1990-1998 жж.
аралығында мұнай өндіру тиісінше 7320, 6007, 5066, 4115, 3274, 2905 және
2780 млн. тонна. Маңғыстау облысының тұрғындарына тәулігіне 4.5 млн. м3.
газ өндіріліп жеткізіледі. Өзенмұнайгаз ААҚ-ның негізгі кәсіпорындары
№1,2,3 МГӨБ-ры және табиғи газды өндіру басқармасы (ТГӨБ). Өзенмұнайгаз
ААҚ-ның 1-МГӨБ-ның ұйымдастыру құрылымы 1-кестеде келтірілген.
2.2 Өзенмұнайгаз ААҚ-ның ұйымдастыру сипаттамалары
Мұнай өнеркәсібі өндірісті ұйымдастыруды және басқаруды жетілдіру
жұмыстарын жүргізу кезеңінде есепке алынуы қажет ерекшеліктерімен
сипатталады. Оның негзгі ерекшеліктері келесідей:
Негізгі өнім мұнай және мұнайлы газды алу мұнай кен орындарын
іздеу; оларды бұрғылау; игеру; өңдеу және газбен мұнайды жер қабатынан алу
бойынша әрқайсы жұмыстарының үлкен көмекшімен байланыстылығы.
Жер қыртысындағы пайдалы қазбалардың қорларының тез азаюы және
олардың жаңа кен орындарын барлау есебінен толтыру бойынша жұмыстарды
жүйелі өткізу қажеттілігі, бұл өндірістің көлемінің және мекеменің
іскерлігінің шарттарының уақыт бойынша, көптеп өзгеруіне әкеліп соқтырады.
Қазіргі уақытта жағдай өзгерген, қызмет көрсетудің сенімділігін
қамтамасыз ететін форманың бірі технологиялық тасымал басқармасының оларға
шұғыл бағынуы болып табылады.
Қазіргі жағдайда МГӨБ өндірістік басқарма сияқты ірі жүйенің
өндірісін, еңбегін және басқарылуының ұйымдастырылуын жетілдіруде ғылыми
негізді обьектінің қиын табиғатын терең түсіну қажет.
Мұнайды өндіру бойынша басқармалар өзіндік қасиеттерге шек
қатынастардың жиынтығына ие, олар басқарудың әкімшілік және экономикалық
тәлімдерін қолданған кездегіге қарағанда көп қырлы.
Жүйелік тұрғыдан қарағанда мекеме, құрылымдық бірлік - бұл,
өндірістік және басқармалық бөлімшелердің тұтас жиынтығы, олар бір-бірімен
мұнайды өндіру, ұңғыларды бұрғылау, мұнай өндірістік объектілерді құру және
материалдық, еңбектік, қаржылық, мәліметтік ресурстарды ортақ пайдалану
мақсатына біріктірілген және олардың басқару аппараты тұтас.
Мекеменің, құрылымдық бірліктің басқару аппараты – бұл басқару
жүйесінің өзіне белгілі бір міндеттемелер мен құқықтарға ие адамдарды
біріктіріп, басқару функцияларының орындалуын, олардың қамтамасыз етілуін
қадағалайтын бөлігі.
Басқарудың алғашқы пункті басқару мақсатын таңдау.
Басқарма еңбекті бөлуі мүмкін, осының нәтижесінде басқару функциясы –
басқармалық іскерліктің ерекше бөліктері бөлініп шығады.
Көптеген функциялардың болуына байланысты басқарудың барлық
функцияларын бір тұтасқа біріктіретін басшылық функциясы үлкен мағынаға ие
болады. Басқару аппараты құрылымдық бөлімшелерден және белгілі бір
функцияларды орындайтын лауазым иелерінен тұрады. Басқарудың ұйымдастыру
құрылымы ретінде құрылымдық бөлімшелер мен лауазымдар құрамы, мекеменің,
құрылымдық бірліктің мақсаттарына жету үшін қажетті шешімдерді қабылдауды
және дайындауды қамтамасыз ететін олардың бағынушылығы және өзара
байланысты ұғымы түсініледі. Ұйымдастыру құрылымы мәліметтің өту жолдарын
басқармалық шешімдердің қабылдану, дайындалу жүзеге асуының қатарын
анықтайды.
Ұйымдастыру құрылымы ұғымынан түсінгеніміз, бұл тәжірибе үшін өте қажет
кез-келген деңгейдегі басқарудың ұйымдастыру құрылымын жетілдіру кезінде
онымен жанасқан жоғарғы және төменгі деңгейлердің құрылымындағы
өзгерістерді есепке алу қажет. Басқару аппаратының органдары басқарушы
және бағынушы қатынасында болады, олар тікелей функционалды тәсілдік
басқару формасында кездеседі. Олардың арасындағы байланыс тіке болып
келеді. Тікелей басшы өзіне бағынған органдарға не және қашан жасау
керектігі, қандай құрылғылар қолдану қажеттілігі туралы бұйрық беру құқына
ие болады.
Функционалды басшы осы функцияларды орындайтын төменгі органдар үшін
нақты мәселелерді анықтауға, ресурстарды анықтауға, шектеулер қоюға
байланысты құқыққа ие болады.
Тәсілдік басшылық тапсырылған ресурстар шеңберінде қойылған
мақсаттарға жету әдістерін көрсетуде болып табылады.
Басқару звенолары арасындағы қатынас басшылар, лауазымды адамдар
және бөлімшелер арасында мақсатты түрде қажетті мәліметті ауыстыру
процесінде жүзеге асырылады. Қатынасы бойынша мекеменің мақсаттары жүйесіне
және шешімдер қабылдау процесінің құрылымы жүйесіне жататын байланыстың
құрамын және кезектілігін басқарудың ұйымдастыру механизмі анықтайды.
Өндірістік мекеменің басқару аппаратының бөлімшелері туралы жағдайды
жасауға тәсілдік ұсыныстар.
Жалпы жағдай
- Бөлім туралы жағдай қалыпты – құқылы құжат болып табылады, ол өз
кезегінде бөлімге біріктірілген мамандар мен орындаушылар тобына белгілі
бір басқарудың функциялары мен тапсырмаларын ұсынады.
- Еңбекті басқарудың көлденеңі бойынша бөлу әрбір бөлімнің басқару
жүйесіндегі орнына байланысты және іскерліктің орнатылған мақсаттарына
жетуге арналған басқарудың функциялары мен тапсырмаларының жиынтығынан
тұрады.
Сонымен бірге бөлім орындайтын тапсырмалар жиынтығына басқарудың
бірдей деңгейіндегі басқа бөлімдермен бірігіп орындалатын және осы бөлімге
орнатылған мақсаттарға жетуге бағытталған тапсырмалар да кіруі мүмкін.
-Еңбекті тіке басқару бойынша бөлу басқарудың тапсырмалары мен
функцияларын орталықтандыру және жауапкершілікті бөлу сатысына байланысты.
Бұл кезде басқару аппаратының қызметкерлері өздерінің іскерлігінде келесі
түрдегі іс-әрекеттер жасауы мүмкін: басқарушы, ұйымдастырушы-реттеуші,
орындаушы және бақылаушы.
- Жағдайды дайындаған кезде өндірістік мекеме туралы жарғы
қолданылуы керек.
Басқару аппаратының құрылымдық бөлімшелері туралы жағдайды дайындау,
ақылдасу және бекітудің тәртібі
- Бөлім туралы жағдайдың жобасын типтік жағдайды есепке ала отырып
бөлім басшысы шығарады және қол қояды.
- Жоба заң қызметi бөлімімен, сонымен бірге бөлімше басқармасының
барлық тапсырмаларын орындау үшін жұмыстың жеке түрлерін орындайтын басқару
аппаратының барлық бөлімшелерімен бекітіледі.
Оны бірінші басшының орынбасары бекітеді және бұйрық негізінде
жүзеге асыруға енгізіледі.
.Жағдайдың құрылымы
Жалпы жағдай
Мекемені басқару жүйесіндегі осы бөлімшенің орны және мәні,
бағынушылығы, бөлімнің құрылымын бекіту қатары, қалыптық құжаттар
анықталады.
Жұмыстың мақсаты
Бөлімнің жұмысының мақсаты өндірістік мекеменің ортақ мақсаттарын
жүзеге асырудағы бөлімшенің рөлі мен мәніне байланысты анықталады.
Басқару обьектілері
Басқарудың обьектілері ретінде бөлімшенің өзіне арналған
функцияларын жүзеге асырудағы іскерлік процестері алынады, бұл бөлімде осы
бөлімшеге арналған басқарудың негізгі обьектілерінің тізімі беріледі.
Функциялар мен тапсырмалар
Бөлімше орындауы тиіс функциялар мен тапсырмалар тізімі
келтіріледі. Әрбір бөлімнің функциялары өндірістік мекеменің тұрақты жұмысы
үшін қажетті функциялар мен басқару тапсырмалары негізінде орнатылуы қажет.
Құқықтары
Бөлімде бөлімшенің өзіне тапсырылған функцияларын орындауға қажетті
құқықтар келтіріледі.
Жауапкершілік
Бұл бөлімде бөлімше ұжымының жұмыс көрсеткіштерін орындауға тәртібі
және материалдық жауапкершілігі орнатылады.
Мәліметтік байланыс
Осы бөлімшенің басқа бөлімшелермен және осы мекеменің қызметімен
өзара байланысы анықталады. Басқарудың бір деңгейіндегі бөлімшелерден
құжаттарды, техникалық және жоспарлық мәліметтерді алу қатары орнатылады.
Негізгі және қосалқы өндiрістi ұйымдастыру
Өзенмұнайгаз акционерлік қоғамы құрамында сегіз мұнай мен газ өндіру,
үш жерасты жөндеу, үш кабат қысымын көтеру, бір өндірістік процестерді
химияландыру, бір өндірісті автоматтандыру цехы және т.б. қызметтер бар.
Өндірістік процесс сипаты бойынша цехтар негізгі және қосалқы болып
бөлінеді. Мұнайгаз өндіру басқармасының негізгі өндірісі былайша топталады:
мұнай кәсіпшіліктері - аудандық инженерлік - техникалық қызмет (РИТС) -
мұнай және газ өндіру цехы (ЦДНГ), ҚҚК цехы (ЦППД), мұнайды дайындау және
айдау цехы (ЦППН). Қосалқы өндіріс мұнайгаз өнеркәсібінің
кәсіпорындарында негiзгі өндірістік процестердің қалыпты жүруін қамтамасыз
етеді.
Қосалқы өндірістің ең маңызды міндеттері:
- негізгі өндірістік қорларды күту және қалыпты ұстау, оның ішінде
жабдықтарды жөндеу;
- кәсіпорын мен оның бөліктерін энергиямен және сумен, бумен жабдықтау;
- керекті шикізат, материалдар мен дайын өнімді тасымалдау және сақтау;
- мұнай мен газдың сапасын техникалық тұрғыда қадағалау.
Мұнайгаз өнеркәсібінде сондай - ақ осы саланың өзіне тән арнайы
міндеттер бар, мысалы: бұрғылауда мұнараны тұрғызу жұмыстарын ұйымдастыру
және жобалау, ұңғыны цементтеу жұмыстарын жобалау және ұйымдастыру, жуу
сұйықтарын дайындауда және жобалау және т.с.с. Бірлестіктің мүлтіксіз жұмыс
істеуі негізінен жабдықтың дайындау, пайдалану, күту және жөндеу деңгейiнен
анықталады.
Қазіргі кәсіпорындардың негізгі қорлары миллиардтаған теңгелермен
бағаланатын кезде оларды қалпына келтіру мен күтуге кететін шығындардың
мұнай және газды өндіру мен тасымалдаудың өзіндік құнындағы үлес салмағы
айтарлықтай жоғары. Жыл бойы технологиялық қондырғылар мен жабдықтардың 15%
күрделі жөндеуге, 20-25% орташа және барлық дерлігі күнделікті жөндеуге
түседі.
Мұнайгаз өнеркәсібі кәсіпорының өндірістік — шаруашылық iс-әрекетiнiң
тиiмдiлiгi энергиямен, сумен жабдықтау қызметінің ұйымдастырылуына да
байланысты. Өнеркәсіптің бұл саласының кәсіпорындары электір энергиясының
ірі тұтынушылары болып табылады. Энергиямен, сумен жабдықтау қызметі
электрмен, сумен және жылумен кешенді әрі үзіліссіз камтамасыз ете алуы
керек. Бұл мәселені шешу үшін электрмен, сумен қамтамасыз ету қызметі
сораптық қазандық, айдау станцияларын, су қоймаларын, электр желілерін,
суды тазарту қондырғыларын күнделікті жөндеуден өткізіп отырады.
Кәсiпшіліктерде ұңғыларды күнделікті және жерасты жөндейді. Ұңғыларды
жерасты жөндеу - жерасты пайдалану жабдықтарын мұнай мен газды өндіру
жоспарын қамтамасыз ететіндей қабілетте ұстауға бағытталған шаралар кешені.
Оны ұңғыларды жерасты жөндеу цехы жүргізеді.
Күрделі жөндеу - істеп тұрған ұңғылардың жұмыс қабілетін арттыру,
сондай - ақ жұмыс істемей тұрған скважиналарды іске қосу.
Тұрған ұңғыны іске қосудың маңызы зор. Әрбір қосылған скважина
мұнайгаз өндіру басқармасының экономикалық көрсеткіштерін жақсартады.
Мұнайгаз өндіру кәсіпорындарының ең маңызды міндеттерінің бірі -
қабаттардың мұнай бергіштігін арттыру. Бұл жұмыстарды мұнайгаз өндіру
бірлестігінің құрамына өндірістік бірлік ретінде кіретін арнайы
мамандандырылған басқармалар атқарады.
Техникалық жабдықталу. Автоматтандыру мен телемеханикаландыру дәрежесі
Ортадан тепкіш сораптарды автоматтандыру үшін БМА-19 жергілікті
автоматика блогы қолданылады, онда мынадай жағдайлар қарастырылған:
- сорап агрегатын орталық бекеттен телебасқару;
- электр қозғалтқышты подшипниктер мен статор органдары қызып кеткенде
автоматты қорғау және ажырату;
- апатгық күй туралы орталық бекетке дабыл беру.
Сорап агрегаттарын автоматты бақылау және басқару келесі құралдар
көмегімен іске асырылады: сорап агрегатының подшипниктері мен қозғалтқыш
статоры орамдарының мүмкін шекті температурасы туралы хабар беретін ДТ - 3
және ДТ - 9 температура датчиктері орнатылған. ДТ - 3 шығын азаюын
қадағалауға арналған датчик сорапты ажыратуға арналған.
Мәселенiң маңыздылығы өндірісті басқарудың мұнай және газ өндірудің
негізгі технологиялық процесімен тығыз байланыстылығымен түсіндіріледі.
Материалдық-техникалық жабдықтауды ұйымдастыру
Өзенмұнайгаз акционерлік қоғамының материалдық - техникалык
жабдықталуы — бұл кәсiпорынның қалыпты өндірістік іс — қимылына қажетті
құрал - жабдықтармен (материалдар, отын, жабдықтар) жоспарлы қамтамасыз ету
процесі.
Материалдық - техникалық жабдықтаумен материалдық техникалық
жабдықтау бөлімі айналысады, ол акционерлік қоғамның материалдық
ресурстарға мұқтажын анықтайды, тапсырыстар жасайды, материалдық қорлардың
дұрыс алынуын және сақталуын ұйымдастырады, өндірісті керекті құралдармен
үзіліссіз қамтамасыз етеді.
Кәсіпорын транспортын ұйымдастыру
Кәсiпорындар мен ұйымдардың жаңа шаруашылық жағдайларға өту кезеңінде
транспорт салаларының алдында тұрған жауапкершілік үлкен. Мұнай өнеркәсібі
транспорт құралдарының ірі тұтынушысы болып табылады. Транспорт
шығындарының өсiуінiң өзіндік себептері бар, айталық, пайдаланудағы кен
орындарының өнімділігінiң төмендеуі, мұнайдың сулануы мен физика - химиялық
қасиеттері күрделі көлемдерінің артуы, өндірудің негізгі көлемдерінің
климаттық жағдайы күрделі аудандарға ауысуы және т.с.с.
Мұнай кәсiпшіліктерінің жолсыз және жан - жаққа таралған жағдайында
технологиялық транспортқа үлкен жүк түседі. Осы және басқа да қиындықтармен
күресу үшін өндірістік бірлестіктердің транспорт басқармасы келесі
бағыттарды жұмыс жүргізеді:
- технологиялық транспорт және арнайы техника (ТТ және АТ)
басқармасының ұйымдастыру құрылымын жетілдіру;
- техникалық жабдықтауды, ТТ сенімді жұмыс қабілетін индустрияландыру;
- табиғи - климаттық жағдайы күрделі аудандарда пайдаланудың
рационалды қорлары мен автотраспорттық құралдардың техника -.
экономикалық талаптарын негіздеу.
Транспорттық шығындар кәсіпорын есеп қағаздарында жеке бапта
көрсетілмеген, ол басқа да шығындарың қатарына кіреді, бірақ оған
қарамастан транспорттық шығындар мұнай өндірудің өзіндік құнының бестен бір
бөлігін құрайды.
Ұңғыларды жөндеуді ұйымдастыру
2000 ж. "Өзенмұнайгаз" акционерлік қоғамында 49 мұнай қорын, 8 айдау
скважиналары қорын жерасты жөндеу бригадалары жұмыс жасады. Жоспардың
орындалуы туралы мәліметтер 2-кестеде келтірілген.
Бір жөндеудің орташа ұзақтығы 48 сағат. Негізгі
қорды жөндеудің орташа ұзақтығы 46 сағат, ал жоба бойынша 41 сағат.
Кесте 2 - Өзенмұнайгаз ААҚ бойынша жерасты жөндеу жұмыстарының орындалуы
Жөндеулер саны
Жөндеу түрі
Жоспар нақты
Өндіру қоры 8345 9084
Айдау қоры 933 1176
Барлығы 9278 10260
Негізгі жөндеудің орташа ұзақтығының созылуы өнімсіз уақыттың көптігімен
түсіндіріледі, себебі бригадаларының бос тұру уақыты 16853 сағат болды
(кесте-3).
Кесте 3 - Жерасты жөндеу бригадаларының бос тұру уақыты
Бригаданың бос тұруы Бос тұрудың сағаттық ұзақтыгы
1 Көтергіштерді жөндеу 3720
2 Техниканы күту 5918
3 Нұсқаулар күту 354
4 Табиғи жағдайлар 1778
5 Мұнайгаз атқылау 1360
6 Құрал – жабдықтар 1532
7 Жұмысқа шықпай қалу 1532
БАРЛЫҒЫ 16853
Бір жөндеудің орташа ұзақтығының созылуына басты себеп мұнайда
парафиннің көп болуы. Жерасты жабдықтарында парафин жиналу жөндеу
жүргізгенде кедергі болады да, скважиналарды жөндеуге кететін уақыт артады.
Кесте 4 - Өзен кен орнында 2000 ж. ұңғыларды жерасты жөндеуді ұйымдастыру
Ұзақтығы Бiр жөндеудiң
Жөндеу түрi Жөндеулер саны ұзақтығы
жоспар нақты
ШТС бойынша жұмыс 9059 344043 383383 42
Газлифт бойынша 1 58 72 72
жұмыс
Фонтандық қор 24 1401 1428 59
бойынша
Айдау қоры бойынша 1176 53164 59578 51
БАРЛЫҒЫ 10260 398666 444461 224
2.3 Мұнайгаз өндірісіндегі кадрлар, еңбек өнімділiгі және еңбек ақы
Біздің елде кадрлар біліктілігін жүйелі түрде көтеруге үлкен көңіл
аударылуда. Бұл инженерлі-техникалық жұмысшыларға және қарапайым
қызметкерлерге де байланысты. Өндірістің басшылары және мамандары
техниканы, экономиканы жақсы біліп, мекеменің шаруашылық іскерлігінің
нәтижесін таңдап білуі, тәжірибеде еңбектің моральдық және материалдық
стимулдарын дұрыс қолданып білуі, қазіргі кездегі техника базасында
өндірісті ғылыми басқару негіздерін білуі қажет.
Минералды ресурстар министрлігінің жүйесінде инженерлі-техникалық
қызметкерлердің біліктілігін көтеру институттары құрылды, олар кадрлардың
арнайы және іскерлік деңгейін көтеру жолында үлкен жұмыстар атқаруда.
Өндірістің техникасы мен технологиясының үнемі жаңаландырылуы, өндірісті
механикаландыру мен автоматтандыруды кеңінен енгізу тек қана инженерлі-
техникалық қызметкерлердің біліктілігін ғана емес, сонымен қатар
жұмысшылардың да біліктілігін жүйелі көтеруді қажет етеді.
Еңбекті жоспарлау кезінде кадрларға қосымша қажеттілікті дұрыс
анықтап және мекеменің кадрларды жинақтауының жоспарын құруы керек. Бұл
үшін техникумды, жоғары оқу орындарын бітірген ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Бұл дипломдық жобада 3 негiзгi бөлiм қарастырылған:
-Нарықтық экономика жағдайларында мұнай және газ өндiрудiң
тиiмдiлiгiнiң мағынасы;
-“Өзенмұнайгаз” ААҚ өндiрiстiк шаруашылық қызметiн талдау;
-“Өзенмұнайгаз” ААҚ мұнай және газ өндiру тиiмдiлiгiн жетiлдiру
жолдары.
1-шi бөлiмде мұнай мен газдың шығу тарихы және оларды өндiрудiң
тиiмдiлiгi туралы жазылады.
Ал 2-шi бөлiмде “Өзенмұнайгаз” ААҚ-ң даму тарихы, ұйымдастыру
құрлымы, жұмысшылардың еңбек ақысы және негiзгi технико-экономикалық
көрсеткiштерiне талдау жасалған.
3-шi бөлiмде “Өзенмұнайгаз” ААҚ-ның даму бағыттары, қаржылық салымдар
және жоспарлардың орындалуы, шикiзат базаларының жағдайы туралы сөз болады.
АННОТАЦИЯ
Этот дипломный проект состоит из трех основных частей:
- Значение эффективности добычи нефти и газа в условиях рыночной
экономики;
- Анализ пройзводственно–хозяйственной деятельности ОАО
Озенмунайгаз;
- Пути развития эффективности добычи нефти и газа ОАО Озенмунайгаз;
В 1-ой части написаны об происхождение нефти и газа и эффекктивность
добычи нефти и газа.
В 2-ой части написаны об история развития ОАО
Озенмунайгаз,структура управления, зарплата рабочих и дан анализ технико-
экономических показателей.
В 3-й части написаны пути развития ОАО Озенмунайгаз, финансовые
вложения и исполнение проектов, состояние сыръевых баз.
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ 7
1 НАРЫҚТЫҚ ЭКОНОМИКА ЖАҒДАЙЛАРЫНДА МҰНАЙ ЖӘНЕ ГАЗ ӨНДІРУДІҢ ТИІМДІЛІГІНІҢ
МАҒЫНАСЫ 9
1.1 Мұнай және газдың шығуының негізгі сатылары 9
1.2 Мұнай және газ өндірісінің одан әрі дамуының негізгі мәселелері 14
1.3 Мұнайгаз өндірісінің экономикалық тиімділігін бағалау 15
1.4 Мұнайгаз барлау жұмыстарының жалпы және салыстырмалы тиімділігін
бағалау тәсілі 18
2 ӨЗЕНМҰНАЙГАЗ ААҚ – НЫҢ ӨНДІРІСТІК – ШАРУАШЫЛЫҚ 20
ҚЫЗМЕТІН ТАЛДАУ 21
2.1 Өзенмұнайгаз ААҚ – ның даму тарихы 21
2.2 Өзенмұнайгаз ААҚ-ның ұйымдастыру сипаттамалары 22
2.3 Мұнайгаз өндірісіндегі кадрлар, еңбек өнімділiгі және еңбек ақы 31
2.4 Мұнай – газ өнімдерінің өзіндік құны және олардың баға құрауы 38
2.5 Өзенмұнайгаз ААҚ –ның өндіретін негізгі өнімдері және
оларды тасымалдау,
экспорттау ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ...
2.6 Өзенмұнайгаз ААҚ-ның 2002 жылғы негізгі техникалық экономикалық
көрсеткіштерін талдау және көрсеткіштерді есептеу 52
3 ӨЗЕНМҰНАЙГАЗ ААҚ МҰНАЙ ЖӘНЕ ГАЗ ӨНДІРУ ТИІМДІЛІГІН ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ
60
3.1 Өзенмұнайгаз ААҚ-ның 2001-2005 жылдарға даму жоспарының негізгі
бағыттары 60
3.2 Өзенмұнайгаз ААҚ қаржылық салымдары және күрделі құрылыс бойынша
жоспардың орындалуы. 62
3.3 ӨМГ ААҚ шикізат кенінің жағдайы 65
3.4 Қоршаған ортаны қорғау және экологиялық бағдарламаны орындау 65
ҚОРЫТЫНДЫ 68
ӘДЕБИЕТТЕР 70
КІРІСПЕ
Мұнай және мұнай өнімдерінің қазіргі қоғамдағы алатын орны өте үлкен.
Ғылыми-техникалық дамуды шикізаттың бұл түрінсіз елестетудің өзі қиын.
Қазақстан үшін мұнай және оның мұнай кәсіпшіліктері үлкен мағынаға ие,
себебі мұнда ұлттық экономиканың салаларының мұнай өнімдеріне деген
сұраныстары ғана қанағаттандырылмайды, сонымен бірге мұнайдың белгілі бір
бөлігі экспортқа кетеді, бұл валюта түсірудің негізгі көзі болып табылады.
Мұнайды экоспортқа шығарудан түсетін валюталық түсімдер арқылы, Қазақстан
өзінің экономикасын нарықтық экономикаға қайта құруды негізінен аяқтады.
Сонымен қатар мұнайды өндіру, оны тасымалдау және өңдеу қоршаған
ортаға әсерін тигізетін зиянды заттарды көп мөлшерде шығарумен де
байланысты. Әсіресе бұл Солтүстік Каспий мұнай өнеркәсіптері үшін маңызды,
себебі мұнда атмосфера, топырақ, жер асты суларынан басқа балыққа өте бай,
соңғы жиырма жыл ішінде 2,5 м деңгейге көтерілген материк ішілік тоған –
Каспий теңізі де ластануда. Ластану тасымалдау кезінде зиянды заттардың
теңіз бетіне түсуінен, сонымен бірге жауын – шашынның зиянды заттарды мұнай
өнеркәсіптерінің территориясынан шайып кетуінің нәтижесінен де болады.
Қазақстанды мұнай газ өнеркәсібіне енді экономикалық тоқыраудан алып
шығатын қозғалтқыш ретінде қарау көзқарасы қалыптасқан.
Елдің 2030 жылға дейінгі даму стратегиясы туралы Президенттің
Қазақстан халқына жолдауында мұнайгаз саласының дамуы республиканың
экономикалық өсуінің негізіне жатқызылған. Мұнайгаз сферасы экономиканың
басқа сфераларының дамуына жағдай жасайды. Олардың қатарына отандық
энергетикалық, тасмалдық машина жасау, химия және мұнай химиясы, жеңіл
өнеркәсіп, авто жолдарын салу және тағы басқа салалар жатады.
Көмірсутектің өте үлкен қорына ие Қазақстанның дамуының жаңа сатысы
негізінен осы мұнайгаз комплексінің дамуымен байланы
Республиканың мұнайгаз саласы негізгі төрт салаға бөлінеді: мұнай
өндіретін, мұнай өңдейтін, газ өндіретін, газ өңдейтін. Бұл салалар өзара
байланысты және өндіру және өңдеу процесінде бірін-бірі толықтырады.
Барланған қордың көлемі бойынша әлемде біздің ел мұнай бойынша 12-
орында, газ және конденсат бойынша 15-орында, ол өндіру деңгейі бойынша 23-
орында тұр. Қазақстанның үлесіне әлемдік мұнай қорының 1,5 проценті келеді,
мұнайдың алынатын қоры - 2,2 миллиард тонна, конденсат 690 млн. тонна және
2 трлн. метр куб газ қоры бар. Болжамдық ресурстар 13 млрд. тонна мұнайды
құрайды.
Мұнайды өндіру экономиканың стратегиялық маңызды саласы ретінде елде
ұзақ уақыт бойы дамудың тұрақты сипатын қамтамасыз етті.
Қазақстанның көптеген кен орындарының мұнайында парафин және меркаптан
өте көп, бұл Қазақстандық мұнайдың көптеген бөлігін тасымалдауға және
сақтауға, мұнай өнімдерін шығаруға жарамсыз етеді.
Өндірілетін мұнай негізінен отандық мұнай өңдейтін зауыттарға өңдеуге
емес, экспортқа кетеді.
Мұнай және газды конденсатты экспорттаумен көмірсутектік шикізатты
барлайтын және өндіретін біріккен және шетелдік мекемелер айналысады.
Жобалық экспорттың мұнай жолдарын енгізгеннен соң ішкі саудалық
айналымдағы мұнай секторының үлесі күрт жоғарылайды. Ал мұнай және табиғи
газдың өнімдерін экспорттауға келетін болсақ, экспорттың жалпы көлеміндегі
олардың үлесі өте төмен, себебі отандық мұнай өңдейтін зауыттардағы жағдай
экспорттық тасымалдың сипатын және ерекшеліктерін айқындайды.
Осылайша табиғи және бағалық түрдегі жалпы мұнай және газды,
конденсатты экспорттық тасымалдау осы саланың өнімдерінің басқа түрлеріне
қарағанда өте жоғары, республиканың ішкі сауданың тепе-теңдігінде өте
жоғары үлесі бар.
Сонымен қатар егемен елдің экономикалық тәуелсіздігі және тұрақтылығы
экономиканың осы саласындағы жағдайға тікелей байланысты, себебі осы
саланың дамуы ұлттық экономикадағы тиімді бағыт ретінде анықталған, ҚР
басшылығына саланың кеңінен дамуы үшін қаржының жылдам құйылуын қамтамасыз
етуді жүзеге асыру керек.
Менің дипломдық жұмысымның мақсаты мұнай және газ өндірудің
экономикалық тиімділігін арттырудың жолдарын анықтау.
1 НАРЫҚТЫҚ ЭКОНОМИКА ЖАҒДАЙЛАРЫНДА МҰНАЙ ЖӘНЕ ГАЗ ӨНДІРУДІҢ ТИІМДІЛІГІНІҢ
МАҒЫНАСЫ
1 Мұнай және газдың шығуының негізгі сатылары
Мұнай ертеден белгілі. Оның тарихы адамзаттың мәдени дамуымен бірге,
яғни бірнеше мыңжылдық бұрын басталды. Таяу Шығыста, ал солтүстікте –
Африканың шығыс бөлігінде, Албанияда, Италияда және оны өндіру туралы
мәліметтер көне гректік және көне римдік тарихшылардың, философтың,
медиктердің, архитекторлардың еңбектерінде баяндалады – Геродоттың (490-425
б.з.д.), Аристотель (384-322б.з.д.), Диодор (90-21б.з.д.), Страбон (64-
24б.з.д.), Ұлы Пленейдің (23-79б.з.), т.б.
Археологиялық мәліметтер көрсетіп отырғандай Вавилонда б.з.д. V
ғасырда тұтқырлы ауыр мұнай желім ретінде қолданылған.
Ефраттың жағалауын қазған кезде археологтар б.з.д. мыңдаған жылдар
бұрын ондағы адамдардың мұнайды білгендігін және оны әртүрлі мақсаттарға,
мысалы отын ретінде, жарықтандыру үшін, қолданылғанын анықтады.
Б.з.д. ІV ғасырға жататын ұлы грек медигі Гиппократтың жазбаларында
мұнайдың әртүрлі заттармен қосындысынан жасалатын дәрілердің рецептері
сақталған.
Мұнай сонымен қатар әскери мақсаттарға да қолданылған. Б.з.д. 331-
жылы Александр Македонский қырық мың әскермен Вавилон қабырғасына
жақындаған кезде Дарий әскері қолынан қабырғасының биіктігінен
шабуылдаушыларға мұнай сіңдірілген, тұтатылған мақтаны лақтырған. Мұндай
жағдайларды көптеген елдің жылнамашылары жазып баяндаған.
ХVІІІ ғасырдың ортасына дейін мұнай қандай да бір өңдеуінсіз
қолданылған, ал 1745жылы Федор Прядунов Ухта өзенінің бойында мұнайды
айдауға арналған әлемдегі бірінші қондырғыны құрды. Тазаланған мұнайды
Мәскеуге және басқа да қалаларға жеткізген, онда мұнайды өсімдік майымен
араластырып жарықтандыруға қолданылған.
Бұдан оншақты жыл өткеннен соң 1823 жылы Кавказ қаласы Моздокте
ағалы- інілі Василий, Герасим, Макар Дубининдер мұнайды өңдеудегі маңызды
техникалық мәселені шешті, олар мұнайдан екі сұйықты алды: біреуі ашық, ол
жарықтандыруға қолданылады, ал қарасы – қалдық ретінде болды. Ашық сұйықты
әртүрлі атпен атады. Қазіргі кезде бұл сұйықты керосин деп атайды. Орыс
шеберлерінің жұмыстары мұнай өңдейтін өнеркәсіптердің одан әрі дамуына
негіз болды. Бұдан он жыл өткеннен соң1832 жылы Германияда неміс Селиг
смолалы шиферден фотоген алды. Англияда оны мұнайдан 1848 жылы бөліп
шығарды. Ал Америкада мұнайды айдауды 1854 жылы бастады, ал фотогенді
1850 жылы алды, оның сапасы Дубининдіктердікіне қарағанда нашар еді.
Егер де мұнайды қолдану оны тек сұйық жанғыш және отын ретінде
қолданумен шектесе , онда мұнай әледік мағынаға ие болмас еді.
Көптеген елдердің химиктерінің ашқан жаңалықтары мұнайдың және оның
өнімдерінің адамзат өмірінде маңызды роль алуына көмектесті. Өткен ғасырдың
зерттеулері Ю. Либих, Ф. Веллер бензин қосылыстарын зерттеп білуге негіз
жасады. Сонымен бірге Либих органикалық заттарды талдау тәсілін ашты.
Осылайша қара алтынның өндірісте пайдалануға жол салынды.
Мұнайдың қасиеттері мен құрылымын өте мұқият зерттегеннен кейін
химиктер одан керосиннен басқа литрин, дизелдік отын әртүрлі майлар және
т.б. мұнай өнімдерін алуды үйренді. Бұл заттардың әрқайсысы белгілі бір
температурада мұнайдан қайнап бөлінетін көмірсутектер қоспасы болып
табылады.
Мұнай қандай элементтерден тұрады? Оның негізгі басты компоненті
көміртегі, ол мұнайдың 83 тен 87% дейін құрайды. Екінші орында сутегі,
оның құрамы тербелмелi 12-14% аралығында. Мұнайдың құрамындағы үшінші орын
гетороэлементтер тобы, оған жататындар: оттегі, азот, күкірт.
Бұлардың жалпы құрамы 5-8% құрауы мүмкін. Мұнайда сонымен қатар өте аз
мөлшерде фосфор, ваннадий, никель, темір, аллюминий, кальций, марганец,
маргани, барий, хром, кобальт, малибден, бор және т.б. (барлығы 44)
элементтер кездеседі.
Көміртегі және сутегі мұнай мен газдан көптеген қосылыстар тобы-
көмірсутегі ретінде болады. Көмірсутегі үш үлкен топқа бөлінеді: парафинді,
немесе қаныққан, ал химияда көбінесе алкандардың атымен бөлінеді:нафтенді
немесе полиэтиленді, ароматты. Парафинді көмірсутектер ортақ формулаға ие
СnН2n+2. Бұл топтық бірінші мүшесі-газдар: метан СН 4, этан – С2 Н6,
пропан С3 Н8, бутан С4 Н10.
Көміртектің аталғандардың саны 5 тен 15 дейінгі көмірсутектен -
сұйық, ал одан жоғары болса - қатты.
Мұнай фракциясының ішіндегі жеңілі - бензин. ХІХ ғасырдың аяғына
дейін бензин ешқандай қолданысқа ие болмаған. Оның мұнайды айдағанда
алынатын 10-15% ғана сырнау өндірісінде қолданған. Жүздеген жылдар бойына
ол мұнайды өңдегенде шығатын ең зиянды қалдық ретінде белгілі болған. Мұнай
өнеркәсібінің басшылары оны жасырын түрде теңізге лақтыруға әрекет жасады.
Бірақ бұл балықшылыққа зиянын тигізді, өрт тудырды, сондықтан бұған қатаң
түрде тиым салынды.
Д.И. Менделеевтің және В.В. Макарниковтың жұмыстары арқылы мазуттан
минералды майлау майларын шығару мүмкін болды. Осы 70-жылдары дайындалған
орыс майлары әлемдік рынокты тездетіп жаулап алды.
Мұнайды тұтынудың күрт жоғарылауының екінші себебі ішкі жану
қозғалтқыштарын жердегі, судағы, ауадағы тасымал үшін кеңінен қоланылуында
болып табылады. Біріншімен салыстырғанда екінші дүние жүзілік соғысы
моторлар соғысы болды. Онда 40 миллион автомобильдер, 150 мың танклер,
200 мың самолеттер қатысты.
Мұнайды содан соң газды тұтынудың жоғарлауының үшінші себебі олардың
басқа жоғары энергия көздерімен салыстырғандағы жоғары тиімділігі. Әлі
күнге дейін сұйық жанғыш тасымалдың әсеріндегі және ауадағы түрі үшін
таптырмайтын энергия көзі. Табиғи газды үлкен қалалар үшін энергия және
жылу көзі ретінде қалай ауыстыруға болады?
Соғыстан соңғы жылдары мұнай және көмірсутектік газдарға деген
сұраныс көбейді, олар өндірістің тұтастай бір саласы – мұнай химиясы үшін
шикізат ретінде алынды, ал мұнай химиясынсыз қазіргі кездегі техникалық
прогресті елестету мүмкін емес. Мұнайды өндіру мен пайдалану өскен сайын
оның шығуының мәселелеріне қызығушылық танытуда.
Мұнайдың шығуының ғылыми түсініктемелері қандай? Әрине, мұны түсіну
үшін уақыт бойынша мұнайдың шығуы туралы қандай түсініктер болды және
соңында кімдікі дұрыс болғанын зерттеп білу қажет.
Ұлы орыс ғұламасы М.Б. Ломоносов мұнай жерасты жылжуының әсер
етуінен торфа қалдықтарынан түзілді деп ойлады. Бірақ та мұнайдың шығуының
мәселелеріне деген нақты қызығушылық мұнай кеніштерін қандай және қалай
іздеу керек деген сұрақ туындағанда, ХIХ ғасырдың екінші жартысында ғана
туындады. Осы уақытқа Л. Лекердің жұмыстары және К. Энглер мен Г. Гефнльдің
де жұмыстары жатқызылады. Осылайша мұнайдың органикалық шығу тегі туралы
гипотеза қалыптасты.
Ұлы орыс химигі Д.И. Менделеев 1877 жылы мұнайдың шығуының органикалық
емес теориясын ұсынды. Ол мұнайдың түзілуі терең жерасты қабатында судың
ауыр металдардың карбиттеріне әсер етуі нәтижесінде болады деп ойлады. Бұл
реакциялар кезінде корбиттер көміртегісімен судың сутегісі көміртегіні
береді, ол газ тәрізді күйінде жерасты қабатының жарықтары арқылы жоғарғы
қабаттарға көтеріледі. Мұнда өте төмен температурада сұйық көмірсутектердің
буы конденсацияланады, олар өз кезегінде кеніштің қабаттарында мұнайды
құрады.
Бірақ бұл теория соңынан белгілі болған көптеген фактілерді түсіндіре
алмады.
Мұнайдың шығуы туралы ілімге орыс геолог-мұнайшыларының атасы, мұнайдың
органикалық заттан құралуының теориясын құрған академик И.М. Губкин зор
үлесін қосты. Губкин 1932 жылы Мұнай туралы ілім еңбегін жазды. Онда
кеңестiк геолог-мұнайшылардың мектебін құрушы мұнайдың биогендік шығуын
таратып, тереңдете түсіндірген.
Оның еңбектері теорияның дамуына және кадрларға ғылыми негіз ретінде
қызмет атқарады.
Сонымен қатар ол жаңа мұнайгаз кен орындарын болжауға және ашуға
көптеген еңбек сіңірген, Қазақстанда, Батыс сібірде Түркменстанда,
Өзбекстанда т.б елдерде.
Бүгінгі таңда көптеген отандық және шетелдік ғылымдар мұнайдың
органикалық шығу теориясына тоқталған. Ғылыми техникалық революция
жетістіктері арқылы көптеген континенттер мен әлемнің ірі аралдарында,
теңіздердің жағалық бөліктерінде газ бен мұнайдың таралуы жайлы
мәліметтерді алу мүмкін болды. Осы көп қырлы мәліметтерді және ғалымдардың
көптеген еңбектерін қолдану мұнай және көмірсутекті газдардың миграциялық
шығуының теориясын құруға көмектесті. Органикалық заттан мұнайдың құрылуына
әкелетін барлық негізгі табиғи процестердің толықтай және қазіргі сипатын
екі ірі геохимик-мұнайшылар Б.Тиссо және Д.Вельте жасады. Олар бұл
тақырыпқа геохимиктер ретінде ғана емес сонымен бірге геологтар ретінде де
келеді. Сондықтан олар органикалық заттың құрылуын және аккумуициясын тек
қана қарастырмайды, сонымен бірге оның керосинге, содан соң мұнай және
газға айналу процесін зерттейді. Мұнай және газдың түзілуі, оларды зерттеу
тәсілдерін қарастырады. Мұнайгаз түзілу процесін бастапқы сатыдағы
биологиялық активтілік, температура, қысым сияқты факторлар бақылайды.
Биогендік этап ішінде органикалық зат көптеген өзгеріске ұшырайды, ол
өзгерістер оның құрамында, физика-химиялық қасиетінде де болады.
Түзілген заттың көп бөлігін калийде еритін қосылыстар құрады, сонымен
қатар онда өте аз мөлшерде органикалық еріткіштерде ерімейтін кероген де
болады.
Өткізілген эксперименттер, табиғи объектілерді зерттеу мәліметтері,
сонымен қатар химиялық процестердің кинетикасының теориялық негізі мұнайгаз
түзілуі процесінің кинетикасының математикалық моделін құруға мүмкіндік
береді. Мұнда негізгі рольді үш фактор алады: алғашқы органикалық заттың
құрамы, температура және уақыт. Бұл моделдің дұрыстығы әртүрлі табиғи
мәліметтермен расталады. Мұнда көптеген кеңестiк және шетелдік ғалымдардың
көзқарастары бірігеді.
Жиырма жылға жуық уақыт ішінде көптеген әлемдік мұнай, газ, геологиялық
конгрестерде мұнайдың органикалық емес шығуы туралы ойлар талқыланды.
Сонымен қатар органикалық геохимия бойынша алты конгресс өткізілді.
Фундаментальды ғылымдардың жетістігі және іздеу жұмыстарын кеңейту
негізінде бұл теория өте үлкен негіздемеге ие болуда. Ол қазіргі кездегі
әлемдегі белгілі болған 35000 мұнай және газ кен орындарының пайда болуын
ғана емес, сонымен бірге теңіздердің, мұхиттардың, вулкандардың геологиясын
зерттеуден алынған көп қырлы геологиялы-геохимиялық мәліметті де
түсіндіреді, ол сонымен бірге ғаламшалар (планеталар), каметалар,
жұлдыздар, т. б. ғарыш денелері туралы барлық информацияны ғана емес,
сонымен бірге мұнай және газды іздеу тәжірибесін де қаруландыруы қажет.
2 Мұнай және газ өндірісінің одан әрі дамуының негізгі мәселелері
Қазақстан табиғи және энергетикалық ресурстарға өте бай. Біздің
елдің территориясында бізді мұнайлы елдердің бірінші ондығына шығаратын
мұнай және газ кен орындары бар.
Қазақстанда сонымен бірге көмірдің, алтынның, басқа да шикiзаттардың
ірі қорлары бар. Бізде күннің және желдің энергиясын қолдану жоғары. Осыған
қарамастан көптеген жылдар ішінде біз өзіміздің ішкі сұранысымызды
қамтамасыз ете алмай отырмыз. Бұл кеңес дәуiрiнде кезеңінде құрылған тарату
жүйесінің және біздегі қажет инфрақұрылымның әсерінен болуда.
Энергетикалық ресурстарды пайдалану стратегиясына келесі элементтер
кіреді:
1) Мықты әлемдік технологияны және ірі көлемдегі қаржы тарту үшін басты
әлемдік мұнай компанияларымен ұзақ мерзімді келісімге отыру. Ірі келісім
шарттардың бірқатарына қол қойылды, басқалары дайындық сатысында;
2) Мұнай және газды экспорттау үшін құбыр өткізгіштер жүйесін құру. Мұнайды
өндіру және тасымалдау саласында келесі өзгерістер күтілуде, атап айтқанда,
ТШО мұнайды Ақтау портына тасымалдау мақсатында Тенгиз – Ақтау құбыр
өткізгішінің жобасы құрылды;
3) Отындық ресурстарды пайдалану бойынша стратегия әлемнің ірі елдерінің
назарын Қазақстанға аударуға және оның әлемдік отын жеткізушісі ретіндегі
роліне бағытталған. Мұнай газ өнер кәсібінің дамуына инвестиция салатын
елдер мен компаниялар қатарына АҚШ, Ресей, Қытай, Жапония, Батыс Европа
мемлекеттерін кіргізуге болады. Бұл елдердің экономикалық қызығушылықтары
тәуелсіз және Егемен Қазақстанның дамуына әсер етеді;
4) Шетелдік инвестиция тарту арқылы ішкі энергетикалық
инфрақұрылымның құрылуына және дамуына, әртүрлі мәселелерді шешуге болады;
5 ) Стратегия бұл ресурстардан түсетін болашақтағы пайданы тиімді
падалануды талап етеді. Болашақта стратегиялық ресурстарға қатаң бақылау
қажет. Қазақстан мұнайшылары алдында кен орындарын өңдеудің тиімді жүйесін
қолдану, бұрғылау жұмыстардың технологиясын жетілдіру, олардың
технологиялық қамтылуын жақсарту, қабаттың қазіргі кездегі тәсілдерді
енгізу, жетiстiктi технологиялық процестерді қолдану есебіне мұнайды
өндірудің тиімділігін арттыру мәселесі тұр. Тасымал шығындарын қысқарту
мақсатында мұнай өнімдерi өндірісін тиімді орналастыру бойынша жұмыстарды
жалғастыру. Еңбек өнімділігін 9-11% жоғарылату. Газды өндіруді жоғарылату
және ілеспе мұнайлы газды өндіру.
Мұнай қабатына әсер етудің жаңа тәсілдерін қолдануды кеңейту және
осының есебінен мұнайды алуды көбейту. Автоматтандырылған өндірісте мұнайды
өндірудің меншікті салмағын 80-90% дейін жеткізу, бір ұңғыға қызмет
көрсетуге кететін еңбек шығындарын 15-20% төмендету. Әрбір жыл өткен сайын
шикізат ретіндегі мұнайдың мағынасы жоғарылауда. Мұнай кеніштері және оның
қорлары шексіз болғандықтан мұнай кен орындарын игеру жүйесін жетілдіруге
бағытталған шаралар жүргізіледі.
Қойылған тапсырмаларға Өзенмұнайгаз ААҚ байланысты жұмыстың келесі
бағыттарына бақылау жүргізіледі:
а) ұңғылардың, әсіресе жоғары дебиттілердің тоқтап қалуының алдын алу;
б) геологиялық-техникалық шаралардың орындалуын қамтамасыз ету;
в) ұңғылардың және өндірістегі обьектілердің сенімді электрқамтылуын
қамтамасыз ету;
г) ЖАЗ әсері арқылы түптік аймақтарды термоөндіру;
д) ұңғылардың ағымдық жөндеу аралық кезеңін көбейту;
е) сұйықты таңдауды интенсификациялау.
1.3 Мұнайгаз өндірісінің экономикалық тиімділігін бағалау
Соңғы кездерде барлаудың, игерудің, мұнай және газ кен орындарын
пайдаланудың нәтижесін бағалау үшін шектi шығын деген ұғым қолданылады. Бұл
ұғымды қолдану қажеттілігін өндірістің бір түрінде еңбектік, қаржылық және
материалдық ресурстардың қосымша шығындары мен өндіріс нәтижесі арасында
тепе-теңсіздік орналасқан кезінде туындайды. Ол қосымша шығындарды кезекпен
қолдану процесінде пайда болады. Бұл потенциалдың әрбір деңгейіне жету
белгілі бір өндірістік тәсілдер мен технологиялық құрылымдарды талап етеді.
Шектi шығындар концепциясы өндірістің өндіретін саласының
экономикасында кең қолданыс тапты, ол көбінесе өзінің тиімділігі табиғи
фактормен анықталатын сферада қолданылады.
Шекті шығындар ұғымы өсімдік шығындар түсінігімен тығыз байланысты.
Еңбектің материалдық, қаржылық ресурстардың шығындары мен
шығарылатын өнім санымен анықталатын оларды падалану нәтижесі арасындағы
тәуелділік шығын-шығару типі өндірістік функция болып табылады.
Мұнайгаз өндіретін өнеркәсіпте шектi шығындар шамасы оптималды
жоспарға сәйкес келетін халық шаруашылығының артық алған әрбір қосымша
мұнай тоннасына немесе 1000 м газына кететін өсімдік шығындарымен
белгіленеді. Жоспарлық кезекте қажеттіліктерді қанағаттандыру көзін
анықтаған кезде бірінші кезекте мұнай және газды өндірудің аз меншікті
шығынымен сипатталатын өндіруге дайындалған кен орындары тұрады.
Пайдалануға енгізілгендердің ішінен жарамсыз кен орындарын және
жоспарға кірмеген жарамдылардың меншікті шығынының өзіндік құнымен шектi
шығындар деңгейі анықталады.
Мұнай және газға арналған шектi шығындар динамикалық көрсеткіштер
болып табылады, олардың деңгейінен техникалық прогресс және жаңа
геологиялық жаңалықтар әсер етеді, олар уақыт бойынша өзгереді және
олардың бекітілген мәндері кезекті қарастыруға жатады. Сонымен бірге жаңа
кен орындарын ашу, қабатттан мұнайды алу саласындағы техникалық прогресс
шектi шығындар деңгейінің төмендеуіне әкеліп соқтырады.
Қазіргі уақытта шектi шығындарың шамасын есептеу және кен орындарын
экономикалық бағалау тәсілдерілген шығындар ұғымына жатады, ал уақыт
факторын анықтау үшін арналған белгілі дисконттау аппаратының көмегімен
шығындарды есептеуге және өлшеуге сүйенеді.
Мұнай және газ кен орындарын экономикалық бағалау кезінде келтірілген
шығындарды қолданған жағдайда қарастырылып отырған кен орындарын
пайдаланудан түсетін, халық шаруашылығына түсетін жылдардың шамасына
анықтау керек ол келесі формуламен анықталады:
Rж=(3шек-(Cr+Eнк)Quд
мұндағы 3 шек - 1 т. мұнайды өндіруге кететін шектi шығындар (теңгт); Сr-
мұнай және газды өндірудің өзіндік құны, теңгет немесе теңге 1000 м; К -
геологиялық барлау жұмыстарын пайдалану бұрғысына, кен орнын орналастыруға
салынған жалпы қаржылық салымдар; Eh-қаржылық салымдардың тиімділігінің
қалыпты коэффициенті (0,12); Qu-А+В+С1 өндірістік категориялы мұнай және
газдың қоры; д - қорды таңдаудың орташа жылдық темпі.
Өзіндік құн, өндіруге салынған қаржылық салымдар, қордың қарқыны
туралы мәліметтерді кен орынының пайдаланушының алғашқы 15 жылындағы
жобасынан немесе технологиялық сызбаларынан алады, олар болмаған жағдайда-
осыған сипаттамасы ұқсас немесе жақын жобалардан және технологиялық
сызбалардан алу қажет.
Мұнай тәсілі кезінде келесі қажеттіліктерден жіберілуі мүмкін: бірдей
ортажылдық шама кезінде бағаланатын кен орындары бойынша жылдық өндіру
динамикасындағы ерекшеліктер аса үлкен емес; экономикалық бағалауға
ұшырайтын барлық кен орындар бірдей пайдалану мерзімімен сипатталуы керек
немесе қорды таңдаудың орташа жылдық қарқыны бірдей болуы қажет.
Экономикалық бағалауға болашақтағы шығындар ғана емес, сонымен қатар
қабылданатын шешімдерге әсер етуі мүмкін өткен шығындар да кіруі мүмкін .
Сурет-1 1996 - 2000 жж . МГӨБ-1-ның шығындары
1.4 Мұнайгаз барлау жұмыстарының жалпы және салыстырмалы тиімділігін
бағалау тәсілі
Мұнай және газ кен орнын пайдаланудан келетін анықталатын таза
тиімділік өндірістік салалармен бірігіп құрылуда. Сондықтан да оны қоғамдық
өндірістің осы түрлері арасында бөлуге болады.
Соңғы кездерде мұнай газ барлау жұмыстарының жалпы экономикалық
тиімділігін бағалау үшін жеке кен орындары және тұтастай бір аймаққа
есептелінетін көрсеткіштер қолдану ұсынылады.
Эа= Rr 3rp
Мұндағы, Rr – халық шаруашылығы тіимділгінің орташа жылдық шамасы;
3гр – кен орны бойынша геологиялық барлау жұмыстарына кететiн
шығындар;
а - геологиялық барлау саласына жатқызылатын халық шаруашылығы
тиімділігінің үлесі.
Салалар арасында тиімділікті бөлудің ұтымды тәсілі оны құруға
шығындалған күніне пропорционалды бөлу болып табылады. Геологиялық барлау
жұмыстарына жатқызылатын пайданың үлесін геологиялық барлауға кететін нақты
шығындарға пропорционал емес, олардың арасындағы оптималды қатынастарға
байланысты аудару ұсынылады: геологиялық аймаққа байланысты оны игеру
сатысына, қорды концентрациялау деңгейіне байланысты кен орындарындағы
геологиялық барлау жұмыстарына кеткен шығын мен оларды игеруге кеткен
шығындар арасында қалыпты қатынас орнатылуы тиiс.
Мұнай-газ барлау жұмыстарының тиімділігін бағалауға арналған тәсіл
зерттеудің бағыттарының бірі болып табылады, оның нәтижесі ретінде
көмірсутекті шикізаттың қорына арналған дифференциалды бағаны өңдеу болуы
мүмкін.
Геологиялық барлау жұмыстарының тиімді бағыттарын таңдауда шұғыл
шешімдер қабылдау үшін бұл тәсілдік аппарат икемделмеген: бірінші жағынан
есептеулер көптеген жағдайда өткізілген геологиялық барлау жұмыстарын
қарастырады; екінші жағынан осы жұмысшылық тіиімдлігі табиғи факторлар мен
шартталған, сондықтан одан арғы бағытты таңдау үшін аймақтық кен
орындарының экономикалық бағалануының болжамының өзі жеткілікті, казіргі
кезде келтірілген шығындар ұғымы мұнай және газға арналған геологиялық
барлау нұсқауларын ұйымдастыру және өткізу нұсқамаларның ісінен ең
тиімдісін таңдау кезінде шешімін қабылдау үшін қолданылады.
Өндірістік техникалық және методикалық шешімдердің теңестірілетін
нұсқаларының ішінен жақсысын таңдау келтірiлген шығындардың иеленушi.
3пр =( С + ЕпК )
min
мұндағы С - әрбір нұсқа бойынша өсімдік ағымдағы шығындар (өзіндік құн);
К – нұсқаға арнаған қаржылық салымдардың салыстырмалы экономикалық
тиімділгінің калыпты қоэффициенті.
Егер теңестірілетін нұсқамалар бойынша қаржылық салымдар әртүрлі
мерзімде жүргізiлсе, онда оларды бағалау кезінде уақыт факторларын есепке
алу қажет.
Кесте 1 - 2003 жылғы Өзенмұнайгаз ААҚ-ң №1 МГӨБ – ң ұйымдастыру
құрылымы
2 ӨЗЕНМҰНАЙГАЗ ААҚ – НЫҢ ӨНДІРІСТІК – ШАРУАШЫЛЫҚ
ҚЫЗМЕТІН ТАЛДАУ
2.1 Өзенмұнайгаз ААҚ – ның даму тарихы
Өзен – Маңғышлақтың ішкі ойпатында орналасқан алып мұнай және газ
шоғырланған кен орны. Өзен кен орны Ақтау қаласының оңтүстік шығысынан 150
шақырым, ал Жаңаөзен қаласының оңтүстігінен 12 шақырым қашықтықта
орналасқан. Мұнда алғаш геологиялық жұмыстар 1953-1956 жылдары жүргізілген.
Ал терең бұрғылау жұмыстары 1960 жылдан басталады. 1960 жылы өзен кен орны
толықтай ашылған. Бұл кен орын көп қабатты және күрделі құрылысты. Бор және
юралық шөгінділер тіліктерінде 25 (I – XXV) өнімді гаризонт қабаттарға
бөлінген. Бұл гаризонтта қабатталған құмды, алевромитті және газды
жыныстардан тұрады.
Алғаш мұнайды бұрғышылар мен жұмысшылар жұмысты вахталық әдіспен келіп
жасады. Кейін ірі кент орталығына айналды. Ал 1981 жылы Жаңаөзен деген
атпен қала статусын алды. Өнеркәсіп инфрақұрылымы, өндірістік құрылғылар,
коммуникация, тұрғын үй және мәдени ғимараттар 1965-1975 жж. тез қарқынмен
салынды. Кен орындарда бұрғылау және газ, мұнай өндірудің соңғы жаңа
әдістері тәжірибеде қолданыла бастады.
Өзенмұнайгаз ААҚ Маңғыстау облысы Жаңаөзен қаласында орналасқан
және осы қаланың негізгі кәсіпорны болып саналады. Ол өзіндік 25
бөлімдерден тұрады. Сонымен қатар көптеген акционерлік қоғамдармен және
бірқатар серіктестіктермен жұмыс жасайды.
Өзенмұнайгаз ААҚ- ы Теңізшевройл және Маңғыстаумұнайгаз
компанияларынан кейінгі ірі мұнай және газ компаниясы. Ол өзі аттас ірі
мұнай газ базасында мұнай және газ өнімдерін басқару негізінде 1964 жылы
құрылған. Ал 1977 ж. Өзенмұнайгаз ААҚ- на тікелей бағынышты №1 мұнай газ
өндіру басқармасы ( МГӨБ ) құрылды. 1994 жылы Өзенмұнайгаз құрама
кәсіпорындары, ал 1996 ж. Өзенмұнайгаз ААҚ-ы болып қайта құрылды. ААҚ-ның
90% акциясы мемлекетке, соның ішінде Қазмұнайгаз ҰМК-на тиісті, ал
қалған 10% -i қызметкерлер мен жұмысшыларға тиеді. Меншік құқығы
мемлекеттік. Кәсіпорындарда 1963-1997 жылдар аралығында 260.2 млн. тонна
мұнай өндірген. Ең жоғары көрсеткіш 1975 жылы 16,2 млн. тонна болды.
Осыған байланысты ағымдағы мұнай беру бастапқы геологиялық қордың 25,6% -ын
құрайды.
1960 жылы бастапқы мұнай өндіру жылына 15-20% -ға дейін қүрт төмендеп
кетті. Осыған орай Өзен кен орынын қайта жабдықтау үшін бүкіләлемдік банк
қарызға 109 млн. АҚШ доллары көлемінде қаржы бөлді, қаржы ескiрген
қондырғыларды, технологияларды және ұңғыларды жаңасына ауыстыруға
бағытталды.
1997 жылға қарай Өзен және Қарамандыбас кен орнын қосқанда мұнай және
газ қоры тиісінше 203.2 млн. тонна және 370.8 млрд.м3. 1990-1998 жж.
аралығында мұнай өндіру тиісінше 7320, 6007, 5066, 4115, 3274, 2905 және
2780 млн. тонна. Маңғыстау облысының тұрғындарына тәулігіне 4.5 млн. м3.
газ өндіріліп жеткізіледі. Өзенмұнайгаз ААҚ-ның негізгі кәсіпорындары
№1,2,3 МГӨБ-ры және табиғи газды өндіру басқармасы (ТГӨБ). Өзенмұнайгаз
ААҚ-ның 1-МГӨБ-ның ұйымдастыру құрылымы 1-кестеде келтірілген.
2.2 Өзенмұнайгаз ААҚ-ның ұйымдастыру сипаттамалары
Мұнай өнеркәсібі өндірісті ұйымдастыруды және басқаруды жетілдіру
жұмыстарын жүргізу кезеңінде есепке алынуы қажет ерекшеліктерімен
сипатталады. Оның негзгі ерекшеліктері келесідей:
Негізгі өнім мұнай және мұнайлы газды алу мұнай кен орындарын
іздеу; оларды бұрғылау; игеру; өңдеу және газбен мұнайды жер қабатынан алу
бойынша әрқайсы жұмыстарының үлкен көмекшімен байланыстылығы.
Жер қыртысындағы пайдалы қазбалардың қорларының тез азаюы және
олардың жаңа кен орындарын барлау есебінен толтыру бойынша жұмыстарды
жүйелі өткізу қажеттілігі, бұл өндірістің көлемінің және мекеменің
іскерлігінің шарттарының уақыт бойынша, көптеп өзгеруіне әкеліп соқтырады.
Қазіргі уақытта жағдай өзгерген, қызмет көрсетудің сенімділігін
қамтамасыз ететін форманың бірі технологиялық тасымал басқармасының оларға
шұғыл бағынуы болып табылады.
Қазіргі жағдайда МГӨБ өндірістік басқарма сияқты ірі жүйенің
өндірісін, еңбегін және басқарылуының ұйымдастырылуын жетілдіруде ғылыми
негізді обьектінің қиын табиғатын терең түсіну қажет.
Мұнайды өндіру бойынша басқармалар өзіндік қасиеттерге шек
қатынастардың жиынтығына ие, олар басқарудың әкімшілік және экономикалық
тәлімдерін қолданған кездегіге қарағанда көп қырлы.
Жүйелік тұрғыдан қарағанда мекеме, құрылымдық бірлік - бұл,
өндірістік және басқармалық бөлімшелердің тұтас жиынтығы, олар бір-бірімен
мұнайды өндіру, ұңғыларды бұрғылау, мұнай өндірістік объектілерді құру және
материалдық, еңбектік, қаржылық, мәліметтік ресурстарды ортақ пайдалану
мақсатына біріктірілген және олардың басқару аппараты тұтас.
Мекеменің, құрылымдық бірліктің басқару аппараты – бұл басқару
жүйесінің өзіне белгілі бір міндеттемелер мен құқықтарға ие адамдарды
біріктіріп, басқару функцияларының орындалуын, олардың қамтамасыз етілуін
қадағалайтын бөлігі.
Басқарудың алғашқы пункті басқару мақсатын таңдау.
Басқарма еңбекті бөлуі мүмкін, осының нәтижесінде басқару функциясы –
басқармалық іскерліктің ерекше бөліктері бөлініп шығады.
Көптеген функциялардың болуына байланысты басқарудың барлық
функцияларын бір тұтасқа біріктіретін басшылық функциясы үлкен мағынаға ие
болады. Басқару аппараты құрылымдық бөлімшелерден және белгілі бір
функцияларды орындайтын лауазым иелерінен тұрады. Басқарудың ұйымдастыру
құрылымы ретінде құрылымдық бөлімшелер мен лауазымдар құрамы, мекеменің,
құрылымдық бірліктің мақсаттарына жету үшін қажетті шешімдерді қабылдауды
және дайындауды қамтамасыз ететін олардың бағынушылығы және өзара
байланысты ұғымы түсініледі. Ұйымдастыру құрылымы мәліметтің өту жолдарын
басқармалық шешімдердің қабылдану, дайындалу жүзеге асуының қатарын
анықтайды.
Ұйымдастыру құрылымы ұғымынан түсінгеніміз, бұл тәжірибе үшін өте қажет
кез-келген деңгейдегі басқарудың ұйымдастыру құрылымын жетілдіру кезінде
онымен жанасқан жоғарғы және төменгі деңгейлердің құрылымындағы
өзгерістерді есепке алу қажет. Басқару аппаратының органдары басқарушы
және бағынушы қатынасында болады, олар тікелей функционалды тәсілдік
басқару формасында кездеседі. Олардың арасындағы байланыс тіке болып
келеді. Тікелей басшы өзіне бағынған органдарға не және қашан жасау
керектігі, қандай құрылғылар қолдану қажеттілігі туралы бұйрық беру құқына
ие болады.
Функционалды басшы осы функцияларды орындайтын төменгі органдар үшін
нақты мәселелерді анықтауға, ресурстарды анықтауға, шектеулер қоюға
байланысты құқыққа ие болады.
Тәсілдік басшылық тапсырылған ресурстар шеңберінде қойылған
мақсаттарға жету әдістерін көрсетуде болып табылады.
Басқару звенолары арасындағы қатынас басшылар, лауазымды адамдар
және бөлімшелер арасында мақсатты түрде қажетті мәліметті ауыстыру
процесінде жүзеге асырылады. Қатынасы бойынша мекеменің мақсаттары жүйесіне
және шешімдер қабылдау процесінің құрылымы жүйесіне жататын байланыстың
құрамын және кезектілігін басқарудың ұйымдастыру механизмі анықтайды.
Өндірістік мекеменің басқару аппаратының бөлімшелері туралы жағдайды
жасауға тәсілдік ұсыныстар.
Жалпы жағдай
- Бөлім туралы жағдай қалыпты – құқылы құжат болып табылады, ол өз
кезегінде бөлімге біріктірілген мамандар мен орындаушылар тобына белгілі
бір басқарудың функциялары мен тапсырмаларын ұсынады.
- Еңбекті басқарудың көлденеңі бойынша бөлу әрбір бөлімнің басқару
жүйесіндегі орнына байланысты және іскерліктің орнатылған мақсаттарына
жетуге арналған басқарудың функциялары мен тапсырмаларының жиынтығынан
тұрады.
Сонымен бірге бөлім орындайтын тапсырмалар жиынтығына басқарудың
бірдей деңгейіндегі басқа бөлімдермен бірігіп орындалатын және осы бөлімге
орнатылған мақсаттарға жетуге бағытталған тапсырмалар да кіруі мүмкін.
-Еңбекті тіке басқару бойынша бөлу басқарудың тапсырмалары мен
функцияларын орталықтандыру және жауапкершілікті бөлу сатысына байланысты.
Бұл кезде басқару аппаратының қызметкерлері өздерінің іскерлігінде келесі
түрдегі іс-әрекеттер жасауы мүмкін: басқарушы, ұйымдастырушы-реттеуші,
орындаушы және бақылаушы.
- Жағдайды дайындаған кезде өндірістік мекеме туралы жарғы
қолданылуы керек.
Басқару аппаратының құрылымдық бөлімшелері туралы жағдайды дайындау,
ақылдасу және бекітудің тәртібі
- Бөлім туралы жағдайдың жобасын типтік жағдайды есепке ала отырып
бөлім басшысы шығарады және қол қояды.
- Жоба заң қызметi бөлімімен, сонымен бірге бөлімше басқармасының
барлық тапсырмаларын орындау үшін жұмыстың жеке түрлерін орындайтын басқару
аппаратының барлық бөлімшелерімен бекітіледі.
Оны бірінші басшының орынбасары бекітеді және бұйрық негізінде
жүзеге асыруға енгізіледі.
.Жағдайдың құрылымы
Жалпы жағдай
Мекемені басқару жүйесіндегі осы бөлімшенің орны және мәні,
бағынушылығы, бөлімнің құрылымын бекіту қатары, қалыптық құжаттар
анықталады.
Жұмыстың мақсаты
Бөлімнің жұмысының мақсаты өндірістік мекеменің ортақ мақсаттарын
жүзеге асырудағы бөлімшенің рөлі мен мәніне байланысты анықталады.
Басқару обьектілері
Басқарудың обьектілері ретінде бөлімшенің өзіне арналған
функцияларын жүзеге асырудағы іскерлік процестері алынады, бұл бөлімде осы
бөлімшеге арналған басқарудың негізгі обьектілерінің тізімі беріледі.
Функциялар мен тапсырмалар
Бөлімше орындауы тиіс функциялар мен тапсырмалар тізімі
келтіріледі. Әрбір бөлімнің функциялары өндірістік мекеменің тұрақты жұмысы
үшін қажетті функциялар мен басқару тапсырмалары негізінде орнатылуы қажет.
Құқықтары
Бөлімде бөлімшенің өзіне тапсырылған функцияларын орындауға қажетті
құқықтар келтіріледі.
Жауапкершілік
Бұл бөлімде бөлімше ұжымының жұмыс көрсеткіштерін орындауға тәртібі
және материалдық жауапкершілігі орнатылады.
Мәліметтік байланыс
Осы бөлімшенің басқа бөлімшелермен және осы мекеменің қызметімен
өзара байланысы анықталады. Басқарудың бір деңгейіндегі бөлімшелерден
құжаттарды, техникалық және жоспарлық мәліметтерді алу қатары орнатылады.
Негізгі және қосалқы өндiрістi ұйымдастыру
Өзенмұнайгаз акционерлік қоғамы құрамында сегіз мұнай мен газ өндіру,
үш жерасты жөндеу, үш кабат қысымын көтеру, бір өндірістік процестерді
химияландыру, бір өндірісті автоматтандыру цехы және т.б. қызметтер бар.
Өндірістік процесс сипаты бойынша цехтар негізгі және қосалқы болып
бөлінеді. Мұнайгаз өндіру басқармасының негізгі өндірісі былайша топталады:
мұнай кәсіпшіліктері - аудандық инженерлік - техникалық қызмет (РИТС) -
мұнай және газ өндіру цехы (ЦДНГ), ҚҚК цехы (ЦППД), мұнайды дайындау және
айдау цехы (ЦППН). Қосалқы өндіріс мұнайгаз өнеркәсібінің
кәсіпорындарында негiзгі өндірістік процестердің қалыпты жүруін қамтамасыз
етеді.
Қосалқы өндірістің ең маңызды міндеттері:
- негізгі өндірістік қорларды күту және қалыпты ұстау, оның ішінде
жабдықтарды жөндеу;
- кәсіпорын мен оның бөліктерін энергиямен және сумен, бумен жабдықтау;
- керекті шикізат, материалдар мен дайын өнімді тасымалдау және сақтау;
- мұнай мен газдың сапасын техникалық тұрғыда қадағалау.
Мұнайгаз өнеркәсібінде сондай - ақ осы саланың өзіне тән арнайы
міндеттер бар, мысалы: бұрғылауда мұнараны тұрғызу жұмыстарын ұйымдастыру
және жобалау, ұңғыны цементтеу жұмыстарын жобалау және ұйымдастыру, жуу
сұйықтарын дайындауда және жобалау және т.с.с. Бірлестіктің мүлтіксіз жұмыс
істеуі негізінен жабдықтың дайындау, пайдалану, күту және жөндеу деңгейiнен
анықталады.
Қазіргі кәсіпорындардың негізгі қорлары миллиардтаған теңгелермен
бағаланатын кезде оларды қалпына келтіру мен күтуге кететін шығындардың
мұнай және газды өндіру мен тасымалдаудың өзіндік құнындағы үлес салмағы
айтарлықтай жоғары. Жыл бойы технологиялық қондырғылар мен жабдықтардың 15%
күрделі жөндеуге, 20-25% орташа және барлық дерлігі күнделікті жөндеуге
түседі.
Мұнайгаз өнеркәсібі кәсіпорының өндірістік — шаруашылық iс-әрекетiнiң
тиiмдiлiгi энергиямен, сумен жабдықтау қызметінің ұйымдастырылуына да
байланысты. Өнеркәсіптің бұл саласының кәсіпорындары электір энергиясының
ірі тұтынушылары болып табылады. Энергиямен, сумен жабдықтау қызметі
электрмен, сумен және жылумен кешенді әрі үзіліссіз камтамасыз ете алуы
керек. Бұл мәселені шешу үшін электрмен, сумен қамтамасыз ету қызметі
сораптық қазандық, айдау станцияларын, су қоймаларын, электр желілерін,
суды тазарту қондырғыларын күнделікті жөндеуден өткізіп отырады.
Кәсiпшіліктерде ұңғыларды күнделікті және жерасты жөндейді. Ұңғыларды
жерасты жөндеу - жерасты пайдалану жабдықтарын мұнай мен газды өндіру
жоспарын қамтамасыз ететіндей қабілетте ұстауға бағытталған шаралар кешені.
Оны ұңғыларды жерасты жөндеу цехы жүргізеді.
Күрделі жөндеу - істеп тұрған ұңғылардың жұмыс қабілетін арттыру,
сондай - ақ жұмыс істемей тұрған скважиналарды іске қосу.
Тұрған ұңғыны іске қосудың маңызы зор. Әрбір қосылған скважина
мұнайгаз өндіру басқармасының экономикалық көрсеткіштерін жақсартады.
Мұнайгаз өндіру кәсіпорындарының ең маңызды міндеттерінің бірі -
қабаттардың мұнай бергіштігін арттыру. Бұл жұмыстарды мұнайгаз өндіру
бірлестігінің құрамына өндірістік бірлік ретінде кіретін арнайы
мамандандырылған басқармалар атқарады.
Техникалық жабдықталу. Автоматтандыру мен телемеханикаландыру дәрежесі
Ортадан тепкіш сораптарды автоматтандыру үшін БМА-19 жергілікті
автоматика блогы қолданылады, онда мынадай жағдайлар қарастырылған:
- сорап агрегатын орталық бекеттен телебасқару;
- электр қозғалтқышты подшипниктер мен статор органдары қызып кеткенде
автоматты қорғау және ажырату;
- апатгық күй туралы орталық бекетке дабыл беру.
Сорап агрегаттарын автоматты бақылау және басқару келесі құралдар
көмегімен іске асырылады: сорап агрегатының подшипниктері мен қозғалтқыш
статоры орамдарының мүмкін шекті температурасы туралы хабар беретін ДТ - 3
және ДТ - 9 температура датчиктері орнатылған. ДТ - 3 шығын азаюын
қадағалауға арналған датчик сорапты ажыратуға арналған.
Мәселенiң маңыздылығы өндірісті басқарудың мұнай және газ өндірудің
негізгі технологиялық процесімен тығыз байланыстылығымен түсіндіріледі.
Материалдық-техникалық жабдықтауды ұйымдастыру
Өзенмұнайгаз акционерлік қоғамының материалдық - техникалык
жабдықталуы — бұл кәсiпорынның қалыпты өндірістік іс — қимылына қажетті
құрал - жабдықтармен (материалдар, отын, жабдықтар) жоспарлы қамтамасыз ету
процесі.
Материалдық - техникалық жабдықтаумен материалдық техникалық
жабдықтау бөлімі айналысады, ол акционерлік қоғамның материалдық
ресурстарға мұқтажын анықтайды, тапсырыстар жасайды, материалдық қорлардың
дұрыс алынуын және сақталуын ұйымдастырады, өндірісті керекті құралдармен
үзіліссіз қамтамасыз етеді.
Кәсіпорын транспортын ұйымдастыру
Кәсiпорындар мен ұйымдардың жаңа шаруашылық жағдайларға өту кезеңінде
транспорт салаларының алдында тұрған жауапкершілік үлкен. Мұнай өнеркәсібі
транспорт құралдарының ірі тұтынушысы болып табылады. Транспорт
шығындарының өсiуінiң өзіндік себептері бар, айталық, пайдаланудағы кен
орындарының өнімділігінiң төмендеуі, мұнайдың сулануы мен физика - химиялық
қасиеттері күрделі көлемдерінің артуы, өндірудің негізгі көлемдерінің
климаттық жағдайы күрделі аудандарға ауысуы және т.с.с.
Мұнай кәсiпшіліктерінің жолсыз және жан - жаққа таралған жағдайында
технологиялық транспортқа үлкен жүк түседі. Осы және басқа да қиындықтармен
күресу үшін өндірістік бірлестіктердің транспорт басқармасы келесі
бағыттарды жұмыс жүргізеді:
- технологиялық транспорт және арнайы техника (ТТ және АТ)
басқармасының ұйымдастыру құрылымын жетілдіру;
- техникалық жабдықтауды, ТТ сенімді жұмыс қабілетін индустрияландыру;
- табиғи - климаттық жағдайы күрделі аудандарда пайдаланудың
рационалды қорлары мен автотраспорттық құралдардың техника -.
экономикалық талаптарын негіздеу.
Транспорттық шығындар кәсіпорын есеп қағаздарында жеке бапта
көрсетілмеген, ол басқа да шығындарың қатарына кіреді, бірақ оған
қарамастан транспорттық шығындар мұнай өндірудің өзіндік құнының бестен бір
бөлігін құрайды.
Ұңғыларды жөндеуді ұйымдастыру
2000 ж. "Өзенмұнайгаз" акционерлік қоғамында 49 мұнай қорын, 8 айдау
скважиналары қорын жерасты жөндеу бригадалары жұмыс жасады. Жоспардың
орындалуы туралы мәліметтер 2-кестеде келтірілген.
Бір жөндеудің орташа ұзақтығы 48 сағат. Негізгі
қорды жөндеудің орташа ұзақтығы 46 сағат, ал жоба бойынша 41 сағат.
Кесте 2 - Өзенмұнайгаз ААҚ бойынша жерасты жөндеу жұмыстарының орындалуы
Жөндеулер саны
Жөндеу түрі
Жоспар нақты
Өндіру қоры 8345 9084
Айдау қоры 933 1176
Барлығы 9278 10260
Негізгі жөндеудің орташа ұзақтығының созылуы өнімсіз уақыттың көптігімен
түсіндіріледі, себебі бригадаларының бос тұру уақыты 16853 сағат болды
(кесте-3).
Кесте 3 - Жерасты жөндеу бригадаларының бос тұру уақыты
Бригаданың бос тұруы Бос тұрудың сағаттық ұзақтыгы
1 Көтергіштерді жөндеу 3720
2 Техниканы күту 5918
3 Нұсқаулар күту 354
4 Табиғи жағдайлар 1778
5 Мұнайгаз атқылау 1360
6 Құрал – жабдықтар 1532
7 Жұмысқа шықпай қалу 1532
БАРЛЫҒЫ 16853
Бір жөндеудің орташа ұзақтығының созылуына басты себеп мұнайда
парафиннің көп болуы. Жерасты жабдықтарында парафин жиналу жөндеу
жүргізгенде кедергі болады да, скважиналарды жөндеуге кететін уақыт артады.
Кесте 4 - Өзен кен орнында 2000 ж. ұңғыларды жерасты жөндеуді ұйымдастыру
Ұзақтығы Бiр жөндеудiң
Жөндеу түрi Жөндеулер саны ұзақтығы
жоспар нақты
ШТС бойынша жұмыс 9059 344043 383383 42
Газлифт бойынша 1 58 72 72
жұмыс
Фонтандық қор 24 1401 1428 59
бойынша
Айдау қоры бойынша 1176 53164 59578 51
БАРЛЫҒЫ 10260 398666 444461 224
2.3 Мұнайгаз өндірісіндегі кадрлар, еңбек өнімділiгі және еңбек ақы
Біздің елде кадрлар біліктілігін жүйелі түрде көтеруге үлкен көңіл
аударылуда. Бұл инженерлі-техникалық жұмысшыларға және қарапайым
қызметкерлерге де байланысты. Өндірістің басшылары және мамандары
техниканы, экономиканы жақсы біліп, мекеменің шаруашылық іскерлігінің
нәтижесін таңдап білуі, тәжірибеде еңбектің моральдық және материалдық
стимулдарын дұрыс қолданып білуі, қазіргі кездегі техника базасында
өндірісті ғылыми басқару негіздерін білуі қажет.
Минералды ресурстар министрлігінің жүйесінде инженерлі-техникалық
қызметкерлердің біліктілігін көтеру институттары құрылды, олар кадрлардың
арнайы және іскерлік деңгейін көтеру жолында үлкен жұмыстар атқаруда.
Өндірістің техникасы мен технологиясының үнемі жаңаландырылуы, өндірісті
механикаландыру мен автоматтандыруды кеңінен енгізу тек қана инженерлі-
техникалық қызметкерлердің біліктілігін ғана емес, сонымен қатар
жұмысшылардың да біліктілігін жүйелі көтеруді қажет етеді.
Еңбекті жоспарлау кезінде кадрларға қосымша қажеттілікті дұрыс
анықтап және мекеменің кадрларды жинақтауының жоспарын құруы керек. Бұл
үшін техникумды, жоғары оқу орындарын бітірген ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz