Баланс өтімділігін талдау

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 50 бет
Таңдаулыға:

М А 3 М ¥ Н Ы

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...2 Ι бөлім Ұйымдардағы
бухгалтерлік есеп жұмысының ұйым дастырылуы 1.1 Ұйымдағы бухгалтерлік
есептің ұйымдастырылуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...5 1.2 Ұйымның
шаруашылық қызметіне техника-экономикалық сипаттама, есеп
саясаты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .9

ΙΙ бөлім Ұйымның активтері мен олардың қалыптасу көздерінің құрамы мен
құрылымының динамикасын талдау
2.1 Баланс
активтерінің құрамы мен құрылымы динамикасын талдау ... ... ... ... ...11 2.2
Баланс активтерінің қалыптасу қөздерінің құрамы мен құрылымының динамикасын
талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... 21

ΙΙΙ бөлім Ұйымның төлем қаблеттілігін талдау
3.1 Баланс өтімділігін
талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ..32 3.2 Ағымдағы және келешектегі төлем қаблеттілікті
талдау ... ... ... ... ... ... ... 4 2

Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...56

Қосымша ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .63

Кіріспе
Нарықтық экономика кезінде Қазақстан Репсубликасында сатып алушылар,
жабдықтаушылар, бәсекелес ұйымдар, мемлекеттік органдар көзқарасында
анықсыздылық кең орын алады. Осындай кезеңде кәсіпорындардың қаржылық
жағдайын талдаудың маңызы өте үлкен.
Қаржылық талдау қоғамда біреудің қалауы бойынша пайда болған жоқ, ол
ұйымның өткен уақыттардағы өндіріс және басқа да көрсеткіштерін салыстырып,
одан алдағы уақытта оң нәтижеге, яғни пайда табу мақсатында жетістікке
жетуіне байланысты пайда болды. Ұйымның мүліктік жағдайын білмей, оның бұл
жағдайына әсер ететін факторларды анықтамай, табыстар мен шығындарды
салыстырмай шаруашылықты мөлшерсіз, есепсіз жүргізуге болмайды.
Төлем қабілеттілік пен қаржылық тұрақтылық кәсіпорынның қаржы-
экономикалық қызметінің негізгі көрсеткіштері болып табылады. Егер
кәсіпорын қаржылық түрғыдан тұрақты және төлем қабілетті болса, бұл
кәсіпорынның өзінің саласындағы басқа кәсіпорындар алдында инвестициялар
тартуда, несие алуда, жабдықтаушыларды таңдауда, білікті кадрларды таңдауда
артықшылығы болады. Сонымен қатар, мүндай кәсіпорын мемлекет және басқада
шаруашылық ұйымдар сондай-ақ жеке адамдармен түрлі экономикалық қарым-
қатынаста жасауда, бюджетке - салықтарды, қызметкерлер мен жұмысшыларға —
еңбек ақыны, акционерлерге - девидендтерді мерзімінде төлеп, банктердің
берген несиелерінің қайтарылуына және олар бойынша пайыздардың төленуіне
кепілдік бере алады.
Кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығы неғұрлым жоғары болса,
соғүрлым үйым нарық коньюктурасының күрт өзгеруіне тәуелсіз болып және де
бұл Ұйымның банкротқа үшырау тәуекелдігі төмен болады.
Қазіргі кезде Қазақстанда қолданылатын кәсіпорынның қаржылық-
экономикалық жағдайын талдау мен болжау әдістері нарық экономи-касының
даму дәрежесіне сәйкес келмейді. Бухгалтерлік және ста-тистикалық есеп
беруге бірқатар өзгерістер енгізілгенімен, жалпы ол кәсіпорынды
нарық жағдайында басқару қажеттіліктеріне сай келмейді, себебі
кәсіпорынның есеп беруінде кәсіпорынның қаржылық тұрақтылы-ғын
бағалауға арналған жеке форма немесе арнайы бір бөлімі жоқ. Кәсіп-орынның
қаржылық жағдайын талдау қандайда бір қажетті кезде ғана жүргізіліп, ал
басқа уақыттарда міндетті болып табылмайды.
Қаржылық жағдай кәсіпорынның өзінің шаруашылық қызметін қаржы-ландыру
қабілеті ретінде түсіндіріледі. Ол кәсіпорынны қалыпты қыз-меті
үшін қажетті қаржылық ресурстармен қамтамасыз етілуімен, олар-дың
мақсатты жүмсалуы және нәтижелі пайдалануымен, басқа заңды және жеке
түлғалармен қаржылық қарым-қатынастарымен, төлем қабілеттілігі және
қаржылық жағдайымен сипатталады.
Кәсіпорынның қаржылық жағдайы тұрақты, тұрақсыз және дағдарыс-тық
болуы мүмкін. Кәсіпорынның төлемдерді мерзімінде төлеу, өзінің
шаруашылық қызметін кең негізде қаржылындыру қабілеті оның қаржы-лық
жағдайының тұрақты екендігін білдіреді. Экономиканың нарық жағ-дайында
дамып, кәсіпорынның банкротқа ұшырауына жол бермеу үшін қаржыны қалай
басқару керек екендігін, капитал құрылымының құрамы мен құрылу
көздері бойынша қандай болу керектігі, олардың қандай бөлігі-меншікті
капитал, қандай бөлігі — тартылған капитал болу керек-тігін білу керек.
Талдаудың негізгі мақсаты — кәсіпорынның қаржылық қызметіндегі
кемшіліктерді дер кезінде тауып оларды жою, кәсіпорынның қаржылық
тұрақтылығы мен оның төлем қабілеттілігін жоғарылату резервтерін табу.
Қаржылық жағдайды таддаумен көсіпорынның басшысы және тиісті органдары
ғана айналыспай, сонымен қатар кәсіпорынның құрылтайшы- лары және
инвесторлары — ресурстарды пайдалану нәтижелігін зерттеу
мақсатымен, банкілер — несие беру жағдайларын бағалау және тәуекелділік
деңгейін анықтау мақсатымен, жабдықтаушылар — төлемдердің дер кезінде
төленуі үшін, салық комитеттері - салық төлемдерінің бюджетке түсу
жоспарының орындалуы үшін, тағыда басқа жұмыстармен айналысады. Осыған
байланысты кәсіпорынның қаржылық жағдайын экономикалық жағынан талдау ішкі
және сыртқы болып екіге бөлінеді.
Ішкі талдау кәсіпорын органдарымен жүргізіледі, оның нәтижелері яғни
ақпаратты мәліметтері, кәсіпорынның қаржы жағдайын бағалау, бақылау және
болжау үшін қолданылады. Оның мақсаты ұйымдағы ақша қаражаттарының
жоспарланған уақытта келіп түсуін қамтамасыз етіп, меншікті жөне тартылған
қорларды барынша максималды пайда табуға, дағдарысқа (құлдырауға) ұшырау
мүмкіндігін жоятындай етіп орналастыру.
Сыртқы талдауды Ұйымның бухгалтерлік есеп ақпараттық мәліметтері
негізінде инвесторлар, жабдықтаушылар, бақылау органдары жүргізеді. Оның
мақсаты - барынша көп мөлшерде пайда табуды көздей отырып және зиян шегу
мүмкіндіктерін жоюды қамтамасыз ететін қаражаттарды тиімді жүмсау
мүмкіндігін анықтау.
Сөйтіп, кәсіпорынның қаржылық жағдайы оның бәсекеге қабілеттілігін,
сондай-ақ іскерлік ынтымақтастығы әлеуетін (потенциал) анықтап, қаржылық
және басқа да қатынастар бойынша кәсіпорынның және оның серіктестерінің
(партнеры) экономикалық мүдделерінің және кепілділігінің қандай дәрежеде
екендігін бағалайды. Міне осы айтылғандарды зерттеп ашып көрсету бүгінгі
таңдағы ең негізгі актуалды тақырып болып табылады.
Сондықтанда диплом жұмысын орындау үшін "Ұйымның төлем қабілеттілігін
талдау" -деп аталатын тақырып таңдалынып алынды. Ал бұл теориялық ғылыми
жұмысты зерттеу үшін "КазИнтер" акционерлік қоғамының бухгалтерлік
мәліметтері пайдаланылды.
Ι Ұйымдардағы бухгалтерлік есеп жұмысыныц ұйымдастырылуы

1.1 Ұйымдағы бухгалтерлік есептің ұйымдастырылуы.

Бухгалтерлік есеп Ұйымның қаржылық ақпараттарын белгілі-бір
(белгіленген) әдістері мен тәсілдері бойынша есептейтін, өлшейтін және оны
өңдеп тасымалдайтын жүйе. Ол кәсіпорынның жұмысын толығымен бақылап, оны
басқару үшін бағыт бағдар беріп, алдағы уақыттардағы атқарылатын жұмыстарын
жоспарлап және сонымен қатар осы ұйымдағы өткен есепті кезеңдерде
(уақыттарда) орындалған жұмыстар туралы экономикалық талдау жасауға қажетті
ғылым болып табылады. Сондықтан да бухгалтерлік есеп бүтіндей халық
шаруашылығы есебінің ең бастысы, негізгісі болып саналынады. Осы жоғарыда
айтылғандарға сүйене отырып бухгалтерлік есептің тек қана кәсіпорынның
жұмысының бір бөлігін атқарып қана қоймай түтастай мемлекетті басқаруға
қатысы бар екендігін дәлелдеуімізге болады. Сондықтан да болар көрнекті
ғалым Б.Де Солозаноның "Бухгалтерлік есеп болмаса әлемді басқару мүмкін
емес және онсыз адамдар бірін-бірі түсінбес еді" -деп айтуы.
Қазақстан Республикасының "Бухгалтерлік есеп және қаржылық есеп беру"
туралы заңы еліміздегі бухгалтерлік есепті жүргізу жүйесін анықтайды,
қаржылық есеп берумен оның пайдаланылуын және есепке алудың негізгі
принциптері мен жалпы тәртібін, ішкі бақылау және сыртқы аудит жөніндегі
талаптарды, сондай-ақ ұйымдардың құқықтарымен міндеттерін белгілейді.
Қазақстан Республикасының аумағындағы жұмыс істейтін барлық кәсіпорындар
бухгалтерлік есептеумен қаржылық есеп беруді осы заңға сәйкес жүргізуге
міндетті.
Кез-келген ұйымдарда бухгалтерлік есеп жұмысын жүргізу экономикалық
мәселелердің негізгі жөне басты қажеттілігі болып табылады. Бухгалтерлік
есеп арқылы өндірілген өнімдермен жасалынып шығарылған бүйымдарды есепке
алуға, сатып өткізуге, табылады. Бухгалтерлік есеп
арқылы өндірілген өнімдермен жасалынып шығарылған бүйымдарды есепке алуға,
сатып өткізуге, айырбастауға және одан түскен қаржыны тиімді де үқыпты етіп
бөліп жүмсауға, яғни кәсіпорындағы шаруашылық процесстердің барлығын
басынан соңына дейін есептеуге болады. Осы айтылғандарға сәйкес ұйымдағы
экономикалық және технологиялық процестердің, сондай-ақ шаруашылық
операцияларының барлығыныңда есепке алынуы экономикалық талапқа сай
бухгалтерлік есептің негізі болып табылады. Жалпы бухгалтерлік есеп
кәсіпорындарда мынандай қызметтерді атқарады:
болашақта (алдағы уақытта) пайдалану үшін үйымда болып
жатқан операцияларды тіркеп және оны өңдеп отырады;
Ұйымның қаржылық ақпаратты мәліметтерін өңдейді,
сондай-ақ оны керек уақытына дейін сақтайды;
қаржылық ақпараттық мәліметтерді пайдаланушыларға
уақытылы беріп отырады, ал бұл ақпаратты
пайдаланушылар осы деректер арқылы үйымды басқару
барысында түрлі шешімдер қабылдайды.
Көп жағдайларда бухгалтер мен есепшінің арасындағы
айырмашылықты білмегеннің салдарынан бұл екеуін
шатастырып алатындар да жиі кездеседі. Бұлар іс-
тәжірибеде өз қызметтері барысында бірін-бірі ауыстырып
отыратындығы әрине рас. Бірақ есепшінің негізгі міндеті
шаруашылық операцияларын тіркеу, бухгалтерлік ақпараттық құжаттарды сақтау
ғана болса, ал бұл мәліметтерді өңцеп, оған экономикалық талдау жасап және
оны пайдаланушыға тиімді етіп жеткізу бухгалтердің міндеті болып табылады.
ақпараттық құжаттарды сақтау ғана болса, ал бұл мәліметтерді өңцеп, оған
экономикалық талдау жасап және оны пайдаланушыға тиімді етіп жеткізу
бухгалтердің міндеті болып табылады. ақпараттық құжаттарды сақтау ғана
болса, ал бұл мәліметтерді өңдеп, оған
ақпараттық құжаттарды сақтау ғана болса, ал бұл мәліметтерді өңцеп, оған
экономикалық талдау жасап және оны пайдаланушыға тиімді етіп жеткізу
бухгалтердің міндеті болып табылады.
Кәсіпорындардағы бухгалтер маманының қай-қайсының болмасын негізгі
көсіби міндеті бухгалтерлік ақпараттарды пайдаланушыларға уақтылы және
дұрыс есептелінген мәліметтерді беру (ұсыну) болып табылады. Бұл ақпаратты
мәліметтерді бірдей дәрежеде пайдаланатын екі түтынушы болмағандықтан жалпы
сипаттағы қаржылық есепті құру кезінде негізгі қағидалар мен шектеулерді,
үсынылатын ақпараттар көлемін объективті бағалау қажет. Бухгалтерлік
есептегі бұл жүйе адамдар арқылы жасалынатын болғандықтан оны құру
барысында туындайтын қайшылықтарды жеңуге болады.
Бухгалтерлік есептің негізгі мақсаты барлық кәсіпорындарда орындалатын
операциялардың уақытылы есепке алынып, олардың қазіргі күнгі уақыт
талаптарына сай орындалуына, яғни жүзеге асырылуына бақылау жасау. Қоғамдық
дамудың қай кезеңінде болмасын бухгалтерлік есеп кез-келген кәсіпорында,
яғни өнім өндірумен оларды сату, пайдалану, бөлу процестерімен айналысу
барысында жүргізілгендігі бүгінгі таңда дәлелденіп отыр. Бухгалтерлік
есептің негізгі бағыты кәсіпорындардағы есеп жұмысының сапасын арттыруға,
есептеу жұмысының барысында қолданылатын, яғни толтырылатын құжаттардың
қарапайымда түсінікті болуына және ондағы көрсеткіштердің пайдаланушыларға
ыңғайлы болуына реттеліп жүргізіледі.
Бухгалтерлік есеп Ұйымның есеп беру мен басқару, сондай-ақ
экономикалық талдау жұмыстарының нақты түрде жүзеге асы-рылуын қажетті
ақпараттармен қамтамасыз етш отырады. Бухгалтерлік есептің тексеру,
қадағалау, жинақтау принциптерін жүзеге асыру арқылы меншік заңдылығы мен
қаржы және қаржыландыру тәртібі, үнемдеу шаралары тиісті заңдарға сай іске
асырылады.
Шаруашылық жұмыстарын әрі қарай дамыту, өнім өндірудің көлемін
үлғайту мақсатында бухгалтерлік есеп көрсеткіштері мен экономикалық талдау
әдістерін кеңінен қолдана отырып кәсіпорын бойынша іске асырылмай келген
резерв қорларын анықтап, оларды іске қосу үшін қажетті шаралар белгіленді.
Бухгалтерлік есептің ақпаратты мәліметтерімен көрсеткіштеріне сүйене отырып
экономикалық талдау кестелері жасалынады. Сонымен қатар бухгалтерлік есеп
жұмысының қорытынды қүжаттарымен мәліметтеріне қарай әрбір үжымның
әлеуметтік дамуына және ондағы жұмысшы-қызметкерлердің материалдық
ынталануына шаралар белгілеу жұмыстары іске асырылады. Бухгалтерлік есептің
басты ерекшелігі сол, ол тек қана бастапқы және арнайы қүжаттарға жазылып
тіркелген нақтылы көрсеткіштер негізінде жүргізіледі. Көсіпорындағы
шаруашылық операциялардың тиімділігі мен олардың заңдылығы, шығындардың
орынсыз жұмаслынбауы, материалды құндылықтардың қатаң тәртіппен үқыптыда
тиімді жүмсалынуы бухгалтерлік есеп жұмысын жүргізудің міндеті болып
табылады. Бухгалтерлік есептің мәліметтері мен көрсеткіштері қоғамдық
өндірістің дамуын экономикалық түрғыдан зерттеуге бірден-бір негіз болып
табылады. Сондықтанда бухгалтерлік есептің негізгі міндеті халық
шаруашылығының барлық салаларында нақты түжырымды мемлекеттік талапқа сай
есептеу жұмысын жүргізу. Қоғамымыздың даму кезеңдерінің қай сатыларында
болмасын дамудың объективті экономикалық заңдылықтарын анықтау және ол
заңдылықтарды пайдалану шараларын дұрыс белгілеу үшін бухгалтерлік есеп
жұмыстарын дұрыс үйымдастырудың маңызы зор. Бухгалтерлік есептің негізгі
мақсаты Ұйымның өз экономикалық және саяси жағдайына тән шаруашылық
қызметін тиімді жолдармен басқаруға қажетті ақпаратты мәліметтермен
қамтамасыз ету. Қорыта келгенде, бухгалтерлік есептің негізгі басты
мақсатына кәсіпорын жұмысының экономикалық қамтамасыз ету.
Қорыта келгенде, бухгалтерлік есептің негізгі басты мақсатына
кәсіпорын жұмысының экономикалық тиімді тұрғыдан орындалуы, Ұйымның өзін-
өзі қаржыландыруы мен табыс (пайда) табуы жатқызылады.

1.2 Ұйымның шаруашылық қызметіне техника-сипаттама, есеп
саясаты

Диплом жұмысын жазу үшін мәліметтері
пайдаланылып отырған "КазИнтер" жабық акционерлік
қоғамы 1994 жылыдың 27 желтоқсанынан бастап Қазақстан
Республикасының Азаматтық Кодексі (жалпы бөлімі) және 1998
жылғы 10 шілдедегі Қазақстан Республикасының Акционерлік
қоғамдар туралы заңына сәйкес, сонымен қатар басқада қүқықтық
актілер бойынша өз жұмысын жүзеге асырып келеді. Жалпы бұл
жоғарыда аталған "КазИнтер" жабық акционерлік қоғамы
Қазақстан Республикасының территориясында таза табыс алуға
бағытталған шаруашылық қызметін өткізу үшін қүрылтайшылармен қүрылған.
Кәсіпорынның жұмыс істеу мерзімі шектелмейді. "КазИнтер" жабық акционерлік
қоғамы Қазақстан Республикасы, Алматы қаласында тіркелінген, яғни бұл
фирманың мекен-жайы Алматы қаласы, Медеу ауданы, Достық көшесі номері 38
үй.
Қоғамның өз аты-жөні қазақ және орыс тілдерінде жазылған мөрі, штампы
мен бланкісі, өзінің тауарлық белгісі мен символикасы, дербес балансы бар.
Қызмет істеуі барысында бұл субъекті өзін-өзі қаржыландыру бойынша сонымен
бірге еркін конверсияланатын валютаны қолданады.
Қоғам өзінің қызметін жүзеге асыру үшін қаражат тарту мақсатында өз
акцияларын шығара алады жәнеде мынандай қызметтерді атқаруына болады:
Құрылыс құру жұмыстары;
жобалау конструкторлық жұмыстары;
- құрылыс материалдарын өндіру;
- туризм;
сыртқы экономикалық іс-әрекет;
ҚР заңдылығына сәйкес басқа да іс-әрекет түрлері.
Өзінің құрылған уақытында, яғни 1994 жылы"КазИнтер" жабық акционерлік
қоғамының жарғылық қоры сол уақыттағы заңға сәйкес 15807 мың теңгені
құраған болатын. Бүгінгі таңда, яғни өзі қызмет істеп жұмыс жүргізгеннен
кейін 8 жыл уақыт өткенде бұл жарғылық қоры 15807000 теңгеге тең болып
отыр. Яғни акционерлік қоғамның жарғылық қоры алғашқы жарияланғаннан кейін
оған өзгерістер енгізілмеген.
"КазИнтер" жабық акционерлік қоғамының басқарушысы акционерлердің жалпы
жиналысы болып табылады.
Ал атқарушы органы — қоғамның президентіне, бақылаушы органы — тексеру
комиссиясына немесе тексерушісіне жүктелген.
Қоғам жыл сайын акщионерлердің жалпы жиналысын өткізуге міндетті. Бұл
жиналыс есеп беретін жыл аяқталғаннан кейін бес ай ішінде өткізілуі тиіс.
Аталған мерзім ішінде акционерлік қоғамным есепті кезендегі шаруашылық
қызметіне аудит жүргізу жұмысы аяқталмаған жағдайда үш айға дейінгі
мерзімге ұзартылынуы мүмкін. Жалпы жиналысты өткізуді қоғамның атқарушы
органы немесе тәуелсіз тергеушілері жүзеге асыра алады. Бұл жиналыста
мынандай мәселелер қарастырылуы мүмкін:
"КазИнтер" жабық акционерлік қоғамының жарғысына өзгертулер
мен толықтырулар енгізу,
қоғамның үлгісін өзгерту,
қоғамды ерікті түрде қайта құру және тарату,
қоғамның жарияланған жарғылық капиталының мөлшерін
өзгерту және де қоғамның шығарған акцияларын, облигацияларын
сондай-ақ басқада құнды қағаздарын заңда және өзгеде заң
актілерінде көзделген жағдайларда сатып алутуралы шешім
қабылдау,
қоғамның атқарушы органының, тексеру комиссиясының
(тексерушілерінің) мүшелерін сайлау және олардың өкілеттілігінің
мерзімін тоқтату,
қоғамның жылдық қаржылық есебін, тексеру комиссиясының
қорытынды есебін бекіту,
қоғамның жылдық табысын, резервтік капитал және өзге де
қорлардың қаражаттарын бөлу,
қоғам қызметінің басым бағыттарын айқындау және тағы да
басқа мәселелер.

ΙΙ Ұйымның активтері мен олардың қалыптасу көздерінің кұрамы мен
құрылымы динамикасын талдау.

2.1 Баланс активтерінің құрамы мен құрылымының динамикасын талдау.

Қазіргі кезде кәсіпкер үшін, инвесторлар, несие берушілер, акционерлер
үшін де қаржылық есеп беру және бухгалтерлік есептің ақпаратты
мәліметтеріне экономикалық талдау жүргізудің маңызы зор. Есеп берудің
негізгі нысаны — бухгалтерлік баланс болып табылады. Баланстың маңызы
соншалықты үлкен, кейде қаржылық жағдайды талдауды балансты талдау деп те
атайды. Балансты оқып білу, оның әрбір бабының мазмүнын, оны бағалау
әдістерін, кәсіпорынның қызметіндегі ролін, басқа баптармен
байланыстылығын, ондағы өзгерістердің мінездемелерін білу деген сөз. Соны-
мен, көсіпорынның қаржылық тұрақтылығын талдауды баланс активтерінің құрамы
мен құрылымының динамикасын талдаудан бастайық.
Баланс активінде капиталдың таратылуы туралы мәліметтер болады; бүдан
нақты мүлік пен материалдық қорларға салымдар, кәсіпорынның өндіріске және
өнімді өткізуге кеткен шығындары, қолма-қол ақшаның қалдықтары жайлы білуге
болады.
Баланс активінің баптарының топталуының негізгі белгісі болып олардың
өтімділік дәрежесі (ақша қаражаттарына айналу жылдамдығы) табылады. Осы
белгі бойынша баланс активтері Ұзақ мерзімді немесе негізгі капитал және
ағымдағы (айналымды) активтер болып бөлінеді. Кәсіпорын қаржаттары оның
ішкі айналымында немесе оның сыртында пайдалануы мүмкін (дебиторлық борыш,
құнды қағаздарды сатып алу, сату және т.б.).
Баланстың құрамы мен құрылымының серпінін талдау кәсіпорынның барлық
мүлкінің және оның жеке түрлерінің өсуінің немесе келуінің абсолютті және
салыстырмалы мөлшерін анықтауға мүмкіндік береді. Активтің өсуі немесе
кемуі кәсіпорын қызметінің кеңеюі немесе тарылуы туралы мәлімдейді.
Бірақ та, кәсіпорынның мүлік қүқының өсу себептерін талдаған кезде,
баланстың номиналды мәліметтерінің нақты мәліметтерден едәуір ауытқуларға
әкеліп соқтыратын жоғары деңгейлі инфляцияның әсерін есепке алу керек.
Біздің елеміздің тәжірибесінде инфляциялық процестердің есебі тек негізгі
құралдардың баланстық құнын анықтағанда ғана жүргізіледі. Өндірістік
запастардың, дайын өнімдердің және тауарлардың қайта бағалануы біздің
еліміздегі ссеп-талдамалық тәжірибеде жүргізілмейді. Сондықтан, олардың
қүндарының өсуіне инфляциялық фактор әсер етеді. Кәсіпорынның
қаражаттарының таратылуы қаржылық қызмет және оның тиімділігін арттыруды
өте үлкен маңызы бар. Ұзақ мерзімді жөне ағымдағы активтерге қаншалықты
қаражат бөлінді, олардың ара қатынасы қаншалықты оптималды екендігіне
өндірістік және қаржылық қызметінің нәтижелері байланысты. Егер
кәсіпорынның құрылған өндірістік қуаты шикізат, материал жетіспеушілігімен
толық пайдаланылмаса, бұл кәсіпорынның қаржылық жағдайына теріс әсерін
тигізеді. Тура сондай жағдай кәсіпорындағы өндірістік қуаттарымен тез
өндіріле алынбайтын шамадан тыс өндірістік қорлар құрылғанда болады. Осының
нәтижесінде капитал тоқтап қалады, оның айналымдылығы баяулайды, ал бұл
болса кәсіпорынның қаржылық жағдайының төмендеуіне әкеліп соғады.
Жоғары деңгейлі қаржылық нәтижелер, рентабельдіктің жоғары деңгейі
кезінде де кәсіпорын егер қаржылық ресурстарны нормадан тыс өндірістік
қорларга жүмсаған немесе үлкен дебиторлық борыштың пайда болуына жол берген
жағдайда қаржылық қиыншылықтарды басынан кешуі мүмкін. Сондықтан, кәсіпорын
активтерін талдау барысында ең алдымен олардың құрамы мен құрылымындағы
өзгерістерді зерттеп, оларға баға беру керек.
Активтердің құрамын баланс мәліметтері бойынша
орналастырып, оны талдау үшін 1-талдамалық кесте құрылған.
Жьш басына Жыл аяғына Ауытқуы құрылымының
№ Көрсеткіштер Сомасы үлес Сомасы
Сомасы, Үлес Сомасы,
Сомасы Мың тг. үлес сомасы үлес
салмағмың тг. салмагы
ы %-бен
%-бен
А Ә 1 2 3
1. Меншікті капитал 183543203500 +19957
2. Ұзақ мерзімді активтер 135007148730 + 13723
3. Меншікті айналым капиталы (1ж. - 2ж.) 48536 54770 +6234
4. Ұзақ мерзімді міндеттемелер - - -
5. Тауарлы-материалдық қорлардың құрылуының 48536 54770 +6234
меншікті жөне Ұзақ мерзімді көздері (Зж. +
4ж.)
6. Қысқа мерзімді несиелер және қарыздар .
7. Тауарлы-материалдық қорлардың құрылуның 48536 54770 +6234
қалыпты көздері (5ж. + 6ж.)
8. Тауарлы-материалдық қорлар 141417187615 +46198
9. Меншікті айналым капиталының артықшылығы - - 132845- 39964
(+) немесе жетіспеушілігі (-) (Зж. — 8ж.) 92881
10 Тауарлы-материалдық қорлардың - - 132845- 39964
құрылуының меншікті және Ұзақ мерзімді 92881
көздерінің артықшылығы (+) немсе
жетіспеушілігі (-) (5ж. - 8ж.)
11 Тауарлы-материалдық қорлардың құрылуының - - 132845- 39964
қалыпты құрылу көздерінің артықшылығы (+) 92881
немесе жетіспеушілігі (-) (7ж. — 8ж.)

Кестеден көріп отырғанымыздай, талданып отырған кәсіпорын есепті жылы
тауарлы-материалдық қорларды олардың құрылуының қалыпты көздерімен
қамтамасыз еткен жоқ. Меншікті айналым капиталы тауарлы-материалдық
қорларды жыл басында 92881 мың теңгеге қамтамасыз еткен жоқ. Жағдайды
қалпына келтіру үшін кәсіпорын қарыз қаражаттарын тартуға, сонымен қатар
банктен ұзақ мерзімді және қысқа мерзімді несиелер алуға мүмкіндіктері
болмайды. Нәтижесінде, бұл жетіспеушілік 1,4 есе өсіп, жыл соңына 132845
мың теңге қүрады. Бұл кәсіпорынның қаржылық жағдайын есепті мерзім ішінде
нашарлағанын және жыл соңында тұрақсыз жағдайда екендігін білдіреді.
Кәсіпорынның қаржылық жағдайын жыл соңындағы қалдық сомалары 36545 мың
теңге және 1510 мың теңнге құраған дайын өнімдер мен тауарларды сату және
жыл соңында 339576 мың теңгеге жеткен, оларды дебиторлық борыштарды қайтару
арқылы қалпына келтіруге болады.
Тауарлы-материалдық қорлардың терең талдауы кәсіпорынның қаржылық
жағдайының ішкі талдаудың құрамдас бөлігі ретінде қарастырылады, себебі
онда коммерциялық құпия болып саналатын және қаржы есеп берулерінде
көрсетілмейтін тауарлы-материалдық қорлар жайлы ақпарат пайдаланылады.

ΙΙΙ Ұйымның төлем қабілеттілігін талдау
3.1 Баланс өтімділігін
талдау
Баланс өтімділігін талдау мәселелерін қарастырудан бұрын активтердің,
баланстың, кәсіпорынның өтімділігінің не екенін анықтап өтейік.
Өтімділіктің екі концепциясы бар. Олардың біреуі бойынша өтімділік -
бұл кәсіпорынның өзінің қысқа мерзімді міндеттемелерін өтеу қабілеттілігі.
Мысалы, О.В. Ефимованың айтуынша: өтімділік — бұл кәсіпорынның өзінің қысқа
мерзімді міндеттемелері бойынша төлемдерді төлеу қабілеттілігі. Өтімділікті
анықтаудың бұл концепциясы И.Т. Балабановқа да тән. Ол: Кәсіпорынның
өтімділігі — бұл өзінің борыштарын тез өтеу қабілеттілігі -деп жазған.
Кәсіпорын өтімді болып саналады, егер ол ағымдағы активтерді өткізіп,
оларды ақша-қаражаттарына айналдыру арқылы өзінің қысқа мерзімді борыштарын
жабуға қабілетті болса. Бұл концепция төлем қабілеттілік концепциясына
жақын.
Екінші концепция бойынша өтімділік — бұл ағымдағы активтердің ақша
қаражаттарына айналу дайындығы мен жылдамдығы. Мысалы, профессор Н.П.
Кондраковтың айтуы бойынша: Өтімділік — бұл материалды және басқа да
құндылықтарды өткізіп, оларды ақша қаражаттарына айналдыру мүмкіндігі.
Ағылшын авторларының "Бухгалтерлік талдау" жұмысында былай деп жазылған:
Фирманың өтімділігі — бұл оның барлық қажетті төлемдерді уақытылы жабуы
үшін өзінің активтерін ақшаға айналдыру қабілеті. Өтімділік - сөзінің өзі
тез ақшаға айналатын дегенді білдіреді. Профессор В.В. Ковалевтың айтуынша:
кез-келген бір активтің өтімділігі ретінде оның ақша-қаражаттарына айналу
мүмкіндігін түсінуге болады. Өтімділік деңгейі ақша қаражаттарына
айналуының ұзақтығымен анықталады. Бұл уақыт аралығы неғұрлым аз болса,
соғұрлым осы активтің өтімділігі жоғары. Бұл концепцияны профессор А.Д.
Шеремет қолдайды. Оның айтуынша: Берілген активтің ақшаға айналу мерзімі
неғұрлым қысқа, соғұрлым бұл активтің өтімділігі жоғары.
Осы екінші концепция өтімділіктің мәнін дәл анықтайды. Сонымен,
өтімділік кәсіпорынның міндеттемелерінің активтердің жабылу деңгейімен
анықталады, бұл жерде активтердің ақшаға айналу уақыты міндеттемелерді жабу
уақытына сәйкес келеді. Бұл айналымның лездігіне кәсіпорынның төлем
қабілеттілігі мен несие қабілеттілігі тәуелді. Басқаша айтқанда,
кәсіпорынның өтімділігі өзінің міндеттемелерін уақытылы жабу үшін өзінде
бар қаражаттарды тез жұмылдыру мүмкіндігімен анықталады. Өтімділік
кәсіпорынның толық төлем қабілеттілігін білдіреді де, активтер мен
міндеттемелердің жалпы сомасы бойынша да, олардың өтелу мерзімі бойынша да
теңдікті көздейді.
Кәсіпорынның өтімділігін талдаумен ең алдымен коммерциялық несие
беретін тұлғалар айналысады. Бұл коммерциялық несиелер қысқа мерзімді
болғандықтан, кәсіпорынның бұл міндеттемелері бойынша төлеу қабілеті
өтемділікті талдау арқылы бағаланады.
Акция ұстаушылар кәсіпорынның өтімділігінің деңгейін, пайыздарды төлеу
және несиенің негізгі бөлігін өтеу мүмкіндігін білгілері келеді.
Өтімділікті екі жақтан қарастыруға болады: активтерді өткізу уақыты
есебінде жөне активті сатудан түскен ақша сомасы ретінде. Бұл екі жақ бір-
бірімен тығыз байланысқан: көп жағдайларда активтерді аз уақыт ішінде,
бірақ та баға шегерімімен өткізуге болады.
Кәсіпорынның өтімділігі баланс өтімділігін білдіреді. Сондықтан,
кәсіпорынның өтімділігін анықтау үшін бухгалтерлік баланстың көрсеткіштерін
талдау керек.
Баланс өтімділігін талдау өтімділік деңгейі бойынша топтастырылған
актив бойынша қаражаттарды өтелу мерзімі бойынша топтастырылған пассив
бойынша міндеттемелерімен салыстыруға негізделген. Актив және пассив
баптарының топтастырылуы нақты анықталған тәртіп бойынша жүзеге асырылады -
өтімділігі жоғары, активтерден өтімділігі төмен активтерге қарай, яғни
өтімділік дәрежесінің төмендеуі бойынша және төлену мерзімдшіп қысқа
пассивтерден төлену мерзші Ұзақ пассивтерге қарай, яғни төлену мерзімінің
үзаруы бойынша.
Өтімділік дәрежесіне байланысты, яғни ақша қаражаттарына айналу
жылдамдығына байланысты активтер келесі топтарға бөлінеді.
1. Ең өтімді активтер (А 1). Әлемдік тәжірибеде оларға
кәсіпорынның ақша қаражаттарының барлық баптары мен құнды қағаздар
жатады.
Ақша қаражаттар мен құнды қағаздар (қысқа мерзімді қаржылық
инвестициялар) айналым қаражаттарының ең икемді бөлігі болып табылады. Ақша
қаражаттар төлемдерге дереу дайын түрады, ал құнды қағаздар қолма-қол
ақшаға тез айнала алады.
2. Тез өтетін активтер (А2). Оларға қысқа мерзімді дебиторлық
борыштар мен басқа да активтер жатады. Дебиторлық борыш бойынша сомалар
белгі-лі бір уақыттарда еспе айырысу шотына түседі де, оларды
міндеттемеле-рді жабуға жіберуге болады. Есеп айырысу қүжаттар негізінде
жөнелтіліп сатып алушылармен құны уақытылы төленбеген тауарлар бойынша
борыш-тардың өтімділігі төменірек болып саналады, себебі бұл төлемдердің
төлену уақыты белгісіз. Бірақ та мүндай уақыты өтіп кеткен борыштар
қалаусыз,
себебі кез-келген дебитор айыппүл төлеуден, одан қалса, оны банкрот
деп жариялаудан қашып, өзінің борыштарын уақытылы өтеуге тырысады.
Қалыпты нарық жағдайында кәсіпорынның ең өтімді қаражаттарына қыс-қа
мерзімді дебиторлық борыштарды да қосады. Бірақ та әлі дұрыс қалып-
таспаған нарық жағдайларында дебиторлық борыштың барлығы ақша қа-
ражаттарға айналуының кепілдігі жоқ. Күдікті дебиторлық борыштың жоға-ры
үлес салмағы кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығына кері әсерін тигі-зеді.
3. Баяу өтетін активтер (А3). Оларға баланс активтерінің Тауарлы-
материал-дық қорлар және Ұзақ мерзімді инвестициялар (басқа
кәсіпорындардың жарғылық қорына салымдардан және алдагы кезең
шығындарынан басқа) баптары жатады. Бұл топтың активтерін ақша
қаражаттарға айналдыру қиынырақ түседі, себебі бұл активтерге сатып
алушы табудың өзі біраз уақыт қажет етеді. Әсіресе, бұл аяқталмаған
өндіріске қатысты.
4. Қиын өтетін активтер. (А4). Бұл топқа материалдық емес активтер,
негізгі қүралдар және басқа кәсіпорындардың жарғылық қорына салымдар
кіреді.
Баланс активтерінің баптарының олардың өтімділік дәрежесі бойынша
топтастырылуында меншіктің ең өтімді және әмбебап түрі - кассадағы және
банктегі есеп айырысу, валюталық және ағымдағы шоттардағы ақша массасы.
Одан кейін құнды қағаздарға салынған қысқа мерзімді қаржылық салымдар және
дебиторлармен есеп айырысулар. Жоғарыда аталған баланс баптары көсіпорынның
өтімділігінң, яғни активтердің мерзімі келген міндеттемелерге өтеуге
жіберілетін бөлігін көрсетеді. Активтердің өтімідлігі төменірек элементтері
тауарлы-материалдық қоралр және негізгі капитал баптарында топтастырылған.
Баланс пассивтерін оларды өтеу мерзімділігі бойынша топтастырады.
Неғұрлым шұғыл міндеттемелер (П1). Оларға кредиторлық борыш, уақы-тында
өтелмеген қарыздар, басқа да қысқа мерзімді міндеттемелер жатады.
Қысқа мерзімді міндеттемелер (П2). Оларғақысқа мерзімді несиелер мен
қарыздар және жұмысшы - қызметкерлер үшін алынған қарыздар жатады.
Ұзақ мерзімді міндеттемелер (Пз). Оларға кәсіпорынның ұзақ мерзімді
несиелері мен қарыздары жатады.
4. Тұрақты міндеттемелер (П4). Бұл топқа пассивтің бірінші Меншікті ка-
питалң бөлімі кіреді. Активтер мен пассивтер балансын сақтау үшін
осы бөлімнің сомасынан алдағы кезең шығындарының сомасын алып
тастау керек.
Қысқа мерзімді және ұзақ мерзімді міндеттемелер бірге алынғанда сыртқы
міндеттемелер деп аталады.
Кәсіпорын өтімді болып саналады, егер оның ағымдағы активтері оның
қысқа мерзімді міндеттемелерінен көп болса. Кәсіпорынның нақты өтімділігін
анықтау үшін баланстың өтімділігінің талдауын жүргізу керек.
Баланстың өтімділігін анықтау үшін активтер мен пассивтердің әрбір
топатры бойынша нәтижелерін салыстыру керек. Егер келесі шарттар орындалса,
баланс абсолютті өтімді болып саналады.

А1≥П1 ; А2≥П2; А3≥П3 ; А4≥П

Егер алдындағы үш теңсіздіктер орындалса, яғни ағымдағы активтер
кәсіпорынның сыртқы міндеттемелерінен асса, онда төртінші теңсіздік
міндетті түрде орындалады. Бұл теңсіздіктің терең экономикалық мағынасы
бар: оның орындалуы қаржылық тұрақтылықтың минималды шартының орындалуын —
кәсіпорынның меншікті айналым қаражатының болуын қамтамасыз етеді. Егер
жоғарыдағы жүйенің бір немесе бірнеше теңсіздіктері орындалмаса, баланс
өтімділігінің абсолютті өтімділіктен айырмашылығы болады. Мүнда активтердің
бір тобы бойынша қаражаттардың жетіспеушілігі басқа топ қаражаттарының
мөлшерден асуымен өтеледі, бірақта бұл құндылық мөлшерде ғана болады,
себебі нақты төлем жағдайында өтімділігі төмен активтер өтімділігі жоғары
активтерді өтей алмайды.Баланстың топтарға жіктелген баптарын 5-кестеден
қарастыруға болады.

5-кесте

"КазИнтер" ЖАҚ мәліметтері негізіндегі баланстың
активтерінің өтімділігі және
пассивтердің төлену
мерзімділігі бойынша топтастырылуы
Актив Сомасы мың тг. Пассив Сомасы мың тг. Төлемдік жетіспеушілік,
артықшылық
жыл жыл аяғына
басына
1. Есеп айрысу шотындағы ақша 147 1. Жабдықтаушылармен есеп айырусылар бойынша
қаражаттарының қалдығы 16 борыштар 413569
2.Кассадағы ақша қаражаттарының қалдығы 2. Жұмысшы-қызметкерлер алдында еңбекақы бойынша
3.Сатып алушылардың төленуге тиісті 277500 борыш 23296
борыштар 3. Бюджеттен есеп айырусылар бойынша міндеттемелер
47293 4. Бюджеттен тыс төлемдер бойынша борыштар 14434
4. Дебиторлық борыштар 5. Басқадай кредиторлық борыш 5077
5.Басқадай ақша қаражаттары, дебиторлық 7990 16208
борыш
Барлығы 332938 Барлығы 472584
Ағымдағы міндеттемелердің төлем Ағымдағы міндеттемелердің төлем қаражаттарынан ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.