Аграрлық өндіріс пен агробизнестің экономикалық мазмұны мен табиғи ерекшеліктері

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 61 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны:

Кіріспе

І. Тарау. Агробизнестің теориялық және әдістемелік негіздері.

аграрлық өндіріс пен агробизнестің табиғи ерекшеліктері мен экономикалық мазмұны.
Қазақстандағы агроөнеркәсіп кешені және аграрлық кәсіпкерліктің қалыптасуы мен дамуы.
Аграрлық бизнестің дамуындағы әлемдік тәжірибелер.

ІІ. Тарау. Қазақстан республикасының негізгі даму тенденциясы және агробизнестің қазіргі жағдайы.

2. 1. Қазақстанның агроөнеркәсіп өндірісінің қазіргі жағдайын талдау және оның негізгі даму бағыттары.

2. 2. Қазақстанның ауыл шаруашылығындағы меншік түрлерінің дамуы.

2. 3. Қазақстан республикасындағы агробизнес жүйесін мемлекеттік реттеу.

ІІІ. Тарау. Қазақстандағы агробизнесті мемлекеттік қолдау және реттеу мәселелері.

3. 1. Агробизнес жүйесіндегі мемлекеттік қолдаудың шетелдік тәжірибелері.

3. 2. Қазақстандағы аграрлық бизнесті мемлекеттік қолдау және реттеу жүйесін жетілдіру жолдары.

Қорытынды.

Әдебиеттер.

Кіріспе

Экономикадағы дағдарыстың жалғасып келе жатқаны, әлеуметтік шиеленістің өсуі, болашаққа деген үміт отының біртіндеп сөнуі және басқа да жағымсыз құбылыстар жүргізіліп отырған реформа барысын қайта қарап шығуды талап етеді.

Бұл жағынан алып қарағанда Н. Ә. Назарбаевтың Қазақстан халқына жолдауы «бір жұтым таза ауаны» ғана емес, ол сонымен бірге жаңа және қуатты өмірлік мәні зор қарқын береді.

Нарықтық қатынастарға өтудің жалпы бағыты болжамастай қатаң болуы қажет. Бұл аксиома емес, бұл адамзат өркениетінің тарихи сабағы болып табылады. өйткені ол дамыған нарықтық механизмсіз тиімді экономика бола алмайды. Бұл жай жүйенің өзгеруі ғана емес, шаруашылықты жүргізудің сапалы жаңа моделі, ол әлемдік жобалары тенденцияларға арқа сүйейді.

Біртұтас авторитарлық мемлекет ретінде КСРО-ның өмір сүруін тоқтатуы, жаңа тәуелсіз мемлекеттердің пайда болуы күн тәртібінен осы бұрынғы одақтық республикалардың халқын азық-түлікпен қамтамасыз ету мәселесін алып тастамайды, керісінше, оның өзектілігін күшейте түседі, өндірістің әлеуметтік тәсілі, қоғамның барлық мүшелерін азық-түлікпен қамтамасыз ету шын мәнінде орындалмас міндетке айналды. Біршама жетістіктерге қол жеткізгенімен жоспарлы экономика шын мәнінде өндіріс құралдарынан шеттетілді және өзі өндірген өнімнің қожайыны бола алмады. Соның нәтижесінде, ауылшаруашылығына салынған ірі капитал салымы, егіншілік, мал шаруашылығы, механизация, агрохимиядағы ғылыми-техникалық прогресс уәде етілген азық-түлікпен өнеркәсіп үшін шикізаттың мол қорын құруға айтарлықтай ықпал ете алмады.

Жоспарлы, әкімшілік экономикадан нарықтық қатынастарға өтудің бастапқы кезеңінде көрсеткендей, меншікке қатысты, шаруашылық жүргізудің формалары мен әдістері, яғни бүкіл экономикалық қатынастардың өндіріспен, бөлу, айырбас және тұтынуға байланысты комплекстері күрделі және терең жаңарулар жасауды қажет етеді.

Бұл мәселе әсіресе экономиканың аграрлық секторы үшін маңызы зор, өйткені ауылшаруашылығының жағдайынан, онымен аралас агроөнеркәсіп комплексінің жағдайынан нарықтық бағдарламалардың сәтті болуы байланысты болады.

Азық-түлік жағдайын жақсартпайынша, нарықтық механизмді игеру бойынша күш жұмсау бекер. Егерде халық ашығып, өмір сүру қиындай түссе, ең болмаса керемет деген бағдарламалар да қолдау таппай, жоқ болады.

Халықты азық-түлікпен қамтамасыз етуді жақсарту немесе әлеуметтік шиеленісті азайту, дауылдың алдын алып, мұнай, газ және басқа да табиғи ресурстардың экспортқа шығарылуын қысқартып, инфляцияны жойып, қаржылық және ақшалай жүйені сауықтырады.

Бұл міндеттерді шешу тікелей агробизнестің пайда болуы, қалыптасуы мен жан-жақты дамуына, яғни ауылшаруашылығы өнімін өндіру мен қайта өңдеуге байланысты кәсіпкерлікке де тікелей байланысты болып келеді, біздің республикамызда агроөнеркәсіп өндірісіндегі кіші және орта бизнесті дамыту үшін жағдай жасау диплом жұмысының тақырыбын таңдауға себеп болды.

Тақырыптың өзектілігі. Экономиканың саяси ретінде, ауыл шаруашылығы, бірқатар өзгерістерге ұшырады, ол елеміздің әлеуметтік даму ерекшеліктері, оның бағыты мен талаптарына байланысты болып келеді. Диплом жұмысында экономиканың ауылшаруашылығы секторының негізгі көрсеткіштерін аналитикалық талдауға агробизнесті мемлекеттік қолдау бойынша саясаттың тәжірибесін зертеу және шет елдердегі аграрлық кәсіпкерлердің кейбір мәселелерін шешу жолдарын талдауға әрекет жасалды.

Диплом жұмысының мақсаты Қазақстан Республикасының агроөнеркәсіп комплексінің аграрлық секторының теориялық аспектілерін зертеу негізінде республикадағы агробизнесті мемлекеттік қолдау мен реттеудің механизмін зерттеу болып табылады.

Алға қойған мақсатты орындау үшін мына төмендегі міндеттерді шешуге әрекет жасалды:

Аграрлық өндірістің табиғи ерекшеліктері мен экономикалық мазмұнын зерттеу;
Қазақстан Республикасындағы агробизнесті дамытудың тарихи аспектілерін зертеу:
Дамыған елдердегі аграрлық бизнесті дамыту тәжірибесін зертеу;
Қазақстан қазіргі заманғы агроөнеркәсіп жағдайын талдау және экономикалық агроөнеркәсіп секторын дамытудың негізгі бағыттары;
Қазақстанның ауылшаруашылығындағы меншік формасын дамытудың негізгі кезеңдерін қарап шығу;
Қазақстан Республикасындағы агробизнесті мемлекеттік реттеудің негізгі формаларын зерттеу;
Агробизнес жүйесіндегі мемлекеттік қолдаудың әлемдік тәжірибесін зерттеу;
Қазақстандағы агробизнесті мемлекеттік қолдау мен реттеудің жүйесін жетілдіру;

Алға қойған міндеттерді шешу үшін Қазақстан Республикасы бойынша қажетті теоретикалық мәліметтер мен статистикалық мәліметтер жүйеге келтіріліп, жетекші экономисттердің теориялары мен ғылыми көзқарастары зерттелді.

Диплом жұмысының құрылымы. Ғылыми жұмыс кіріспе бөлімнен, үш тараудан және қортынды бөлімнен тұрады. Диплом жұмысында 7 таблица, 3 схема бар.

Бірінші тарауда аграрлық бизнестің теоретикалық негіздері, Қазақстандағы агроөнеркәсіп комплексін дамытудың негізгі кезеңдері, агробизнестің даму тәжірибесі мен әлемдік тәжірибесі, дамыған елдердегі аграрлық кәсіпкерліктің басты мәселелерін шешу жолдары зерттелді.

Екінші тарауда қазақстанның қазіргі заманғы агроөнеркәсіп комплексінің жағдайына талдау жасалды. Сонымен бірге, Қазақстандағы меншік формасының даму процесі зерттелді. Және аграрлық кәсіпкерлікті мемлекеттік реттеудің негізгі формалары қарастырылды.

Үшінші тарауда агробизнесті мемлекеттік қолдау мен дамытудың шетелдік тәжірибесі және Қазақстан Республикасындағы аграрлық бизнесті мемлекеттік реттеу мен қолдау жүйесін жетілдіру жолдары қарастырылды.

Қорытынды бөлімде диплом жазушы студент үшін зерттелген тақырып пен пайдалылығын бағалау бойынша негізгі қортынды жасалды.

І-Тарау Агробизнестің теориялық және әдістемелік негізі.

Аграрлық өндіріс пен агробизнестің экономикалық мазмұны мен табиғи ерекшеліктері.

Қазіргі заманғы ауыл шаруашылығының осындағы экономикалық процестерге және ауыл шаруашылығы өнімдерің рыногіне үлкен бизнестің әсері күшейген шақтағы аралас салалармен тығыз топтасып келуі ауыл шаруашылығындағы экономикалық бағыттарды аралас салалардың әсерінен бөлек қарастыру терең зерттеуге мүмкіндік бермейтіндіктен, агробизнесті жүзеге асырудың теориялық-әістемелік негіздерін дамыту және практикалық әдістерді оқып үйрену қажеттілігі туады.

70-жылдардың отандық ғылымында ауыл шаруашылығын аралас салалармен бір кешенде зерттеу дами бастады. Тиісінше “агроөнеркәсіптік кешен”атауы пайда болып, ғылыми және практикалық сөз қолданысына енді. Оның үш саласы - қор шығаратын салалар, ауыл шаруашылығының өзі және ауы шаруашылығы өнімдерін өңдеу, тасымалдау, сақтау және өткізумен айналысатын салалар кешені. Осы салалармен байланысты іскерлік қызмет өзінің айрықша ерекшеліктеріне қарамастан өзара тәуелділік және өзара әсер етушіліксіз табысты жұмыс істей алмайды және дамымайды. Сондықтан да агробизнестің салалары да төрт негізгі сфераға бөлінеді (1-схеманы қараңыз)

Агробизнес кешені.

IVсфераАгросервис:: IVсфера Агросервис:

IVсфераАгросервис:: Мемлекеттік,

IVсфераАгросервис:: Кооперативтік,

IVсфераАгросервис:: Жеке

Агробизнес комплексінің басқа сфераларды байланыстырып тұратын ұйытқысы ауыл шаруашылығы болып табылады. Бірінші сфераға (I) ауыл шаруашылығын техникамен, жем-шөппен, тұқыммен, тыңайтқышпен, өсімдіктер және малды қорғайтын дәрі-дәрмекпен, яғни өндірістің материалдық факторымен қамтамасыз ететін салалар жатады. Міндеті жағынан бұл сфераға шара өндірісін дамыту мүмкіндік беретін қаржылық ресурс-несие де кіреді. Бұл сфера ауыл шаруашылығы үшін ресурстар нарығын қалыптастырып, оның техникалық және технологиялық деңгейін анықтап, ауыл шаруашылығындағы өндіріс шығынының көлеміне несие алуға баға мен шарт арқылы әсер етеді. Ауыл шаруашылығы үшін ресурстарды тауып, жеткізуші ретінде бұл сфераның өнеркәсіптік салалары нарықтық құрылым, өндіріс жинақтау және мамандандыру сияқты барлық көрсеткіштер бойынша ерекшеленіп, өнеркәсіптің басқа салаларымен тығыз өндірістік байланыста болады.

Сфералардың үшінші тобы (III) егіс даласынан өнімдерді тұтынушыға жеткізумен айналысатын салалардың жұмысын қамтамасыз ететін маркетингтік сфераны құрайды. Дәстүрлі барлық салаларға қатысты маркетингтік арналарға (көтерме және бөлшек сауда, қайма биржа, аукцион жүйелері және т. б. ) қарағанда агробизнестің бұл саласы өз бетінше жұмыс істейтін өндіріс сала - тамақ өнер кәсібінің болуымен ерекшеленеді. Нарықтық экономикасы дамыған елдерде маркетингтің сфераның орны ерекше және тұрғындар қажеттілігінің өсуі мен азық-түлік сервисінің дамуына байланысы ол онан сайын өсе түсуде.

Төртінші сфера (IV) агробизнесті толықтай және оның жекелеген салаларының қызметін жақсартуды қамтамасыз ететін агросервистен тұрады. Мұнда қызметтің көптеген түрлері, оның ішінде агробизнестің басқа сфераларына мамандандырылған қызмет көрсету, ғылыми зерттеулер мен жобалар, кадрларды дайындау мен біліктілігін арттыру, жаңа технологияларды енгізу, коммуникация, мемлекеттік реттеу және басқару бар. Оның негізгі ерекшелігі сонда, агросервис мемлекеттік құрылымдар: ауыл шаруашылығын басқару, нарықты реттеу ұйымдары, ғылыми-зерттеу, мамандандырылған білім беру және тағы басқа мемлекеттік құрылымдар тұрақты түрде жұмыс істейтін, агробизнетің бірден-бір сферасы болып табылады. Сондықтан да, міндеттерді шектеуден басқа жағдайда бұл сфераны мемлекеттік және жеке деп екіге бөледі. Жеке сферада агроөнеркәсіптік кешеннің сервистік қызметінің техникалық қызмет көрсету, агротехникалық және агрохимиялық қызметтер, жерді суландыру, қолданбалы зерттеулер және ғалымдар мен мамандардың консультациясы, материалдық - техникалық жабдықтау мен қамтамасыз ету және басқа қызметтің түрлері көрсетіледі. Агросервистің ұйымдары мен кәсіпорындарына сондай-ақ шаруа және фермерлік ұйымдар одақтар мен бірлестіктер кіреді. Олар өздерінің алдарына шаруашылық, экономикалық және әлеуметтік мақсаттарды қойған.

Агроөнеркәсіптік кешен құрылымы агробизнес кешені құрамымен өте ұсақ және ол үш негізгі сфераның басын құрайды. (2-схеманы қараңыз)

Агроөнеркәсіптік кешен.

I II III

Бірінші сфераға (I) трактор және ауыл шаруашылығы машиналарын жасау, минералдық тыңайтқыштар және өсімдік пен малды қорғаудың химиялық құралдары, ауылдық құрылыс, өндірістік мал азығын өндіру және микробиология, сондай-ақ суландыру құрылыс сияқты қорды қажет ететін салалар кіреді.

Екінші сфераға (II) таза ауыл шаруашылық өндірісінің салалары- егін шаруашылығы, мал шаруашылығы және ауыл шаруашылық (өндірістіктен айырмашылығы бар) мал азығын өндіру жатады.

Үшінші сфера (III) әдетте ауыл шаруашылығы шикізаттарын дайындау, тасымалдау, сақтау және өңдеуді қамтамасыз ететін салалар мен өндірістің жиынтығы болып табылады. Кей жағдайларда бірқатар мамандар тасымалдауды, сақтауды және байланысты өндірістік инфрақұрлымның салалары ретінде өздігінше, жеке төртінші сфераға (IV) жатқызып жүр.

Құрамындағы талдау жасау көрсетіп отырғандай, агробизнес және агроөнеркәсіптік кешендер сандық жағынан болсын, сапалық жағынан болсын өздерінің құрамы бойынша бір-бірінен ерекшеленеді . Өздерінің қарауындағы салалар немесе қызмет түрлерінің даму деңгейіне байланысты бұл айырмашылықтар онан сайын айқынырақ байқалады.

Бір қарағанда дәстүрлі қабылдауға үйренген біздерге таңқаларлықтай болып көрінетін бір жай, агросервис құрамында мемлекеттік реттеуші жүйенің болуы әлгі маңызды айырмашылықтардың бірі болып табылады. Агроөнеркәсіптік кешеннің отандық схемасында мемлекеттік басқару әдетте әдейі көрсетілген жоқ . Өйткені, әкімшіл-әміршіл жүйеде мемлекеттік реттеу бүкіл экономикалық жүйенің басынан аяғына дейін экономикалық дамудың қозғаушы факторы болғаны айтпаса да түсінікті. Ал, нарықтық экономика жағдайында мемлекеттік реттеу агробизнес жұмыс істеуінің тегерішіне қосылған экономиканың аграрлық секторындағы өндірістік және экономикалық процестерді қамтамасыз етуді басқарушы және үйлестіруші элементі ретінде көрінетіні рас.

Агроөнеркәсіптік өндіріс пен агробизнесті жекелеген сфераларға бөлу процесінің экономикалық мазмұны, біріншіден, агроөнеркәсіп кешенінің түпті өнімі жасаудағы олардың әрқайсысының орнын анықтауда, екіншіден, тұтастай алғанда, агроөнеркәсіптік кешеннің тиімді және қарқынды дамуы жекелеген салалар мен сфералардың рационалды арақатынасынан айқындалатын болғандықтан, бұл кешендерді ішкі тепе-теңдік құрылымының қажеттілігінде жатыр. Біздің Республикамызда маркетингтік сфераның (өнімді өңдеу, сақтау, тасымалдау және өткізу) дамымай артта қалуының басты себебі ауыл шаруашылығы шикізаты мен азық-түлігінің көп ысырапқа ұшырауы болып табылады. Кейбір жылдары жалпы өнімнің 25-35 пайызы ысырап болған. Біздің еліміздегі агроөнеркәсіп кешені түпкі өнімінің құрылымын Америка Құрама Штаттарындағымен салыстыру көрсеткеніндей, бұл жердегі айырмашылық бізде аса қуанта қоймайды. АҚШ-та Агроөнеркәсіп кешенінің түпті өнімінің 70 пайыздан астамы маркетингтік сфераның, тек 10 пайызға жуығы ауылшаруашылығының үлесіне тиеді. Ал, біздің Республикамызда ауылшаруашылығының үлесі 50 проценттен асып кетіп отыр. Оның үлесіне АҚШ-та 3 сфераның өзінде сауда жүйесі басым, ал бізде бұл жұмыстарды тамақ өнеркәсібі атқарады.

Дәл осындай жағдай нарықтық экономикасы дамыған басқа елдерде де қалыптасқан. Мысалы, Францияда азық-түлік құнының 75 пайыздан астамы ауылшаруашылығының тыс жерлерде жасалады. Скандинавия елдерінде түпкі өнімдегі тамақ өнеркәсібінің үлесі 65 пайыздан құрайды. Батыс елдері агроөнеркәсіп кешені құрылымның қозғалысына тән бір жайт, мұнда азық-түлік өндірумен айналысатын жұмысшылардың жалпы санын қысқарту байқалады. Мысалы, АҚШ-та 1960-1985 жылдар аралығында мұндай қысқару 30 пайызға жуық болды. Мұның өзі негізінен ауыл шаруашылығы өндірісі есебінен жасалып отыр. Ал, өңдеу саласындағы және саудадағы қызметкерлердің саны өсе түсуде. Аталған АҚШ-та соңғы он жыл ішінде агроөнеркәсіп кешенінің маркетингтік сферасында жұмыс істейтіндердің саны бір жарым есе өсті. Қорды қажет ететін салалар (агроөнеркәсіп кешенінің бірінші сферасы) мен шығарылған техника мен ауыл шаруашылығы өнімдерін өндіру технологиясының бір-бірімен сәйкес келмеуі, егін шаруашылығы мен мал шаруашылығындағы көптеген технологиялар үшін машиналардың жетілдірілген жүйесінің болмауы қалыптасқан ауыл шаруашылығы өндірісінің (агроөнеркәсіп кешенінің II сферасы ) үлес салмақтарын салыстыру отандық агроөнеркәсіп кешенінде салааралық және ішкі салалық сәйкестіктің жоқтығын аңғартады. Шығарылатын техниканың сапасы да айтарлықтай емес. Қазіргі заманғы жағдайда экономиканың аграрлық секторын реформалау ауыл үшін ұсынылып отырған техниканың сәйкессіздігін қатты сезініп отыр.

Кезінде ұжымшарлар мен кеңшарлардың кең ауқымды жүргізілетін өндірісіне ыңғайланып жасалынған техника қазір шағын шаруа қожалықтарының қажеттілігі мен сұранысына жауап бермейді. Ауыл шаруашылығының өз ішінде мал басына арналған жем-шөп өндірудің көлемі мен сапасы, малды азықтандыру технологиясы мен күту процесінің сәйкессіздігі байқалады.

Бұрынғы КСРО-да, оның ішінде Қазақстанда агроөнеркәсіп кешеніндегі құрылымдық сәйкессіздіктерді жою әрекеті 80-жылдардың өзінде рет бой көрсеткен.

Агроөнеркәсіп кешенінің құрылымын ретке келтіру мақсатында азық-түлік бағдарламасы қабылданып, агроөнеркәсіптік өндірісті басқару қайта құрылды. Бірақ, шамадан тыс орталықтандырылу мен әміршіл-әкімшіл экономика шеңгелінде бұл міндетті орындау мүмкін емес еді. Агроөнеркәсіп кешен сияқты кең көлемді жүйеде тиімді құрылымдық өзгерістерді тікелей нарықтық байланыстар негізінде жүйенің өз-өзін реттеу жолымен ғана жасауға болады.

Агроөнеркәсіптік өндірісі дамыған елдердегі эволюция меншікке құқық пен жерде шаруашылық жүргізу құқығын бір-бірінен бөліп тастау болмайтын іс екенін дәлелдеп береді. Міне, дәл осындай себептен аграрлық өндірістің кеңшар-ұжымшар моделі көпшіліктен қолдау таппай, бұрынғы Кеңес Одағының елдерінде дами алмады.

Өткен жылдар ішінде біздер соншалықты ұмтылған қоғамдастырудың деңгейін арттыру жұмысшының меншіктен алыстатылу масштабын одан сайын арттыра түсті. Өндірістің көлемін қалай дегенде де көбейтуге тырысушылық аграрлық өндірістің ішкі табиғатына қарама-қарсы қайшылықта болатынын кеш ұқтық.

Бір қарағанда қарапайым көрінетін ауыл шаруашылығы өндірісі - өте нәзік, жеңіл үзілетін және көп аялауды қажет ететін жүйе, ол қатаң қалыпқа салғанды көтермейді. Ауыл шаруашылығы өндірісі басшылықтың білікті болғанына, жұмысшылардың белсенді күш-жігеріне қарамастан көптеген факторлардың әсерінен азапқа түскен адамдай ауыр халды басынан кешіреді. Мысалы, әзірге адамның бақылауына аз көнетін табиғи фактор, оның ішінде ауа райының жағдайын алайық. Қуаңшылық, бұршақ жауу және басқа қолайсыз құбылыстар жұмысшылардың барлық ұмтылысына айтарлықтай зиян әкеледі немесе тіпті жоққа шығарып тынады.

Нарықтық экономика ауыл өндірушілердің табысын маусымдық ауытқулар мен ауа-райы климаттық қолайсыздықтардан қорғаудың белгілі бір тегершігін жасады. Биржалық бизнесмендердің тұтас бір тобы пайда болады. Олар ауыл шаруашылығы табыстарының қолайсыздығын өз мойындарына алады. Алайда, мұның өзі жеткіліксіз, сондықтан да көптеген мемлекеттерде ауыл шаруашылығы өнімдерін сатып алу және фермерлік табыстарды қолдаудың мемлекеттік жүйесі кеңінен тәжіибеге енгізілген.

Аграрлық өндірістің тағы бір ерекшелігі дұрыс пайдаланған жағдайда тозбайтын, қайта керісінше құнарлана түсетін, өндірістің айырбастауға келмейтін ең басты мәңгілік қоры -жердің алабөтен орны болып табылады. Жердің құнарлығындағы айырмашылық еңбек пен капиталды бірдей жұмсағанның өзінде де өндіріс пен табыстың көлеміндегі айырмашылықты туғызады. Осыдан барып жер рентасы және табысты реттеу, сондай-ақ жақсы ауыл шаруашылық жерлерінің шектелу проблемалары туады.

Өндірістің ерекше саласы ретінде ауылшаруашылығының ерекше белгісі онда өндірілген өнім (тұқым, жем, малдың төлі, органикалық тыңайтқыш және басқалар) онан әрі өнімді көбейту үшін қолданылатындығы болып табылады. Биологиялық факторлар мен тірі организмдерді пайдалануға негізделетін ауылшаруашылығында бұл жағдайда оның өндіріс технологиясының да ерекшелігін білдіреді.

Өнеркәсіпте өндіріс және еңбек процесі көбінесе үздіксіз жүреді. Бұлай болатын себебі техниканың, технологияның және өндірісті ұйымдастырудың жетілдірілуін қамтамасыз етуде жатыр. Агроөнеркәсіптік өндірісте экономикалық процесс өнім шығаруды жеделдету мен көбейтуді төтенше шектейтін табиғи -биологиялық факторлармен тығыз байланысты. Көп жағдайда ауыл шаруашылығындағы бірқатар табиғи процестерді қысқарту өте қиын, тіпті мүмкін емес. Мысалы, ауыл шаруашылығы дақылдарының пісіп-жетілу мерзімін айтсақ та жеткілікті.

Табиғи -биологиялық фактор өндірістің тиімділігін анықтауда, технологияны таңдауда ең басты факторы болып саналады. Мал мен өсімдіктер дамуының табиғи заңдылықтарын сақтамау басқа өндірістік экономикалық ресурстардың тиімділігінің төменділігіне әкеліп соқтыратын болғандықтан техника, еңбек ұйымдастыру жүйесі аталмыш факторға қарай ыңғайланады. Осы жерден келіп, әміршіл-әкімшіл экономика кезеңінде өсімі төмен мал өсіру мен нашар жем-шөп базасы жағдайында ірі мал шаруашылығы кешендеріне, қарапайым агротехникалық талаптарды сақтамаған жағдайда жерді мелиорацияларға жұмсалған орасан шығын ауыл шаруашылығының өнімдері мен шикізатын жоғалтуға алып келеді.

Ең жетілдірілген техника, озық технология және өндірісті білікті ұйымдастырудың өзі де өнім өндіруді белгілі бір “биіктіктен” асыруға мүмкіндік бермейтін мал мен өсімдіктің табиғи-генетикалық потенциалы сияқты ауыл шаруашылығының осындай биологиялық факторын жеңе алмайды.

Ауыл шаруашылығының маусымдық қасиеті оның табиғи ерекшеліктері болып табылады. Мұның өзі өндіріс кезеңі мен жұмыс кезеңінің тура келмеуін тудырып, жыл бойы жұмысшы күшімен материалдық-техгикалық ресурстардың тепе-тең пайдалануына қолбайлау жасап, табыстың түсуін де ала-құла қылады. Салыстырмалы түрде аз ғана уақыт жұмыс істейтін техниканы пайдаланудың қажеттілігі, сондай-ақ өндірістің қуат көздерін көп керек ететіндігі тұрақты капиталдың жоғары үлесін қажет етеді. Өндіріс жалға алған жерде жүргізілетін жағдайда тұрақты шығынның деңгейі, сонымен бірге жалға төленетін ақы себебінен де өсіп отырады.

Тұрақты шығынның жоғары үлесі шаруалар мен олардың өндірістік стратегиясына да әсер етеді. Өнеркәсіпшіге қарағанда, ауылдағы іскерге нарықтық конъюнктура тиімсіз болған жағдайдың өзінде де өндірісті күрт қысқарту тиімсіз, өйткені тұрақты шығындар өндіріс көлеміне қарамастан өтелуге тиісті.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.