Кәсіпорынның еңбек ресурстарын басқарудағы инновация

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 72 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ 3

1. ЕҢБЕК РЕСУРСТАРЫН ПАЙДАЛАНУ ТИІМДІЛІГІН ТАЛДАУДЫҢ ҒЫЛЫМИ НЕГІЗДЕРІ 5

Өндірістік қызметтегі еңбек ресурстарын басқаруды тиімді ұйымдастырудың экономикалық мәні мен маңызы 5
Қазақстан Республикасындағы еңбекті ынталандыру бағыттары мен қалыптасқан тенденциялар 10
Кәсіпорынның еңбек ресурстарын басқарудағы инновация 23
Факторлар классификациясы оларды талдау және жүйелендіру 29

2 ӨНДІРІСТЕГІ ЕҢБЕК РЕСУРСТАРЫН ПАЙДАЛАНУ ТИІМДІЛІГІН
АРТТЫРУ ЖОЛДАРЫН ТАЛДАУ 32

«Қазмырыш» АҚ-ның ұйымдық-экономикалық сипаттамасы 32
Кәсіпорын еңбек потенциялы: біліктілігі мен білім деңгейі 36
Кәсіпорын жұмыс уақытын ұтымды пайдалану әдіс-тәсілдері 41

3 ЕҢБЕК РЕСУРСТАРЫН ПАЙДАЛАНУ ТИІМДІЛІГІН ТАЛДАУДЫҢ БАСЫМДЫҚТАРЫ МЕН ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ 45

Еңбекпен қамтудың экономикалық тиімділігін арттыру бағыттары 45
Еңбек ресурстарын басқарудағы шетелдік тәжірибе 50
Өндірістегі пайданы жоғарылату басымдылықтары мен негізгі бағыттары 54

ҚОРЫТЫНДЫ 58

ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 61

ҚОСЫМША А Кәсіпорын пайдасын жоспарлаудың жалпы сызбасы 63
ҚОСЫМША Ә Шаруашылық қызметтің негізгі көрсеткіштерінің

қалыптасуы мен талдануының жалпы сызбасы 64
ҚОСЫМША Б Еңбек факторларын тиімді пайдаланудың көрсеткіштеріне сандық әсер етуді анықтау белгілері 65
ҚОСЫМША В «Қазмырыш» АҚ сменалық ауысым бойынша еңбекті ұйымдастырудың 2009 ж. жұмысқа алынғандар саны 66

КІРІСПЕ

Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Ғылыми-теориялық және практикалық тұрғыдан қарағанда қоғам дамуының ресурсы адам, оның еңбегі шешуші болып саналады. Оған дәлел, қазіргі таңдағы зерттеулер бойынша XXI ғ. ең тиімді инвестиция салу - ол адамға, оның мүмкіндіктеріне салынған инвестициялар екенінің нақты бекуі. Себебі, еңбек ресурстарының жағдайымен әрбір қоғамның экономикалық өсу деңгейі анықталады. Әлеуметтік-экономикалық даму тенденциясының негізін қоғамдағы еңбек ресурстарының құрылымымен түсінуге болады.

Елбасы Н. Ә. Назарбаевтың осы жылғы Қазақстан халқына жолдауында: "Қазақстандықтардың орта мерзімдік перспективада бәсекеге қабілетін арттыру үшін қажетті басым бағыттар анықталған". Себебі, адам капиталы елдің болашақ дамуының кепілі.

Бұл өзектілігі жоғары тақырыпты орындауға түрткі болған осы уақытқа дейін жасалған ғылыми-теориялық еңбектер мен әлі де болса шешімін таппаған мәселелер болды.

Осы тұрғыдан алғанда зерттеу тақырыбының өзіндік мақсатымен, оған сәйкес міндеттері анықталады

Зерттеу жұмысының мақсаты қазіргі заманғы Қазақстан Республикасындағы еңбек потенциалын жеткілікті деңгейде зерттеу, оның басым бағыттарын айқындау және даму перспективасын бекіту.

Осы мақсатқа қол жеткізу үшін алдыға келесі міндеттер қойылды:

- еңбек ресурстарын пайдалану тиімділігінің ғылыми-теориялық негіздерін талдау;

- еңбек ресурстарының тиімділігін арттырудың негізгі әдістемелік жүйесін талдау;

- Қазақстан Республикасындағы еңбек ресурстарының пайдаланылу тәсілдерін, оған сәйкес негізгі басымдықтарын айқындау;

- Қазақстандық компаниялардағы еңбек жағдайларын салыстырмалы-аналитикалық талдау принциптеріне сәйкес зерттеу;

- Еңбек ресурстарын пайдалану тиімділігін арттырудың басым

бағыттарын анықтап, келешектегі даму жолдарын айқындау.

Зерттеу жұмысының объектісі: ҚР еңбек ресурстарының ұйымдастырылу ерекшеліктері мен «Қазмырыш» АҚ-ындағы ұйымдастыру-шаруашылық қызметтер болды.

Дипломдық жұмыстың ақпараттық-сараптамалық негізін ҚР Президентінің, ҚР Үкіметінің, ҚР еңбек және әлеуметтік қорғау министрлігінің заң-нормативтік құжаттары, ҚР Ұлттық статистика Агенттігінің, республикалық және облыстық тұрғындарды еңбек және әлеуметтік қамсыздандыру орталықтарының оперативті мәліметтері, бұқаралық ақпарат құралдарындағы ағымдық деректер құрады және талдау материалдарының көп бөлігі «Қазмырыш» АҚ-ның негізгі шаруашылық қызметімен жасалынды.

Дипломдық жұмыстың құрылымы кіріспеден, үш негізгі тараудан, қорытындыдан, қолданылған әдебиеттер тізімінен және қосымшалардан тұрады.

1 ЕҢБЕК РЕСУРСТАРЫН ПАЙДАЛАНУ ТИІМДІЛІПН ТАЛДАУДЫҢ ҒЫЛЫМИ НЕПЗДЕРІ

1. 1 Өндірістік қызметтегі еңбек ресурстарын басқаруды тиімді ұйымдастырудың экономикалық мәні мен маңызы

Қазақстан Республикасы ұлттық экономикалық жүйесінің жоспарлыдан нарықтық бағытталған экономикаға ауысуы күрделі қогамдық, әлеуметтік, экономикалық өзгерістерді тудырды. Салыстырмалы түрде алғанда өте аз уақытта, мүлдем басқа экономикалық ортаны қалыптастыру нарықтық экономиканың субъектілерінің қызметін біраз күрделі өзгерістерге түсірді. Кәсіпорын қызметінің жемістілігінің кепілі болатын - еңбек ресурстарының, яғни адам капиталының - пайдаланылу тиімділігін талдау бірінші кезектегі мәселеге айналды.

Еңбек ресурстарын басқару мынадай басым бағыттардан түрады:

1) ресурстарды жоспарлау: адам ресурстарына деген сұраныстың болашақтағы мүмкін қажеттіліктерін жоспарлай алу;

2) персоналды жинау: барлық қызметтерге сэйкес келетін мүмкін кандидаттарды дайындап қою;

3) таңдау: жинақтау нәтижесінде қалыптасқан топтан жұмыс орындарына кандидаттарды бағалау, олардың ішінен ең жақсысын таңдай алу;

4) жалақы мен жеңілдіктерді анықтау: жалақы мен жеңілдіктердің қызметкерлерді жұмысқа тарту мен жалдау мақсатында ұйымдастырылатын құрылымын дайындау;

5) кәсіби үгіттеу (профориентация) және бейімдеу: жалданған жұ-мысшыларды кәсіпорын қызметіне етене ендіру және оның қызметінің үлесінің қаншалықты зор екендігін түсіндіру;

6) үйрету: еңбеккерлерден жұмысты тиімді орындауды талап ететін еңбек дағдысына баулитын бағдарламалар дайындау мен жүзеге асыру;

7) еңбек ісін бағалау: еңбек ету барысындағы іс-эрекеттерді бағалау әдістемесін дайындау және оларды әрбір жүмысшыға жеткізу;

8) еңбеккерлерді қызмет ету барысында еңбек сатылары бойынша жоғарылату, төмендету, шығарып жіберу немесе жұмысқа алу секілді әрекеттердің жауапкершілігін мейлінше ауырлатпауға байланысты іс-әрекеттердің әдістемесін жетілдіру, жұмысшыларға аталған тәртіптерді түсндіру, олардың қызмет бабындағы кәсіби мамандануын жоғарылату;

9) басқарушы кадрларды дайындау, олардың қызмет сатылары бойынша жоғарылауын басқару: басқарушы кадрлар еңбегінің тиімділігі мен қабілетін арттыруға бағыталған бағдарламалар дайындау.

Осыған орай, жалпы кәсіпорындағы еңбек ресурстарын басқаруды тиімді ұйымдастырудың көпшілікке танымал принциптеріне, демек, негізгі тұстарына тоқталсақ, олар келесі түрде тізбектелер еді:

- персоналды басқару функциясының өндіріс мақсатымен байланысының сақталуы;

- басқару ориентацияларының оптимальды қарым-қатынасы;

- үнемділігі,

- перспективтілігі;

- оперативтілігі;

- автономдылығы;

- ғылымилылығы;

- ыңғайлылығы.

Нарық жағдайына өту экономикадағы еңбек қатынастарына деген көзқарастарды күрделі өзгертті. Оны бірнеше себептермен түсіндіре аламыз:

- меншіктің мемлекеттік емес формаларының ұлғайып, жаңа өндірістік және еңбек қатынастарының пайда болуы;

- жұмыс берушілер және жұмысқа жалданушылар арасындағы келісім-шарттық механизмдердің кең қолданылуы;

- жұмыс орындарының «тапшылығы» мәселесінің пайда болуы;

- ірі кәсіпорындармен салыстырғанда еңбек қатынастарын реттеу сұрақтары ерекше болып табылатын шағын кәсіпорындардың көптеп пайда болуы;

- қаржы құрылымдарының кәсіпорынды басқару процесіне меншік иесі ретінде қатынаса бастауы;

- әлеуметтік, түрмыстық, мәдени-сауықтыру т. б. маңызды объектілердің басқару формаларының өзгеруі, көп жағдайда еңбек етушілердің әлеуметтік жағдайын қамсыздандыру жолдары.

- экономикалық ауыртпалықтардың салдарын кэсіпорындардың персоналды тиімді басқару жүйесін ендіре алмауы, көп жағдайда кәсіпорындардың банкрот болуы.

Еңбек ресурстары - бұл еңбек қызметінің физикалық және интелектуалды қабілеттерге ие, көмек көрсетуге немесе материалды игіліктерді өндіруге қабілетті халықтың еңбекке жарамды бөлігі, яғни еңбек ресурстары бір жағынан экономикада бос емес (жұмыс істейтіндер), екіншіден бос (жұмыста жоқ), бірақ еңбектенуге қабілеттілерді жатқызады.

Яғни еңбек ресурстары реалды (шын) және потенциалды жұмысшылардан тұрады.

Қажетті физикалық және интелектуалды қабілеттер жастан тәуелді. Бұлар адамның жастық өмірінде қалыптасады жэне көбеиеді, ал қартайғанда жойылады.

Еңбек ресурсының эртүрлі бағыттарының негізгі түсініктерін үйренуді қарастырмастан бүрын, халықтың қүрылымы жэне оның санының өзгеруін қарау керек.

Халықтың үдайы өндірісінің демографиялық, экономикалық және социалды аспектілері - еңбек ресурсының қалыптасуын анықтайды.

Еңбек ресурсының қүрамының қалыптасуына тоқталайық. Еңбек ресурстарының жас шекаралары жэне социалды -демографиялық қүрамы мемлекеттік заң актілері жүйесімен анықталады.

Бұларды ашып қарастыратын болсақ:

Экономикалық белсенді халық - тауар өндіру үшін еңбек күшін және көмекті қамтамсыз етуші халықтың саны жұмыс жасайтындардан және жұмысыздардан тұрады. Халықтың экономикалық белсенділігін анықтау үшін оның деңгейі қарастырылады.

Сурет 1 Еңбек ресурсының құрамы

Экономикалық белсенді емес халық - бұл жұмыс күші құрамына кірмейтіндер.

Экономикалық белсенді емес халықтың жоғарылығы тексерілетін

периодқа қатынасымен өлшенеді және келесі категориялар кіреді:

- оқушылар мен студенттер, тыңдаушылапр мен курсанттар күндізгі оқу орындарына баратындар;

- қартаюы бойынша зейнетақы алушы жақтар, сонымен қатар зейнеткер жасындағылардың асыраушысы жоқтығынан зейнетақы алуы;

- мүгедектердің (1, 2, 3 группа бойынша) зейнетақы алуы;

- үй шаруасымен айналысатындар, балаларды бағу, ауру тумаларын бағып күтумен айналысатын жақтар;

- жұмыс табудан күдерін үзген, яғни жұмыс іздеуді қойған, бірақ жасай алатын және жасауға дайын жақтар;

- жұмыс жасауға деген қажеттіліктері жоқ басқа жақтар және тағы басқа жұмыс жасамайтын жақтар;

Еңбек ресурстарының құрылымы көп қырлы.

Ол еңбек ресурстарының сол және басқа жақтарын мінездеуші әртүрлі компоненттерден тұрады.

Оны құрушыларды төмендегі суреттен көреміз.

Сурет 2 Еңбек ресурстарын құраушы компоненттер

Жыныс бойынша еңбек ресурсының құрылымы жұмыс бастылықтың тиімді құрылымының құрылуы үшін маңызды рол алады. Ол ел терреториясымен және жүмыс бастылық сферасымен ажыратылады.

Жалпы ер адамдардың еңбекке қабілетті жасй эйел адамдарға қарағанда жоғары.

Еңбек ресурсының білім деңгейі - олардың сапалы мінездемесі маңызды. Ол оқу жылының орташа күнімен, қатысушылар мен мамандардың жоғары білімімен және қоғамның басқа да көрсеткіштерімен анықталады.

Білім деңгейі мынадай көрсеткіштермен: білімділік процентімен, оқу жылының орташа күнімен, білім алған халықтарды группаға (топқа) бөлумен мінезделеді.

Абсолютті арту басындағы және соңындағы қаралатын кезеңдегі еңбек ресурсының арасындағы өзгешілік сияқты анықталады.

Өсу темпі периодтың соңында берілген еңбек ресурсының санының абсалютті өсуінің, кезеңдік басындағы өсуімен салыстырмалы қаралады.

Басқару қызметшілерінің құрамы мен құрылымы

Басқару кадрларын басқару жүйесінде істейтін және белгілі бір басқару қызметін орындайтын немесе соны жүзеге асыруға ықпал ететін жұмыскерлер жатады.

Басқару кадрларын алуан түрлі белгілері бойынша бағалауға болады басқару деңгейі бойынша - жоғары, орташа және төменгі буындар: кәсіптік құрылымы бойынша - инженерлер, қызмет түрі бойынша - ауыл шаруашылығы, өнеркәсіп кадрлары; басқару еңбегін мамандандыру түрі бойынша - әкімшілік, экономикалық, ; білімі бойынша - жоғары және арнайы орта білімді адамдар, практиктер: орындайтын жұмысының күрделілігі және жауапкершілігі бойынша.

Басшылар - бұлар тиісті ұжымға басшылық етушілер, басқару аппаратының немесе оның жекелеген буындарының жұмысын үйлестірушілер, қойылған міндетті орындау үшін ұжым қызметін бағалаудың және реттеуді жүзеге асырушылар.

Шаруашылық жүйесінің басшыларына алуан түрлі, бірін бірі толықтыратын қызметтерді (әкімшілік, ұйымдастырушылық, мамандық, қоғамдық қызмет, тәрбиеші) орындауына тура келеді.

Басшы әкімшілік рөлінде өз билігін пайдалана отырып, қолданылып жүрген нормативтік актілерге сәйкес жүйедегі қозғалысты қамтамасыз етеді, ұйымда тиісінше тәртіп орнатады. Өзіндегі қызметкерлермен бірлесе отырып кадр саясатын ойластырады және жүзеге асырады, штатты жинақтайды, кадрларды іріктеуді, баулуды, орналастыруды және ауыстыруды жүзеге асырады.

Басшының тәрбиешілік қызметінің ден мәні зор. Жақсы жолға қойылған тәрбие жұмысы жеке адамдар мен ұжымның ауыз бірлігін, ынта - жігерін арттыра түседі, экономикалық және әлеументтік прогресті жеделдетуге ықпал етеді. Тәрбие жұмысына соншалықты жоғары баға берілетін сесебі, басқару, бұл әрдайым адамдарға басшылық ету және де оны ойдғыдай жүзеге асыруға, басшының қол астынғыларына өктем бұйрықпен емес, сендіру, әділдікке көзін жеткізу арқылы ықпал етуінің зор мәні бар.

Басшылық қызметті жүзеге асырудың оқшау шаруашылық бөлімшсіне жетекшілік ететін сызықтық бысшылықтың айрықша ролі бар. Олардың әрқайсысы өзіне бекітілген басшылық аппараты арқылы қарамағындағы адамдардың жұмысын үйлестіріп қана қоймай, тиісті әлеуметтік экономикалық, ұйымдық, техникалық және адамгершілік алғы шырттарды қалыптастыруға қатысты шешімдер қабылдап, өзі басқаратын барлық бөлімшелердегі жұмыстың тиімділігін қамтамасыз етеді.

Қызметтік басшылық - бұл қызметтік басқарма, қызмет, бөлімдер мен басқарудың барлық деңгейіндегі басқа да бөлімшелерге (мәселен, бас инженер, жоспарлау бөлімінің бастығы) басшылық ету. Оның міндетіне басқарылатын обьектілердегі парамертлерді өзгерту үшін линиялық басшылыққа ұсыныс әзірлеу жатады. Қызметтік басшы өзі басқаратын бөлімшелерге линиялық басшы болып та саналады.

Мамандар - бұлар, әдетте, өндірістік немесе басқару санатындағы жекелеген, нақтылы қызметкерлер. Басқарма мамандары басқару қызметіне және олардың кәсіптік әзірлігіне қарай жіктеледі. Мамандар тобына агрономдар, зоотехтер, инженерлер, экономистер, бухгалтерлер, заңгерлдер, технологтар т. б жатады.

Техникалық қызметшілер - басшылар мен мамандар қызмет көрсететін жұмыскерлер. Олар, әдетте, басқарудың жекелеген операциялары бойынша жіктеледі. Бұған жататындар - хатшылар, машинистер, лаборант жатады.

Техникалық қызметшілер нақты бір мамандардың иелері, өзара басқарма басшылар мен мамандарына тиімді техникалық көмек беруде, соның ішінде шешім жасауды және жүзешге асыруды (мәліметтердің алғашқы өңдеу, сақтау және беру, есептеу, бақылауды) қамтамасыз етеді.

Негізінене менеджер мен басшы арасында айырмашылық жоқ. Ал шындығында келгенде, басшы мен менеджер - бұл бір ұғым. «менеджер» туралы әңгіме болғанда оны тек басқару ісімен шұғылданатын инженер немесе экономист ретінде ғана емес, іскер басшы, ерекше кәсіптің өкілі ретінде танимыз. Сонымен қоса менеджерлер - әдетте арнайы даярлықтан өткен адам.

Менеджерлердің атқаратын рөліне тоқталайық. Бұл тарапына басшылапдың атқаратын рөлін зерттеген Генри Минцбергтің еңбегі көңіл аударарлық.

Өнімнің өзіндік құнының қалыптасуы және мәні. Материалдық құндылықтар өндірісі, тауар саудасы, сонымен қатар қызмет көрсету адамдық, мтериалдық, ақшалай ресурс шығындарын қажет етеді. Бұл қолданылған ресурстар соңында әртүрлі нысанда және көлемде өзіндік құнға негізделеді.

Аталған шығындар, өнім және қызмет көрсетуге аударылған, өзіндік құнға қосылғандар оларды өткізу бағасында өткеріледі. Осылайша, өзіндік құн-кәсіпорында өткізу мақсатында өндірілген өнім мен қызмет көрсетулерге кеткен шығындардың ақшалай түрдегі сомасын көрсетеді.

Өзіндік құн-өнім өндіруге жұмсалған барлық шығын. Өндірілген өнімнің өзіндік құнына барлық жұмсалған шығындар: шикізат, материал,

электр энергиясы, амортизациялық жарна, еңбекақы т. б. кіреді. Өзіндік құн сол кәсіпорын шығынының жиынтық көрсеткіші, ол әрбір өнімге жұмсалған жалпы шығын сомасын өнім көлеміне бөлу арқылы анықталады.

Сонымен, кәсіпорын қызметінің негізгі көрсеткіштерінің бірі болып өнімнің өзіндік құн болып саналады, ол өндірістегі өнім өткізілуінің ақшалай нысандағы шығындар жиынтығын құрайды және барлық өндіріс тиімділігін анықтайды.

Өзіндік құнның экономикалық міндеті-жұмсалған шығындардың орнын толтыру және соның негізінде өндірістің барлық элементтерін қайта өндіру: өндірістік қорлар және жұмыс күші. Осы жерде кәсіпорынның өзіндік құнның негзгі элементі болып амортизация, яғни шығындалған материалдық ресурстар құны, еңбекақы-ол шығындардың бөлімдері болып табылады. Сонымен қатар кәсіпорын да басқа да шығындарды жүзеге асырады: өз жұмысшыларына сыйақылар төлейді, банк несиелеріне пайыз төлейді, әлеуметтік объектілерді ұстайды, бюджеттік емес қорларға аудрымдар жүргізеді-бұл шығыстар кәсіпорынның қосымша шығыстарын құрайды.

Өнекәсіптің дамуының бөлек кезеңдерінде бұл шығындардың орнын толтыру көздері өзгеріп отырады. Олар өнімнің өзіндік құнына қосылса немесе кәсіпорын қолында қалатын табыс есебінен іске асырылады немесе бюджет есебінен өткеріліп отырған. Осылайша, өнімнің өзіндік құнына қосылатын шығындар құрамына әрдайым өзгеріп отырады. Бұл өзгерістердің басты мақсаты-қазіргі кезеңдегі орныққан өндірістік қатынастардың дамуын қамтамасыз ету, оларды толтыру көздері бойынша шығындарды шектеу-өнімнің өзіндік құны немесе пайда.

Шығындар жиынтығы пайда көлемін анықтайды, олардың көбейуі 2 түрлі факторға байланысты болады: бағаның өсуі және өнімнің өзіндік құнының төмендеуі. Соңғысы тиімдірек болып табылады.

Өнімнің өзіндік құны -синтетикалық, кәсіпорын қызметінің барлық

жағын бірлікте және өзарабайланыста сипаттайтын жалпылама көрсеткіш болып табылады. Ол кәсіпорынның өндірістік - шаруашылық қызметінің сапалы көрсеткіші. Оның деңгейі мен динамикасы бойынша өндірістің басқару, жоспарлау, еңбек пен еңбекақының ұйымдастырылуы, техника мен технология деңгейін анықтауға болады. Өзіндік құнның мағынасы сонымен қатар оның атқаратын қызметтерімен де анықталады:

1) Өзіндік құнда өндірістің қоғамдық шығындарының 5/4 бөлігі шоғырланады. Сондықтан да өнімнің өзіндік құны арқылы өндіріс құралдарының жұмсалуы қамтамасыз етіледі.

2) Өзіндік құн көтерме бағаны қалыптастыру базасы болып табылады, оның есептемей бағақалыптастыру мүмкін болмайды.

3) Өзіндік құн негізінде табыс, жеке бұйымдардың рентабельділігі, яғни олардың өндіру мақсаттылығы есептелінеді.

Өнімнің өзіндік құнын құрайтын шығындар 2 түрлі негізгі белгілер бойынша жіктеледі:

Шығындардың алғашқы элементтері бойынша.
Пайда болу және бағытталу сипаттамасы бойынша.

Шығындарды экономикалық элементтері бойынша жіктеу өндірі шығындары сметасын дайындағанда қолданылады. Бұл жіктеу негізі шығындардың әрбір элементінің экономикалық сипаты бойынша біртекті шығындарда біріктіріледі, олар жиынтық өнімнің өзіндік құнын құрайды. Сонымен қатар шығындардың келесідей элементтері ерекшеленеді: еңбекке төлем шығындары; әлеуметтік сақтандыруларға аударымдар; Мемлекеттік қорларға жұмысбастылықтың қатысуымен аударымдар; амортизация; Басқа шығындар.

Қарастырылып отырған шығындар тобы заттай және тірі еңбек шығындары қатынасын бекітуге, өнім өндірісіне барлық шығындар бағасын анықтауға мүмкіндік береді. Шығындардың бұл тобы айналым құралдарын жоспарлауға, материалды шығындар сомасын анықтауға пайдалынылады, ол өз кезегінде таза өнімді есептеуді қажет етеді.

Шығындарды калькуляциялық баптар бойынша жіктеу оларды өз алдына өндірістік бағдары бойынша топтау, яғни өндіріс процесінде пайда болу орны және өнімді өткізуді көрсетеді.

Шығындарды калькуляциялық баптар бойынша жіктеудің негізі ол тікелей шығындарды өз алдына тәуелсіз бірыңғай экономикалық элементтері

шығындар бабы түрінде ерекшеленсе, ал қосымша шығындар кешенді шығындар бабында көрсетілген: шикізат және материалдар; жартылай фабрикаттар және технологиялық мақсаттағы көмекші материалдар; өндіріс жұмысшыларына негізгі және қосымша еңбекақы; технологиялық мақсаттағы жанармай және энергия; әлуметтік сақтандыруларға аударым; цехтық шығындар; Жалпышаруашылық шығындар; Коммерциялық шығындар; жалпыөндірістік шығындар.

Шығындарды калькуляциялық жіктеу мағынасы-оның негізінде әртүрлі өнім түрлері бірлігінің өзіндік құнын есептеуді білдіреді. Ол өндірістің әр түрлі учаскелерінде өзіндік құнды төмендету резервтерін іздестіруге мүмкіндік береді. Калькуляция-өнімнің, жұмыстың өзіндік құнын шығындардың түр-түрі бойынша есептеу. Шығынның түр-түрі бойынша өндірілген өнімнің бір өлшеміне немесе орындалған жұмыстың әр түрлі көлеміне жұмсалған қаржының мөлшерін анықтау.

Өзіндік құнның көрсеткіштерінің маңыздылығымен байланысты ол әртүрллі критерилер бойынша бірнеше түрге жіктеледі. Өйткені осы жіктеулердің кейбіреулері кәсіпкерге өзіндік құнды жақсы игеруге мүмкіндік береді:

а) шығу көзі бойынша шығындар (өндіріс, цех, участок) ;

б) жұмыс және қызмет көрсету түрлері бойынша;

c) өнім өндірісімен байланысты барлық шығындар жиынтығы екі негізгі элементтерге бөлінеді:

материалды шығындар (шикізат, материалдар, жанармай, энергия, қосалқы бөлшектер, құрал-жабдықтың ескіруі және т. б. ) ;
тірі еңбекті қамтамасыз етуге шығындар (еңбекақы, әлеуметтік

сақтандыру, демалысқа, ауырған күндерге төлемдер және т. б. ) ;

д) шығындарды басқаша топтастыру оларды мүмкін болатын өнім өндірісіндегі фирма ұйымдастырылуы, қызметі, яғни калькуляция статьялары бойынша бөлістірілуі мүмкін:

материалдар (шикізат, материалдар, сәйкес көліктік дайындау шығындары) ;
еңбекақыға тікелей шығындар(өндіріс процесінде жұмысбасты жұмысшылардың еңбекақысы ) ;
жартылай фабрикаттар және комплекттаушылар;
құрал-жабдықты ұстауға және жөндеуге шығындар;
цехтық (өндірістік) шығындар;
жалпышаруашылық шығындар;

е) дайын өнім шығындар құнын аудару әдісі бойынша:

тікелей шығындар;
жанама шығындар;

f) қалыптасу уақыты бойынша:

ағымдық шығындар;
болашақ кезең шығындары (өндірістің келесі кезеңінде қолдануға арналған ағымдық кезеңдегі өндіру ) ;

Қазақстан экономикасындағы барлық салалары бойынша

кәсіпорындардағы жұмыс пен қызметке қосылатын өзіндік құнына қосылатын шығындарды бірегей анықтау мақсатында 1992 жылдың 30 шілдесінде Министрлер Кабинетінің Нұсқауы негізінде жүзеге асырылады. Қазақстанда өзіндік құнның қалыптасуы толықтай жетілмеген, ол өтпелі экономика және соған сәйкес мәселелермен байланысты. 1997 жылдың 1 қаңтарынан бастап кәсіпорындар бухгалтерлік есептің жаңа басты есептеу жоспарына көше бастады.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.