Кәсіпорынды антикризисті басқару негіздері
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .7
1. КӘСІПОРЫНДЫ АНТИКРИЗИСТІК БАСҚАРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ МЕН
БАНКРОТТЫҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ МӘНІ
1. Кәсіпорынды антикризисті басқару
негіздері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... .9
2. Кәсіпорынның банкроттық жағдайы, маңызы,
түрлері ... ... ... ... ... ... ...1 3
3. Қазақстан Республикасының банкроттық жөніндегі заңдық
аспектілері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .19
2. ЖШС АВТОМАТИКА СЕРВИС ҚЫЗМЕТІН ҚАРЖЫЛАНДЫРУ КӨЗДЕРІН БАСҚАРУ ЖӘНЕ
ТАЛДАУ
1. ЖШС Автоматика Сервис - тің техникалық экономикалық
сипаттамасы
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ..34
2. Кәсіпорынның қаржылық жағдайын
талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ...40
3. Кәсіпорынның банкрот болу ықтималдығын
талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... .51
2. КӘСІПОРЫНДЫ АНТИКРИЗИСТІК БАСҚАРУДАҒЫ МӘСЕЛЕРІ МЕН ОЛАРДЫ ШЕШУ ЖОЛДАРЫ
1. Кәсіпорынды антикризистік басқару жөніндегі
мәселелер ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 58
3.2 Кәсіпорын санациясы мен банкроттың алдын алудың негізгі
бағыттары ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 60
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ..66
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН
ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
.68
ҚОСЫМШАЛАР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ..7 0
КІРІСПЕ
Кәсіпорынды антикризистік басқару дегеніміз – ол кәсіпорынның
қаржылық ресурстармен капитал айналымымен және қаржылық қатынастармен
басқару жүйесі. Антикризисті басқару - әртүрлі көзқараста болады:
функционалды көзқарас бойынша; қаржылық менеджмент ол басқару жүйесі;
институционалды көзқарас бойынша; қаржылық менеджмент ол басқару органы;
ұйымдастырушылық - құқықтық қөзқарас бойынша ол кәсіпкерлікті реттеуші
экономикалық категория ретінде қарастырылады. Антикризистік басқару
субъектілеріне жататындар қаржы қызметін жүзеге асырушы мамандар тобын,
яғни қаржылық менеджмент жерлер, ал қаржылық менеджмент объектілеріне ақша
қаражаттары, қаржылық ресурстар, капитал айналымы және қаржылар жатады.
Ал, банкроттық дегеніміз – заңды және жеке тұлғаның қаражат
жоқтығына байланысты өзінің борышқорлық міндеттемелерін төлеуден бас
тартуы. Банкрот кәсіпорынның қызмнтін жабуға немесе оны мәжбүрлеп таратуға
апарып соқтырады, мұның өзі несиегерлердің талаптарын өтеу үшін мүлікті
сатуға ұласады.
Нарықтық экономиканың қалыптасуы ауылшаруашылық өнімдерін өңдейтін
кәсіпорындардан ғылыми–техникалық прогресстің, кәсіпкерлік белсенділіктің
негізінде өндіріс тиімділігін арттыруды талап етеді.
Менің дипломдық жұмысымда жауапкершілігі шектеулі серіктестік
Автоматика Сервис жайлы жазылады, ол кәсіпкерлік формасында
коммерциялық ұйым болып құрылған. Оның құрылу мақсаты және жұмыс істеуі
бизнес жоспарда толығымен қарастырылған. Оның негізгі мақсаты – пайда
табу. ЖШС Автоматика Сервис пластикті трубалар, жуғыштардың шүмектерін,
шаруашылық заттарын таратушы болып қалада және жақын аудандарда өз
тұтынушыларын тапты.
Кәсіпорын стратегиясы болып келесілер табылады: тұтынушыларға толық
кешенді қызмет көрсетуді ұсыну, ассортиментті кеңейту, тарату нарығын
зерттеу, өнім бәсекелестік қабілетін арттыру, жеке тапсырыстарды орындау,
сауда желілерінің жұмысын бақылау.
ЖШС Автоматика Сервис саясаты өндірілетін өнім және айналысқа
түсетін өнімдердің шығындарын төмендетуге негізделген. Бұл өз кезегінде
нарықтың максималды бөлігін жаулап алуға және баға бәсекелестігін қолдануға
мүмкіндік береді.
Қазіргі кезде кәсіпорын қаламыздың ірі банк фирмаларымен жұмыс
істейді. ЖШС Автоматика Сервис Темір банкі, Туран Алем банкімен
тығыз байланыс жасап, тұрақты сыйақы тұтынушысы болып табылады және сыйақы
ставкаларымен қаржыланады.
1. КӘСІПОРЫНДЫ АНТИКРИЗИСТІК БАСҚАРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ МЕН
БАНКРОТТЫҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ МӘНІ
1. Кәсіпорынды антикризисті басқару негіздері
Антикризисті бағдарламаның мақсаттары қаржылық шаруашылықтың кризистік
бағасының өндіріске нашар әсер ететін факторлардың анализдерінен шығады.
Қаржыны антикризисті басқару бағдарламасының мақсаттары:
1.Төлей алмаушылықты шеттету.
Сыртқы және ішкі міндеттерді қысқарту және ақша ресурстарының көлемін
көбейту арқылы іске асады:
- Ұйымдық структураны және тұрақты ұстанымдарды қысқартуларды
оптимизациялау.
- Процесті өндірісті автоматизациялауда өзгермелі ұстанымдарды қысқарту
және негізгң және көмекші бөлімдердің персоналдарын қысқарту;
- Кредиторлық қарыздарды барынша ұзарту және рестуктуризациялау;
- Дебиторлық қарыздың айналымдарын жеделдету сенімсіз дебиторлы қарыздар-
қазіргі кездегі салық заңына сай дебиторлық қарызды қайтару және дебиторлық
қарызды валды шығынға қатынастыру мақсатында сотқа беруге байланысты
коммерциялық кредит периодын қысқарту;
- Сұраныстарға дайын өнімдер арқылы тауарлы материалды бағалылықтар
запастарының мөлшеоін нормализациялау. Толықтай өзінің тұтынушылық
қасиеттерін жоғалтқан, дайын полиграфиялық өнім қайта өндейтін
кәсіпорындардан өту керек. Осыдан пайда болған шығындар болашақтағы
салықтық табыстарды қысқартады;
2. Қаржылықтұрақтылықты қайта құру-даму кезіндегі өзіміздің қаржылық
ресурстарымызды реттеу деңгейі тұтынушының қаржылық ресурстарының
деңгейінен кем болмағанда ғана орындалады.
Қаржылық тепе-теңдікке қол жеткізу үшін мынандай шараларды қолдану
керек:
- Нәтижелі бағалық мақсат жүргізу, жеңілдіктер жүйесін қолдану және
өнімнің нарыққа өту әдістерін қолдану арқылы таза кірістің өсуі.
- База мен салық салу ставкаларының төмендеуінің легальды схемасын
қолдану нәтижесінде шаруашылық процестегі салықтық процесті
оптимизациялау.
- өндірістің дамуға бағытталған таза ьабысты көбейту мақсатында
кәсіпорынның кризисті дамуына адекватты дивидентті саясатты орындау.
- Ескерген және қолданылмайтын жабдықтарды жөндеу.
- Кәсіпорынның өз қаражаттарының өсуіне байланысты нәтижелі эмиссиялы
саясат құру.
- Керекті негізгі және айнымалы қаражаттарды тарту.
3. Нарықтық бағаның өсуіне бағытталған стратегиялық қаржылық стабилизация
және экономикалық өсу.
Экономикалық өсудің үлгісі 4 фактордан тұрады.
- Бағалық саясатты және операциялық рычакты қолданумен пайда болатын сату
ретабельдегінің өсуі.
- өндірістік дамуға кетіп жатқан таза табыс бөлігінің өсуі
- нормативтік активтерден тыс түрлерін қысқарту арқылы алынатын актив
айналымын тездету. Ағымдағы активтердің нормативін қысқарту үшін
математикалық экономикалық модельдерді қолдану керек- транспортты есеп,
заностарды басқару.
- Қаржылық леверидж коэффициенті оптимальды мәніне жетпесе ғана мүмкін.
Кәсіпорынның антикризистік стратегиясының мақсаттары:
- Меншік немесе зайымдау қаржы көздерін оңтайлы біріктіру негізініде
- олардың өтімділігі мен төлемқабілеттілігін қамтамасыз ету,
- Негізгі, инвестициялық және қаржылық қызметте барлық қажеттіліктерді
қанағаттандыруға қажет пайда мен рентабельділіктің сәйкес деңгейін алу.
Бұл үшін мемлекет өзінің басты мақсаты деп, макроэкономикалық реттеу мен
инфляциямен күрес. Бұл үшін қажет:
- Барлық деңгейдегі экономикалық және қаржылық көрсеткіштер жүйесі,
сондай-ақ экономиканың базалық салаларын қолдау жасау керек;
- Кәсіпорынға өзінде жоқ меншікті айналым қорларын табуға жағдай туғызу;
- Займ қаражатын пайдалану бойынша кәсіпорын мүмкіндіктерін кеңейтетін
экономикалық шараларды қабылдау. Бұл үшін ҚР Ұлттық банкінің есептік
ствкасын әлемдік деңгейде дейін төмендету керек;
- Төлемсіздікті қысқарты немесе осымен байланысты есеп айырысулардың
тиімсіз формаларын қысқарту бойынша коммерциялық несие, вексель, чек
сияқты нарықтық құралдарды еңгізуі керек;
- Салықтық саясатты өндіріс пен инвестицияны ынталандыруға бағыттау
керек;
- Кәсіпорынның өтімділігі мен төлем қабілеттілігін анықтау керек;
- Кеден саясатын ұлттық өндіруші мен бәсекелестік қабілеті бар тауарларды
қорғауға бағыттау керек;
Банкроттықтың алдын-алу стратегиясын таңдау мен кәсіпорынны
ңнарықтық механизмді енгізу шараларының тиімділігі кәсіпорындағы қаржыларды
басқару жүйесінен тәуелді болады.
Бұл жүйенің негізі – қаржылық талдау, оның қорытындысы бойынша
кәсіпорын өзінің қаржылық жағдайына үнемі баға береді.Бұл талдаудың негізгі
бағыттары келесідей:
- Кәсіпорын мүлкінің және оның қалыптасу көздерінің сондай-ақ капитал
құрылымы көрсеткіштерін бағалау,
- Айналым қорларының жағдайын бағалау, оның жеткіліктілігін анықтап,осы
негізде қаржылық жағдайды бағалау,
- Кәсіпорын өтімділігі мен төлем қабілеттілігінің дәрежесін анықтау,
- Рентабельділік тенденциясы көрсеткіштер жүйесі негізінде анықтау.
Кәсіпорын банкроттылығының алдын-алу стратегиясына ықтималдылық
пен төлемқабілеттілігі проблемаларын шешуге бастысы болып айналым қорларын
кәсіби деңгейде басқару болып табылады.Бір жағынан бұл айналым қорларын
ынталандыруға бағытталса, екінші жағынан бұл қорлард материалдық активтер
арасында орналастырылады.Бұл жерде қаржылық тетік ретінде пайдаланылатын
несиемен байланысты дұрыс таңдаған несие саясаты маңызды рөл атқарады.
Айналым қорларын басқарудың бір бөлігі болып дебиторлық және
кредиторлық қарызды басқару табылады. Мұндай басқарудың маңызды элементі
бролып тауарлық вексельдерді белсенді пайдаланылады.
Кәсіпорынның қаржылық стратегиясының бір мақсаты пайда алу мен
рентабельді жұмысты қамтамасыз ету.Мұның егізінде шығын, түсім, пайда
өзара байланысының талдауы жатыр, ал бұл кәсіпорында басқарушылық есепті
кеңінен пайдалануды білдіреді.
Шығындарды өнімнің өзіндік құнына еңгізудің екі негізгі әдісі
бар: калькуляциялық және маржиналды.Екінші дәстүрлі емес әдіс біріншісінен
шығындардың өндіріс көлемінің өзгеруіне байланысты айналмалы және тұрақты
болып өзгерумен ерекшеленеді.Сонымен бірге, онда тек айналмалы шығындар
негізінде өнім бірлігінің толық емес өзіндік құны анықталады.Мұның барлығы
кәсіпорынның талдаушылық мүмкіндіктерін кеңейтіп, шығарылатын өнімнің
жекелеген түрлерінің табыстылығы туралы түсінік береді.Маржиналды әдіс
операциялық тетікті пайдалануға, яғни маржиналды табыстың өткізуден түскен
пайдаға қатынасымен анықталады.Кәсіпорынның қаржылық қызметіне ақшалай
ағымдарда басқаруға көп көңіл бөлінуі керек.Бұл жерде негізгі,
инвестициялық және қаржылық қызметтегі ақшалай қорлардың барлық келуі мен
кетуін дәл анықтап,олардың ұлғаю, кему себептерін талдауы керек.Бұл
облыстағы маңызды факторлардың бірі болып қаржылық нәтижеге міндетті түрде
әсер ететін уақыт факторы.
Кәсіпорынның стратегиясындағы бағыттардан басқа амортизациялық,
инвестициялық, дивиденттік саясатқа, бағалы қағаздар нарығында саясатқа
ерекше көңіл бөлу керек.
Белгілі бір қаржылық қолдауда төлемсіз кәсіпорындарды санациялаудың
негізгі шаралары:
- Басқарудың жаңа формалары мен әдістерін;
- Конверсия, диверсификация, жаңа өнімді шығаруға көшу, оның сапасын
жоғарлату,
- Маркетинг тиімділігін жоғарлату,
- өндірістік шығындарды төмендету,
- дедитор-кредиторлық қарызды төмендету,
- айналым активтердегі меншіктік қаржылардың үлесін жоғарлату,
- артық құрал-жабдық, материал, аяқталмаған өндірі, дайын өнімді, сондай-
ақ еншілес формалар мен капитал үлесін сату,
- капиталдық құрылысты уақытша тоқтату,
- қарыздарды конверсиялау,
- экспорт тиімділігін жоғарлататын мүмкіндіктерді іздестіру,
- жұмыс бастылар санын қысқарту,
- басқа да шаралар.
Кәсіпорынның қаржылық жағдайын бағалау немесе баланстық
қанағаттанарлықсыз құрылымын анықтау кезінде кәсіпорынның қаржылық
жағдайына болжамды түрде талдау жүргізілді, оның мақсаты кәсіпорынның
төлемқабілеттілігін оынң балансының құрылымы негізінде анықтау.
2. Кәсіпорынның банкроттық жағдайы, маңызы, түрлері
Банкроттық жайында айтпас бұрын міндеттемелер мен міндеттер жайлы түсіну
қажет. Соған тоқтала кетсек:
Міндеттемелер мен міндеттер:
Ақша міндеттемесі-қарыз адамның кридиторға белгілі бір рақша сомасын
азаматтық құқықтық келісім және Қазақстан Респаубликасының азаматтық
кодексімен қарастырылған басқа да негіздері бойынша төлеуге міндетті.
Ақша міндеттемелері құрамына кіретіндер:
- өткізілген таруарлар, орыондлған жұмыстар, көрсетілген қызметтер үшін
қарыз;
- қарыз адам төлеуі қажет пайыздарды ескергендегі займ сомасы;
Міндеттемелерге кірмейтіндер:
- денсаулығы мен өміріне нұқсн келтірген нұқсан үшін азаматтар алдында;
- авторлық сыйақыны төлеуі бойынша;
- мұндай қатысудан туындайтын қарыз кәсіпорынның құрылтайшылары алдында;
- орындауға жатпайтын немесе орындалмаған ақша міндеттемелері үшін
айыппұл, өсімпұлдар;
- олар сондай-ақ міндетті төлемдер мөлшерін анықтауды ескерілмейді;
- міндетті төлемдер-заңмен белгіленен тәртіпте бөджеттің сәйкес деңгейіне
эжәне бюджеттен тыс қорларға түсетін салықтар, аалымдар неомесе басқа
міндентті жарнамалар, міндетті төлемдер бойынша міндеттемелер мен
міндеттердің құрамы мен мөлшері арбитражды сотқа қарыз кәсіпорынды
банкрот деп танып отыр,арыз берген сәттен бастап анықталады.Ақша
міндеттемелерінің мөлшері сот шешімімен немесе құжаттар мен бекітілуі
керек.
Мараторий-қарыз кәсіпорынның ақшалай міндеттемелерді орындауын
және міндетті төлемдерді төлеуін тоқтату.
Банкроттық процедурасы.
Сотқа дейін санация-бұл банкроттыққа ескерту мақсатында меншік
иелері құрылтайшылар немесе басқа да тұлғалар қарыз кәсіпорынның төлем
қабілеттілігін қайтау бойынша өткізетін шаралар.
Бейбіт келісім бұл қарыз кәсіпорын кредитордың арасында
төлемдері кейінге қалдыру немесе қарыздан жеңілдік жасау үшін келісімге
жету процедурасы.
Сыртқы басқару (соттық санация) ұл қарыз кәсіпорынның төлем
қабілеттерін қамтамасыз ету және оны басқару құызіретін сыртқы басқарушыға
беру үшін қолданылатын банкроттық процедулрасы.
Мүдделі тұлғалар келесілер жатады:
- Қарыз кәсаіпорынға бас немесе еншілес болып табылатын заңдяы тұлғалар;
- Деректорлар кеңесіне(бақылау кеңесіне) кіретін жеткші тұлғалар, ұжымдар
атқарушы орган, бас бухгалтер(қарыз кәсіпорынның бухгалтерлері), соның
ішінде өндірісте банроттық туралы іс қозғалағнға дейін 1 жыл ішінде өз
міндеттерінен босағандар;
- Жоғарыда көрсетілген тұлғалардың келесі жұмысшылары;
- Жұбайы (зайыбы), туған туысқандары, апай, ағалавры және олардың
туысқандары.
Мүдделі тұлғалар арбитражды басқарушы мен кредиторларға
қатысты анықталанады.
Арбитражды сот арбитражды басқарушы ретінде келесі жеке
тұлғаларды тағайындауы мүмкін:
- Жеке кәсіпкер ретінде;
- Банкроттық жөніндегі мемлекеттік орган лицензиясы негізінде әрекет
ететін және арнаулы білімі бар. Мұндай тұлға дегенде бір арбитражды сотта
тіркеліп, бұл туралы мемлекеттік органға айтуы керек.
Арбитражда сотқа қарызгерді банкрот деп тану туралы шағымдану
құқығы барлар келесілер:
- Ақша міндеттемелерін орындмаған жағдайда қарызгер, кредитор
немесе лпрокурор;
- Міндетті төлемдерді төлеу міндетін орындамағанда-қарызгер прокурор,
салықтық немесе басқа құзыретті органдар;
Қарызгердің жетешісі арбитражды сотқа келесідей жағдайларда
сәйкес міндеттемелер орындалғн сәттен бастап бір ай мерзімде кешіктірмей
шағымдануы керек:
- Бір немесе аттестция кезінде бірнеше кредиторлардың талабын
қанағаттандыру қарызгердің бірнеше кредитор алдында ақша міндеттемелерін
толық орындау алмағанда әкелгенде;
- Қарызгердің құзіретті органы арбитражды сотқа шағымдану туралы шешім
қабылданғанда;
- Егер кәсіпорынды леквидациялау жүргізілгенде кредитордың талабын толық
қанағаттандыра алмайтыны анықталса, бұл жағдайда қарызгердің жетекшісі
ликвидациялық комиссиясы мен бірге арыз береді.
Ақшалай міндеттемелер бойынша коредторлар болып, отандық
немесе шетелдік заңды немесе жеке тұ лғалар, сондай-ақ Қаақстан
Республикасы оның субъектілері мен жергілікті өзімен-өзі басқару
органдары табылады.
Арбитражды сотқа қрызгерді банкрот деп тануды сұрау
жөнінде арыз беру құқығына конкурстық кредиторлар ие. Олардың мүдделерін
кредиторлардың жиналысы мен комитеті білддіреді. Сондықтан да арбитражды
сот қарызгерді банкрот деп танығанна кейін кредиторлар қарызгерге өз
топтарын қанағаттандыру мақсатынд ашыға алмайды.
Бұл жекелеген кәсіпорындардың талаптарын қанағаттандыру
басқа кредиторлар мүдделеріне нұқсан келтіретінімен түсіндіріледі.
Кредиторлар жиналысы конкурстық кредиторлардың үштен бір
бөігінің ұсынысы мен немесе конкурстық кредиторардың талаптардың
реестіріне енгізілген жалпы талаптардың үштен бір бөлігіенен аз болмаса
шақырылады. Жиналыс әдетте екі аталық мерзімге шақырылып, қарызгер
тұратын орында өтеді.
Кредиторлар жиналысының келесі шешімдері қабылдауға
құқығы бар:
1. сыртықы басқавруды енгізу және қысқартуға бұл туралы арбитражды сотқа
хабрлауға мүдделі.
2. бейбіт келісімді бекітуге;
3. арбитражды сотқа қарызгерді банкрот деп танып конркурстық өндірісті
ашу жөнінде шағымдануға;
4. кредиторлар комитетінің мүшелерін таңдауға, оның сандық құрамын
анықтауға немесе оның құзіретін уақытынан бұрын тоқтауға;
5. басқа да сұрақтар бойынша;
Банкроттық туралы заңда қарыгерлердің жекелеген
категориялары үшін банкроттық түрлері қрастрылған:
Заңды тұлғалар үшін ауылшаруашылығы, несиелі, сақтандыру
ұйымдары, бағалы қағаздар нарығының кәсіби қатысушылары;
Жеке тұлғалар, еке кәсіпкерлер, шаруа қожалықтары;
Банроттықтау қысқартылған, процедураларын
ликвидацияланатын немесе жоқ қаргерге қатысты алғанда;
Қарызгерлердің өзін ерікті түрде банкрот деп жариялауы;
Азаматтардың қшалай қажыларын тарату мен заңсыз түрде
айналысатын ұйымдар.
Банкроттық – нарық шаруашылығының бір категориясы болып табылады.Ол
соттың шешімімен немесе кредитордың келісімі бойынша соттан тыс ресми
түрде жарияланады. Қазақстан Республикасының Банкроттық туралы 07.07.95
жылы №2173 Заңына сәйкес, қарызды төлеуге шамасы жоқ ұйымы ақшалай
міндеттер бойынша кредиторлар сұранысын, еңбекақы төлеу талабын
қанағаттандыра алмау, сонымен бірге өзіне тиісті мүлік есебінен бюджет пен
бюджеттен тыс қорларға міндетті төлемдерді қамтамасыз ете алмау жатады.
Бір сөзбен айтқанда, шаруашылық жүргізуші субьектінің қарызды төлей
алмауы, ағымдағы операциялық қызметті қаржыландыра алмауы, қарыздардың,
міндеттердің өсуіне байланысты жедел міндеттемелерді өтеу қабілетсіздігі
немесе борышкердің балансының қанағаттансыз құрылымына байланысты шаралар.
Банкроттық кәсіпорынның ұдайы өндіріс капиталының шаруашылық
механизм балансының бұзылуынан, яғни оның қаржылық және инвестициялық
саясаттың тиімсіз болуынан туындайды.
Баланстық қанағаттанарлықсыз құрылымы – бұл мүлік есебінен кредитор
алдында міндеттемелерінің сомасын тең немесе одан асуы мүмкін.
Кәсіпорында банкроттықтың пайда болуының басты себептері:
1. шаруашылық жүргізу жағдайын жасаудың обьективті себептері:
- экономиканы реформалаудың нормативті және заң шығаратын базаларының,
қаржылық, ақша, несие, салық жүйелерінің жетілмегендігі,
- инфляцияның аса жоғары деңгейі,
- фирманың құнды қағаздардың нарықтық құнының төмендеуі,
- бәсекелестіктің жоғары деңгейі және соның нәтижесінде пайда болған,
сәйкес келмейтін өндіріс шығындары төмендемей, өнім бағасының төмендеуі.
2. Шарушылық жүргізуге тікелей қатысты субьективті себептер:
- банкроттықты уақытында болжап және келешекте одан сақтана алмау,
- жарнама, ықтималдылық жүйесінің болмауы сұранысты дұрыс
зерттемегендіктен сату көлемінің төмендеуі,
- өндіріс көлемінің төмендеуі,
- ұқсас, сапасы жоғары өнімдер бағасының кейбір түрлердің бағаларының
жақындауы,
- аяқталмаған жоғары шығындар,
- өнімнің төменгі рентабельділігі,
- өндіріс циклның өте көлемде болуы,
- үлкен қарыздармен өзара төлей алмаулар,
- ескі басқарма басшыларының нарықты құруға бейімделе алмауы, сұранысы
жоғары өнімдерді шығаруда іскерлік көрсетпеуі, инвестициялық, бағалық,
қаржылық саясаттың тиімдісін таңдамай алуы.
3. Қазақстан Республикасының банкроттық жөніндегі заңдық аспектілері
Кәсіпорынның банкроттығымен байланысты негізгі ережелер ҚР
Банкроттық туралы Заңымен және Азаматтық Кодексінде көрсетілген.
Кәсіпорынның банкроттығы деп арбитраждық сотпен танылған немесе
қарыздардың өзін кредиторлардың талабын толық көлемде ақшалай міндеттемелер
бойынша қанағаттандыра алмауын немесе міндетті төлемдерді төлей алмауын
айтады. Кәсіпорын нақтылы түрде кредиторлардың талабын қанағаттандыра
алмайды деп есептеледі. Егер де ол міндеттемелерін немесе міндеттерін
түскен мерзімінен бастап үш ай мерзімде орындалмаса.
Егер де қарызгерге қойылатын талаптар 500 минималды еңбекақы
мөлшерінен аз болмаған жағдайда арбитражды сот банкроттық туралы іс
қозғайды.
ҚР Азаматтық кодексінде кәсіпорын (қазыналықтан басқа) банкрот деп
сот шешімімен немесе өзінің кредитормен бірлескен шешімімен танылады. Кез-
келген жағдайда, мәжбүрлі немесе ерікті түрде ликвидациялануы керек.
Сонымен қатар, нақты банкроттықпен қатар мақсатты немесе фиктивті де
түрлері болуы мүмкін.
Фиктивті банкроттық деп қарызгердің арбитражды сотқа арыз
бергенде кредитордың талабын толық қанағаттандыра алатындай жағдайын
айтады. Бұл әдетте кредитордан төлемдерді кейінге шегеруді немесе қарыздан
жеңілдік жасау мақсатында жасалынады. Мұндай арызды берген қарызгер
кредитор алдында мұндай арызды бергені үшін жауапты болады.
Мақсатты банкроттық құрылтайшылар немесе басқа да тұлғалар,
соның ішінде басшының кінәсінен болады, өйткені олардың қарызгерге қандай
да бір нұсқау беруге мүмкіндігі және құқығы бар. Бұл әдетте басшы немесе
меншік иесі өз мақсатын көздеп, кәсіпорынды әдейі төлем қабілетсіз деп
танитын жағдайларда орын алады. Бұл жағдайда меншік иелеріне және басқа да
тұлғаларға қарызгердің мүлкі жетіспеген жағдайда оның міндеттемелері
бойынша субсидиялы жауапкершілік жүктеледі.
Сонымен бірге заңмен бекітілген ережелер бірқатар сұрақтарды
тудырады:
Біріншіден, Заң қабілетсіздік пен банкроттықты бірдей
қарастырады. Алайда қабілетсіздік төлемқабілетсіздікпен бірге пайда болады,
ал банкроттық мұның нәтижесі болып табылады, бірақ бұл міндетті емес.
Екіншіден, Заң қарызгердің толық көлемде кредитор талабын толық
көлемде қанағаттандыра алмау қабілетсіздігімен байланысты. Бірақ
дебиторлық, соның ішінде мемлекеттік қарызды ескерусіз тым қатаң
қарастырады.Әдістемелік ережелерге сәйкес мемлекеттік қарыз ағымдағы
ықтималдылық коэффициентін есептей отырып ескеріледі. Мұны заңға енгізу
керек, бірақ мұны нақты дебиторлық қарызға қатысты алғанда ғана. Біршама
дебиторлық қарызбен үш ай ішіндегі төлемсіздік үнемі кредиторлар талабын
қанағаттандыра алмау қабілетсіздігін білдіре бермейді. Бұл кәсіпорыннан
байланыссыз міндеттемелерді де білдіруі мүмкін.
Кредиторлар жиналысы конкурстық кредиторлардың үштен бір бөлігінің
ұсынысымен немесе конкурстық кредиторлардың талаптары кредиторлар талаптары
рестіріне енгізілген жалпы талаптардың үштен бір бөлігінен аз болмаса
шақырылады. Жиналыс әдетте екі апталық мерзімге шақырылып, қарызгер тұратын
орында өтеді.
Кредиторлар дауысы жиналыс өткен күнге олардың қарызгерге қойған
талаптарының сомасына пара-пар таратылады.
Кредиторлар жиналысының келесі шешімдерді қабылдауға құқығы бар:
1. Сыртқы басқаруды енгізу және қысқартуға және бұл туралы арбитражды
сотқа хабарлауға;
2. Бейбіт келісімді бекітуге;
3. Арбитражды сотқа қарызгерді банкрот деп танып, конкурстықөндірісті
ашу жөнінде шағымдануға;
4. Кредиторлар комитетінің мүшелерін таңдауға, оның сандық құрамын
анықтауға немесе оның құзіретін уақытынан бұрын тоқтатуға;
5. Басқа да сұрақтар бойынша;
Кредиторлар жиналысында оған қатысушылардың басым көпшілігімен
шешім қабылданады. Жекелеген шешімдер конкурстық кредиторлардың жалпы дауыс
санының көпшілік дауысымен қабылданадаы. Бұл сыртқы басқаруды енгізу және
ұзарту туралы арбитражды сотқа қарызгерді банкрот деп тануы туралы
шағымдануы, конкурстық өндірісті ашуы туралы, арбитражды басқарушыны
ығыстыру туралы;
Арбитражды сотқа бір немесе бірнеше кредиторлар арыз бере алады.
Соңғы жағдайда оған барлық бірлескен кредиторлар қол қояды.Салықтық немесе
басқа да құзіретті органның арызына міндетті төлемдер бойынша қарызды алуға
бағытталған шараларды қабылдауда дәлелдер де қосылады.
Прокурордың келесі жағдайларда арбитражды сотқа қарызгерді банкрот
деп тануы жөнінде шағым беруге құқығы бар:
- ол алдын-ала ұйымдастырылған банкроттық белгілерін анықтаса;
- қарызгердің міндетті төлемдер бойынша қарызы болса;
- ҚР, оның субъектілерінің ақшалай міндеттемелері бойынша кредитордың
мүддесіне;
- басқа жағдайда;
Банкроттық ісіне қатысатын тұлғалар:
- қарызгер;
- арбитражды басқарушы;
- конкурстық кредиторлар;
- салықтық немесе басқа да құзіретті органдар;
- оның арызы бойынша банкроттық туралы істі прокурор қарастырғанда.
Арбитражды сот қарызгерді банкрот деп тну арызының қабылдағаны
туралы анықтаманы оның түскен күнінен кейін үш күн ішінде шығарады. Ол
банкроттық ісінде қатысушы тұлғаның арызы бойынша кредитордың талаптарын
қамтамасыз ету шараларын қабылдауға құқылы:
- арбитражды басқарушының келісімінсіз мәміле жасауға тыйым салуға;
- қарызгерді бағалы қағаздарды , валюталық құндылықтар мен басқа
мүлікті үшінші тұлғаға сақтауға беруге міндеттеуге;
- қарызгердің мүлкін сақтау жөнінде басқа да шаралар;
Бұл шаралар келесі жағдайлардың біріне дейін қызмет етеді:
- сыртқы басқарушыны енгізу мен тағайындауға дейін;
- арбитражды соттың қарызгерді банкрот деп танып немесе конкурстық
өндірісті ашық деп жариялау шешімін танығанға дейін;
- арбитражды соттың бейбіт келісімді бекіткенге дейін;
- қарызгерді банкрот деп танудан бас тарту туралы шешім қабылдағанға
дейін;
Арбитражды соттың кредитордың арызын қабылдағаны туралы анықтаманы
алғаннан кейін 5 күндік мерзім ішінде қарызгер міндетті:
- арызда көрсетілмеген кредиторлардың барлығын банкроттық істің
қозғағаны туралы хабардар ету;
Арбитраждық сот банкроттық туралы істі соттық талқылауға
дайындайды. Бұл процесте қарызгердің қаржылық жағдайын анықтау үшін оның
экспертизаны белгілеуге құқығы бар.
Банкроттық туралы істі қарастырудың соңғы мерзімі арыздың түскен
күнінен кейін 3 айдан аспауы керек, мүмкін 2 ай мерзімге ұзартылуы мүмкін.
Банкроттық туралы істі қарастыру нәтижесінде арбитражды сот келесі
актілердің бірін қабылдайды:
- қарызгерді банкрот деп тану туралы шешім;
- қарызгерді банкрот деп танудан бас тарту туралы шешім;
- сыртқы басқарушыны енгізу туралы шешім;
- банкроттық іс бойынша өндірісті тоқтату туралы анықтама;
Қарызгерді банкрот деп тану туралы арбитражды соттың шешімі
банкроттық белгілері анықталғанда немесе сыртқы басқарушыны енгізуге
ешқандай негіз болмағанда қабылданады. Бұл жағдайда қабылданатын шешімдер
келесілер:
- қарызгерді банкрот деп тану;
- конкурстық өндірісті ашу;
- конкурстық басқарушыны тағайындау;
Қарызгерді банкрот деп танудан бас тарту туралы арбитражды соттың
шешімі келесі жағдайларда қабылданады:
- банкроттық белгілерінің болмауы;
- арбитражды сот банкроттық іс туралы шешім қабылдағанға дейін қойған
талаптары қанағаттандырылғанда;
- фиктивті банкроттық анықталғанда;
- басқа жағдайларда;
Арбитражды сот егер қарызгерде жеткілікті ликвидті мүлік болса,
белгіленген мерзімге кредитордың талабын жабуды ұсынуы мүмкін.
Арбитражды сот банкроттық іс туралы өндірісті келесі жағдайларда
тоқтатады:
- сыртқы басқару кезінде қарызгердің төлемқабілеттілігі қалпына
келтірілгенде;
- бейбіт келісім жасасқанда;
Арбитражды сот бекітетін банкроттықтың келесідей процедуралары
қабылданған:
- бақылау;
- сыртқы басқару;
- конкурстық өндіріс;
- бейбіт келісім;
- басқа процедуралар;
Қарызгерге бақылау орнату- қазақстандық тәжірибеде жаңа процедура. Оны
арбитражды сот қарызгерге қатысты арыз қабылданған сәттен бастап енгізеді.
Бұл процедураның мақсаты қарызгер мүлкінің сақталуын қамтамасыз ету, ал
біржағынан қарызгерге қатысты шешім қабылдау. Сондықтан да арбитражды сот
арыздың қабылданғаны туралы анықтамалар шығарылған:
- қарызгерге мүліктік талаптар жағдайға байланысты ғана қойылуы мүмкін;
алдында басталған істер кредитордың талабы бойынша тоқтатылады;
- мүліктік атқарушы құжаттардың оындалуы тоқтатылады, тек еңбек ақы
авторлық келісімдер бойынша сыйақы, алимент төлеу, зиян орынын жабу және
моральдік зиян сияқты қарыздардың атқарушы құжаттарынан басқа;
- қарызгердің қатысушысының заңды тұлғаның талаптарын- қарызгердің
мүлкіндегі үлесін бөлу туралы талабын орындауға тыйым салынады.
Бақылау енгізілгенде арбитражды сот уақытша басқарушыны тағайындау
туралы шешім қабылдайды. Бұл кезде қарызгердің жетекшілігі мен әкімшілігі
өз құзіреттерін шектелген түрде атқарады. Уақытша басқарушының келісімімен
олар келесілермен байланысты мәмілелерді жасай алады:
- жылжымайтын мүлікті жалға, кепілге берумен, оның капитал ретінде
басқа ұйымдар мен кәсіпорындардың жарғылық капиталына салумен байланысты;
- баланстық құны қарызгердің актив құнының 10%-нан жоғары басқа
мүліктерге иелік етумен байланысты;
- кредиттер мен займдарды, кепілдіктер мен сенімділіктерді алу және
берумен байланысты;
Қарызгердің жетекшілігі мен әкімшілігінің келесі шешімдерді
қабылдауға құқығы жоқ:
- қарызгерді қайта құру мен ликвидациялауға;
- филиалдар мен өкілдіктерді құруға;
- дивиденттер төлуге;
- облигациялар мен басқа да эмиссиондық бағалы қағаздарды
орналастыруға;
- қыразгердің құрамынан заңды тұлғаны шығару туралы;
- акционерлерден алдында шығарылған акцияларды сатып алуға;
Арбитражды сот қарызгердің жетекшілігін қызметінен босатып, оның
міндетін уақытша басқарушыға келесі жағдайларда бере алады:
- қарызгер мүлкін сақтандыру туралы қажетті шаралар қабылданбаса;
- уақытша басқарушыға оның міндеттерін орындауға кедергі келтірілсе;
- заңдылық талаптарын басқа да жағдайда бұзғанда;
Қарызгердің қаржылық жағдайын талдаудың мақсаты болып қарызгердің
мүлкінің сот шығындарын, арбитражды бақарушының сыйақысын төлеу
шығындарын,сондай-ақ қарызгердің төлем қабілеттілігін орнатуға мүмкіндік
ететін деңгейін анықтау. Уақытша басқарушының бір міндеті болып
кредиторлардың алғашқы жиналысының күнін анықтау және өткізу болып
табылады. Кредиторлар уақытша басқарушы туралы құлағдар етілгеннен кейін 1
ай уақыт ішінде арбитражды сот пен қарызгерге өз талаптарын айтуы керек.
Қажетті құжаттармен бекітілген талаптар уақытша басқарушыға бағытталады.
Кредиторлардың бірінші жиналысы арбитражды соттың мәжілісіне дейін
10 күннен кешіктірілмей өткізілуі керек. Онда дауыс құқығынсыз уақытша
басқарушы, қырызгер жетекшісі мен қарызгердің жұмысшыларының өкілдері
қатысады.
Жиналыс келесідей шешімдерді қабылдайды:
- арбитражды сотқа сыртқы басқаруды енгізу немесе қарызгерді банкрот
деп тану және конкурстық өндірісті ашық деп тану туралы шағымданғанда;
- сыртқы басқаруды енгізу туралы шешімде сыртқы басқарушыны ұсынатын
мерзім және кандидатура болуы керек;
- кредиторлар комитетінің сандық құрамын анықтап оның мүшелерін таңдау;
- басқа да сұрақтар шешу;
Акционерлердің бірінші жиналысының қаулысы негізінде арбитражды сот
сәйкес шешім қабылдайды; не қарызгерді банкрот деп тану, не сыртқы басқару
енгізу, не бейбіт келісімді бекіту туралы.
Осы уақыттан бастап бақылау тоқтатылады. Уақытша бақарушы сыртқы
басқарушыны немесе конкурстық басқарушыны тағайындағанға дейін өз міндетін
орындай береді.
Сыртқы басқару арбитражды сот кредиторлар жиналысының шешімі
негізінде 12 айдан көп емес мерзімге, ары кетсе 6 ай ұзақ мерзімге
жүргізеді.
Сыртқы басқарудың мақсаты болып басқару құзіретін сыртқы
басқарушыға беру арқылы қарызгердің төлем қабілеттілігін қалпына келтіру
болады. Сондықтан да сыртқы басқаруды енгізген сәттен бастап:
- қарызгердің жетекшілігі қызметінен босап, оның істерін басқару сыртқы
басқарушыға жүктеледі;
- қарызгерді және оның мүлкін басқару органы- унитарлы кәсіпорын
құзіреті тоқтатылады; қарызгерді басқару органдары сыртқы басқарушыны
тағайындаған сәттен бастап 3 күн ішінде бухгалтерлік және басқа да
құжаттарды, мөр мен штампты, материалдық және басқа да құндылықтарды сыртқы
басқарушыға беруі керек.
- кредиторлардың талабын қамтамасыз ету жөніндегі бұрын қыбылданған
шаралар алынып тасталады;
- ақша міндеттемелері және міндетті төлемдер бойынша кредиторлардың
талабын қанағаттандыруға мараторий енгізіледі;
Мараторий келесі ережелерді қамтиды:
- атқарушы және басқа да құжаттар бойынша іздестіру рұқсат етілмейді;
- алдында заңдық күшіне енген мүліктік атқарушы құжаттардың орындалуы
тоқтаталады. Тек еңбекақы, авторлық мәмілелер бойынша сыйақы, алимент,
сондай-ақ өмірі мен денсаулығына зиян келтірілген зиян мен моральдық зиянды
төлеу қарыздарынан басқа;
- орындауға жатпайтын ақшалай міндеттемелер мен міндетті төлемдер бойынша
айыппұл, өсімпұл және басқа қаржылық санкциялар есептелінбейді;
Бұл сыртқы басқаруды енгізгеннен кейінгі талаптарға қаралмайды.
Сыртқы басқарушы кредитордың барлық талабын қарап, олардың
нәтижелері туралы бір ай мерзімде құлағдар етуі керек. Ол қарызгердің
мүлкіне өз бетінше иелік ете алады. Ал сыртқы басқарушы мен конкурстық
кредиторлардың мүддесі қамтылған ірі мәмілелерде кредиторлардың жиналысы
мен комитетінің келісімімен, олардың келісімімен қарызгердің тұтыну
шығындары, соның ішінде жұмысшылардың еңбекақысын арттыруға шешім
қабылданады.
Сыртқы басқарушының міндеті болып сыртқы басқарудың жоспарын
тағайындап, оны кредиторлар жиналысына бекітуге ұсынғаннан кейін бір ай
ішінде өңдеу табылады. Жоспардың мақсаты болып белгілі бір мерзімде
қарызгердің төлем қабілеттілігін қайта қалпына келтіру бойынша шаралар
жатады. Кредиторлар жиналысымен бекітілген сыртқы басқару жоспары және
кредиторлар жиналысының хаттамасын сыртқы басқарушы арбитражды сотқа
жиналыс өткеннен кейін 5 күн ішінде көрсетеді.
Сыртқы басқару жоспарына қарызгердің төлем қабілеттілігін қалпына
келтіру бойынша келесідей шаралар кіруі мүмкін:
- өндірісті қайта профильдеу;
- рентабельді емес өндірістерді жабу;
- дебиторлық қырыздарды алу;
- қарызгер мүлкінің бір бөлігін сату;
- қарызгер талабының құқығын шектеу;
- кәсіпорын қарызгерді сату;
- бақа да әдістер;
Кәсіорын қарызгерді сатудың ерекшеліктері келесідей:
Кәсіпорындарды сату, әдетте, аукционда, кейде конкурстарда жүргізіледі.
Кәсіпорынды сату кезінде оның мүлкінің барлық түрі көрсетіледі.Сонымен
бірге қарыздардың ақшалай міндеттемелері мен міндетті төлемдері қарызгердің
арызды қабылдаған күнінде кәсіпорын құрамына кірмейді. Барлық еңбек
келісімшарттары өз күшін сақтап, жұмыс берушінің құқықтары мен міндеттері
сатып алушыға өтеді. Кәсіпорынды сатудан түскен сома қарызгер мүлкінің
құрамына кіреді.
Қарызгер мүлкінің бір бөлігін сату да осылай жүреді. Қарызгердің
талабының құқығын шектеуді сыртқы басқарушы комитет немесе кредиторлар
жиналысының келісімімен ашық саудада жүргізеді.
Үшінші тұлғалар қарызгердің міндетін рестрге сәйкес барлық
конкурстық кредиторлардың талабын бір уақытты жабу жағдайында орындай
алады. Осыған ұқсас қарызгер мүлкінің иелері ,сондай-ақ унитарлы кәсіпорын
міндеттері жабылады.
Сыртқы басқару сыртқы басқарушының есебімен аяқталады. Оны
кредиторлар жиналысына мерзім аяқталғанға дейін 15 күннен кешіктірмей
шығарады. Есеп берушілікте ол келесі шаралардың бірін ұсынуы керек:
- қарызгердің төлем қабілеттілігін орнына келтіруіне
байланысты сыртқы басқаруды тоқтату;
- бейбіт келісім жасасу;
- сыртқы басқарудың бекітілген мерзімін ұзарту;
- сыртқы басқаруды тоқтату және арбитражды сотқа қарызгерді
банкрот деп тануы туралы шағымдануы;
Кредиторлар жиналысымен, одан арбитражды сотпен бекітілген сыртқы
басқарушының есебі банкроттық туралы істің өндірісін тоқтатуға негіз
болады. Кредиторлар жиналысының ұсынысымен арбитражды сот кредиторлармен
есеп айырысу мерзімін(6 айға дейін) бекіткен жағдайда банкроттық іс туралы
өндіріс кредиторлармен есеп айырысқаннан кейін тоқтатылады. Егерде
бекітілген мерзімде есеп айырысу жүргізілмесе, арбитражды сот қарызгерді
банкрот деп жариялайды.
Кредиторлармен есеп айырысуды сыртқы басқарушы кредиторлар
талабының рестріне сәйкес сыртқы басқарушының құзіреті қарызгердің жаңа
басшысын, немесе конкурстық басқарушыны тағайындағаннан кейін тоқтатылады.
Конкурстық өндіріс пен арбитражды өндіріс қарызгерді банкрот деп
тану туралы шешім қабылдағаннан кейін ашылады. Оның мақсаты- кредиторлар
талабын бірдей қанағаттандыру. Ол бір жыл мерзімге не болмаса 6 ай мерзімге
ұзартылып ашылады.
Конкурстық өндірісті ашқаннан кейін келесідей жағдайлар орын алуы
мүмкін:
- қарызгердің барлық ақшалай міндеттемелерінің, сондай-ақ
кейінге қалдырылған міндетті төлемдердің орындалу мерзімі
басталды деп есептелінеді;
- қарызгердің барлық қарыздарының түрі бойынша айыппұл,
өсімпұл, пайыздар мен басқа да қаржылық секциялардың
есептелуі тоқтатылады;
- қарызгердің қаржылық жағдайы туралы мәліметтердің
коммерциялық құпиясы мен конфидициалдық сипаты алынады;
қарызгерге қойылатын барлық талаптар тек конкурстық
өндіріс шеңберінде берілуі мүмкін;
- басқа да жағдайлар;
бұл жағдайда арбитражды сот бір немесе бірнеше конкурстық басқарушы
тағайындап, олардың арасында міндеттерді бөледі. Оған қарызгердің ісін
басқару , соның ішінде оның мүлкіне иелік ету құзіреті де өтеді.
Кокурстық өндірістің ашылуы немесе оның жүрісі кезіндегі
қарызгердің барлық мүлкі конкурстық массаны құрайды. Аймақ үшін өте қажетті
әлеуметтік- мәдени объектілер жергілікті өзін- өзі басқарудың сәйкес
муниципалды органдарына беріледі.
Қарызгердің банкте тек бір шоты ғана қалуы керек, ал қалғаны
жабылуы керек.
Бірінші саудада сатылмаған мүліктер қайта саудаласуда немесе
саудасыз сатылуы мүмкін. Сатылмай қалған немесе кредиторлардың талабын
жапқаннан кейін қалған мүлкін муниципалды округтердің балансына
қабылданады.
Конкурстық басқарушы айына кем дегенде бір рет кредиторлар комитеті
немесе жиналысына өзінің қызметі туралы, қарызгердің қаржылық жағдайы,
мүлкі туралы ақпаратты ұсынады.
Кредиторлармен есеп айырысқаннан кейін конкурстық басқарушы
арбитражды сотқа конкурстық өндірісті өткізу нәтижелері туралы есепті
тапсырады және оған келесілер қосылады:
- қарызгер мүлкінің сатылғанын дәлелдейтін құжаттар;
- кредиттердің жабылған талаптарының мөлшерін көрсете
отырып кредиторлар талабының рестрі;
- кредиторлар талабының жабылғанын дәлелдейтін құжаттар;
Арбитражды сот конкурстық басқарушының есебін қарастырғаннан кейін
конкурстық өндірістің аяқталғаны туралы анықтама шығарады,ал бұл заңды
тұлғалардың біртұтас мемлекеттік рестіріне қарызгерді ликвидациялауды
негізудің негізі болып табылады.Осы уақыттан бастап кокурстық басқарушының
құзіреті аяқталып, конкурстық өндіріс аяқталған, ал қарызгер
ликвидацияланған болып саналады.
Кредиторлар талаптарын қанағаттандырудың кезектілігі.
Кредиторлар талаптарын қанағаттандырудың кезектілігі ҚР Банкроттық
туралы заңында қарастырылған.
Кредиторлар талабын қанағаттандырмас бұрын, яғни кезектен тыс
келесі шығындар жабылады:
- соттық;
- арбитражды басқарушыға сыйақы төлеу;
- қарызгердің ағымдағы комуналдық және эксплуатациялық
төлемдері;
- бақылау, сыртқы басқару және конкурстық өндіріс кезінде
туындаған қарызгердің міндеттемелері бойынша
кредиторлардың талабы.
Кредиторлардың талабы келесі кезекпен қанағаттандырылады:
- бірінші кезекте - азаматтардың өмірі мен денсаулығына
келтірілген зияны үшін талабы;
- екінші кезекте - демалыстық жәрдемақылар немесе еңбек
келісімшартымен және мәмілемен жұмыс істейтін тұлғалардың
еңбекақыларын төлеу бойынша есеп айырысулар;
- үшінші кезекте - қарызгер мүлкінің кепілдігімен
қамтамасыз етілген міндеттемелерді төлеу;
- төртінші кезекте- бюджетке және бюджеттен тыс қорларға
міндетті төлемдер талабы;
- бесінші кезекте- басқа да кредиторлармен есеп айырысу.
Бірінші кезектегі талап мөлшері банкроттық туралы шешім
қабылдағанда азаматқа ол 70 жасқа жеткенге дейін төленуі тиіс, бірақ кем
дегенде 10 жыл ішінде төленуі керек. Сәйкес төлемдердің капитализациясы
арқылы анықталады.
Жәрдемақылар мен еңбек келісімшарты бойынша еңбекаққыны төлеу
талабы арбитражды соттың банкроттық туралы арызды қабылдаған сәтіндегі
жабылмаған қарызды ескере отырып анықталады. Ол екінші кезектегі кредитор
алдындағы қарызгердің жалпы қарыз сомасына қосылады.
Үшінші кезектегі талап мөлшері қарызгердің кепілмен қамтамасыз
етілген міндеттемесімен анықталады. Ал кепілмен қамтамасыз етілмеген
қарызгердің мүлкі бесінші кезектегі талап құрамында ескеріледі.
Төртінші кезектегі (міндетті төлемдер) талаптарға арбитражды сот
қарызгерді банкрот деп тану туралы арызды қабылдаған сәтте қалыптасқан
қарыздар кіреді. Айыппұл, өсімпұл мен басқа да қаржылық санкциялар бесінші
кезекте қанағаттандырылады.
Бейбіт келісімді қарызгер мен кредитор арбитражды сот істі
қарастырып жатқан кез-келген стадияда жасай алады. Шешімді кредиторлар
жиналысы кокурстық кредиторлар санының басым көпшілігі дауысымен
қабылдайды. Қарызгер жақтан шешімді қарызгердің басшысы немесе кокурстық не
сыртқы басқарушы қабылдайды.
Бейбіт келісімде осында қарастырылған құқықтар мен міндеттерді
өзіне алатын үшінші тұлға да қатыса алады.
Бейбіт келісімнің міндетті шарты бұл оның қарыз жабылғаннан кейін
бірінші және екінші кезектегі кредитор талабы бойынша жасалуында.
Бейбіт келісімде келесі шарттар бар:
- қарызгердің міндеттемелерді орындауды алдын-ала немесе
кейінге қалтыру;
- қарызгер талабының құқығын орындауы;
- қарызгер міндеттемесінің үшінші тұлғамен орындалуы;
- қарыздан жеңілдік жасалуы;
- талаптарды акцияға айырбастау;
- кредитор талабын басқа тәсілдерге ауыстыру.
Бейбіт келісім қарызгердің сыртқы немесе конкурстық бақарушының
арызымен бірге және басқа да құжаттармен бірге арбитражды сотқа
тапсырылады. Арбитражды соттың бейбіт келісімді бекітуі мынаны білдіреді:
- бақылау немесе сыртқы бақылау стадиясында банкроттық
туралы істің өндірісін қысқарту және кредитор талабын
қанағаттандыруға мараторийді алып тастау;
- конкурстық өндіріс стадиясында соттың қарызгерді банкрот
деп тану және конкурстық өндірісті ашу туралы шешімі
орындауға жатпайды;
- сыртқы конкурстық басқарушының құзіретін шектеу;
- қарызгер басшысы сыртқы немесе конкурстық басқарушы
кредитор алдында қарызды жабуға кіріседі.
Қарызгер, кредитор немесе прокурордың арызы бойынша бейбіт
келісімді арбитражды сот жарамсыз деп таниды, егер:
- жекелеген кредитор үшін артықшылықтар қарастырылса немесе
олардың құқықтары мен заңды талаптары қысқартылса;
- оны орындау қарызгерді банкротқа ұшыратуы мүмкін;
- басқа да негіздер бар;
Арбитражды сот бейбіт келісімді егер қарызгер кредитордың үштен бір
талабын орындамаса бұза алады.
Банкроттық туралы Заңда қарызгерлердің жекелеген категориялары
үшін банкроттық түрлері қарастырылған:
- заңды тұлғалар үшін - ауыл шаруашылығы, несиелік,
сақтандыру ұйымдары, бағалы қағаздар нарығының кәсіби
қатысушылары;
- жеке тұлғалар, жеке кәсіпкерлер, шаруа қожалықтары;
- банкроттықтау қысқартылған процедуралары-
ликвидяцияланатын немесе жоқ қарызгерге қатыста алғанда;
- қарызгердің өзін ерікті түрде банкрот деп жариялауы;
- азаматтардың ақшалай қаржыларын тартумен заңсыз түрде
айналысатын ұйымдар;
2. ЖШС АВТОМАТИКА СЕРВИС ҚЫЗМЕТІН ҚАРЖЫЛАНДЫРУ КӨЗДЕРІН БАСҚАРУ ЖӘНЕ
ТАЛДАУ
2.1 ЖШС Автоматика Сервис - тің техникалық экономикалық сипаттамасы
ЖШС Автоматика Сервис 2002 жылы таратушы фирма негізінде
құрылған. Қазіргі таңда ЖШС Автоматика Сервис пластик трубаларын, үй
крандарына есептегіш орнату, шаруашылық заттарын таратудан ірі
кәсіпорындар қатарында.
Қазіргі таңда кәсіпорында жұмыс істейтін жұмысшылар саны 75 адам,
соның ішінде негізгі өндіріс жұмысшылары 49 адамды құрайды.
Кәсіпорын құрамыны келесідей бөлімдер кіреді:
1. Пластик трубалар
2. Үй крандарына есептегіш орнату
3. Шаруашылық заттары
ЖШС Автоматика Сервис шет елден және отандық жоғары сапалы технологиялық
құралдармен жабдықталған. Кәсіпорын құрылған күннен бастап онда өнімнің
сапасын бақылап отыратын ішкі фирмалық жүйе (лаборатория) жұмыс істейді.
Кәсіпорын стратегиясы:
- тұтынушыларға өнімдерді жеткізу, толық қызмет көрсету,
ассортиментті кеңейту;
- тұтынушы нарығын зерттеу, өнім бәсекелестігін жоғарылату, жеке
тапсырыстарды орындау;
- сауда жүйесінің жұмысын бақылау.
Фирма саясаты тауар айналымын және өндіріс шығындарын азайту,
бұл нарықтың көп бөлігін жаулап алуға көмектеседі.
Осы стратегияны жүзеге асыратын, барлық бөлімшелердің қызметін
байланыстыратын маркетинг бөлімі жұмыс істейді. Бұл бөлім фирманың жарнама
саясатымен айналысады және кәсіпорынның жұмысында жаңа бағыттарды анықтау
үшін нарықты зерттейді.
Кәсіпорын жоспары өнімді өткізу жоспарымен тығыз байланысты.
Шикізат пен құралдарды жеткізушілер ЖШС Мұнайтрейринг, ЖШС
Гелиос, ЖШС Әділет, АМЗ – Семей, сонымен қатар Новосібірдегі
Россервис және тағы басқа ресейлік фирмалар.
Кәсіпорын арақ-шарап, шаруашылық заттарын, кондитер өнімдерін
қаламыздағы сауда нүктелеріне жеткізуді жеңілдету үшін маманданған
машиналар саябағы бар. Шығарылған өнімді тарату фирманың сауда нүктелері
арқылы жүзеге асырылады.
Бүгінгі таңда ЖШС Автоматика Сервис нарыққа 20 дан астам әртүрлі
өнім түрлерін таратады. Өнім сауда жүйелерінің тәуліктік тапсырыстары
бойынша өндіріледі.
Дайын өнім сапасын бақылауды стандартқа және республикалық
техникалық жағдайларға сай тәуліктік технологтар жүзеге асырады.
Жоғары сапалы өнімнің қажетті мөлшерін және ассортиментін қамтамасыз
ету үшін дайын өнімнің тағайындалған нормасын және өндірістің
технологиялық тәртібін қатаң сақтауға бағытталған өнімнің технологиялық
жоспары құрылады.
Өнімнің әрбір түрі үшін бекітілген технологиялық нұсқаулар
негізінде өндірістік рецептура, дайындау тәртібі және технологиялық
мөлшері анықталады. Технологиялық нұсқаны таңдау кезінде өнімнің жоғары
сапасы және тауарлық түрі шешуші мәнге ие болады.
ЖШС Автоматика Сервис тұтынушылары болып қаланың 192
кәсіпкерлері, дүкендері, дүңгіршектері және басқа да әріптестері, сонымен
қатар қала тұрғындары табылады. Кәсіпорын оларға өзінің өнімін жеткізеді
және бірлесіп жұмыс атқарады.
Кез - келген өндірістік кәсіпорында өндірістік шаруашылық
қызметті ұйымдастыру үшін басқарушылық құрылымның болатыны сөзсіз.
Ендігі кезекте ЖШС Автоматика Сервис ұйымдастырушылық
құрылымы: ол жоғары маманданған арнайы білімі бар мамандармен қамтылған.
Негізгі кәсіпорын жұмысшыларының үлкен өндірістік тәжірибесі және арнайы
білімі бар.
Негізінен кәсіпорынды директор басқарады. Директорға қарасты
төрт орынбасар бар. Олар:
- өндіріске жауапты;
- техникалық сұрақтарға жауап беруші;
- коммерциялық сұрақтарға жауапты;
- экономикалық және қаржылық сұрақтарға жауаптылар.
Бірінші орынбасарының қарамағында өндірістік техникалық лаборатория,
тасымалдау цехы және тауар тарату бөлімі кіреді. Ал екінші, техникалық
сұрақтарға жауапты орынбасарының бақылауында: өндірістік техникалық бөлім,
басты механик, құрылыс бөлімі, басты энергетик (жылу цехы, энергоцех).
Ендігі орынбасары ол - коммерциялық сұрақтарға жауап беруші. Оған мыналар
қарасты: маркетинг бөлімі, дайын өнімдер қоймасы, сауда бөлімі, ас бөлме.
Экономика және қаржы сұрақтарына жауап беруші орынбасарына
қарасты келесілер: экономика және қаржы бөлімі, бухгалтерия, шикізат
дайындау бөлімі, тасымалдау цехы.
Орындаушы директорға келесілер қарасты: бухгалтерия, заң
бөлімі, қамтамасыз ету бөлімі, жалпы бөлім, қауіпсіздік бөлім басқарушысы,
еңбек жағдайындағы қауіпсіздік, экология, күзету қызметі, өрт қауіпсіздігін
қорғау бөлімдері.
Ал мамандар бөлімі тікелей директорға жауап береді.
Осындай ұйымдастырушылық нәтижесінде кәсіпорын нарықтық
экономика жағдайында өз потенциалын сақтап қана қоймай, күннен – күнге
арттыруда. Бұл туралы екінші бөлімде технико ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .7
1. КӘСІПОРЫНДЫ АНТИКРИЗИСТІК БАСҚАРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ МЕН
БАНКРОТТЫҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ МӘНІ
1. Кәсіпорынды антикризисті басқару
негіздері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... .9
2. Кәсіпорынның банкроттық жағдайы, маңызы,
түрлері ... ... ... ... ... ... ...1 3
3. Қазақстан Республикасының банкроттық жөніндегі заңдық
аспектілері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .19
2. ЖШС АВТОМАТИКА СЕРВИС ҚЫЗМЕТІН ҚАРЖЫЛАНДЫРУ КӨЗДЕРІН БАСҚАРУ ЖӘНЕ
ТАЛДАУ
1. ЖШС Автоматика Сервис - тің техникалық экономикалық
сипаттамасы
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ..34
2. Кәсіпорынның қаржылық жағдайын
талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ...40
3. Кәсіпорынның банкрот болу ықтималдығын
талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... .51
2. КӘСІПОРЫНДЫ АНТИКРИЗИСТІК БАСҚАРУДАҒЫ МӘСЕЛЕРІ МЕН ОЛАРДЫ ШЕШУ ЖОЛДАРЫ
1. Кәсіпорынды антикризистік басқару жөніндегі
мәселелер ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 58
3.2 Кәсіпорын санациясы мен банкроттың алдын алудың негізгі
бағыттары ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 60
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ..66
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН
ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
.68
ҚОСЫМШАЛАР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ..7 0
КІРІСПЕ
Кәсіпорынды антикризистік басқару дегеніміз – ол кәсіпорынның
қаржылық ресурстармен капитал айналымымен және қаржылық қатынастармен
басқару жүйесі. Антикризисті басқару - әртүрлі көзқараста болады:
функционалды көзқарас бойынша; қаржылық менеджмент ол басқару жүйесі;
институционалды көзқарас бойынша; қаржылық менеджмент ол басқару органы;
ұйымдастырушылық - құқықтық қөзқарас бойынша ол кәсіпкерлікті реттеуші
экономикалық категория ретінде қарастырылады. Антикризистік басқару
субъектілеріне жататындар қаржы қызметін жүзеге асырушы мамандар тобын,
яғни қаржылық менеджмент жерлер, ал қаржылық менеджмент объектілеріне ақша
қаражаттары, қаржылық ресурстар, капитал айналымы және қаржылар жатады.
Ал, банкроттық дегеніміз – заңды және жеке тұлғаның қаражат
жоқтығына байланысты өзінің борышқорлық міндеттемелерін төлеуден бас
тартуы. Банкрот кәсіпорынның қызмнтін жабуға немесе оны мәжбүрлеп таратуға
апарып соқтырады, мұның өзі несиегерлердің талаптарын өтеу үшін мүлікті
сатуға ұласады.
Нарықтық экономиканың қалыптасуы ауылшаруашылық өнімдерін өңдейтін
кәсіпорындардан ғылыми–техникалық прогресстің, кәсіпкерлік белсенділіктің
негізінде өндіріс тиімділігін арттыруды талап етеді.
Менің дипломдық жұмысымда жауапкершілігі шектеулі серіктестік
Автоматика Сервис жайлы жазылады, ол кәсіпкерлік формасында
коммерциялық ұйым болып құрылған. Оның құрылу мақсаты және жұмыс істеуі
бизнес жоспарда толығымен қарастырылған. Оның негізгі мақсаты – пайда
табу. ЖШС Автоматика Сервис пластикті трубалар, жуғыштардың шүмектерін,
шаруашылық заттарын таратушы болып қалада және жақын аудандарда өз
тұтынушыларын тапты.
Кәсіпорын стратегиясы болып келесілер табылады: тұтынушыларға толық
кешенді қызмет көрсетуді ұсыну, ассортиментті кеңейту, тарату нарығын
зерттеу, өнім бәсекелестік қабілетін арттыру, жеке тапсырыстарды орындау,
сауда желілерінің жұмысын бақылау.
ЖШС Автоматика Сервис саясаты өндірілетін өнім және айналысқа
түсетін өнімдердің шығындарын төмендетуге негізделген. Бұл өз кезегінде
нарықтың максималды бөлігін жаулап алуға және баға бәсекелестігін қолдануға
мүмкіндік береді.
Қазіргі кезде кәсіпорын қаламыздың ірі банк фирмаларымен жұмыс
істейді. ЖШС Автоматика Сервис Темір банкі, Туран Алем банкімен
тығыз байланыс жасап, тұрақты сыйақы тұтынушысы болып табылады және сыйақы
ставкаларымен қаржыланады.
1. КӘСІПОРЫНДЫ АНТИКРИЗИСТІК БАСҚАРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ МЕН
БАНКРОТТЫҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ МӘНІ
1. Кәсіпорынды антикризисті басқару негіздері
Антикризисті бағдарламаның мақсаттары қаржылық шаруашылықтың кризистік
бағасының өндіріске нашар әсер ететін факторлардың анализдерінен шығады.
Қаржыны антикризисті басқару бағдарламасының мақсаттары:
1.Төлей алмаушылықты шеттету.
Сыртқы және ішкі міндеттерді қысқарту және ақша ресурстарының көлемін
көбейту арқылы іске асады:
- Ұйымдық структураны және тұрақты ұстанымдарды қысқартуларды
оптимизациялау.
- Процесті өндірісті автоматизациялауда өзгермелі ұстанымдарды қысқарту
және негізгң және көмекші бөлімдердің персоналдарын қысқарту;
- Кредиторлық қарыздарды барынша ұзарту және рестуктуризациялау;
- Дебиторлық қарыздың айналымдарын жеделдету сенімсіз дебиторлы қарыздар-
қазіргі кездегі салық заңына сай дебиторлық қарызды қайтару және дебиторлық
қарызды валды шығынға қатынастыру мақсатында сотқа беруге байланысты
коммерциялық кредит периодын қысқарту;
- Сұраныстарға дайын өнімдер арқылы тауарлы материалды бағалылықтар
запастарының мөлшеоін нормализациялау. Толықтай өзінің тұтынушылық
қасиеттерін жоғалтқан, дайын полиграфиялық өнім қайта өндейтін
кәсіпорындардан өту керек. Осыдан пайда болған шығындар болашақтағы
салықтық табыстарды қысқартады;
2. Қаржылықтұрақтылықты қайта құру-даму кезіндегі өзіміздің қаржылық
ресурстарымызды реттеу деңгейі тұтынушының қаржылық ресурстарының
деңгейінен кем болмағанда ғана орындалады.
Қаржылық тепе-теңдікке қол жеткізу үшін мынандай шараларды қолдану
керек:
- Нәтижелі бағалық мақсат жүргізу, жеңілдіктер жүйесін қолдану және
өнімнің нарыққа өту әдістерін қолдану арқылы таза кірістің өсуі.
- База мен салық салу ставкаларының төмендеуінің легальды схемасын
қолдану нәтижесінде шаруашылық процестегі салықтық процесті
оптимизациялау.
- өндірістің дамуға бағытталған таза ьабысты көбейту мақсатында
кәсіпорынның кризисті дамуына адекватты дивидентті саясатты орындау.
- Ескерген және қолданылмайтын жабдықтарды жөндеу.
- Кәсіпорынның өз қаражаттарының өсуіне байланысты нәтижелі эмиссиялы
саясат құру.
- Керекті негізгі және айнымалы қаражаттарды тарту.
3. Нарықтық бағаның өсуіне бағытталған стратегиялық қаржылық стабилизация
және экономикалық өсу.
Экономикалық өсудің үлгісі 4 фактордан тұрады.
- Бағалық саясатты және операциялық рычакты қолданумен пайда болатын сату
ретабельдегінің өсуі.
- өндірістік дамуға кетіп жатқан таза табыс бөлігінің өсуі
- нормативтік активтерден тыс түрлерін қысқарту арқылы алынатын актив
айналымын тездету. Ағымдағы активтердің нормативін қысқарту үшін
математикалық экономикалық модельдерді қолдану керек- транспортты есеп,
заностарды басқару.
- Қаржылық леверидж коэффициенті оптимальды мәніне жетпесе ғана мүмкін.
Кәсіпорынның антикризистік стратегиясының мақсаттары:
- Меншік немесе зайымдау қаржы көздерін оңтайлы біріктіру негізініде
- олардың өтімділігі мен төлемқабілеттілігін қамтамасыз ету,
- Негізгі, инвестициялық және қаржылық қызметте барлық қажеттіліктерді
қанағаттандыруға қажет пайда мен рентабельділіктің сәйкес деңгейін алу.
Бұл үшін мемлекет өзінің басты мақсаты деп, макроэкономикалық реттеу мен
инфляциямен күрес. Бұл үшін қажет:
- Барлық деңгейдегі экономикалық және қаржылық көрсеткіштер жүйесі,
сондай-ақ экономиканың базалық салаларын қолдау жасау керек;
- Кәсіпорынға өзінде жоқ меншікті айналым қорларын табуға жағдай туғызу;
- Займ қаражатын пайдалану бойынша кәсіпорын мүмкіндіктерін кеңейтетін
экономикалық шараларды қабылдау. Бұл үшін ҚР Ұлттық банкінің есептік
ствкасын әлемдік деңгейде дейін төмендету керек;
- Төлемсіздікті қысқарты немесе осымен байланысты есеп айырысулардың
тиімсіз формаларын қысқарту бойынша коммерциялық несие, вексель, чек
сияқты нарықтық құралдарды еңгізуі керек;
- Салықтық саясатты өндіріс пен инвестицияны ынталандыруға бағыттау
керек;
- Кәсіпорынның өтімділігі мен төлем қабілеттілігін анықтау керек;
- Кеден саясатын ұлттық өндіруші мен бәсекелестік қабілеті бар тауарларды
қорғауға бағыттау керек;
Банкроттықтың алдын-алу стратегиясын таңдау мен кәсіпорынны
ңнарықтық механизмді енгізу шараларының тиімділігі кәсіпорындағы қаржыларды
басқару жүйесінен тәуелді болады.
Бұл жүйенің негізі – қаржылық талдау, оның қорытындысы бойынша
кәсіпорын өзінің қаржылық жағдайына үнемі баға береді.Бұл талдаудың негізгі
бағыттары келесідей:
- Кәсіпорын мүлкінің және оның қалыптасу көздерінің сондай-ақ капитал
құрылымы көрсеткіштерін бағалау,
- Айналым қорларының жағдайын бағалау, оның жеткіліктілігін анықтап,осы
негізде қаржылық жағдайды бағалау,
- Кәсіпорын өтімділігі мен төлем қабілеттілігінің дәрежесін анықтау,
- Рентабельділік тенденциясы көрсеткіштер жүйесі негізінде анықтау.
Кәсіпорын банкроттылығының алдын-алу стратегиясына ықтималдылық
пен төлемқабілеттілігі проблемаларын шешуге бастысы болып айналым қорларын
кәсіби деңгейде басқару болып табылады.Бір жағынан бұл айналым қорларын
ынталандыруға бағытталса, екінші жағынан бұл қорлард материалдық активтер
арасында орналастырылады.Бұл жерде қаржылық тетік ретінде пайдаланылатын
несиемен байланысты дұрыс таңдаған несие саясаты маңызды рөл атқарады.
Айналым қорларын басқарудың бір бөлігі болып дебиторлық және
кредиторлық қарызды басқару табылады. Мұндай басқарудың маңызды элементі
бролып тауарлық вексельдерді белсенді пайдаланылады.
Кәсіпорынның қаржылық стратегиясының бір мақсаты пайда алу мен
рентабельді жұмысты қамтамасыз ету.Мұның егізінде шығын, түсім, пайда
өзара байланысының талдауы жатыр, ал бұл кәсіпорында басқарушылық есепті
кеңінен пайдалануды білдіреді.
Шығындарды өнімнің өзіндік құнына еңгізудің екі негізгі әдісі
бар: калькуляциялық және маржиналды.Екінші дәстүрлі емес әдіс біріншісінен
шығындардың өндіріс көлемінің өзгеруіне байланысты айналмалы және тұрақты
болып өзгерумен ерекшеленеді.Сонымен бірге, онда тек айналмалы шығындар
негізінде өнім бірлігінің толық емес өзіндік құны анықталады.Мұның барлығы
кәсіпорынның талдаушылық мүмкіндіктерін кеңейтіп, шығарылатын өнімнің
жекелеген түрлерінің табыстылығы туралы түсінік береді.Маржиналды әдіс
операциялық тетікті пайдалануға, яғни маржиналды табыстың өткізуден түскен
пайдаға қатынасымен анықталады.Кәсіпорынның қаржылық қызметіне ақшалай
ағымдарда басқаруға көп көңіл бөлінуі керек.Бұл жерде негізгі,
инвестициялық және қаржылық қызметтегі ақшалай қорлардың барлық келуі мен
кетуін дәл анықтап,олардың ұлғаю, кему себептерін талдауы керек.Бұл
облыстағы маңызды факторлардың бірі болып қаржылық нәтижеге міндетті түрде
әсер ететін уақыт факторы.
Кәсіпорынның стратегиясындағы бағыттардан басқа амортизациялық,
инвестициялық, дивиденттік саясатқа, бағалы қағаздар нарығында саясатқа
ерекше көңіл бөлу керек.
Белгілі бір қаржылық қолдауда төлемсіз кәсіпорындарды санациялаудың
негізгі шаралары:
- Басқарудың жаңа формалары мен әдістерін;
- Конверсия, диверсификация, жаңа өнімді шығаруға көшу, оның сапасын
жоғарлату,
- Маркетинг тиімділігін жоғарлату,
- өндірістік шығындарды төмендету,
- дедитор-кредиторлық қарызды төмендету,
- айналым активтердегі меншіктік қаржылардың үлесін жоғарлату,
- артық құрал-жабдық, материал, аяқталмаған өндірі, дайын өнімді, сондай-
ақ еншілес формалар мен капитал үлесін сату,
- капиталдық құрылысты уақытша тоқтату,
- қарыздарды конверсиялау,
- экспорт тиімділігін жоғарлататын мүмкіндіктерді іздестіру,
- жұмыс бастылар санын қысқарту,
- басқа да шаралар.
Кәсіпорынның қаржылық жағдайын бағалау немесе баланстық
қанағаттанарлықсыз құрылымын анықтау кезінде кәсіпорынның қаржылық
жағдайына болжамды түрде талдау жүргізілді, оның мақсаты кәсіпорынның
төлемқабілеттілігін оынң балансының құрылымы негізінде анықтау.
2. Кәсіпорынның банкроттық жағдайы, маңызы, түрлері
Банкроттық жайында айтпас бұрын міндеттемелер мен міндеттер жайлы түсіну
қажет. Соған тоқтала кетсек:
Міндеттемелер мен міндеттер:
Ақша міндеттемесі-қарыз адамның кридиторға белгілі бір рақша сомасын
азаматтық құқықтық келісім және Қазақстан Респаубликасының азаматтық
кодексімен қарастырылған басқа да негіздері бойынша төлеуге міндетті.
Ақша міндеттемелері құрамына кіретіндер:
- өткізілген таруарлар, орыондлған жұмыстар, көрсетілген қызметтер үшін
қарыз;
- қарыз адам төлеуі қажет пайыздарды ескергендегі займ сомасы;
Міндеттемелерге кірмейтіндер:
- денсаулығы мен өміріне нұқсн келтірген нұқсан үшін азаматтар алдында;
- авторлық сыйақыны төлеуі бойынша;
- мұндай қатысудан туындайтын қарыз кәсіпорынның құрылтайшылары алдында;
- орындауға жатпайтын немесе орындалмаған ақша міндеттемелері үшін
айыппұл, өсімпұлдар;
- олар сондай-ақ міндетті төлемдер мөлшерін анықтауды ескерілмейді;
- міндетті төлемдер-заңмен белгіленен тәртіпте бөджеттің сәйкес деңгейіне
эжәне бюджеттен тыс қорларға түсетін салықтар, аалымдар неомесе басқа
міндентті жарнамалар, міндетті төлемдер бойынша міндеттемелер мен
міндеттердің құрамы мен мөлшері арбитражды сотқа қарыз кәсіпорынды
банкрот деп танып отыр,арыз берген сәттен бастап анықталады.Ақша
міндеттемелерінің мөлшері сот шешімімен немесе құжаттар мен бекітілуі
керек.
Мараторий-қарыз кәсіпорынның ақшалай міндеттемелерді орындауын
және міндетті төлемдерді төлеуін тоқтату.
Банкроттық процедурасы.
Сотқа дейін санация-бұл банкроттыққа ескерту мақсатында меншік
иелері құрылтайшылар немесе басқа да тұлғалар қарыз кәсіпорынның төлем
қабілеттілігін қайтау бойынша өткізетін шаралар.
Бейбіт келісім бұл қарыз кәсіпорын кредитордың арасында
төлемдері кейінге қалдыру немесе қарыздан жеңілдік жасау үшін келісімге
жету процедурасы.
Сыртқы басқару (соттық санация) ұл қарыз кәсіпорынның төлем
қабілеттерін қамтамасыз ету және оны басқару құызіретін сыртқы басқарушыға
беру үшін қолданылатын банкроттық процедулрасы.
Мүдделі тұлғалар келесілер жатады:
- Қарыз кәсаіпорынға бас немесе еншілес болып табылатын заңдяы тұлғалар;
- Деректорлар кеңесіне(бақылау кеңесіне) кіретін жеткші тұлғалар, ұжымдар
атқарушы орган, бас бухгалтер(қарыз кәсіпорынның бухгалтерлері), соның
ішінде өндірісте банроттық туралы іс қозғалағнға дейін 1 жыл ішінде өз
міндеттерінен босағандар;
- Жоғарыда көрсетілген тұлғалардың келесі жұмысшылары;
- Жұбайы (зайыбы), туған туысқандары, апай, ағалавры және олардың
туысқандары.
Мүдделі тұлғалар арбитражды басқарушы мен кредиторларға
қатысты анықталанады.
Арбитражды сот арбитражды басқарушы ретінде келесі жеке
тұлғаларды тағайындауы мүмкін:
- Жеке кәсіпкер ретінде;
- Банкроттық жөніндегі мемлекеттік орган лицензиясы негізінде әрекет
ететін және арнаулы білімі бар. Мұндай тұлға дегенде бір арбитражды сотта
тіркеліп, бұл туралы мемлекеттік органға айтуы керек.
Арбитражда сотқа қарызгерді банкрот деп тану туралы шағымдану
құқығы барлар келесілер:
- Ақша міндеттемелерін орындмаған жағдайда қарызгер, кредитор
немесе лпрокурор;
- Міндетті төлемдерді төлеу міндетін орындамағанда-қарызгер прокурор,
салықтық немесе басқа құзыретті органдар;
Қарызгердің жетешісі арбитражды сотқа келесідей жағдайларда
сәйкес міндеттемелер орындалғн сәттен бастап бір ай мерзімде кешіктірмей
шағымдануы керек:
- Бір немесе аттестция кезінде бірнеше кредиторлардың талабын
қанағаттандыру қарызгердің бірнеше кредитор алдында ақша міндеттемелерін
толық орындау алмағанда әкелгенде;
- Қарызгердің құзіретті органы арбитражды сотқа шағымдану туралы шешім
қабылданғанда;
- Егер кәсіпорынды леквидациялау жүргізілгенде кредитордың талабын толық
қанағаттандыра алмайтыны анықталса, бұл жағдайда қарызгердің жетекшісі
ликвидациялық комиссиясы мен бірге арыз береді.
Ақшалай міндеттемелер бойынша коредторлар болып, отандық
немесе шетелдік заңды немесе жеке тұ лғалар, сондай-ақ Қаақстан
Республикасы оның субъектілері мен жергілікті өзімен-өзі басқару
органдары табылады.
Арбитражды сотқа қрызгерді банкрот деп тануды сұрау
жөнінде арыз беру құқығына конкурстық кредиторлар ие. Олардың мүдделерін
кредиторлардың жиналысы мен комитеті білддіреді. Сондықтан да арбитражды
сот қарызгерді банкрот деп танығанна кейін кредиторлар қарызгерге өз
топтарын қанағаттандыру мақсатынд ашыға алмайды.
Бұл жекелеген кәсіпорындардың талаптарын қанағаттандыру
басқа кредиторлар мүдделеріне нұқсан келтіретінімен түсіндіріледі.
Кредиторлар жиналысы конкурстық кредиторлардың үштен бір
бөігінің ұсынысы мен немесе конкурстық кредиторардың талаптардың
реестіріне енгізілген жалпы талаптардың үштен бір бөлігіенен аз болмаса
шақырылады. Жиналыс әдетте екі аталық мерзімге шақырылып, қарызгер
тұратын орында өтеді.
Кредиторлар жиналысының келесі шешімдері қабылдауға
құқығы бар:
1. сыртықы басқавруды енгізу және қысқартуға бұл туралы арбитражды сотқа
хабрлауға мүдделі.
2. бейбіт келісімді бекітуге;
3. арбитражды сотқа қарызгерді банкрот деп танып конркурстық өндірісті
ашу жөнінде шағымдануға;
4. кредиторлар комитетінің мүшелерін таңдауға, оның сандық құрамын
анықтауға немесе оның құзіретін уақытынан бұрын тоқтауға;
5. басқа да сұрақтар бойынша;
Банкроттық туралы заңда қарыгерлердің жекелеген
категориялары үшін банкроттық түрлері қрастрылған:
Заңды тұлғалар үшін ауылшаруашылығы, несиелі, сақтандыру
ұйымдары, бағалы қағаздар нарығының кәсіби қатысушылары;
Жеке тұлғалар, еке кәсіпкерлер, шаруа қожалықтары;
Банроттықтау қысқартылған, процедураларын
ликвидацияланатын немесе жоқ қаргерге қатысты алғанда;
Қарызгерлердің өзін ерікті түрде банкрот деп жариялауы;
Азаматтардың қшалай қажыларын тарату мен заңсыз түрде
айналысатын ұйымдар.
Банкроттық – нарық шаруашылығының бір категориясы болып табылады.Ол
соттың шешімімен немесе кредитордың келісімі бойынша соттан тыс ресми
түрде жарияланады. Қазақстан Республикасының Банкроттық туралы 07.07.95
жылы №2173 Заңына сәйкес, қарызды төлеуге шамасы жоқ ұйымы ақшалай
міндеттер бойынша кредиторлар сұранысын, еңбекақы төлеу талабын
қанағаттандыра алмау, сонымен бірге өзіне тиісті мүлік есебінен бюджет пен
бюджеттен тыс қорларға міндетті төлемдерді қамтамасыз ете алмау жатады.
Бір сөзбен айтқанда, шаруашылық жүргізуші субьектінің қарызды төлей
алмауы, ағымдағы операциялық қызметті қаржыландыра алмауы, қарыздардың,
міндеттердің өсуіне байланысты жедел міндеттемелерді өтеу қабілетсіздігі
немесе борышкердің балансының қанағаттансыз құрылымына байланысты шаралар.
Банкроттық кәсіпорынның ұдайы өндіріс капиталының шаруашылық
механизм балансының бұзылуынан, яғни оның қаржылық және инвестициялық
саясаттың тиімсіз болуынан туындайды.
Баланстық қанағаттанарлықсыз құрылымы – бұл мүлік есебінен кредитор
алдында міндеттемелерінің сомасын тең немесе одан асуы мүмкін.
Кәсіпорында банкроттықтың пайда болуының басты себептері:
1. шаруашылық жүргізу жағдайын жасаудың обьективті себептері:
- экономиканы реформалаудың нормативті және заң шығаратын базаларының,
қаржылық, ақша, несие, салық жүйелерінің жетілмегендігі,
- инфляцияның аса жоғары деңгейі,
- фирманың құнды қағаздардың нарықтық құнының төмендеуі,
- бәсекелестіктің жоғары деңгейі және соның нәтижесінде пайда болған,
сәйкес келмейтін өндіріс шығындары төмендемей, өнім бағасының төмендеуі.
2. Шарушылық жүргізуге тікелей қатысты субьективті себептер:
- банкроттықты уақытында болжап және келешекте одан сақтана алмау,
- жарнама, ықтималдылық жүйесінің болмауы сұранысты дұрыс
зерттемегендіктен сату көлемінің төмендеуі,
- өндіріс көлемінің төмендеуі,
- ұқсас, сапасы жоғары өнімдер бағасының кейбір түрлердің бағаларының
жақындауы,
- аяқталмаған жоғары шығындар,
- өнімнің төменгі рентабельділігі,
- өндіріс циклның өте көлемде болуы,
- үлкен қарыздармен өзара төлей алмаулар,
- ескі басқарма басшыларының нарықты құруға бейімделе алмауы, сұранысы
жоғары өнімдерді шығаруда іскерлік көрсетпеуі, инвестициялық, бағалық,
қаржылық саясаттың тиімдісін таңдамай алуы.
3. Қазақстан Республикасының банкроттық жөніндегі заңдық аспектілері
Кәсіпорынның банкроттығымен байланысты негізгі ережелер ҚР
Банкроттық туралы Заңымен және Азаматтық Кодексінде көрсетілген.
Кәсіпорынның банкроттығы деп арбитраждық сотпен танылған немесе
қарыздардың өзін кредиторлардың талабын толық көлемде ақшалай міндеттемелер
бойынша қанағаттандыра алмауын немесе міндетті төлемдерді төлей алмауын
айтады. Кәсіпорын нақтылы түрде кредиторлардың талабын қанағаттандыра
алмайды деп есептеледі. Егер де ол міндеттемелерін немесе міндеттерін
түскен мерзімінен бастап үш ай мерзімде орындалмаса.
Егер де қарызгерге қойылатын талаптар 500 минималды еңбекақы
мөлшерінен аз болмаған жағдайда арбитражды сот банкроттық туралы іс
қозғайды.
ҚР Азаматтық кодексінде кәсіпорын (қазыналықтан басқа) банкрот деп
сот шешімімен немесе өзінің кредитормен бірлескен шешімімен танылады. Кез-
келген жағдайда, мәжбүрлі немесе ерікті түрде ликвидациялануы керек.
Сонымен қатар, нақты банкроттықпен қатар мақсатты немесе фиктивті де
түрлері болуы мүмкін.
Фиктивті банкроттық деп қарызгердің арбитражды сотқа арыз
бергенде кредитордың талабын толық қанағаттандыра алатындай жағдайын
айтады. Бұл әдетте кредитордан төлемдерді кейінге шегеруді немесе қарыздан
жеңілдік жасау мақсатында жасалынады. Мұндай арызды берген қарызгер
кредитор алдында мұндай арызды бергені үшін жауапты болады.
Мақсатты банкроттық құрылтайшылар немесе басқа да тұлғалар,
соның ішінде басшының кінәсінен болады, өйткені олардың қарызгерге қандай
да бір нұсқау беруге мүмкіндігі және құқығы бар. Бұл әдетте басшы немесе
меншік иесі өз мақсатын көздеп, кәсіпорынды әдейі төлем қабілетсіз деп
танитын жағдайларда орын алады. Бұл жағдайда меншік иелеріне және басқа да
тұлғаларға қарызгердің мүлкі жетіспеген жағдайда оның міндеттемелері
бойынша субсидиялы жауапкершілік жүктеледі.
Сонымен бірге заңмен бекітілген ережелер бірқатар сұрақтарды
тудырады:
Біріншіден, Заң қабілетсіздік пен банкроттықты бірдей
қарастырады. Алайда қабілетсіздік төлемқабілетсіздікпен бірге пайда болады,
ал банкроттық мұның нәтижесі болып табылады, бірақ бұл міндетті емес.
Екіншіден, Заң қарызгердің толық көлемде кредитор талабын толық
көлемде қанағаттандыра алмау қабілетсіздігімен байланысты. Бірақ
дебиторлық, соның ішінде мемлекеттік қарызды ескерусіз тым қатаң
қарастырады.Әдістемелік ережелерге сәйкес мемлекеттік қарыз ағымдағы
ықтималдылық коэффициентін есептей отырып ескеріледі. Мұны заңға енгізу
керек, бірақ мұны нақты дебиторлық қарызға қатысты алғанда ғана. Біршама
дебиторлық қарызбен үш ай ішіндегі төлемсіздік үнемі кредиторлар талабын
қанағаттандыра алмау қабілетсіздігін білдіре бермейді. Бұл кәсіпорыннан
байланыссыз міндеттемелерді де білдіруі мүмкін.
Кредиторлар жиналысы конкурстық кредиторлардың үштен бір бөлігінің
ұсынысымен немесе конкурстық кредиторлардың талаптары кредиторлар талаптары
рестіріне енгізілген жалпы талаптардың үштен бір бөлігінен аз болмаса
шақырылады. Жиналыс әдетте екі апталық мерзімге шақырылып, қарызгер тұратын
орында өтеді.
Кредиторлар дауысы жиналыс өткен күнге олардың қарызгерге қойған
талаптарының сомасына пара-пар таратылады.
Кредиторлар жиналысының келесі шешімдерді қабылдауға құқығы бар:
1. Сыртқы басқаруды енгізу және қысқартуға және бұл туралы арбитражды
сотқа хабарлауға;
2. Бейбіт келісімді бекітуге;
3. Арбитражды сотқа қарызгерді банкрот деп танып, конкурстықөндірісті
ашу жөнінде шағымдануға;
4. Кредиторлар комитетінің мүшелерін таңдауға, оның сандық құрамын
анықтауға немесе оның құзіретін уақытынан бұрын тоқтатуға;
5. Басқа да сұрақтар бойынша;
Кредиторлар жиналысында оған қатысушылардың басым көпшілігімен
шешім қабылданады. Жекелеген шешімдер конкурстық кредиторлардың жалпы дауыс
санының көпшілік дауысымен қабылданадаы. Бұл сыртқы басқаруды енгізу және
ұзарту туралы арбитражды сотқа қарызгерді банкрот деп тануы туралы
шағымдануы, конкурстық өндірісті ашуы туралы, арбитражды басқарушыны
ығыстыру туралы;
Арбитражды сотқа бір немесе бірнеше кредиторлар арыз бере алады.
Соңғы жағдайда оған барлық бірлескен кредиторлар қол қояды.Салықтық немесе
басқа да құзіретті органның арызына міндетті төлемдер бойынша қарызды алуға
бағытталған шараларды қабылдауда дәлелдер де қосылады.
Прокурордың келесі жағдайларда арбитражды сотқа қарызгерді банкрот
деп тануы жөнінде шағым беруге құқығы бар:
- ол алдын-ала ұйымдастырылған банкроттық белгілерін анықтаса;
- қарызгердің міндетті төлемдер бойынша қарызы болса;
- ҚР, оның субъектілерінің ақшалай міндеттемелері бойынша кредитордың
мүддесіне;
- басқа жағдайда;
Банкроттық ісіне қатысатын тұлғалар:
- қарызгер;
- арбитражды басқарушы;
- конкурстық кредиторлар;
- салықтық немесе басқа да құзіретті органдар;
- оның арызы бойынша банкроттық туралы істі прокурор қарастырғанда.
Арбитражды сот қарызгерді банкрот деп тну арызының қабылдағаны
туралы анықтаманы оның түскен күнінен кейін үш күн ішінде шығарады. Ол
банкроттық ісінде қатысушы тұлғаның арызы бойынша кредитордың талаптарын
қамтамасыз ету шараларын қабылдауға құқылы:
- арбитражды басқарушының келісімінсіз мәміле жасауға тыйым салуға;
- қарызгерді бағалы қағаздарды , валюталық құндылықтар мен басқа
мүлікті үшінші тұлғаға сақтауға беруге міндеттеуге;
- қарызгердің мүлкін сақтау жөнінде басқа да шаралар;
Бұл шаралар келесі жағдайлардың біріне дейін қызмет етеді:
- сыртқы басқарушыны енгізу мен тағайындауға дейін;
- арбитражды соттың қарызгерді банкрот деп танып немесе конкурстық
өндірісті ашық деп жариялау шешімін танығанға дейін;
- арбитражды соттың бейбіт келісімді бекіткенге дейін;
- қарызгерді банкрот деп танудан бас тарту туралы шешім қабылдағанға
дейін;
Арбитражды соттың кредитордың арызын қабылдағаны туралы анықтаманы
алғаннан кейін 5 күндік мерзім ішінде қарызгер міндетті:
- арызда көрсетілмеген кредиторлардың барлығын банкроттық істің
қозғағаны туралы хабардар ету;
Арбитраждық сот банкроттық туралы істі соттық талқылауға
дайындайды. Бұл процесте қарызгердің қаржылық жағдайын анықтау үшін оның
экспертизаны белгілеуге құқығы бар.
Банкроттық туралы істі қарастырудың соңғы мерзімі арыздың түскен
күнінен кейін 3 айдан аспауы керек, мүмкін 2 ай мерзімге ұзартылуы мүмкін.
Банкроттық туралы істі қарастыру нәтижесінде арбитражды сот келесі
актілердің бірін қабылдайды:
- қарызгерді банкрот деп тану туралы шешім;
- қарызгерді банкрот деп танудан бас тарту туралы шешім;
- сыртқы басқарушыны енгізу туралы шешім;
- банкроттық іс бойынша өндірісті тоқтату туралы анықтама;
Қарызгерді банкрот деп тану туралы арбитражды соттың шешімі
банкроттық белгілері анықталғанда немесе сыртқы басқарушыны енгізуге
ешқандай негіз болмағанда қабылданады. Бұл жағдайда қабылданатын шешімдер
келесілер:
- қарызгерді банкрот деп тану;
- конкурстық өндірісті ашу;
- конкурстық басқарушыны тағайындау;
Қарызгерді банкрот деп танудан бас тарту туралы арбитражды соттың
шешімі келесі жағдайларда қабылданады:
- банкроттық белгілерінің болмауы;
- арбитражды сот банкроттық іс туралы шешім қабылдағанға дейін қойған
талаптары қанағаттандырылғанда;
- фиктивті банкроттық анықталғанда;
- басқа жағдайларда;
Арбитражды сот егер қарызгерде жеткілікті ликвидті мүлік болса,
белгіленген мерзімге кредитордың талабын жабуды ұсынуы мүмкін.
Арбитражды сот банкроттық іс туралы өндірісті келесі жағдайларда
тоқтатады:
- сыртқы басқару кезінде қарызгердің төлемқабілеттілігі қалпына
келтірілгенде;
- бейбіт келісім жасасқанда;
Арбитражды сот бекітетін банкроттықтың келесідей процедуралары
қабылданған:
- бақылау;
- сыртқы басқару;
- конкурстық өндіріс;
- бейбіт келісім;
- басқа процедуралар;
Қарызгерге бақылау орнату- қазақстандық тәжірибеде жаңа процедура. Оны
арбитражды сот қарызгерге қатысты арыз қабылданған сәттен бастап енгізеді.
Бұл процедураның мақсаты қарызгер мүлкінің сақталуын қамтамасыз ету, ал
біржағынан қарызгерге қатысты шешім қабылдау. Сондықтан да арбитражды сот
арыздың қабылданғаны туралы анықтамалар шығарылған:
- қарызгерге мүліктік талаптар жағдайға байланысты ғана қойылуы мүмкін;
алдында басталған істер кредитордың талабы бойынша тоқтатылады;
- мүліктік атқарушы құжаттардың оындалуы тоқтатылады, тек еңбек ақы
авторлық келісімдер бойынша сыйақы, алимент төлеу, зиян орынын жабу және
моральдік зиян сияқты қарыздардың атқарушы құжаттарынан басқа;
- қарызгердің қатысушысының заңды тұлғаның талаптарын- қарызгердің
мүлкіндегі үлесін бөлу туралы талабын орындауға тыйым салынады.
Бақылау енгізілгенде арбитражды сот уақытша басқарушыны тағайындау
туралы шешім қабылдайды. Бұл кезде қарызгердің жетекшілігі мен әкімшілігі
өз құзіреттерін шектелген түрде атқарады. Уақытша басқарушының келісімімен
олар келесілермен байланысты мәмілелерді жасай алады:
- жылжымайтын мүлікті жалға, кепілге берумен, оның капитал ретінде
басқа ұйымдар мен кәсіпорындардың жарғылық капиталына салумен байланысты;
- баланстық құны қарызгердің актив құнының 10%-нан жоғары басқа
мүліктерге иелік етумен байланысты;
- кредиттер мен займдарды, кепілдіктер мен сенімділіктерді алу және
берумен байланысты;
Қарызгердің жетекшілігі мен әкімшілігінің келесі шешімдерді
қабылдауға құқығы жоқ:
- қарызгерді қайта құру мен ликвидациялауға;
- филиалдар мен өкілдіктерді құруға;
- дивиденттер төлуге;
- облигациялар мен басқа да эмиссиондық бағалы қағаздарды
орналастыруға;
- қыразгердің құрамынан заңды тұлғаны шығару туралы;
- акционерлерден алдында шығарылған акцияларды сатып алуға;
Арбитражды сот қарызгердің жетекшілігін қызметінен босатып, оның
міндетін уақытша басқарушыға келесі жағдайларда бере алады:
- қарызгер мүлкін сақтандыру туралы қажетті шаралар қабылданбаса;
- уақытша басқарушыға оның міндеттерін орындауға кедергі келтірілсе;
- заңдылық талаптарын басқа да жағдайда бұзғанда;
Қарызгердің қаржылық жағдайын талдаудың мақсаты болып қарызгердің
мүлкінің сот шығындарын, арбитражды бақарушының сыйақысын төлеу
шығындарын,сондай-ақ қарызгердің төлем қабілеттілігін орнатуға мүмкіндік
ететін деңгейін анықтау. Уақытша басқарушының бір міндеті болып
кредиторлардың алғашқы жиналысының күнін анықтау және өткізу болып
табылады. Кредиторлар уақытша басқарушы туралы құлағдар етілгеннен кейін 1
ай уақыт ішінде арбитражды сот пен қарызгерге өз талаптарын айтуы керек.
Қажетті құжаттармен бекітілген талаптар уақытша басқарушыға бағытталады.
Кредиторлардың бірінші жиналысы арбитражды соттың мәжілісіне дейін
10 күннен кешіктірілмей өткізілуі керек. Онда дауыс құқығынсыз уақытша
басқарушы, қырызгер жетекшісі мен қарызгердің жұмысшыларының өкілдері
қатысады.
Жиналыс келесідей шешімдерді қабылдайды:
- арбитражды сотқа сыртқы басқаруды енгізу немесе қарызгерді банкрот
деп тану және конкурстық өндірісті ашық деп тану туралы шағымданғанда;
- сыртқы басқаруды енгізу туралы шешімде сыртқы басқарушыны ұсынатын
мерзім және кандидатура болуы керек;
- кредиторлар комитетінің сандық құрамын анықтап оның мүшелерін таңдау;
- басқа да сұрақтар шешу;
Акционерлердің бірінші жиналысының қаулысы негізінде арбитражды сот
сәйкес шешім қабылдайды; не қарызгерді банкрот деп тану, не сыртқы басқару
енгізу, не бейбіт келісімді бекіту туралы.
Осы уақыттан бастап бақылау тоқтатылады. Уақытша бақарушы сыртқы
басқарушыны немесе конкурстық басқарушыны тағайындағанға дейін өз міндетін
орындай береді.
Сыртқы басқару арбитражды сот кредиторлар жиналысының шешімі
негізінде 12 айдан көп емес мерзімге, ары кетсе 6 ай ұзақ мерзімге
жүргізеді.
Сыртқы басқарудың мақсаты болып басқару құзіретін сыртқы
басқарушыға беру арқылы қарызгердің төлем қабілеттілігін қалпына келтіру
болады. Сондықтан да сыртқы басқаруды енгізген сәттен бастап:
- қарызгердің жетекшілігі қызметінен босап, оның істерін басқару сыртқы
басқарушыға жүктеледі;
- қарызгерді және оның мүлкін басқару органы- унитарлы кәсіпорын
құзіреті тоқтатылады; қарызгерді басқару органдары сыртқы басқарушыны
тағайындаған сәттен бастап 3 күн ішінде бухгалтерлік және басқа да
құжаттарды, мөр мен штампты, материалдық және басқа да құндылықтарды сыртқы
басқарушыға беруі керек.
- кредиторлардың талабын қамтамасыз ету жөніндегі бұрын қыбылданған
шаралар алынып тасталады;
- ақша міндеттемелері және міндетті төлемдер бойынша кредиторлардың
талабын қанағаттандыруға мараторий енгізіледі;
Мараторий келесі ережелерді қамтиды:
- атқарушы және басқа да құжаттар бойынша іздестіру рұқсат етілмейді;
- алдында заңдық күшіне енген мүліктік атқарушы құжаттардың орындалуы
тоқтаталады. Тек еңбекақы, авторлық мәмілелер бойынша сыйақы, алимент,
сондай-ақ өмірі мен денсаулығына зиян келтірілген зиян мен моральдық зиянды
төлеу қарыздарынан басқа;
- орындауға жатпайтын ақшалай міндеттемелер мен міндетті төлемдер бойынша
айыппұл, өсімпұл және басқа қаржылық санкциялар есептелінбейді;
Бұл сыртқы басқаруды енгізгеннен кейінгі талаптарға қаралмайды.
Сыртқы басқарушы кредитордың барлық талабын қарап, олардың
нәтижелері туралы бір ай мерзімде құлағдар етуі керек. Ол қарызгердің
мүлкіне өз бетінше иелік ете алады. Ал сыртқы басқарушы мен конкурстық
кредиторлардың мүддесі қамтылған ірі мәмілелерде кредиторлардың жиналысы
мен комитетінің келісімімен, олардың келісімімен қарызгердің тұтыну
шығындары, соның ішінде жұмысшылардың еңбекақысын арттыруға шешім
қабылданады.
Сыртқы басқарушының міндеті болып сыртқы басқарудың жоспарын
тағайындап, оны кредиторлар жиналысына бекітуге ұсынғаннан кейін бір ай
ішінде өңдеу табылады. Жоспардың мақсаты болып белгілі бір мерзімде
қарызгердің төлем қабілеттілігін қайта қалпына келтіру бойынша шаралар
жатады. Кредиторлар жиналысымен бекітілген сыртқы басқару жоспары және
кредиторлар жиналысының хаттамасын сыртқы басқарушы арбитражды сотқа
жиналыс өткеннен кейін 5 күн ішінде көрсетеді.
Сыртқы басқару жоспарына қарызгердің төлем қабілеттілігін қалпына
келтіру бойынша келесідей шаралар кіруі мүмкін:
- өндірісті қайта профильдеу;
- рентабельді емес өндірістерді жабу;
- дебиторлық қырыздарды алу;
- қарызгер мүлкінің бір бөлігін сату;
- қарызгер талабының құқығын шектеу;
- кәсіпорын қарызгерді сату;
- бақа да әдістер;
Кәсіорын қарызгерді сатудың ерекшеліктері келесідей:
Кәсіпорындарды сату, әдетте, аукционда, кейде конкурстарда жүргізіледі.
Кәсіпорынды сату кезінде оның мүлкінің барлық түрі көрсетіледі.Сонымен
бірге қарыздардың ақшалай міндеттемелері мен міндетті төлемдері қарызгердің
арызды қабылдаған күнінде кәсіпорын құрамына кірмейді. Барлық еңбек
келісімшарттары өз күшін сақтап, жұмыс берушінің құқықтары мен міндеттері
сатып алушыға өтеді. Кәсіпорынды сатудан түскен сома қарызгер мүлкінің
құрамына кіреді.
Қарызгер мүлкінің бір бөлігін сату да осылай жүреді. Қарызгердің
талабының құқығын шектеуді сыртқы басқарушы комитет немесе кредиторлар
жиналысының келісімімен ашық саудада жүргізеді.
Үшінші тұлғалар қарызгердің міндетін рестрге сәйкес барлық
конкурстық кредиторлардың талабын бір уақытты жабу жағдайында орындай
алады. Осыған ұқсас қарызгер мүлкінің иелері ,сондай-ақ унитарлы кәсіпорын
міндеттері жабылады.
Сыртқы басқару сыртқы басқарушының есебімен аяқталады. Оны
кредиторлар жиналысына мерзім аяқталғанға дейін 15 күннен кешіктірмей
шығарады. Есеп берушілікте ол келесі шаралардың бірін ұсынуы керек:
- қарызгердің төлем қабілеттілігін орнына келтіруіне
байланысты сыртқы басқаруды тоқтату;
- бейбіт келісім жасасу;
- сыртқы басқарудың бекітілген мерзімін ұзарту;
- сыртқы басқаруды тоқтату және арбитражды сотқа қарызгерді
банкрот деп тануы туралы шағымдануы;
Кредиторлар жиналысымен, одан арбитражды сотпен бекітілген сыртқы
басқарушының есебі банкроттық туралы істің өндірісін тоқтатуға негіз
болады. Кредиторлар жиналысының ұсынысымен арбитражды сот кредиторлармен
есеп айырысу мерзімін(6 айға дейін) бекіткен жағдайда банкроттық іс туралы
өндіріс кредиторлармен есеп айырысқаннан кейін тоқтатылады. Егерде
бекітілген мерзімде есеп айырысу жүргізілмесе, арбитражды сот қарызгерді
банкрот деп жариялайды.
Кредиторлармен есеп айырысуды сыртқы басқарушы кредиторлар
талабының рестріне сәйкес сыртқы басқарушының құзіреті қарызгердің жаңа
басшысын, немесе конкурстық басқарушыны тағайындағаннан кейін тоқтатылады.
Конкурстық өндіріс пен арбитражды өндіріс қарызгерді банкрот деп
тану туралы шешім қабылдағаннан кейін ашылады. Оның мақсаты- кредиторлар
талабын бірдей қанағаттандыру. Ол бір жыл мерзімге не болмаса 6 ай мерзімге
ұзартылып ашылады.
Конкурстық өндірісті ашқаннан кейін келесідей жағдайлар орын алуы
мүмкін:
- қарызгердің барлық ақшалай міндеттемелерінің, сондай-ақ
кейінге қалдырылған міндетті төлемдердің орындалу мерзімі
басталды деп есептелінеді;
- қарызгердің барлық қарыздарының түрі бойынша айыппұл,
өсімпұл, пайыздар мен басқа да қаржылық секциялардың
есептелуі тоқтатылады;
- қарызгердің қаржылық жағдайы туралы мәліметтердің
коммерциялық құпиясы мен конфидициалдық сипаты алынады;
қарызгерге қойылатын барлық талаптар тек конкурстық
өндіріс шеңберінде берілуі мүмкін;
- басқа да жағдайлар;
бұл жағдайда арбитражды сот бір немесе бірнеше конкурстық басқарушы
тағайындап, олардың арасында міндеттерді бөледі. Оған қарызгердің ісін
басқару , соның ішінде оның мүлкіне иелік ету құзіреті де өтеді.
Кокурстық өндірістің ашылуы немесе оның жүрісі кезіндегі
қарызгердің барлық мүлкі конкурстық массаны құрайды. Аймақ үшін өте қажетті
әлеуметтік- мәдени объектілер жергілікті өзін- өзі басқарудың сәйкес
муниципалды органдарына беріледі.
Қарызгердің банкте тек бір шоты ғана қалуы керек, ал қалғаны
жабылуы керек.
Бірінші саудада сатылмаған мүліктер қайта саудаласуда немесе
саудасыз сатылуы мүмкін. Сатылмай қалған немесе кредиторлардың талабын
жапқаннан кейін қалған мүлкін муниципалды округтердің балансына
қабылданады.
Конкурстық басқарушы айына кем дегенде бір рет кредиторлар комитеті
немесе жиналысына өзінің қызметі туралы, қарызгердің қаржылық жағдайы,
мүлкі туралы ақпаратты ұсынады.
Кредиторлармен есеп айырысқаннан кейін конкурстық басқарушы
арбитражды сотқа конкурстық өндірісті өткізу нәтижелері туралы есепті
тапсырады және оған келесілер қосылады:
- қарызгер мүлкінің сатылғанын дәлелдейтін құжаттар;
- кредиттердің жабылған талаптарының мөлшерін көрсете
отырып кредиторлар талабының рестрі;
- кредиторлар талабының жабылғанын дәлелдейтін құжаттар;
Арбитражды сот конкурстық басқарушының есебін қарастырғаннан кейін
конкурстық өндірістің аяқталғаны туралы анықтама шығарады,ал бұл заңды
тұлғалардың біртұтас мемлекеттік рестіріне қарызгерді ликвидациялауды
негізудің негізі болып табылады.Осы уақыттан бастап кокурстық басқарушының
құзіреті аяқталып, конкурстық өндіріс аяқталған, ал қарызгер
ликвидацияланған болып саналады.
Кредиторлар талаптарын қанағаттандырудың кезектілігі.
Кредиторлар талаптарын қанағаттандырудың кезектілігі ҚР Банкроттық
туралы заңында қарастырылған.
Кредиторлар талабын қанағаттандырмас бұрын, яғни кезектен тыс
келесі шығындар жабылады:
- соттық;
- арбитражды басқарушыға сыйақы төлеу;
- қарызгердің ағымдағы комуналдық және эксплуатациялық
төлемдері;
- бақылау, сыртқы басқару және конкурстық өндіріс кезінде
туындаған қарызгердің міндеттемелері бойынша
кредиторлардың талабы.
Кредиторлардың талабы келесі кезекпен қанағаттандырылады:
- бірінші кезекте - азаматтардың өмірі мен денсаулығына
келтірілген зияны үшін талабы;
- екінші кезекте - демалыстық жәрдемақылар немесе еңбек
келісімшартымен және мәмілемен жұмыс істейтін тұлғалардың
еңбекақыларын төлеу бойынша есеп айырысулар;
- үшінші кезекте - қарызгер мүлкінің кепілдігімен
қамтамасыз етілген міндеттемелерді төлеу;
- төртінші кезекте- бюджетке және бюджеттен тыс қорларға
міндетті төлемдер талабы;
- бесінші кезекте- басқа да кредиторлармен есеп айырысу.
Бірінші кезектегі талап мөлшері банкроттық туралы шешім
қабылдағанда азаматқа ол 70 жасқа жеткенге дейін төленуі тиіс, бірақ кем
дегенде 10 жыл ішінде төленуі керек. Сәйкес төлемдердің капитализациясы
арқылы анықталады.
Жәрдемақылар мен еңбек келісімшарты бойынша еңбекаққыны төлеу
талабы арбитражды соттың банкроттық туралы арызды қабылдаған сәтіндегі
жабылмаған қарызды ескере отырып анықталады. Ол екінші кезектегі кредитор
алдындағы қарызгердің жалпы қарыз сомасына қосылады.
Үшінші кезектегі талап мөлшері қарызгердің кепілмен қамтамасыз
етілген міндеттемесімен анықталады. Ал кепілмен қамтамасыз етілмеген
қарызгердің мүлкі бесінші кезектегі талап құрамында ескеріледі.
Төртінші кезектегі (міндетті төлемдер) талаптарға арбитражды сот
қарызгерді банкрот деп тану туралы арызды қабылдаған сәтте қалыптасқан
қарыздар кіреді. Айыппұл, өсімпұл мен басқа да қаржылық санкциялар бесінші
кезекте қанағаттандырылады.
Бейбіт келісімді қарызгер мен кредитор арбитражды сот істі
қарастырып жатқан кез-келген стадияда жасай алады. Шешімді кредиторлар
жиналысы кокурстық кредиторлар санының басым көпшілігі дауысымен
қабылдайды. Қарызгер жақтан шешімді қарызгердің басшысы немесе кокурстық не
сыртқы басқарушы қабылдайды.
Бейбіт келісімде осында қарастырылған құқықтар мен міндеттерді
өзіне алатын үшінші тұлға да қатыса алады.
Бейбіт келісімнің міндетті шарты бұл оның қарыз жабылғаннан кейін
бірінші және екінші кезектегі кредитор талабы бойынша жасалуында.
Бейбіт келісімде келесі шарттар бар:
- қарызгердің міндеттемелерді орындауды алдын-ала немесе
кейінге қалтыру;
- қарызгер талабының құқығын орындауы;
- қарызгер міндеттемесінің үшінші тұлғамен орындалуы;
- қарыздан жеңілдік жасалуы;
- талаптарды акцияға айырбастау;
- кредитор талабын басқа тәсілдерге ауыстыру.
Бейбіт келісім қарызгердің сыртқы немесе конкурстық бақарушының
арызымен бірге және басқа да құжаттармен бірге арбитражды сотқа
тапсырылады. Арбитражды соттың бейбіт келісімді бекітуі мынаны білдіреді:
- бақылау немесе сыртқы бақылау стадиясында банкроттық
туралы істің өндірісін қысқарту және кредитор талабын
қанағаттандыруға мараторийді алып тастау;
- конкурстық өндіріс стадиясында соттың қарызгерді банкрот
деп тану және конкурстық өндірісті ашу туралы шешімі
орындауға жатпайды;
- сыртқы конкурстық басқарушының құзіретін шектеу;
- қарызгер басшысы сыртқы немесе конкурстық басқарушы
кредитор алдында қарызды жабуға кіріседі.
Қарызгер, кредитор немесе прокурордың арызы бойынша бейбіт
келісімді арбитражды сот жарамсыз деп таниды, егер:
- жекелеген кредитор үшін артықшылықтар қарастырылса немесе
олардың құқықтары мен заңды талаптары қысқартылса;
- оны орындау қарызгерді банкротқа ұшыратуы мүмкін;
- басқа да негіздер бар;
Арбитражды сот бейбіт келісімді егер қарызгер кредитордың үштен бір
талабын орындамаса бұза алады.
Банкроттық туралы Заңда қарызгерлердің жекелеген категориялары
үшін банкроттық түрлері қарастырылған:
- заңды тұлғалар үшін - ауыл шаруашылығы, несиелік,
сақтандыру ұйымдары, бағалы қағаздар нарығының кәсіби
қатысушылары;
- жеке тұлғалар, жеке кәсіпкерлер, шаруа қожалықтары;
- банкроттықтау қысқартылған процедуралары-
ликвидяцияланатын немесе жоқ қарызгерге қатыста алғанда;
- қарызгердің өзін ерікті түрде банкрот деп жариялауы;
- азаматтардың ақшалай қаржыларын тартумен заңсыз түрде
айналысатын ұйымдар;
2. ЖШС АВТОМАТИКА СЕРВИС ҚЫЗМЕТІН ҚАРЖЫЛАНДЫРУ КӨЗДЕРІН БАСҚАРУ ЖӘНЕ
ТАЛДАУ
2.1 ЖШС Автоматика Сервис - тің техникалық экономикалық сипаттамасы
ЖШС Автоматика Сервис 2002 жылы таратушы фирма негізінде
құрылған. Қазіргі таңда ЖШС Автоматика Сервис пластик трубаларын, үй
крандарына есептегіш орнату, шаруашылық заттарын таратудан ірі
кәсіпорындар қатарында.
Қазіргі таңда кәсіпорында жұмыс істейтін жұмысшылар саны 75 адам,
соның ішінде негізгі өндіріс жұмысшылары 49 адамды құрайды.
Кәсіпорын құрамыны келесідей бөлімдер кіреді:
1. Пластик трубалар
2. Үй крандарына есептегіш орнату
3. Шаруашылық заттары
ЖШС Автоматика Сервис шет елден және отандық жоғары сапалы технологиялық
құралдармен жабдықталған. Кәсіпорын құрылған күннен бастап онда өнімнің
сапасын бақылап отыратын ішкі фирмалық жүйе (лаборатория) жұмыс істейді.
Кәсіпорын стратегиясы:
- тұтынушыларға өнімдерді жеткізу, толық қызмет көрсету,
ассортиментті кеңейту;
- тұтынушы нарығын зерттеу, өнім бәсекелестігін жоғарылату, жеке
тапсырыстарды орындау;
- сауда жүйесінің жұмысын бақылау.
Фирма саясаты тауар айналымын және өндіріс шығындарын азайту,
бұл нарықтың көп бөлігін жаулап алуға көмектеседі.
Осы стратегияны жүзеге асыратын, барлық бөлімшелердің қызметін
байланыстыратын маркетинг бөлімі жұмыс істейді. Бұл бөлім фирманың жарнама
саясатымен айналысады және кәсіпорынның жұмысында жаңа бағыттарды анықтау
үшін нарықты зерттейді.
Кәсіпорын жоспары өнімді өткізу жоспарымен тығыз байланысты.
Шикізат пен құралдарды жеткізушілер ЖШС Мұнайтрейринг, ЖШС
Гелиос, ЖШС Әділет, АМЗ – Семей, сонымен қатар Новосібірдегі
Россервис және тағы басқа ресейлік фирмалар.
Кәсіпорын арақ-шарап, шаруашылық заттарын, кондитер өнімдерін
қаламыздағы сауда нүктелеріне жеткізуді жеңілдету үшін маманданған
машиналар саябағы бар. Шығарылған өнімді тарату фирманың сауда нүктелері
арқылы жүзеге асырылады.
Бүгінгі таңда ЖШС Автоматика Сервис нарыққа 20 дан астам әртүрлі
өнім түрлерін таратады. Өнім сауда жүйелерінің тәуліктік тапсырыстары
бойынша өндіріледі.
Дайын өнім сапасын бақылауды стандартқа және республикалық
техникалық жағдайларға сай тәуліктік технологтар жүзеге асырады.
Жоғары сапалы өнімнің қажетті мөлшерін және ассортиментін қамтамасыз
ету үшін дайын өнімнің тағайындалған нормасын және өндірістің
технологиялық тәртібін қатаң сақтауға бағытталған өнімнің технологиялық
жоспары құрылады.
Өнімнің әрбір түрі үшін бекітілген технологиялық нұсқаулар
негізінде өндірістік рецептура, дайындау тәртібі және технологиялық
мөлшері анықталады. Технологиялық нұсқаны таңдау кезінде өнімнің жоғары
сапасы және тауарлық түрі шешуші мәнге ие болады.
ЖШС Автоматика Сервис тұтынушылары болып қаланың 192
кәсіпкерлері, дүкендері, дүңгіршектері және басқа да әріптестері, сонымен
қатар қала тұрғындары табылады. Кәсіпорын оларға өзінің өнімін жеткізеді
және бірлесіп жұмыс атқарады.
Кез - келген өндірістік кәсіпорында өндірістік шаруашылық
қызметті ұйымдастыру үшін басқарушылық құрылымның болатыны сөзсіз.
Ендігі кезекте ЖШС Автоматика Сервис ұйымдастырушылық
құрылымы: ол жоғары маманданған арнайы білімі бар мамандармен қамтылған.
Негізгі кәсіпорын жұмысшыларының үлкен өндірістік тәжірибесі және арнайы
білімі бар.
Негізінен кәсіпорынды директор басқарады. Директорға қарасты
төрт орынбасар бар. Олар:
- өндіріске жауапты;
- техникалық сұрақтарға жауап беруші;
- коммерциялық сұрақтарға жауапты;
- экономикалық және қаржылық сұрақтарға жауаптылар.
Бірінші орынбасарының қарамағында өндірістік техникалық лаборатория,
тасымалдау цехы және тауар тарату бөлімі кіреді. Ал екінші, техникалық
сұрақтарға жауапты орынбасарының бақылауында: өндірістік техникалық бөлім,
басты механик, құрылыс бөлімі, басты энергетик (жылу цехы, энергоцех).
Ендігі орынбасары ол - коммерциялық сұрақтарға жауап беруші. Оған мыналар
қарасты: маркетинг бөлімі, дайын өнімдер қоймасы, сауда бөлімі, ас бөлме.
Экономика және қаржы сұрақтарына жауап беруші орынбасарына
қарасты келесілер: экономика және қаржы бөлімі, бухгалтерия, шикізат
дайындау бөлімі, тасымалдау цехы.
Орындаушы директорға келесілер қарасты: бухгалтерия, заң
бөлімі, қамтамасыз ету бөлімі, жалпы бөлім, қауіпсіздік бөлім басқарушысы,
еңбек жағдайындағы қауіпсіздік, экология, күзету қызметі, өрт қауіпсіздігін
қорғау бөлімдері.
Ал мамандар бөлімі тікелей директорға жауап береді.
Осындай ұйымдастырушылық нәтижесінде кәсіпорын нарықтық
экономика жағдайында өз потенциалын сақтап қана қоймай, күннен – күнге
арттыруда. Бұл туралы екінші бөлімде технико ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz