КЕҢҚИЯҚ МҰНАЙ КЕН ОРНЫНЫҢ ТЕХНОЛОГИЯЛЫҚ СИПАТЫ
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ 7
1 КЕҢҚИЯҚ МҰНАЙ КЕН ОРНЫНЫҢ ТЕХНОЛОГИЯЛЫҚ СИПАТЫ 10
1.1 Кен орны туралы жалпы мәліметтер 10
1.2 Геологиялық-физикалық зерттеулердің және кен орнын игерудің тарихы 11
1.3 Ауданның литологиялық-стратиграфикалық сипаттамасы 12
1.4 Тектоника 15
1.5 Мұнайгаздылығы 16
1.6 Жер асты сулары 17
1.7 Кен орнының қысқаша тарихы мен игерудің қазіргі жағдайы 18
1.8 Ұңғылар қорының сипаттамасы 18
1.9 Мұнай мен газ өндіру динамикасы 20
1.10 Ұңғыларды пайдалану коэффициентінің динамикасы 22
1.11 Құмдар білінуімен күрес тәсілдерінің жалпы жағдайы 22
1.12 Құмдарға қарсы сүзгілер 23
1.13 Кеңқияқ кен орнында қолданылатын құмдар білінуімен күрес әдістері 24
1.14 Сымды сүзгі сипаттамасы және қолданылуы 25
1.15 Титанды сүзгі сипаттамасы және қолданылуы 26
1.16 Металлқыш сүзгісі сипаттамасы және қолданылуы 27
1.17 Ұңғыларды шайырлы-құмды қоспалармен бекіту 29
1.18 Бекітудің негізігі сипаттамалары 29
2 КЕҢҚИЯҚ МҰНАЙ КЕН ОРНЫН ИГЕРУ БОЙЫНША ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ ЖОБАНЫҢ ТИІМДІЛІГІ
30
2.1 Мұнай кен орындарын игеру жобаларының негіздері 30
2.1.1 Инвестиция экономикалық категория ретінде 32
2.1.2 Инвестицияның экономикалық тиімділігінің мәні, көрсеткіштері және
жетілдіру жолдары 38
2.2 Инвестицияның экономикалық тиімділігін бағалау туралы жалпы мәліметтер
43
2.3 Кенкияк кен орнындағы соңғы бес жыл ішіндегі экономикалық
көрсеткіштерді талдау 56
3 ЕҢБЕКТІ ЖӘНЕ ҚОРШАҒАН ОРТАНЫ ҚОРҒАУ 69
3.1 Қауіпсіздік техникасы 69
3.1.1 Қауіпсіздіктің жалпы шаралары 69
3.1.2 Электр қауіпсіздігі 71
3.2 Өндірістік санитария 72
3.3 Өртжарылыс қауіпсіздігі 73
3.4 Атмосфераны, гидросфераны және литосфераны (топырақ, жер қойнауы)
ластайтын көздер ретінде технологиялық үрдістерді талдау 74
3.4.1 Атмосфераны ластау көздері 75
3.4.2 Литосфераны ластау көздері 75
3.4.3 Апаттар 76
3.5 Биосфера компоненттерін қорғау бойынша инженерлік-техникалық шаралар
76
3.5.1 Атмосфералық ауаны қорғау 77
3.5.2 Литосфераны (топырақты, жер қойнауын) қорғау 77
3.5.3 Жануарлар әлемін қорғау 78
3.6 Мұнай қалдықтарын жою 78
ҚОРЫТЫНДЫ 80
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР 82
Қосымша А 84
Қосымша Ә 85
Қосымша Б 86
Қосымша В 87
Қосымша Г 88
Қосымша Ғ 89
КІРІСПЕ
Отандық мұнайгаз өнеркәсібінің дамуына негіз болған алғашқы мұнай
көзінің қазақ жерінде пайда болуына жүз жылдан астам уақыт өтті.
Қазіргі уақытта мұнай өнеркәсібі Қазақстан Республикасының
материалдық өндірісінің ең негізгі саласы болып табылады. Бұл өнеркәсіптің
даму қарқыны мен деңгейіне байланысты құрылыс, көлік, байланыс, ауыл
шаруашылықтары дамып, бүкіл халық пен еңбекшілердің жақсы тұрмыс халі
өрлейді.
Дипломдық жобаның объектісі Кеңқияқ мұнай кен орны болып табылады.
Кеңқияқ кен орны Қазақстанның бұрыннан бері игеріліп жатқан кен
орындарының қатарына жатады.
Бұл дипломдық жобаның мақсаты Кеңқияқ мұнай кен орнын игерудің
инвестициялық жобасының тиімділігін бағалау.
Кеңқияқ кен орнының басты міндеті бір тонна мұнай өндіруге жұмсалатын
шығындарды мейлінше азайту жолымен бекітілген бағдарламаға сәйкес мұнай мен
газ өндіру көлеміне жеткізу болып табылады.Ал басты міндетті орындау үшін
Кеңқияқ мұнай кен орны жоспарлы көрсеткіштерді, экономикалық нормативтер
мен лимиттерді, сондай-ақ жасалған ішкі шаруашылық келісім-шарттарды
басшылыққа ала отырып, өз қызметін ұйымдастырады.
Кәсіпорынның тиімді қызмет етуіне, өнім сапасын өсіруге, шығындарды
төмендетуге, өндірістік қуаттылығын кеңейтуге, өз өнімінің бәсекеге
қабілеттілігін жоғарлатуға және нарықтағы өз орнын тұрақтандыруға күрделі
қаржылар талап етіледі және олар тиімді салынуы қажет. Ол үшін қойылған
мақсатқа жетуге аса қымбатқа соқпайтын инвестициялық жобаны дайындау керек.
Жыл сайынғы өнеркәсіптің барлық салаларына бағытталған ірі
инвестициялар, оларды барынша рационалды және экономикалық тиімді
пайдалануды талап етеді.
Инвестицияның экономикалық тиімділігі қоғамдық еңбек өнімділігін
арттыруда, яғни өнімнің өзіндік құнының төмендеуінде және ұлттық табыс
көлемінің өсуінде көрінеді. Инвестицияның көлемі мен бағытталуы көбінесе
прогрессивті салалардың ең бастапқы дамуына жағдай жасау керек,
өнеркәсіптің дамуында оптималды пропорциалар мен өндірісітің максималды
өсу қарқынын қамтамасыз ету керек. Сондықтан да инвестицияның экономикалық
тиімділігін дұрыс бағалау негізінде,күрделі салымдарды пайдаланудың ең
жақсы жолдарын анықтау қажеттілігі туады.
Инвестицияны мақсатты пайдаланудың, құрылыс жұмыстарын арзандату мен
жеделдетудің және негізгі қорлардың қайтарымын көбейтудің нәтижесінде, оның
тиімділігін барынша көбейту мұнай өндіру өнеркәсібінің табысты және
қарқынды дамуының басты шарты болып табылады.
Кәсіпорындар мен салалар бойынша инвестицияның экономикалық
тиімділігінің көрсеткіштерін салыстыру үшін олардың есебін бір әдіспен
жүргізу керек. Тек осы шартты орындағаннан кейін ғана инвестицияның дұрыс
бағытталуын, объектілердің жаңаларын құрудың кезектілігін және жұмыс
жасайтындардың кеңеюін, жаңа күрделі құрылыс жобасының көбінесе
прогрессивті және экономикалық нұсқасын анықтауға мүмкін болады.
Инвестицияның салыстырмалы экономикалық тиімділігін бағалау жаңа
күрделі құрылыс немесе инвестицияның бағытталуының барынша экономикалық
мақсатты нұсқасын таңдау үшін қолданылып, минималды шығындарды кетіріп,
қоғамдық еңбек өнімділігінің өсуін қамтамасыз етеді. Салыстырмалы
тиімділіктің есебі шаруашылық немесе техникалық шешімдердің нұсқаларын
салыстырғанда, кәсіпорындар мен олардың кешендерін орналастырғанда, өзара
алмасатын өнімді таңдағанда, техниканың жаңа түрлерін енгізгенде,
кәсіпорындардың жаңаларын салу немесе жұмыс істейтіндерін қайта өңдегенде
жүргізіледі.
Мұнай кен орнын игерудің жобасын экономикалық бағалау кезінде осы
жобаланған кен орын бойынша күтіліп отырған техника-экономикалық
көрсеткіштерді нақты көрсеткіштермен салыстырып отыру талап етіледі. Ал ол
қазіргі уақыттағы ғылым мен техниканың жетістіктерін пайдалану арқылы
жасалады. Бұл салыстыру осы аймақта жеткен көрсеткіштерге жаңа кен орынды
игеруді енгізгенде қалай әсер ететіндігін және де бұл кен орынның
эксплуатациясы қандай экономикалық эффект беретіндігін білуге қажет.
Инвестициялық жобаның техника-экономикалық зерттеулеріндегі басты
орынды мақсатқа жетудің критерилері алады.
Инвестициялық жоба көптеген факторлармен бағалануы мүмкін:
инвестордың кәсіптік қызығушылымен, инвестиция нарығындағы жағдаймен,
жобаның қаржылық тұрақтылығымен және тағы басқалармен. Бірақ жобалардың
инвестициялық тартымдылығын анықтаудың әмбебап әдістері бар, олар өз
кезегінде берілген жобаға қаржы салу тиімді ме жоқ әлде тиімсіз бе деген
сұрақтарға жауап беруге мүмкіндік береді.
Инвестициялық жобаның күрделілік деңгейіне тәуелсіз бағалауды
жүргізудің жалпы тәртібі негізінен келесі іс-әрекеттерді орындауға
тіреледі: бастапқы мәліметтерді дайындау, алдын-ала есептеулерді жүргізу
мен жобаның қаржылық жағдайын бағалау, алдын ала есептеулер мен қаржылық
бағалаудың нәтижесінде бастапқы мәліметтерді толықтыру мен түзету, соңғы
есептеулерді дайындау, инвестицияның тиімділігі мен тәуекелділікті бағалау.
Бірақ жобаны жүзеге асырудың әр түрлі кезеңдеріндегі талқыланған
экономикалық және қаржылық көрсеткіштердің негізі әр түрлі болу мүмкіндігін
атап айту қажет.
Ірі немесе кіші өндірісті ұйымдастырудың экономикалық тиімділігін
алдын ала бағалауды жедел алу мүмкіндігі, яғни қойылған мақсатқа, пайдаға
жетуге кеткен инвестициялық, өндірістік және коммерциялық шығындардың
негізделген шектерін орнату жаңадан басталған жобаның бірінші және ең басты
мақсаты болып табылады.
Қойылған мақсатқа жету үшін инвестициялық стратегиясын терең зерттеп
және оны үнемі жетілдіріп отыру керек. Жобаға жұмсалған шығындар мен оны
жүзеге асырғаннан кейін алған нәтижелерді салыстыру негізінде барлық
жобаларды бағалау керек. Сонымен қатар, күрделі қаржы салымының
табыстылығының негізі критериялары бойынша инвестциялық жобаға талдау жасау
қажет. Ол үшін инвестжобаның негізгі көрсеткіштерін, күрделі қаржы
салымының экономикалық тиімділігін анықтап, жылдық өндіріс шығындарын және
кәсіпорынның техника-экономикалық көрсеткіштерін есептеу қажет.
1 КЕҢҚИЯҚ МҰНАЙ КЕН ОРНЫНЫҢ ТЕХНОЛОГИЯЛЫҚ СИПАТЫ
1.1 Кен орны туралы жалпы мәліметтер
Кеңқияқ мұнай кен орны Орал – Ембі тұзды-күмбезді обылысының
солтүстік-шығыс бөлігінде және Ақтөбе қаласынан оңтүстік шығысқа қарай 250
км қашықтықта орналасқан.
Әкімшілік қатынас жағынан Кеңқияқ аумағы Қазақстан Республикасы,
Ақтөбе обылысының Темір ауданының құрамына кіреді.
Кеңқияқ кен орны Каспий маңы ойпатының солтүстік-шығыс бөлімінде және
төбешікті жазық дала болып келеді. Рельефтің ең жоғарғы абсолютті белгілері
+250 м, ал ең төмеңгі абсолютті белгілері +174,2 м болып келеді.
Кеңқияқ аумағының онтүстік-шығыс бөліміне қарай Көкжиде сілімінің
барханды құмдары жалғасады, осы Көкжиде құмдары солтүстігінде Темір
өзенімен, ал шығысында Ембі өзенімен шектеледі.
Кен орны ауданының гидрографикалық Ембі өзені бассейнімен
көрсетілген. Темір өзені осы Ембі өзенінің оң ағымы болып табылады,
онтүстік-шығыс бағыты бар және Кеңқияқ аумағының дәл орта бөлігінен өтеді.
Темір өзенінің суы тұщы, сонымен бірге қоректендіру және техникалық
мақсаттарға қолдануға жарамды. Көктемдегі тасқын кезінде өзеннің ернеуі
едәуір қашықтыққа еріген қардың суымен көтеріледі, осы күйі мамыр айының
соңына дейін сақталады. Территория климатының ерекшелігін анықтайтын
негізгі факторлар; су бассейндерінен алыстығы, салыстырмалы төмен
далалықтар, жасдағы арктикалық максимум мен түркістандық минимумдардың және
қыстағы азиялық антициклон, оларға ілесе жүретін құрғақшылық пен боран. Осы
көрсетілген ерекшеліктер салдарынан территориядағы климат тым құрылықтық;
қысы-суық, боранды, ал жазы-ыстық, құрғақ болып келеді. Жауын-шашынның
жылдық аздаған мөлшерімен, маусымдық және тәуліктік температуралар үлкен
өзгерістермен, көп булану және жиі болатын қатты желдермен сипатталады.
Аумақтық климаты Темір қаласы, Қожасай, Ембі, Қарауылкелді поселкелері
метеостанцияларының мәліметтері бойынша зерттеледі.
Ең ыстық шілде айы – орташа айлық температурасы +240С, ал ең суығы
қантар айы – орташа айлық температурасы –180С. Жауын-шашынның орташа жылдық
мөлшері 225 мм. Ауаның абсолюттік ылғылдылығы қыста 1,1 сб, ал жазда 13мсб
дейін өзгереді. Салыстырмалы ылғалдылық жазда 45-80%. Желдер негізінен
шығыстық және солтүстік-шығыстық болып келеді. Желдің жоғарғы жылдамдылығы
ыстық жазғы күндері байқалады, көбіне құйындар мен шаңды борандар, ал қыста
қарлы борандар болып тұрады.
Кен орны аумағында екі елді мекен – Сарыкөл мен Кеңқияқ поселкелері
орналасқан. Халықтың құрамы көпұлтты. Темір қаласы асфальтті жолмен 70 км
қашықтықта орналасқан. Жақын мұнай кәсіпшілігі және аудан орталығы
Шұбарқұдық, Кенқияқтан 120 км қашықтықта орналасқан. Кен орнынан мұнай
құбырларына дейінгі қысқа арақашықтық-82 км. Қандағаш – Атырау және Ақтөбе
– Алматы теміржол жүйесі (Шұбарқұдық және Ембі станциялары) Кеңқияқтан жай
жолмен 110 км қашықтықта жатыр.
1.2 Геологиялық-физикалық зерттеулердің және кен орнын игерудің тарихы
1930-1932 жылдары В.И.Серова мен Р.М.Базюк Кеңқияқ поселекесі
ауданында гравиметриялық маршрутты түсіру жүргізді, нәтижесінде Кенқияқ
тұзды күмбезіне сәйкес келетін Мәулімберді гравитациялық минимумы табылды.
1942 жылдан 1948 жылға дейін Кеңқияқ ауданында Л.К.Булавкин,
В.И.Яшкин және тағы басқаларының басшылығымен геологиялық және
аэрогеологиялық түсіру жүргізілді. Ауданның геологиялық картасы
құрастырылды.
1952 жылы Л.Я.Пушканов 1:2000000 масштабымен гравиметриялық түсіру
жүргізді.
Геологиялық құрылымды зерттеу мақсатында 1952 жылы қазан айында
Кеңқияқ төбесінде құрылымды-іздестіру бұрғылауы басталды. К-17, К-27, К-34
және басқа ұңғыларды бұрғылау кезінде юра және төмеңгі триас жасанды
мұнайға қаныққан құмдар мен құмтастар алынды.
1959 жылдың жазында К-17 және К-34 ұңғыларынан мұнайдың фонтанды
ағыны алынды. Кеңқияқ күмбезінде мұнай ағынын алу аумақтық құрылымды-
іздестіру жүргізуге негіз болды. Құрылымды-іздестіру бұрғылаумен қатар кен
орнында 1:25000 масштабымен геологиялық түсірумен шағылысқан және сынған
толқындар әдісімен сейсмикалық зерттеулер жүргізілді.
1959 жылдың аяғында Ақтөбемұнайбарлау тресті барлау бұрғылау
жұмыстарын бастады. Ол бұрғылау жұмыстары 1961 жылы тұздық шөгіндінің
үстінде аяқталды. Осы уақыт ішінде Кенқияқ аумағында жалпы метражы 28019 м
болатын 42 барлау ұңғылары бұрғыланды. Олардан басқа П-12 параметрлік ұңғы
бұрғылауы басталды.
1960 жылы ақпан айында барлау бұрғылау жұмыстарын жүргізу нәтижелері
Кеңқияқ төбесі тұзды күмбез екендігін көрсетті. Тұздың үстіндегі
шөгінділердің (триас, юрағ бор) стратиграфикалық қимасында мұнайдың бар
екендігі анықталды.
1962 жылы ұңғыларда байқау және сынау, оларды байқаудан өткізіп
пайданлану жұмыстары жүргізілді.
Тұздың үстіндегі қимада ашылған мұнай беткейлерін игреу мақсатында
Кеңқияқ кен орнында пайдалану бұрғылау жұмыстары жүргізілді.
1963-1965 жылдары аралығында Кеңқияқ кен орны консервацияда болды.
1966 жылы желтоқсан айынан бастап кен орнын бақылау-пайдалану жұмыстары
басталды. 350-400 м тереңдікте ортаңғы юра беткейінде пайдалану ұңғылары
бұрғыланды.
1970 жылы 1 желтоқсанға қарай кен орнында 243 пайдалану және барлау
ұңғылары бұрғыланды, оның ішінде 24-і жойылды. 1972 жылы юра өнімді
беткейін жылулық тәсілмен тіреу жобасына мәліметтер жеткіліксіздігіне
байланысты кен орнының геологиялық құрылымын анықтау жайында сұрақ қойылды.
1979-1980 жылдары Кеңқияқ кен орнында 20 бағалау ұңғыларын бұрғылау
қарастырылды. Бағалау ұңғыларының негізгі міндеті – коллекторлардың
физикалық қасиеттерін анықтау, мұнайға қаныққандық сипаты мен қабат
қазбасының дәрежесін және де грабен алқабы мен соған жақын жатқан басқа
бөліктерде кен орнының геологиялық құрылымын анықтау болып табылады.
Кеңқияқ кен орнының геологиялық құрылымын зерттеу тарихын үш кезеңге
бөлуге болады. Бірінші кезең, 1958 жылға дейінгі зерттеулерді қамтиды, ол
кезең құрылымды-іздестіру ұңғыларын бұрғылау кезінде Мәулімберді
гравитациялық минимумына юра және төменгі триасты мұнайдың көп
білінгендігінің жергілікті көтерілуі сәйкес келетіндігі анықталды.
Ол кезеңді үлкен кен орнын ашуға кеткен бүкіл жұмыстардың тез
бұрылыстарымен сипаттайды.
Кеңқияқ аумағының геологиялық құрылымын зерттеуді екінші кезеңнің
басы деп есептеуге болады.
Ал кен орнын игерудің үшінші кезеңі зерттеу мен барлау объектісінің
ауысуымен сипатталады.
1967 жылдан бастап геологиялық жұмыстардың бүкіл көлемі тұздың
астындағы шөгінділер комплексіне шоғырланды. Кеңқияқ кен орны мұнайының
қоры өсімін терең ұңғы қазу сұрақтары мен осы тұздың астындағы шөгінділерді
бақылау жұмыстары ұйымдастару шешімдеріне байланысты болды.
1.3 Ауданның литологиялық-стратиграфикалық сипаттамасы
Орал-Ембі обылысы бөлігімен салыстыра отырып, Кеңқияқ мұнай кен орны
ауданының геологиялық құрылымының ерекшеліктеріне тоқталуға болады:
1. Кунгур ярусының тұзды шөгінділері қалыңдығының қысқаруы.
2. Тұз астындағы шөгінділердің салыстырмалы терең емес 3500-3800 м
тереңдікте жатуы.
3. Юра және бор шөгінділері қалыңдығының азаюы.
4. Күмбез аралық көлемді төбешіктердің болуы.
Кеңқияқ кен орнында төменгі пермьнен жоғарғы бордың кампан ярусына
дейінгі шөгінділер қимасы ашылған.
Палеозой тобы PZ
Кеңқияқ ауданының игеріліп жатқан бөлігінің палеозой тобының ашылған
бөлімі тек қана пермь жүйесінің шөгінділерімен көрсетілген.
Пермь жүйесі Р
Жүйенің шөгінділері төменгі және жоғарғы бөлімдерге бөлінеді. Төменгі
пермь (Р1) тек қана кунгур ярусының жыныстарымен көрсетілген. Кунгур ярусы
(Р1К) екі литологиялық қабатшалардан құралған: жоғарғы терригенді-сульфатты
және төменгі галогенді.
Терригенді-сульфатты қабатша ангидрит, гипс және құмтастар
қабатшалары қабатталған саздар мен аргиметтерден құралған.
Галогендік қабатша гидрохимиялық шөгінділерден құралған. Тастың
тұздары көбіне мөлдір түсті, азырақ қызғылтырақ, сұр және ашық түсті болып
келеді. Ярустың қалыңдығы 150 м-ге дейін жетеді.
Жоғарғы пермь бөлімі (Р2) тіліктің жоғары бөлімінде қатысты
алевролиттер мен қабатшалары бар саздар мен аргиллиттермен көрсетілген.
Қиманың төменгі бөлігі конгломераттар, гравелиттер, құмтастардан тұрады.
Бөлімнің қалыңдығы 140 м-ден 200 м-ге дейін.
Мезозой тобы MZ
Кеңқияқ кен орнында мезозой тобының қимасы үш жүйемен көрсетілген:
триас, юра, бор.
Триас жүйесі Т
Триас жүйесінің шөгінділері тек қана төменгі триас бөлімінің
жыныстарымен көрсетілген.
Төменгі триас бөлігі (Т) алевролиттер, конгломераттар және әктастар
қабаттарынан құралған. Оның табанында конгломераттар және кварцтық малта
тастары бар құмтастар жатады. Саздар мен аргилиттер ала түсті, құмтасты
және әктасты болып келеді. Құмдар ашық-сұр, кірпіш түстес, қоныр-сұр,
әртүрлі малта тастар, аргилиттер, құмтастар мен кремнийлі жыныстардан
тұрады. Осы шөгінділер палеозой тобының жыныстарының шайылған бетінде
жатады. Триастың қалыңдығы 390 м-ге жетеді.
Юра жүйесі J
Юра жүйесінің шөгінділері екі бөлімнен көрсетілген: төменгі және
ортаңғы. Төменгі юра бөлімінде (J1) шөгінділер едәуір стратиграфикалық
үйлесімсіздікпен триас пен пермь жүйелері жыныстарының эрозиялық бетінде
жатады. Олар саздар, құмдар мен құмтастардан құралған. Саздар сұр, реңі
қара сұр, қолға ұстағанда майлы болатын құмдар мен аз кездесетін
көмірленген өсімдік қалдықтары болып келеді. Төменгі юра бөлімінің
қалыңдығы 68 м.
Төменгі юра бөлімінің шөгінділері қоныр көмір қабатшалары мен
көмірленген өсімдік қалдықтарының көп мөлшерлі құмды жыныстарымен
көрсетілген.
Ортаңғы юра шөгінділері қалыңдығына үш мұнай беткейлері бөлінген.
Саздар сұр, қара-сұр, қара қоңыр, қатпарлы және алевролиттер. Құмдар ашық
сұр, әктасты. Бөлімнің қалыңдығы 100м-ден 134 м-ге дейін.
Бор жүйесі К
Бор жүйесінің төменгі және жоғарғы бөлімдері бар. Төменгі бор бөлімі
(К1) өзіне готерив, баррем, апт және альб ярустарын қамтиды. Готерив ярусы
(К1g) шығу тегі теңсіздік жасыл сұр жыныстардың қабатшасымен көрсетілген.
Олар негізінен алевролиттер, құмдар, құмтастар, мергелдер мен әктастардың
аз кездесетін қабатшалардағы саз балшықтары. Готерив ярусының шөгінділері
юра жүйесі жыныстарының шайылған бетінде жатады. Ярустың қалыңдығы 60 м-ге
жетеді.
Баррем ярусы (К1br) ала түсті, құрылықтық шөгінділердің қабатшасымен
көрсетілген. Қиманың жоғарғы жағы көбіне алевролиттер, құмтастар және
арасында әктас қабатшалары бар саздардан тұрады. Құрылымның төбелі
бөліміндегі құмды беткей-мұнайлы. Ярустың қалыңдығы 38 м-ден 82 м-ге дейін
болады.
Апт ярусы (К1а), бұл ярустың шөгінділері баррем жыныстарында
үйлесімсіз жатыр және құмдар мен құмтастар қабатшалары бар саздармен
көрсетілген. Саздар қара-сұр қараға жақын, қатпарлы алевритті, слюдалы
болып келеді. Құмдар мен құмтастар жасыл-сұр және сұр, кварцты-
глаукониттік, ұсақ түйіршікті болады. Ярустың қалыңдығы 68 м-ге дейін
жетеді.
Альб ярусы (К1al). Оның шөгінділері апт ярусының жыныстарында
үйлесімсіз жатыр. Олар көбіне құрғақ құм-сазды шөгінділермен көрсетілген.
Құмдар сұр, сары-сұр, сарғылт, сазды, полимикті, орташа түйіршікті және ірі
түйіршікті болады. Саздар сұр, күлді сұр, құмдар мен ұсақ көмірлі өсімдік
бөлшектері бар. Ярустың қалыңдығы 300 м-ге дейін жетеді.
Жоғарғы бор бөлімі (К2) сантон мен кампан ярустары жыныстарымен
көрсетілген.
Сантон ярусы (К2st) төменгі және жоғарғы ярустарға бөлінеді. Төменгі
сантон ярусшасы қара-сұр, ірі түйіршікті құмтастар мен фосфорит малта
қабаттарынан құралған. Қимада малталы қабатша жатыр, ол қабатша жақсы
таңбалайтын беткей болып табылады.
Жоғарғы сантон ярусшасының шөгінділері сары-сұр, жасыл реңді және
қатты әктасты саздармен көрсетілген. Шөгінділердің қалыңдығы 29 м
айналасында болып келеді.
Кампан ярусы (К2кm) Кеңқияқ күмбезінің тек қана батпақ бөлімдерінде
таралады, төменгі және жоғарғы ярусшаларға бөлінеді.
Төменгі кампан ярусшасы саздар мен мергель қабатшаларынан құралған.
Оның негізінде өте көп фауна мен фосфорит малта тастары бар жасыл-сұр
қабатшалары көрінеді.
Жоғарғы кампан ярусшасы арасында тыс қосылған сазды құмдарға ауысатын
әктасты және әрқилы құмтастылы, сұр саздардан құралған. Ярустың қалыңдығы
76 м-ге дейін жетеді.
Кайнозой тобы KZ
Кеңқияқ шегінде кайнозой шөгінділері тек қана палеоген жүйесінде
сазды ойпаттармен көрсетілген.
Төрртік жүйе Q
Бұл жүйе алювиальды, делювиальды және элювиальды шығу тегі бар
жыныстардан құралған. Алювиаль жыныстары балкаларда және Темір өзенінің
аңғарында таралған. Олар саздар және құмдармен көрсетілген. Саздар сұр,
қоңыр, иілімді және түйілмелі. Құмдар ашық сұр және сары болып келеді.
Алювиальдың қалыңдығы 41 м-ге дейін.
Делювий және элювий шөгінділері су тармақтары мен жыралар беткейлерін
жауып жатыр. Олар жасыл-сұр және қоңыр-сары саздармен көрсетілген. Олардың
қалыңдығы 0,5-1,7 м-ді құрайды.
1.4 Тектоника
Кеңқияқ тұзды күмбезі Орал-Ембі тұзды-күмбезді обылысының солтүстік-
шығыс бөлігінде орналасқан. Тұзды массивті 28 барлау және 1 құрылымды-
іздестіру ұңғыларын ашты. Жердің бетіндегі тұздың жату тереңдігі 500-900 м
құрайды. Барлау ұңғыларын бұрғылау сейсмикалық барлау мәліметтері бойынша
тұзды массив овалды түрде болды. Овалдың ұзын өсі далалық бағытта таралып
жатыр. Күмбездің ұзын өсі бойынша мөлшері 8,2 м, ал қысқа өсі бойынша 3 км-
ден асады. Тұздың көзінің солтүстік баурайы оңтүстік баурайына қарағанда
тым тіктеу. Тұздың жабынының солтүстік қанаттағы құлау бұрышы 9-330, ал
оңтүстік қанатында 8-150 болады. Құрылымның орналасуының түйісуі құрылған
геологиялық пішінінде тұз үстіндегі шөгінділердің комплексінде төменгі және
жоғарғы болып екі құрылымды қатарға бөлінеді.
Төменгі құрылымдық қатар жоғарғы пермь және төменгі триас бөлімдердің
шөгінділерін біріктіреді. Жоғарғы құрылымдық қатар юра және бор жүйелерінің
шөгінділерін стратиграфикалық үйлесімсіз бетімен бөлінеді. Қатарлар
арасындағы үйлесімсіздік төменгі юра мен ортаңғы юра бөлімдерінің әртүрлі
беткейлерінде жатумен білінеді.
Жоғарғы құрылымдық қатар өте күрделі геологиялық құрылысты болып
келеді. Ол көптен шайылған беттердің болуы, тектоникалық бұзылуымен
стратиграфикалық беткейлердің қалыңдығының едәуір өзгерістерімен
түсіндіріледі. Төменгі қатарға қарағанда жоғарғы құрылымдық қатар
жыныстарының жатуының едәуір тегістілігі, аздаған бұрыштық үйлесімсіздіктің
болуымен сипатталады.
Үш юра беткейлері бойынша құрастырылған геологиялық пішіндер мен
құрылымдық карталар жасалғанына сәйкесті Кеңқияқ кен орныныдағы тұз
үстіндегі шөгінділер далалық таралу грабенімен солтүстік және онтүстік
қанаттарға бөлінеді.
Құрылыстың солтүстік қанаты өзін грабеннің негізгі лықсымасы мен
оңтүстігінен шектелген өте жатық брахиантиклиналь қатпарды көрсетеді.
Лықсыма оңтүстікке 60-650 бұрышымен, ал оның амплитудасы апт шөгінділері
бойынша 20-250 құлайды.
Лықсыма №26, №33, №101, №156 ұңғыларымен қиылған. Төрттік шөгінділері
астындағы солтүстік қанат альб жыныстарымен құралған.
Оңтүстік тағы да өзін батыстан шығысқа қарай созылған өте үлкен
брахиантиклиналь қатпарды көрсетеді. Солтүстіктен оңтүстікке 75 м
амплитудалы 60-650 бұрышымен құлайды. Лықсыма №20, №442, №710 және №92
ұңғыларымен қиылған.
1.5 Мұнайгаздылығы
Кеңқияқ күмбезді шегінде беттік мұнай білінуі табылған жоқ. Мұнай
жеке белгілері керннің қаныққандығы, майлылығы мен иісі түрінде 1958 жылы
төменгі триас, юра мен бор шөгінділерінде бұрғыланған құрылымды іздеу
ұңғыларында білінді.
Кен орынында бірінші өнеркәсіптік ағын 1959 жылы, екінші, төменгі
триас беткейінен мұнай фонтанын берген К-34 құрылымды іздеу ұңғысынан
алынды. Сол жылы қана К-17 құрылымды іздеу ұңғысынан да мұнай байқалды. Ол
ұңғы II ортаңғы юра беткейден саға арқылы мұнай ағынын берді. Кезекті
барлау бұрғылауымен Кеңқияқ кен орнында 8 мұнай беткейлері ашылып және
олардың нұсқалары жүргізілді:
1) Жоғарғы пермьде (конгломераттық)
2) Төменгі триаста (I+II төменгі триас беткейлері)
3) Ортаңғы юрада (I+II+III ортаңғы юра беткейлері)
4) Төменгі борда (баррем, готерив ярустары)
Осылардың ішінен мұнайлылығы жоғарғысы IІ және III ортаңғы юра
беткейлері. ІІ ортаңғы юра беткейі бірінші рет К-17, К-27 және К-34
құрылымды-іздестіру ұңғыларынан алынған керндік материалмен кәсіпшілік-
геофизикалық мәліметтер бойынша белгіленді. Барлау бұрғылау барысында
беткей 45 ұңғы көмегі арқылы қаралды.
Ағынға байқау 29 барлау ұңғыларында жүргізілді. Олардың ішінде Г-22
және Г-25 нұқалық ұңғылары су берді, мұнайлылық нұсқасы шегінде орналасқан,
қалғандары мұнай және мұнай мен су ағынын берді. Беткей байқауы 1960 жылы
басталып, 1961-1962 жылдары барысында қайтадан басталды. Осы жылдары ІІ
ортаңғы юра беткейі қарқынды бұрғыланды.
Литологиялық беткей құмдар және саздар қабатшалы алевролиттермен
көрсетілген. Ол қалыңдығы 10-15 м сазды қабатшалармен ажыратылған екі
қабаттан тұрады. Кейбір ұңғыларда жоғарғы және төменгі қабаттардың саздануы
байқалады, сондықтан да карталар обьектіге біртұтас құралған.
Қабат жабынының жату тереңдігі шоғырдың жоғарғы бөлімдерінде оңтүстік
қанатында 65 м-ді, ал солтүстік қанатында 55 м-ді құрайды. Мұнайлылық
аумағының шекарасы солтүстік қанатында саздың шартты желісі мен 120 м
изогипс бойынша жүргізілген СМШ желісі, ал батыс бөлімінде 123 м изогипс
бойынша жүргізілген желісі болып табылады. Оңтүстік қанатта СМШ желісі
шекара болып қызмет етеді, ал ол желі бұл жерде 158-168 м тереңдікке дейін
төмендейді, шығыс бөлімінде саздардың шартты белгісі болып табылады.
ІІІ юра беткейі 1960 жылы Г-12 барлау ұңғысымен байқалды. 15 барлау
ұңғыларымен беткейді байқау кезінде 7 ұңғы мұнай және 8 ұңғы су, арасында
эмульсия берді. Беткейдің жабыны құрылымның жоғарғы бөлімінің солтүстік
қанатында 125-140 м тереңдікте, ал оңтүстік қанатында 130-160 м тереңдікте
өтеді. Максимальды тиімділік, мұнайға қаныққандық қалыңдық 10-12 м құрайды.
Беткейдегі газдың мұнайдағы құрамы төмен болып табылады. Максимальды
мағынасы 2,93 м3т аспайды. Осыған байланысты және де аздаған қабаттық
температурасы ( max +200С) мен салыстырмалы аздаған қабаттық қысымға
байланысты қабаттық мұнайдың көлемдік коэффициенті аз мағынада болады және
ІІ және ІІІ беткейлерде 1,009-дан 1,028-ге дейін өзгереді. Сығылудың орташа
коэффициенті үлкен емес, мұнайдың шөгуі өте аз мағынада 0,08-ден 0,27-ге
дейін. Газдың орташа ергіштік коэффициенті 1,0-дан 2,5 м3 м3 Мпа дейін
өседі.
Коллектордың қаттылығы 30%, бастапқы мұнайға қаныққандығы 72%, ал
өткізгіштігі 0,4 мкм2 құрайды. Мұнайы ауыр, тұтқырлы, майлы, жоғары сортты;
оның қабаттық жағдайындағы тығыздығы 915 кгм3, қабаттық температурасы 200С
болған жағдайдағы тұтқырлығы 2,7 106 мс. ІІ және ІІІ ортаңғы юра
беткейлеріндегі мұнайдың құрамындағы элементтердің проценттік сандары:
күкірттер-0,59%, асфальтендер-0,38%, парафиндер-0,64%, шайырлар-8,5%.
Орташа жату тереңдігі 300 м-ді құрайды. ІІ және ІІІ беткейлердің жалпы
қалыңдығы 28 м . Осы беткейлермен кен орнынан алынатын мұнай қорының 80%-
нен астамын құрайды. Орташа тәуліктік алудың өсуі жаңа ұңғылар еңгізу, және
де ГТН мен бужылулық әсер етудің бірқатар шаралар арқылы жүріп жатыр.
1.6 Жер асты сулары
Кеңқияқ кен орнындағы судың химиялық құрамы төмен қима бойынша
гидрокарбонатнатрийлі түрден сульфат-натрий мен хлоркальцийлі түрге қарай
өзгереді. Минералдылығы тереңдеген сайын 1,37 гл-ден 210 гл-ге дейін
өзгереді. Судың химиялық құрамының өзгерісі және оның минералдылығы аумақ
бойынша жүреді. ІІ және ІІІ ортаңғы юра беткейлер мұнайлылық нұсқасы
маңында құрғақ қалдықты хлоркальцийлік түрлі жоғары концентрациялық сулар
минералдылығы 36 гл-ден 101-223 гл-ге дейін болады. СМШ алыстаған сайын
олар 6-7 гл құрғақ қалдықты сульфатна-трийліге ауысады. Ортаңғы юра
шөгінділері бассейіні гидрогеологиялық қатынастарда жер асты суларының
генетикалық екі түрлі белгіленген: инфильтрациялық – нұсқа сыртындағы
сулылық бөлігінде және седиментациялық-өнімді қимада. Жату сипатына қарай
олар жеке линза түрлі құмды қабатшаларда орналасқан.
Ортаңғы юралық шөгінділері қабатшасында мұнай шоғырларына тіреліп
тұрған үш сулы беткейлер ІІ және ІІІ ортаңғы юра беткейлері сулар қоры
бойынша ең ірі және аумағы бойынша өте үлкен шоғырды тіреп жатыр.
Сиымдылықты қабатша жасыл-сұр, әртүрлі түйіршікті, сазды құмдар,
алевролиттер мен құмтастармен көрсетілген. Сазды фракцияның беткейде болуы
8%-тен 32%-ке дейін өзгеріп отырады. Суға қаныққандықтың орташа мағынасы
22%-ті құрайды. Сулылық қалыңдығы ІІ беткейде 54 м және ІІІ беткейде 34 м-
ді құрайды. Ұңғылар бойынша статикалық деңгейлер 22-30 м тереңдікте өтеді.
ІІ және ІІІ ортаңғы юра беткейлері қабат сулары жоғарғы арынды, қабат
қысымы 3 Мпа-ға жетеді. Ұңғылардың максимальды өнімділігі 541 м3тәу. су.
Мұнайлылық нұсқасы маңында судың түрі тұрақты, хлоркалцийлі. Нұсқадан
алыстаған сайын сульфатнатрийлі сулар таралған.
Зерттелген кен орнының беттік сулары Ембі өзені мен оның ағымы Темір
өзені бассейндерімен көрсетілген. Темір өзені кен орнының орта бөлімінен
өтеді. Өзеннің орташа тереңдігі 0,7 м, ағу жылдамдығы 0,2 мс құрайды.
1.7 Кен орнының қысқаша тарихы мен игерудің қазіргі жағдайы
Кеңқияқ мұнай кен орны Ақтөбе қаласынан 250 км оңтүстік-шығысқа қарай
орналасқан. Бірінші рет кен орнының құрылымы 1930-1932 жылдары белгіленді.
1956 жылдан бастап Кеңқияқ аумағында құрылымды-іздеу жұмыстары басталды
және Кеңқияқ ірі мұнай кен орны ашылды. 1961 жылдың аяғына қарай кен
орнында, тұз үстіндегі қабатшада мұнай беткейі ашылып, оның нұсқасы
жүргізілді.
Кеңқияқ тұз үстіндегі ендік таралу құрылымы өзін салыстырмалы тік
оңтүстік (8-100) және жатық солтүстік (4-50) қанаттары ассиметриялы
брахиантиклиналды қатпарды көрсетеді. Қатпардың ұзындығы 8 км шамасында,
ені 3,5 км, ортаңғы юра шөгінділері бойынша биіктігі 80 м болып келеді.
Кен орнындағы қоры бойынша үлкен және игеру үшін бірінші кезекте ІІ
және ІІІ ортаңғы юра беткейлері болып табылады. ІІ ортаңғы юра беткейі кен
орнындағы мұнайдың жалпы қорының 50%-дан астамын құрайды. Оның тілігіндегі
А, Б, В, Г қабаттарында топталған 17 құм алевролитті қабатшалар көрінеді.
Бұлай бөлшекті бөлуге жылулық әсер ету кезіндегі игеру барысын бақылау
керектігі себепші болды. Бұл жағдайда өндіру мен су айдау ұңғыларында бір
ғана қабатты ашып және оларды толығырақ игеруге қосымша мүмкіншілік
беріледі.
1.8 Ұңғылар қорының сипаттамасы
Кен орнын бұрғылау технологиялық нұсқауында қабылданған ұңғылардың
қоры бойынша 1984 жылы басталды. Қазіргі уақытта ұңғылардың жалпы қорының
75%-ы бұрғыланған. Бұрғылау қарқыны 1984-1988 жылдары жобалық деңгейге
сәйкес болып, 6,5%-ды құрады. Технологиялық нұсқауды енгізу кезеңінде кен
орнының бекітілген технологиялық нұсқауында қарастырылған 17 дублерлық
ұңғылар бұрғыланды.
1986-1987 жылдары 14 ұңғы бұрғыланғаннан кейін жобалық объектінің жоқ
екендігі анықталды, жобалық нұсқаумен салыстыра қарағанда бұрғыланған 220-
дан астам ұңғыларда мұнайға қаныққан қабатша мағынасы аз жағына қарай
өзгерді, алдын-ала 107 жобалық ұңғыларды бұрғылау тоқтатылды.
Кеніштің геологиялық бұрғылау құрылымы мен коллекторлардың таралу
сипаты туралы ой-пікірдің өзгеруніе байланысты Ақтөбемұнай бірлестігі
ВНИПИ Термнефть институтымен біріге отырып 1989-1991 жылдары бұрғылауды
тоқтату туралы шешім қабылданды. Ұңғылар қорының 01.06.2003 жылғы ІІ және
ІІІ ортаңғы юра беткейлерінің шоғыры бойынша жағдайы көрсетілген.
Кесте 1-01.06.2003 ІІ және ІІІ ортаңғы юра беткейлер ұңғылары қорының
жалпы жағдайы
Бұрғыланған ұңғылар саны, барлығы 1435
Өндіру қоры 762
Оның ішінде: жұмыс істеп тұрғандары 438
Жұмыс ісиемей тұрғандары 324
Бақылау қоры
Айдау қоры
Оның ішінде : жұмыс істеп тұрғандары
Жұмыс істемей тұрғандары
Консервация
ВНИПИ нефть-те жасалған кен орнын игерудің технологиялық нұсқауына
кен орнындағы ұңғылардың жобалық саны 1173, оның ішінде пайдалану ұңғылары
773, айдау ұңғылары 400 деп көрсетілген.
Кесте 2- Жылдар бойынша ұңғылар қорының жағдайлары
Жылдар Ұңғылар қоры
пайдалану айдау бақылау
1970 15
1971 41
1972 81
1973 160
1974 204 5 2
1975 206 4 2
1976 226 8 10
1977 244 5 10
1978 276 5 13
1979 297 6 15
1980 324 7 19
1981 356 12 20
1982 385 12 20
1983 397 16 27
1984 411 20 57
1985 449 23 46
1986 485 27 46
1987 503 32 46
1988 489 28 49
1989 539 39 55
1990 557 44 47
1991 618 52 44
1992 665 24 46
1993 716 40 46
1994 759 51 48
1995 847 57 50
1996 928 68 54
1997 933 36 42
1998 945 66 46
1999 954 67 49
2000 957 67 55
2001 961 73 30
2002 762 80 15
2003 438 9 14
1.9 Мұнай мен газ өндіру динамикасы
Кеңқияқ кен орны бойынша тұтас алғанда 1975 жылдан бастап 1980 жылдары
бойынша өндіру динамикасы 410454 тоннаға дейін өсті, содан кейін сұйықтық
алудың 1740 ттәу бірыңғай деңгейде төмен түсе бастады.
1983 жылы күндік алу 2710 ттәу-ке дейін өсуі жалғасты. Суды алу
ешқандай төмендеусіз жылдан-жылға өсіп жатыр. Игеру басталғаннан бері
беткейлер бойынша 10000 мың тонна астам мұнай және 3255447 мың тонна су
алынды. Алынатын қордың өндірілген 30,3%. Күнделікті мұнай бергіштік
коэффициенті – 0,07 құрап отыр.
Соңғы жылдары мұнай өндірудің төмендеуі суланудың өсуімен байланысты.
Суланудың өсуі мұнай бергіштік коэффициентіне елеулі әсер етуде. Осы
ұңғылардың сулануының өсуі Кеңқияқ кен орнындағы мұнай өндірудегі қиын
мәселелердің бірі болып қалып отыр.
Суланудың өсуі мұнай бергіштік коэфициентіне елеулі әсер етуімен
қатар ол жобалық 0,41 коэффициенттен әлі алыстау болып отыр.
Жылдар бойынша мұнай мен су өндіру және ұңғылардың сулануының өсу
динамикасы кестеде көрсетілген.
Кесте 3- Жылдар бойынша мұнай мен су өндіру және суланудың өсу динамикасы
Жылдар Мұнай Су өндіру, Орташа Жұмыс істеп тұрған 1
өндіру, т м3 жылдық ұңғының орташа шығымы
сулану, %
мұнай сұйық
б-ша, ттәу б-ша, ттәу
1970 28300 15 5 5
1971 46019 30 6,5 6,5
1972 111810 1785 0,3 8,1 8,1
1973 189500 1925 0,8 8,2 8,3
1974 219035 2190 1,7 8,1 8
1975 258600 7880 2,4 7,5 7,7
1976 277850 11960 3,8 6,9 7,1
1977 281200 14980 4,6 6,6 6,9
1978 291550 19150 5,7 6,2 6,5
1979 299420 21800 6,6 5,8 6,2
1980 320025 34080 9,3 6 6,6
1981 345315 71225 10,8 5,3 6,4
1982 367000 85546 19,9 5 6,1
1983 425205 112170 21,7 4,9 6,1
1984 395100 186920 31,9 3,8 5,1
1985 410555 136650 23,4 4,7 5,1
1986 389580 212050 36,1 3,5 4,5
1987 399570 234905 37,8 2,9 4,2
1988 330645 285065 45,9 2,6 4,1
1989 286425 296930 51,4 2,2 3,6
1990 238550 414060 54,9 1,8 3,8
1991 418210 438520 50,6 1,7 3,6
1992 443000 503440 55,4 1,5 3,4
1993 457195 537310 54,1 1,3 3,1
1994 423500 563890 57,1 1,4 3,3
1995 485000 700120 60,1 1,3 3,2
1996 478820 735455 60,5 1,3 3,2
1997 434400 637500 59,4 1,3 3,2
1998 428487 705355 60 1,2 3,2
1999 35600 647750 61 1,2 3,1
2000 326505 578905 64 1,2 3,2
2001 286000 520550 67 1,5 3,2
2002 288400 647592 65,5 1,28 3,5
2003 253220 545667 74 1,6 5
1.10 Ұңғыларды пайдалану коэффициентінің динамикасы
Кеңқияқ кен орнын игеруді қиындататын фактор қабаттан қарқынды түрде
құмның шығуы, жұмыстың едәуір көлемі ұңғыларды жер асты жөндеу мен осыған
байланысты олардың тұрып қалуы болып табылады.
Ұңғылардың тұрып қалуы электр энергиясының ажыратылуында, ұңғы
аумағын, әсіресе көктемгі уақытта су басып кетумен байланысты болады.
Жоғарыда көрсетілген себептер бойынша игерудің бүкіл уақытындағы өндіру
ұңғыларының жұмысы пайдалану коэффициентінің 0,913-ке дейін, 1997 жылға
қарай 0,920-ға дейін өсті. Аталған пайдалану коэффициентінің өсу
тенденциясы ұңғылардағы жөндеу жұмыстары сапасының аздап жақсарғандығын
көрсетеді. Сонымен бірге атап өтетін жайт, әзірге құм білінуді жоюдың
тиімді техникалық шешімін таппай, жақын уақытта ұңғыларды пайдалану
коэффициентінің елеулі өсуін күтуге болмайды.Осы мақсат бойынша игеру
жобасында ұңғыларды пайдалану коэффициенті 0,8 деңгейінде қабылданған, осы
мөлшер игреудің барлық уақыты бойынша орташа көрсеткіш болып табылады.
1.11 Құмдар білінуімен күрес тәсілдерінің жалпы жағдайы
Ұңғыларды пайдаланудағы құмдар шығуымен күрес қиындығы әрқашанда мұнай
өндіру саласының маңызды қиындықтарының бірі болып саналады.
Құмдар мен әлсіз цементтелген жыныстардан құралған қабатты кен орнын
пайдалану процессінде қабат түп маңы белдемінің бұзылуынан ұңғыларға құмдар
келуі, және де оған байланысты бірқатар қиындықтар туындайды.
Қабаттан құмдар келуі қуыстардың пайда болуына, түп маңы белдемі
төбесінің бұзылуына және кейбір жағдайларда пайдалану құбырларының
майысуына әкеліп соғады. Құмдар шығуының көбіне кездесетін іздері:
ұңғыларда шығын пайда болуы, ұңғы ішіндегі жабдықтардың эрозиясы, жер
үстіндегі жабдықтарда, құбырлардың жиналуы және тағы басқалары болып
келеді. Осы қиындықтарды орнына келтіруге едәуір еңбектік және материалдық
қорларды қажет етеді.
Құмдар білінуі мен қиындаған ұңғыларды пайдаланудың барлық әдістерін
шартты түрде екі топқа бөлуге болады:
- ұңғыларды қабаттан құмдар шығара пайдалану;
- қабаттан құмдар шығуын тоқтату;
Бірінші топта құмдар шығуын жою тәсілдері және қабаттан келген
бөлшектерді жер бетіне шығаруды қамтамасыз ету шаралары, бос штангілер мен
түсіру құйрықшаларын өнімді аймақ шегінде қолдану, сұйық құю және тағы
басқа шаралар игерілген.
Жер астындағы жабдықтардың қажалу тозуымен күресу үшін айырғыштар,
якорьлар және басқа да қорғау қондырғыларының әртүрлі конструкциялары
жасалған. Құмдар білінуімен күрес әдістерінің көбірек тиімдісі, ұңғыға құм
келуін тоқтату принципі жатыр.
Жәй тәсілдердің бірі ұңғыдан сұйық алуды шектеу болып табылады. Бұл
тәсіл құмдардың ұңғыға келуін азайтуға мүмкіндік береді, бірақ ондай
жағдайда мұнай шығымының тез қысқаруына байланысты ол әдісті қолдану аясы
кішірек болып келеді.
Тиімдірек әдістердің бірі ұңғы түп маңы белдеміндегі қабат жыныстарын
бекіту болып табылады. Ол үшін химиялық, физика-химиялық және механикалық
тәсілдерді және олардың қиыстыруларын қолданады.
Химиялық тәсіл тау жыныстарын тұтқырлы және цементтейтін заттармен
жасанды түрде бекітуге негізделген: шайырлар, сәйкесті қосындылары бар
цемент, пластмассалар және тағы басқа заттар. Олардың тиімділігі
бекіткеннен кейінгі жыныстардың коллекторлық қасиеттерінің анағұрлым
жеткілікті орнықтылығын қамтамасыз етумен анықталады.
Физика-химиялық тәсілде түп маңы белдемінде мұнайды кокстеу жолымен
коллекторды бекіту көзделген. Бұл әдіспен ауыр, тұтқырлы мұнайды өңдеу
ерекше тиімді.
Кәсіпшілік тәжірибе көрсеткендей, қабаттардан құмдар келуін тоқтатудың
жәй және жеткілікті көп таралған әдісі – механикалық әдіс болып табылады.
Бұл әдістің басты міндеті мұнай ұңғыларын әртүрлі конструкциялы құмдарға
сүзгілермен жабдықтау болып табылады.
1.12 Құмдарға қарсы сүзгілер
Құмдар білінуімен күрес тәсілдерінің ішіндегі ең сенімді әдісі –
құмдарға қарсы сүзгілер болып табылады. Қазіргі кезде ұңғыларды сүзгілермен
жабдықтау технологиясының үш негізгі бағыты анықталған.
1. Шегенделген өндіру ұңғыларын қондырылатын сүзгілермен жабдықтау.
Сүзгіні, тәртібі бойынша, ұңғы түбінде перфорацияланған аралықта
орналастырады. Осы технологияның түрі – құмдарға қарсы сүзгіні сорап
астында орнату варианты болып табылады.
2. Ұңғыларды бұрғылауды аяқтау процессінде гравий сүзгілерін жасау.
Бұл жағдайда ұңғылардың өнімді аралығы шегенді құбырмен жабылмайды. Ұңғы
ашық оқпанмен жұмыс істейді, оның кеңейтілген аралығында құмдарға қарсы
сүзгі орнатылады. Сүзгі мен қабат арасына гравий айдалады, гравий ірі
түйіршікті іріктелген кварцты құмдардан құралған.
3. Бу айдау ұңғыларында құмдар келуін тоқтату. Мұнда сүзгілер
конструкцияларының бу айдау (бу циклдік) ұңғыларының жұмыс істеу
ерекшеліктері бар.
Жоғарыда көрсетілген барлық технологияда негізгі буын сүзгіш-каркас
болып табылады.
Отандық және шетелдік өнеркәсіптер шығарған, мұнай кәсіпшілік
тәжірибесінде пайдаланатын құмдарға қарсы сүзгілер жұмыстарын талдау,
олардың келесі сүзгілер жұмыстарын қанағаттандыру керектігін көрсетті:
- керекті механикалық беріктік пен эрозиялық әсер ету мен
коррозияға қарсы жеткілікті орнықтылыққа ие болуы керек.
- Қабатпен сенімді гидродинамикалық байланыста болуы және түп маңы
белдемі жұмыстарының суффозиялық орнықтылығын құруды қамтамасыз
етуі керек.
- Сүзгіні ұңғылардан шығармай-ақ механикалық және химиялық
тазалауды жүргізуге мүмкіндігі болуы керек.
Қазіргі уақытта сүзгілердің әртүрлі конструкциялары қолданылады: тік
және көлденең жазықтықта орналасқан, дөңгелек пен саңылау тесікті блокты
түрі және де сүзгі беті тордан жасалған сүзгіш.
Сондықтан көбірек тиімдісі көлденең саңылау каркасты сүзгілер, оларда
тесіктер кедергісі мен интерференция әсері біршама аз.
1.13 Кеңқияқ кен орнында қолданылатын құмдар білінуімен күрес
әдістері
Құмдар шығуымен күресудің минимальды қосымша шығынсыз тиімді әдісін
қолдану, ұңғы жұмысы технологиялық режимін жақсарту кен орнының техника-
экономикалық көрсеткіштерін көтеруге мүмкіндік береді.
Кен орнын басында перфорацияланған аралығының орташа қалыңдығы 6-10
метрді құрайды, артынан ІІ және ІІІ ортаңғы юра беткейлерді бір мезгілде
пайдалануда перфорацияланған аралық 40 метр және одан да астам қашықтыққа
жетті. Мұндай жағдай құмдар шығуымен күресте ерекше қиындықтар туғызады.
Бұл беткейлер орташа 300-500 м тереңдікте жатыр. ІІ және ІІІ беткейлер
арасында гранулометриялық құрамы бойынша құмдар мен құмтастар көбірек
кездеседі. Ұсақ түйіршікті (0,25-0,1 мм) фракцияның шамасы ІІ беткей үшін
28,2%, ал ІІІ беткей үшін 28,5%, алевролитті фракцияның шамасы (0,01-0,1
мм) ІІ беткейде 29,4%, ал ІІІ беткейде 21,5%, саздың ІІ беткейде 29%, ал
ІІІ беткейде 28% шамасын құрайды.
200 С температурадағы қабат мұнайының тұрақтығы кең шектерде (55.10-3
–700 . 10-3 Па.с ) өзгереді.
Кен орнындағы құмдар шығуымен күрес шаралары әртүрлі құмдардағы
бекітудің бірінші әрекеті (1966-1969 жылдары) түп маңы белдемінде
фурфуролацетонды ФА-2 манометрі және этил спиртінде ерітілген
фенольальдегидті (ФРЭС), тағы да цементті-ракушкалы қоспаларды айдаумен
байланысты болды. Бекіту үшін осындай операциялар жүргізілген ұңғылар саны
салыстырмалы түрде көп емес.
Химиялық және физика-химиялық әдістер төмендегі есептеулерге
байланысты кең қолданыс тапқан жоқ. Кеніш игерілген сайын ұңғылардың
сулануы өсе түседі. Сулану өскен сайын шайыр қолданылған бекіту шараларының
тиімділігі төмендейді. Яғни осының салдарынан шайырлы заттар құмдар
бөлшектерін берік бекіте алмайды.
Түп маңы аймағын кокстеу әдісімен бекіту тәсілін сынау да жүргізілді.
№174 ұңғыда түп маңы аймағын 2200 С температураға дейін бу қыздырып алынып,
содан кейін тұтқырлы мұнай, сосын тотықтандырғыш (ауа) айдалды.
Технологияның бұзу салдарынан теріс нәтиже алынды.
Түп маңы аймағынан құмдар шығуын тоқтату үшін құмдарға қарсы сүзгілер
есебінде, отандық практикада келесі түрлері қолданыста: бір қабатты және
көп қабатты сымды сүзгілер, түптік металлқыш сүзгісі, титанды сүзгі және
АҚШ-тың Лайено сүзгісі.
1.14 Сымды сүзгі сипаттамасы және қолданылуы
1969 жылдан бастап құмдар шығумен күрес гравиймен толтырылған
(кварцты құм түйіршіктері немесе 2,5-0,5 мм-лік фракциялы ракушкалар) сымды
түптік сүзгілер қондыру жолымен жүзеге аса бастайды. Бұл тәсілід
Ембімұнай бірлестігі ұсынды және сол кездегі әдістердің тиімдісі болып
келді.
Сымды сүзгі екі бөлімінде ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ 7
1 КЕҢҚИЯҚ МҰНАЙ КЕН ОРНЫНЫҢ ТЕХНОЛОГИЯЛЫҚ СИПАТЫ 10
1.1 Кен орны туралы жалпы мәліметтер 10
1.2 Геологиялық-физикалық зерттеулердің және кен орнын игерудің тарихы 11
1.3 Ауданның литологиялық-стратиграфикалық сипаттамасы 12
1.4 Тектоника 15
1.5 Мұнайгаздылығы 16
1.6 Жер асты сулары 17
1.7 Кен орнының қысқаша тарихы мен игерудің қазіргі жағдайы 18
1.8 Ұңғылар қорының сипаттамасы 18
1.9 Мұнай мен газ өндіру динамикасы 20
1.10 Ұңғыларды пайдалану коэффициентінің динамикасы 22
1.11 Құмдар білінуімен күрес тәсілдерінің жалпы жағдайы 22
1.12 Құмдарға қарсы сүзгілер 23
1.13 Кеңқияқ кен орнында қолданылатын құмдар білінуімен күрес әдістері 24
1.14 Сымды сүзгі сипаттамасы және қолданылуы 25
1.15 Титанды сүзгі сипаттамасы және қолданылуы 26
1.16 Металлқыш сүзгісі сипаттамасы және қолданылуы 27
1.17 Ұңғыларды шайырлы-құмды қоспалармен бекіту 29
1.18 Бекітудің негізігі сипаттамалары 29
2 КЕҢҚИЯҚ МҰНАЙ КЕН ОРНЫН ИГЕРУ БОЙЫНША ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ ЖОБАНЫҢ ТИІМДІЛІГІ
30
2.1 Мұнай кен орындарын игеру жобаларының негіздері 30
2.1.1 Инвестиция экономикалық категория ретінде 32
2.1.2 Инвестицияның экономикалық тиімділігінің мәні, көрсеткіштері және
жетілдіру жолдары 38
2.2 Инвестицияның экономикалық тиімділігін бағалау туралы жалпы мәліметтер
43
2.3 Кенкияк кен орнындағы соңғы бес жыл ішіндегі экономикалық
көрсеткіштерді талдау 56
3 ЕҢБЕКТІ ЖӘНЕ ҚОРШАҒАН ОРТАНЫ ҚОРҒАУ 69
3.1 Қауіпсіздік техникасы 69
3.1.1 Қауіпсіздіктің жалпы шаралары 69
3.1.2 Электр қауіпсіздігі 71
3.2 Өндірістік санитария 72
3.3 Өртжарылыс қауіпсіздігі 73
3.4 Атмосфераны, гидросфераны және литосфераны (топырақ, жер қойнауы)
ластайтын көздер ретінде технологиялық үрдістерді талдау 74
3.4.1 Атмосфераны ластау көздері 75
3.4.2 Литосфераны ластау көздері 75
3.4.3 Апаттар 76
3.5 Биосфера компоненттерін қорғау бойынша инженерлік-техникалық шаралар
76
3.5.1 Атмосфералық ауаны қорғау 77
3.5.2 Литосфераны (топырақты, жер қойнауын) қорғау 77
3.5.3 Жануарлар әлемін қорғау 78
3.6 Мұнай қалдықтарын жою 78
ҚОРЫТЫНДЫ 80
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР 82
Қосымша А 84
Қосымша Ә 85
Қосымша Б 86
Қосымша В 87
Қосымша Г 88
Қосымша Ғ 89
КІРІСПЕ
Отандық мұнайгаз өнеркәсібінің дамуына негіз болған алғашқы мұнай
көзінің қазақ жерінде пайда болуына жүз жылдан астам уақыт өтті.
Қазіргі уақытта мұнай өнеркәсібі Қазақстан Республикасының
материалдық өндірісінің ең негізгі саласы болып табылады. Бұл өнеркәсіптің
даму қарқыны мен деңгейіне байланысты құрылыс, көлік, байланыс, ауыл
шаруашылықтары дамып, бүкіл халық пен еңбекшілердің жақсы тұрмыс халі
өрлейді.
Дипломдық жобаның объектісі Кеңқияқ мұнай кен орны болып табылады.
Кеңқияқ кен орны Қазақстанның бұрыннан бері игеріліп жатқан кен
орындарының қатарына жатады.
Бұл дипломдық жобаның мақсаты Кеңқияқ мұнай кен орнын игерудің
инвестициялық жобасының тиімділігін бағалау.
Кеңқияқ кен орнының басты міндеті бір тонна мұнай өндіруге жұмсалатын
шығындарды мейлінше азайту жолымен бекітілген бағдарламаға сәйкес мұнай мен
газ өндіру көлеміне жеткізу болып табылады.Ал басты міндетті орындау үшін
Кеңқияқ мұнай кен орны жоспарлы көрсеткіштерді, экономикалық нормативтер
мен лимиттерді, сондай-ақ жасалған ішкі шаруашылық келісім-шарттарды
басшылыққа ала отырып, өз қызметін ұйымдастырады.
Кәсіпорынның тиімді қызмет етуіне, өнім сапасын өсіруге, шығындарды
төмендетуге, өндірістік қуаттылығын кеңейтуге, өз өнімінің бәсекеге
қабілеттілігін жоғарлатуға және нарықтағы өз орнын тұрақтандыруға күрделі
қаржылар талап етіледі және олар тиімді салынуы қажет. Ол үшін қойылған
мақсатқа жетуге аса қымбатқа соқпайтын инвестициялық жобаны дайындау керек.
Жыл сайынғы өнеркәсіптің барлық салаларына бағытталған ірі
инвестициялар, оларды барынша рационалды және экономикалық тиімді
пайдалануды талап етеді.
Инвестицияның экономикалық тиімділігі қоғамдық еңбек өнімділігін
арттыруда, яғни өнімнің өзіндік құнының төмендеуінде және ұлттық табыс
көлемінің өсуінде көрінеді. Инвестицияның көлемі мен бағытталуы көбінесе
прогрессивті салалардың ең бастапқы дамуына жағдай жасау керек,
өнеркәсіптің дамуында оптималды пропорциалар мен өндірісітің максималды
өсу қарқынын қамтамасыз ету керек. Сондықтан да инвестицияның экономикалық
тиімділігін дұрыс бағалау негізінде,күрделі салымдарды пайдаланудың ең
жақсы жолдарын анықтау қажеттілігі туады.
Инвестицияны мақсатты пайдаланудың, құрылыс жұмыстарын арзандату мен
жеделдетудің және негізгі қорлардың қайтарымын көбейтудің нәтижесінде, оның
тиімділігін барынша көбейту мұнай өндіру өнеркәсібінің табысты және
қарқынды дамуының басты шарты болып табылады.
Кәсіпорындар мен салалар бойынша инвестицияның экономикалық
тиімділігінің көрсеткіштерін салыстыру үшін олардың есебін бір әдіспен
жүргізу керек. Тек осы шартты орындағаннан кейін ғана инвестицияның дұрыс
бағытталуын, объектілердің жаңаларын құрудың кезектілігін және жұмыс
жасайтындардың кеңеюін, жаңа күрделі құрылыс жобасының көбінесе
прогрессивті және экономикалық нұсқасын анықтауға мүмкін болады.
Инвестицияның салыстырмалы экономикалық тиімділігін бағалау жаңа
күрделі құрылыс немесе инвестицияның бағытталуының барынша экономикалық
мақсатты нұсқасын таңдау үшін қолданылып, минималды шығындарды кетіріп,
қоғамдық еңбек өнімділігінің өсуін қамтамасыз етеді. Салыстырмалы
тиімділіктің есебі шаруашылық немесе техникалық шешімдердің нұсқаларын
салыстырғанда, кәсіпорындар мен олардың кешендерін орналастырғанда, өзара
алмасатын өнімді таңдағанда, техниканың жаңа түрлерін енгізгенде,
кәсіпорындардың жаңаларын салу немесе жұмыс істейтіндерін қайта өңдегенде
жүргізіледі.
Мұнай кен орнын игерудің жобасын экономикалық бағалау кезінде осы
жобаланған кен орын бойынша күтіліп отырған техника-экономикалық
көрсеткіштерді нақты көрсеткіштермен салыстырып отыру талап етіледі. Ал ол
қазіргі уақыттағы ғылым мен техниканың жетістіктерін пайдалану арқылы
жасалады. Бұл салыстыру осы аймақта жеткен көрсеткіштерге жаңа кен орынды
игеруді енгізгенде қалай әсер ететіндігін және де бұл кен орынның
эксплуатациясы қандай экономикалық эффект беретіндігін білуге қажет.
Инвестициялық жобаның техника-экономикалық зерттеулеріндегі басты
орынды мақсатқа жетудің критерилері алады.
Инвестициялық жоба көптеген факторлармен бағалануы мүмкін:
инвестордың кәсіптік қызығушылымен, инвестиция нарығындағы жағдаймен,
жобаның қаржылық тұрақтылығымен және тағы басқалармен. Бірақ жобалардың
инвестициялық тартымдылығын анықтаудың әмбебап әдістері бар, олар өз
кезегінде берілген жобаға қаржы салу тиімді ме жоқ әлде тиімсіз бе деген
сұрақтарға жауап беруге мүмкіндік береді.
Инвестициялық жобаның күрделілік деңгейіне тәуелсіз бағалауды
жүргізудің жалпы тәртібі негізінен келесі іс-әрекеттерді орындауға
тіреледі: бастапқы мәліметтерді дайындау, алдын-ала есептеулерді жүргізу
мен жобаның қаржылық жағдайын бағалау, алдын ала есептеулер мен қаржылық
бағалаудың нәтижесінде бастапқы мәліметтерді толықтыру мен түзету, соңғы
есептеулерді дайындау, инвестицияның тиімділігі мен тәуекелділікті бағалау.
Бірақ жобаны жүзеге асырудың әр түрлі кезеңдеріндегі талқыланған
экономикалық және қаржылық көрсеткіштердің негізі әр түрлі болу мүмкіндігін
атап айту қажет.
Ірі немесе кіші өндірісті ұйымдастырудың экономикалық тиімділігін
алдын ала бағалауды жедел алу мүмкіндігі, яғни қойылған мақсатқа, пайдаға
жетуге кеткен инвестициялық, өндірістік және коммерциялық шығындардың
негізделген шектерін орнату жаңадан басталған жобаның бірінші және ең басты
мақсаты болып табылады.
Қойылған мақсатқа жету үшін инвестициялық стратегиясын терең зерттеп
және оны үнемі жетілдіріп отыру керек. Жобаға жұмсалған шығындар мен оны
жүзеге асырғаннан кейін алған нәтижелерді салыстыру негізінде барлық
жобаларды бағалау керек. Сонымен қатар, күрделі қаржы салымының
табыстылығының негізі критериялары бойынша инвестциялық жобаға талдау жасау
қажет. Ол үшін инвестжобаның негізгі көрсеткіштерін, күрделі қаржы
салымының экономикалық тиімділігін анықтап, жылдық өндіріс шығындарын және
кәсіпорынның техника-экономикалық көрсеткіштерін есептеу қажет.
1 КЕҢҚИЯҚ МҰНАЙ КЕН ОРНЫНЫҢ ТЕХНОЛОГИЯЛЫҚ СИПАТЫ
1.1 Кен орны туралы жалпы мәліметтер
Кеңқияқ мұнай кен орны Орал – Ембі тұзды-күмбезді обылысының
солтүстік-шығыс бөлігінде және Ақтөбе қаласынан оңтүстік шығысқа қарай 250
км қашықтықта орналасқан.
Әкімшілік қатынас жағынан Кеңқияқ аумағы Қазақстан Республикасы,
Ақтөбе обылысының Темір ауданының құрамына кіреді.
Кеңқияқ кен орны Каспий маңы ойпатының солтүстік-шығыс бөлімінде және
төбешікті жазық дала болып келеді. Рельефтің ең жоғарғы абсолютті белгілері
+250 м, ал ең төмеңгі абсолютті белгілері +174,2 м болып келеді.
Кеңқияқ аумағының онтүстік-шығыс бөліміне қарай Көкжиде сілімінің
барханды құмдары жалғасады, осы Көкжиде құмдары солтүстігінде Темір
өзенімен, ал шығысында Ембі өзенімен шектеледі.
Кен орны ауданының гидрографикалық Ембі өзені бассейнімен
көрсетілген. Темір өзені осы Ембі өзенінің оң ағымы болып табылады,
онтүстік-шығыс бағыты бар және Кеңқияқ аумағының дәл орта бөлігінен өтеді.
Темір өзенінің суы тұщы, сонымен бірге қоректендіру және техникалық
мақсаттарға қолдануға жарамды. Көктемдегі тасқын кезінде өзеннің ернеуі
едәуір қашықтыққа еріген қардың суымен көтеріледі, осы күйі мамыр айының
соңына дейін сақталады. Территория климатының ерекшелігін анықтайтын
негізгі факторлар; су бассейндерінен алыстығы, салыстырмалы төмен
далалықтар, жасдағы арктикалық максимум мен түркістандық минимумдардың және
қыстағы азиялық антициклон, оларға ілесе жүретін құрғақшылық пен боран. Осы
көрсетілген ерекшеліктер салдарынан территориядағы климат тым құрылықтық;
қысы-суық, боранды, ал жазы-ыстық, құрғақ болып келеді. Жауын-шашынның
жылдық аздаған мөлшерімен, маусымдық және тәуліктік температуралар үлкен
өзгерістермен, көп булану және жиі болатын қатты желдермен сипатталады.
Аумақтық климаты Темір қаласы, Қожасай, Ембі, Қарауылкелді поселкелері
метеостанцияларының мәліметтері бойынша зерттеледі.
Ең ыстық шілде айы – орташа айлық температурасы +240С, ал ең суығы
қантар айы – орташа айлық температурасы –180С. Жауын-шашынның орташа жылдық
мөлшері 225 мм. Ауаның абсолюттік ылғылдылығы қыста 1,1 сб, ал жазда 13мсб
дейін өзгереді. Салыстырмалы ылғалдылық жазда 45-80%. Желдер негізінен
шығыстық және солтүстік-шығыстық болып келеді. Желдің жоғарғы жылдамдылығы
ыстық жазғы күндері байқалады, көбіне құйындар мен шаңды борандар, ал қыста
қарлы борандар болып тұрады.
Кен орны аумағында екі елді мекен – Сарыкөл мен Кеңқияқ поселкелері
орналасқан. Халықтың құрамы көпұлтты. Темір қаласы асфальтті жолмен 70 км
қашықтықта орналасқан. Жақын мұнай кәсіпшілігі және аудан орталығы
Шұбарқұдық, Кенқияқтан 120 км қашықтықта орналасқан. Кен орнынан мұнай
құбырларына дейінгі қысқа арақашықтық-82 км. Қандағаш – Атырау және Ақтөбе
– Алматы теміржол жүйесі (Шұбарқұдық және Ембі станциялары) Кеңқияқтан жай
жолмен 110 км қашықтықта жатыр.
1.2 Геологиялық-физикалық зерттеулердің және кен орнын игерудің тарихы
1930-1932 жылдары В.И.Серова мен Р.М.Базюк Кеңқияқ поселекесі
ауданында гравиметриялық маршрутты түсіру жүргізді, нәтижесінде Кенқияқ
тұзды күмбезіне сәйкес келетін Мәулімберді гравитациялық минимумы табылды.
1942 жылдан 1948 жылға дейін Кеңқияқ ауданында Л.К.Булавкин,
В.И.Яшкин және тағы басқаларының басшылығымен геологиялық және
аэрогеологиялық түсіру жүргізілді. Ауданның геологиялық картасы
құрастырылды.
1952 жылы Л.Я.Пушканов 1:2000000 масштабымен гравиметриялық түсіру
жүргізді.
Геологиялық құрылымды зерттеу мақсатында 1952 жылы қазан айында
Кеңқияқ төбесінде құрылымды-іздестіру бұрғылауы басталды. К-17, К-27, К-34
және басқа ұңғыларды бұрғылау кезінде юра және төмеңгі триас жасанды
мұнайға қаныққан құмдар мен құмтастар алынды.
1959 жылдың жазында К-17 және К-34 ұңғыларынан мұнайдың фонтанды
ағыны алынды. Кеңқияқ күмбезінде мұнай ағынын алу аумақтық құрылымды-
іздестіру жүргізуге негіз болды. Құрылымды-іздестіру бұрғылаумен қатар кен
орнында 1:25000 масштабымен геологиялық түсірумен шағылысқан және сынған
толқындар әдісімен сейсмикалық зерттеулер жүргізілді.
1959 жылдың аяғында Ақтөбемұнайбарлау тресті барлау бұрғылау
жұмыстарын бастады. Ол бұрғылау жұмыстары 1961 жылы тұздық шөгіндінің
үстінде аяқталды. Осы уақыт ішінде Кенқияқ аумағында жалпы метражы 28019 м
болатын 42 барлау ұңғылары бұрғыланды. Олардан басқа П-12 параметрлік ұңғы
бұрғылауы басталды.
1960 жылы ақпан айында барлау бұрғылау жұмыстарын жүргізу нәтижелері
Кеңқияқ төбесі тұзды күмбез екендігін көрсетті. Тұздың үстіндегі
шөгінділердің (триас, юрағ бор) стратиграфикалық қимасында мұнайдың бар
екендігі анықталды.
1962 жылы ұңғыларда байқау және сынау, оларды байқаудан өткізіп
пайданлану жұмыстары жүргізілді.
Тұздың үстіндегі қимада ашылған мұнай беткейлерін игреу мақсатында
Кеңқияқ кен орнында пайдалану бұрғылау жұмыстары жүргізілді.
1963-1965 жылдары аралығында Кеңқияқ кен орны консервацияда болды.
1966 жылы желтоқсан айынан бастап кен орнын бақылау-пайдалану жұмыстары
басталды. 350-400 м тереңдікте ортаңғы юра беткейінде пайдалану ұңғылары
бұрғыланды.
1970 жылы 1 желтоқсанға қарай кен орнында 243 пайдалану және барлау
ұңғылары бұрғыланды, оның ішінде 24-і жойылды. 1972 жылы юра өнімді
беткейін жылулық тәсілмен тіреу жобасына мәліметтер жеткіліксіздігіне
байланысты кен орнының геологиялық құрылымын анықтау жайында сұрақ қойылды.
1979-1980 жылдары Кеңқияқ кен орнында 20 бағалау ұңғыларын бұрғылау
қарастырылды. Бағалау ұңғыларының негізгі міндеті – коллекторлардың
физикалық қасиеттерін анықтау, мұнайға қаныққандық сипаты мен қабат
қазбасының дәрежесін және де грабен алқабы мен соған жақын жатқан басқа
бөліктерде кен орнының геологиялық құрылымын анықтау болып табылады.
Кеңқияқ кен орнының геологиялық құрылымын зерттеу тарихын үш кезеңге
бөлуге болады. Бірінші кезең, 1958 жылға дейінгі зерттеулерді қамтиды, ол
кезең құрылымды-іздестіру ұңғыларын бұрғылау кезінде Мәулімберді
гравитациялық минимумына юра және төменгі триасты мұнайдың көп
білінгендігінің жергілікті көтерілуі сәйкес келетіндігі анықталды.
Ол кезеңді үлкен кен орнын ашуға кеткен бүкіл жұмыстардың тез
бұрылыстарымен сипаттайды.
Кеңқияқ аумағының геологиялық құрылымын зерттеуді екінші кезеңнің
басы деп есептеуге болады.
Ал кен орнын игерудің үшінші кезеңі зерттеу мен барлау объектісінің
ауысуымен сипатталады.
1967 жылдан бастап геологиялық жұмыстардың бүкіл көлемі тұздың
астындағы шөгінділер комплексіне шоғырланды. Кеңқияқ кен орны мұнайының
қоры өсімін терең ұңғы қазу сұрақтары мен осы тұздың астындағы шөгінділерді
бақылау жұмыстары ұйымдастару шешімдеріне байланысты болды.
1.3 Ауданның литологиялық-стратиграфикалық сипаттамасы
Орал-Ембі обылысы бөлігімен салыстыра отырып, Кеңқияқ мұнай кен орны
ауданының геологиялық құрылымының ерекшеліктеріне тоқталуға болады:
1. Кунгур ярусының тұзды шөгінділері қалыңдығының қысқаруы.
2. Тұз астындағы шөгінділердің салыстырмалы терең емес 3500-3800 м
тереңдікте жатуы.
3. Юра және бор шөгінділері қалыңдығының азаюы.
4. Күмбез аралық көлемді төбешіктердің болуы.
Кеңқияқ кен орнында төменгі пермьнен жоғарғы бордың кампан ярусына
дейінгі шөгінділер қимасы ашылған.
Палеозой тобы PZ
Кеңқияқ ауданының игеріліп жатқан бөлігінің палеозой тобының ашылған
бөлімі тек қана пермь жүйесінің шөгінділерімен көрсетілген.
Пермь жүйесі Р
Жүйенің шөгінділері төменгі және жоғарғы бөлімдерге бөлінеді. Төменгі
пермь (Р1) тек қана кунгур ярусының жыныстарымен көрсетілген. Кунгур ярусы
(Р1К) екі литологиялық қабатшалардан құралған: жоғарғы терригенді-сульфатты
және төменгі галогенді.
Терригенді-сульфатты қабатша ангидрит, гипс және құмтастар
қабатшалары қабатталған саздар мен аргиметтерден құралған.
Галогендік қабатша гидрохимиялық шөгінділерден құралған. Тастың
тұздары көбіне мөлдір түсті, азырақ қызғылтырақ, сұр және ашық түсті болып
келеді. Ярустың қалыңдығы 150 м-ге дейін жетеді.
Жоғарғы пермь бөлімі (Р2) тіліктің жоғары бөлімінде қатысты
алевролиттер мен қабатшалары бар саздар мен аргиллиттермен көрсетілген.
Қиманың төменгі бөлігі конгломераттар, гравелиттер, құмтастардан тұрады.
Бөлімнің қалыңдығы 140 м-ден 200 м-ге дейін.
Мезозой тобы MZ
Кеңқияқ кен орнында мезозой тобының қимасы үш жүйемен көрсетілген:
триас, юра, бор.
Триас жүйесі Т
Триас жүйесінің шөгінділері тек қана төменгі триас бөлімінің
жыныстарымен көрсетілген.
Төменгі триас бөлігі (Т) алевролиттер, конгломераттар және әктастар
қабаттарынан құралған. Оның табанында конгломераттар және кварцтық малта
тастары бар құмтастар жатады. Саздар мен аргилиттер ала түсті, құмтасты
және әктасты болып келеді. Құмдар ашық-сұр, кірпіш түстес, қоныр-сұр,
әртүрлі малта тастар, аргилиттер, құмтастар мен кремнийлі жыныстардан
тұрады. Осы шөгінділер палеозой тобының жыныстарының шайылған бетінде
жатады. Триастың қалыңдығы 390 м-ге жетеді.
Юра жүйесі J
Юра жүйесінің шөгінділері екі бөлімнен көрсетілген: төменгі және
ортаңғы. Төменгі юра бөлімінде (J1) шөгінділер едәуір стратиграфикалық
үйлесімсіздікпен триас пен пермь жүйелері жыныстарының эрозиялық бетінде
жатады. Олар саздар, құмдар мен құмтастардан құралған. Саздар сұр, реңі
қара сұр, қолға ұстағанда майлы болатын құмдар мен аз кездесетін
көмірленген өсімдік қалдықтары болып келеді. Төменгі юра бөлімінің
қалыңдығы 68 м.
Төменгі юра бөлімінің шөгінділері қоныр көмір қабатшалары мен
көмірленген өсімдік қалдықтарының көп мөлшерлі құмды жыныстарымен
көрсетілген.
Ортаңғы юра шөгінділері қалыңдығына үш мұнай беткейлері бөлінген.
Саздар сұр, қара-сұр, қара қоңыр, қатпарлы және алевролиттер. Құмдар ашық
сұр, әктасты. Бөлімнің қалыңдығы 100м-ден 134 м-ге дейін.
Бор жүйесі К
Бор жүйесінің төменгі және жоғарғы бөлімдері бар. Төменгі бор бөлімі
(К1) өзіне готерив, баррем, апт және альб ярустарын қамтиды. Готерив ярусы
(К1g) шығу тегі теңсіздік жасыл сұр жыныстардың қабатшасымен көрсетілген.
Олар негізінен алевролиттер, құмдар, құмтастар, мергелдер мен әктастардың
аз кездесетін қабатшалардағы саз балшықтары. Готерив ярусының шөгінділері
юра жүйесі жыныстарының шайылған бетінде жатады. Ярустың қалыңдығы 60 м-ге
жетеді.
Баррем ярусы (К1br) ала түсті, құрылықтық шөгінділердің қабатшасымен
көрсетілген. Қиманың жоғарғы жағы көбіне алевролиттер, құмтастар және
арасында әктас қабатшалары бар саздардан тұрады. Құрылымның төбелі
бөліміндегі құмды беткей-мұнайлы. Ярустың қалыңдығы 38 м-ден 82 м-ге дейін
болады.
Апт ярусы (К1а), бұл ярустың шөгінділері баррем жыныстарында
үйлесімсіз жатыр және құмдар мен құмтастар қабатшалары бар саздармен
көрсетілген. Саздар қара-сұр қараға жақын, қатпарлы алевритті, слюдалы
болып келеді. Құмдар мен құмтастар жасыл-сұр және сұр, кварцты-
глаукониттік, ұсақ түйіршікті болады. Ярустың қалыңдығы 68 м-ге дейін
жетеді.
Альб ярусы (К1al). Оның шөгінділері апт ярусының жыныстарында
үйлесімсіз жатыр. Олар көбіне құрғақ құм-сазды шөгінділермен көрсетілген.
Құмдар сұр, сары-сұр, сарғылт, сазды, полимикті, орташа түйіршікті және ірі
түйіршікті болады. Саздар сұр, күлді сұр, құмдар мен ұсақ көмірлі өсімдік
бөлшектері бар. Ярустың қалыңдығы 300 м-ге дейін жетеді.
Жоғарғы бор бөлімі (К2) сантон мен кампан ярустары жыныстарымен
көрсетілген.
Сантон ярусы (К2st) төменгі және жоғарғы ярустарға бөлінеді. Төменгі
сантон ярусшасы қара-сұр, ірі түйіршікті құмтастар мен фосфорит малта
қабаттарынан құралған. Қимада малталы қабатша жатыр, ол қабатша жақсы
таңбалайтын беткей болып табылады.
Жоғарғы сантон ярусшасының шөгінділері сары-сұр, жасыл реңді және
қатты әктасты саздармен көрсетілген. Шөгінділердің қалыңдығы 29 м
айналасында болып келеді.
Кампан ярусы (К2кm) Кеңқияқ күмбезінің тек қана батпақ бөлімдерінде
таралады, төменгі және жоғарғы ярусшаларға бөлінеді.
Төменгі кампан ярусшасы саздар мен мергель қабатшаларынан құралған.
Оның негізінде өте көп фауна мен фосфорит малта тастары бар жасыл-сұр
қабатшалары көрінеді.
Жоғарғы кампан ярусшасы арасында тыс қосылған сазды құмдарға ауысатын
әктасты және әрқилы құмтастылы, сұр саздардан құралған. Ярустың қалыңдығы
76 м-ге дейін жетеді.
Кайнозой тобы KZ
Кеңқияқ шегінде кайнозой шөгінділері тек қана палеоген жүйесінде
сазды ойпаттармен көрсетілген.
Төрртік жүйе Q
Бұл жүйе алювиальды, делювиальды және элювиальды шығу тегі бар
жыныстардан құралған. Алювиаль жыныстары балкаларда және Темір өзенінің
аңғарында таралған. Олар саздар және құмдармен көрсетілген. Саздар сұр,
қоңыр, иілімді және түйілмелі. Құмдар ашық сұр және сары болып келеді.
Алювиальдың қалыңдығы 41 м-ге дейін.
Делювий және элювий шөгінділері су тармақтары мен жыралар беткейлерін
жауып жатыр. Олар жасыл-сұр және қоңыр-сары саздармен көрсетілген. Олардың
қалыңдығы 0,5-1,7 м-ді құрайды.
1.4 Тектоника
Кеңқияқ тұзды күмбезі Орал-Ембі тұзды-күмбезді обылысының солтүстік-
шығыс бөлігінде орналасқан. Тұзды массивті 28 барлау және 1 құрылымды-
іздестіру ұңғыларын ашты. Жердің бетіндегі тұздың жату тереңдігі 500-900 м
құрайды. Барлау ұңғыларын бұрғылау сейсмикалық барлау мәліметтері бойынша
тұзды массив овалды түрде болды. Овалдың ұзын өсі далалық бағытта таралып
жатыр. Күмбездің ұзын өсі бойынша мөлшері 8,2 м, ал қысқа өсі бойынша 3 км-
ден асады. Тұздың көзінің солтүстік баурайы оңтүстік баурайына қарағанда
тым тіктеу. Тұздың жабынының солтүстік қанаттағы құлау бұрышы 9-330, ал
оңтүстік қанатында 8-150 болады. Құрылымның орналасуының түйісуі құрылған
геологиялық пішінінде тұз үстіндегі шөгінділердің комплексінде төменгі және
жоғарғы болып екі құрылымды қатарға бөлінеді.
Төменгі құрылымдық қатар жоғарғы пермь және төменгі триас бөлімдердің
шөгінділерін біріктіреді. Жоғарғы құрылымдық қатар юра және бор жүйелерінің
шөгінділерін стратиграфикалық үйлесімсіз бетімен бөлінеді. Қатарлар
арасындағы үйлесімсіздік төменгі юра мен ортаңғы юра бөлімдерінің әртүрлі
беткейлерінде жатумен білінеді.
Жоғарғы құрылымдық қатар өте күрделі геологиялық құрылысты болып
келеді. Ол көптен шайылған беттердің болуы, тектоникалық бұзылуымен
стратиграфикалық беткейлердің қалыңдығының едәуір өзгерістерімен
түсіндіріледі. Төменгі қатарға қарағанда жоғарғы құрылымдық қатар
жыныстарының жатуының едәуір тегістілігі, аздаған бұрыштық үйлесімсіздіктің
болуымен сипатталады.
Үш юра беткейлері бойынша құрастырылған геологиялық пішіндер мен
құрылымдық карталар жасалғанына сәйкесті Кеңқияқ кен орныныдағы тұз
үстіндегі шөгінділер далалық таралу грабенімен солтүстік және онтүстік
қанаттарға бөлінеді.
Құрылыстың солтүстік қанаты өзін грабеннің негізгі лықсымасы мен
оңтүстігінен шектелген өте жатық брахиантиклиналь қатпарды көрсетеді.
Лықсыма оңтүстікке 60-650 бұрышымен, ал оның амплитудасы апт шөгінділері
бойынша 20-250 құлайды.
Лықсыма №26, №33, №101, №156 ұңғыларымен қиылған. Төрттік шөгінділері
астындағы солтүстік қанат альб жыныстарымен құралған.
Оңтүстік тағы да өзін батыстан шығысқа қарай созылған өте үлкен
брахиантиклиналь қатпарды көрсетеді. Солтүстіктен оңтүстікке 75 м
амплитудалы 60-650 бұрышымен құлайды. Лықсыма №20, №442, №710 және №92
ұңғыларымен қиылған.
1.5 Мұнайгаздылығы
Кеңқияқ күмбезді шегінде беттік мұнай білінуі табылған жоқ. Мұнай
жеке белгілері керннің қаныққандығы, майлылығы мен иісі түрінде 1958 жылы
төменгі триас, юра мен бор шөгінділерінде бұрғыланған құрылымды іздеу
ұңғыларында білінді.
Кен орынында бірінші өнеркәсіптік ағын 1959 жылы, екінші, төменгі
триас беткейінен мұнай фонтанын берген К-34 құрылымды іздеу ұңғысынан
алынды. Сол жылы қана К-17 құрылымды іздеу ұңғысынан да мұнай байқалды. Ол
ұңғы II ортаңғы юра беткейден саға арқылы мұнай ағынын берді. Кезекті
барлау бұрғылауымен Кеңқияқ кен орнында 8 мұнай беткейлері ашылып және
олардың нұсқалары жүргізілді:
1) Жоғарғы пермьде (конгломераттық)
2) Төменгі триаста (I+II төменгі триас беткейлері)
3) Ортаңғы юрада (I+II+III ортаңғы юра беткейлері)
4) Төменгі борда (баррем, готерив ярустары)
Осылардың ішінен мұнайлылығы жоғарғысы IІ және III ортаңғы юра
беткейлері. ІІ ортаңғы юра беткейі бірінші рет К-17, К-27 және К-34
құрылымды-іздестіру ұңғыларынан алынған керндік материалмен кәсіпшілік-
геофизикалық мәліметтер бойынша белгіленді. Барлау бұрғылау барысында
беткей 45 ұңғы көмегі арқылы қаралды.
Ағынға байқау 29 барлау ұңғыларында жүргізілді. Олардың ішінде Г-22
және Г-25 нұқалық ұңғылары су берді, мұнайлылық нұсқасы шегінде орналасқан,
қалғандары мұнай және мұнай мен су ағынын берді. Беткей байқауы 1960 жылы
басталып, 1961-1962 жылдары барысында қайтадан басталды. Осы жылдары ІІ
ортаңғы юра беткейі қарқынды бұрғыланды.
Литологиялық беткей құмдар және саздар қабатшалы алевролиттермен
көрсетілген. Ол қалыңдығы 10-15 м сазды қабатшалармен ажыратылған екі
қабаттан тұрады. Кейбір ұңғыларда жоғарғы және төменгі қабаттардың саздануы
байқалады, сондықтан да карталар обьектіге біртұтас құралған.
Қабат жабынының жату тереңдігі шоғырдың жоғарғы бөлімдерінде оңтүстік
қанатында 65 м-ді, ал солтүстік қанатында 55 м-ді құрайды. Мұнайлылық
аумағының шекарасы солтүстік қанатында саздың шартты желісі мен 120 м
изогипс бойынша жүргізілген СМШ желісі, ал батыс бөлімінде 123 м изогипс
бойынша жүргізілген желісі болып табылады. Оңтүстік қанатта СМШ желісі
шекара болып қызмет етеді, ал ол желі бұл жерде 158-168 м тереңдікке дейін
төмендейді, шығыс бөлімінде саздардың шартты белгісі болып табылады.
ІІІ юра беткейі 1960 жылы Г-12 барлау ұңғысымен байқалды. 15 барлау
ұңғыларымен беткейді байқау кезінде 7 ұңғы мұнай және 8 ұңғы су, арасында
эмульсия берді. Беткейдің жабыны құрылымның жоғарғы бөлімінің солтүстік
қанатында 125-140 м тереңдікте, ал оңтүстік қанатында 130-160 м тереңдікте
өтеді. Максимальды тиімділік, мұнайға қаныққандық қалыңдық 10-12 м құрайды.
Беткейдегі газдың мұнайдағы құрамы төмен болып табылады. Максимальды
мағынасы 2,93 м3т аспайды. Осыған байланысты және де аздаған қабаттық
температурасы ( max +200С) мен салыстырмалы аздаған қабаттық қысымға
байланысты қабаттық мұнайдың көлемдік коэффициенті аз мағынада болады және
ІІ және ІІІ беткейлерде 1,009-дан 1,028-ге дейін өзгереді. Сығылудың орташа
коэффициенті үлкен емес, мұнайдың шөгуі өте аз мағынада 0,08-ден 0,27-ге
дейін. Газдың орташа ергіштік коэффициенті 1,0-дан 2,5 м3 м3 Мпа дейін
өседі.
Коллектордың қаттылығы 30%, бастапқы мұнайға қаныққандығы 72%, ал
өткізгіштігі 0,4 мкм2 құрайды. Мұнайы ауыр, тұтқырлы, майлы, жоғары сортты;
оның қабаттық жағдайындағы тығыздығы 915 кгм3, қабаттық температурасы 200С
болған жағдайдағы тұтқырлығы 2,7 106 мс. ІІ және ІІІ ортаңғы юра
беткейлеріндегі мұнайдың құрамындағы элементтердің проценттік сандары:
күкірттер-0,59%, асфальтендер-0,38%, парафиндер-0,64%, шайырлар-8,5%.
Орташа жату тереңдігі 300 м-ді құрайды. ІІ және ІІІ беткейлердің жалпы
қалыңдығы 28 м . Осы беткейлермен кен орнынан алынатын мұнай қорының 80%-
нен астамын құрайды. Орташа тәуліктік алудың өсуі жаңа ұңғылар еңгізу, және
де ГТН мен бужылулық әсер етудің бірқатар шаралар арқылы жүріп жатыр.
1.6 Жер асты сулары
Кеңқияқ кен орнындағы судың химиялық құрамы төмен қима бойынша
гидрокарбонатнатрийлі түрден сульфат-натрий мен хлоркальцийлі түрге қарай
өзгереді. Минералдылығы тереңдеген сайын 1,37 гл-ден 210 гл-ге дейін
өзгереді. Судың химиялық құрамының өзгерісі және оның минералдылығы аумақ
бойынша жүреді. ІІ және ІІІ ортаңғы юра беткейлер мұнайлылық нұсқасы
маңында құрғақ қалдықты хлоркальцийлік түрлі жоғары концентрациялық сулар
минералдылығы 36 гл-ден 101-223 гл-ге дейін болады. СМШ алыстаған сайын
олар 6-7 гл құрғақ қалдықты сульфатна-трийліге ауысады. Ортаңғы юра
шөгінділері бассейіні гидрогеологиялық қатынастарда жер асты суларының
генетикалық екі түрлі белгіленген: инфильтрациялық – нұсқа сыртындағы
сулылық бөлігінде және седиментациялық-өнімді қимада. Жату сипатына қарай
олар жеке линза түрлі құмды қабатшаларда орналасқан.
Ортаңғы юралық шөгінділері қабатшасында мұнай шоғырларына тіреліп
тұрған үш сулы беткейлер ІІ және ІІІ ортаңғы юра беткейлері сулар қоры
бойынша ең ірі және аумағы бойынша өте үлкен шоғырды тіреп жатыр.
Сиымдылықты қабатша жасыл-сұр, әртүрлі түйіршікті, сазды құмдар,
алевролиттер мен құмтастармен көрсетілген. Сазды фракцияның беткейде болуы
8%-тен 32%-ке дейін өзгеріп отырады. Суға қаныққандықтың орташа мағынасы
22%-ті құрайды. Сулылық қалыңдығы ІІ беткейде 54 м және ІІІ беткейде 34 м-
ді құрайды. Ұңғылар бойынша статикалық деңгейлер 22-30 м тереңдікте өтеді.
ІІ және ІІІ ортаңғы юра беткейлері қабат сулары жоғарғы арынды, қабат
қысымы 3 Мпа-ға жетеді. Ұңғылардың максимальды өнімділігі 541 м3тәу. су.
Мұнайлылық нұсқасы маңында судың түрі тұрақты, хлоркалцийлі. Нұсқадан
алыстаған сайын сульфатнатрийлі сулар таралған.
Зерттелген кен орнының беттік сулары Ембі өзені мен оның ағымы Темір
өзені бассейндерімен көрсетілген. Темір өзені кен орнының орта бөлімінен
өтеді. Өзеннің орташа тереңдігі 0,7 м, ағу жылдамдығы 0,2 мс құрайды.
1.7 Кен орнының қысқаша тарихы мен игерудің қазіргі жағдайы
Кеңқияқ мұнай кен орны Ақтөбе қаласынан 250 км оңтүстік-шығысқа қарай
орналасқан. Бірінші рет кен орнының құрылымы 1930-1932 жылдары белгіленді.
1956 жылдан бастап Кеңқияқ аумағында құрылымды-іздеу жұмыстары басталды
және Кеңқияқ ірі мұнай кен орны ашылды. 1961 жылдың аяғына қарай кен
орнында, тұз үстіндегі қабатшада мұнай беткейі ашылып, оның нұсқасы
жүргізілді.
Кеңқияқ тұз үстіндегі ендік таралу құрылымы өзін салыстырмалы тік
оңтүстік (8-100) және жатық солтүстік (4-50) қанаттары ассиметриялы
брахиантиклиналды қатпарды көрсетеді. Қатпардың ұзындығы 8 км шамасында,
ені 3,5 км, ортаңғы юра шөгінділері бойынша биіктігі 80 м болып келеді.
Кен орнындағы қоры бойынша үлкен және игеру үшін бірінші кезекте ІІ
және ІІІ ортаңғы юра беткейлері болып табылады. ІІ ортаңғы юра беткейі кен
орнындағы мұнайдың жалпы қорының 50%-дан астамын құрайды. Оның тілігіндегі
А, Б, В, Г қабаттарында топталған 17 құм алевролитті қабатшалар көрінеді.
Бұлай бөлшекті бөлуге жылулық әсер ету кезіндегі игеру барысын бақылау
керектігі себепші болды. Бұл жағдайда өндіру мен су айдау ұңғыларында бір
ғана қабатты ашып және оларды толығырақ игеруге қосымша мүмкіншілік
беріледі.
1.8 Ұңғылар қорының сипаттамасы
Кен орнын бұрғылау технологиялық нұсқауында қабылданған ұңғылардың
қоры бойынша 1984 жылы басталды. Қазіргі уақытта ұңғылардың жалпы қорының
75%-ы бұрғыланған. Бұрғылау қарқыны 1984-1988 жылдары жобалық деңгейге
сәйкес болып, 6,5%-ды құрады. Технологиялық нұсқауды енгізу кезеңінде кен
орнының бекітілген технологиялық нұсқауында қарастырылған 17 дублерлық
ұңғылар бұрғыланды.
1986-1987 жылдары 14 ұңғы бұрғыланғаннан кейін жобалық объектінің жоқ
екендігі анықталды, жобалық нұсқаумен салыстыра қарағанда бұрғыланған 220-
дан астам ұңғыларда мұнайға қаныққан қабатша мағынасы аз жағына қарай
өзгерді, алдын-ала 107 жобалық ұңғыларды бұрғылау тоқтатылды.
Кеніштің геологиялық бұрғылау құрылымы мен коллекторлардың таралу
сипаты туралы ой-пікірдің өзгеруніе байланысты Ақтөбемұнай бірлестігі
ВНИПИ Термнефть институтымен біріге отырып 1989-1991 жылдары бұрғылауды
тоқтату туралы шешім қабылданды. Ұңғылар қорының 01.06.2003 жылғы ІІ және
ІІІ ортаңғы юра беткейлерінің шоғыры бойынша жағдайы көрсетілген.
Кесте 1-01.06.2003 ІІ және ІІІ ортаңғы юра беткейлер ұңғылары қорының
жалпы жағдайы
Бұрғыланған ұңғылар саны, барлығы 1435
Өндіру қоры 762
Оның ішінде: жұмыс істеп тұрғандары 438
Жұмыс ісиемей тұрғандары 324
Бақылау қоры
Айдау қоры
Оның ішінде : жұмыс істеп тұрғандары
Жұмыс істемей тұрғандары
Консервация
ВНИПИ нефть-те жасалған кен орнын игерудің технологиялық нұсқауына
кен орнындағы ұңғылардың жобалық саны 1173, оның ішінде пайдалану ұңғылары
773, айдау ұңғылары 400 деп көрсетілген.
Кесте 2- Жылдар бойынша ұңғылар қорының жағдайлары
Жылдар Ұңғылар қоры
пайдалану айдау бақылау
1970 15
1971 41
1972 81
1973 160
1974 204 5 2
1975 206 4 2
1976 226 8 10
1977 244 5 10
1978 276 5 13
1979 297 6 15
1980 324 7 19
1981 356 12 20
1982 385 12 20
1983 397 16 27
1984 411 20 57
1985 449 23 46
1986 485 27 46
1987 503 32 46
1988 489 28 49
1989 539 39 55
1990 557 44 47
1991 618 52 44
1992 665 24 46
1993 716 40 46
1994 759 51 48
1995 847 57 50
1996 928 68 54
1997 933 36 42
1998 945 66 46
1999 954 67 49
2000 957 67 55
2001 961 73 30
2002 762 80 15
2003 438 9 14
1.9 Мұнай мен газ өндіру динамикасы
Кеңқияқ кен орны бойынша тұтас алғанда 1975 жылдан бастап 1980 жылдары
бойынша өндіру динамикасы 410454 тоннаға дейін өсті, содан кейін сұйықтық
алудың 1740 ттәу бірыңғай деңгейде төмен түсе бастады.
1983 жылы күндік алу 2710 ттәу-ке дейін өсуі жалғасты. Суды алу
ешқандай төмендеусіз жылдан-жылға өсіп жатыр. Игеру басталғаннан бері
беткейлер бойынша 10000 мың тонна астам мұнай және 3255447 мың тонна су
алынды. Алынатын қордың өндірілген 30,3%. Күнделікті мұнай бергіштік
коэффициенті – 0,07 құрап отыр.
Соңғы жылдары мұнай өндірудің төмендеуі суланудың өсуімен байланысты.
Суланудың өсуі мұнай бергіштік коэффициентіне елеулі әсер етуде. Осы
ұңғылардың сулануының өсуі Кеңқияқ кен орнындағы мұнай өндірудегі қиын
мәселелердің бірі болып қалып отыр.
Суланудың өсуі мұнай бергіштік коэфициентіне елеулі әсер етуімен
қатар ол жобалық 0,41 коэффициенттен әлі алыстау болып отыр.
Жылдар бойынша мұнай мен су өндіру және ұңғылардың сулануының өсу
динамикасы кестеде көрсетілген.
Кесте 3- Жылдар бойынша мұнай мен су өндіру және суланудың өсу динамикасы
Жылдар Мұнай Су өндіру, Орташа Жұмыс істеп тұрған 1
өндіру, т м3 жылдық ұңғының орташа шығымы
сулану, %
мұнай сұйық
б-ша, ттәу б-ша, ттәу
1970 28300 15 5 5
1971 46019 30 6,5 6,5
1972 111810 1785 0,3 8,1 8,1
1973 189500 1925 0,8 8,2 8,3
1974 219035 2190 1,7 8,1 8
1975 258600 7880 2,4 7,5 7,7
1976 277850 11960 3,8 6,9 7,1
1977 281200 14980 4,6 6,6 6,9
1978 291550 19150 5,7 6,2 6,5
1979 299420 21800 6,6 5,8 6,2
1980 320025 34080 9,3 6 6,6
1981 345315 71225 10,8 5,3 6,4
1982 367000 85546 19,9 5 6,1
1983 425205 112170 21,7 4,9 6,1
1984 395100 186920 31,9 3,8 5,1
1985 410555 136650 23,4 4,7 5,1
1986 389580 212050 36,1 3,5 4,5
1987 399570 234905 37,8 2,9 4,2
1988 330645 285065 45,9 2,6 4,1
1989 286425 296930 51,4 2,2 3,6
1990 238550 414060 54,9 1,8 3,8
1991 418210 438520 50,6 1,7 3,6
1992 443000 503440 55,4 1,5 3,4
1993 457195 537310 54,1 1,3 3,1
1994 423500 563890 57,1 1,4 3,3
1995 485000 700120 60,1 1,3 3,2
1996 478820 735455 60,5 1,3 3,2
1997 434400 637500 59,4 1,3 3,2
1998 428487 705355 60 1,2 3,2
1999 35600 647750 61 1,2 3,1
2000 326505 578905 64 1,2 3,2
2001 286000 520550 67 1,5 3,2
2002 288400 647592 65,5 1,28 3,5
2003 253220 545667 74 1,6 5
1.10 Ұңғыларды пайдалану коэффициентінің динамикасы
Кеңқияқ кен орнын игеруді қиындататын фактор қабаттан қарқынды түрде
құмның шығуы, жұмыстың едәуір көлемі ұңғыларды жер асты жөндеу мен осыған
байланысты олардың тұрып қалуы болып табылады.
Ұңғылардың тұрып қалуы электр энергиясының ажыратылуында, ұңғы
аумағын, әсіресе көктемгі уақытта су басып кетумен байланысты болады.
Жоғарыда көрсетілген себептер бойынша игерудің бүкіл уақытындағы өндіру
ұңғыларының жұмысы пайдалану коэффициентінің 0,913-ке дейін, 1997 жылға
қарай 0,920-ға дейін өсті. Аталған пайдалану коэффициентінің өсу
тенденциясы ұңғылардағы жөндеу жұмыстары сапасының аздап жақсарғандығын
көрсетеді. Сонымен бірге атап өтетін жайт, әзірге құм білінуді жоюдың
тиімді техникалық шешімін таппай, жақын уақытта ұңғыларды пайдалану
коэффициентінің елеулі өсуін күтуге болмайды.Осы мақсат бойынша игеру
жобасында ұңғыларды пайдалану коэффициенті 0,8 деңгейінде қабылданған, осы
мөлшер игреудің барлық уақыты бойынша орташа көрсеткіш болып табылады.
1.11 Құмдар білінуімен күрес тәсілдерінің жалпы жағдайы
Ұңғыларды пайдаланудағы құмдар шығуымен күрес қиындығы әрқашанда мұнай
өндіру саласының маңызды қиындықтарының бірі болып саналады.
Құмдар мен әлсіз цементтелген жыныстардан құралған қабатты кен орнын
пайдалану процессінде қабат түп маңы белдемінің бұзылуынан ұңғыларға құмдар
келуі, және де оған байланысты бірқатар қиындықтар туындайды.
Қабаттан құмдар келуі қуыстардың пайда болуына, түп маңы белдемі
төбесінің бұзылуына және кейбір жағдайларда пайдалану құбырларының
майысуына әкеліп соғады. Құмдар шығуының көбіне кездесетін іздері:
ұңғыларда шығын пайда болуы, ұңғы ішіндегі жабдықтардың эрозиясы, жер
үстіндегі жабдықтарда, құбырлардың жиналуы және тағы басқалары болып
келеді. Осы қиындықтарды орнына келтіруге едәуір еңбектік және материалдық
қорларды қажет етеді.
Құмдар білінуі мен қиындаған ұңғыларды пайдаланудың барлық әдістерін
шартты түрде екі топқа бөлуге болады:
- ұңғыларды қабаттан құмдар шығара пайдалану;
- қабаттан құмдар шығуын тоқтату;
Бірінші топта құмдар шығуын жою тәсілдері және қабаттан келген
бөлшектерді жер бетіне шығаруды қамтамасыз ету шаралары, бос штангілер мен
түсіру құйрықшаларын өнімді аймақ шегінде қолдану, сұйық құю және тағы
басқа шаралар игерілген.
Жер астындағы жабдықтардың қажалу тозуымен күресу үшін айырғыштар,
якорьлар және басқа да қорғау қондырғыларының әртүрлі конструкциялары
жасалған. Құмдар білінуімен күрес әдістерінің көбірек тиімдісі, ұңғыға құм
келуін тоқтату принципі жатыр.
Жәй тәсілдердің бірі ұңғыдан сұйық алуды шектеу болып табылады. Бұл
тәсіл құмдардың ұңғыға келуін азайтуға мүмкіндік береді, бірақ ондай
жағдайда мұнай шығымының тез қысқаруына байланысты ол әдісті қолдану аясы
кішірек болып келеді.
Тиімдірек әдістердің бірі ұңғы түп маңы белдеміндегі қабат жыныстарын
бекіту болып табылады. Ол үшін химиялық, физика-химиялық және механикалық
тәсілдерді және олардың қиыстыруларын қолданады.
Химиялық тәсіл тау жыныстарын тұтқырлы және цементтейтін заттармен
жасанды түрде бекітуге негізделген: шайырлар, сәйкесті қосындылары бар
цемент, пластмассалар және тағы басқа заттар. Олардың тиімділігі
бекіткеннен кейінгі жыныстардың коллекторлық қасиеттерінің анағұрлым
жеткілікті орнықтылығын қамтамасыз етумен анықталады.
Физика-химиялық тәсілде түп маңы белдемінде мұнайды кокстеу жолымен
коллекторды бекіту көзделген. Бұл әдіспен ауыр, тұтқырлы мұнайды өңдеу
ерекше тиімді.
Кәсіпшілік тәжірибе көрсеткендей, қабаттардан құмдар келуін тоқтатудың
жәй және жеткілікті көп таралған әдісі – механикалық әдіс болып табылады.
Бұл әдістің басты міндеті мұнай ұңғыларын әртүрлі конструкциялы құмдарға
сүзгілермен жабдықтау болып табылады.
1.12 Құмдарға қарсы сүзгілер
Құмдар білінуімен күрес тәсілдерінің ішіндегі ең сенімді әдісі –
құмдарға қарсы сүзгілер болып табылады. Қазіргі кезде ұңғыларды сүзгілермен
жабдықтау технологиясының үш негізгі бағыты анықталған.
1. Шегенделген өндіру ұңғыларын қондырылатын сүзгілермен жабдықтау.
Сүзгіні, тәртібі бойынша, ұңғы түбінде перфорацияланған аралықта
орналастырады. Осы технологияның түрі – құмдарға қарсы сүзгіні сорап
астында орнату варианты болып табылады.
2. Ұңғыларды бұрғылауды аяқтау процессінде гравий сүзгілерін жасау.
Бұл жағдайда ұңғылардың өнімді аралығы шегенді құбырмен жабылмайды. Ұңғы
ашық оқпанмен жұмыс істейді, оның кеңейтілген аралығында құмдарға қарсы
сүзгі орнатылады. Сүзгі мен қабат арасына гравий айдалады, гравий ірі
түйіршікті іріктелген кварцты құмдардан құралған.
3. Бу айдау ұңғыларында құмдар келуін тоқтату. Мұнда сүзгілер
конструкцияларының бу айдау (бу циклдік) ұңғыларының жұмыс істеу
ерекшеліктері бар.
Жоғарыда көрсетілген барлық технологияда негізгі буын сүзгіш-каркас
болып табылады.
Отандық және шетелдік өнеркәсіптер шығарған, мұнай кәсіпшілік
тәжірибесінде пайдаланатын құмдарға қарсы сүзгілер жұмыстарын талдау,
олардың келесі сүзгілер жұмыстарын қанағаттандыру керектігін көрсетті:
- керекті механикалық беріктік пен эрозиялық әсер ету мен
коррозияға қарсы жеткілікті орнықтылыққа ие болуы керек.
- Қабатпен сенімді гидродинамикалық байланыста болуы және түп маңы
белдемі жұмыстарының суффозиялық орнықтылығын құруды қамтамасыз
етуі керек.
- Сүзгіні ұңғылардан шығармай-ақ механикалық және химиялық
тазалауды жүргізуге мүмкіндігі болуы керек.
Қазіргі уақытта сүзгілердің әртүрлі конструкциялары қолданылады: тік
және көлденең жазықтықта орналасқан, дөңгелек пен саңылау тесікті блокты
түрі және де сүзгі беті тордан жасалған сүзгіш.
Сондықтан көбірек тиімдісі көлденең саңылау каркасты сүзгілер, оларда
тесіктер кедергісі мен интерференция әсері біршама аз.
1.13 Кеңқияқ кен орнында қолданылатын құмдар білінуімен күрес
әдістері
Құмдар шығуымен күресудің минимальды қосымша шығынсыз тиімді әдісін
қолдану, ұңғы жұмысы технологиялық режимін жақсарту кен орнының техника-
экономикалық көрсеткіштерін көтеруге мүмкіндік береді.
Кен орнын басында перфорацияланған аралығының орташа қалыңдығы 6-10
метрді құрайды, артынан ІІ және ІІІ ортаңғы юра беткейлерді бір мезгілде
пайдалануда перфорацияланған аралық 40 метр және одан да астам қашықтыққа
жетті. Мұндай жағдай құмдар шығуымен күресте ерекше қиындықтар туғызады.
Бұл беткейлер орташа 300-500 м тереңдікте жатыр. ІІ және ІІІ беткейлер
арасында гранулометриялық құрамы бойынша құмдар мен құмтастар көбірек
кездеседі. Ұсақ түйіршікті (0,25-0,1 мм) фракцияның шамасы ІІ беткей үшін
28,2%, ал ІІІ беткей үшін 28,5%, алевролитті фракцияның шамасы (0,01-0,1
мм) ІІ беткейде 29,4%, ал ІІІ беткейде 21,5%, саздың ІІ беткейде 29%, ал
ІІІ беткейде 28% шамасын құрайды.
200 С температурадағы қабат мұнайының тұрақтығы кең шектерде (55.10-3
–700 . 10-3 Па.с ) өзгереді.
Кен орнындағы құмдар шығуымен күрес шаралары әртүрлі құмдардағы
бекітудің бірінші әрекеті (1966-1969 жылдары) түп маңы белдемінде
фурфуролацетонды ФА-2 манометрі және этил спиртінде ерітілген
фенольальдегидті (ФРЭС), тағы да цементті-ракушкалы қоспаларды айдаумен
байланысты болды. Бекіту үшін осындай операциялар жүргізілген ұңғылар саны
салыстырмалы түрде көп емес.
Химиялық және физика-химиялық әдістер төмендегі есептеулерге
байланысты кең қолданыс тапқан жоқ. Кеніш игерілген сайын ұңғылардың
сулануы өсе түседі. Сулану өскен сайын шайыр қолданылған бекіту шараларының
тиімділігі төмендейді. Яғни осының салдарынан шайырлы заттар құмдар
бөлшектерін берік бекіте алмайды.
Түп маңы аймағын кокстеу әдісімен бекіту тәсілін сынау да жүргізілді.
№174 ұңғыда түп маңы аймағын 2200 С температураға дейін бу қыздырып алынып,
содан кейін тұтқырлы мұнай, сосын тотықтандырғыш (ауа) айдалды.
Технологияның бұзу салдарынан теріс нәтиже алынды.
Түп маңы аймағынан құмдар шығуын тоқтату үшін құмдарға қарсы сүзгілер
есебінде, отандық практикада келесі түрлері қолданыста: бір қабатты және
көп қабатты сымды сүзгілер, түптік металлқыш сүзгісі, титанды сүзгі және
АҚШ-тың Лайено сүзгісі.
1.14 Сымды сүзгі сипаттамасы және қолданылуы
1969 жылдан бастап құмдар шығумен күрес гравиймен толтырылған
(кварцты құм түйіршіктері немесе 2,5-0,5 мм-лік фракциялы ракушкалар) сымды
түптік сүзгілер қондыру жолымен жүзеге аса бастайды. Бұл тәсілід
Ембімұнай бірлестігі ұсынды және сол кездегі әдістердің тиімдісі болып
келді.
Сымды сүзгі екі бөлімінде ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz