Әлемдік валюталық жүйенің дамуы мен валюталық рыноктар

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 24 бет
Таңдаулыға:

ЖОСПАР
КIРIСПЕ 2
I ВАЛЮТАЛЫҚ БАҒАМ – ВАЛЮТАЛЫҚ ЖҮЙЕНІҢ НЕГІЗГІ ЭЛЕМЕНТІ РЕТІНДЕГІ
ЭКОНОМИКАДАҒЫ РӨЛІ 4
1.1 Әлемдік валюталық жүйенің дамуы мен валюталық рыноктар 4
1.2 Валюталық бағам және оған әсер етушi факторлар 7
II ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ВАЛЮТА БАҒАМЫ ЖАҒДАЙЫ 12
2.1 Қазақстан Республикасы валюта жүйесiнiң дамуы және Ұлттық банктің
валюталық бағамды реттеу шаралары 12
2.2 Құбылмалы валюталық бағам тәртіптемесіне өтудің елімізде жүргізілген
сипаты мен оның сыртқы экономикалық қызметке әсері 20
ҚОРЫТЫНДЫ 23
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 24

КIРIСПЕ

Бүгiнгi әлемде экономикалық және шаруашылық қатынастар күннен-күнге
даму барысында халықаралық валюта қатынастарының өркендеуi өндiргiш
күштердiң қарқынды өсуiмен, дүниежүзiлiк рыноктың қалыптасуымен,
халықаралық еңбек бөлiнiсiнiң тереңдеуiмен, шаруашылық байланыстарының
интернационалдануы және жаһанданумен сипатталады.
Әлемдік валюталық жүйе дүниежүзiлiк шарушылықтың шеңберiндегi сатып
алу және сату айналымын тудыратын әдiстер, құрал-жабдықтар және
мемлекетаралық ұйымдардың жиынтығынан тұрады. Оның пайда болу және одан әрi
даму экономикасы халықаралық ақша кеңiстiгiндегi адекватты шарттарды талап
ететiн ұлтаралық капитал үрдiсiнiң объективтi дамуын бейнелейдi.
Халықаралық валюталық жүйенiң негiзгi құраушы элементтерi ретiнде әлемдiк
ақшалай тауар және халықаралық өтiмдiлiк, валюталық бағам, валюталық
рыноктар, халықаралық валюта, қаржылық ұйымдар және мемлекетаралық
валюталық келiсiм шарттарды атауға болады.

Валюталық бағам дүниежүзілік валюта жүйесінің маңызды құрамдас бөлігі
болып саналады. Тауарлармен, қызметтермен саудаласқанда, капиталдар мен
несиелердің қозғалысы кезінде, дүниежүзілік және ұлтық нарықтардың
бағаларын, сонымен қатар әр түрлі елдердің ұлттық немесе шетелдік
валюталарға шаққандағы құндық көрсеткіштерді салыстырған
уақытта,фирмалардың және банктердің есепшоттарын шетел валютасымен қайта
бағалағанда валюталарды өзара айырбастау үшін валюталық бағам өте қажет.
Валюталық бағам – шетелдің ақша бірлігіне шаққандағы бір елдің ақша
бірлігінің бағасы.
Сондықтан курстық жұмыстың тақырыбы бүгiндегi өзектi мәселелердiң
бiрi “Валюталық бағам және оның экономикадағы рөлі” деп алынды. Курстық
жұмыстың өзектiлiгi елiмiздiң әлемдiк рынокта алдынғы қатарлы елдер
санатына қосылуы үшiн iшкi экономикалық өсумен қатар, халықаралық
экономикалық қатынастарымыз дамып отыруына байланысты еліміздің сыртқы
экономикалық қатынастарындағы беделінің жоғарлауы, ұлттық экономиканың
тұрақтылығын қамтамасыз ететін көрсеткіштердің бірі болып табылатын
теңгенің шетел валютасына қатысты бағамының тұрақталуы және нығаюының
қажеттігі туындап отыр. Өйткенi бiздiң экономикамызда теңгемiз еркiн
айналысқа шыққандықтан, әлемдегi валюта өзгерiстерi бiзге де әсер етедi.
Бұл тақырыптың мақсаты бiрiншiден, жалпы және отандық валюта
жүйесінің түсiнiгiне және құрылымына, оның пайда болу себептерi мен негiзiн
құраушы элементтерiне, валюталық бағам және оған әсер етушi факторларға
тоқталып, екiншiден Қазақстан Республикасының халықаралық валюта
жүйесiндегi орнын, елiмiздегi валюталық операциялар мен валюта бағамының
жағдайын жақсарту шаралары мен орын алып отырған мәселелерді және оны шешу
жолдарын қарастыру және оларды ұлттық экономика дамуына қосар үлесiн
айқындау болып табылады.
Жұмысты орындау барысындағы міндеттері:
• Әлемдік валюта және қаржы жүйесінің дамуын, олардың әлемдік
шаруашылықтағы маңыздылығын атап өту;
• Әлемдік валюта рыноктарының элементтеріне сипаттама беру;
• Валюталық реттеу және валюталық саясат туралы қарастыру;
• Валюталық бағамның елдің сыртқы экономикалық қызметіне әсерін және
сыртқы байланыстағы маңыздылығын ашып қарастыру;
• Қазақстан Республикасы Ұлттық банкінің әлемнің дамыған елдерінің
қолданып отырған стандарттарына біртіндеп өтуіне байланысты оның
валюталық бағамды тұрақтандыру және нығайтудағы атқаратын шараларын
талқылау;
• Еліміздегі валюталық бағамның егемендік алған жылдардан бергі
экономикалық сипатын, даму кезеңдерін көрсетіп кету болып табылады.

I ВАЛЮТАЛЫҚ БАҒАМ – ВАЛЮТАЛЫҚ ЖҮЙЕНІҢ НЕГІЗГІ ЭЛЕМЕНТІ РЕТІНДЕГІ
ЭКОНОМИКАДАҒЫ РӨЛІ

1.1 Әлемдік валюталық жүйенің дамуы мен валюталық рыноктар

Валюта ( италиян сөзi, сөзбе - сөз – құн ) – елдiң ақша бiрлiгi,
оның шартты түрi, халықаралық төлем есеп айырысу айналымының каналдары
арқылы ұлттық ақшаларды қолданудың ерекше формасы.
Шаруашылық жағдайларын интернационалдыру және әлемдiк еңбек
бөлiнiсiн интенсивтендiру халықаралық нарықтың құрылуына себепшi болды.
Өндiрiс күштерiнiң дамуымен iшкi рыноктағы өркендеген салалардың өнiмiн
сатуда туындайтын қиындықтар, тауарлар тасымалы жағдайларын жетiлдiру –
мiне осылардың бәрi әлемдiк сауда саттық байланыстардың кеңесiне әсер
еттi.

Әлемдiк шаруашылық байланысы, өнеркәсiбi дамыған мемлекеттердiң
өзара қарым қатынастардың тереңдеуi және осы елдердiң экономикалық
жағдайын анықтайтын барлық факторлардың өндiрiс пен әлемдiк айырбастың,
жалақы мен бағаның өсу қарқынына үлкен әсер еттi. Әлемдегi елдердiң
қарым–қатынастарына тауарлар, қызмет, капитал және несие иегi жылдан –
жылға ұлғая түсуде. Ұлттық қоғамдағы ұдайы өндiрiс процесiнде
қалыптасқан тауар айналымы тұрақты түрде әлемдiк нарыққа ұласады және
де әрбiр егемен мемлекеттiң заңды төлем құралы болып оның ұлттық
ақшасы саналады. Халықаралық тауар айналымында, әдетте, шетел валютасы
қолданылады.
Елдердiң әлемдiк шаруашылыққа интеграциялауына ақша капиталының бiр
бөлiгiнiң ұлттық ақшадан шетел валютасына және керiсiнше айналуын
туындатады. Ол халықаралық валюта есеп айырылысу және несие – қаржы
қатынастарында жүзеге асады.
Жаңа дүниежүзлiк валюталық жүйенi құру үш басты кезеңнен
жүргiзiледi:
1-шi кезең, жаңа жүйенiң қағидаларының қалыптасуы, алғы шарттардың
түзiлуiн, анықталуын қамтиды, мұнда бұрынғы жүйемен өзара байланыс
сақталады.
2-шi кезең, жаңа жүйенiң қағидаларының құрылымдары толығымен
аяқталып, бiртiндеп iске қосылады.
3-шi кезең, толық қызмет ететiн жаңа дүниежүзлiк жүйе құрылады.
Ваюталық жүйе ұлттық заңдылықтарымен немесе мемлекет аралық
келiсiм шарттарымен бекiтiлетiн валюталық қатынастарды ұйымдастыру
және реттеу формасын бiлдiредi.
Валюталық жүйелер 3 түрге бөлiнедi:
1. ұлттық валюталық жүйе;
2. дүниежүзлiк валюталық жүйе;
3. аймақтық немесе мемлекет аралық валюталық жүйе;
Ұлттық және дүниежүхлiк валюталық жүйенiң
негiзгi элементтерi

Ұлттық валюталық жүйе Дүние жүзлiк валюталық жүйе
1.Ұлттық валюта. Резервтік валюталар, халықаралық
есептесу валюталық бiрлiктер .
2. Ұлттық валютаның алмастырылу Валюталардың өзара алмастырылуы
шарты .
3. Ұлттық валюта паритетi. Валюталық паритеттiң ортақ режимi
4. Ұлттық валюта бағамының режимi Валюталық бағамдар режимiнiң
регламентациясы.
5. Валюталық шектеудiң , валюталық Валюталық шектеудi мемлекет аралық
бақылаудың болуы немесе болмауы . реттеу
6. Елдiң халықаралық валюталық Халықаралық валюталық өтiмдiлiктi
өтiмдiлiгiн реттеу. мемлекет аралық реттеу.
7. Халықаралық несиелiк айналыс Халықаралық несиелiк айналыс
құралдарын пайдалануды регламенттеу.құрылыстарды пайдаланудың
ережелерiнiң бiртұтастығы
8. Елдiң халықаралық есеп Халықаралық есеп айырысудың негiзгi
айырысуларын регламенттеу. формаларының бiр тұтастығы
9. Ұлттық валюталық рынок пен Дүниежүзлiк валюталық рыноктар мен
алтын рыногiнiң режимi. алтын рыноктарының режимi.
10. Елдiң валюталық қатынастарын Мемлекет аралық валюталық реттеудi
басқаратын және реттейтiн ұлттық жүзеге асыратын халықаралық
ұйымдар. ұйымдар.

Ұлттық валюталық жүйе – халықаралық төлем айналымын жүзеге
асыратын, ұдайы өндiрiс процесiне қажеттi валюталық ресурсты сұрайтын
және оны пайдалануға қөмектесетiн экономикалық қатынастар жиынтығын
бiлдiредi.
Ұлттық валюта дүниежүзлiк валюталық жүйемен тығыз байланысты.
Дүниежүзлiк валюталық жүйе ХІХ ғасырдың ортасына қарай құрылған.
Дүниежүзлік валюталық жүйе – бұл халықаралық несие-қаржы
институттары мен валюталық құралдардың қызмет етуiн қамтамасыз
ететiн халықаралық келiсiм шарттары мен мемлекет аралық құқұқтардың
нормалар кешенiн құрайды.
Аймақтық валюталық жүйе өнеркәсiбi дамыған елдердiң әлемдiк
валюталық жүйе тереңдiгiне құрылады. Мысалы, еуропалық валюталық жүйе
– бұл еуропалық қоғамдастыққа мүше елдердiң қоғамдастық валюта
аймағында ұйымдастырылуы – экономикалық формасындағы катынастырды
бiлдiредi.
Ұлттық және дүниежүзлiк валюталық жүйелер арасындағы байланыстар мен
айырмашылықтары олардың негiзгi элементтерiнен көрiнедi.
Экономикалық ағымдағы төлем балансында көрiнетiн өзгерiстер түбiнде
келiп валюта курсына ықпал жасайды. Валюта нарығы өз жағынан пассивтiк
бiлдiрмей, белсендi түрде экономикадағы процестерге әсер етедi. Мемлекетiк
валюта нарығын реттеу саясаты оның экономика процестерiне қатынасуының әр
түрлi дәрежесiмен сипатталады.

1.2 Валюталық бағам және оған әсер етушi факторлар

Валюталық жүйенiң маңызды элементтерi – валюталық бағам болып
табылады. Оның пайда болуы: тауарлармен көрсетiлген қызметтердiң
халықаралық барысында, капитал және несиенiң қозғалысында валюталармен
өзара байланыстардың қажеттiлiгiнен: дүниежүзлiк және ұлттық нарықтағы
бағаларды, сондай-ақ ұлттық немесе шетелдiк валюталарды бейнелеген әр
түрлi елдердiң құндық көрсеткiштерiн салыстыруға банктер мен
формалардың шетел валютасындағы шоттарын уақытында қайта бағалап отыра
байланысты негiзделедi.
Валюталық бағам – бұл бiр елдiң ақша бiрлiгiнiң басқа бiр
елдiң ақша бiрлiктерiне бейнеленген бағасы. Әрбiр елдiң ұлттық ваюталарын
салыстыру оларды өндiрiс және айырбас процесiнде пайда болатын
обьективтi құндық қатынастарына негiзделедi. Валюталық бағалы валюталарға
сұраныс пен ұсынысқа ықпал етушi көптеген факторларға байланысты
өзгередi.
Бағамның қалыптасуына ықпал ететiн үш факторлар тобын бiлiп
қарастыруға болады;
Саяси тұрақтылық валюталық заңдылықтардың ырықтандырылуы,
валюталық саясат және т.б.
Экономикалық, халықаралық тәжiрибеде анықталатын экономикалық тiк
бұрыштың шыңы сияқты: экономикалық өсу, валюта тұрақтылығы және
инфляцияның төменгi қарқыны, жұмыссыздықтың төменгi деңгейi, дүниежүзлiк
нарықтағы тепе - теңдiк;
Психологиялық: жаппай сұраныс, негiзгi капиталды тәуекелден
қорғануға ұмтылыс және т.б.
Валюталық бағамның дамуы жай тауар өндiрiсiнен қазiргi
дүниежүзiлiк шаруашылыққа қозғалыстың тарихи процесiн көрсетедi.
Монометализм тұсында – алтын немесе күмiс валютылық бағамның
базасы монеталық паритет болып табылды, яғни ол әр түрлi елдердiң ақша
бiрлiктерiннiң олардың металдық құрамына байланысты арақатынасын
сипаттайды. Ол валюталық паритет ұғымымен сәйкес келедi.
Валюталық бағам валюталық паритет шеңберiнде ауытқиды. ХВК-ның
жарғысы бойынша 1978 жылдан бастап валюталық паритет СДР немесе ЭКЮ-да
валюталық “қоржын” базасында бекiтiледi.
Жалпы алғанда валюталық бағамның қозғалысының бағытырын
анықтайтын факторларды 3 топқа бөлуге болады:
• фундаментальдi,
• техникалық,
• қысқа мерзiмдi күтпеген факторлар.
Валюталық нарыққа қатысушылардың арасындағы валюталық операцияларды
айырбастаусыз және олардың пропорцияларын анықтаусыз жүзеге аспайды. Бiр
валютаны басқа валютаға айырбастау деп шетел валютасының ұлттық
валютаға немесе басқа валюталарға сату немесе сатып алу , ал оларды
айырбастау пропорциялары валюталық коператив арқылы анықталады.
Валюталық мәмiлелердiң түрлерiне байланысты ағымдағы және
мерзiмде факторлар бағамдары болады. Ағымдағы валюталық мәлiметтердi
жасағанда валюта айырбасы сол сәтте ағымдағы валюта бағымы бойынша
жүзеге асады. Мерзiмдi валюталық мәміленi жасағанда валютаны айырбастау
алдынала белгiленген мерзiмде бекiтiлген форвард бағамы бойынша
жүзеге асады.
Кейбiр мемлекеттерде операцияның әр түрi бойынша қолданылатын
ұлттық валюта бағымдарының бiрнеше түрi бар. Бельгияда 2 бағам
қолданылады: бiріншісі - коммерциялық, екiншiсi - қаржылық операциялар
бойынша.
Айырбас валюталық бағамдардан басқа статистикалық және экономикалық
талдау кезiнде колданылатын есептеу бағамдары бар. Оған жататын
орташа бағамдар – сатушы және сатып алушы бағамдарының
арифметикалық ортасы. Шын мәнiнде айтсақ мұндай бағам жоқ, бiрақ
оның мөлшерi күнделiктi ақпарат құралдарында жарияланады.
Батыста көптеген валюталық бағымдардың индекстерi тараған.
Көптеген валюталық бағам бiрдей өзгеруi мүмкiн болғандықтан, жеке
ақша бiрлiктерiнiң басқаларымен салыстырғанда арзандау дәрежемен
анықтауға мүмкiндiк бар. Валюта бағымдарының өзгеру дәрежесiн өлшеу
үшiн арнайы индекстер есептелiнедi, олардың негiзiнде валюталық
қоржындар болады.
Көбiнесе валюталық бағымдардың индекстерi тауарлардың бәсекелестiк
қабiлеттiгіне әсер ету, ұлттық ақша бiрлiгiнiң бағымдарына әсер ету,
сондай-ақ елдiң төлем және сауда баланысына әсер етуiн бағалау
үшiн қолданылады. Сондыктан осы индекстердiң валюталық қоржындарының
құрылымы осы елдiң импорты мен экспортын бөлудi сақтандыру және
осы елмен саудада негiзгi сауда әрiптерiнiң үлес салмағын
көрсетедi.
Валюта бағымдарының ағымын талдау барысында номиналдық және
нақты валюталық бағымдардың индексi кеңiнен қолданылған .
Нақты валюта бағымының индексi сәйкес келетiн екi елдiң iшкi
бағаларындағы өзгерiстерге қатысты түзiлетiн валюта бағамының
индексiн бiлдiредi. Нақты тиiмдi валюта бағымның индексi аталған
топқа жататын елдердегi олардың өзгерiстерi бойынша сол елдiң iшкi
бағаларының өзгеруiне қатысты түзiлетiн тиiмдi валюта индексiн
бiлдiредi .
Қазiргi кезде АҚШ долларының тиiмдi бағамының индексi номиналды және
нақты түрде есептеледi.
Валюталық бағам дүниежүзілік валюта жүйесінің маңызды құрамдас
бөлігі болып саналады. Тауарлармен, қызметтермен саудаласқанда, капиталдар
мен несиелердің қозғалысы кезінде, дүниежүзілік және ұлтық нарықтардың
бағаларын, сонымен қатар әр түрлі елдердің ұлттық немесе шетелдік
валюталарға шаққандағы құндық көрсеткіштерді салыстырған уақытта,
фирмалардың және банктердің есепшоттарын шетел валютасымен қайта
бағалағанда валюталарды өзара айырбастау үшін валюталық бағам өте қажет.
Валюталық бағам – шетелдің ақша бірлігіне шаққандағы бір елдің
ақша бірлігінің бағасы. Сол бойынша экспорттаушы саудадан түскен шетел
валютасын ұлттық валютаға ауыстырады. Басқа елдің валюталары сол
мемлекеттің аумағында заңды және төлем құралы ретінде қолданылмайды. Өзге
елден сатып алынған тауарға төлеу үшін импорттаушы ұлттық ақшаны шетел
валютасына алмастырады. Берешектерін өтеуді және сыртқы заемдар бойынша
пайыздарды төлеуді мақсат еткен борышқор шетел валютасын ұлттық ақшаға
айырбастайды.
Сырттай қарағанда валюталық бағам айырбасқа қатысушылар үшін
валюта нарығындағы сұраныс пен ұсыныстың арақатынасымен айқындалатын бір
валютаны екіншіге қайта есептеу коэффициенті болып табылады. Дегенмен,
тауарларға, қызмет көрсетуге, инвестицияларға белгіленген бағалардың орташа
ұлтық деңгейін көрсететін сатып алу қабілеттігі валюталық бағамның құндық
негізі болып есептеледі. Тауар өндірушілер мен сатып алушылар валюталық
бағамның көмегімен ұлтық бағаларды өзге ел бағаларымен салыстырады. Сондай
салыстырудың нәтижесінде сол елде қандай да бір өндірісті немесе сырт жерде
инвестицияны дамытудың тиімділік дәрежесі айқындалады.
Капиталдың халықаралық қозғалысының шұғыл көбеюіне байланысты
валютатық бағамға тауарларға және қаржы активтеріне қатынасына қарай
валютаның сатып алуға қабілеттілігіне әсер етеді.
Валюталық бағам мынадай факторлардың әсерінен қалыптасады:
1. Құнсыздану қарқыны. Сатып алу қабілетіне қарай құндылық заңының
әрекетін бейнелейтін валюталар арақатынасы валюталық бағамның өзіне тән
қызмет етеді. Сондықтан валюталық бағамға құнсыздану қарқыны әсер етеді.
Бөгде факторлар қарсы әрекет етпесе, елдегі құнсыздану қарқыны неғұрлым
жоғарылаған сайын валюталық бағам да соғұрлым төмендейді. Ақшаның
құнсыздануы елде сатып алу қабілетінің және валюталық бағамның төмендеуіне
апарып соғады. Аталған беталыс орташа және ұзақ мерзімді жоспар бойынша
бақылауға алынады. Валюталық бағамды теңестіру, оны сатып алу қабілетінің
тепе-теңдігіне сәйкес тәртіпке келтіру орташа екі жылдық ішінде жүзеге
асады.
Валюталық бағамның құнсыздануға тәуекелділігі әсіресе тауарлардың,
қызметтердің және капиталдың халықаралық айырбасының көлемі үлкен елдерде
жоғары болады. Экспорттық баға базасында бағамды есептеген кезде байқалатын
валюталық бағам серпіні мен құнсыздануының салыстырмалы қарқыны арасындағы
тығыз байланыс арқылы мұны түсіндіруге болады.
1. Төлем базасының жай-күйі. Активті төлем балансы ұлттық валюта бағамының
жоғарылауына ықпал етіп, шетелдік борышқорлар жағынан оған деген
сұраныс күшейеді. Пассивті төлем балансы ұлттық валюта бағамының
төмендеу беталысына себепші болып, өздерінің сыртқы міндеттемелерін
өтеу үшін борышқорлар оны шетел валютасына сатады.
2. Әр түрлі елдердегі пайыз мөлшерлемесінің айырмашылығы. Пайыз
мөлшерлемесінің елдегі өзгерісі басқаша тепе-теңдік жағдайда
халықаралық, ең алдымен қысқа мерзімді капиталдың қозғалысына әсер
етеді. Пайыз мөлшерлемесінің жоғарылауы шетел капиталының құйылуын
ынталандырса, оның төмендеуі капиталдардың, оның арасында ұлттық
капиталдардың шекараның арғы жағына ауысуына дем береді.
3. Валюталық нарықтағы және алып - сатарлық валюта операцияларының
қызметі. Егер қандай бір валюта бағамының төмендеу беталысы байқалса
ондайда фирмалар мен банктер оны әлсізденген валютаның қалпын
нашарлататын мейлінше тұрақты валюталарға күні бұрын сатып жібереді.
Экономиканың саясаттағы өзгерістерді, бағамдық арақатынастардың
ауытқуын валюталық нарықтарын тез сезінеді. Сол арқылы олар валюта алып
сатарлығы мен ақшаның берекесіз қозғалысының аясын кеңейтеді.
4. Белгілі бір валютаның еуронарықта және халықаралық есеп айырысуда
пайдалану дәрежесі.
5. Валюталық бағамдық арақатынасына сондай-ақ төлемдерді жеделдету және
кідіріс те әсер етеді.
6. Ұлттық және дүниежүзілік нарықтарда сенім дәрежесі. Ол елдегі
экономиканың жағдайымен және саяси ахуалымен, сонымен бірге валюта
бағамға ықпал ететін жоғарыда қарастырылған факторлармен айқындалады.
Сонымен бірге дилер экономикалық өсу қарқынын құнсыздануды, валютаның
сатып алу қабілетінің деңгейін, валютаның сұранысы мен ұсынысының
арақатынасын ғана емес, сондай-ақ олардың серпіндерінің келешегінде
есепке алады.
Кез-келген елдің валюта бағамы белгілі тәртіптеме бойынша жұмыс
атқарады. Елдің халықаралық валюта- қаржы және несие қатынастарына
қатысуының, сонымен бірге сыртқы экономикалық қызметті реттеудің
тиімділігінің деңгейі валюталық бағамның тәртіптемесіне тәуелді болады.
Қазіргі кезда халықаралық қатынастарда валюталық бағамның негізгі жеті
тәртіптемесі әрекет етеді:
1. Валютаға сұраныс пен ұсыныстың ықпал етуімен еркін өзгеретін құбылмалы
бағамдар;
2. Орталық банктердің басшылық шектері арқылы бағамдардың ауытқуына шек
қоятын валюталық дәліздер;
3. Алдын-ала белгіленген шамада бір бағытта тұрақты өзгеріп отыратын
шектеулі құбылыс;
4. Күні бұрын белгіленген деңгейде валюталық бағамды орталық банк ұстап
тұратын реттелмелі құбылыс;
5. Таңдап алынған шетел валютасына ұлттық ақшаның тіркелген бағамын
қолдануға ақша-несие саясаты айрықша бағытталатын валюталық басқару;
6. Бір топ ел бірыңғай валюта енгізетін валюталық одақ;
7. Елде өзге мемлекеттің ұлттық валютасы қолданылатын долларландыру
саясаты;
Ұлттық валютаның ауыстырымдылық тәртіптемесін валюталық бағамды
реттеудің маңызды құралы болып саналады. Валюталық ауыстырымдылық дәрежесі
валюталық нарыққа қатысушылардың санына және жүзеге асырылатын
операциялардың көлеміне әсер етіп, өзінен өзін валюталық бағамның серпінін
анықтай алады. Халықаралық Валюта Қорының келісімінің сегізінші бабына
қосылу ағымдағы операциялар бойынша ұлттық валютаның ауыстырымдылығын
қамтамасыз етуді мемлекетке міндеттейді. Валютаның ауыстырымдылығын отандық
кәсіпорындарға шетел өндірушілер мен бәсекеге түсуіне мүмкіндік береді.
Сыртқы сауданың тауарлары мен объектілеріне арналып бағалардың оңтайлы
арақатынасының жүйесі құрылды. Ішкі нарықта ұлттық өндіріс тиімділігін
арттыруға мүмкіндік беретін импорттық инвестициялық тауарлар мен
технологияларға қолайлы сәт туып, аясы кеңейе түседі. Ағымдағы операциялар
бойынша валютаның ауыстырымдылығын салыстырмалы басымдылыққа ие тауарларды
өндіруге қызмет көрсетуге елді ынталандырады. Сонымен экономикада
құрылымдылық қайта құруды жүзеге асыруға мүмкіндік береді.
Валюталық бағамдарды реттеуге бағытталған ресми валюта үстемділігін
жүргізген кезде Орталық банк бірнеше мақсатты көздейді:
• валюта нарығының ретсіз жағдайына қарсы тұру;
• валюталық қысқа мерзімді ауытқуын бәсеңдету;
• валюталық бағамның экономикалық негізделген деңгейге дейін түзету.
Ереже бойынша Орталық банк үстемділігін ақиқат мақсаттарын жария
етпейді. Ол ағысқа қарсы тұру принципін ұстанатын, шетел валютасын сатып
алса, әлгі валютаның бағамы төмендеген кезде оларды қайтадан сатып
жібереді. Валюталық үстемділік туралы ақпараттың жариялылығы жайында
Орталық банктердің мамандары арасында ортақ пікір жоқ. Біреулері
мәліметтердің құпиялылығы үстемділіктің тиімділігін орташа арттырады десе,
екіншілері ақпараттардың жоспарының болуын олардың тиімділігін барынша
кемітеді деп санайды. Ереже бойынша валюталық үстемділік спотты валюталық
нарықта жүргізіледі. Орталық банк форвард нарықта да іс жүргізе алады.
Форфардтық валюталық курс пайыз мөлшерлемесінің тепе-теңдігінің жәрдемімен
споттық валюталық бағаммен байланысы болып, басқыншылық форвардтық нарықтың
ағымдағы бағаға әсер ете алады.

II ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ВАЛЮТА БАҒАМЫ ЖАҒДАЙЫ

2.1 Қазақстан Республикасы валюта жүйесiнiң дамуы және Ұлттық банктің
валюталық бағамды реттеу шаралары

Қазақстанның ұлттық валюта жүйесi қазiргi кезде өзiнiң қалыптасуы және
даму дәуiрiн бастан кешiрiп отыр. Дегенмен оның негiзгi тенденциялары мен
қағидалары жеткiлiктi түрде анықталды деп айтуға толық болады. Бiздiң
мемлекет дүниежүзiлiк шаруашылыққа интеграциялануға бағыт алып, 1992 жылдың
15 шiлдесiнде Халықаралық валюта қорына (ХВҚ) мүше болып кiрдi.
Ұлттық валюта жүйесi дүниежүзiлiк валюта жүйесiнiң құрылымдық
принциптерiне сәйкес қалыптасты. Қазақстан Республикасының қазiргi
валюталық жүйесi мен оның негiзгi элементтерiн мұқият қарастырып көруге
мүмкiндiктер жеткiлiктi деп есептеймiз.
Ұлттық валюта жүйесiнiң негiзiн осы мемлекеттiң заңымен бекiтiлген
ақша бiрлiгi құрайды. Қазақстанның ұлттық валютасы Елбасының 1993 жылғы 12
қарашасындағы “Қазақстан ұлттық валютасын енгiзу туралы” жарлығы негiзiнде
1993 жылдың 15 қарашасынан бастап айналымға теңге енгiзiлдi.
Қазақстанның дүниежзiлiк шаруашылыққа интеграциялануға ұмтылысы оның
халықаралық валюта-қаржы және несие қатынастарына белсендi түрде қатысуын
талап етедi. Елiмiздiң бүгiнгi таңдағы негiзгi валюталық саясаты теңге
құнының тұрақтылығын орнықтыру және оны еркiн ауысатын валюталарға
айырбастауды мейлiнше ырықтандыру. Мұның өзi бiр жағынан балансталған,
екiншi жағынан шетелдiк тауарлар мен валюталар үшiн ашық ұлттық рыноктың
болуын талап етедi. Теңгенiң еркiн ауысатын валюталармен салыстырғандағы
бағамының орнықтылығы Қазақстан экономикасы үшiн дүниежүзiлiк рынокқа
шығудың тиiмдi жолы.
Нарыққа өту кезеңiнде Қазақстан егемендi ел ретiнде өзiнiң саяси
дамуы кезеңiнде валюталық саясат жүргiзуi керек. Қазақстанның алдында
шетелдермен дербес валюта қатынастарын құрумен қатар халық
шаруашылығын қайта құру оны нарық рельстерiне түсiру мәселелерiн
бiрге шешу мiндеттерi тұрады.
Қазақстан 1992 жылдың шiлдесiнде Халықаралық валюталық қорға мүше
болып кiргеннен бастап өзiнiң валюта қатынастарын “Ямаика” валюта
жүйесiнiң құрылымдық қағидаларымен қордың жарғысына сәйкес
қалыптастыруда. Валюта қатыныастарын ұйымдастырушы үшiн 1993 жылдың
14 сәуiрiнде “Валюталық реттеу туралы” ҚР-ның алғашқы заңы
қабылданды. Ол кезде Қазақстан Кеңес экономикасы аймағында болғандықтан
шетелдермен жеке валюталық байланыстар жоқтың қасында болатын.
Қабылданған заң бойынша валютаны ырқына жiберу деңгейiне сәйкес келiп
кейбiр жағдайларға байланысты дамып келе жатқан валюта қатынастарына
тiптi қарама-қайшы сипатта болды. 1996 жылы 24 желтоқсанда
Қазақстанда “Валюталық реттеу туралы” жаңадан заң қабылданды. Ол
заң бүгінгі таңда дейін экономиканың дамуына және заман талаптарына сай
өзгертулер мен толықтыруларға ұшырады.
Жоғарыда аталған заңға қоса, “Қазақстан республикасының ақша
жүйесi туралы” 1993 жылдың 13 желтоқсандағы заң; “Қазақстан
Республикасының ұлттық банкi туралы” 1995 жылдың 30 наурыздағы заң
“Асыл тастар және қымбат бағалы метелдармен байланысты қатынастарды
мемлекеттiк реттеу туралы” 1995 жылдың 20 шiлдедегi заң, сонымен
қатар ҚР Президентiнiң Жарлықтары үкiмет қаулылары мен ұлттық банк
басқалырымен нормативтiк актiлерi жатады.
Қазақстан Республикасында 1999 жылы еркін құбылатын айырбас бағамының
енгізілуі принцип бойынша валюталық бағам деңгейін еркін нарық жағдайында
анықтайтынын білдіреді. Яғни, еркін құбылатын айырбас бағамның енуі
валюталық бағам сұраныс пен ұсыныстың нақты арақатынасын қамтып көрсетуге
тиіс. Бір сөзбен айтқанда валюта бағамы нарықтық заңдармен реттеліп, оның
бағамдық өзгерістері анықталады. Бүгінгі таңда осы жүргізілген валюталық
реформаларға сәйкес ұлттық валютамыз тұрақтанып, шетелдік валютаға
қарағанда ( АҚШ доллары) соңғы уақыттарда құнының артуы байқалады. Әрине
бұл үлкен жетістік деп те айтсақ артық болмас.
Валюталық бағамның деңгейін төлем балансының тұрақты міндетіне сәйкес
деңгейде, яғни ерекше қаржыландыру болжай алмайтын жағдайға жеткізу қажет
болғанда Ұлттық банк валюталық нарықты бейтараптандырады. Осындай мақсатты
көздеген Ұлттық банк Қазақстан теңгесінің құнсыздануын инфляция деңгейінде
тұруы үшін валюталық бағамды реттейді. Құбылмалы бағамға өткеннен бастап
Ұлттық шетел валютасын белсенді сатып алушыға айналды.
Сондай-ақ Ұлттық банк еркін қалқымалы ақша айырбасын сақтайды және
елімізде 2007 жылдың 1-ші қаңтарынан бастап валюталық режимдегі валюталық
операцияларды лицензиялауды алып тастайды. Осы шара арқылы шетелдік
валюталардың еркін қозғалысы негізінде инфляциялық тұрақтылықты және оның
төменгі деңгейін қамтамасыз етеді.
Өндірістің қазіргі қалыптасып отырған құрылыма байланысты
Қазақстан экспортының едәуір үлесі шикізатқа, түсті металдарға, отынға,
астыққа және мұнай өнімдеріне байланысты болып отыр. Бұл өз кезегінде
ұлттық экономиканың тиімді және тұрақты экономикалық ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.