Жинақтаушы зейнетақы қорының міндеттері
Қазақстан Республикасы білім және ғылым министірлігі
__________________________________ __ университеті
___________________________ пәні
Курстық жұмыс
Тақырыбы: Қазақстан Республикасының жинақтау ісін ұйымдастыру және оның
даму кезеңдері
Орындаған:____________
Қабылдаған:____________
Астана 2008
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
І. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ЖИНАҚТАУШЫ ЗЕЙНЕТАҚЫ
ҚОРЫ
ҚЫЗМЕТІНІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ
1.1 Жинақтаушы зейнетақы қоры қызметінің мазмұны мен
мәні және құрлымы ... ... ... ... 4
1.2 Жинақтаушы зейнетақы қорының
міндеттері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... .6
1.3 ҚР–ның жинақтаушы зейнетақы қоры қызметінің даму
кезеңдері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ..8
ІІ. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ЖИНАҚТАУШЫ ЗЕЙНЕТАҚЫ
ҚОРЫ
ҚЫЗМЕТІНІҢ ҚАЛЫПТАСУЫ МЕН ҚЫЗМЕТ ЕТУІН ТАЛДАУ
2.1 Қазақстан Республикасында жинақтаушы зейнетақы
жүйесін басқарудың
ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ...19
2.2 Қазақстан РеспубликасыныңХалық Банк ЖЗҚ-ның даму
кезеңдері және
қаржылық көрсеткішіне
талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...26
2.3 Қазақстан Республикасының Халық Банк ЖЗҚ
қызметімен байланысты
п
роблемалары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ..31
ІІІ. ЖИНАҚТАУШЫ ЗЕЙНЕТАҚЫ ҚОРЫ ҚЫЗМЕТІНІҢ ШЕТЕЛДІК
ТӘЖІРИБЕСІ ... ... ...37
ҚОРТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...46
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... .48
ҚОСЫМША ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .49
КІРІСПЕ
Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан халқына
Жолдауы Қазақстан халқының әл-ауқатын арттыру –мемелекеттік саясаттың
басты мақсаты Қазақстан халқына арналған 2006 және 2007 жылдардағы
Жолдауларымда мен ағымдағы міндеттер туралы ғана емес, біздің дамуымыздың
келешегі жайында да айтқан едім. Осыған орай, әлемнің бәсекеге қабілетті 50
елінің қатарынан анық орын алу мен 30 корпоративтік көшбасшыларын
қалыптастыру негізінде елді индустрияландыру міндеттері біздің басты
стратегиялық мақсатымыз болып қала бермек.
Қазақстандықтардың, Қазақстан қоғамының барлық жіктері мен әлеуметтік
топтарының әлеуметтік көңіл-күйін ұдайы жақсарта түсу мемлекет саясатының
алдыңғы сатысында болып келді және осылай болып қала береді.
Мемлекеттің әлеуметтік саясаты жұмыс орындарын ашуға және еңбекке
қабілетті халықты ел экономикасына тартуға бағдарланған жағдайда ғана
тиімді бола алады. Жаңа үш жылдық бюджет: тұтас алғанда 2007 жылға
қарағанда зейнетақылардың орташа мөлшерін 2012 жылға қарай 2,5 есе, оның
ішінде 2009 жылы – 25% , 2010 жылы – 25% және 2011 жылы 30% арттыруды
қамтамасыз етуге тиіс. Бұл ретте 2011 жылы арқаулық зейнетақылық төлемдер
мөлшері ең төменгі күнкөріс мөлшеріне қарай 50% -ға дейін өсірілуге тиіс;
Қазақстан Республикасының әлеуметтік – экономикалық дамуындағы маңызды
рөлді Қазақстанның зейнетақы қызмет көрсету нарығы алады. Бұл бүгінгі таңда
тұрақты түрде дамып келе жатқан нарықтардың бірі. Қазірдің өзінде-ақ
зейнетақы қорларын реформалау оң нәтижеге беріп отырғанын нық айтуымызға
болады.
Халықты зейнетақымен қамтамасыз ету мәселесі әр кезде әр елде өте
маңызды болған. Бұл жүйенің дамуы елдің ерекшелігіне, әлеуметтік –
экономикалық дамуына қарай қалыптасқан деуге болады. Соның ішінде Қазақстан
Республикасында таңдалған зейнетақы мен қамтамасыз ету жүйесі өзінің
ерекшелігіне ие. Бұл жүйенің ары қарай дамуы бүгінгі таңда актуалды
мәселелерінің бірі. Ол көп аспектілі және де талдау, талғау, зерттеуді
қажет ететін жүйе деп санаймын.
Курыстық жұмыстың мақсаты зейнетақы қорларын ары қарай дамытуды зерттеу.
Өйткені көп аспектілі және талдау, бағалау, зерттеуді қажет ететін жүйе.
Зейнетақылық қамтамасыз ету жүйесін қалыптастыру жағдайларын практикалық
талдау және теориялық негіздерді білу негізінде, жинақтаушы зейнетақы
жүйесін басқаруды жүзеге асыру бойынша аса оптимальды жолдар әзірлеу және
жинақтау болып табылады.
Осы курыстық жұмыстың мақсатына жету үшін мынадай міндеттерді қойдым: -
зейнетақы қорларының қаржы нарығындағы ролін пайымдау.
Зерттеу объектісі Қазақстан Халық Банкі акционерлік қоғамының жинақы
зейнетақы жүйесі болып табылады.
Курыстық жұмыстың құрылымы, кіріспе, үш тараудан және қорытындыдан
тұрады. Сонымен қатар, жұмыста қолданылған әдебиеттер тізімі келтірілген.
І. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ЖИНАҚТАУШЫ ЗЕЙНЕТАҚЫ ҚОРЫ
ҚЫЗМЕТІНІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ
1. Жинақтаушы зейнетақы қоры қызметінің мазмұны мен
мәні және
құрлымы
Жинақтаушы зейнетақылық қордың мәні - бұл нақты өндіріске деген
инвестициялар. Ол Қазақстан Республикасының Қаржы министрлігінің немесе
Ұлттық банкісінің бағалы қағаздарына ғана емес, тіптен банктік депозиттерге
де емес, өзінің құны жоғалмайтын және де тіптен жаңа құн қосатын материалды
обьектілерге инвестициялар. Мысалға айтсақ, зейнетақы қоры салымшыларынан
бүгін аударымдарды алып, оны газ немесе мұнай құбыры құрылысына салсақ,
олар 20 жылдан кейін де рентабельді болып қала береді. Әзірше жинақтардың
67% мемлекеттік бағалы қағаздарға салынуда. Яғни ол дегеніміз мемлекеттік
қарызға салынған, және де мемлекеттің өзі жинақтаушы зейнетақы қорларының
инвестициялық табыстылығына кедергі етеді. Ал мұндай "жиналымдар" болса
ерте де кеш қирайды.
Еңбекке қабілеттігі жоқ азаматтарды әлеуметтік қамсыздандырудың
кажеттігін теориялық тұрғыдан негіздеу XIX ғасырдың соңында - XX ғасырдың
басында, яғни өндірістің жедел қарқынмен даму және жалданбалы еңбек
қызметкерлерінің санының өсу кезеңінде басым көпшілік елдерде жасалды.
Жалданбалы кызметкерлер санының өсуі еңбекке қабілетті халықтың жастық
құрылымының өзгеруімен қатар орын алды: оның құрамында әлеуметтік қорғауды
қажет ететін қарт адамдардың үлесі жүйелі түрде өсіп отырды.
Азаматтарды әлеуметтік қорғаудың нысанын білдіретін әлеуметтік
қамсыздандыру түсінігі заң әдебиетінде кеңестік биліктің алғашқы
жылдарында пайда болды. Әлеуметтік қамсыздандыру түсінігі БҰҰ Бас
Ассамблеясы 1966 жылғы 16 желтоқсанда қабылдаған Экономикалық әлеуметтік
және мәдени кұқықтар туралы халықаралық фактісінде ресми түрде бекітілген.
Нақты айтар болсақ, бұл фактіге қатысушы мемлекеттер әрбір адамның
әлеуметтік қамсыздандыруға, соның ішінде, әлеуметтік сақтандыруға қатысты
құқығын таниды.
Еңбек зейнетақыларын зейнетақылық жасқа жеткен және қажетті енбек стажы
бар тұлғалар алатын. Еңбек зейнетақысының мөлшері еңбек стажына және
жұмысының соңғы жылдарындағы орташа жалақысының мөлшеріне қарай
анықталатын. Мұндай зейнетақылар негізінен мемлекеттік бюджеттен, сонымен
қатар заң шығарушылық тұрғыдан белгіленген, жұмыс берушілер, қызметкерлер
және кәсіподақтар төлейтін міндетті төлемдер есебінен қаржыландырылатын.
Әлеуметтік зейнетақылар еңбек зейнетақыларына құқықты иеленбеген,
көмекке мұқтаж азаматтарға (жетімдерге, мүгедектерге, азаматтардың кейбір
өзге де санаттарына) еңбек стажына қарамастан берілетін. Мұндай
зейнетақылар толығымен мемлекеттік бюджеттен қаржыландырылатын. Аталған
зейнетақылардың мөлшері өмір сүру деңгейінің төменгі мөлшеріне тәуелді
болмайтын, оларды мемлекет белгілейтін.
Сипатталып отырған зейнетақылық жүйе толыққанды сипатқа ие болды,
халықтың жұмыс істемейтін бөлігі - зейнеткерлерге зейнетақы төлеу
мүмкіндігін елдің жұмыс істейтін бөлігі беретін. Мұндай зейнетақылық жүйе
тек жоспарлы әкімшілік экономика, еңбекке қабілетті халықтың толығымен
жұмыспен қамтылуы және зейнеткерлер мен жұмыс істейтін азаматтар санының,
оңтайлы арақатынасы жағдайында ғана пайдалы болатын. Мұндай зейнетақьлық
жүйенің, ешбір шиелініссіз өмір сүруі мынадай пропорция сақталған жағдайда
ғана мүмкін болатыны белгілі: он төлеуші - бір алушы.
Бірақ, Қазақстанда 90-жылдары тіпті өзгеше жағдай орын алды. Бұл кезде
өндіріс құлдырап, жұмыссыздық пайда болды, оның деңгейі күн санап өсе
бастады, еңбектің көлеңке нарығы бірден кеңейіп, жалақы мөлшері біршама
төмендеді, тіпті қызметкерлерге жалақы айлап төленбейтін болды. Мұндай
жағдайда жоғарыда аталған пропорцияның (он төлеуші - бір алушы) сақталуы
туралы сөз де болмайтын.
Сондықтан, 1991 жылы тәуелсіздікке қол жеткізгеннен бастап зейнетақылық
жүйені әлеуметтік-экономикалық өгерістерге қарай сәйкестендіру талпыныстары
жасалды.
1991 жылғы 15 маусымда тәуелсіз Қазақстанның тарихында зейнетақы туралы
алғашқы заң Қазақ КСР-де азаматтарды зейнетақымен қамсыздандыру туралы
заң қабылданды. Бұл заңның басты мақсаты болып зейнетақылардың мөлшерін
жұмыс стажына және орташа айлық жалақыға тәуелдірек ету, сонымен қатар
зейнетақылық жүйені арнайы құрылатын зейнетақы қорларының есебінен
қаржыландыруды ұйымдастыру табылды. Соған қоса, зейнетақыларды тағайындау
және төлеу тәртібі елеулі түрде өзгерді.
Алайда, аталған заң басты мәселені - зейнетақылық жүйені қаржылық
қамтамасыз етуді тұрақтандыруды шеше алмады. Мұның өз себептері болды;
алдыңғы жылдардың жинақ қорлары болмады, салық төлеушілердің сандары және
олардың табыстары төмендеді, мемлекеттік бюджет Зейнетақы қорының
шығындарын жеткіліксіз жабатын. Осылардың нәтижесінде құрылған Зейнетақы
қоры өзін-өзі қамтамасыз етуді тоқтатты және оның табыстары тіпті ағымдағы
төлемдерге де жетпейтін болды.
Қазақстан Республикасының зейнетақылық жүйесінің дамуындағы келесі кезең
болып 1994 жылы 1994 жылға нақтыланған республикалық бюджет туралы заңды
қабылдау болды. Бұл заңды қабылдау нәтижесінде зейнетақылық жүйеде біршама
өзгерістер орын алды: жасына байланысты зейнетақыларды және мүгедектігіне,
асыраушысынан айырылуына байланысты жәрдемақышыларды және әлеуметтік
зейнетақыларды функционалдық және қаржылық тұрғыдан бөлу жүргізілді,
зейнетақылық қор Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігінің
қарауына берілді. Осылай, зейнетақымен қамсыздандыру мемлекеттік бюджет
тарапынан қаржыландырылудан алып тасталды, жасына байланысты зейнетақылар
жұмыс берушілермен және қызметкерлердің өзімен қаржыландырылатын болды.
Адамның қайтыс болуымен немесе оның еңбекке қабілеттігінің жоғалтуымен
байланысты жәрдемақылар мемлекеттік бюджеттен тиісті жәрдемақы түрінде
төленетін болып қала берді. Қазақстан Республикасының зейнетақылық
жүйесінде 1997 жылы Қазақстан Республикасындағы зейнетақымен қамсыздандыру
туралы занды қабылдауының нәтижесінде біршама өзгерістер орын алды. Бұл заң
зейнетақымен қамсыздандырудың мемлекеттік толыққанды жүйесінен -
белгіленген міндетті жарналармен және ерікті косымша жарналармен байланысты
жинақтаушы зейнетақы жүйесіне біртіндеп өтуді бекітті.
Жеке зейнетақылық жинақ қорларын қалыптастыру үшін жинақтаушы зейнетақы
қорларының екі түрі құрылды: мемлекеттік жинақтаушы зейнетақы қоры (МЖЗҚ)
және мемлекеттік емес жинақтаушы зейнетақы қорлары.
1998 жылғы 1 қаңтардағы жағдайы бойынша кем дегенде алты айлық еңбек
стажына ие азаматтар зейнетақыны толыққанды жүйеден де (пропорционалды
еңбек стажы бойынша) және егер зейнетақылық жарналарды төлеп отырса,
жинақтаушы зейнетақы қордан да алатын болады. Жинақтаушы жүйеге толығымен
ауысу Зейнетақыларды төлеу жөніндегі мемлекеттік орталық төлемдерді төлеуді
тоқтатқан кезде, тек 2045 жылға қарай ғана орын алуы мүмкін.
1.2 Жинақтаушы зейнетақы қоры қызметін міндеттері
Қордың негізгі міндеті – әрбір салымшының қаржылай байлығына қамқорлық
жасау, зейнетақылық жинақтар мәдениетін арттыру, еліміздегі зейнетақы
жүйесінің тұрақтылығын қамтамасыз ету. Ал басты мақсатымызға келетін
болсақ, қор қызметі халықтың барлық деңгейіне және еліміздің барлық
өңірлеріне ұсынылатын зейнетақы қызметінің сапасы мен қолжетімділігін
жетілдіруге, зейнетақы салымдарын сақтауға және салымдардың сенімділігін,
тұрақтылығын және қауіпсіздігін қамтамасыз ететін инвестициялық қаржыны
қалыптастыруға бағытталған.
Енді мемлекеттік емес жинақтаушы зейнетақы қорларының міндеттеріне
тоқталсақ, олар:
- Қазақстан Республикасы Үкіметінің белгілеуі бойынша зейнетақы
- активтерінің төлемдерін жүзеге асыруға;
- жеке зейнетақы активтерінің қорының есебін жүргізуге;
- зейнетақы алушы мен салымшылардың қорлары туралы өздеріне мәлімет беруге;
- зейнетақы қорының жағдайының мәліметтерін құпияда сақтауға;
- зейнетақы қоры заңға сәйкес жүргізілуіне;
- зейнетақы алушының өтініші бойынша оның зейнетақы қорын басқа қорға
- аударуға;
- зейнетақы активтерін инвестициялық бақылау үшін зейнетақы активтерін
- басқаратын компаниялармен келісімге тұру (мемлекеттік жинақтаушы қорынан
басқа);
- мемлекеттік емес жинақтаушы зейнетақы қорымен келісімге тұрған
азаматтарға бірдей қызмет көрсетуге және т.б. міндетті.
Зейнетақымен қамсыздандырудың қазіргі кезгі жүйесінің ерекшеліктері
болып мыналар табылады:
зейнетақылық төлемдер бұрынғыдай ұрпақтар арасында емес, бір ұрпақтың өз
ішінде ғана көзделген, яғни әрбір азамат еңбекке қабылетті жасында өз
қаражатынан болашақ зейнетақыға жарналар салады;
зейнетақы қоры жинақ қорларына, инвестицияларға және зейнетақы төлемдеріне
өзі билік жасайды;
мемлекет әлеуметтік көмек көрсетуге мұқтаж тұлғаларға тек әлеуметтік
зейнетақыларды береді, бюджет кызметкерлері үшін зейнетақы жарналарын
есептейді және жеке зейнетақы жүйесінің заңды жұмысының кепілдігін
камтамасыз етеді.
Қазақстан Республикасында зейнетақының негізгі түрлері болып жасына,
мүгедектігіне, асыраушысынан айырылуына байланысты, еңбек сіңірген жылдары
үшін төленетін және заңдарда көзделген өзге де зейнетақылар жатады.
Қазақстандық зейнетақы реформасының негізгі параметрлері болып мыналар
табылады:
барлық артықшылықты зейнетақылар жойылды. Зейнетақыны алуға қойылатын
талаптар барлық азаматтар үшін бірдей болды;
зейнетке шығу жасы еркектер үшін 63 жасқа дейін, әйелдер үшін 58 жасқа
дейін өсті;
жинақтаушы зейнетақы қорында әрбір қызметкерге жеке зейнетақы шот ашылады,
бұл шотқа кызметкердің міндетті зейнетақы жарналары және инвестициялық
табысы аударылады;
мемлекеттік емес зейнетақы қорлары жабық түрдегі акционерлік қоғамдар
түрінде құрылады және екі түрде болуы мүмкін – ашық және корпоративтік.
Қазақстан Республикасының 1997 жылғы 20 маусымдағы Қазақстан
Республикасында зейнетақымен қамсыздандыру туралы заңның 67-бабында
Қазақстан Республикасының барлық азаматтарының белгілі бір жасқа толғанда
еңбек стажына қарамастан зейнетақы алу құқығы бекітілген.
Бұл әлеуметтік зейнетақы - зейнетақымен қамсыздандырудың бірінші
деңгейі. Аталған зейнетақы мемлекеттік немесе жергілікті бюджеттен
қаржыландырылады, өмір сүру деңгейінің ең төменгі мөлшерін кепілдейді және
қандай да бір себептермен еңбек зейнетақысына құқықты иеленебеген барлық
азаматтарға еңбек стажының бар-жоқ екендігіне және оның-мөлшеріне
қарамастан беріледі. Азаматтардың бұл санатына мүгедектер, жетімдер, еңбек
стажына ие емес қарт азаматтар жатады.
Зейнетақымен қамсыздандырудың екінші деңгейі - ҚР Қазақстан
Республикасында зейнетақымен қамсыздандыру туралы заңның 7-12 баптарымен
реттелетін міндетті мемлекеттік зейнетақы. Бұл зейнетақы еңбек стажын және
жалақы мөлшерін ескереді, заңды және жеке тұлғалардың міндетті зейнетақы
жарналарының, сонымен қатар елдің мемлекеттік бюджетінен бөлінетін тікелей
қаржылардың (трансферттік төлемдердің) есебінен қаржыландырылады. Заңды
тұлғалар жарналарды еңбекке ақы төлеу қорының 15 %-ы мөлшерінде, ал
кәсіпкерлік қызметпен айналысатын жеке тұлғалар - айлық табысының 5 %-ы
мөлшерінде төлейді. Арнайы тізімдегі ұйымдар (мүгедектер қоғамы, Қазақтын
зағиптар қоғамы және т.б.) еңбекке ақы төлеу қорынан 3 % мөлшерінде жарна
аударады.
Зейнетақымен қамсыздандырудың толыққанды жүйесінің қалдықтары елімізде
осыған дейін зейнеткерлер атанған тұлғалар және 1998 жылдың 1 қаңтарына кем
дегенде 6 айлық еңбек стажын иеленген тұлғалар өмір сүргенге дейін өз күшін
сақтап қалады. Олар зейнетақының бір бөлігін Зейнетақыларды төлеу жөніндегі
мемлекеттік орталықтан, ал екінші бөлігін өздерінің жинақтаушы қорынан
алады. Мемлекеттік орталықтан төленетін төлемдер шамамен 2045 жылы
тоқтатылады.
Үшінші деңгей - бұл азаматтардың өздерінің міндетті және ерікті
жарналарының есебінен кұралатын мемлекеттік емес зейнетақылар. Бұл
қатынастар зейнетақы туралы заңның 22-59 баптарымен реттеледі. Аталған
жарналар адамның белсенді еңбекке қабілетті өмірінің барысында оның өзінің
кәрілігін қамтамасыз ету мақсатында мемлекеттік зейнетақы қорына салған
жарналары есебінен қалыптасады.
Осылай, Қазақстан Республикасының тұрғындары 3 түрлі зейнетақыны иеленуі
мүмкін. Алайда, бізге уәделенген жарқын болашақ әлі алыста сияқты, ал
ерікті зейнетақымен қамсыздандыру тоқтатылған. Алайда, басында халықтың
жинақтаушы зейнетақы жүйеге сенімін арттыруға және салымшы-болашақ
зейнеткерлердің мемлекетгік емес зейнетақы қорларына ауысуына жағдай
жасайтын аралық институтты кұру көзделген болатын. Мұндай аралық буынның
рөлі Мемлекеттік жинақтаушы қорға берілген болатын, бұл қорға зейнетақы
жинақтарының сақталуының мемлекеттік кепілдіктері таралады және зейнетақы
активтерін инвестициялаудың арнайы шектері белгіленген
1.3 ҚР-ның жинақтаушы зейнетақы қоры қызметінің даму
кезеңдері
2002 жылдың соңында Қазақстандық азаматтарды зейнетақымен қамтамасыз
етудің құқықтық және әлеуметтік негізін анықтаушы және де осы жүйенің
қызмет етуінің барлық құқықтық аспектілері мен зейнетақылық қызмет көрсету
нарығының барлық қатысушыларының өзара қарым-қатынасын реттеуші зейнетақы
заңдылығы маңызды өзгертуге ұшырады. Алғаш рет өзгертулер мен толықтырулар
1998 жылы 22 желтоқсанда (№328-1 заң), яғни жаңа зейнетақы жүйесінің қызмет
етуіне 1 жыл өтпей жасалды. Екінші рет елдің зейнетақы заңдылығы 1999 жылы
5 сәуірде (№364-1 заң), өзгерту енгізілді. Осыдан кейін жаңартылған
"Қазақстан Республикасындағы зейнетақы мен қамтамасыз ету туралы" заңы 4
жылдай мерзімде қызмет етті және 2002 жылдың соңында оған тағыда өзгерістер
мен толықтырулар енгізілді. Бұл түзетулер №369-11 реттік номеріне ие, заң
формасында қабылданып, "Қазақстан Республикасындағы зейнетақымен қамтамасыз
ету туралы" заңына өзгертулер мен толықтырулар туралы Қазақстан
Республикасы заңы деп аталды. Бұл жерде ескеретін жағдай, егер бірінші
жасалған екі өзгертулер мемлекеттік жинақтаушы зейнетақы қорымен
мемлекеттік реттеуші органдардың енгізуге байланысты туындаса, ал зейнетақы
заңдылығына енгізілген соңғы түзетулер (2002 жылдың 29 желтоқсаны) өзінің
негізгі бөлігінде кейбір мемлекеттік емес субъектілерге оның ішінде
мемлекеттік емес жинақтаушы зейнетақы қорына бағыттылған және дайындалған.
Себебі, бұл өзгертулер тұжырымдық және барлық зейнетақылық қызмет көрсету
нарығы үшін өміршеңділік сипатқа ие болды, олардың заңдылық сүзгіден өтуі
оңай болмай 1 жылға дейін созылды.
2002 жылғы 29 желтоқсандағы № 369-11 заң екі ғана баптан тұрады, бірақ
көптеген маңызды өзгертулерден тұрады. Зейнетақы заңдылығындағы басты
жаңалық бұл жеке ерекше институт ретінде бөлініп келген мемлекеттік
жинақтаушы зейнет ақы қоры мәртебесінің алынып тасталынуы. Зейнетақы мен
қамтамасыз ету туралы заңдағы жаңа түзетуге байланысты жинақтаушы зейнетақы
қоры мемлекеттік және мемлекеттік емес деп бөлінбейді. 2003 жылдың 1
қаңтарынан бастап заң алдында мемлекеттік жинақтаушы зейнетақы қорында және
мемлекеттік емес жинақтаушы зейнетақы қорында бірдей құқыққа ие. Бірақ бұл
зейнетақы қорының мемлекеттік қатысуымен болмайды дегенді білдірмейді. Егер
бұрын мемлекеттік жинақтаушы зейнетақы қорының бірден бір құрылтайшысы
Қазақстан Республикасы Үкіметі болса, заңға сәйкес ашық жинақтаушы
зейнетақы қоры құрылтайшылары мен акционерлері ретінде Қазақстан
Республикасының резиденттері – заңды және жеке тұлғалар және де Қазақстан
Республикасының заңында бекітілген (№369-11 заңының 1-ші бабы 28-ші
тармағында) талаптарды ескере отырып Қазақстан Республикасы Үкіметі бола
алады. Осыған орай мемлекет Үкімет тарапынан тек бір ғана жинақтаушы
зейнетақы қорының ғана емес сонымен қатар бірнеше зейнетақы қорының
жарғылық капиталындағы акция пакеттерінің жеке үлесінің немесе толығымен
иесі бола алды. Бұл мемлекеттік зейнетақы нарығын бақылауды күшейту
мақсатында жасалуы мүмкін. №369-11 заңының 1-ші бабы 30-ші тармағына
сәйкес жинақтаушы зейнетақы қоры атауында "мемлекеттік " сөзі егер жарғылық
капиталының 100%-ы Қазақстан Республикасы Үкіметіне тиесілі болғанда ғана
қолданылуына болады. Енді мемлекет (егер қажет етсе) бірнеше жинақтаушы
зейнетақы қорын өзінің 100% қатысуымен құра алады және оның бәрі
мемлекеттік деп атауға құқығы болады. Біздің еліміздегі қаржы нарығының
даму тәжірибесі мемлекеттік нарықтың кез келген сегментін жекешелендіре
отырып, оған қайта баруына болатындығын көрсетеді. Егер жақын арада
мемлекеттік жинақтаушы зейнетақы қоры толығымен жекешелендірілсе де, бұл
мемлекеттің зейнетақылық қызмет көрсету нарығы мәңгілікке тастады дегенді
білдірмейді. Ол жаңа мемлекеттік жинақтаушы зейнетақы қорын қалыптастыру
арқылы қайта орала алады.
Жаңартылған зейнетақымен қамтамасыз ету туралы заңы зейнетақы активтерін
басқару түсінігіне бірнеше өзгертулер енгізді. Егер оның ескі баспасында
мемлекеттік емес жинақтаушы зейнетақы активтер сөз тіркесі толық емес түрде
берілсе, қазіргі кезде ол бұдан да толығырақ зейнетақы активтері
инвестициялық басқару сөз тіркесімен ауыстырылды. Жаңа өзгерістерге сәйкес
зейнетақы активтерін басқару жөніндегі компания (ЗАБК) "зейнетақы
активтерін инвестициялық басқаруды жүзеге асыратын ұйым" деп аталатын
болады. Яғни біздің құлағымызға үйреншікті зейнетақы активтерін басқару
жөніндегі компания сөзі зейнетақы активтерін инвестициялы басқаруды жүзеге
асыратын ұйым сөзімен ауыстырылатын болады.
Зейнетақымен қамтамасыз ету туралы заңның ескі баспасы бойынша 51 бап
сәйкес зейнетақы активтерін басқару жөніндегі компанияның мемлекеттік емес
жинақтаушы зейнетақы қорының зейнетақы активтерінің басқарудағы ерекше
құқығын қарастырды. Жаңа өзгерістерге зейнетақы нарығы қатысушыларының
көптен күткен өзгертуі зейнетақы активтерін басқарудың баламалы құқы
енгізілді. Сонымен 2003 жылдан бастап зейнетақы активтерін инвестициялық
басқаруды зейнетақы активтерін инвестициялы басқаруды жүзеге асыратын ұйым
жинақтаушы зейнетақы қорының өкілетті органмен бекітілген осындай қызметпен
айналысуға құқық беретін сәйкесінше лицензиясы болуы кезінде дербес жүзеге
асырады.
Бұл жаңа енгізілген өзгерістен мемлекеттік жинақтаушы зейнетақы қоры
ұтысқа шықты.
Жақын арада кейбір жинақтаушы зейнетақы қорының зейнетақы активтерін
дербес басқаруға көшетінін күтуімізге болады. Себебі, жинақтаушы зейнетақы
қоры үшін қызығушылық үлкен зейнетақы жарнасынан және инвестициялық
табыстан түсетін комиссиондық сыйақының зейнетақы активтерін инвестициялы
басқаруды жүзеге асыратын ұйыммен бөлісу керек емес. Оның ішінде,
зейнетақы заңдылығындағы жаңа түзетуге сәйкес инвестициялық табыстан
алынатын комиссионың шекті мөлшерлемесі 10%-дан 15%-ға дейін көбейтілді.
Бірақта, зейнетақы активтерін дербес басқаруға көшу процессі көптеген
жинақтаушы зейнетақы қорлар үшін келесідей себептерге байланысты ұзақ әрі
қиын болуы мүмкін.
Біріншіден, өкілетті орган – лицензиялар тарапынан қатаң нормативтік
талаптарға сәйкес жинақтаушы зейнетақы қоры үшін зейнетақы активтерін
инвестициялық басқаруға лицензия алу іс-әрекетінің өзі қиынға түседі.
Зейнетақы активтерін басқару бойынша компания лицензиялау тәжірибесі
көрсетіп отырғандай лицензия алу үшін жеткілікті ұзақ мерзімді қамтуы
мүмкін (бірнеше айға созылуы). Яғни, осы жылдың ішінде қандай-да бір
жинақтаушы зейнетақы қорының өзінің зейнетақы активтерін өз бетінше
басқаруға көшуі бола қоймас деп тұжырымдауға болады.
Екіншіден, зейнетақы активтерін инвестициялық басқаруды жүзеге асыратын
ұйыммен жинақтаушы зейнетақы қорының арасында зейнетақы активтерін басқару
құқығы үшін бәсекелестік күрес қалыптасты. Бұрыннан қызмет етуші зейнетақы
активтерін басқару бойынша компаниясы бай тәжірибе, жоғары сауатты
мамандарды және қазіргі бағдарламалық - техникалық қамтамасыз етуді иемдене
отырып, зейнетақы активтерін инвестициялық басқаруда жинақтаушы зейнетақы
қордан нақты артықшылығы болады. Кез келген зейнетақы активтерін басқару
бойынша компания зейнетақы активтерін басқарудағы маңызды бөлігін және
сәйкесінше нарықтағы үлесін жоғалтқысы келмейтініне мүдделі.
Тағы да бір зейнетақы заңдылығына енгізілген маңыздырақ өзгерістердің
бірі міндетті зейнетақы жарналарының сақталуына мемлекеттік кепілдік беру.
Соңғы 2007 жылдың 1 қаңтарына дейін мемлекет тек мемлекеттік жинақтаушы
зейнетақы қорындағы зейнетақы жарналарының сақталуына мемлекет кепілдік
береді. Осы жағдайдағы жаңалық мемлекеттің алушыға (салымшыға емес),
жинақтаушы зейнетақы қорының банкрот болуы жағдайында міндетті зейнетақы
жарнасының номиналдық құнын ғана қайтармай, сонымен бірге инфляция
көлеміндегі өтемақыға кепілдік береді. Заңдағы егізілген түзетуге сәйкес,
зейнетақы төлемін алушы зейнетақы орталығымен бекітілген және жинақтаушы
зейнетақы қорынан зейнетақы алуға құқығы бар жеке тұлғалар болып табылады,
яғни заңдағы берілген мағынаға қарай, мемлекет жинақтаушы зейнетақы қорының
банкроттығы жағдайында жинақтаушы зейнетақы қордан зейнетақы ала бастаған
зейнеткерлерге ғана зейнетақы жарнасын қайта қалыптастыруға кепіл бола
алады.
Егер 2007 жылға дейін зейнетақы жарнасының жүйесі екі бөліктен –
міндетті және ерікті жарнадан тұрса, қазіргі таңда зейнетақы мен қамтамасыз
ету туралы заңға енгізілген жаңа өзгеріске сәйкес зейнетақы жарнасынан
үшінші түрі – ерікті кәсіби зейнетақы жарнасы пайда болды. Олар ерікті
жарналар секілді, айырмашылығы, оларды жинақтаушы зейнетақы қорға жұмыс
беруші өзінің жұмысшысының зейнетақы шотына Қазақстан Республикасы
Үкіметімен анықталған мамандық тізімі бойынша аударатын болатындығында.
Зейнетақы заңдылығы негізгі өзгеріс ретінде зейнетақылық қызмет көрсету
нарығында зейнетақыны сақтандыру институтын ендіру болып табылады. Жақын
уақыттарда зейнетақы нарығының негізгі қатысушылары ретінде өмірді
сақтандыру келісімшартын жасау және атқару бойынша қызметті жүзеге асыратын
сақтандыру компаниялары болатыны сөзсіз. Оларға зейнетақымен қамтамасыз ету
туралы жаңа баспасында ерекше роль берілген.
2003 жылдың басынан бастап зейнетақы заңында 2002 жылдың 29
желтоқсанында шыққан № 369-11 заңының көмегімен зейнетақы нарығы үшін
"Зейнетақы аннуитетінің келісім шарты" (1 бап, 2 тарау, 12 тармақша),
"сатып алу сомасы" (1 бап, 2 тармақ, 7 тармақша), "сақтандырушы" (1 бап, 2
тарау, 34 тармақша ) секілді жаңа түсініктер енгізілген.
Зейнетақы заңындағы жаңа өзгерістерге сәйкес қызмет етуші зейнетақы
жинақтарын ерікті сақтандыруға зейнетақы жинақтарын сақтандыру бойынша
қосымша шараларға алушының таңдауына сәйкес толық көлемде немесе ішінара
зейнетақы активтерін сақтандыру жүйесін жасауы болуы тиіс. Әзірше мұндай
жүйенің қалай болары белгісіз. Банктің депозиттерді кепілдендірудің қоры
нақты қосымша қор құрылуы мүмкін, яғни жақын арада "Зейнетақы қорының қоры"
пайда болуын күтуге болады.
Сақтандыру компанияларының басқа зейнетақы заңдағы өзгеріске сәйкес
нарықта жаңа қатысушы – "міндетті зейнетақы жарналарын төлеу бойынша
агенті" пайда болуы керек.
Агент ретінде Қазақстанда өздерінің тұрақты мекемесі, филиалы мен
өкілеттіліктері арқылы Қазақстан Республикасының заңы мен анықталған
міндетті зейнетақы жарнасын есептеуші, ұстап қалушы және аударушы қызметін
жүзеге асыратын кез келген жеке тұлға немесе заңды тұлға, бұған қоса
шетелдік заңды тұлғалар болып табылады. Заңды түсінік бойынша агент – бұл
оның кім екеніне - ұйым немесе жеке кәсіпкер болып табылатынына байланыссыз
сол жұмыс беруші.
Жалпы алғанда зейнетақы заңына жаңа түзетулер жинақтаушы зейнетақы
жүйесінің келешекте сапалы дамуына септігін тигізері сөзсіз.
Қазақстанның зейнетақы мен қызмет көрсету нарығында, бүгінгі күні, басқа
қаржы нарығының сегменттерінен айырмашылығы, тұрақты түрде дамып келе
жатқанын айта кетуге болады. 1998 жылдың қаңтарынан бастап жинақтаушы
зейнетақы жүйесінің елде қызмет еткеніне 10 жыл толды.
Жинақтаушы зейнетақы қорлары арасында ең көп жинақталған зейнетақы
қаражаты сомасына мыналар ие: "Қазақстан Халық банкі" – 102 891 млн. теңге
немесе 24,78%, “МЖЗҚ” – 94 896 млн. теңге немесе 22,85%, "ҰларҮміт" – 72
449 млн. теңге немесе 17,45%, "АБН АМРО КаспийМұнайГаз" – 29 536 млн. теңге
немесе жинақталған зейнетақы қаражатының жалпы сомасының 7,11%. Жиынтықтап
алғанда, осы 4 қорға барлық қорлардың жинақталған зейнетақы қаражатының
жалпы сомасының 72,19% келеді.
Салымшылардың алушылардың жеке зейнетақы шоттарына бөлінген таза
инвестициялық кіріс сомасы (комиссиялық сыйақыны шегергенде) ағымдағы
жылдың маусым айында 836 млн. теңгеге (0,83%-ке) көбейіп, 2006 жылдың 1
шілдесіндегі жағдай бойынша 101 567 млн. теңге болды.
Ұлттық банктің мәліметтері бойынша 2006 жылдың басында зейнетақы
активтерінің таза соммасы 269,8 млрд тг. немесе 1730,8 млн. долларды
құрады. Жалпы алғанда 2006 жылға жинақтаушы зейнет ақы қорларының таза
зейнетақы активтері теңгемен шаққанда 47,9-ға, және доллармен 43,2-ға өсті.
2006 жылы зейнетақы активтерінің ай сайынғы өсімі 3%-дан 3,5 шегінде тең
мөлшерде жүргізілді. Бұл шектен ауытқу тек, тамыз айында 2,8%-ға
өзгергенінде (бұл еңбек демалысымен зейнетақы жарналарын салымшылар және
жұмыс берушілердің аз мөлшерде аударуымен байланысты) және желтоқсанда 4,6%-
ға өсуінде (бұл еңбек ақы бойынша қарызды өтеу мен жылдың аяғындағы
көтермелік төлемдермен байланысты) байқалады.
Егерде алдағы уақыттарда зейнетақы активтерінің өсуі осындай қарқынмен
(мысалы валютаға шаққанда 3,5% көлемінде) жалғасатын болса, онда 2008
жылдың сәуір, мамыр айларында жинақтаушы зейнетақы жүйесіндегі таза зейнет
ақы активтерінің көлемі 2,0 млрд. долларға жетеді.
Қазақстанның жинақтаушы зейнетақы жүйесіндегі негізгі айтулы жағдай
ретінде елдің Президенті мен қабылданған және қол қойылған "Қазақстан
Республикасының зейнетақымен қамтамасыз ету туралы" "Қазақстан Республика
заңына өзгертулер мен толықтырулар енгізу туралы" 2003 жылдың 1-ші
қаңтарында күшіне енген заңын айтуға болады.
Кесте 1 - 2006 жылдың 1 қаңтарындағы жағдайға сәйкес Қазақстанның
жинақтаушы зейнетақы қоры нарығының құрылымы
Зейнетақы Зейнетақы Нарықтық
Зейнетақы қорының атауы активтері активтерінің таза үлесі
млн. тг. сомасы %
млн. тг. млн.
долл.
МЖЗҚ 75773,8 75649,5 485,4 28,05
"Қазақстан халық банкі" ЖЗҚ 60831,9 60797,4 390,1 22,52
Ұлар Үміт 46504,5 46349,9 297,4 17,21
ABN AMRO-КАЗПИЙ МУНАЙ ГАЗ 18906,7 121,3 7,00
18 922,7
Сенім 12757,1 12740,9 81,8 4,72
Құрмет 11169, 11165,3 71,6 4,13
Қазақмыс 8 857,5 8841,2 56,7 3,28
Қазақстан 7 342,4 7332,3 40,0 2,72
Нефте-Газ-Дем 6 433,4 6423,8 41,2 2,38
Халық зейнетақы қоры 5 072,3 5063,4 32,5 1,88
Қорғау 3 916,1 3914,2 25,1 1,45
Отан 2 595,7 2,595,3 16,7 0,96
Қонаев атындағы МеЖЗҚ 820,9 820,7 5,3 0,30
Филип Моррис Қазақстан 649,0 648,2 4,2 0,24
Капитал 624,1 623,8 4,0 0,23
Барлығы 270159,2 269752,5 1730,8 100,00
Ескерту: №3 РЦБ Казахстана
2006 жылдың басында Қазақстанда 16 жинақтаушы зейнетақы қоры, оның
ішінде 1 мемлекеттік (мемлекеттік жинақтаушы зейнетақы қоры), 2
корпоративтік ("Қазақмыс" және "Филип Моррис Қазақстан") және 13 ашық
мемлекеттік емес жинақтаушы зейнетақы қоры өз қызметін жүзеге асырды.
10 жылдың қорытындысы бойынша зейнетақы мен қызмет көрсету нарығындағы
жинақтаушы зейнетақы жүйесінің пайда болуынан бері зейнетақы активтерінің
мөлшеріне байланысты жинақтаушы зейнетақы қорының 3 тобы құрылды.
Зейнетақы активтерінің мөлшері 100 млн. доллардан асатын 4 қор -
мемлекеттік жинақтаушы зейнетақы қоры, "Қазақстанның халық банкісінің
жинақтаушы зейнетақы қоры", "ҰларҮміт", және "ABN AMRO – Каспий МұнайГаз",
зейнетақының қызмет көрсету нарығындағы жинақтаушы зейнетақы қоры жүйесін
құрылымы ретінде 1-ші ірі топта құрап және барлық нарықтың 75 %-ын алады.
(Кесте 1). Нарықтың ө-індей мөлшерін (23,5%-ын) 8 орташа жинақтаушы
зейнетақы қоры тобы алады. Оларға "Сенім", "Құрмет","Қазақмыс","Мемлекеттік
емес жинақтаушы зейнетақы Валют-транзит Фонд","Қазақстан", "Нефте-Газ-Дем",
"Халықтық зейнетақы қоры", және "Қорғау" жатады".
Олардың зейнетақы активтерінің мөлшері 20-дан 100 млн долларды құрайды.
Қалған 4 ұсақ жинақтаушы зейнетақы қоры ("Қонаев атындағы МЕЖЗҚ","Филип
Моррис Қазақстан","Отан" және "Капитал") нарықта 2%-дан төмен мөлшерді
қамтиды.
2006 жылдың қорытындысы бойынша зейнетақы активтерінің көлемі жағынан
нарықта мемлекеттік жинақтаушы зейнетақы қоры алдыңғы орынды алып келеді.
Дегенмен, оның нарықтық үлесі әрдайым төмендеп отырады.
2006 жылдың ішінде ол 4,3%–ға дейін төмендеді. Ал қалған мемлекеттік
емес жинақтаушы зейнетақы қоры нарықтық үлесінің ауытқуы 1% негізінде
болды. Мысалы: жинақтаушы зейнетақы қорының нарығындағы өзінің үлесін
есепті жылда "Қазақстанның халықтық банкінің жинақтаушы зейнетақы қоры"
"Отан" өсіруге мүмкіншілігін алды. Ал кейбір жинақтаушы зейнетақы қоры
("ҰларҮміт","Қонаев атындағы мемлекеттік емес жинақтаушы зейнетақы қоры",
"Филип Моррис Қазақстан") өзінің нарықтық бағытын өзгеріссіз сақтады.
Өзінің нарықтағы үлесін төмендетіп алғандарда кездеседі: "Сенім" (-
0,2%), және "Қазақмыс" (-0,3).
Кесте 2 - 2006 жылғы Қазақстанның жинақтаушы зейнетақы қорының
активтерінің өсу қозғалысы
Зейнетақы Зейнетақы
Зейнетақы қорының атауы активтерінің сомасы активтерінің өсімі
Басына 2002ж. 2002ж. %
аяғына млн.тг.
1 2 3 4 5
МЖЗҚ 58 998,6 75773,8 16 775,2 28,4
"Қазақстан халық банкі" ЖЗҚ 39 058,1 60 831,9 21 773,8 55,7
2 3 4 5
1
Ұлар Үміт 31 452,2 46 504,5 15 052,3 47,9
ABN AMRO-КАЗПИЙ МУНАЙ ГАЗ 12 127,0 18 922,7 6 795,7 56,0
Сенім 9 035,3 12 757,1 3 721,9 41,2
Құрмет 6 507,8 11 169,3 4 661,5 71,6
Қазақмыс 6 482,5 8 857,5 2 375,0 36,6
Қазақстан 4 700,1 7 342,4 2 642,3 56,2
Нефте-Газ-Дем 3 982,7 6 433,4 2 450,7 61,5
Халық зейнетақы қоры 2 971,3 5 072,3 2 098,0 70,5
Қорғау 2285,1 3916,1 1631,0 71,4
Отан 114,0 225,95 2481,7 2177,5
Қонаев атындағы МеЖЗҚ 514,7 820,9 306,2 59,5
Филип Моррис Қазақстан 420,6 649,0 228,4 53,4
Капитал 0,0 624,1 624,1 -
Барлығы 82669,7 270159,2 87489,5 47,9
Ескерту: №1 2003 РЦБ Казахстана
Жоғары да айтып өткендей 2006 жылы жиынтық зейнетақы активтері 87,5 млрд
теңгеге немесе 47,9%-ға өсті.
2007 жылдың қорытындысы бойынша мемлекеттік емес жинақтаушы зейнетақы
қоры активтерінің өсімі 57,2%-ды құрады. 2007 жылы "Отан" ең үлкен өсімді
көрсетті: оның бір жылдың ішінде 23 есеге өсті. Бұл осы аталған жинақтаушы
зейнетақы қоры үшін өте үлкен жетістік. Абсолюттік шамасы бойынша 2007 жылы
активтерінің өсуінен "Қазақстанның халық банкінің жинақтаушы зейнетақы
қоры" маңызды жетістікке жетті, оның активтері бір жылдың ішінде 21,8 млрд
теңгеге өсті, ал бұл 140,0 млн доллардан жоғары. Осындай өсу қарқыны
бойынша 1,5-2 жылдың ішінде бұл қор зейнетақы активтерінің мөлшері бойынша
зейнетақының қызмет көрсету нарығында алға шығуға мүмкіндігі бар (қосымша
3).
2007 жылдың соңына қарай зейнетақы активтерін басқаруға лицензияны нарық
қатысушыларының тоғызы иемделді, оның ішінде 8-і зейнетақы активтерін
басқару жөніндегі компания және өзінің зейнетақы активтерін дербес
басқаратын мемлекеттік жинақтаушы зейнетақы қоры бар. 8 зейнетақы
активтерін басқару жөніндегі компанияның ішінде тек 7-уі ғана (қайта
қалыптасқан "Нұр-Траст" зейнетақы активтерін басқару жөніндегі компанияны
қоспағанда) нарықта белсенді қызмет атқарады, яғни зейнетақы активтерін
басқарады. Зейнетақы активтерін басқару бойынша компанияның толық құрылымы
3-кестеде көрсетілген.
Кесте 3 - 2007 жылдың 1 қаңтарындағы жағдайға сәйкес зейнетақы активтерін
басқару нарығының құрылымы
Зейнетақы Зейнетақы активтерінің
ЗАБК атаулары активтерінің таза сомасы Нарықтық
барлығы, млн. үлесі
тг. %
Млн тг млн долл
МЖЗҚ 75 773,8 75 649,5 485,4 28,05
Қазақстан Халық
банкінің ЗАБК 63 427,6 63 392,7 406,8 23,48
Жетысу 61 795,4 61 614,9 395,3 22,87
ABN AMRO Asset
Management 25 268,1 25 247,1 162,0 9,35
BTA Asset
Management 18 511,7 18 497,6 118,7 6,85
BESTІNVEST 12 757,1 12 740,9 81,8 4,72
Актив-Инвест 7 888,5 7 879,9 50,6 2,92
Ақ ниет 4 737,0 4 734,9 30,4 1,75
Нұр-Траст 0,00
Барлығы 270 159,2 269 752,5 1 730,8 100,00
Ескерту: №2 2003 РЦБ Казахстана
Өкілетті органның бекітілген ережесіне сәйкес номиналды (К2) және нақты
(К3) табыстық коэффициентті толық бір жыл үшін есептеледі. Мысалы
көрсетілген коэффициенттер ағымдағы жылдың қандай да бір айлық қорытындысы
бойынша бірінші күннен бастап өткен жылғы осы айдың бірінші жұлдызына
есептеледі. Нақты табыстың коэффициенті (К3) Қазақстан Республикасындағы
тұтыну бағасының индексін есепке ала отырып бағаланған. Ұлттық банктің
мәліметі бойынша 2007 жылы бұл көрсеткіш 106,6%-ды құрады. номиналды табыс
коэффициенті (К2) жинақтаушы зейнетақы қоры зейнетақы активтерінің
табыстылығының есептелген жиынтық қорытындысында көрінеді. Осыған орай
жылдың басында өсімділік қорытындысымен есептелген зейнетақы активтерінің
табыстылық коэффициенті тек өткен жылғы желтоқсанмен, есепті жылдағы
желтоқсан бойынша жыл соңындағы номиналды табыстық коэффициентімен сай
келеді. Жинақтаушы зейнетақы қорының 2007 жылға арналған табыстылық
коэффициенті 4-кестеде көрсетілген
Кесте 4 - Жинақтаушы зейнетақы қорының 2007 жылға номиналды (К2) және нақты
(К3) табыстылық коэффициенті
ЖЗҚ атауы 01.2005ж.-01.2012.2006ж.-122007 ж.
06ж. .2006ж. ауытқуы
К2 К3 К2 К3 К2 К3
Қазақстан 16,22 9,65 13,27 6,26 -2,95 -3,39
Құрмет 16,57 9,97 13,27 6,26 -3,30 -3,71
Нефте-Газ-Дем 16,15 9,58 13,2 6,12 -3,03 -3,46
2 3 4 5 6 7
1
Қазақмыс 14,89 8,39 13,01 6,02 -1,88 -2,37
Ұлар Үміт 14,34 7,87 12,97 5,98 -1,37 -1,89
Сенім 15,16 8,64 12,91 5,92 -2,25 -2,72
"Қазақстан халық банкі" 14,01 7,56 12,71 5,73 -1,30 -1,83
ЖЗҚ
ABN AMRO-КАСПИЙ МУНАЙ 14,69 8,20 12,64 5,67 -2,05 -2,53
ГАЗ
Халық зейнетақы қоры 15,93 9,37 12,46 5,50 -3,47 -3,87
Қонаев атындағы МеЖЗҚ 14,42 7,94 11,87 4,94 -2,55 -3,00
Филип Моррис Қазақстан 11,42 4,52
Қорғау 15,29 8,76 11,36 4,47 -3,93 4,29
Отан 9,87 3,07
Орташа алғанда 8,45 5,83 -2,62
Ескерту: №2 РЦБ Казахстана 2003ж.
Кестеден көріп отырғанымыздай 2007 жылдың қорытындысы бойынша барлық
жинақтаушы зейнетақы қоры зейнетақы активтерінің табыстылығы төмендеген.
Бұл қаржы нарығындағы оның ішінде бағалы қағаздардың барлық категориялары
бойынша табыстылықтың жалпы төмендегенімен байланысты. Ең жоғарғы
табыстылықты мемлекеттік жинақтаушы зейнетақы қоры иемденеді, себебі, ол
жыл ішіндегі номиналды табысының 0,5%-ы ғана ал қалған жинақтаушы зейнетақы
қоры 2-3 жыл одан да көп пайызды жоғалтты.
2007 жылы зейнетақы активтерінің жиынтық инвестициялық портфелінің
құрылымы маңызды өзгеріске ұшырады. Бұл негізінен 2002 жылғы қазанда
Қазақстанның егемендік қарызы еврооблигацияны жабудың екінші траншы
жүргізілуіне байланысты. Еврооблигацияны ұстаушыларға, сыйақыны қоса
есептегендегі жалпы төлем көлемі 364,8 млн долларды құрады (немесе 56,4
млрд. теңгеге балама).
2007 жылдың қорытындысы бойынша жинақтаушы зейнетақы қорының
инвестициялық портфелінің агрегатталуының құрылымы 5-кестеде көрсетілген.
Кесте 5 - 2007 жылдың қорытындысы бойынша агретталған инвестициялық
портфелінің құрылымы
Қаржы құрылымының атауы Жыл басынаЖыл соңынаАуытқу %
% %
Мемлекеттік бағалы қағаздары, барлығы 60,81 48,17 12,64
Оның ішінде:
1) айналу мерзімі 1 жылдан төмен, тг-мен
белгіленген қысқа мерзімдік ішкі МБҚ (ҰБ5,16 12,43 7,27
ноталары, МЕККАМ)
2) Қаржы министрлігінің айналу мерзімі
1ж. асатын, тг-де белгіленген орта және
ұзақ мерзімдік ішкі МБҚ (МЕОКАМ, МЕИКАМ,10,95 12,54 1,59
МЕАКАМ)
3) Қазақстанның егемендік қарызының
еврооблигациясы 44,05 22,76 21,29
4) Қазақстанның жергілікті атқарушы
органдарының АҚШ долларында белгіленген 0,65 0,44 0,21
муниципалдық облигациялар
Қазақстандың эмитенттердің мемлекеттік 32,47 37,04 4,59
емес қаржылық инструменттері, барлығы
оның ішінде:
1) теңгемен номиналданған қазақстандық
эмитенттерінің акциясы 3,64 3,85 0,21
2) теңгемен және АҚШ долларымен
номиналданған қазақстандық 20,17 24,33 4,16
эмитенттерінің корпоративтік
облигациялары
3) теңгемен номиналданған депозиттер
және депозиттік сертификаттар 0,87 4,99 4,12
4) АҚШ долларымен номиналданған
депозиттер және депозиттік сертификаттар7,79 0,87 -6,92
Шетел валютасымен номиналданған 6,71 14,80 8,09
Шетелдік эмитенттердің бағалы қағаздары
Оның ішінде:
1) шетел эмитентерінің мемлекеттік - 4,92 -
бағалы қағаздары
2) шетел эмитенттерінің мемлекеттік емес3,06 3,13 0,07
бағалы қағаздары
3) халықаралық қаржылық ұйымдардың 3,65 6,75 3,10
бағалы қағаздары
Портфелдегі барлығы 100,00 100,00
Ескерту: №2 РЦБ Казахстана 2007г.
5-ші кестеде көріп отырғанымызды Қазақстанның егемендік қарызының
еврооблигациясы 2007 жылдың қазан айында бұл мемлекеттік бағалы қағаздар
категориясына екінші эмиссиясын жапқаннан кейін екі есеге дейін азайды.
Бұл жалпы алғанда мемлекеттік бағалы қағаздардың жиынтық портфелінің
12,64%-ға қысқаруына әкелді. Осымен қатар, отандық эмитенттердің
корпоративтік облигациялардың (+4,16%), теңгелік депозиттердің (+7,12%)
шетелдік эмитенттердің бағалы қағаздарын (+8,09%) оның ішінде, шет
мемлекеттердің мемлекеттік бағалы қағаздары (+4,92%) және ХҚҰ-ның бағалы
қағаздарының (+3,10%-ға), үлесінің маңызды өсуін айтуға болады. Көлемінің
маңызды қысқаруы валюталық депозитте (-6,92%) байқалады.
2007 жылы жалпы алғанда зейнетақы активтерін инвестициялаудың құралдары
басқадай сапалы жаңа қаржы құралдарымен, егер, шетел эмитенттерінің бағалы
қағаздарын ескермесек, толықтырылған жоқ.8. 148
Зейнетақылық қызмет көрсету нарығында, зейнетақы активтерін
инвестициялау үшін құрал жабдықтарының тапшылығынан басқа шешілмеген
мәселелер қатары баршылық.
ІІ. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ЖИНАҚТАУШЫ ЗЕЙНЕТАҚЫ
ҚОРЫ
ҚЫЗМЕТІНІҢ ҚАЛЫПТАСУЫ МЕН ҚЫЗМЕТ ЕТУІН ТАЛДАУ
2.1 Қазақстан Республикасындағы жинақтаушы зейнетақы жүйесін басқару
ерекшеліктері
Жинақтаушы зейнетақы қорлары қалыптасып жұмыс жасағаннан бері соңғы
мақсатқа жету үшін шешілуі алдыңғы жолға қойылған ірілі, ұсақты мәселелерді
туғызып отыр. Егер, үлкен мәселелер көпшілік алдында талқылап оларды жақын
уақыттарда шешілуіне үміттенсек, ал "ұсақ" мәселелер шынына келгенде
маңыздырақ емес.
Мемлекеттік бағалы қағаздарға салынған зейнетақы активтері зейнетақы
қорларының инвестициялық портфелінде маңызды үлес алуын жалғастыруда. Бұл
біздің әрқашан айтып жүрген және маңызды араласуды қажет ететін мәселе
болып табылады.
Зейнетақы активтерін басқаруды зейнетақы активтерін басқару бойынша
компанияға беру немесе бұл қызметті зейнетақы қорларына өзіне беру немесе
бұл қызметті қорларға құқық ретінде яғни, егер қаласа өзі басқарады,
қаламаса зейнетақы активтерін басқару бойынша компаниясына беру сияқты
варианттар ұсынылуда.
Жинақтаушы зейнетақы жарналарының жиналу мәселелері туралы да айта
кетейін. Осы мәселені кең етек алуы туралы кейбір факторлар түсе бастады.
Егер уақытында шаралар қолданбасақ бұл барлық зейнетақы жүйесі үшін
қолайсыз жағдай салдарына әкелу қаупі бар. Мысалы: жылдар бойы міндетті
зейнетақы жарналарын төлемейтін және өзінің зейнетақы қорын мүмкіндігі
туралы ақшаның жоқтығымен, күрделі қаржылық жағдайға байланысты зейнетақы
жарналарын алдын ала төлей алмайтынын алға тартатын кәсіпорындар бар және
т.б. Осыған қарамастан осы кәсіпорын қызмет етуі жалғастыруда. Кәсіпорынның
бухгалтериясында міндетті зейнетақы жарналары еңбекақыны төлеумен қатар бір
мезгілде жүргізілетіні белгілі. Егер кәсіпорын қызмет етсе, онда өте төмен
болса да жалақы төлейді, оңай болса зейнетақы жарналары қаншалықты болса да
түсуі тиіс. Бұдан тек бір ғана қорытынды шығады. Кәсіпорын жалақы төлей
отырып, зейнетақы жарналарын ұстай отырып және оны жинақтаушы зейнетақы
қорына аудармай Қазақстан Республикасының" Қазақстан Республикасындағы
зейнет ақы мен қамтамасыз ету туралы" заңын және "Қазақстан Республикасының
салық және бюджетке төленетін басқада міндетті төлемдер туралы" салық
кодексін бұзып отыр. Кәсіпорын бұл қаражаттарды өзінің ағымдық
қаражаттарына қолданып отыр.
Зейнетақы қорларының өмірде кезекті ретін және алдын ала қарастырылмаған
тағы да бір мәселесі бар. Кәсіпорын банкрот болуы кезінде Қазақстан
Республикасы "Банкроттық туралы" заңының 75 бабына сәйкес еңбекақы төлеу
бойынша есепайырысу үшінші кезекке қойылған, ал міндетті зейнетақы
жарналары туралы айтылмаған. Дегенмен, міндетті зейнетақы жарналары
жұмыскердің жалақысынан ұсталады және осыған орай оның құрамды бөлігі болып
табылады. Қазақстан Республикасының" Қазақстан Республикасындағы зейнетақы
мен қамтамасыз ету туралы" заңына сәйкес төлем көзінен ұсталған міндетті
зейнетақы қорлары жинақтаушы зейнетақы қорларына табысты төлеу мен бір
мезгілде аударылуы тиіс. Осыдан шыға отырып, банкроттық кезінде ұсталған
және өз уақытында аударылмаған міндетті зейнетақы жарналары жинақтаушы
зейнетақы қорларына жалақы бойынша қарызды төлеумен бір мезгілде үшінші
кезек бойынша аударылуы тиіс.
Тәжірибеде банкроттық кезеңде ұсталынған және өз уақытында аударылмаған
міндетті зейнетақы жарналары төртінші немесе бесінші кезекке қойылады, бұл
жинақтаушы зейнетақы қор салымшылардың мүддесін төмендетіп, оларды
зейнетақы жинақтарын жинаудан негізсіз айырады. Тағы да заң бұзушылық
туындайды.
Мемлекеттік реттеуші органның басшылары жинақтаушы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
__________________________________ __ университеті
___________________________ пәні
Курстық жұмыс
Тақырыбы: Қазақстан Республикасының жинақтау ісін ұйымдастыру және оның
даму кезеңдері
Орындаған:____________
Қабылдаған:____________
Астана 2008
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
І. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ЖИНАҚТАУШЫ ЗЕЙНЕТАҚЫ
ҚОРЫ
ҚЫЗМЕТІНІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ
1.1 Жинақтаушы зейнетақы қоры қызметінің мазмұны мен
мәні және құрлымы ... ... ... ... 4
1.2 Жинақтаушы зейнетақы қорының
міндеттері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... .6
1.3 ҚР–ның жинақтаушы зейнетақы қоры қызметінің даму
кезеңдері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ..8
ІІ. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ЖИНАҚТАУШЫ ЗЕЙНЕТАҚЫ
ҚОРЫ
ҚЫЗМЕТІНІҢ ҚАЛЫПТАСУЫ МЕН ҚЫЗМЕТ ЕТУІН ТАЛДАУ
2.1 Қазақстан Республикасында жинақтаушы зейнетақы
жүйесін басқарудың
ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ...19
2.2 Қазақстан РеспубликасыныңХалық Банк ЖЗҚ-ның даму
кезеңдері және
қаржылық көрсеткішіне
талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...26
2.3 Қазақстан Республикасының Халық Банк ЖЗҚ
қызметімен байланысты
п
роблемалары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ..31
ІІІ. ЖИНАҚТАУШЫ ЗЕЙНЕТАҚЫ ҚОРЫ ҚЫЗМЕТІНІҢ ШЕТЕЛДІК
ТӘЖІРИБЕСІ ... ... ...37
ҚОРТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...46
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... .48
ҚОСЫМША ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .49
КІРІСПЕ
Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан халқына
Жолдауы Қазақстан халқының әл-ауқатын арттыру –мемелекеттік саясаттың
басты мақсаты Қазақстан халқына арналған 2006 және 2007 жылдардағы
Жолдауларымда мен ағымдағы міндеттер туралы ғана емес, біздің дамуымыздың
келешегі жайында да айтқан едім. Осыған орай, әлемнің бәсекеге қабілетті 50
елінің қатарынан анық орын алу мен 30 корпоративтік көшбасшыларын
қалыптастыру негізінде елді индустрияландыру міндеттері біздің басты
стратегиялық мақсатымыз болып қала бермек.
Қазақстандықтардың, Қазақстан қоғамының барлық жіктері мен әлеуметтік
топтарының әлеуметтік көңіл-күйін ұдайы жақсарта түсу мемлекет саясатының
алдыңғы сатысында болып келді және осылай болып қала береді.
Мемлекеттің әлеуметтік саясаты жұмыс орындарын ашуға және еңбекке
қабілетті халықты ел экономикасына тартуға бағдарланған жағдайда ғана
тиімді бола алады. Жаңа үш жылдық бюджет: тұтас алғанда 2007 жылға
қарағанда зейнетақылардың орташа мөлшерін 2012 жылға қарай 2,5 есе, оның
ішінде 2009 жылы – 25% , 2010 жылы – 25% және 2011 жылы 30% арттыруды
қамтамасыз етуге тиіс. Бұл ретте 2011 жылы арқаулық зейнетақылық төлемдер
мөлшері ең төменгі күнкөріс мөлшеріне қарай 50% -ға дейін өсірілуге тиіс;
Қазақстан Республикасының әлеуметтік – экономикалық дамуындағы маңызды
рөлді Қазақстанның зейнетақы қызмет көрсету нарығы алады. Бұл бүгінгі таңда
тұрақты түрде дамып келе жатқан нарықтардың бірі. Қазірдің өзінде-ақ
зейнетақы қорларын реформалау оң нәтижеге беріп отырғанын нық айтуымызға
болады.
Халықты зейнетақымен қамтамасыз ету мәселесі әр кезде әр елде өте
маңызды болған. Бұл жүйенің дамуы елдің ерекшелігіне, әлеуметтік –
экономикалық дамуына қарай қалыптасқан деуге болады. Соның ішінде Қазақстан
Республикасында таңдалған зейнетақы мен қамтамасыз ету жүйесі өзінің
ерекшелігіне ие. Бұл жүйенің ары қарай дамуы бүгінгі таңда актуалды
мәселелерінің бірі. Ол көп аспектілі және де талдау, талғау, зерттеуді
қажет ететін жүйе деп санаймын.
Курыстық жұмыстың мақсаты зейнетақы қорларын ары қарай дамытуды зерттеу.
Өйткені көп аспектілі және талдау, бағалау, зерттеуді қажет ететін жүйе.
Зейнетақылық қамтамасыз ету жүйесін қалыптастыру жағдайларын практикалық
талдау және теориялық негіздерді білу негізінде, жинақтаушы зейнетақы
жүйесін басқаруды жүзеге асыру бойынша аса оптимальды жолдар әзірлеу және
жинақтау болып табылады.
Осы курыстық жұмыстың мақсатына жету үшін мынадай міндеттерді қойдым: -
зейнетақы қорларының қаржы нарығындағы ролін пайымдау.
Зерттеу объектісі Қазақстан Халық Банкі акционерлік қоғамының жинақы
зейнетақы жүйесі болып табылады.
Курыстық жұмыстың құрылымы, кіріспе, үш тараудан және қорытындыдан
тұрады. Сонымен қатар, жұмыста қолданылған әдебиеттер тізімі келтірілген.
І. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ЖИНАҚТАУШЫ ЗЕЙНЕТАҚЫ ҚОРЫ
ҚЫЗМЕТІНІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ
1. Жинақтаушы зейнетақы қоры қызметінің мазмұны мен
мәні және
құрлымы
Жинақтаушы зейнетақылық қордың мәні - бұл нақты өндіріске деген
инвестициялар. Ол Қазақстан Республикасының Қаржы министрлігінің немесе
Ұлттық банкісінің бағалы қағаздарына ғана емес, тіптен банктік депозиттерге
де емес, өзінің құны жоғалмайтын және де тіптен жаңа құн қосатын материалды
обьектілерге инвестициялар. Мысалға айтсақ, зейнетақы қоры салымшыларынан
бүгін аударымдарды алып, оны газ немесе мұнай құбыры құрылысына салсақ,
олар 20 жылдан кейін де рентабельді болып қала береді. Әзірше жинақтардың
67% мемлекеттік бағалы қағаздарға салынуда. Яғни ол дегеніміз мемлекеттік
қарызға салынған, және де мемлекеттің өзі жинақтаушы зейнетақы қорларының
инвестициялық табыстылығына кедергі етеді. Ал мұндай "жиналымдар" болса
ерте де кеш қирайды.
Еңбекке қабілеттігі жоқ азаматтарды әлеуметтік қамсыздандырудың
кажеттігін теориялық тұрғыдан негіздеу XIX ғасырдың соңында - XX ғасырдың
басында, яғни өндірістің жедел қарқынмен даму және жалданбалы еңбек
қызметкерлерінің санының өсу кезеңінде басым көпшілік елдерде жасалды.
Жалданбалы кызметкерлер санының өсуі еңбекке қабілетті халықтың жастық
құрылымының өзгеруімен қатар орын алды: оның құрамында әлеуметтік қорғауды
қажет ететін қарт адамдардың үлесі жүйелі түрде өсіп отырды.
Азаматтарды әлеуметтік қорғаудың нысанын білдіретін әлеуметтік
қамсыздандыру түсінігі заң әдебиетінде кеңестік биліктің алғашқы
жылдарында пайда болды. Әлеуметтік қамсыздандыру түсінігі БҰҰ Бас
Ассамблеясы 1966 жылғы 16 желтоқсанда қабылдаған Экономикалық әлеуметтік
және мәдени кұқықтар туралы халықаралық фактісінде ресми түрде бекітілген.
Нақты айтар болсақ, бұл фактіге қатысушы мемлекеттер әрбір адамның
әлеуметтік қамсыздандыруға, соның ішінде, әлеуметтік сақтандыруға қатысты
құқығын таниды.
Еңбек зейнетақыларын зейнетақылық жасқа жеткен және қажетті енбек стажы
бар тұлғалар алатын. Еңбек зейнетақысының мөлшері еңбек стажына және
жұмысының соңғы жылдарындағы орташа жалақысының мөлшеріне қарай
анықталатын. Мұндай зейнетақылар негізінен мемлекеттік бюджеттен, сонымен
қатар заң шығарушылық тұрғыдан белгіленген, жұмыс берушілер, қызметкерлер
және кәсіподақтар төлейтін міндетті төлемдер есебінен қаржыландырылатын.
Әлеуметтік зейнетақылар еңбек зейнетақыларына құқықты иеленбеген,
көмекке мұқтаж азаматтарға (жетімдерге, мүгедектерге, азаматтардың кейбір
өзге де санаттарына) еңбек стажына қарамастан берілетін. Мұндай
зейнетақылар толығымен мемлекеттік бюджеттен қаржыландырылатын. Аталған
зейнетақылардың мөлшері өмір сүру деңгейінің төменгі мөлшеріне тәуелді
болмайтын, оларды мемлекет белгілейтін.
Сипатталып отырған зейнетақылық жүйе толыққанды сипатқа ие болды,
халықтың жұмыс істемейтін бөлігі - зейнеткерлерге зейнетақы төлеу
мүмкіндігін елдің жұмыс істейтін бөлігі беретін. Мұндай зейнетақылық жүйе
тек жоспарлы әкімшілік экономика, еңбекке қабілетті халықтың толығымен
жұмыспен қамтылуы және зейнеткерлер мен жұмыс істейтін азаматтар санының,
оңтайлы арақатынасы жағдайында ғана пайдалы болатын. Мұндай зейнетақьлық
жүйенің, ешбір шиелініссіз өмір сүруі мынадай пропорция сақталған жағдайда
ғана мүмкін болатыны белгілі: он төлеуші - бір алушы.
Бірақ, Қазақстанда 90-жылдары тіпті өзгеше жағдай орын алды. Бұл кезде
өндіріс құлдырап, жұмыссыздық пайда болды, оның деңгейі күн санап өсе
бастады, еңбектің көлеңке нарығы бірден кеңейіп, жалақы мөлшері біршама
төмендеді, тіпті қызметкерлерге жалақы айлап төленбейтін болды. Мұндай
жағдайда жоғарыда аталған пропорцияның (он төлеуші - бір алушы) сақталуы
туралы сөз де болмайтын.
Сондықтан, 1991 жылы тәуелсіздікке қол жеткізгеннен бастап зейнетақылық
жүйені әлеуметтік-экономикалық өгерістерге қарай сәйкестендіру талпыныстары
жасалды.
1991 жылғы 15 маусымда тәуелсіз Қазақстанның тарихында зейнетақы туралы
алғашқы заң Қазақ КСР-де азаматтарды зейнетақымен қамсыздандыру туралы
заң қабылданды. Бұл заңның басты мақсаты болып зейнетақылардың мөлшерін
жұмыс стажына және орташа айлық жалақыға тәуелдірек ету, сонымен қатар
зейнетақылық жүйені арнайы құрылатын зейнетақы қорларының есебінен
қаржыландыруды ұйымдастыру табылды. Соған қоса, зейнетақыларды тағайындау
және төлеу тәртібі елеулі түрде өзгерді.
Алайда, аталған заң басты мәселені - зейнетақылық жүйені қаржылық
қамтамасыз етуді тұрақтандыруды шеше алмады. Мұның өз себептері болды;
алдыңғы жылдардың жинақ қорлары болмады, салық төлеушілердің сандары және
олардың табыстары төмендеді, мемлекеттік бюджет Зейнетақы қорының
шығындарын жеткіліксіз жабатын. Осылардың нәтижесінде құрылған Зейнетақы
қоры өзін-өзі қамтамасыз етуді тоқтатты және оның табыстары тіпті ағымдағы
төлемдерге де жетпейтін болды.
Қазақстан Республикасының зейнетақылық жүйесінің дамуындағы келесі кезең
болып 1994 жылы 1994 жылға нақтыланған республикалық бюджет туралы заңды
қабылдау болды. Бұл заңды қабылдау нәтижесінде зейнетақылық жүйеде біршама
өзгерістер орын алды: жасына байланысты зейнетақыларды және мүгедектігіне,
асыраушысынан айырылуына байланысты жәрдемақышыларды және әлеуметтік
зейнетақыларды функционалдық және қаржылық тұрғыдан бөлу жүргізілді,
зейнетақылық қор Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігінің
қарауына берілді. Осылай, зейнетақымен қамсыздандыру мемлекеттік бюджет
тарапынан қаржыландырылудан алып тасталды, жасына байланысты зейнетақылар
жұмыс берушілермен және қызметкерлердің өзімен қаржыландырылатын болды.
Адамның қайтыс болуымен немесе оның еңбекке қабілеттігінің жоғалтуымен
байланысты жәрдемақылар мемлекеттік бюджеттен тиісті жәрдемақы түрінде
төленетін болып қала берді. Қазақстан Республикасының зейнетақылық
жүйесінде 1997 жылы Қазақстан Республикасындағы зейнетақымен қамсыздандыру
туралы занды қабылдауының нәтижесінде біршама өзгерістер орын алды. Бұл заң
зейнетақымен қамсыздандырудың мемлекеттік толыққанды жүйесінен -
белгіленген міндетті жарналармен және ерікті косымша жарналармен байланысты
жинақтаушы зейнетақы жүйесіне біртіндеп өтуді бекітті.
Жеке зейнетақылық жинақ қорларын қалыптастыру үшін жинақтаушы зейнетақы
қорларының екі түрі құрылды: мемлекеттік жинақтаушы зейнетақы қоры (МЖЗҚ)
және мемлекеттік емес жинақтаушы зейнетақы қорлары.
1998 жылғы 1 қаңтардағы жағдайы бойынша кем дегенде алты айлық еңбек
стажына ие азаматтар зейнетақыны толыққанды жүйеден де (пропорционалды
еңбек стажы бойынша) және егер зейнетақылық жарналарды төлеп отырса,
жинақтаушы зейнетақы қордан да алатын болады. Жинақтаушы жүйеге толығымен
ауысу Зейнетақыларды төлеу жөніндегі мемлекеттік орталық төлемдерді төлеуді
тоқтатқан кезде, тек 2045 жылға қарай ғана орын алуы мүмкін.
1.2 Жинақтаушы зейнетақы қоры қызметін міндеттері
Қордың негізгі міндеті – әрбір салымшының қаржылай байлығына қамқорлық
жасау, зейнетақылық жинақтар мәдениетін арттыру, еліміздегі зейнетақы
жүйесінің тұрақтылығын қамтамасыз ету. Ал басты мақсатымызға келетін
болсақ, қор қызметі халықтың барлық деңгейіне және еліміздің барлық
өңірлеріне ұсынылатын зейнетақы қызметінің сапасы мен қолжетімділігін
жетілдіруге, зейнетақы салымдарын сақтауға және салымдардың сенімділігін,
тұрақтылығын және қауіпсіздігін қамтамасыз ететін инвестициялық қаржыны
қалыптастыруға бағытталған.
Енді мемлекеттік емес жинақтаушы зейнетақы қорларының міндеттеріне
тоқталсақ, олар:
- Қазақстан Республикасы Үкіметінің белгілеуі бойынша зейнетақы
- активтерінің төлемдерін жүзеге асыруға;
- жеке зейнетақы активтерінің қорының есебін жүргізуге;
- зейнетақы алушы мен салымшылардың қорлары туралы өздеріне мәлімет беруге;
- зейнетақы қорының жағдайының мәліметтерін құпияда сақтауға;
- зейнетақы қоры заңға сәйкес жүргізілуіне;
- зейнетақы алушының өтініші бойынша оның зейнетақы қорын басқа қорға
- аударуға;
- зейнетақы активтерін инвестициялық бақылау үшін зейнетақы активтерін
- басқаратын компаниялармен келісімге тұру (мемлекеттік жинақтаушы қорынан
басқа);
- мемлекеттік емес жинақтаушы зейнетақы қорымен келісімге тұрған
азаматтарға бірдей қызмет көрсетуге және т.б. міндетті.
Зейнетақымен қамсыздандырудың қазіргі кезгі жүйесінің ерекшеліктері
болып мыналар табылады:
зейнетақылық төлемдер бұрынғыдай ұрпақтар арасында емес, бір ұрпақтың өз
ішінде ғана көзделген, яғни әрбір азамат еңбекке қабылетті жасында өз
қаражатынан болашақ зейнетақыға жарналар салады;
зейнетақы қоры жинақ қорларына, инвестицияларға және зейнетақы төлемдеріне
өзі билік жасайды;
мемлекет әлеуметтік көмек көрсетуге мұқтаж тұлғаларға тек әлеуметтік
зейнетақыларды береді, бюджет кызметкерлері үшін зейнетақы жарналарын
есептейді және жеке зейнетақы жүйесінің заңды жұмысының кепілдігін
камтамасыз етеді.
Қазақстан Республикасында зейнетақының негізгі түрлері болып жасына,
мүгедектігіне, асыраушысынан айырылуына байланысты, еңбек сіңірген жылдары
үшін төленетін және заңдарда көзделген өзге де зейнетақылар жатады.
Қазақстандық зейнетақы реформасының негізгі параметрлері болып мыналар
табылады:
барлық артықшылықты зейнетақылар жойылды. Зейнетақыны алуға қойылатын
талаптар барлық азаматтар үшін бірдей болды;
зейнетке шығу жасы еркектер үшін 63 жасқа дейін, әйелдер үшін 58 жасқа
дейін өсті;
жинақтаушы зейнетақы қорында әрбір қызметкерге жеке зейнетақы шот ашылады,
бұл шотқа кызметкердің міндетті зейнетақы жарналары және инвестициялық
табысы аударылады;
мемлекеттік емес зейнетақы қорлары жабық түрдегі акционерлік қоғамдар
түрінде құрылады және екі түрде болуы мүмкін – ашық және корпоративтік.
Қазақстан Республикасының 1997 жылғы 20 маусымдағы Қазақстан
Республикасында зейнетақымен қамсыздандыру туралы заңның 67-бабында
Қазақстан Республикасының барлық азаматтарының белгілі бір жасқа толғанда
еңбек стажына қарамастан зейнетақы алу құқығы бекітілген.
Бұл әлеуметтік зейнетақы - зейнетақымен қамсыздандырудың бірінші
деңгейі. Аталған зейнетақы мемлекеттік немесе жергілікті бюджеттен
қаржыландырылады, өмір сүру деңгейінің ең төменгі мөлшерін кепілдейді және
қандай да бір себептермен еңбек зейнетақысына құқықты иеленебеген барлық
азаматтарға еңбек стажының бар-жоқ екендігіне және оның-мөлшеріне
қарамастан беріледі. Азаматтардың бұл санатына мүгедектер, жетімдер, еңбек
стажына ие емес қарт азаматтар жатады.
Зейнетақымен қамсыздандырудың екінші деңгейі - ҚР Қазақстан
Республикасында зейнетақымен қамсыздандыру туралы заңның 7-12 баптарымен
реттелетін міндетті мемлекеттік зейнетақы. Бұл зейнетақы еңбек стажын және
жалақы мөлшерін ескереді, заңды және жеке тұлғалардың міндетті зейнетақы
жарналарының, сонымен қатар елдің мемлекеттік бюджетінен бөлінетін тікелей
қаржылардың (трансферттік төлемдердің) есебінен қаржыландырылады. Заңды
тұлғалар жарналарды еңбекке ақы төлеу қорының 15 %-ы мөлшерінде, ал
кәсіпкерлік қызметпен айналысатын жеке тұлғалар - айлық табысының 5 %-ы
мөлшерінде төлейді. Арнайы тізімдегі ұйымдар (мүгедектер қоғамы, Қазақтын
зағиптар қоғамы және т.б.) еңбекке ақы төлеу қорынан 3 % мөлшерінде жарна
аударады.
Зейнетақымен қамсыздандырудың толыққанды жүйесінің қалдықтары елімізде
осыған дейін зейнеткерлер атанған тұлғалар және 1998 жылдың 1 қаңтарына кем
дегенде 6 айлық еңбек стажын иеленген тұлғалар өмір сүргенге дейін өз күшін
сақтап қалады. Олар зейнетақының бір бөлігін Зейнетақыларды төлеу жөніндегі
мемлекеттік орталықтан, ал екінші бөлігін өздерінің жинақтаушы қорынан
алады. Мемлекеттік орталықтан төленетін төлемдер шамамен 2045 жылы
тоқтатылады.
Үшінші деңгей - бұл азаматтардың өздерінің міндетті және ерікті
жарналарының есебінен кұралатын мемлекеттік емес зейнетақылар. Бұл
қатынастар зейнетақы туралы заңның 22-59 баптарымен реттеледі. Аталған
жарналар адамның белсенді еңбекке қабілетті өмірінің барысында оның өзінің
кәрілігін қамтамасыз ету мақсатында мемлекеттік зейнетақы қорына салған
жарналары есебінен қалыптасады.
Осылай, Қазақстан Республикасының тұрғындары 3 түрлі зейнетақыны иеленуі
мүмкін. Алайда, бізге уәделенген жарқын болашақ әлі алыста сияқты, ал
ерікті зейнетақымен қамсыздандыру тоқтатылған. Алайда, басында халықтың
жинақтаушы зейнетақы жүйеге сенімін арттыруға және салымшы-болашақ
зейнеткерлердің мемлекетгік емес зейнетақы қорларына ауысуына жағдай
жасайтын аралық институтты кұру көзделген болатын. Мұндай аралық буынның
рөлі Мемлекеттік жинақтаушы қорға берілген болатын, бұл қорға зейнетақы
жинақтарының сақталуының мемлекеттік кепілдіктері таралады және зейнетақы
активтерін инвестициялаудың арнайы шектері белгіленген
1.3 ҚР-ның жинақтаушы зейнетақы қоры қызметінің даму
кезеңдері
2002 жылдың соңында Қазақстандық азаматтарды зейнетақымен қамтамасыз
етудің құқықтық және әлеуметтік негізін анықтаушы және де осы жүйенің
қызмет етуінің барлық құқықтық аспектілері мен зейнетақылық қызмет көрсету
нарығының барлық қатысушыларының өзара қарым-қатынасын реттеуші зейнетақы
заңдылығы маңызды өзгертуге ұшырады. Алғаш рет өзгертулер мен толықтырулар
1998 жылы 22 желтоқсанда (№328-1 заң), яғни жаңа зейнетақы жүйесінің қызмет
етуіне 1 жыл өтпей жасалды. Екінші рет елдің зейнетақы заңдылығы 1999 жылы
5 сәуірде (№364-1 заң), өзгерту енгізілді. Осыдан кейін жаңартылған
"Қазақстан Республикасындағы зейнетақы мен қамтамасыз ету туралы" заңы 4
жылдай мерзімде қызмет етті және 2002 жылдың соңында оған тағыда өзгерістер
мен толықтырулар енгізілді. Бұл түзетулер №369-11 реттік номеріне ие, заң
формасында қабылданып, "Қазақстан Республикасындағы зейнетақымен қамтамасыз
ету туралы" заңына өзгертулер мен толықтырулар туралы Қазақстан
Республикасы заңы деп аталды. Бұл жерде ескеретін жағдай, егер бірінші
жасалған екі өзгертулер мемлекеттік жинақтаушы зейнетақы қорымен
мемлекеттік реттеуші органдардың енгізуге байланысты туындаса, ал зейнетақы
заңдылығына енгізілген соңғы түзетулер (2002 жылдың 29 желтоқсаны) өзінің
негізгі бөлігінде кейбір мемлекеттік емес субъектілерге оның ішінде
мемлекеттік емес жинақтаушы зейнетақы қорына бағыттылған және дайындалған.
Себебі, бұл өзгертулер тұжырымдық және барлық зейнетақылық қызмет көрсету
нарығы үшін өміршеңділік сипатқа ие болды, олардың заңдылық сүзгіден өтуі
оңай болмай 1 жылға дейін созылды.
2002 жылғы 29 желтоқсандағы № 369-11 заң екі ғана баптан тұрады, бірақ
көптеген маңызды өзгертулерден тұрады. Зейнетақы заңдылығындағы басты
жаңалық бұл жеке ерекше институт ретінде бөлініп келген мемлекеттік
жинақтаушы зейнет ақы қоры мәртебесінің алынып тасталынуы. Зейнетақы мен
қамтамасыз ету туралы заңдағы жаңа түзетуге байланысты жинақтаушы зейнетақы
қоры мемлекеттік және мемлекеттік емес деп бөлінбейді. 2003 жылдың 1
қаңтарынан бастап заң алдында мемлекеттік жинақтаушы зейнетақы қорында және
мемлекеттік емес жинақтаушы зейнетақы қорында бірдей құқыққа ие. Бірақ бұл
зейнетақы қорының мемлекеттік қатысуымен болмайды дегенді білдірмейді. Егер
бұрын мемлекеттік жинақтаушы зейнетақы қорының бірден бір құрылтайшысы
Қазақстан Республикасы Үкіметі болса, заңға сәйкес ашық жинақтаушы
зейнетақы қоры құрылтайшылары мен акционерлері ретінде Қазақстан
Республикасының резиденттері – заңды және жеке тұлғалар және де Қазақстан
Республикасының заңында бекітілген (№369-11 заңының 1-ші бабы 28-ші
тармағында) талаптарды ескере отырып Қазақстан Республикасы Үкіметі бола
алады. Осыған орай мемлекет Үкімет тарапынан тек бір ғана жинақтаушы
зейнетақы қорының ғана емес сонымен қатар бірнеше зейнетақы қорының
жарғылық капиталындағы акция пакеттерінің жеке үлесінің немесе толығымен
иесі бола алды. Бұл мемлекеттік зейнетақы нарығын бақылауды күшейту
мақсатында жасалуы мүмкін. №369-11 заңының 1-ші бабы 30-ші тармағына
сәйкес жинақтаушы зейнетақы қоры атауында "мемлекеттік " сөзі егер жарғылық
капиталының 100%-ы Қазақстан Республикасы Үкіметіне тиесілі болғанда ғана
қолданылуына болады. Енді мемлекет (егер қажет етсе) бірнеше жинақтаушы
зейнетақы қорын өзінің 100% қатысуымен құра алады және оның бәрі
мемлекеттік деп атауға құқығы болады. Біздің еліміздегі қаржы нарығының
даму тәжірибесі мемлекеттік нарықтың кез келген сегментін жекешелендіре
отырып, оған қайта баруына болатындығын көрсетеді. Егер жақын арада
мемлекеттік жинақтаушы зейнетақы қоры толығымен жекешелендірілсе де, бұл
мемлекеттің зейнетақылық қызмет көрсету нарығы мәңгілікке тастады дегенді
білдірмейді. Ол жаңа мемлекеттік жинақтаушы зейнетақы қорын қалыптастыру
арқылы қайта орала алады.
Жаңартылған зейнетақымен қамтамасыз ету туралы заңы зейнетақы активтерін
басқару түсінігіне бірнеше өзгертулер енгізді. Егер оның ескі баспасында
мемлекеттік емес жинақтаушы зейнетақы активтер сөз тіркесі толық емес түрде
берілсе, қазіргі кезде ол бұдан да толығырақ зейнетақы активтері
инвестициялық басқару сөз тіркесімен ауыстырылды. Жаңа өзгерістерге сәйкес
зейнетақы активтерін басқару жөніндегі компания (ЗАБК) "зейнетақы
активтерін инвестициялық басқаруды жүзеге асыратын ұйым" деп аталатын
болады. Яғни біздің құлағымызға үйреншікті зейнетақы активтерін басқару
жөніндегі компания сөзі зейнетақы активтерін инвестициялы басқаруды жүзеге
асыратын ұйым сөзімен ауыстырылатын болады.
Зейнетақымен қамтамасыз ету туралы заңның ескі баспасы бойынша 51 бап
сәйкес зейнетақы активтерін басқару жөніндегі компанияның мемлекеттік емес
жинақтаушы зейнетақы қорының зейнетақы активтерінің басқарудағы ерекше
құқығын қарастырды. Жаңа өзгерістерге зейнетақы нарығы қатысушыларының
көптен күткен өзгертуі зейнетақы активтерін басқарудың баламалы құқы
енгізілді. Сонымен 2003 жылдан бастап зейнетақы активтерін инвестициялық
басқаруды зейнетақы активтерін инвестициялы басқаруды жүзеге асыратын ұйым
жинақтаушы зейнетақы қорының өкілетті органмен бекітілген осындай қызметпен
айналысуға құқық беретін сәйкесінше лицензиясы болуы кезінде дербес жүзеге
асырады.
Бұл жаңа енгізілген өзгерістен мемлекеттік жинақтаушы зейнетақы қоры
ұтысқа шықты.
Жақын арада кейбір жинақтаушы зейнетақы қорының зейнетақы активтерін
дербес басқаруға көшетінін күтуімізге болады. Себебі, жинақтаушы зейнетақы
қоры үшін қызығушылық үлкен зейнетақы жарнасынан және инвестициялық
табыстан түсетін комиссиондық сыйақының зейнетақы активтерін инвестициялы
басқаруды жүзеге асыратын ұйыммен бөлісу керек емес. Оның ішінде,
зейнетақы заңдылығындағы жаңа түзетуге сәйкес инвестициялық табыстан
алынатын комиссионың шекті мөлшерлемесі 10%-дан 15%-ға дейін көбейтілді.
Бірақта, зейнетақы активтерін дербес басқаруға көшу процессі көптеген
жинақтаушы зейнетақы қорлар үшін келесідей себептерге байланысты ұзақ әрі
қиын болуы мүмкін.
Біріншіден, өкілетті орган – лицензиялар тарапынан қатаң нормативтік
талаптарға сәйкес жинақтаушы зейнетақы қоры үшін зейнетақы активтерін
инвестициялық басқаруға лицензия алу іс-әрекетінің өзі қиынға түседі.
Зейнетақы активтерін басқару бойынша компания лицензиялау тәжірибесі
көрсетіп отырғандай лицензия алу үшін жеткілікті ұзақ мерзімді қамтуы
мүмкін (бірнеше айға созылуы). Яғни, осы жылдың ішінде қандай-да бір
жинақтаушы зейнетақы қорының өзінің зейнетақы активтерін өз бетінше
басқаруға көшуі бола қоймас деп тұжырымдауға болады.
Екіншіден, зейнетақы активтерін инвестициялық басқаруды жүзеге асыратын
ұйыммен жинақтаушы зейнетақы қорының арасында зейнетақы активтерін басқару
құқығы үшін бәсекелестік күрес қалыптасты. Бұрыннан қызмет етуші зейнетақы
активтерін басқару бойынша компаниясы бай тәжірибе, жоғары сауатты
мамандарды және қазіргі бағдарламалық - техникалық қамтамасыз етуді иемдене
отырып, зейнетақы активтерін инвестициялық басқаруда жинақтаушы зейнетақы
қордан нақты артықшылығы болады. Кез келген зейнетақы активтерін басқару
бойынша компания зейнетақы активтерін басқарудағы маңызды бөлігін және
сәйкесінше нарықтағы үлесін жоғалтқысы келмейтініне мүдделі.
Тағы да бір зейнетақы заңдылығына енгізілген маңыздырақ өзгерістердің
бірі міндетті зейнетақы жарналарының сақталуына мемлекеттік кепілдік беру.
Соңғы 2007 жылдың 1 қаңтарына дейін мемлекет тек мемлекеттік жинақтаушы
зейнетақы қорындағы зейнетақы жарналарының сақталуына мемлекет кепілдік
береді. Осы жағдайдағы жаңалық мемлекеттің алушыға (салымшыға емес),
жинақтаушы зейнетақы қорының банкрот болуы жағдайында міндетті зейнетақы
жарнасының номиналдық құнын ғана қайтармай, сонымен бірге инфляция
көлеміндегі өтемақыға кепілдік береді. Заңдағы егізілген түзетуге сәйкес,
зейнетақы төлемін алушы зейнетақы орталығымен бекітілген және жинақтаушы
зейнетақы қорынан зейнетақы алуға құқығы бар жеке тұлғалар болып табылады,
яғни заңдағы берілген мағынаға қарай, мемлекет жинақтаушы зейнетақы қорының
банкроттығы жағдайында жинақтаушы зейнетақы қордан зейнетақы ала бастаған
зейнеткерлерге ғана зейнетақы жарнасын қайта қалыптастыруға кепіл бола
алады.
Егер 2007 жылға дейін зейнетақы жарнасының жүйесі екі бөліктен –
міндетті және ерікті жарнадан тұрса, қазіргі таңда зейнетақы мен қамтамасыз
ету туралы заңға енгізілген жаңа өзгеріске сәйкес зейнетақы жарнасынан
үшінші түрі – ерікті кәсіби зейнетақы жарнасы пайда болды. Олар ерікті
жарналар секілді, айырмашылығы, оларды жинақтаушы зейнетақы қорға жұмыс
беруші өзінің жұмысшысының зейнетақы шотына Қазақстан Республикасы
Үкіметімен анықталған мамандық тізімі бойынша аударатын болатындығында.
Зейнетақы заңдылығы негізгі өзгеріс ретінде зейнетақылық қызмет көрсету
нарығында зейнетақыны сақтандыру институтын ендіру болып табылады. Жақын
уақыттарда зейнетақы нарығының негізгі қатысушылары ретінде өмірді
сақтандыру келісімшартын жасау және атқару бойынша қызметті жүзеге асыратын
сақтандыру компаниялары болатыны сөзсіз. Оларға зейнетақымен қамтамасыз ету
туралы жаңа баспасында ерекше роль берілген.
2003 жылдың басынан бастап зейнетақы заңында 2002 жылдың 29
желтоқсанында шыққан № 369-11 заңының көмегімен зейнетақы нарығы үшін
"Зейнетақы аннуитетінің келісім шарты" (1 бап, 2 тарау, 12 тармақша),
"сатып алу сомасы" (1 бап, 2 тармақ, 7 тармақша), "сақтандырушы" (1 бап, 2
тарау, 34 тармақша ) секілді жаңа түсініктер енгізілген.
Зейнетақы заңындағы жаңа өзгерістерге сәйкес қызмет етуші зейнетақы
жинақтарын ерікті сақтандыруға зейнетақы жинақтарын сақтандыру бойынша
қосымша шараларға алушының таңдауына сәйкес толық көлемде немесе ішінара
зейнетақы активтерін сақтандыру жүйесін жасауы болуы тиіс. Әзірше мұндай
жүйенің қалай болары белгісіз. Банктің депозиттерді кепілдендірудің қоры
нақты қосымша қор құрылуы мүмкін, яғни жақын арада "Зейнетақы қорының қоры"
пайда болуын күтуге болады.
Сақтандыру компанияларының басқа зейнетақы заңдағы өзгеріске сәйкес
нарықта жаңа қатысушы – "міндетті зейнетақы жарналарын төлеу бойынша
агенті" пайда болуы керек.
Агент ретінде Қазақстанда өздерінің тұрақты мекемесі, филиалы мен
өкілеттіліктері арқылы Қазақстан Республикасының заңы мен анықталған
міндетті зейнетақы жарнасын есептеуші, ұстап қалушы және аударушы қызметін
жүзеге асыратын кез келген жеке тұлға немесе заңды тұлға, бұған қоса
шетелдік заңды тұлғалар болып табылады. Заңды түсінік бойынша агент – бұл
оның кім екеніне - ұйым немесе жеке кәсіпкер болып табылатынына байланыссыз
сол жұмыс беруші.
Жалпы алғанда зейнетақы заңына жаңа түзетулер жинақтаушы зейнетақы
жүйесінің келешекте сапалы дамуына септігін тигізері сөзсіз.
Қазақстанның зейнетақы мен қызмет көрсету нарығында, бүгінгі күні, басқа
қаржы нарығының сегменттерінен айырмашылығы, тұрақты түрде дамып келе
жатқанын айта кетуге болады. 1998 жылдың қаңтарынан бастап жинақтаушы
зейнетақы жүйесінің елде қызмет еткеніне 10 жыл толды.
Жинақтаушы зейнетақы қорлары арасында ең көп жинақталған зейнетақы
қаражаты сомасына мыналар ие: "Қазақстан Халық банкі" – 102 891 млн. теңге
немесе 24,78%, “МЖЗҚ” – 94 896 млн. теңге немесе 22,85%, "ҰларҮміт" – 72
449 млн. теңге немесе 17,45%, "АБН АМРО КаспийМұнайГаз" – 29 536 млн. теңге
немесе жинақталған зейнетақы қаражатының жалпы сомасының 7,11%. Жиынтықтап
алғанда, осы 4 қорға барлық қорлардың жинақталған зейнетақы қаражатының
жалпы сомасының 72,19% келеді.
Салымшылардың алушылардың жеке зейнетақы шоттарына бөлінген таза
инвестициялық кіріс сомасы (комиссиялық сыйақыны шегергенде) ағымдағы
жылдың маусым айында 836 млн. теңгеге (0,83%-ке) көбейіп, 2006 жылдың 1
шілдесіндегі жағдай бойынша 101 567 млн. теңге болды.
Ұлттық банктің мәліметтері бойынша 2006 жылдың басында зейнетақы
активтерінің таза соммасы 269,8 млрд тг. немесе 1730,8 млн. долларды
құрады. Жалпы алғанда 2006 жылға жинақтаушы зейнет ақы қорларының таза
зейнетақы активтері теңгемен шаққанда 47,9-ға, және доллармен 43,2-ға өсті.
2006 жылы зейнетақы активтерінің ай сайынғы өсімі 3%-дан 3,5 шегінде тең
мөлшерде жүргізілді. Бұл шектен ауытқу тек, тамыз айында 2,8%-ға
өзгергенінде (бұл еңбек демалысымен зейнетақы жарналарын салымшылар және
жұмыс берушілердің аз мөлшерде аударуымен байланысты) және желтоқсанда 4,6%-
ға өсуінде (бұл еңбек ақы бойынша қарызды өтеу мен жылдың аяғындағы
көтермелік төлемдермен байланысты) байқалады.
Егерде алдағы уақыттарда зейнетақы активтерінің өсуі осындай қарқынмен
(мысалы валютаға шаққанда 3,5% көлемінде) жалғасатын болса, онда 2008
жылдың сәуір, мамыр айларында жинақтаушы зейнетақы жүйесіндегі таза зейнет
ақы активтерінің көлемі 2,0 млрд. долларға жетеді.
Қазақстанның жинақтаушы зейнетақы жүйесіндегі негізгі айтулы жағдай
ретінде елдің Президенті мен қабылданған және қол қойылған "Қазақстан
Республикасының зейнетақымен қамтамасыз ету туралы" "Қазақстан Республика
заңына өзгертулер мен толықтырулар енгізу туралы" 2003 жылдың 1-ші
қаңтарында күшіне енген заңын айтуға болады.
Кесте 1 - 2006 жылдың 1 қаңтарындағы жағдайға сәйкес Қазақстанның
жинақтаушы зейнетақы қоры нарығының құрылымы
Зейнетақы Зейнетақы Нарықтық
Зейнетақы қорының атауы активтері активтерінің таза үлесі
млн. тг. сомасы %
млн. тг. млн.
долл.
МЖЗҚ 75773,8 75649,5 485,4 28,05
"Қазақстан халық банкі" ЖЗҚ 60831,9 60797,4 390,1 22,52
Ұлар Үміт 46504,5 46349,9 297,4 17,21
ABN AMRO-КАЗПИЙ МУНАЙ ГАЗ 18906,7 121,3 7,00
18 922,7
Сенім 12757,1 12740,9 81,8 4,72
Құрмет 11169, 11165,3 71,6 4,13
Қазақмыс 8 857,5 8841,2 56,7 3,28
Қазақстан 7 342,4 7332,3 40,0 2,72
Нефте-Газ-Дем 6 433,4 6423,8 41,2 2,38
Халық зейнетақы қоры 5 072,3 5063,4 32,5 1,88
Қорғау 3 916,1 3914,2 25,1 1,45
Отан 2 595,7 2,595,3 16,7 0,96
Қонаев атындағы МеЖЗҚ 820,9 820,7 5,3 0,30
Филип Моррис Қазақстан 649,0 648,2 4,2 0,24
Капитал 624,1 623,8 4,0 0,23
Барлығы 270159,2 269752,5 1730,8 100,00
Ескерту: №3 РЦБ Казахстана
2006 жылдың басында Қазақстанда 16 жинақтаушы зейнетақы қоры, оның
ішінде 1 мемлекеттік (мемлекеттік жинақтаушы зейнетақы қоры), 2
корпоративтік ("Қазақмыс" және "Филип Моррис Қазақстан") және 13 ашық
мемлекеттік емес жинақтаушы зейнетақы қоры өз қызметін жүзеге асырды.
10 жылдың қорытындысы бойынша зейнетақы мен қызмет көрсету нарығындағы
жинақтаушы зейнетақы жүйесінің пайда болуынан бері зейнетақы активтерінің
мөлшеріне байланысты жинақтаушы зейнетақы қорының 3 тобы құрылды.
Зейнетақы активтерінің мөлшері 100 млн. доллардан асатын 4 қор -
мемлекеттік жинақтаушы зейнетақы қоры, "Қазақстанның халық банкісінің
жинақтаушы зейнетақы қоры", "ҰларҮміт", және "ABN AMRO – Каспий МұнайГаз",
зейнетақының қызмет көрсету нарығындағы жинақтаушы зейнетақы қоры жүйесін
құрылымы ретінде 1-ші ірі топта құрап және барлық нарықтың 75 %-ын алады.
(Кесте 1). Нарықтың ө-індей мөлшерін (23,5%-ын) 8 орташа жинақтаушы
зейнетақы қоры тобы алады. Оларға "Сенім", "Құрмет","Қазақмыс","Мемлекеттік
емес жинақтаушы зейнетақы Валют-транзит Фонд","Қазақстан", "Нефте-Газ-Дем",
"Халықтық зейнетақы қоры", және "Қорғау" жатады".
Олардың зейнетақы активтерінің мөлшері 20-дан 100 млн долларды құрайды.
Қалған 4 ұсақ жинақтаушы зейнетақы қоры ("Қонаев атындағы МЕЖЗҚ","Филип
Моррис Қазақстан","Отан" және "Капитал") нарықта 2%-дан төмен мөлшерді
қамтиды.
2006 жылдың қорытындысы бойынша зейнетақы активтерінің көлемі жағынан
нарықта мемлекеттік жинақтаушы зейнетақы қоры алдыңғы орынды алып келеді.
Дегенмен, оның нарықтық үлесі әрдайым төмендеп отырады.
2006 жылдың ішінде ол 4,3%–ға дейін төмендеді. Ал қалған мемлекеттік
емес жинақтаушы зейнетақы қоры нарықтық үлесінің ауытқуы 1% негізінде
болды. Мысалы: жинақтаушы зейнетақы қорының нарығындағы өзінің үлесін
есепті жылда "Қазақстанның халықтық банкінің жинақтаушы зейнетақы қоры"
"Отан" өсіруге мүмкіншілігін алды. Ал кейбір жинақтаушы зейнетақы қоры
("ҰларҮміт","Қонаев атындағы мемлекеттік емес жинақтаушы зейнетақы қоры",
"Филип Моррис Қазақстан") өзінің нарықтық бағытын өзгеріссіз сақтады.
Өзінің нарықтағы үлесін төмендетіп алғандарда кездеседі: "Сенім" (-
0,2%), және "Қазақмыс" (-0,3).
Кесте 2 - 2006 жылғы Қазақстанның жинақтаушы зейнетақы қорының
активтерінің өсу қозғалысы
Зейнетақы Зейнетақы
Зейнетақы қорының атауы активтерінің сомасы активтерінің өсімі
Басына 2002ж. 2002ж. %
аяғына млн.тг.
1 2 3 4 5
МЖЗҚ 58 998,6 75773,8 16 775,2 28,4
"Қазақстан халық банкі" ЖЗҚ 39 058,1 60 831,9 21 773,8 55,7
2 3 4 5
1
Ұлар Үміт 31 452,2 46 504,5 15 052,3 47,9
ABN AMRO-КАЗПИЙ МУНАЙ ГАЗ 12 127,0 18 922,7 6 795,7 56,0
Сенім 9 035,3 12 757,1 3 721,9 41,2
Құрмет 6 507,8 11 169,3 4 661,5 71,6
Қазақмыс 6 482,5 8 857,5 2 375,0 36,6
Қазақстан 4 700,1 7 342,4 2 642,3 56,2
Нефте-Газ-Дем 3 982,7 6 433,4 2 450,7 61,5
Халық зейнетақы қоры 2 971,3 5 072,3 2 098,0 70,5
Қорғау 2285,1 3916,1 1631,0 71,4
Отан 114,0 225,95 2481,7 2177,5
Қонаев атындағы МеЖЗҚ 514,7 820,9 306,2 59,5
Филип Моррис Қазақстан 420,6 649,0 228,4 53,4
Капитал 0,0 624,1 624,1 -
Барлығы 82669,7 270159,2 87489,5 47,9
Ескерту: №1 2003 РЦБ Казахстана
Жоғары да айтып өткендей 2006 жылы жиынтық зейнетақы активтері 87,5 млрд
теңгеге немесе 47,9%-ға өсті.
2007 жылдың қорытындысы бойынша мемлекеттік емес жинақтаушы зейнетақы
қоры активтерінің өсімі 57,2%-ды құрады. 2007 жылы "Отан" ең үлкен өсімді
көрсетті: оның бір жылдың ішінде 23 есеге өсті. Бұл осы аталған жинақтаушы
зейнетақы қоры үшін өте үлкен жетістік. Абсолюттік шамасы бойынша 2007 жылы
активтерінің өсуінен "Қазақстанның халық банкінің жинақтаушы зейнетақы
қоры" маңызды жетістікке жетті, оның активтері бір жылдың ішінде 21,8 млрд
теңгеге өсті, ал бұл 140,0 млн доллардан жоғары. Осындай өсу қарқыны
бойынша 1,5-2 жылдың ішінде бұл қор зейнетақы активтерінің мөлшері бойынша
зейнетақының қызмет көрсету нарығында алға шығуға мүмкіндігі бар (қосымша
3).
2007 жылдың соңына қарай зейнетақы активтерін басқаруға лицензияны нарық
қатысушыларының тоғызы иемделді, оның ішінде 8-і зейнетақы активтерін
басқару жөніндегі компания және өзінің зейнетақы активтерін дербес
басқаратын мемлекеттік жинақтаушы зейнетақы қоры бар. 8 зейнетақы
активтерін басқару жөніндегі компанияның ішінде тек 7-уі ғана (қайта
қалыптасқан "Нұр-Траст" зейнетақы активтерін басқару жөніндегі компанияны
қоспағанда) нарықта белсенді қызмет атқарады, яғни зейнетақы активтерін
басқарады. Зейнетақы активтерін басқару бойынша компанияның толық құрылымы
3-кестеде көрсетілген.
Кесте 3 - 2007 жылдың 1 қаңтарындағы жағдайға сәйкес зейнетақы активтерін
басқару нарығының құрылымы
Зейнетақы Зейнетақы активтерінің
ЗАБК атаулары активтерінің таза сомасы Нарықтық
барлығы, млн. үлесі
тг. %
Млн тг млн долл
МЖЗҚ 75 773,8 75 649,5 485,4 28,05
Қазақстан Халық
банкінің ЗАБК 63 427,6 63 392,7 406,8 23,48
Жетысу 61 795,4 61 614,9 395,3 22,87
ABN AMRO Asset
Management 25 268,1 25 247,1 162,0 9,35
BTA Asset
Management 18 511,7 18 497,6 118,7 6,85
BESTІNVEST 12 757,1 12 740,9 81,8 4,72
Актив-Инвест 7 888,5 7 879,9 50,6 2,92
Ақ ниет 4 737,0 4 734,9 30,4 1,75
Нұр-Траст 0,00
Барлығы 270 159,2 269 752,5 1 730,8 100,00
Ескерту: №2 2003 РЦБ Казахстана
Өкілетті органның бекітілген ережесіне сәйкес номиналды (К2) және нақты
(К3) табыстық коэффициентті толық бір жыл үшін есептеледі. Мысалы
көрсетілген коэффициенттер ағымдағы жылдың қандай да бір айлық қорытындысы
бойынша бірінші күннен бастап өткен жылғы осы айдың бірінші жұлдызына
есептеледі. Нақты табыстың коэффициенті (К3) Қазақстан Республикасындағы
тұтыну бағасының индексін есепке ала отырып бағаланған. Ұлттық банктің
мәліметі бойынша 2007 жылы бұл көрсеткіш 106,6%-ды құрады. номиналды табыс
коэффициенті (К2) жинақтаушы зейнетақы қоры зейнетақы активтерінің
табыстылығының есептелген жиынтық қорытындысында көрінеді. Осыған орай
жылдың басында өсімділік қорытындысымен есептелген зейнетақы активтерінің
табыстылық коэффициенті тек өткен жылғы желтоқсанмен, есепті жылдағы
желтоқсан бойынша жыл соңындағы номиналды табыстық коэффициентімен сай
келеді. Жинақтаушы зейнетақы қорының 2007 жылға арналған табыстылық
коэффициенті 4-кестеде көрсетілген
Кесте 4 - Жинақтаушы зейнетақы қорының 2007 жылға номиналды (К2) және нақты
(К3) табыстылық коэффициенті
ЖЗҚ атауы 01.2005ж.-01.2012.2006ж.-122007 ж.
06ж. .2006ж. ауытқуы
К2 К3 К2 К3 К2 К3
Қазақстан 16,22 9,65 13,27 6,26 -2,95 -3,39
Құрмет 16,57 9,97 13,27 6,26 -3,30 -3,71
Нефте-Газ-Дем 16,15 9,58 13,2 6,12 -3,03 -3,46
2 3 4 5 6 7
1
Қазақмыс 14,89 8,39 13,01 6,02 -1,88 -2,37
Ұлар Үміт 14,34 7,87 12,97 5,98 -1,37 -1,89
Сенім 15,16 8,64 12,91 5,92 -2,25 -2,72
"Қазақстан халық банкі" 14,01 7,56 12,71 5,73 -1,30 -1,83
ЖЗҚ
ABN AMRO-КАСПИЙ МУНАЙ 14,69 8,20 12,64 5,67 -2,05 -2,53
ГАЗ
Халық зейнетақы қоры 15,93 9,37 12,46 5,50 -3,47 -3,87
Қонаев атындағы МеЖЗҚ 14,42 7,94 11,87 4,94 -2,55 -3,00
Филип Моррис Қазақстан 11,42 4,52
Қорғау 15,29 8,76 11,36 4,47 -3,93 4,29
Отан 9,87 3,07
Орташа алғанда 8,45 5,83 -2,62
Ескерту: №2 РЦБ Казахстана 2003ж.
Кестеден көріп отырғанымыздай 2007 жылдың қорытындысы бойынша барлық
жинақтаушы зейнетақы қоры зейнетақы активтерінің табыстылығы төмендеген.
Бұл қаржы нарығындағы оның ішінде бағалы қағаздардың барлық категориялары
бойынша табыстылықтың жалпы төмендегенімен байланысты. Ең жоғарғы
табыстылықты мемлекеттік жинақтаушы зейнетақы қоры иемденеді, себебі, ол
жыл ішіндегі номиналды табысының 0,5%-ы ғана ал қалған жинақтаушы зейнетақы
қоры 2-3 жыл одан да көп пайызды жоғалтты.
2007 жылы зейнетақы активтерінің жиынтық инвестициялық портфелінің
құрылымы маңызды өзгеріске ұшырады. Бұл негізінен 2002 жылғы қазанда
Қазақстанның егемендік қарызы еврооблигацияны жабудың екінші траншы
жүргізілуіне байланысты. Еврооблигацияны ұстаушыларға, сыйақыны қоса
есептегендегі жалпы төлем көлемі 364,8 млн долларды құрады (немесе 56,4
млрд. теңгеге балама).
2007 жылдың қорытындысы бойынша жинақтаушы зейнетақы қорының
инвестициялық портфелінің агрегатталуының құрылымы 5-кестеде көрсетілген.
Кесте 5 - 2007 жылдың қорытындысы бойынша агретталған инвестициялық
портфелінің құрылымы
Қаржы құрылымының атауы Жыл басынаЖыл соңынаАуытқу %
% %
Мемлекеттік бағалы қағаздары, барлығы 60,81 48,17 12,64
Оның ішінде:
1) айналу мерзімі 1 жылдан төмен, тг-мен
белгіленген қысқа мерзімдік ішкі МБҚ (ҰБ5,16 12,43 7,27
ноталары, МЕККАМ)
2) Қаржы министрлігінің айналу мерзімі
1ж. асатын, тг-де белгіленген орта және
ұзақ мерзімдік ішкі МБҚ (МЕОКАМ, МЕИКАМ,10,95 12,54 1,59
МЕАКАМ)
3) Қазақстанның егемендік қарызының
еврооблигациясы 44,05 22,76 21,29
4) Қазақстанның жергілікті атқарушы
органдарының АҚШ долларында белгіленген 0,65 0,44 0,21
муниципалдық облигациялар
Қазақстандың эмитенттердің мемлекеттік 32,47 37,04 4,59
емес қаржылық инструменттері, барлығы
оның ішінде:
1) теңгемен номиналданған қазақстандық
эмитенттерінің акциясы 3,64 3,85 0,21
2) теңгемен және АҚШ долларымен
номиналданған қазақстандық 20,17 24,33 4,16
эмитенттерінің корпоративтік
облигациялары
3) теңгемен номиналданған депозиттер
және депозиттік сертификаттар 0,87 4,99 4,12
4) АҚШ долларымен номиналданған
депозиттер және депозиттік сертификаттар7,79 0,87 -6,92
Шетел валютасымен номиналданған 6,71 14,80 8,09
Шетелдік эмитенттердің бағалы қағаздары
Оның ішінде:
1) шетел эмитентерінің мемлекеттік - 4,92 -
бағалы қағаздары
2) шетел эмитенттерінің мемлекеттік емес3,06 3,13 0,07
бағалы қағаздары
3) халықаралық қаржылық ұйымдардың 3,65 6,75 3,10
бағалы қағаздары
Портфелдегі барлығы 100,00 100,00
Ескерту: №2 РЦБ Казахстана 2007г.
5-ші кестеде көріп отырғанымызды Қазақстанның егемендік қарызының
еврооблигациясы 2007 жылдың қазан айында бұл мемлекеттік бағалы қағаздар
категориясына екінші эмиссиясын жапқаннан кейін екі есеге дейін азайды.
Бұл жалпы алғанда мемлекеттік бағалы қағаздардың жиынтық портфелінің
12,64%-ға қысқаруына әкелді. Осымен қатар, отандық эмитенттердің
корпоративтік облигациялардың (+4,16%), теңгелік депозиттердің (+7,12%)
шетелдік эмитенттердің бағалы қағаздарын (+8,09%) оның ішінде, шет
мемлекеттердің мемлекеттік бағалы қағаздары (+4,92%) және ХҚҰ-ның бағалы
қағаздарының (+3,10%-ға), үлесінің маңызды өсуін айтуға болады. Көлемінің
маңызды қысқаруы валюталық депозитте (-6,92%) байқалады.
2007 жылы жалпы алғанда зейнетақы активтерін инвестициялаудың құралдары
басқадай сапалы жаңа қаржы құралдарымен, егер, шетел эмитенттерінің бағалы
қағаздарын ескермесек, толықтырылған жоқ.8. 148
Зейнетақылық қызмет көрсету нарығында, зейнетақы активтерін
инвестициялау үшін құрал жабдықтарының тапшылығынан басқа шешілмеген
мәселелер қатары баршылық.
ІІ. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ЖИНАҚТАУШЫ ЗЕЙНЕТАҚЫ
ҚОРЫ
ҚЫЗМЕТІНІҢ ҚАЛЫПТАСУЫ МЕН ҚЫЗМЕТ ЕТУІН ТАЛДАУ
2.1 Қазақстан Республикасындағы жинақтаушы зейнетақы жүйесін басқару
ерекшеліктері
Жинақтаушы зейнетақы қорлары қалыптасып жұмыс жасағаннан бері соңғы
мақсатқа жету үшін шешілуі алдыңғы жолға қойылған ірілі, ұсақты мәселелерді
туғызып отыр. Егер, үлкен мәселелер көпшілік алдында талқылап оларды жақын
уақыттарда шешілуіне үміттенсек, ал "ұсақ" мәселелер шынына келгенде
маңыздырақ емес.
Мемлекеттік бағалы қағаздарға салынған зейнетақы активтері зейнетақы
қорларының инвестициялық портфелінде маңызды үлес алуын жалғастыруда. Бұл
біздің әрқашан айтып жүрген және маңызды араласуды қажет ететін мәселе
болып табылады.
Зейнетақы активтерін басқаруды зейнетақы активтерін басқару бойынша
компанияға беру немесе бұл қызметті зейнетақы қорларына өзіне беру немесе
бұл қызметті қорларға құқық ретінде яғни, егер қаласа өзі басқарады,
қаламаса зейнетақы активтерін басқару бойынша компаниясына беру сияқты
варианттар ұсынылуда.
Жинақтаушы зейнетақы жарналарының жиналу мәселелері туралы да айта
кетейін. Осы мәселені кең етек алуы туралы кейбір факторлар түсе бастады.
Егер уақытында шаралар қолданбасақ бұл барлық зейнетақы жүйесі үшін
қолайсыз жағдай салдарына әкелу қаупі бар. Мысалы: жылдар бойы міндетті
зейнетақы жарналарын төлемейтін және өзінің зейнетақы қорын мүмкіндігі
туралы ақшаның жоқтығымен, күрделі қаржылық жағдайға байланысты зейнетақы
жарналарын алдын ала төлей алмайтынын алға тартатын кәсіпорындар бар және
т.б. Осыған қарамастан осы кәсіпорын қызмет етуі жалғастыруда. Кәсіпорынның
бухгалтериясында міндетті зейнетақы жарналары еңбекақыны төлеумен қатар бір
мезгілде жүргізілетіні белгілі. Егер кәсіпорын қызмет етсе, онда өте төмен
болса да жалақы төлейді, оңай болса зейнетақы жарналары қаншалықты болса да
түсуі тиіс. Бұдан тек бір ғана қорытынды шығады. Кәсіпорын жалақы төлей
отырып, зейнетақы жарналарын ұстай отырып және оны жинақтаушы зейнетақы
қорына аудармай Қазақстан Республикасының" Қазақстан Республикасындағы
зейнет ақы мен қамтамасыз ету туралы" заңын және "Қазақстан Республикасының
салық және бюджетке төленетін басқада міндетті төлемдер туралы" салық
кодексін бұзып отыр. Кәсіпорын бұл қаражаттарды өзінің ағымдық
қаражаттарына қолданып отыр.
Зейнетақы қорларының өмірде кезекті ретін және алдын ала қарастырылмаған
тағы да бір мәселесі бар. Кәсіпорын банкрот болуы кезінде Қазақстан
Республикасы "Банкроттық туралы" заңының 75 бабына сәйкес еңбекақы төлеу
бойынша есепайырысу үшінші кезекке қойылған, ал міндетті зейнетақы
жарналары туралы айтылмаған. Дегенмен, міндетті зейнетақы жарналары
жұмыскердің жалақысынан ұсталады және осыған орай оның құрамды бөлігі болып
табылады. Қазақстан Республикасының" Қазақстан Республикасындағы зейнетақы
мен қамтамасыз ету туралы" заңына сәйкес төлем көзінен ұсталған міндетті
зейнетақы қорлары жинақтаушы зейнетақы қорларына табысты төлеу мен бір
мезгілде аударылуы тиіс. Осыдан шыға отырып, банкроттық кезінде ұсталған
және өз уақытында аударылмаған міндетті зейнетақы жарналары жинақтаушы
зейнетақы қорларына жалақы бойынша қарызды төлеумен бір мезгілде үшінші
кезек бойынша аударылуы тиіс.
Тәжірибеде банкроттық кезеңде ұсталынған және өз уақытында аударылмаған
міндетті зейнетақы жарналары төртінші немесе бесінші кезекке қойылады, бұл
жинақтаушы зейнетақы қор салымшылардың мүддесін төмендетіп, оларды
зейнетақы жинақтарын жинаудан негізсіз айырады. Тағы да заң бұзушылық
туындайды.
Мемлекеттік реттеуші органның басшылары жинақтаушы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz