Қоғамдық өндірістің құрылымы

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 26 бет
Таңдаулыға:

Тақырыбы: Қоғамдық өндіріс және кәсіпорынның өндірістік құрылымы

Жоспар:

Кіріспе
1. Өндіріс, оның мәні және факторлары
2. Қоғамдық өндірістің натуралды және тауарлы түрлері
3. Қоғамдық өндірістің құрылымы
4. Өндірістік құрылым және оның түрлері
5. Өндірістік құрылымның негізгі көрсеткіштері және оларды жетілдірудің
жолдары
6. Өндірістік процестерді ұйымдастырудың негізгі принциптері
7. Өндірістік қуатты қарқынды пайдаланудың факторлары
8 Қоғамдық өндіріс және оның формалары.
9 Қоғамдық өндірістің экономикалық мәні
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

Кіріспе

Өндіріс – бұл қоғамның дамуы мен өмір сүруі үшін қажетті материалдық
және рухани игіліктерді құру процесі. Өндіріс ұғымы жалпы алғанда – бұл
абстракция, бірақ ақылға сыйымды абстракция, себебі ол шын мәнінде
жалпыламаны мағнаны білдіреді және өнеркәсіп, ауыл шаруашылығы,
құрылыс сияқты жиынтық өндірісте көрінеді.
Өндіріс бір мезгілде тұтыну процесінде бола алады. Өсімдік
химиялық элементтерді тұтына отырып, өзін-өзі ұдайы өндіреді. Адам
тамақтану процесінде өзінің тәнін ұдайы өндіреді. Өнеркәсіп өндіріс
жұмыс күшін, шикізат пен материалдарды тұтына отырып, материалдық
игіліктерді ұдайы өндіреді. Тұтынусыз - өндіріс процесі жоқ. Өндіріс
процесі тек қана үш факторлардың – адамның жұмыс күші, еңбек заты мен
еңбек құралдары - өзара іс-әрекеті арқылы (бұл К. Маркс бойынша)
жүзеге асуы мүмкін. Біріншісі, жеке түрде жүзеге асса, екінші мен
үшіншісі - өндіріс процесінің заттық факторы ретінде жүзеге асады. Осы
жағдайды ескере отырып, К,Маркс былай жазған: Қоғамдық өндіріс түрлері
(нысандары) қандайда болмасын – жұмысшы мен өндіріс құрал-жабдығы үнемі
оның факторы болып қаладың.
Жұмыс күші – бұл адамның дене және рухани қабілеттілігінің жиынтығы
және оны өндіріс процесінің материалдық игіліктер мен қызмет көрсетуінде
қолданады. Өндіріс процесі жүзеге асуы үшін, жұмыс күші әрбір кезде іс-
әрекетте болуы қажет, басқаша айтсақ, тұтынылуы керек.
1. Өндіріс оның мәні және факторлары

Әрбір адам жеке жұмыс істейді, бірақ барлық еңбек процесі ұжымда,
қоғамда жүзеге асады. Өндіріс әрқашан қоғамдық сипат алып, оның екі
жаны болады: өндіргіш күштер және өндірістік қатынастар.
Өндіргіш күштер бұл өндіріс құрал жабдықтары ең алдымен еңбек
құралдары, сонымен қатар, материалдық игіліктер өндіретін адамдар.
Адамдар қоғамының басты өндіргіш күші, олар ғана өндіріс құрал-
жабдығын іске қосады. Өндіргіш күштерде ерекше орынды жер алады.
Кейбір салаларда ол еңбек заңы (қазба өндірісінде) ретінде қолданылады.
Келтірілген өндіріс факторының классификациясы мәні қалып қалған
болып табылады.
Мысалы, маржинализм теориясының топтауынша төрт өндіріс факторы
бар: жер, еңбек, капитал, кәсіпкерлік қабілеттілік.
Жер табиғи фактор ретінде қарастырылады. Бұған табиғат байлықтары,
пайдалы қазбалар қоры, орман мен жыртуға жарамды жерлер және т.б.
жатады. Капитал бұл машина, құрал-жабдықтар, қойма, көлік және байланыс
құралдары.
Еңбек адамының интелектуалды және дене қызметін көрсеткен.
Кәсіпкерлік қабілеттілік арнайы өндіріс факторы өндірісті
ұйымдастыру бастамашылдықты, төзімділікті, тәуекелдікті көрсетеді.
Батыстың қазіргі экономикалық теория мектептері, жоғарыда аталған
өндіріс факторларынан басқа ақпараттық, экономикалық және экологиялық
факторлардыда қарастырады. Байқалатыны, экологиялық фактор
экономикалық өсудің импулсы ретінде жүзеге асады. Алайда оның
мүмкіндікті қоршаған ортаның ластануына, газдануына, бүлінуіне
байланысты шектеледі.
Өндіріс процесінде адамдар бір-бірімен қатынасқа болады. Бірақ,
бұл қатынастар әртүрлі болады. Бір жағынан бұл қатынастар ұйымдастырушы,
адамдарды орналастыру техникалық өндірістік қатынастармен байланысты.
Екінші жағынан бұл қоғамдық өндірістік яғни экономикалық қатынастар. Олар
меншік сипатымен, меншік қатынасымен анықталады.

Ресурстардың шектеулілігі және оларды талдау мәселелері

Теоретикалық экономикада экономикалық ресурстар деген ұғым бар. Бұл
немене екен? Экономикалық ресурстар бұл да өндіріс факторы, табиғаттан
пайда болады және оны адам өндіреді. Оған көмір газ мұнай, бензин,
керосин, темір рудасы, болат, машина, станоктар, үйлер және т.б. жатады.
Адам ресурстары олардың еңбек әлеуеті, кәсіпкерлік қабілеттілігі болмақ.
Планетамыздағы барлық экономикалық ресурстар шектеулі мөлшерде
болады. Мысалы, жер өте көп, бірақ жыртуға жарамды жерлер шектеулі
мөылшерде ғана бар. Жердің көптеген көлемін тау сілемі, орман, тундра,
құм массивтері - бос далада және т.б. алуда. Бұрындары қуатты пайдалы
қазбада болған жерлер – оларды алудың нәтижесінде тозады. Мысалы,
атақты Магнит тауының орнында. Магнитогорск қаласы ауданында – бұрын
магнит темір рудасының үлкен қоры болған, қазіргі кезде бұл жерде
үлкен шұңқырлар қалып отыр. Сондай-ақ, өндірістік үйлер, алып
құрылыстар, машина, жабдықтар саныда шектеулі болады – мұның барлығы
экономиканың даму жолына белгілі шектеу қояды. Осыдан барып,
экономикалық ғылымның алдында бар ресурстарды мейлінше тиімді қолдану
мәселесі туындайды. Себебі, тұрғындардың тез өсіп келе жатқан
сұранымдарын қанағаттандыру қажет.
1 кесте
Өндірістің балама мүмкіндіктері:
Мүмкіндіктер Автомобильді өндіру (мың дана) Танкті өндіру (мың дана)
А 15 0
В 14 1
С 12 2
D 9 3
E 6 4
E 0 5

Ресурстардың жеткіліксіздігі оларды үнемдеу таңдау мәселелерінің
қажеттілігі тудырады. Қолда бар экономикалық ресурстардың шектеулігі
кезінде өндіріс қоғамдағы барлық сұранымды қамтамасыз ете алмайды:
аштық, ауру, кедейлікті жоя алмайды, оларды сырттан келетін апаттан
қорғай алмайды. Қоғамдық өндіріс мүмкіндігінің шектеулігі жағдайында
нені өндіруге болады? Теориялық экономикада мынадай мысалды жиі
келтіреді, айталық, май өндіру мен зеңбірек өндіру (басқада әртүрлі
жұптық варианттың тізбелері болуы мүмкін: нан мен еттің арасындағы, ет
пен балық, автомобиль өндірісі мен тұрғын-үй құрылысы және т.б.)
арасында қайсысын таңдауымыз қажет. Өндірістің шектеулі мүмкіндіктерін
автомобиль және танкі өндірісімен 1 кестеде бейнелеп көрсетеміз.
Автомобиль саны, мың дана

Өндіріс мүмкіндіктерінің қисығында көрсетілгендей, автомобиль
өндірудің максимальды көмегіне танкі өндірісі көлемін кеміту есебінен
қол жеткізілуі мүмкін.
Осының арқасында өндірістегі туындаған балама өндірістің балама
мүмкіндіктері деп аталады.
Басқаша айтқанда әңгіме мынада: барлық ресурс түрлерінің шектеулі
болуы, кез келген қолда бар тауарды өндіру жайлы шешім, сол
ресурстарды қандай да бір басқа ұйымдарды шығару үшін қолданудан бас
тартуды қарастырады. Сондықтан да барлық шығындар балама шығындар
бойынша көрсетіледі. Мысалы, танкі өндірісінде жұмсалған металл, оны
автомобиль өндірісінде немесе қайдағы бір басқа мақсатқа қолдану
мүмкін емес.

2. Қоғамдық өндірістің натуралды және тауарлы түрлері

Ғылыми әдебиеттерде және оқулықтарда адамзат қоғамының тарихында
қоғамдық өндірістің екі түрі бар:
а) натуралды шаруашылық;
б) тауарлы шаруашылық.
Натуралды шаруашылық қоғамдық өндірісті ұйымдастырудың ең ертедегі
түрі болып табылады. Алғашқы қауымдағы адамның еңбек құрал-сайманының
қарапайымдылығы оған өнімді тек өзінің тұтынысы үшін жасауға
мүмкіндік береді.
Натуралды шаруашылық алғашқы қауымдық, құлиеленушілік және
феодалдық өндіріс әдісінде басым болады. Алғашқы қауымдық
құрылыстың ыдырауы кезеңінде еңбек өнімінің бір бөлігі тауарға
айналады. Бұл мал шаруашылығының егін шаруашылығынан бөлінуінен
туындап, еңбек өнімділігінің өсуіне және өндірушілердегі артық өнімнің
құрылуына алып келеді. Өз кезегінде бұл олардың арасында айырбасты
тудыруға жағдай жасап, тауар өндірісінің дамуына түрткі болады.
Кейініректе қол өнерінің егіншіліктен бөлінуі және сауданың
оқшаулануы тұрақты айырбасқа, жеке меншіктің пайда болуына жағдай
жасады.
Тауар өндірісі капиталистік өндіріс әдісінде өзінің дамуының жоғарғы
түріне код жеткізеді және жалпылама сипатқа ие болады.
Өндірісті ұйымдастырудың натуралды түрі қазіргі жағдайда да орын
алуда. Мысалы, бақшагердің натуралды шаруашылығы - өнімді тек өзі үшін
өндіру, егер өнімнің бір бөлігін сату үшім бағыттаса, онда ол ұсақ тауар
өндірісіне айналады.
Қазіргі қоғамда өндіріс – бұл дамыған тауар өндірісіндегі тереңдеген
еңбек бөлінісінің болуы және оның мамандануы. Еңбек бөлінісі өндірістің
өсуімен барынша көп түрленеді және бөлшектене бастайды. Бұл процесс
барлық қоғамдық өндіріс саласында, әсіресе өнеркәсіпте - өте көрнектілікпен
байқалады. Мысал ретінде салалық және ішкі салалық мамандандыруды айтуға
болады. Машина жасауды алатын болсақ, мұндағы мамандану өте кең ауқымы:
энергетикалық машина жасау, көліктік машина жасау, тракторлы машина жасау,
ауыл шаруашылығына машина жасау, автомобиль жасау және т.б. Жеңіл
өнеркәсіпте: текстиль, тоқыма, тәгін өнеркәсібі және т.б. Тамақ
өнеркәсібінде нан жабу, қант, кондитерлік тағамдар, шай, шарап, ет
және сүт өнеркәсібі және т.б. Еңбек бөлісі мен оның мамандануының
дәрежссі тереңдесе, онда нарықта жұмыс жасайтын кәсіпорынның тауарлық
дәрежесі жоғарылайды және нарық мөлшері артады.
Тарихи тағлымның көрсеткендей, тауар өндірісінің пайда болуы
төмендегідей үш жағдайда жүзеге асады:
- бірінші ең ірі қоғамдық еңбек бөлінісінің болуы;
- алғашқы тұрмыстық қауымдастық қойнауында жеке меншіктің пайда
болуы;
- тауар өндірушілердің экономикалық оқшаулануы (отбасының
қауымдастықтан экономнкалық оқшаулануы).
Тауар өндірісінің екі түрі бар: жай (дамымаған) және капиталистік. Олар
бір типті, себебі олардың негізінде өндіріс кұрал-жабдығына деген жеке
меншік жатады және ол екеуіде өнімді сату үшін өндіреді. Соған қарамастан
олардың өз арасында принципті айырмашылық бар. Жай тауар өндірісінде өнім
тауар өндірушінің өзіндік еңбегімен жасалады. Мұнда жұмыс күшін жалдау
жоқ. Капиталистік тауар өндірісінде өнімді өндіріс құрал-жабдығы жоқ
жалдамалы жұмысшы жасайды
Сөйтіп, казіргі нарықтық қатынастар тек қана кәсіпорын, шаруашылықтың
жоғарғы тауарлылық деңгейін және тауар өндірушілердің экономикалық
окшаулануының негізінде қалыптасады, яғни еркін кәсіпкерлік пен жеке
меншік арқылы деген сөз, Қазақстанда тауар өндірушілердің экономикалық
оқшаулануы рынокқа көшу кезінде еркін кәсіпкерлер тобының қалыптасуын
қарастырады. Қазақстан Республикасында жалпы еңбекке қабілетті тұрғындар
санының 10-15% мөлшерінде отандық кәсіпкерлердің әлеуметтік тобын
қалыптастыру қарастырылған, бұл шамамен 100-120 мындай кәсіпкерлерді
құрамақ.

3 Қоғамдық өндірістің құрылымы

Адам қоғамының дамуы негізін материалдық өндіріс жатады. Өмір сүру,
оқу және жұмыс істеу үшін, адамдарда тамақ өнімдері, киім, тұрғын-үйі және
т.б. болуы қажет. Материалдық және рухани игіліктер өндірісін тоқтатқан
болса, адам қоғамы жойылып кеткен болар еді.
Материалдық өндірістер саласы - халық шаруашылығы салаларының
төмендегідей миатериалдық игіліктер өндірісі (өнеркәсіп, ауыл, шаруашылығы
құрылыс) және материалдық қызмет көрсету саласы бойынша (өнім
қозғалысын тұтынушыға дейін қамтамасыз ететін көлік пен сауда, коммуналды
шаруашылық, тұрмыстық қызмет көрсету – киімді өңдеу мен тігу, жуу,
тазалау және т.б.) екіге бөлінеді.

Сурет 3-2. Қазіргі қоғамдық өндірістің құрылымы

Қазіргі коғамдық өндіріс құрылымына материалдық өндіріс салаларынан
басқа, материалдық емес өндіріс салаларыда енеді. Оларда ерекше материалдық
емес игіліктср (рухани құндылықтар) жасалады. сондай-ақ материалдык емес
қызмет көрсету — денсаулық сақтау, білім, ғылым, мәдениет, спорт, және
басқаларыда бар және бұлар бұрын өндірістік емес салаға жатқызылған.
Ғылыми зерттеудің көрсеткеніндей, білім, денсаулық сақтау, өнер,
мәдениет (өндірістік емес саласы) материалдық өндіріс тиімділігіне үлкен
әсер етеді. Алайда тікелей емес, қоғамның басты өндіргіш күші - адам
арқылы жанама түрде әсер етеді.
Бүгінгі кезде қазіргі қоғамдық өндірістің алдында төмендегідей
маңызды мәселелер тұр: а) оның тиімділігін арттыру, ә) өндіріс экологиясын
сауықтыру және б) гуманизациялау мәселесі, яғни өндірісте адамға бір
қалыпты жағдай жасау. Адамзат қоғамы осы мәселерді шешу жолында ғылыми
зерттеу жұмыстарын және эксперименттерін жүргізуде. Бұл мәселелер XXІ
ғасырдын негізгі проблемалары болып табылады.
4. Өндірістік құрылым және оның түрлері

Кәсіпорындарды құру және олардың құрылымдық бөлімшелерінің негізіне
өндірістік процестер жатады. Өнімді өндірумен байланысты кез келген
технологиялық процес түрлі операциялар көлемін, оның ішінде негізгі,
қосымша, қызмет қызмет көрсету, басқару және т.б. жұмыстарын іске асырады.
Дайын өнімді жасауда жоғарыдағы көрсетілген операциялардың рөлі түрліше.
Өнімді қалыптастыру негізгі өндірістік процестердің кезінде шығады, ал
басқа процесте оны жасауға тек ықпал етеді. Мұның барлығы тиісті
бөлімшелерді қалыптастырудың негізі болып табылады.
Айтылғандарды есеппке алсақ, өндірістік бөлімшелер өнімді өндірудегі
жалпы технологиялық олардың өзара байланысы кәсіпорынның өндірістік
құрылмын құрайды. Құрылым кәсіпорынның дамуы мен жұмыс істеуін
қамтамасыз ететін элементтердің іс-әрекетін тұлғалайды.
Кәсіпорын құрылымы өндірістік және ұйымдық болып бөлінеді. Өндірістік
бұл негізгі және көмекші цехтар және учаскелердің құрамы мен мөлшері.

Өндірістің құрылымына ықпал ететін негізгі факторлар мыналар болып
табылады:
• шығарылатын өнімнің және оның номенклатурасының сипаттамасы;
• өндірістің ауқымы;
• кооперациялау деңгейі.
Шығарылатын өнімнің сипаты және оны дайындаудың тәсілі шешуші
дәрежеде цехтардың құрамын, олардың мөлшерін, жүк айналымын және зауыт
аймағының шамасын анықтайды. Өндірісті ұйымдастыруда маңызды жағдай болып
табылатын кейбір бұйымдардың түрлері түрлі көлемде шығарылады.
Шығарылатын өнім көп болса сонша кәміл технологиясы және ұйымдық әдістер
қолданылуы мүмкін. Кооперациялаудың деңгейі де сол сияқты кәсіпорынның
құрамына елеулі түрде ықпал етеді: ол қалай жоғары болса, солай ол
қарапайым.
Ұйымдық-техникалық факторлардың жетекші тұрғыда кәсіпорындардың
кейбір бөлімшелерінің және оларды жалпы құрылымдарын қалыптастыруға
ықпал ететін өндіріс үлгілері бой көрсетеді. Өндіріс үлгілері жұмыс
орнының саны мен ондағы орындалатын операциялары арасындағы
арақатынастар мен есептелетін арқылы анықталады.
Кәсіпорындардың ұйымдық құрылымы – бұл құрамда және оның ұйымдық
бірлік мөлшері (жұмыс орны, бөлім, қызмет), олардың арақатынасы және
тұрғызу нысаны. Ұйымдық бірлік егер де олардың мөлшері көлеміне және
межелеген міндетіне сай келетіндей болса тиімді жұмыс істей алады.
Әрбір құрылым деңгейлес және сатылатын болып бөлінеді, басқаша айтқанда
ұйымдық құрылымды еңбек бөлінісінің деңгейлестік және сатылы болып
ажыратылады
Еңбек бөлінісінің деңгейлестік шекарасы басқарушының өз ісінің
саласында тиімді басқару мүмкіншілігін анықтайды (басқарушының тікелей
қарамағындағы бағынушылардың ең жоғарғы саны). Сатылы еңбек бөлінісі
басқарушылық шешімін дайындаудағы сатылы бейнесі саласындағы іс-
әрекетін құрайды.
Өндірістің ауқымы, технологиялық процестердің ерекшеленіп,
мамандандыру денесін, бөлімшелердің құрамы мен саны кәсіпорындардың
түрлі өндірістік құрылымдарын туғызады. Өнеркәісіп кәсіпорындары
бөлімшелерінің негізгі құрылымдары цехтар болып табылады. Алайда
кейбір зауыттарды цехтар өндірісінен ауыстырылады. Мұндай өндірістер
бірнеше цехтар негізінде құрылады.
Өндіріс немесе цех кәсіпорынның ұйымдық, мүліктік оқшауланған
құрылымдық бөлімшесі болып табылады. Онда дайын өнімнің бір бөлігін
дайындайды немесе өндіріс процесін орындайды. Цех бұл белгілі бір
бейнелерді пайдаланатын кәсіпорынның оқшауланған бөлімшесі.
Кәсіпорындардың цехтар, учаскелер және басқа да буындары
арасындағы өзара қарым-қатынасы, атап айтқанда, шикізаттар, материалдар,
жартылай фабрикаттар және қызмет көрсетуде цехтар, бөлімдер ережелерімен,
сол сияқты кәсіпорынның бекіткен ережесіне сай нормативтік
құжаттамар реттеледі

5. Өндірістік құрылымның негізгі көрсеткіштері және оларды
жетілдірудің жолдары

Кәсіпорын құрылымын толық сипаттау үшін түрлі көрсеткіштер
қолданылады. Олардың ішіндегі негізділері:
• оның құрамына кіретін бөлімшелердің жалпы тізімі;
• бөлімшелер қызметкерлерінің саны;
• жабдықтардың қуаты;
• өндірістік қорлардың құны;
• өнім шығару көлемі;
• мамандандыру және механикаландыру;
• күрделі қаржының құрылымы.
Кәсіпорынның құрылым көрсеткіштерін дұрыс таңдап өндірістің осал
жерлерінң ашуға және осы кәсіпорынның оңтайлы құрылымын таңдауға
мүмкіндік туғызады.
Келтірілген бірқатар көрсеткіштерді пайдалану цехқа қатысты
кәсіпорынның үдемелі құрылымын анықтайтын кейбір өндірістік
бөлімшелердіғ арақатынасын анықтайды. Кәсіпорын құрылымындағы негізгі
цехтар, дайын өнімді шығарумен байланысты, негізгі операцияларды
орындауды қамтамасыз ететін құрылымның тиімділігін көрсетеді.
Сонымен, нақтылы көрсеткіштерді салыстыру арқылы басқару құрылымын
сипаттайтын нормативтік немесе алдыңғы қатарлы кәсіпорындардың қол
жеткен табыстарын өндіріске енгізуді қажет етеді. Мұндай
салыстырмалы тәсілдермен олардың одан әрі жетілдіру жолдарын
анықтайды.
Салалық құрылымдарды жетілдіру көзінің бірі – бұл өндірістік
бірлестіктер құру. Оның түрлі үлгілері әр түрлі құрылымдарды алдын ала
анықтайды. Дегенмен, қағида бойынша, өндірістік бірлестіктерде
ғылыми-зерттеу лабораториялары, жобалау-конструкторлық бюролар,
жабдықтар, өткізу қызметтері, көмекші шаруашылықтар орталықтандырылады.
Өндіріспен қатар ғылыми-өндірістік бірлестіктер құрылады. Оларды
құрудың басты мақсаты – машиналардың, жабдықтардың, приборлардың,
материалдардың және басқа да өндірістік бұйымдардың үдемелі технологиялық
процестерінің жаңа үлгілері таңдамаларының техникалық деңгейлігін
арттыру. Сөйтіп, олардың негізінде саладағы ғылыми-техникалық
прогресті жеделдету болып табылады.
Ғылыми-өндірістік бірлестіктер бірыңғай ғылыми-өндірістік және
шаруашылық кешені болып саналады. Оның құрамына тәжірибелі үлгілер
шығару, жұмыспен қамту және жаңа өнімнің бірінші тобын немесе
тәжірибе-өнеркәсіп үлгілерін жаңа техникамен шығаруды қамтамасыз
ететін ғылыми-зерттеу, конструкторлық, жобалау-конструкторлық және
технологиялық ұйымдар, эксперименттік зауыттар (фабрикалар), іске
қосуды реттеушілер және т.б. қосылады.
Ғылыми-өндірістік бірлестіктердің құрылуы ғылым мен өндірістің
қосылу нысаны ретінде ең алдымен ондай кәсіпорын салаларда
жүргізілетін, сөйтіп, олардың дамуы көпшілігінде халық шаруашылығында
ғылыми-техникалық прогресті жеделдету қарқынына байланысты болады.
6. Өндірістік процестерді ұйымдастырудың негізгі принциптері

Өндіріс процесінің бірқалыпты жұмыс істеуі үшін ең тиімді еңбек
процесінің үлесуін және өндірістің материалдық элементтерін белгілі
бір жүйеге келтіруін қамтамасыз ету қажет: олардың үздіксіз, жоғары
өнімді жұмыс істеуін қамтамасыз ету және өндірістің тапсырыс ырғағын
түпкілікті қорғау. Сонымен, өндіріс процесі уақыт пен кеңістік
жағдайында үлестілігі болу керек. Өндірістік процесті былай
ұйымдастыру қажет, егер де бірлестіктер, кәсіпорындар, фирмалар,
өндірістік бөлімшелердің ұжымдарының бірлескен жұмыстары жоғары сапалы
және шығындарды аз жұмсай отырып, өнімдерді ең көп шығаруды
қамтамасыз ететін болса.
Өндірістік процестерді ұтымды ұйымдастыру мыналарды қамтуы қажет:
• өнімдерді дайындау немесе шығарудағы үздіксіздігі;
• кейбір бөлісулердің өндіріс учаскелері қуаттылығының
үйлесімділігі және олардың өзара үйлесуі;
• өндірістің барлық бөлісу қызметінің ең жоғарғы қосарластығы;
• өңделетін материалдар мен бұйымдар қозғалысының түзу дәлдігі,
яғни өндіріс процесінің барлық сатысынан өткен ең қысқа жол;
• өндірістің ырғақтылығы, яғни тең аралық уақытта тең өнім
мөлшерін шығару немесе тең аралық уақытта тең жұмыс көлемін
орындау.
Өндірісті ұйымдастырудың негізгі үлгілері: жеке дара сериялық
және жаппай өндіріс болып табылады.
Жеке дара өндіріс - шығарылатын өнімнің кең номенклатурасын, сол
сияқты көмекші операцияларға уақыт шығындарының көп жұмсалуы, еңбек
өнімділігінің төмен және өнімнің өзіндік құнының жоғары болуын
сипаттайды.
Сериялы өндіріс – жеткілікті көп мөлшерде шығарылатын өнімдердің
түпкілікті және көп емес бұйымдардың номенклатурасын анықтайды. Өнімді
шығарудың көлеміне және номенклатуралық айырымына байланысты сериялы,
орта сериялы және ірі сериялы -өндіріс болып бөлінеді.
Жаппай өндіріс - ұзақ уақыт ішінде үздіксіз шығарылатын шектеулі
номенклатуралық бұйымдар немесе материалдардың әрбір жұмыс орнында
елеулі мөлшерде қатаң қайталанатын процестерді сипаттайды.
Жаппай өндірістің экономикалық артықшылығы мына төмендегілерден
байқалады:
• мамандандырылған жоғары өнімді жабдықтарды және өндірістік
процестерді кешенді түрде механикаландыру және автоматтандыруды
қолдану;
• жабдықтарды қайта құру және оларды жетілдіруге байланысты
уақыт ысырабының жоқтығы;
• өндіріс процестерінің ұзақтылығын қысқарту, еңбек өнімділігін
және оның сапасын арттыру;
• өндірістік қуаттарды едәуір тиімді пайдалану және өнімнің
өзіндік құнын елеулі кеміту.

7. Өндірістік қуатты қарқынды пайдаланудың факторлары

Кәсіпорынның өнім шығарудағы әлеуетті мүмкіндіктері олардың
өндірістік қуаттарын тұлғалайды. Кәсіпорындардың қабілеттілігі және
олардың бөлімшелерінің өнімді ең көп мөлшерде дайындауды, олардың
жарақтандырылуы тікелей сапасына, жетілдіру және еңбек құралдарының іс-
әрекетке қабілеттілігінен тұрады. Еңбек құралдары ең алдымен актив
бөлігі еңбек құралын кәсіпорынның өндірістік қуатын қалыптастырудың
негізгі факторы деп есептеуге болады. Алайда, бұдан өндірістік қуатты
еңбек құралдарының өндірістік-техникалық параметрлер негізінде
кәсіпорынның осы уақыт аралығындағы нақтылы жағдайын есепке алмай-ақ
анықтауға болады деген қорытындыға келісуге болмайды.
Сонымен, өндірістік қуат экономикалық санаты ретінде ең көп
өнімді шығару мақсатында еңбек құралдарының активті түрлері -
машиналар және жабдықтардың ұйымдасқан жиынтықтарын пайдаланудағы
өндірістік қатынастарын қамтиды. Өндірістік қуаттың мәні толық
ашылады, егер де оны еңбек құралдарының ұйымдасқан жиынтығының
бернесі ретінде қаралатын болса.
Барлық жағдайлары бірдей кәсіпорындарда өндірістік қуатты
пайдаланудың экономикалық тиімділігін арттырудың негізгі жолдары
мыналар:
• нақты жағдайларда ең жоғары экономикалық тиімділікті қамтамасыз
ететін машиналар, техникалар және жабдықтарды таңдап алу;
• қажетті құрал-жабдықтардың қолайлы құрамын табу.
Қазіргі кезде қандай да болмасын қолайлы құрамын өнімділігі жоғары
техниканың жаңа түрлерін қолданбайынша сапалы орындауға болмайды.
Сондықтан белгіленген жұмыс бағдарламасын әрі сапалы, әрі өз
уақытысында орындалуын қамтамасыз еткен жөн.
Кәсіпорынның өндірістік қуаттарын пайдалануды ұйымдастыру және
қалыптастыру процестері күрделі және көптеген факторларға тәуелді.
Өндірістің өсу ауқымы және оның тиімділігінің артуы резервтерді
көбейту және қолданыстағы кәсіпорындардың өндірістік қуаттарын
пайдалануды жақсартуды іздестіру міндетін қояды. Сондықтан да,
қолданыстағы кәсіпорынның өндірістік қуатын және оны пайдаланудың
мөлшер деңгейін анықтауға негіз болатын факторлар шеңберін
анықтауды қажет етеді. Бұл шарттасқан екі фактор ықпал ететін
бірыңғай объект - кәсіпорынның өндірістік қуаты (бөлімшелері). Бұлардың
арасындағы айырмашылық ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.