Рынок - тауар айналымының сферасы

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 34 бет
Таңдаулыға:

Жоспар:

Кіріспе.

І. Жалпы нарықтың теориялары мен тарихы.

ІІ. Қ. Р-ғы нарықтың негізгі қағидалары мен бағыттары.

ІІІ. Қазақстан Республикасының нарығындағы негізгі ұғымдарға түсініктемелер.

Қорытынды.

Кіріспе:

Ерте заманнан бері келе жатқан сауданың негізі болып айырбас (бартер) саналып келді. Айырбастың осы түрі - кез-келген бір затты екінші бір затқа алмастыру. Айырбас кезінде есептеу жүйесі шектетіліп, тіпті қиын болған. Осы және тағы басқа кемшіліктерінен бартер уақытында қосымша төлем ақы төлеу енгізілді. Кейін тіпті зат пен төлем ақының орнына тауар үшін алтын немесе күміспен төлеу болды. Осы алтын мен күміс - экономикалық қатынастарының алғашқы валюталары. Ортағасырларда кейбір саяси облыстарда бірінші депозит квитанциялары пайда болды, ал бірінші банктердің пайда бола салысымен облигациялар да шыға бастады. Жоғарыда аталғандардың нәтижесінде қазір әр елде өзінің негізгі және ұлттық валютасы қалыптасты.

1876-жылдан бастап Бірінші Дүниежүзілік соғысқа дейін нарық пен тауар айналымында монетарлық жүйе қалыптасып келген, оны кейін «стандартты алтын заманы» деп атап кетті. Ол кездерде барлығы тек алтынмен ғана есептеліп, ұлттық банктердегі айналымда да оны қабылдаған.

Бірінші ұлттық валюта болып доллар есептеледі, оны 1944-жылы

Бреттон Вудс қол қоюымен ақшаның қағаздай түрі жарық көріп, алтынның қызметін атқаруға кірісті. Алғашқыда 30 грамм алтын 35 долларға тең болды.

Валюта нарығында ең елеулі орын алған оқиға - евроның айналымға енуі. Ол Европалық Одақпен 1999-жылы енгізілген болатын. Ал 2002-жылдың 1-қаңтарында ұлттіқ валюталардың орнына қоданылуға рұқсат берілген.

80-90-жылдары ғылыми-техникалық прогрестің одан әрі дамуының арқасында (компьютерлік және информациялық жүйелердің дамуы) ақша нарығы тез арада өзінің шарықтау шегіне жетті деуге болады.

Қазіргі уақытта әр мемлекеттің өзінің ішіндегі сұраныс пен ұсынысты реттеп отыратын заңдары болады. Ондай заң Қазақстанда да бар. Өйткені Қазақстандағы саяси-экономикалық қатынастарының кәбісі шет елдермен байланысты.

Қазақстанның нарықты экономика жолындағы жылдар бойы жасаған жетістіктеріне қарай отырып, жақын келешекте экономика нарығы дамыған елдердің тізімінде бірінші орындарында тұратынымызға күмәнданбаймын. Салыстырмалы түрде алсақ, Қазақстан 90-шы жылдардың басында құлдырау шегінде тұрып, нарық экономикасы мүлдем жоғалып кете жаздады. Ол жылдары біздің территориямызды шет елдердің бұқаралық ақпараттар құралдарында «босап кеткен дүние шеті» деп атаған. Уақыт өтті, «босап кеткен дүние шеті» енді ТМД бойынша Ресейден кейін екінші орында тұр. Бұл дегеніміз - мемлекеттің аз уақыт арасында үлкен жетістіктерге жетуінің арқасында. Қазақстан нарығының әлі де дамитынына сабап болатын жайт - мемлекеттегі барлық экономикалық нарық орталықтарының 85%-нің заңдастырылуы, яғни легитимді түрде жұмыс жасауы. Ел ішіндегі реформалардың қазіргі заманға сәйкес өзгеріліп, айналымға енуі. Және де оның негізгісі - валюта реформасы.

Нарық - Қазақстанның экономикасын реттеуші және алға қозғаушы күштердің бірі болғандықтан, мен осы тақырыпқа өзімнің курстық жұмысымды арнағап отырмын.

І. Нарықтың құрылымдары мен элементтері. Рынок - тауар айналымының сферасы. Территориялық шекарасымен мен аумағы жағынан жергілікті нарық, ұлттық (ішкі) нарық және дүние жүзілік (сыртқы) нарық түрлеріне бөлінеді. Сонымен бірге сауда жүргізілетін белгілі бір орында да нарық - базар деп атайды. Нарық қоғамдық еңбек бөлінісінің дамуына және өндірушілердің жеке меншік иелері ретінде оқшауланып шығуына байланысты туған. Нарықтың алғашқы формасы рулық қауымдар арасындағы тікелей тауар айырбасы болып табылады. Мұнда тек басыартық тауарлар ғана айырбасталды, айырбас пропорциясы кездейсоқ сипатта болды. Ақшаның шығуы Нарықтағы сипатты түбірімен өзгертті, бір тауарды екінші бір тауарға тікелей айырбастаудың орнына ақша айырбасы енгізілді, айырбас пропорциясы баға формасын қабылдады, нарықтың шекарасы кеңейіп, сауда айрықша қызмет сферасы ретінде оқшауланып шықты, тек саудамен ғана шұғылданушы көпестер пайда болды.

Капитализмнің туып, орнығуына байланысты ішкі нарық кең өріс алды. Ұсақ өндірушілерді күйрете отырып, капитализм, бір жағынан, өндіріс құрал-жабдықтарының нарығын, екінші жағынан, тұтыну заттардың нарығын тудырады. Капитализм тұсында тауар айналысымы мейлінше кең ауқымды сипатқа ие болды. Тауар капиталды (өндіріс құрал-жабдығы мен тұтыну заттары), несие капиталы және жұмыс күші капиталистік нарықта айналысқа түседі. Жұмыс күші нарығының тууы капитализмнің айрықша белгісі болып табылады.

Өндірістің қоғамдастырылуы және қоғамдық еңбек бөлінісінің тереңдей түсуі жергілікті нарықтың оқшаулануын жойып, оларды бірыңғай ұлттық Нарыққа, ал кейін түрлі ұлттық Нарықты бірыңғай дүние жүзілік Нарыққа тартады.

Сол кездерден бастап Нарықтың құны енгізілді. Нарықтың құны - капиталистік өндіріс саласында өндірілген тауарлардың негізгі массасының құны, өндірістің қоғамдық қалыпты жағдайында салада өндірілген біртектес тауарлардың едәуір массасының жеке құны. Саланың әр түрлі жағдайда жұмыс істеп тұрған және бір-бірімен өзінің өндірістік көлемі, техникалық жарақтануы, еңбек ұйымдастыру мен еңбек өнімділігінің дәрежесі әр алуан кәсіпорындарда өнімнің бір өлшемін жасауға түрліше жеке еңбек шығындары жұмсалады. Мұның өзі тауарлардың жеке құндарының мөлшеріне сөз жоқ әсер етеді. Бірақ тауардың құны өндірушілердің жеке еңбегімен белгіленбейді, қоғамдық қажетті еңбекпен анықталады. Жеке құндар өзінің мөлшері жағынан әр түрлі болғанымен, олар сала ішіндегі бәсеке процесінде бірыңғай қоғамдық немесе нарықтық құнға теңестіріледі. Тауар өндіру үшін жеке жұмыс уақытына қарағанда қоғамдық қажетті жұмыс уақытын көбірек жұмсаған кәсіпорындар артық пайда табады.

Капитализм тұсында тауарларды қоғамдық (нарық) құнымен сату өндірістің әр саласының ішінде пайданың әр түрлі нормасына жеткізеді. Тауарлардың жеке құны саланың орта (нарық) құнынан төмен капиталистер тек әдеттегідей пайда ғана емес, сонымен қатар, нарық пен жеке құн арасындағы айырмашылық көлемінде жоғары пайда алады. Тауарлардың жеке құны саланың орташа құнынан жоғары капиталистер тауарларын мұндай жеке құннан төмен сатуға мәжбүр болады. Мұның нәтижесінде олар әдеттегі орта дәрежеден төмен пайда алады, кейде тіпті зиян да шегеді. Бұл капиталистерді жаңа техниканы енгізуге және өндіріс шығындарын төмендетуге итермелейді. Монополистік капитализм қоғамдық (нарық) құнының пайда болу процесін жоймайды.

Осыларды ескере кетсек, тағы бір термин - нарық сыйымдылығы - пайда болады. Нарық сыйымдылығы - сатып алушылардың төлем қабілеті бар сұранысының жиынтығы. Тұтыну заттарымен қызметтің нарық сыйымдылығы негізінен халықтың төлем қабілеті бар сұранысымен, яғни тұтынушылардың аманат ақшасын шегеріп тастағаннан кейінгі ақшалай табысының мөлшерімен сипатталады. Өндіріс құрал жабдығының нарықтық сыйымдылығы халық шаруашылығының еңбек заттары мен еңбек құрал-жабдықтарына деген қажеттеріне байланысты. Халық тұтыну тауарларының нарық сыйымдылығы қоғамдық қажеттердің дамуына сәйкес өзгеріп отырады. Халық қажеттерінің үнемі артуына байланысты, сондай-ақ жалақы мен халықтың ақшалай табысының өсуіне байланысты тұтыну тауарларының нарығы құрылымдық жағынан да өзгеріске ұшырайды. Халық табысы өскен сайын оның азық-түлік емес тауарларына деген сұранысы біршама тез өседі. Табыс мөлшері белгілі бір дәрежеге жеткеннен кейін халықтың азық-түлік тауарларына деген сұранысы тұрақтанады.

Социалистік шаруашылықта үздіксіз ұлғайып отырған қоғамдық өндіріс саласында тек тұтыну тауарларын ғана емес, сондай-ақ өндірістің құрал-жабдықтарын да нарық сыйымдылығын зерттеудің маңызы зор.

Нарықтық қатынастардың зерттеуін экономикалық теория классикалық мектебі өкілдерінің еңбегінен іздегеніміз дұрыс. Оған Адам Смитт пен Давид Рикардо жатады. Адам Смитт нарықтық экономикаға барынша еркіндік беру қажет деп есептеді. «Мемлекет өзінше жүре берсін» саясатын жүргізгені абзал. Нарықтың өзі ұлы үйлестіруші саналады. Нарықтық тепе-теңдік жай адам эгоизмінің негізінде жүзеге асады, пайдаға (табысқа) мүдделі және еркін бәсекенің болуы. Адам Смиттің ойынша, адам нарықта өз пайдасын көздей отырып, жоқ нәрсеге көрінбейтін қол арқылы мақсатқа бағытталады. Өзінің мүддесін көздей отырып, қоғам мүддесіне жиірек қызмет жасайды. Еркін нарыққа бар ниетінің артуының арқасында Адам Смитт либерелизм мектебінің айтулы идеологы болды.

Карл Маркс экономикалық теорияда рынок тепе-теңдігі мәселесін үш деңгейде қараған: микродеңгей - көп салалы шаруашылық деңгейін және қоғамдық шаруашылықтың ең жоғарғы, көп факторлы, ұдайы өндіріс дәрежесінің деңгейі.

Нарық мәселесіне В. И. Ленин өз еңбектерінде ерекше мән береді. «Рынок жайлы әңгімелеу» 1893-жылы және «Капитализмнің Россияда дамуы» (ішіндегі шағын айдары «Ірі өнеркәсіп үшін ішкі Нарықтың құрылу процесі») 1899-жылы шыққан жұмыстары дәлел бола алады. Бұл еңбектерінде В. И. Ленин нарықтың мәнін, оның тууы мен дамуының экономикалық салдарын, сондай-ақ оның ұйымдық, бірлестірілу мен ынталандыру қызметтерін аша түскен. Нарықтық қатынастардың әсерінен тұйықталған, локальды, шектелген жергілікті нарықтар бұзылып, интернационалды нарық қалыптасады. В. И. Лениннің пайымдауынша, бұл процесс тауар өндірісі даму процесін байқатып қана қоймай, сонымен қатар жалпы экономикалық прогресті көрсетеді.

Ресейде 1921-жылы жаңа экономикалық саясатың(ЖЭС - НЭП) енуіне байланысты В. И. Лениннің «Азық-түлік салығы жайлы» еңбегі шықты. Онда ұсақ және орта жеке кәсіпорынға сүйене отырып, еркін нарықтық қатынастарды қолдану қажеттілігі көтерілген және еркін нарықты түсінуді айтқан. В. И. Лениннің есептеуінше, нарықтың ұйымдасу мен бірлесу қабілеттілігі - экономиканың басты фундменті, себебі одан мемлекеттік өкімет барынша сүйеу табады.

Батыс мемлекеттері шаруашылық саласындағы саясатты анықтайтын, қазіргі әр түрлі экономикалық теория мен мектептердің шартты түрде екі бағытын бөліп қарауға болады: біреулері сұранымды ынталандыруды жақтаса, екіншілері - ұсынымды құптайды.

Бірінші бағыттың негізін қалаушы ағылшын экономисі Дж. М. Кейнс болып табылады. Оның басты еңбегі - «Еңбекпен қамту, пайыз бен ақшаның жалпы теориясы»(1936) деп аталады. Нарық жағдайында сұранымның ынталандыру қабілеттілігі жапай жұмыссыздықтан құтқарады деген тұжырымға келеді. Жұмыстылық деңгейін мемлекеттік реттеу жүйесіне көшіру Дж. М. Кейнстің жасаған негізгі қағидасы. Батыста ХХ-шы ғасырдың 30-шыдан 80-ші жылына дейін «кейнстіліктің» әсерінен нарықты реттеу жүйесі іске асты. Дж. М. Кейнстің ізбасарларына француз «дирижистерін» де жатқызамыз. Олардың ойынша, экономиканың «өзін-өзі реттеуі» автоматты түрде жүзеге асатынына сенімін жоғалтқан. Олардың басты жоспарлайтын нәрсесі - макроталдау (макроанализ) болды. Экономиканың негізін жалпы нәрселер құраған: мысалы, ұлттық табыс, қолдану мен тұтыну, жиынтық қоғамдық, сұраным мен ұсыным мәселелері және т. б. Экономиканың тиімді дамуын бұл бағыттағы экономистер мемлекеттік реттеумен байланыстырады. Мемлекет салық жүйесі арқылы пайданың көптеген бөлігін алып, оны тиімді сұраным мен толық жұмыстылықты қамтамассыз етуге қолданады: экономикада мемлекеттік сектор ұлғаяды, қосымша жұмыс орындары дайындалады, азаматтарды әлеуметтік қорғау жүйесі (зейнет ақы, жәрдем ақы, білім мен денсаулық сақтауға қаржылар, т. б. ) іске асады. Осы бағытты қолдайтын экономистердің ойынша, экономикалық дамуына мемлекет басты бағыттаушы күшке айналып, оның көмегімен рыноктың көлеңсіз жақтары баяулайды.

ХХ-шы ғасырдың жетпісінші жылдарындағы экономикалық дағдарыс пен кәсіпкерліктің белсенділіктің бәсеңсуі А. Смиттің мемлекеттік реттеудің тиімсіздігі идеясына алып келеді. Осы жағдайдың теорияда жаңа бағыттар туа бастайды. Осы бағыттағы экономистер ұсынымды ынталандыру идеясын тілге тиек етті. Олардың ойынша, нарық механизмі, бәсеке негізінде өсуді баланстандыру қамтамассыз етіледі немесе сұраным мен ұсыным арасындағы тепе-теңдік қалыптасады. Мемлекеттің ролі еркін бәсекеге дұрыс жағдай жасаумен шектелуі қажет. Бұл «неоклассикалық» немесе «неолибералдық» бағыттың көздегені жекешелендіруге пайдаға салық өсімін төмендету арқылы және бәсеке жағдайында жеке кәсіпкерлікті күшейтіп, ұсынымды ынталандыру. Мемлекет жұмыспен қамтамассыз ету идеясынан бас тартып, әлеуметтік бағдарламаны барынша қысқартады. Әлеуметтік амортизаторлар сақталып, тегін қызмет көрсету сияқты әлеуметтік кепілдік жойылып, кәсіпорын акцияларына иелік жасау арқылы жұмысшыларды кәсіпкерлікке тарту, басқаруға қатыстыру және сол сияқты бой көтере бастайды. Олардың қолдауынша, жеке кәсіпкерлік өндіріс пен қоғамдық әл-ауқаттың қарқынды өсуіне алып келеді. Ұсынымды ынталандыру теориясы рейганомика мен тетчеризмнің негізін қалады.

« Неолиберализмнің » белгілі өкілдеріне американ экономисі Людвиг Мизес (1881-1973), Чикаго мектебінің экономисі Милтон Фридмен (1912-ж. т. ), ГФР-сынан - Фредрих Август фон Хайекті (1899-1964-ж. ж. ) жатқызамыз. Чикаго мектебін насихаттап жүрген экономикалық теорияның қазіргі нұсқасын осы бағытқа «монетаризмді» айтуға болады. Экономика тұрақсыздығының басты ошағы ақша аясында жатыр және оны реттеудің мәнісі шамалап бұзылған ұдайы өндіріс циклін жоюда болып табылады.

Сонымен нағыз рынок дегеніміз не? Ол - диалектикалық бірліктегі өндіріс саласы мен айналым саласының, яғни тауар өндірушілері мен тауар тұтынушылары арасындағы қайтарымдылық, баламалық және экономикалық тайталасқа (бәсекеге) негізделген экономикалық қатынастар мен байланыстардың ерекше жүйесі.

Нағыз рынокты экономикаға мыналар тән: бір жағынан, заңмен қамтамассыз етілген тауар өндірушілерінің толық дербестігі, екінші жағынан, олардың бір рынокты кеңістіктегі бір-біріне тәуелділігі; кәсіпкерлердің шаруашылық қызметіне қандай да болмасын әкімшілік араласудың бола алмауы; баға еркіндігі; тауар өндірушілер мен тауар тұтынушылардың таңдау еркіндігі; тауар өндірушілердің оңтайлы әріптесі (серіктесі) үшін, ал сатушылардың сатып өткізу рыногы үшін бәсекелестігі; тауар қатшылығының (дефицит) болмауы; техникалық, ұйымдық, басқарудағы және басқа да бағыттардағы соңғы жаңалықтардың тез таралуы; экономикалық икемділік, бейімделгіштік.

Қазіргі өркениеттегі рыноктық шаруашылықтың бәріне ортақ бір-ақ заң бар. Ол «өндірілеттіннің бәрін емес, сатылатынның бәрін өндіру». Рыноктың негізгі мәселесі - сұраныс пен ұсыныс арасындағы сәйкестік, міне, осыдан келіп шығады.

Сұраныс дегеніміз - тұтынушылар тарапынан тауарлар мен қызмет түрлеріне деген мұқтаждық пен талаптардың жиынтығы, көлемі.

Ұсыныс дегеніміз - сату үшін рынокқа шығарылатын тауарлар мен қызметтер түрлері және көлемі.

Сұраныс пен ұсыныс көлемі , өзара қатынасы баға деңгейіне байланысты және, керісінше, баға деңгейі сұраныс пен ұсыныстың көлеміне тікелей байланысты. Осы жерден келіп, сұраныс пен ұсыныс заңы, баға заңы қалыптасады.

Бұл жерде ерекше есте болатын нәрсе, әр тауар өндіруші жұртшылық сұранысын тап басып, дәл анықтап отыруы қажет. Бұл олар үшін өмірлік маңызы бар нәрсе. Әйтпесе рынокты экономиканың «әзірейлі» - банкроттың болып қалуы мүмкін.

Енді рыноктың негізгі қызметтеріне тоқталып өтелік. Ол, біріншіден, өндіріс пен тұтынушы, сұраныс пен ұсыныс, сату мен сатып алу арасында серпінді өзара қатынас орнатады. Бұл өнімнің бәсекелік қабілетіне, сапасына, бағасына, сервистік қызмет көрсетуді ұйымдастыру мен оның жағдайлылық дәрежесіне қарай орнығады. Осы жерден келіп нақты рынок жағдайы мен ахуалын анықтайтын рынок нарығы (рыночная конъюнктура) қалыптасады.

Екіншіден, бәсекелік және маркетингілік қызмет механизмі арқылы рынок өндірістің өсуіне, тауарлардың тұтыну қасиеті мен қызметтер сапасының жақсаруына, халыққа қызмет көрсету аясының кеңеюіне, сондай-ақ өнім өндірудің шамадан тыс артық тауар шығарған өндірушіге, жоғарыда айтып кеткеніміздей, банкрот қаупі туады. Мұндай кезде рынок қатаң да қатал.

Үшіншіден, белгілі бір шамада рынок материалдық, еңбек, қаржылық, ақыл-ой, рухани, ресурстарды сұранысқа қарай бір саладан екіншісіне ауыстыра отырып, белгілі бір мөлшерде барлық қоғамдық өндірістің тепе-теңдігінің сақталуына жол ашады.

Төртіншіден, рынок әр кәсіпорынның, кәсіпкер мен саудагердің бет пердесін ашып, сырын ақтарып, олардың сатып алушылар мен тұтынушылардың жоғары талабын қанағаттандыру мақсатын қаншалықты дәрежеде орындап отырғандығын сарапқа салады, сондай-ақ олардың тауар сатып алуына, түрлі қызметтерді пайдалануына қолайлы жағдай жасауға итермелейді.

Бесіншіден, рынок аса қуатты да пәрменді құқықтық негізге сүйене отырып, басқарудың және өзін-өзібасқарудың неғұрлым тиімді принциптері мен әдістерін жүзеге асыруға, қоғамдық және шаруашылық өмірді демократияландыруға ұмтылдырады. Бұл түрлі белсенділіктің, тапқырлықтың, жасампаздықтың және ізденістердің әріптестерді таңдау еркіндігінің, әр кімнің өз табысын қалауынша жұмсауының экономикалық, ұйымдық, құқықтық негіздері арқылы мүмкін болады.

Алтыншыдан, рынок мемлекет үшін де, жеке кәсіпкер үшін де аса қажетті түрлі ақпараттардың аса зор «қоржыны» болып табылады. Рыноктық инфрақұрылымдардың бәрінде - биржаларда, коммерциялық орталықтарда, жәрмеңкелерде, сауда үйлерінде, қаржыханаларда (банктерде), сақтандыру қорларында, аудиториялық және ақыл-кеңес (консультация) беретін фирмаларда рынок жөнінде ұшан-теңіз ақпараттар, түрлі мәліметтер жиналып отырады. Бұларды уақтылы жәнетиімді пайдалана білгенадамның ұтатыныанық. Рыноктық қатынастар дамыған шетелдерде жарнамаға үлкен көңіл бөлінетіндігі сондықтан.

Ұйымдастыру сипаты жағынан рыноктың бірнеше тегі (типі) бар. Олар мыналар:

-классикалық рынок (немесе еркін бәсеке рыногы, жетілген бәсеке рыногы) ; оның ең басты ерекшелігі мынада, ол - еркін бәсекелестіктің үстедігі.

-бейклассикалық (классикалық емес) рынок, яғни жетілмеген бәсеке рыногы, бұған жататындар: таза монополиялық рынок, монополистік бәсеке рыногы, олигопориялық рынок. Бұның ең басты ерекшелігі мынада, ол - монополиялардың (монопсолиялардың) және олигопориялардың (олигопсониялардың) (бірнеше өндірушілер немесе бірнеше сатушылар мен бірнеше сатып алушылардың) үстемдігі;

-әлеуметтендірілген рынок (кейде мемлекеттік рынок деп те атайды), яғни әлеуметтік бағдарлы, адамдар мұқтажына бет бұрған («адам кейпі» бар) рынок.

Рыноктық қатынастар объектілерінің экономикалық міндеттеріне байланысты рынок бірнеше түрге бөлінеді:

-тұтыну тауарлары мен қызметтер рыногы (азық-түлік тауарлар рыногы, азық-түлік емес тауарлар рыногы, қызметтер рыногы) ;

-өндіріс факторлар рыногы (еңбек немесе жұмыс күші рыногы, өндіріс құрал-жабдықтар рыногы, шикізат рыногы) ;

-жылжымайтын дүние рыногы (жер рыношы, тұрғын үй рыногы) ;

-қаржы рыногы (қор рыногы, валюта рыногы, қымбат металдар (платина, алтын, күміс) рыногы, келісімшарттар рыногы) ;

-ақпараттар рыногы немесе ақыл-ой, рухани өнімдер рыногы (лицензия, патент, «ноу-хау» - ерекше техника, технологиялық дағды және өндіріс құпиялары) .

ІІ. Қазақстан Республикасындағы нарықтың негізгі ұғымдары мен бағыттары. Сұраным мен ұсыным. Ал нарықтық баға қалай анықталады? Ол үшін тепе-теңдік қажет. Тепе-теңдік бағасы - бұл ұсынымның сұранысқа сәйкес болғандағы баға деңгейі. Нақты рынокта теп-теңдік бағасы сұраным мен ұсыным қисықтары қиылысқан нүктеде болады. Сұраным мен ұсыным тепе-теңдігіне қарсы екі кедергіні атап өтелік.

1) Сұраным мен ұсыным қисығын сыза отырып, біз басқа факторларды өзгеріссіз қалады деп есептейміз.

2) Екінші кедергі қисық сызықтың қозғалысымен эәне қисық бойынша қозғалыстар арасындағы айырмашылықпен байланысты.

Сұранымның артуын (сұраным қисығының жылжуы) мен сатып алудың артуын (сұраным қисығы бойымен бағаны төмен қарай түсүімен байланысты қозғалыстың нәтижесі) жаңылыстырмас үшін үлкен сақтық қажет.

Нарықты бәсеке арқылы жүргізеді. Бәсекенің өзі бағалық және бағалық емес болып бөлінеді.

Бағалық бәсекеде тұтынушы үшін күрес бағаның көмегімен жүргізіледі.

Бағалық емес бәсекеде күрес өнімнің сапасы, оның жаңашылдығы, технологияны жетілдіру, сатылғаннан кейінгі көмек көрсету, өткізуді ұйымдастыру, сатып алушылардың сұраныстарын есепке алу мен оны орындау, және т. б. айналасында жүреді.

Бағаның қалыптасуын реттелген сатылардың жиынтығы деп қарастыруға болады. Олар:

1. Мақсатты қою;

2. Сұранымды анықтау;

3. Шығынды бағалау;

4. Баға мен бәсекелестердің тауарларын салыстырмалы талдау;

5. Бағаның қалыптасуының әдістерін талдау;

6. Соңғы бағаны белгілеу.

Бағаның қалыптасу әдістеріне төмендегідей факторлар әсер етеді:

-рынокта қалыптасқан нақты жағдай (монополияландыру дәрежесі, сұраным икемділігі) ;

-өткізілетін тауарлардың сипаты (жаңалық дәрежесі, басқа тауарларды алмастыра алуы, патенттік қорғау деңгейі) ;

-фирманың өз саласындағы жағдайы (қаржылық жағдайы, басқа өндіріс түрлерімен байланысы және т. б. ) .

... жалғасы