Шағын кәсіпкерлікке қатысатын субъектілер

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 36 бет
Таңдаулыға:

ЖОСПАР
Кіріспе 2
1-бөлім. Кәсіпкерліктің теориялық негіздері 4
1.1 Кәсіпкерлік мәні, түсінігі және түрлері 4
1.2 Шағын кәсіпкерліктің құрылуы және дамуының ғылыми негізделуі 11
1.3 Қазақстандағы шағын кәсіпкерліктің құрылуының ерекшеліктері 13
ІI-бөлім. Қазақстан Республикасының шағын кәсіпкерлікті несиелендірудің
ерекшелігі 21
2.1 Шағын кәсіпкерлікке қатысатын субъектілер 21
2.2 Қысқа мерзімді несие беру мен өшіру тәртібінің операциялық есебі 23
2.3 Несиелік ресурстарды пайдаланғаны үшін сый ақылар есептеу және есепте
көрсету тәртібі 26
ІІІ-бөлім. Өнеркәсіптегі шағын кәсіпкерлікті дамыту жолдары 29
3.1 Шағын кәсіпкерлікті дамытуда мемлекеттік қолдау тетіктері 29
Қорытынды 34
Қолданылған әдебиеттер тізімі 36

Кіріспе

Шағын кәсіпкерліктің дамуына көптеген теориялық жұмыстар арналған.
Онда шағын кәсіпкерліктің дамуының әлемдік тәжірибесі, сонымен бірге
бәсекелестік механизімінің арқасында олардың кейбіреулерінің ірі бизнеске
айналуы, бүгінгі нарықтық экономикаға дейінгі мәселелер қарастырылған.
Нарықты экономикасы дамыған елдерде шағын кәсіпорындар бірнеше жүз жылдарда
табиғи дамыған, ал Қазакстанда мүлде басқа жағдай.
Нарықтық экономикаға өткенге дейін бұрынғы Кеңес Одағының құрамындағы
мемлекеттерде ірі өнеркәсіп кәсіпорындары болды да, олардың артықшылықтары
абсолютті деп саналып шағын кәсіпорындар мәселесі жоспарға кірмеген
болатын. Бұл ойдың қателігі командалық орталықтанған жүйеден нарықтық
экономикалық жүйеге өту кезінде, шағын кәсіпорындар мемлекеттің
стратегиялық бағыттың негізгі құралына айналғанда мойындалды.
Осы орайда Қазақстан Республикасының Президенті осы жылдағы жолдауында
Жапония, Германия, Бельгия, Италия сияқты елдерде шағын және орта бизнес,
олардың барлық кәсіпорындары санының 90 пайызын құрағандығын және көптеген
дамыған елдерде олар жалпы өнімінің 50 пайыздан астамын беретіндігін айта
келіп, біздің шағын кәсіпкерлікті дамытудың түбірінен идеологиясын бұзу
қажеттігін баса айтты. Біз кәсіпкерлік ортаның бастамашылығын іске асыру
үшін қолайлы жағдай туғызуымыз керек.
1990 жылдардың басында жаңа экономикалық жүйеге өтуге байланысты
кәсіпкерліктің жаңа түрлеріне жол беріліп, шағын кәсіпорындарға ерекше ынта
қойылып оларды ұйымдастырудың құқықтық нысанына, критерийлеріне, есеп және
есеп беру жүйесінің нормативтік заңдық базасы қамтылды.
Қазақстанда шағын кәсіпорындардың даму тенденциясы мынадай:
• шағын кәсіпорындардың және онда жұмыс істейтіндердің санының тұрақты
өсуі;
• өнеркәсібі дамыған аудандардағы шағын кәсіпорындардың шоғырландыруы;
• шағын кәсіпкерліктің сауда мен қызмет көрсетудегі үлесінің көптігі;
• осы уақытқа дейін шағын кәсіпорындардың салық салу, несиелендіру,
мемлекеттік органдармен арадағы мәселенің шешілмей келе жатқандығы шағын
кәсіпорындардың маңыздылығын мемлекетіміз ғана емес нарықты экономикасы бар
елдердің барлығы мойындап отыр. Оның экономикадағы үлес салмағынан көруге
болады.
Шағын кәсіпкерлік - бәсекелестік ортаны қалыптастыратын, нарықты
отандық тауарлармен толтыратын, халықты жұмыспен қамтитын, ірі және орта
бизнестің ауқаттану ортасы, орта топты қалыптастыратын қоғамның
тұрақтылық негізі.
Осыған байланысты шағын кәсіпкерлікті қолдауға Қазақстан Республикасы
жыл сайын 159,2 млрд. тг. бөлінеді. Елбасы өзінің жолдауында биылғы жылы
республикалық бюджеттен қосымша 10 млрд. тг. бөлінетіндігін, сонымен бірге,
банк кредиттеріне кепілдік беру мен сақтандыру ісін жүзеге асыруды қолға
алу керектігін ескертті. Мұның өзі қомақты мемлекеттік қолдау болмақ.
Курстық жұмысымыздың мақсаты - өнеркәсіпте шағын кәсіпорындарды дамыту
мен оның артықшылықтарын дәлелдеу.
Курстық жұмыстың мақсатына байланысты мынадай мәселелер қаралады:
• өнеркәсіп пен шағын кәсіпорындардың ролі;
• бүгінгі күнгі өнеркәсіптегі шағын кәсіпорындардың жағдайын талдау,
тиімділіктерін анықтау;
• осы салада шағын кәсіпорын болашағы.

1-бөлім. Кәсіпкерліктің теориялық негіздері

1.1 Кәсіпкерлік мәні, түсінігі және түрлері

Транзиттік экономика жағдайында нарықтық орта құрудың басты факторы
болып кәсіпкерлікті қалыптастыру мен дамыту табылады. Кәсіпкерлік қызмет –
шаруашылық индустриалдық жүйелердің типтік сипаты. Кәсіпкерліктің көмегімен
қоғам тауарлар мен қызметтер алады, жаңа нарықтар құрады, жаңа жұмыс
орындар ұсынады және қазіргі уақытта бар жұмыс орындарын қолдайды,
осылайша, халықтың өмір сүру деңгейі жоғарылайды.
Кәсіпкерліктің және кәсіпкердің мәнін анықтауға атақты шетел ғалымдары
ерте уақытта өте көп көңіл бөлді. Ғылыми әдебиетте кәсіпкерліктің мәнін
анықтаудың белгілі бір нақты анықтамасы жоқ. Бұл түсінікті де: білімнің
түрлі салаларының өкілдері (экономисттер, философтар, құқықтанушылар,
әлеуметтанушылар және т.б.) бұл терминнің мазмұнын әртүрліше талқылайды.
“Кәсіпкерлік” терминінің мазмұнын талқылауда әртүрлі ойлардың болуы
нарықтық экономикадағы кәсіпкерлік қызметтің экономикалық, әлеуметтік,
қаржылық рөлінің бір мәнді еместігін ғана емес, сондай-ақ кәсіпкерліктің
шаруашылық жүйесі ретіндегі ашықтылығын куәландырады.
“Кәсіпкерлік” түсінігін қазіргі кездегі мәнінде XVII ғасырдың аяғы
–XVIII ғасырдың басында ағылшын экономисті Ричард Кантильон қолданды. Оның
ойынша, кәсіпкер – тәуекел жағдайында жұмыс істейтін адам.[1]
Кейіннен Адам Смит (1723-1790) кәсіпкердің сипаттамасына көңіл аударды.
А.Смиттің ойынша, кәсіпкер капиталдың иесі бола отырып, белгілі бір
коммерциялық идеяны жүзеге асыру үшін және табыс алу үшін тәуекелге барады,
себебі капиталды қандай да бір іске салу әрқашан да тәуекел элементін
қамтиды. Кәсіпкерлік табыс меншік иесі үшін сол тәуекел үшін өтеу болып
табылады. Кәсіпкер өзі өндірісті жоспарлайды, ұйымдастырады, еңбекті
бөлумен байланысты тиімділікті жүзеге асырады, сондай-ақ өндірістік
қызметтің нәтижелерін басқарады.
Давид Рикардо (1772-1823) кәсіпкерлік қызметті тиімді шаруашылық
жүргізудің міндетті элементі ретінде қарастырады.
Йозеф Шумпетер (1883-1950) 1911 жылы алғаш рет шыққан “Теория
экономического развития” кітабында “кәсіпкер” түсінігін новатор ретінде
түсіндіреді. Автордың ойынша, кәсіпкердің негізгі функциясы – капиталисттік
экономиканың дамуында, экономикалық өсуді қамтамасыз етуде негізгі рөлді
ойнайтын жаңашылдықтарды жүзеге асыру. [2]
Осы проблемаға ағылшын экономисті Экономика бойынша Нобель сыйлығының
лауреаты Фридрих фон Хайек (1899-1984) жаңаша қарады. Оның ойынша,
кәсіпкерліктің мәні – бұл жаңа экономикалық мүмкіндіктерді іздеу және
зерттеу.
“Кәсіпкер” және “кәсіпкерлік” терминдерінің эволюциясын қарастыру қызық
болар.[3]
• 1725 жыл. Ричард Кантильон: кәсіпкер – тәуекел жағдайында қызмет
ететін адам.
• 1797 жыл. А.Бодо: кәсіпкер – кәсіпкерлік іс үшін жауапты, кәсіпорынды
жоспарлайтын, бақылайтын, ұйымдастыратын және иеленетін адам.
• 1876 жыл. Ф.Уокер: капиталды ұсынып, сол үшін пайыз алатындар мен
өзінің ұйымдастырушылық қабілеттерінің арқасында табыс табатындарды
айыра білу керек.
• 1934 жыл. Й.Шумпетер: кәсіпкер – жаңа технологияларды жасайтын
жаңашыл.
• 1961 жыл. Д.Макклеланд: кәсіпкер – бір қалыпты тәуекел жағдайында
қызмет ететін жігерлі адам.
• 1964 жыл. П.Друкер: кәсіпкер – бұл ынта білдіретін, әлеуметтік-
экономикалық механизмдер ұйымдастыратын адам. Тәуекел жағдайында
қызмет ете отырып, ол мүмкін болатын сәтсіздік үшін жауапкершілікте
болады.
• 1965 жыл. Р.Хизрич: кәсіпкерлік – құны бар қандай да бір нәрсені құру
процесі, ал кәсіпкер – осыған бар қажетті уақыты мен күшін жұмсайтын,
бар қаржылық, психологиялық және әлеуметтік тәуекелді өзіне алатын
және осы үшін ақша алатын, жетістігінен қуаныш алатын адам.
Біздің күндеріміздің американдық ғалымдарының түсінігі бойынша,
кәсіпкер – азаматтардың (олардың бірлестіктерінің) өзіне тәуекел және
жауапкершілік ала отырып, жүзеге асыратын тәуекелді ісі. Кәсіпкерлік жаңа
бір нәрсені жасауға және бар нәрсені жетілдіруге ұмтылыспен
ассоциацияланады. Кәсіпкерлік “динамизм”, “бастама”, “жігерлік” сияқты
түсініктермен тығыз байланысты.
Батыс елдерде осы замандық кәсіпкерлік шаруашылықтың ерекше, жаңашыл,
антибюрократиялық стилі ретінде сипатталады. Бұл стиль негізінде әрқашан
жаңа мүмкіндіктерді іздеу, инновацияға бағыт алу, алға қойылған міндетті
шешу үшін әртүрлі көздерден ресурстарды тарта және оларды қолдана білу
қабілеттілігі жатыр. Менің ойымша, мұндай әдістеме біздің еліміздегі
кәсіпкерліктің дамуына да маңызы зор. Бірақ осы жерде айтатын жәйт,
кәсіпкер өзінің кәсіпкерлігін құру және дамыту үшін ресурстар көздерін
заңдылық негізінде “іздеу” керек.
Америка ғалымы Р.С.Ронстадтың ойынша, кәсіпкерлік – бұл байлықты
өсірудің динамикалық процесі. Байлық өзінің ақшасын, мүлкін, карьерасын
басқалардан көп тәуекел ететін, өзінің жеке ісін ашуға уақытын аямайтын,
сатып алушыларға жаңа тауар немесе қызмет ұсынатын адамдармен құрылады. Бұл
тауар немесе қызмет мүлде жаңа болуы міндетті емес, ең негізгісі кәсіпкер
оларға жаңа қасиеттер келтіре алуы, олардың құндылығын өсіре алуы керек.
Өз кезегінде, белгілі американ ғалымдары профессорлар Р.Хизрич пен
М.Питерс кәсіпкерлік мінез-құлықтың барлық типтерін қамтитын кәсіпкерліктің
анықтамасын ұсынды: “Кәсіпкерлік – құндылығы бар жаңа бір нәрсені жасау
процесі, уақыт пен күшті қажет ететін, өзіне қаржылық, моральдық және
әлеуметтік жауапкершілікті қабылдауды көздейтін процесс, ақшалай табыс
әкелетін процесс”.
Ресейлік ғалым-экэномист А.О.Бусыгиннің ойынша, кәсіпкерлік – іскерлік
белсенділікті жүргізу өнері, іскерлік жобалау формасында жүзеге асырылатын
ойшыл процесс. Кәсіби мағынада, оның ойынша, кәсіпкер өз бизнесін
ұйымдастыруды сәтті жүзеге асыра алу қабілеті ретінде қарастырылады.
Көрнекті экономисттердің ұсынған анықтамаларынан қорытынды жасай
отырып, айтарым:
Кәсіпкерлік – кәсіпорын иелерінің инновациялық мінез-құлқына, идеяларды
табу және пайдалана алу қабілетіне, сол идеяларды нақты кәсіпкерлік
жобаларға айналдыра алу қабілетіне негізделген шаруашылық жүргізудің жаңа
типі. Бұл, негізінен, тәуекелді іс, бірақ тәуекелге бармаған адам, табысқа
жете алмайды. Кәсіпкер өз ісін бастамас бұрын, мұқият есептеулер жүргізу
керек, өткізудің болжанған нарығын және бәсекелестерді жақсылап зерттеу
керек. Кәсіпкерлік бірінші кезекте экономикалық өсу мен жеке азаматтардың
және бүкіл қоғамның қажеттіліктерін қанағаттандыру мақсатында өндірістің
барлық факторларын тиімді пайдаланумен байланысты.
Қазақстан Республикасындағы кәсіпкерліктің негізгі фукнциясы – нақты
тұтынушыларға тауарлар (қызметтер, жұмыстар) өндіру, “жеткізу” және осы
үшін материалды және моральды марапат алу. В.И.Даль жазғандай,
кәсіпкерлікпен айналысу қандай да бір жаңа істі жүзеге асыруға кірісуді
білдіреді.
Кәсіпкерліктің ең маңызды белгілеріне мыналарды жатқызуға болады:
• шаруашылық субъектілерінің дербестігі мен тәуелсіздігі. Кез-келген
кәсіпкер қандай да бір мәселе бойынша шешім қабылдауды өзі және тек
құқықтық нормалар шегінде жүргізе алады.
• экономикалық қызығушылық. Кәсіпкерліктің негізгі мақсаты –
мүмкіндігінше максималды табыс алу. Сонымен қатар, кәсіпкер өзінің
жоғары табыс алу мүддесімен бірге қоғамдық мүдденің жетістігін де
қамтамасыз ету керек.
• шаруашылық тәуекел мен жауапкершілік. Ең нақты деген есептеулердің
өзінде де қандай да белгісіздік, тәуекел қалады.
Кәсіпкерліктің ұйымдық-құқықтық формалары[4].
Кәсіпкерліктің ұйымдық-құқықтық формасын дұрыс таңдау көптеген
факторларға, атап айтқанда, меншікті капиталдың болуы немесе оны тарту
бойынша мүмкіндіктердің болуы, кәсіпкерлік қызметтің сипаты мен масштабы,
кәсіпкерлік жобаны жүзеге асыру мерзімі, кәсіпкердің жеке тәжірибесі мен
ұйымдастырушылық қабелеттері, нарық жағдайы және басталып жатқан бизнестің
басқа да көптеген ерекшеліктеріне, сондай-ақ кәсіпорынның қандай да бір
формасының басымдылықтарына байланысты болады.
Кәсіпкерлік қызметтің алуан түрлілігін көптеген белгілері бойынша:
қызмет түрі бойынша, меншік формалары бойынша, меншік иелерінің саны
бойынша, ұйымдық-құқықтық және ұйымдық-экономикалық формалары бойынша,
жалдамалы еңбекті пайдалану дәрежесіне және тағы басқа бойынша сыныптауға
болады.
Түрі немесе арналымы бойынша кәсіпкерлік қызметті өндірістік,
коммерциялық, қаржылық, консультациялық және тағы басқа деп бөлуге болады.
Меншік формаларына байланысты кәсіпорын мүлігі жеке меншік,
мемлекеттік, муниципалды болуы мүмкін, сондай-ақ қоғамдық бірлестіктердің
(ұйымдардың) меншігінде болуы мүмкін.
Кәсіпкерлік формалары.
Кәсіпкерлікті мүше-меншік иелерінің санына байланысты келесі
формаларға: индивидуалды және ұжымдық деп бөлуге болады. Кәсіпкерліктің бұл
формалары өз кезегінде Қазақстан Республикасының Азаматтық Кодексімен
реттелетін кәсіпорынның белгілі бір ұйымдық-құқықтық формасының шегінде
жүзеге асырылады.
Кәсіпкерліктің индивидуалды формасы артықшылықтарға ие, бұл
артықшылықтар минималды регламенттілікте және тәуелділікте, мобильділікте,
материалдық қызығушылықта және т.б. тұжырымдалады. Айта кететін жәйт,
индивидуалды кәсіпкерлік өндірістік секторда айтарлықтай орын алады.
Индивидуалды кәсіпкер өзінің кәсіпорнының барлық міндеттемелері бойынша
өзінің барлық мүлкімен жауапкершілікте болады.
Бірақ қаржылық ресурстардың көп бөлігін иеленуге ұмтылыс, сонымен қатар
жоғары материалдық жауапкершілік және жоғары тәуекелді, масштабты жобаларды
жүзеге асыру үшін кәсіпкерліктің ұжымдық формасын құруға итермелейді.
Кәсіпкерліктің бұл формасының негізінде “меншік иелерінің саны” деген белгі
жатыр. Ұжымдық кәсіпкерлікте меншік әрқайсысының үлестерін анықтай отырып
немесе үлестері анықталмай (ортақ меншік), бірнеше субъектілерге тиесілі
болады.
Кәсіпкерліктің формаларын өз кезегінде ұйымдық-құқықтық және ұйымдық-
экономикалық деп бөлеміз. Ұйымдық-құқықтық формалар қатарына
серіктестіктер, акционерлік қоғамдар мен кооперативтерді жатқызуға болады.

Серіктестік – бұл кәсіпкерлік қызметті жүзеге асыру үшін құрылған
тұлғалар бірлестігі. Серіктестіктер екі немесе одан көп серіктес кәсіпорын
ұйымдастыруға шешім қабылдаған жағдайда құрылады. Серіктестіктің маңызды
ерекшелігі болып қосымша капитал тарту мүмкіндігі табылады. Бұған қоса,
бірнеше иелердің болуы кәсіпорын ішінде серіктестіктердің әрқайсысының
білімі мен біліктілігі негізінде мамандандыруды жүзеге асыруға мүмкіндік
береді. Кәсіпкерлік қызметтің бұл ұйымдық-құқықтық формасының кемшілігі:
қатысушылардың әрқайсысы өзінің қосқан үлесіне байланыссыз бірдей
жауапкершілікте болады. Сондай-ақ, серіктестіктердің біреуінің әрекеті
басқалары үшін келіспесе де, міндетті болады.
Серіктестіктердің қатысушылары 2 топқа бөлінеді: толық серіктестер
(жауапкершілігі шектелмеген серіктестік) және коммандиттік серіктестер
(жауапкершілігі шектеулі серіктестік). Коммандиттік серіктестіктерде
серіктестердің бір бөлігінің жауапкершілігі – шектелмеген, ал қалған
бөлігінің жауапкершілігі шектеулі болуы мүмкін.
Қоғам шаруашылық қызметті жүзеге асыру мақсатында екіден кем емес
азамат немесе заңды тұлғалардың жұмсалымдарын (ақшалай да, натуралды да)
біріктіру арқылы солардың келісімі бойынша құрылады. Жауапкершілігі
шектеулі қоғам мүшелері оның міндеттемелері бойынша жауап бермейді. Олар
өздерінің салған жұмсалымдарының құны шегінде ғана жауапкершілікте болады.
Олардың қосымша жауапкершілікті қоғам қатысушыларынан айырмашылығы – өзінің
бүкіл мүлкімен жауапкершілікте болуы.
Ең кең тараған болып акционерлік қоғамдар табылады. Айырмашылығы –
оларға бағалы қағаздар – акциялар шығару арқылы қажетті қаражаттар тартуға
құқық беріледі. Сонымен қатар, акционерлік қоғамның қатысушылары қоғамның
нәтижесі үшін өздеріне тиесілі акциялар құнының шегінде жауапты болады.
Біріккен өндірістік немесе басқа шаруашылық қызмет үшін тұлғалар
тобымен құрылған кәсіпорын кооперативтік деп аталады. Кооперативте оның
мүшелерінің кооператив қызметінде еңбектей немесе басқалай қатысуы, сондай-
ақ оның қатысушыларының мүліктік пай салымдарын біріктіру міндетті болып
табылады.
Кәсіпкерліктің негізгі ұйымдық-экономикалық формаларына мыналарды
жатқызуға болады: концерндер, ассоциациялар, консорциумдер, синдикаттар,
картелдер және қаржы-өнеркәсіптік топтар.
Концерн – бұл кәсіпорынды қатысу жүйесі арқылы бақыланатын көп салалық
акционерлік қоғам. Концерн өзіне қатысты еншілес болып табылатын әртүрлі
компаниялардың акцияларының бақылау пакетін сатып алады. Өз кезегінде
еншілес компаниялар басқа елдерде орналасқан акицонерлік қоғамдардың
акцияларының бақылау пакетін иеленуі мүмкін.
Ассоциация – экономикалық дербес кәсіпорындардың, ұйымдардың ерікті
бірігуінің формасы. Сонымен қатар бұл кәсіпорындар мен ұйымдар басқа
бірлестіктер құрамында болуы мүмкін. Ассоциациялар құрамына, негізінен,
белгілі бір территорияда орналасқан бір салаға маманданған кәсіпорындар мен
ұйымдар кіреді. Ассоциациялар құрудың негізгі мақсаты – ғылыми-техникалық,
өндірістік, экономикалық, әлеуметтік және басқа да міндеттерді бірігіп
шешу.
Консорциум – ірі қаржылық операцияларды (мысалы ірі өнеркәсіптік жобаға
айтарлықтай инвестицияларды жүзеге асыру) бірігіп жүргізу мақсатында
кәсіпкерлердің бірігуі. Кәсіпкерлердің мұндай бірігуінің ірі жобаға
қаражаттар салу мүмкіндігі бар. Сонымен қоса, мұнда ірі жамсалымдар кезінде
туындайтын тәуекел айтарлықтай төмендейді, өйткені жауапкершілік көптеген
қатысушылар арасында бөлінеді. Ғылыми-техникалық революция жағдайында
консорциумдар жаңа салаларда және әртүрлі салалар тоғыспасында пайда болуда
және бірігіп ғылыми зерттеулер жүргізуді көздейді.
Синдикат – бір сала кәсіпкерлерінің олардың өздерінің арасындағы
артықша бәсекелестікті жою мақсатында бірігіп өнімдерін өткізуі.
Картель – бір сала кәсіпорындарының өнім, қызметтердің бағалары туралы,
өткізу нарықтарын бөлу туралы, өндірістің жалпы көлеміндегі үлестері және
тағы басқа туралы келісімі.
Кәсіпкерліктің жаңа ұйымдық-экономикалық формасы болып қаржылық-
өнеркәсіптік топтар табылады. Бұл - өнеркәсіптік, банктік, сақтандыру және
сауда капиталдарының, сондай-ақ кәсіпорындар мен ұйымдардың интеллектуалды
әлеуетінің бірігуі.
Кәсіпкерлік түрлері.[5]
Кәсіпкерлік қызмет алуан түрлі болады. Кез-келген бизнес белгілі бір
дәрежеде қайта өндіру циклінің негізгі фазаларымен – тауарлар мен қызметтер
өндірумен, тауарларды айырбастау және бөлумен, оларды тұтынумен байланысты
болғандықтан, кәсіпкерлік қызметінің келесідей түрлерін бөлуге болады:
өндірістік, коммерциялық, қаржылық. Сонымен қатар, кейінгі он жылда барлық
экономикасы дамыған елдерде кәсіпкерліктің консультациялық (консалтинг)
сияқты дербес түрі ерекшеленді.
Өндірістік кәсіпкерлікті кәсіпкерліктің жетекші түрі деп айтсақ та
болады. Мұнда тауар, өнім, жұмыс өндіру жүзеге асырылады, қызметтер
көрсетіледі, белгілі бір рухани құндылықтар құрылады. Бірақ қызметтің дәл
осы сферасы нарықтық экономикаға көшуде ең үлкен негативті өзгерістерге
ұшырады: шаруашылық байланыстар құлады, материалды-техникалық қамтамасыздық
етулер бұзылды, тауар өткізу көлемі төмендеді, кәсіпорындардың қаржылық
жағдайы нашарлады.
Коммерциялық кәсіпкерлік қызметінің өрісі болып тауар биржалары мен
сауда ұйымдары қызмет етеді.
Коомерциялық кәсіпкерліктің негізгі мазмұнын сатып алу-сату, басқа
сөзбен айтқанда, тауарлар мен қызметтерді қайта сату бойынша операциялар
мен мәмілелер құрайды. Өндірістік кәсіпкерліктен айырмашылығы коммерциялық
кәсіпкерлікте материалдық ресурстардың орнына дайын өнім алынады, содан
кейін бұл өнім тұтынушыға сатылады. Осылайша, өнім өндірудің орнына мұнда
дайын өнімді алу орын алады.
Қаржылық кәсіпкерліктің қызмет етуінің негізгі өрісі болып коммерциялық
банктер мен қор биржалары табылады.
Коммерциялық банк – бұл ақылы негізде несиелеуді, ақша салымдары
(депозиттер) қабылдауды және клиенттердің тапсырысы бойынша басқа да
есептеу операцияларын жүзеге асыратын акционерлік типтегі қаржы-несиелік
мекеме. Коммерциялық банктердің табыстарының көзі болып депозиттік
(тартылған) және қарыздық қаражаттардың пайыздық ставкаларының арасындағы
айырма табылады.
Қор биржасы ретінде капиталдың шоғырлануын жоғарылату және активтердің
нақты құнын анықтауға себебін тигізетін ұйымдастырушылық рәсімделген, үнемі
қызмет ететін бағалы қағаздар нарығы түсіндіріледі. Қор биржасының қызмет
етуінің принципі сұраныс пен ұсынысты шұғыл реттеуге негізделеді. Қор
биржасында бағалы қағаздардың котировкасы, яғни биржаның котировкалық
бөлімінің мамандарымен биржа арқылы өтетін барлық бағалы қағаздар бойынша
сатып алу және сату курстарын үнемі бағалау жүргізіледі.
Консультациялық кәсіпкерлік. “Консультант” сөзі латын тілінен
аударғанда, кеңес беруші деп аударылады. Бұл сөзбен белгілі облыстағы
өзінің мамандығының мәселелері бойынша кеңес беретін маман түсіндіріледі.
Шетел тәжірибесінде басқару мәселелері бойынша коммерциялық, ақылы кеңес
беру “консалтинг” деген атқа ие болды. Консалтингтік қызметтер бір реттік
ауызша кеңестер формасында жүзеге асырылуы мүмкін. Бірақ көп жағдайда олар
консалтингтік жобалар түрінде ұсынылады және келесідей негізгі кезеңдерді
қамтиды:
1. проблемаларды анықтау (диагностика);
2. жоба шешімін жасау;
3. жоба шешімін жүзеге асыру.
Соңғы кезең жоба объектісіне қарай бірнеше күннен бірнеше айға дейін
созылуы, кейде клиенттермен байланыс көп жылдық болуы мүмкін.
Қазіргі кезде Қазақстанда кәсіпкерлік әртүрлі түрлерінде дамуда. Қызмет
түріне байланысты - өндірістік, коммерциялық, қаржылық; меншік сипатына
қарай – жеке, біріккен, ұйымдық; ұйымдастырушылық формасына байланысты –
индивидуалды және ұжымдық, шаруашылық субъектілерінің санына қарай – шағын,
орта, ірі. Дәл осы соңғы түрлері қазіргі нарықтық экономиканың ең табысты,
ең қарқынды дамушы секторы болып табылады.

1.2 Шағын кәсіпкерліктің құрылуы және дамуының ғылыми негізделуі

Бүгінгі күні экономикалық өсудегі негізгі бағыт шағын кәсіпкерліктің
ынталандырып, оны ұлттық экономикадағы рөлін өсіру. Шағын кәсіпкерлік
шаруашылық іс-әрекеттің негізгі әдісі ретінде шаруашылық нысандардың
көптеген түрлерін ынталандыруға, халықтың жұмысбастылығын өсіруге және
Қазақстанның халықаралық еңбек бөлінісіндегі салыстырмалы артықшылықтарын
көрсететін болады.
Шағын кәсіпкерлік ескі мәдениеттің барлық кезеңінде болған. Соның
арқасында өркениет сол кездегі елдің барлығына таралған. Ірі бизнестің
пайда болуына дейін шағын кәсіпкерлікке қойылатын мәселе болмаған.
Классикалық экономика өкілдерінің барлығының зерттеуі бүгінгі шағын
кәсіпкерліктің сол кездегі жағдайы болған. Мұның барлығы бізге
микроэкономика мен экономикалық ілімдер тарихынан белгілі.
Шағын кәсіпкерліктің қиыншылықтары ХХ-ғасырдың бастапқы жылдары
Гильфердинг, И. Шумпетер жазды.
60-шы жылдарығы батыс экономикасы сол кездегі экономиканың екі
жақтылығын мойындайды. Олар орталықтан мөлшері мен әсер етуі бойынша ірі
кәсіпкерлер немесе шеттелген - шағын кәсіпорындар.
Барлық нарықтық елдерде шағын кәсіпорынсыз нарықтық қатынастың дұрыс
дамымайтындығын түсінді. 70-80-ші жылдар монополистік емес сектордың жұмысы
белсендірек жүріп 3-бағытта қозғалды:
1. Мәселе тереңінен зерттелді, яғни жалпы жоспарға ғана емес,
сонымен бірге жеке аспектілерде ғылыми зерттеудегі, ірі бизнес пен
арақатынасы, мемлекетпен байланысы, әлемдік шаруашылықтағы ролі және тағы
басқалары.
2. Шағын кәсіпорын мәселесі барлық монографияға қосыла бастады.
3. Елдердің ерекшелігі ары қарай зерттеле бастады.
Біздің еліміз бұл жылдары Кеңес Одағының құрамында болғандықтан елде
ірі кәсіпорынның басымдылығына артық берілді. Шағын кәсіпорындар мүлде жат
ұғым болды.
Шағын кәсіпорынның анықтамасы оған қойылатын критерийлерімен
анықталады. Оған қойылатын критерийлер туралы сұраққа шетелдік және отандық
әдебиеттерде үлкен бөлінеді, бірақ ғалымдар ортақ бір ойға келген жоқ.
Шағын кәсіпорын әр елдің заңындағы қойылған критерийлермен анықталуда.
Критерийлерге келместен бұрын шағын кәсіпорын секторын бұлдіретін терминнің
мағынасын анықтап алайық. Ағылшын тілді әдебиеттерінде small business бізде
шағын кәсіпорын деп аударылады әр елде өздеріне ыңғайлап аударғанмен
көптеген батыс-еуропалық әдебиеттерінде осы термин тікелей қолданылады. Әр
елдің өз экономикасындағы ерекшеліктерге сай бизнес терминінің орнына
бізде кәсіпкерлік ұғымы қолданылуда. Бұған дейінгі, әсіресе өтпелі шағын
бизнес және шағын кәсіпкерлік ұғымдары қатар қолданылып жүрген болатын.
Қазақ тіліндегі кәсіп сөзін бизнес сөзіне балама түрінде алдық және ол өзін
ақтайды деп ойлаймыз.
Жоғарыдағы айтқандарды қорытындылай келе мыналарды айта кету керек:
- шағын кәсіпорындарды анықтау әртүрлі елдерде ғана ерекшеленіп қоймай,
елдің ішінде де салалар мен аймақтарда ерекшеленеді;
- анықтамалар тәжірибедегі мұқтаждықтарға байланысты анықталады және
белгілі бір мақсаттарға қызмет етеді;
- анықтамалардың көп болып бөлінуі сол кездегі нақты жағдайды
көрсетеді;
Шағын кәсіпкерлікке қойылатын екі критерийді бөліп қарастыруға болады
сандық және сапалық. Сандық көрсеткіштерге кәсіпорындағы жұмысшылардың орта
саны, капиталдың айналым мөлшері, активтердің мөлшері, табыс көлемі және
тағы басқа көрсеткіштер жатады. Бірақ ресми шетелдік статистика шағын
кәсіпорындарға тек жұмыспен қамтылғандардың санын көрсетеді. Дәл осы
көрсеткіш барлық елдердің мүдделеріне сай келеді. Қалған көрсеткіштер тек
ғылыми әдебиеттерден іскерлік баспалардан, банктер мен салық органдары
жүргізген анкеталардан және шағын кәсіпорындардың инфрақұрылымын қамтамасыз
ететін мамандандырылған ұйымдардан көруге болады.
Сапалық көрсеткіштеріне кәсіпорын иесінің меншік қүқығы мен
кәсіпорынды басқаруға және жұмысшылармен байланысының деңгейінен көруге
болады. Келесі мәселе кәсіпорынның нәтижесіне оның жетекшісі тікелей
міндетті, жанұялық іс жүргізу, қаржыландырудағы сипат. Маңызды критерийлер
болып құқықтық тәуелсіздік жатады. Сонымен бірге сапалық көрсеткіштерге
мыналарды да өткізетін товар мен нарығының кішкене болуын қосуға болады.
Осы критерийлердің барлығының жиынтығы шағын кәсіпорындарға экономикалық
категория ретінде шегін анықтауға көмектеседі.
Шағын кәсіпкерліктің шегін анықтау мәселесі бұдан ертеректе де
көтерілген. Шағын кәсіпкерлікке ортақ жалпы сапалық көрсеткіштерді табуға
Ю. Кочеврин де тырысқан. Оның ойынша ондай ортақ критерий ретінде
тұрақсыздықты қарастырған. Ол ойын 1950 - 60 жылдардағы Американың
статистикасының мәліметтерінен дәлелдегісі келді. Ол мәліметтер бойынша
жылына барлық кәсіпорындардың 10-нан 8-9-і жоғалып қайта пайда болып
отырады.
Қалай дегенменде шағын кәсіпорындар жоғалып немесе ірі кәсіпорындарға
айналып немесе басқа кәсіпорындарға қосылып отырады. Бірақ шағын
кәсіпорындардың тұрақсыздығын диалектикалық тұрғыда қарау керек. Бір
жағынан жоғалады, екінші жағынан пайда болады. Сонымен әлемдік және отандық
тәжірибе көрсетіп отырғандай шағын кәсіпкерлікке әртүрлі ұйымдық-құқықтық
нысаны бойынша жұмыс істейтін адамдардың санымен анықталады. Ал бірнеше
ғылыми еңбектерде шағын кәсіпорын деп, бір меншік иесімен басқарылатын
бірнеше адамның тобын немесе кәсіпорынның ісін айтады.
Шағын кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдау туралы жөніндегі заң
бойынша шағын кәсіпкероік деп құрамында жұмыс істейтіндердің саны 50
адамнан меншігіндегі активтерінің саны 60000 айлық есептік көрсеткіштен
аспайтын кәсіпорындар жатады.
Бұдан басқа салалық ерекшеліктері бойынша өнеркәсіпте, құрылыста және
транспорта - 100 адамнан, көтерме саудада - 50 адамнан, бөлшек саудада мен
қызмет көрсетуде - 30 адамнан басқа салаларда 50 адамнан аспауы керек.
Келесі маңызды категория- шағын кәсіпорындардың сыртқы ортасы. Бұл
шағын кәсіпорындардың құрылуы мен жұмыс істеуіне әсер ететін элементтердің
жиынтығы. Мұндай элементтер 5 топқа бөлінеді. Біріншіден шағын
кәсіпорындардың нарықтық жиынтығы: ресурстық және өткізу. Екіншісі шағын
кәсіпорындарға қажетті нарықтық институттар мен агенттер. Үшіншіден
қоғамдық қатынастардың кешенін кіргізеді; құқықтық әлеуметтік-мәдени және
саяси т.б. Төртінші топ басқа да әлеуметтік-экономикалық үрдістер мен
қатынастарға қатысты шаруашылық құрылымы және т.б. Ерекше топ ретінде шағын
кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдау элементін кіргізуге болады. Шағын
кәсіпорындардың сыртқы ортасы анықсыздықпен ерекшеленеді.

1.3 Қазақстандағы шағын кәсіпкерліктің құрылуының ерекшеліктері

Еліміздегі қалыптасқан жағдай тиімді жұмыс істейтін шағын кәсіпорынды
ұйымдастыру және дамыту керектігін дәлелдеп отыр. Осы шағын кәсіпорындар
көптеңген мемлекеттердің экономикалық өркендеуіне, өндірістің алға жылжуына
және халықтың белсенді бөлігінің көтерілуіне мүмкіндік берген. Шағын
кәсіпорын мемлекеттер соңғы 30 жылда көптеген жетістіктерге жеткен.
Кәсіпкерлікке деген қоғамдық пікір де дұрыс болмады, оларды
мемлекетті тонаушы немесе алыпсатарлар деп көрсетті. Оның үстіне заңның
жетілмеуі жеке сектордың дамуына жол бермеді.
Бүкіл кеңестік кеңістікте соның ішінде Қазақстанда да шоковая
терапия сияқты мүлде басқа экономикалық курс керек. Қазақстандық шағын
кәсіпорын жаңа екінші этапты бастады.
1992 жылдың басындағы экономикалық реформа немесе шоковая терапия 80-
ші жылдың ортасынан бері шағын кәсіпорын ең көп өскен және ондағы жұмыс
істеушілердің өсуінен де көп болғанымен сипатталды. Бұл жоба реноменалды
сипатта себебі бағдарламаның еркіндігі сондықтан принциптік қаржылық
базасына нұқсан келтірді. Бірақ шағын кәсіпорынның санының өсуі қаржылық
базаға жағымды болды. Шағын кәсіпорын өзінің жағымды мүмкіндіктерін
көрсетті.
90-шы жылдардың басында ҚР-да шағын кәсіпорын ресми анықтама болған
жоқ, әртүрлі құрылымдар әртүрлі анықтаманы қолданды. Кейбір ұйымда шағын
кәсіпорын құрылымда 10 немесе соған дейін дұрыс істейтіндер кіргізсе, енді
біреулері бұл жіктеуге құрамындағы жұмыстар саны көп және осыған
дейінгілерді кіргізді. Оның анықтамасы және оған қойылатын критерийлердің
болмауы, статистикалық мәліметтердің әркелкілігі республиканың экономикалың
дамуына қосқан үлесін бағалауға мүмкіндік бермеді.
Реструктуризация мен мемлекеттік ірі кәсіпорынды реформалау өндіріс
көлемінің төмендеуіне және кейбір кәсіпорынның жойылуына әкелді. Бұл үрдіс
жұмыспен қамтылғандардың санын да қысқартты. 1992 және 1996 жылдары
жүргізген кәсіпкерлікті қолдау мен дамыту бағытындағы бағдарламалар
еліміздігі шағын кәсіпорынның құрылуы мен қалыптасуына негіз салды.
Бұл кездердегі шағын кәсіпорын маызды функцияның бірі әлеуметтік бөлу
болды, яғни қиын кризис кезіндегі өзін жұмыспен қамту, өмір сүруге өзіне
қосымша қаражатпен жабдықтау. Сыртқы сауданы еркіндікке жіберу және ел
ішінде жеке саудадағы кедергіні жою, кез келген сауда ісіне жағдай жасады.
Төлем қабілеттіліктің төмендеуіне қарамастан шағын кәсіпорындар халықтың
сұранысы өте жоғары болған, қытайдың және түріктің тауарларымен қамтамасыз
етті. Шағын капиталдың тез айналысы оларды орта капиталға айналдырды. Оның
үстіне шағын сауда қоғамдағы әлеуметтік - экономикалық дифференцияцияға тез
икемделіп жаппай тұтынушыларды да, сонымен бірге жоғарғы табыс
деңгейіндегілерге де қызмет көрсетті.
Шағын кәсіпкер сауда делдалдық жаққа ығысуы Қазақстан Республикасы
Үкіметінің қатаң салық саясатына қарсы заңды әрекет. Бұрынғы Кеңес
Үкіметінде нарық жағдайында жұмыс істейтін салық жүйесінің болуы мүмкін
емес болатын. Сондықтан тәжірибелі шаруашылық өмірге енгізілген салық
міндеттемесі бұған үйренбеген кәсіпкерлердің қарсылығын тудырды, оның
үстіне шағын кәсіпкерліктің табыстың 70-90%-ын аламыз деген үкіметтің ашық
экстремистік салық саясаты жүрді. Қатаң салық салу қиын жағдайдан жаңа
сапалы деңгейге көтерілуге мүмкіндік бере қоймас, сондықтан салық
төлеушілер салық органдарынан салық табыстарын жасырудың жолын іздеп таба
бастады. Бірліктерді бақылау қиын болғандықтан сауда мен делдалдардың
табысы көлеңке экономикаға кетуін тудырды. 1992-1996 жылдарды алсақ барлық
жұмыспен қамтылған халықтың ішінде шағын кәсіпорындарда жұмыс
істейтіндердің саны республикада 1992- 6,1%, 1993- 4.1%, 1994-
3,16%, 1995-3%, 1996-5,2%-і құраған.
Жұмыс істеуші шағын кәсіпорын субъектілерінің саны 1992 жылы -
34506, 1993 жылы - 35889, 1994 жылы - 32186, ал 1995 жылы - 21265, 1996
жылы - 24033 бірлік болған. Шағын кәсіпорын санының қатты өсуі 1992-93
жылдары байқалған, ал одан кейін олар ақырын төмендей берген. Бұл
кезеңдерде салық саясаты маңызды роль атқарды. 1990 жылдардың басында өнім
өндіруші шағын кәсіпорындарға салық салуда жеңілдіктер болған. Салық
жеңілдіктерінің жоғала бастауы шағын кәсіпорындпрдың тарабынан заңды
құбылысты тудырып, олардың ісі мен санына әсер етті.
Сонымен бірге 1995 жылы сауда делдалдық қызметтегі нарықтың бос
орындары мен жоғарғы пайда алу мүмкіндіктері жоғала бастады. Ең баста осы
бағытта жұмыс істеген шағын кәсіпорындар өзінің өмір сүруін тоқтатты немесе
диверенфицириленді. Мұндай жағдай Қазақстандық шағын кәсіполрынның дамуының
жаңа тенденциясын тудыруы заңды еді. Бұл шағын кәсіпорындардың өзгеруі мен
құрылымындағы сапалы өзгерістерді енгізген 3-ші этап басталды.
Егер 1992-94 жылдар Қазақстанда барлық экономика соның ішінде шағын
кәсіпкерлікте стохастистік заңмен алғашқы капиталды жинаумен өмір сүрсе,
1995 жылдардан бастап өркениетті нарық жүйесінің заңдары жұмыс істей
бастады. Бір шағын кәсіпорынның өте қымбат тұратын ғимаратты немесе тіпті
орта бағадағы өндірістік алаңды сатып алуы сирек кездесетін. Шағын
кәсіпорындарда жұмыс істейтін жұмысшылардың табысы республикадағы орта
айлықжалақысының төңірегінде болды. Тауарлар мен қызметтердің
әркелгілігін және сапасын көтеруге негізделген шағын кәсіпорындардың өмір
сүруге күресін сипаттайтын бәсекелестік орта қалыптаса бастады. Қазақстан
экономикасының нарықтық концентратция мен капиталдың шоғырлануы, сонымен
бірге шаруашылық өмірдің өзінде жаңа тенденция бастала бастады.
Кәсіпорындардың жұту үрдісі басталды. Қазақстан Үкіметінің қатаң қаржы
тұрақтылық саясаты жүргізілгенде 1994-1995 жылдары шағын кәсіпорындардағы
өзгерістер мен құрылымындағы сапалы өзгерістердің 3-ші этапы аяқталды. Бұл
1992-94 жылдармен салыстырғанда шағын кәсіпорындардың қысқару қарқынымен
сипатталып сапалы тиімділікті көрсетті. Елде шағын кәсіпорындар нарықтық
экономикадағы шағын кәсіпорындардың ролін ойнайтындай жаңа нарықтық жағдай
қалыптасты. 1996 жылы шағын кәсіпорындардың 18%-і өнеркәсіпте 5%-і ауыл
шаруашылығында, 13%-і құрылыста, 8%-і транспорта, 24-і сауда мен қоғамдық
тамақтануда, 12%-і нарықтың жұмыс істеуін қамтамасыз ететін жалпы
коммерциялық істе, 4%-і түрғын үй шаруашылығында, 4%-і материалдық-
техникалық жабдықтау мен өткізуде, 3%-і ғылымда, 6%-і басқа салаларда.
Еңбек ақы қоры 7,114 млн. теңге, ал орта айлық жалақы 5868 теңге болған.
Бұл мәліметтер шағын кәсіпорындар негізінен сауда мен қоғамдық тамақтануға
бағытталған. Мүның өзі шағын кәсіпорындағы өнеркәсіптік өнім шығаруына
сауда мен қоғамдық тамақтанудан жеңіл табыс алынатынын көрсетеді. 1997 жылы
шағын кәсіпорын субъектілерінің өскендігін көрсетеді және қаңтар мен мамыр
кезеңінде 156,1 мың бірлік болған. Олардың ішінде жұмыс істейтін шағын
кәсіпорын субъектілері 51,6 мың бірлік. Бұл 1995 жылмен салыстырғанда 2,4
есе 1992 жылмен салыстырғанда 1,5 есе 1996 жылы - 2,2 есеге өскен. Шағын
кәсіпорын субъектілерінің өсуі саладағы мемлекеттік органдарының
жұмыстарының белсенділігімен түсіндіруге болады.
Осы жылдары шағын кәсіпорын өндірістік секторларының ЖІӨ-не үлесі
былай болған: 1992 жылы - 7% , 1993 жылы - 5% , 1994 жылы - 4% , 1995 жылы
- 4,7% , 1996 жылы - 6%. Шағын кәсіпорын субъектілерінің өндірген өнім
көлемі 1996 жылы 8,5 млрд теңге, ал ЖІӨ 1415,8 трлн теңге болды.
Шағын кәсіпорындармен өндірген ішкі жақты өнім 1995 жылы 5181,4 млн
теңгені құрады. Егер бұл көрсеткішті 1994 жылмен еалыстырсақ 89,5%-ке
өскен, бірақ өнімнің табиғи көлемі 1995 жылдың 1994 жылға қатысы 96,1% яғни
өндіріс көлемі төмендеген. Өндірістік құрылым көлеміндегі шағын
кәсіпорынның жағдайы төмендегідей:
Өнеркәсіп және электроэнергия - 0,7%, көмір - 1,4%, қара және түсті
металлургия - 2,77% , химиялық және мұнай химиялық өнеркәсіп - 14,79%,
машина жасау және металл өңдеу - 50,34%, басқалары - 29%.
1996 жылы бюджетке төлем 8569,9 млн теңге болса, 1995 жылы 5378 млн
теңге болған. Міндетті төлемдердің сомасының өсуі шағын кәсіпорынның 10,2%
-ке өсуімен түсіндіреді. Бұл 1996-97 жылдар олардың өндірген өнім көлемі
өскен. Ондағы жұмыс істейтіндердің саны 715,39 мың адам. Бұл жылы
өндірілген көлемі 52,12 млрд теңге. Шағын кәсіпорынмен өндірілген өнім мен
қызметтің өткізілген көлемі 0,135 млрд теңге. Шағын кәсіпорынның өнім
көлемінің салалық құрылымы келесідей: өнеркәсіптік өндірісте 14,6% ауыл
шаруашылық өнімін қайта өңдеуде 4,2%; 8,5% құрылыста; 55 % - саудада, 6,2%
- қызмет көрсету саласында, 2,2%- қоғамдық тамақтануда, 2,7% - транспортта,
0,6% -туризмде, 6,6% - басқа салаларда жұмыс істейді.
Алынған мәліметтерді талдағаннан шыққан қорытынды 1998 жылғы жұмыс
істеген шағын кәсіпорынның 40%-і шағын кәсіпорынның айтарлықтай салықтық
жеңілдіктермен несиелік мүмкіндіктері болған 1992-93 жылдарды құраған.
Шағын кәсіпкерліктегі дағдарыс елдегі экономикалық жағдайының өзгеруімен
байланысты. Кооперативтер мен шағын кәсіпкерлер ретінде құрылған алғашқы
толқын мемлекеттің берген жеңілдіктерімен итермелеуінің нәтижесінде
айтарлықтай жақсы нәтижеге жетті.
Көптеген шағын кәсіпорындар 38 1994-95 жылдары құрылды. Бұл жағдайда
инфляция төмендеп және шағын жекешелендірулер жүзеге асырылып,
макроэкономикалық тұрақтылық тенденциясы байқала бастады. Оның үстіне
республикадағы жұмыссыздық деңгейін төмендеткен халықты жұмыспен қамту
мәселесі шешіле бастады.
1997-98 жылдардағы шағын кәсіпорынның кризистік үрдісі. Сол
кездегі олардың санындағы және ондағы жұмыс істеушілердің шағын
кәсіпорынның тиімсіз салалары мен аймақтық құрылымдары, олардың қиыншылық
топтарымен байланысы, жұмыстардың көп бөлігінің сауда мен қызмет көрсетуге
бағытталуы, кәсіпкерлердің өндіріспен дамуы, экономикалық негізгі маңызды
саласының жүйесіз, халықтық сипатта болғанын көрсетеді.
Бұл жерден шығар жол шағын кәсіпорындармен республиканың
өндірістік және өндірістік емес қажеттерін қанағаттандыруға бағыттау,
олардың арасындағы бәсекелестікті күшейту.
Қазақстанда кәсіпкерлікті қорғау мәселесі бірінші рет 1992 жылы 4-ші
шілдеде қабылданған Қазақстан Республикасының Жеке кәсіпкерлікті қорғау
мен қолдау туралы заңында көрсетілді. Бәрімізге белгілі Кеңес үкіметі
ыдырағанда Қазақстандағы көптеген ірі кәсіпорындар да өз жұмыстарын тоқтата
бастап, көптеген жұмысшылар босап қалған болатын. Бардың орнын толтыру үшін
олардың орнын шағын кәсіпорынмен толтыру керек болатын. 1992 және 1996
жылдары кәсіпкерлікті қорғау және қолдау жүзеге асыру елдегі шағын
кәсіпорынның құрылуы мен қалыптасуына негіз салды. Атқарушы органмен заң
шығарушы билік институтциялық қайта құрылуға көңіл бөлді. Бұл Қазақстан
Республикасының Азаматтық кодексінен, бірнеше заң актілерінен, экономикалық
реформаларды тереңдетудегі бағдарламалық құжаттардан көрінеді. Осы кезеңде
шағын кәсіпорын қаржы экономикалық және ақпараттық қолдау саласында
позитивті өзгерістер болып, оның инфрақұрылымы құрылды.
Бұдан кейін шағын кәсіпкерлікті қолдау белсендірек жүрді. Үкіметтің
мұндай қадамы 1997 жылғы 6-шы наурыздағы президенттің Шағын кәсіпкерліктің
дамуын мемлекеттік қолдау және белсендету туралы шаралары туралы бұйрық
болды деп айтуға болады. Бұл республикадағы 1997 жылғы шағын кәсіпорынның
дамуындағы бағдарламалық құжат болып табылды.
Осы бүйрық бойынша мыналар жүзеге асты:
- шағын кәсіпкерлікті қолдаудың мемлекеттік институты құрылды;
- шағын кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдау туралы, жеке кәсіпкерлік
туралы, жеке кәсіпкерлікке қатысты кейбір Қазақстан Республикасының
заңдарына өзгерістер мен толықтырулар енгізілді,
- шағын кәсіпкерлікті дамыту жөніндегі қор құрылды;
- 2-ші деңгейдегі барлық банктердің шағын кәсіпкерлік субъектілерін
несиелеудің минималды мөлшерін белгіледі (барлық банктердің несиелік
қарыздары 10-тен төмен ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.