ӨНІМ ТҮРЛЕРІН ЖОСПАРЛАУ

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 28 бет
Таңдаулыға:

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ
БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ

Қ.И. СӘТБАЕВ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ
ТЕХНИКАЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ

___________________ КАФЕДРАСЫ

КУРСТЫҚ ЖҰМЫС

Тақырыбы: ӨНІМ ТҮРЛЕРІН ЖОСПАРЛАУ

Орындаған: __________________
Тексерген: т.ғ.д., проф. Мунатаев
Тобы: ГИ-02-1к

Алматы-2006

ЖОСПАР
Өнім түрлерін жоспарлау 3
Өнім түрлері құрылымын қалыптастыру 3
Жаңа бұйымдарды игеруді жоспарлау 11

Өнім түрлерін жоспарлау

Өнім түрлері құрылымын қалыптастыру

Тұтынушылар сұранысына сәйкес сатудың деңгейі мен пайдалылығын
анықтайтын маңызды факторлар өнім түрлері мен атаулығы болып табылады. Өнім
атаулығы дегеніміз кәсіпорын шығарған өнім немесе оған көрсетілген
қызметтің іріленген тізбесі деп түсіндірілді. Өнім түрлері - өнімнің
түрлерін, тұрпатын, сұрпын, астарын, суретін бөлшектеуге қызмет етеді.
Мысалы; өнім атаулығында автомобилдер зауытының өнімдері мына түрлерге
бөлінуі мүмкін: жеңіл және ауыр автомобилдер; дөңгелектер; автобустар;
көтергі крандар; мотоблоктар; қосалқы бөлшектер. Осы кезде әртүрлі бұйым
түрлерінің ассортименті өнімнің қуатына, жүк көтергіштігіне және басқа да
шамашарттарына сай әртүрлі машина маркаларына бөлінеді.
Сұрыпталымдық жайғасым – бұл кәсіпорын сататын өнімнің нақты үлесі,
белгісі немесе өлшемі. Өзара байланысты тауарлардың жиынтығы, мысалы,
әртүрлі консервіленген сорпалар, өнім түрлері топтары деп аталады. Тауар
атаулығы немесе түрлері кәсіпорынның сатуға ұсынған бүкіл өнім түрлері
тобына кіреді.
Тауар атаулығын немесе түрлерін жоспарлау мына сипатта болуы мүмкін:
еніне (өнім түрлері тобы немесе атаулық жайғасым санына сәйкес);
тереңдігіне (әрбір өнім түрлері тобының айқындама санына сәйкес);
салғастырымдылығына (соңғы тұтынымның, тарату арналарының, тұтынушылар
тобының және баға ауқымының жалпылық көзқарасымен өнім түрлері тобының
қатынасына сәйкес).
Кең өнім түрлері жоспарланғанда өнімді әртараптандыруды,
тұтынушылардың әртүрлі талаптарын бағдарлауды және бір орында сатуды
ынталандыруды көздейді. Ол күрделілік қатарымен түйісуі үшін, өнімнің
әртүрлі дәрежелеріне қор салымын қажет етеді.
Терең өнім түрлері бір тауар бойынша әртүрлі сатып алушылардың рынок
саралалымының қажеттілігін қанағаттандыру, сауда нүктелерін пайдалануды
барынша көбейту, бәсекелестердің пайда болуына тосқауыл жасау, баға ауқымын
және дилерлерді қолдауды бейтараптандыру. Алайда ол қорды күтіп ұстауды,
өнімді түрлендіруді және тауарды өткізуге кеткен шығынды өсіреді. Бұдан
басқа, сұрыпталымдық жайғасымды сараптау үдірісін жоспарлаумен дайындауда
қиындықтар тууы мүмкін.
Салғастырымдық өнім түрлері шараны жоспарлау мен басқаруға әсер етеді.
Әдетте салғастырымды өнім түрлерін жоспарлау оңайырақ келеді. Ол
кәсіпорынның өндіріспен тұтынушыларға қызмет көрсету салаларында
мамандануға кәсіпорынның берік имиджін құруға және өткізу арналарымен
тұрақты қарым-қатынас жасауға мүмкіндік береді. Алайда мамандандырумен
концентрация кәсіпорынды ішкі орта сатылым ауытқуы, шектелген тауар
түрлерінің әулетінің өсуінің баяулауы қаупі алдында дәрменсіз келеді.
Өнім түрлері түсінігі машина жасау және металл өңдеу салаларына
қарағанда жеңіл және тамақ өнеркәсібі салаларында кең қолдау тапты.
Өнім атаулығы мен түрлерін жоспарлауда бұйымның (жұмыстың) жеке
түрлерінің үлес салмағының кәсіпорынның өндірістік бағдарламасына қатынасы
мен өнімнің тұрпатының санын өлшеу қабылданған.
Өнім атаулығы мен түрлері тұрақты өзгеруімен сипатталады, мысалы өнім
түрлері, атаулығына қарағанда үлкен дәрежеге ие.
Өнім түрлерін жоспарлау, яғни өнімнің параметрлік қатарының жеке бұйым
түрлерінің сату жоспарына сандық қатынасы тауар өмірінің кезеңіне
негізделген. Әрбір бұйым факторлары мен жағдайларының көптігіне байланысты
өзіндік өмірлік кезеңі, сипаты және ұзақтығымен ерекшеленеді.
Бұйымның өмірлік кезеңі екі сатыдан тұрады: өндірісті игеру және нарық
кезеңі. Нарық кезеңі 2 фазадан тұрады: енгізу фазасы (тауарды рынокқа
енгізу); өсу фазасы; жетілу фазасы; толықтыру және құлдырау фазасы;
Тауарды рынокқа енгізу фазасы бұл тауарды рынокқа енгізу мен тарату
кезеңі. Фаза жаңа бұйымның сатылуының баяу өсуі және тұтынушыларға тауарды
жеткізуге кеткен шығыстары мен, әсіресе оларды бөлу бөлшек сауда арқылы
жүзеге асырылуымен сипатталады. Бұл фазада кәсіпорын ұйымдарға тауар
таратумен оны өткізуді бейтараптандыруға кететін шығыс пен тауарды сату
көлемінен жиі шығынға ұшырайды. Фаза оқшаулау рыногының күшті кедергісімен,
жоғары шығындылығымен және рынокқа енгізілген тауар бағасымен,
бәсекелестердің санының аздығымен, жоғары сапалы тауардың
жеткіліксіздігімен, тұтынушылардың нашар ақпараттануымен және сатып
алушылардың санының аздығымен сипатталады.
Өсу фазасы – бұл жаңа тауарды сату көлемінің күрт арту кезеңі. Сату
көлемі тауардың клиенттер арасында әйгілілігін жоғарлатып, сатып алушылар
шеңберінің кеңейтуін өсіреді. Осы уақытта жаңа қасиетке немесе жаңа үлгіге
ие ұқсас тауарды ұсынатын бәсекелестерде өседі.
Бұл тауардың өндіріс көлемін ұлғайту кәсіпорын пайдасын арттырады және
өзіндік құнын төмендетеді. Тауар бағасы қалыпты жағдайда қалады немесе
шамалы төмендейді.
Сату көлемін ұлғайтуға және кәсіпорын бәсекелестерімен күрес мақсатына
осы уақытта мына шаралар қабылдануы мүмкін: тауар сапасын көтеру, оған
қосымша қасиеттер беру; тауардың жаңа түрлерін шығару; жарнама
стратегияларын өзгерту; өткізуді бейтараптандыру және тауарды таратудың
жаңа арналарын құру; рыноктың жаңа сараланымын игеру; бағаны төмендету
мақсатымен тұтынушыларды қосымша жұмылдыру.
Жетілу фазасы – бұл тауарды сатудың өрлеу қарқынының баяулау кезеңі.
Сату қарқынының баяулауы сатылмаған өнім қоры мен айналым құралын жинауымен
ерекшеленеді. Бұл бәсекенің шиеленісуін, прейскурантты төмендету, жарнамаға
кететін шығынды ұлғайту, тұтынушылармен келісімге жеңілдік жасауды өсіру.
Тауардың жақсартылған нұсқаларын құру мақсаты НИОКР шығындарын көбейтеді.
Әлсіз бәсекелестер осы кезеңде рынокты тастап шығу мүмкін. Ережеге сәйкес
рынокта тек өнімді өткізу қиындықтарына төтеп беруге қабілетті бәсекелестер
ғана шыңдалады.
Толықтыру және құлдырау фазасы. Бұл сатып алушылардың жеке топтары.
Тауарды тұтынуды доғарып және басқа тауар түрін немесе жаңа тауарды сатып
алуға ұмтылу кезеңі. Бұл уақытта бұрынғы тауарды өткізу күрт төмендеп,
тауар бағасы құлдырайды. Сұраныстың құлдырауы осы саланың ғылыми-техникалық
өзгеруі нәтижесінде, тауарға қажеттіліктің өзгеруі, отандық өндірушілері
секілді шетел өндірушілерімен бәсекенің күшеюінен пайда болады. Өткізу
қатарының азаюынан кәсіпорын рыноктан кетіп, ал қалғаны тауар түрлерін
қысқартады. Құлдырау фазасына жататын барлық тауар түрлері мен атаулығын
сақтау, тауар – материялдық қорларды қайта бағалауға қосымша шығындар қажет
етуі, өткізілімді жарнамалау және ынталандыру басты мәселеге жатады. Ондай
тауарларды өндіруді төмендету және жаңа тауарлармен ауыстыру олардың
пайдалылығын күрт төмендетеді. Сол себепті, рынок қатынасы жағдайында жаңа
тауарларды өндіру, қызмет көрсету және олардың түрін жаңарту кәсіпорынның
ішкі ортаға бейімделуінің маңызды құралы саналады.
Тауардың өмірлік кезеңін талдау өмірлік кезең фазаларымен табиғи және
құндылық өлшемінде сату көлемімен бірдей емес екенін көрсетеді. (2.2-
сурет). Енгізу, өсу және жетілу фазаларында сату көлемі ұлғаяды және
тауардың жетілу фазасының ақыры өзінің шегіне жетеді (в нүктесі). Толықтыру
және құлдырау фазасында сату көлемі төмендей бастайды. Алайда сату
көлемінің өсу қарқыны бұл фазаларда әртүрлі. Өсу фазасында сату көлемі
қарқынының өсуі ену және жетілу фазасына қарағанда, анағұрлым жоғары, ал
толықтыру және құлдырау фазасында кері мәнде болады. Жетілу фазасы уақыты
басқа фазаларға қарағанда едәуір көп болады. Рыноктағы тауардың көп бөлігі
жетілу фазасында орын алған. Сондықтан, тауардың өмір кезеңін жоспарлаудың
басты мақсаты қалған фазаларды қысқартып, өсу және жетілу фазасының
ұзақтығын ұлғайту болып табылады.

2.2-сурет. Бұйымның өмір кезеңі

Дегенмен, өнімнің өтуінің құлдырауы кез-келген жағдайда шарасыздық
танытады. Ол баяу, тез немесе көп жыл бойында сол қалпында қалуы мүмкін.
Егер ескірген тауарларды өндірістен дереу алмаса, онда төменгі пайдалылық
әсерінен және кәсіпорынның рынокқа жайғасуы әлсіреуінен оны ауыстыру қиынға
түседі.
Кәсіпорынның құлдырау саласында үш әсер ету бағытының баламасы болуы
мүмкін. Біріншіден өндірілген өнім санын сауда нүктелерін және өткізу
арналарын азайту арқылы маркетингтік бағдарламаны қысқартуға болады.
Екіншіден өнімнің рыноктағы жағдайын, орамасын немесе өткізу технологиясын
өзгерту арқылы өнімді жандандыру. Үшіншіден, осы тауарды шығаруды тоқтату
қажет.
Бұл фазада тауар түрлерін жеке дүкендерде және төмен бағамен анағұрлым
жақсы өтетін тауар үлгілерін мақсатқа лайықты шоғырландыру көзделген. Бұл
фазада жарнамалауға арзан тауарлар мен төмен бағалар кірмейді.
Тауардың өмір кезеңін жоспарлау тауарды түрлендіру, рыноктың және
маркетингтік құралдардың жетілу сатысын ұзартады.
1. Тауарды түрлендіру. Тауарды түрлендірудің анағұрлым маңызды
бағыттары мыналар: сапаны көтеру, техника-экономикалық параметрлерді
жетілдіру, ішкі түрдің өзгеруі.
Сапаны көтеру – сатып алушылар бағалаған бағыт бойынша жаңа қасиетті
тауарларды сатып алу. Көптеген кәсіпорындар үшін толық рынок жағдайында
тауардың жоғары сапасы тауар стратегиясының басты бағыты болып табылады.
Мұндай стратегия кәсіпорынның жоғары беделін (репутация) қамтамасыз етуге
және салыстырмалы жоғары деңгейлі кіріспен сатып алушы сараланымын жаулап
алуға мүмкіндік береді.
Бұйымның техника-экономикалық параметрлерін жетілдіру мамандыққа сұрау
салуды қанағаттандыратын сатып алушылардың шеңберін кеңейтуге бағытталған.
Бұл бұйымның сенімділігін, қауіпсіздігін, қасиетін және т.б. көтеруге
бағытталған конструктивті немесе рецептуралы өзгеруін қамтамасыз етеді.
Сатып алушылардың кең шеңберлі сұранысын қанағаттандыратын тауарларды
шығару тек сату көлемін ұлғайту құралы емес, бәсекемен күрес құралы да
болып табылады.
Тауардың ішкі түрінің өзгеруі де сату көлемін ұлғайтудың сенімді
құралы болып табылады. Мұнда мынадай факторлар бар: түсі, пішіні, иісі,
бастапқы материалдар, орама және т.б. Тауарладың ішкі түріне, орамасына,
конструктивті құрамына, рецептурасына шамалы өзгеріс енгізу, оның
технологиялық дайындығы мен шикізат негізін өзгертпейді.
Басқа енгізілген жаңалықтардай тауарды түрлендіру туралы шешімді
қабылдау шығыны мен нәтижесін қоса ескеретін экономикалық тиімділік
негізінде жүргізілуі керек.
2. Рынокты түрлендіру. Сату көлемін ұлғайту бағыты жаңа рынокты табу,
өнімнің жаңа қолдану тәсілдерін ұсыну әдістеріне кіреді.
3. Маркетингті түрлендіру. Бұл жаңа сатып алушылармен жаңа рынок
салаларының шығу мақсатымен бағаны төмендету, сатып алушылар сұранысын
қолдайтын жарнамалар құру, сатудан кейінгі қызметке қосымша қызмет
көрсетіп, өткізуді бейтараптандыру бағыты.
Өнім атаулығымен түрлерін жоспарлау үдірісінде екі өзара қорытынды
шешімге келуге тура келеді: бірінші-жаңа бұйымды игеру уақытын қысқарту;
екінші-бұйымның рыноктық кезеңін ұзарту.
НИОКР кезеңінің ұзақтығын қысқарту және жаңа бұйымды игеру жаңа
өнімдердің санын арттыру, өнім түрлерін кеңейту және тереңдету, тауардың
рынокты толықтыруын, ескі тауарларға сұраныстың құлдырауы, оларды
өндірістен алып тастау және өмірлік кезеңінің ұзақтығын қысқартуға
байланысты. Бұл үдіріс кәсіпорынның ішкі ортаға бейімделуін қамтамасыз
етеді. Бұл уақытта әр кәсіпорын тауардың өмір кезеңін ұзартуға және өнімді
өткізу мен өндіру шығындарын қысқартуға тырысады.
Бірақ бұл жағдайда қолда бар ескі тауарларға сұраныстың болуы жаңа
тауарларға қажеттілікті төмендетеді, жаңа өнім түрлерін игеру саласымен
келешегі бар тауарларға ғылыми-техникалық зерттеулер жүргізу қарқыны
баяулайды. Жоспарлаудың негізгі мақсаты қарама-қайшылықты жойып, жаңа тауар
мен ескі тауар арасындағы оңтайлы қатынасты қамтамасыз етеді.
Өнім түрлерін жоспарлаудың негізгі идеясы келесілерден тұрады:
біріншіден, тиімді өнім түрлері стратегиясы бұйымның өмір кезеңі сатысынан
түсетін пайдаға және сату көлеміне бағытталуы тиіс. Екіншіден, әртүрлі
бұйымдардың рынокта пайда болуы сату көлемінің шамасы мен пайдасы
салыстырмалы тұрақты болуы үшін осындай тізбекте жоспарлануы керек.
Тауарларды рынокқа енуін жоспарлау сұлбасы 2.3-суретте көрсетілген. 2.3-
суретте көрсетілгендей кәсіпорын өмір кезеңінің бір сатысынан басқа
сатысына ауысуын жоспарлауы, тауар түрін оңтайландыруы, бір уақытта
сатылған жаңа өнімдерді, деңгейі бойынша саралауы мүмкін.

2.3-сурет. Тауардың өмір кезеңінің жобалық тізбегі

Өнім түрлерін жоспарлау келесі тәсілдердің негізінде болады. Сатуға
жоспарланған барлық өнім түрлері келесі өнім түрлері тобына кіреді:
• пайданың негізгі үлесін әкелетін және өсу сатысын білдіретін негізгі
тауарлар;
• сатудан келетін кірісті тұрақтандыратын және жетілу сатысына жататын
қосалқы тауарлар;
• стратегиялы, кәсіпорынның болашақ табысын қамтамасыз етуге арналған
тауарларды қосатын;
• тактикалы, кемілдік және өсу сатысындағы және негізгі тауарлық топты
сатуларын ынталандыруға арналған тауарларды қамтитын;
• сатудан алынатын және құлдырау және молықтыру сатысындағы тауарлады
қосатын.
Нарықта, қандай көлемдегі тауарлық топ кәсіпорны мезгілде өндіріп және
сату керек екені туралы, маркетинг әзірге ұсыныс шығармады. Бірақта енудің
бірінші сатысында әдетте нарыққа сатып алушыларды жоғарғы сұранысқа иедегі,
ең өтпелі негізгі үлгілерді шығарады. Өсу сатысында, шығарылатын
бұйымдардың сұрыпталымы және параметрлік қатары ұлғаяды және кемілдік
сатысында нарыққа барлық параметрлік қатардың толық жиынтықты бұйымдарды
шығарады. Құлдырау сатысында, нарықта тең бір-екі ең өтпелі үлгі және
алынатын бұйымдардың қор бөліктері ғана қалуы керек. Негізгі тауар тобының
үлесі, шығарылым бұйымдардың барлық атаулығының 75-85% құру қажет. Әсіресе
сатудан бұйымдарды алып тастауды жақсылап жоспарлау керек, өйткені ескірген
тауарларды алу кідірісі, сатудың тиімділігін төмендетеді. Бұл келесі
себептермен негізделеді:
• өткізу арналарында ескірген тауарлардың жиналуымен;
• жарнамаға келетін шығындардың өсуімен;
• өткізім шығындары және еңбекті көп қажетсінудің өсуімен;
• кесіпорынның беделінің түсуімен.
Мамандар, сұрыпталымды жоспарлау кезінде әртүрлі ұшқарлықтан жантарту
керек екендігі туралы айтады. . Мысалы, жаңа тауарларды әзірлегенде
біржақты ұмтылыс немесе керісінше шамадан тыс дәстүрлі бұйымдарды жақтаудың
нәтижелі болуы екіталай. Тауарлық атаудың құрылымының оның теңгерімділігі
және оңтайландырылуы қажет.
Олардың барлық өмірлік кезеңіндегі бар тауарлармен жұмысты тиімді
ұйымдастыру үшін фирма қандай болсын күш салса да, жаңа тауарларды
әзірлеуге нысан қажеттілігі бар.
Жаңа тауарларды жоспарлау барысында, олар қысқа мерзімді кезеңде
кәсіпорын жұмысының экономикалық көрсеткіштерін нашарлататынын ескеу керек,
өйткені өнім өткізудің және өндірістің шығындарын өсіреді, өндіру
үдірісінің ырғақтылығын бұзады. Бірақ ұзақ мерзімді кезеңде кәсіпорынның
қаржылық орнықтылығы және жаңа тарапшылық қызметі арасында тікелей
тәуелділік болады. “Биснес Уин” журналының берілгендері бойынша, сату
көлемінің артуына және пайда көлеміне байланысты өз санында жетекшіліктегі
компанияның 49% табысы, соңғы бес жылда өндіріске жіберілген және
әзірленген тауарлардың арқасында алынған. Сол уақытта аутсайдер фирмаларда
сату көлемінің тек 11% ғана жаңа тауарлардан тұрады.
Тауардың жаңалығы жаңа сұранысқа, жаңа сатып алушыға, ескі тауарға
және жаңа нарыққа байланысты қарастырылады. Осы айтылғандарды ескерсе,
тапсырыстар қоржынын жоспарлау кезінде жаңа тауардың келесі сыныптамалары
қолданылуы мүмкін;
• сапалы жаңа тауар (оның пайда болуына дейін нарықта тәріздес жоқ).
Бұндай тауарларды жасау іргелі зерттеулер кезінде алынған жаңалықтар және
өнер табыс негізінде болады;
• жетілдірілген тауар (нарықта тауар тәріздесі бар). Бұндай тауарлар
қолданбалы НИОКР жүргізу барысында игеріледі. Олар тауар - тәріздесі пайда
болғанына дейінгілердегідей сол қажеттілікті қанағаттандырады, бірақ
принципті басқа техника-технологиялық негізде. Мысалы, механикалыға
қарағанда электронды сағаттарды жетілдірілген деп қарастыруға болады;
• ішінара жетілдірілген тауар (принципті өзгертілмеген сипаттармен),
мысалы автоматты кіржуғыш машина;
• нарық жаңалығының тауары, бұрынғы нарықтар үшін ескі тауар болып
келетін, бірақ нарықты игеру жоспарлауы үшін жаңа;
• жаңа саладағы қолданыс тауары.
Жаңа тауарларды өндіру – ең тәуекелдік қызмет аймағы. Арнайы
жүргізілген зерттеулер, жаңа тауардың 58 идеясынан тек 4 ғана әзірлемеге
дейін жетіп, 2 нарыққа еніп, содан оның тек біреуі ғана жетістіктер
әкелетінін көрсетеді. Шамамен тұтынушы жаңа өнім тауарының 40%, өндіріске
арналған тауардың 20% нарыққа шығарылғандары сәтсіздікке ұшырайды.
Оның себебі болып көбінесе аталатындар:
• нарық талаптарын дұрыс бағаламау-32%;
• тиімсіз өткізу саясаты-13%;
• жоғары баға-14%;
• сатудың уақытында басталмауы-10%;
• бәсеке-8%;
• бұйымның теникалы жетілдірілмеуі-23%.
Нарыққа тауарды тұжырымдау мерзімін жоспарлау кезінде келесі жағдайлар
шешуші болуы мүмкін. Жаңа тауарды әзірлеуге, тек тұтынушы ескірген өнімді
сатып алудан бас тартқан жағдайда ғана кірісуге болмайды. Бұл жағдайда
нарықты жоғалту қауіпі орасан зор. Жаңа тауарды нарыққа, сұраныс өшу мезеті
кезінде шығару керек. Көп жағдайларда нарыққа тауарды шығару мерзімі
бәсекелестердің тауарымен күресу және бәсеке тосқауылын жасау
қажеттілігімен шартталады. Бірақ, жаңа тауар тек қана бәсекенің тәрізді
тауарымен ғана емес, сондай-ақ жалпы сату көлемін азайта алатын, нарыққа
өткізілетін бұрынғы өзінің тауарымен де күресетінін ескеру керек.
Өнімнің өмірлік кезеңін тұжырымдау негізінде сұрыпталымды жоспарлау,
жоспарлы шешімді дәлелдеу үшін жақсы негіз береді. Бірақ , бұл жағдайда
жоспарлау үдірісіне қатар айрықша ерекшеліктер беретін бірқатар жағдайларды
ескеру қажет.
Біріншіден, кезеңдер өмірлік кезеңнің нысандары және жалпы ұзақтылық
өнімге байланысты өзгереді, ол барлық кәсіпорындар қолдана алатын,
таптаурынды жоспарлық шешімдерді өндіруге мүмкіндік бермейді.
Екіншіден, тауардың өмірлік кезеңіне, экономикалық жағдай, инфляциялық
деңгей және т.б. сыртқы айғақтар үлкен әсерін тигізеді. Олар өмірлік
кезеңді ұзарта немесе қысқарта алады.
Үшіншіден, өмірлік кезеңді болжау- жеткілікті күрделі іс және тиімді
нұсқаулықтары жоқ сұрыпталым жоспарлауының тәжірибесінен, біршама болжамдар
бірқатар себептерге байланысты орындалмайтын жағдайларды көрсетуге болады.
Мысалы кәсіпорын сатудың төмендеуін болжап, маркетингтік қолдауды жоя
алады. Бірақ қолайсыз жағдайлар басталған жоқ, егер де кәсіпорын бұны
жасамаса, өнімдер жеңіліске ұшырайтын еді.
Төртіншіден, жоғарыда көрсетілген, төрт негізгі кезең оның шегі
болмайды. Белгілі мезеттерде өсу кезеңінде нақты уақытша тұрақтануға жеткен
кезде, өнім кемілдікке жетуі мүмкін. Бұл жағдайда сұрыпталған құрылымы және
сату көлеміне байланысты қабылданған жоспарлық шешімдер тиімсіз болып
қалады. Осыдан келе, өмірлік кезеңдегі өнімнің фазасын нақты анықтау мүмкін
емес және қашан келесі фазаның басталып, оның созылу ұзақтығын және сату
көлемінің қандай дәрежеге жетуі туралы болжау қиын.
Бесіншіден, мәселелердің бірі болып, жаңа өнімнің шығуы және оның ең
көп сату кезеңі арасындағы уақыт бөлігін қысқарту болып табылады. Бұл
өмірлік кезеңді нақты болжауға келмейді, ол сату көлемінің жоспарлы есептеу
растығына әсерін тигізеді.
Алтыншыдан, өнімнің өмірлік кезеңінің ұзақтығымен, сату көлемі және
пайда арасында сандық өлшеу сәйкестігі болмайды. Нарықта өнімнің пайда
болуының бірінші уақытында тауарды шығаруға, кәсіпорынды игеруге, және
маркетингке мәнді шығындар жүргізу қажет. Сату көлемінің төмендігі жоғарғы
пайда мөлшерін қамтамасыз етпейді. Өткізу шараларын кеңейтсе пайданың
көлемі және мөлшері тез көтеріледі. Өсудің соңғы сатыларында және кемелдік
кезеңінде, соңында пайданың ортақ жиынын қысқартуға әкелетін бәсеке өнім
мөлшерін төмендетуге әкеледі. Бірақ, бұл қысқарту сату көлемі төмендеуге
дейінгі мерзімге дейін болады. Бұл пайда мөлшерінің төмендеуі және өмірлік
кезеңінің ұзақтығын жоспарлаудағы сату көлемінің төмендеуі арасындағы уақыт
қиындысын анықтау едәуір күрделі.
Жетіншіден, көптеген өнімдердің түрлері үшін, оның өмірлік кезеңі және
әзірлеу құны арасында өскелең кері тәуелділік болады. Әдетте жоспарлау
кезеңінде өнім пайда әкелетін, өте қысқа мерзімде өнімді әзірлеуге
жұмсалатын жоғарғы шығындарды өтемдік ету қажеттілігі туады. Осы проблеманы
шешу, әзірлеуге шығындар өскен сайын, пайда түсу кезеңі шегерілгенде аса
қиынға түседі, мысалы күрделі техникалық өнімдерді өндіру кезінде (ұшақтар,
электрлік станциялар).
Сегізіншіден, өнімнің өмірлік кезеңдерінің тұжырымдамасы, нарыққа
өнімді шығарудың нақты уақытын анықтауға мүмкіндік бермейді. Бұнда үлкен
рольді субъекті факторы атқарады. Өнімді шығару уақытын шешудегі сұрақта
маңызды дилема туындайды, оның байыбы келесілерден тұрады. Қажетті сату
көлемін және пайданың қажеттілігін қамтамасыз ету тәсілінің көне және
сенімдісі – бұл бәсекелеске тұтқиылдан тап беру, яғни тауарды әзірлеуге
және нарыққа шығару уақытын қысқарту. Біржағынан ұзақ әзірлеу және мұқият
жүргізілген сынау, өнімді өткізуге қатысты белгісіздікті азайтады, бірақ
кәсіпорындық шығындарды өсіреді. Осындай шарттарда кемде-кем емес
жағдайлар, нарыққа қажетті сынауларды жүргізбей шыққан фирмалар, егер
бәсекелестерді күтіп оларға алдыға шығуға мүмкіндік берген жағдайға
қарағанда қайғылы қорытындыларға ие болады. Мысалы бір Американдықты алып
азық-түлік корпорациясы жемістің жаңа сұрпын әзірлейді. Олар мұқият
зерттелген болатын және ол зерттеулерге 500 мың доллар шамасында қаражат
жұмсалған. Барлығы оларды орасан зор жетістіктер күтіп тұр деп ойлаған.
Осылайша негізгі бәсеке де ойлап, ол өнімнің зерттеу жұмысын бақылап, тура
сол сияқты өнімді шығара бастайды. Нарықта сынақ туралағыштыққа ұшырамай,
өнім ұлттық ауқымда шығарыла бастап, 6 ай барысында ол бірінші бәсекені
басып тастап, қазіргі уақытта ол оригиналдан озық.
Соған қарамастан тауардың өмірлік кезеңін жоспарлау негізінде
сұрыпталым құрылымын негіздеу, нарықтың талаптарын ескермей, тауар
сұрыпталымға дайын болған сәтінде қосылуы. Өткізу тұжырымдамасынан әлде
қайда тиімді, ескі тауарды жаңа түрлендіру және жаңа тауарлармен кезекті
ауыстыруды белгілеуге мүмкіндік береді.

Жаңа бұйымдарды игеруді жоспарлау

Сұрыпталымды қалыптастырудың кейбір проблемаларын қарастыру, бізді
оның тиімділігі ең біріншіден кәсіпорын ноу-хау қоржыны•ндағы жаңа
тауарлардың санына тәуелді деген тұжырымға әкеледі. Өндірістік және
тұтынушылар тауарын шығаратын АҚШ-тың көптеген компаниялары 20 дан 39%
дейінгі ағымдағы сату бірінші рет нарыққа алдыңғы бес жылда шығарылған
тауарлардан келеді дейді. Дәл жаңа тауарлар сұрыпталымның құрылымын және
кәсіпорынның тұрақты қаржы жағдайын қамтамасыз ететін мөлшердегі сату
көлемін ұстауға мүмкіндік береді. Осыдан салыстырмалы дербес басқа
сұрыпталым қалыптастыруымен байланысты, тек бұйымның техникалық әзірлеуін
ғана емес, сондай-ақ кәсіпорынның рентабельдігін өсіру және тұтынушылардың
сұранысын қанағаттандыратын ұйымдастыру экономикалық шаралар кешенін
қосатын, жаңа өнімді игеруді жоспарлау проблемасы туындайды.
Жаңа бұйымдарды игеруді жоспарлау үдірісінде бір тауарлар
тұтынушыларда ұзақ уақыт сұраныста болған кезде, басқа тауарлар неге
нарықты белгілеу қажет.
Жаңа өнімнің сәтсіздік мүмкіндігі – бұл кез-келген өнеркәсіпте жаңа
бұйымдарды игеру үрдісімен бірге жүргізілетін фактор. Өнеркәсіптің барлық
саласындағы отандық және шетелдің талдау берілгендері, жаңа идеяның
комерциялық сәттілікке айналу мүмкіндігі әдетте 0,01-ге тең (мүмкінділік 0-
1 аралығында өлшенеді). Мысалы; Американдық “дәрі-дәрмек тауарын өндіретін
қауымдастық”, бір жыл бойы зертханада сыналған 168 мың препараттан, нарықта
пайда болған тек 28 ғана дәрі-дәрмек препаратына айналатынын хабарлайды.
“Джем Уитни Энд компани” компаниясы, қайтадан 2100 ұсынылған бұйымдардың
тек 17 ғана көңіл аударуға болады деп бағаланды; оның 2-і көрнекті
сәттіліктерге, 5-і бірқалыпты сәттіліктерге жетіп, 6-сәтсіздік шегінде
болады, үшеуіне баға беруге ерте болды және біреуі өндіріске ұсыныс
жасалғанына қарамастан оның сәтсіздікті болды деп хабарланды. (3,С 302).
Көптеген шетел зерттеушілері жаңа тауар жасауда НИОКР жоспарлау негізінде
келесі мүмкіндік нормативтерді ұсынады: компанияның жоспарына енгізілетін
идеялар үшін, алдын-ала бағалау, жеткілікті жақсы, комерциялық сәттілік
шамамен 0,025 мүмкіндікті құрайды. Нарыққа шығарылған және нарықтық
сынаудан өткен бұйымдар үшін, жоспарланған рентабельдікті қамтамасыз ететін
сәттілік мүмкіндігі 0,2-ден ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.