Сұраныс пен ұсыныстың теориялық негіздері

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 25 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасы Білім және Ғылым министрлігі
Л. Н. Гумилев атындағы Еуразия Ұлттық Университеті

Экономика факультеті
Экономикалық теория кафедрасы
Пәні: Экономикалық теория

Курстық жұмыс
Тақырыбы: Сұраныс пен ұсыныс теориялары

Орындаған:
Ғылыми жетекшісі:
Оқытушы:

Астана – 2008
Жоспар
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
1. Сұраныс пен ұсыныстың теориялық
негіздері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... .4
1.1.Сұраныс, сұраныстың өзгеруі, сұраныс
қисығ..ы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...4
1.2.Ұсыныс, ұсыныстың өзгеруі, ұсыныс қисығы
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .11
1.3.Сұраныс және ұсыныс
икемділігі ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .1
3
2. Нарықтық тепе-теңдік модельдері және оны
талдау ... ... ... ... ... ... ... . ..18
2.1. Нарықтық тепе-теңдік орнауының
механизмі ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ...18
2.2. Нарықтық тепе-теңдіктің статикалық және динамикалық
модельі ... ... ...21
2.3. Нарықтық тепе-теңдіктің
қасиеттері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... 23
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 27
Пайдаланылған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... .28
Қосымшалар

Кіріспе
Біз ендігі жерде қолымыз жеткен экономикалық өсуді пайдаланумен
шектелмей, осы өсуді шындап басқаруды меңгеруге үйренуіміз, сөйтіп оны
сапалық жаңа деңгейдегі экономикалық дамуға ұластыруымыз керек деген
елбасы Н.Назарбаев өзінің биылғы жолдауында.[1] Міне бұл дегеніміз
елбасының мемлекет алдына бәсекеге қабілеттілік жөнінен қойып отырған ең
басты міндеттерінің бірі. Қазақстанның әлемдегі бәсекеге барынша
қабілетті 50 елдің құрамына кіру стратегиясы елбасының 2006 жылғы
Қазақстан халқына Жолдауында баяндалған тапсырмалардан туындайды. Елдің
бәсекеге қабілетті болуы ондағы барлық салалармен өлшенеді. Солардың ішінде
экономикалық жағдайдың бәсекеге қабілетті болуы маңызды. Бәсекелестік күрес
– жылжымалы, өктемелі үрдіс. Оның өлшемі жағдайдың тепе-теңдігі емес,
экономикалық байланыстың барлық салаларындағы және белсенді кәсіпорынындағы
негізгі ойларды үнемі бұзып отыру жатады.
Бүгінгі менің курстық жұмысымның тақырыбы бір-бірімен бәсекелес көптеген
сатушылар мен сатып алушылар болатын нарықтың қызмет істеу механизмін
талдауға арналады.Үлкен нәрсенің ұсақтан құралатыны секілді елдің
экономикалық бәсекеге төтеп беруі, ондағы фирмалар мен кәсіпорындардың
өзара бәсекелестігінен де анықталады. Сондықтан да бәсеке жағдайындағы
бағаның қалыптасу механизмін түсіну үшін сұраныс және ұсынысқа талдау жасау
керек. Сұраныс және ұсыныс бүкіл экономикалық жүйенің ырғақты жұмыс жасауын
көрсететін басты тұтқа болып табылады. Нарықтық механизм – сатушы мен сатып
алушының өзара іс-әрекетінің бәсекелестік механизмі және сұраныс пен
ұсыныстың негізінде құрылады. Нарық - өндіруші мен тұтынушының арасындағы
байланыстың ерекше түрі. Ол өндіріс пен тұтыныстың арасындағы
баланыстылықты қамтамасыз етеді. Бұл баланыстылық сыртқы құбылыста сұраныс
пен ұсыныс арасының сәйкес болуы ретінде көрінеді. Міне, сондықтан да мен
бұл жұмысымда сұраныс пен ұсыныстың ерекшеліктері, нарықтық тепе-теңдік
тақырыптарына толықтай тоқталатын боламын.
1. Сұраныс пен ұсыныстың теориялық негіздері
1. Сұраныс, сұраныстың өзгеруі, сұраныс қисығы
Сұраныс деп – тұтынушылардың белгілі бір өнімді таңдау және сатып алу
қабілетін айтады. Тауардың бағасы мен көлемінің арасындағы тікелей
байланысты көрсетеді. Олардың бірнеше баламалы мүмкіндіктерін айтып
көрсетуге болады.
Мысалы тағамның бағасы өзгерген кезде оны сатып алу көлемі қалай
өзгеретінін көрсететін мәліметтер берілген. Бұл сұраныс кестесі деп
аталады. Онда бағаның өзгеруіне байланысты тұтынушылардың қалауымен сатып
алу қабілеті де өзгеретінін көрсетіп тұр. Тұтынушының таңдауы және сатып
алу қабілеті деп неге айтамыз, мысалы, нарықта бір тауарды немесе өнімді
қалап, таңдауына болады, бірақ оны сатып алатын ақшасы болмаса, онда ол ойы
іске аспайды. Сондықтан тұтынушы тауардың бағасы өзгеруіне өзінің сатып алу
қабілетіне қарай бірнеше мүмкіндіктерді қарастырады. Баға неғұрлым
төмендеген сайын тауарға деген сұраныс көлемі соғұрлым көбейіп отыр.
Сәбіздің 1-кг-ның бағасы 1100теңге болса, онда тұтынушы айына 4.5 кг сәбіз
ала алады, ал егер 600теңге болса, онда ол айына 7кг сәбіз алуға шамасы
келер еді.
Бұл сұраныс кестесі(қосымша А) осы 9 мүмкіндіктің қайсысы нарықта нақты
бар екенін көрсетпейді, ол сұраныс пен ұсынысқа байланысты. Сұраныс – бұл
тұтынушының, сатып алушының бір тауарды сатып алу ойымен жасайтын жоспарын
кесте түрінде көрсету. Бұндай жағдайда белгілі бір уақытты көрсету керек,
мысалы, күніне, айына,жылына және т.б.
Сұраныс көлемі – сұранысқа әсер ететін басқа факторлар тұрақты деп
ұйғарғандағы, әр түрлі бағамен сатып алынатын тауардың санын көрсетеді.
Сұранысты координаттар осіне түсіріп,бейнелеуге де болады. Бұл қисықты D
әріпімен белгілеп,оны сұраныс қисығы деп атаймыз.

баға (теңгемен)
1 2 3 4 5 6 7 8 (кг,айына)
1.1-сурет. Сұраныс қисығы.
Сұраныс қисығы зерттеліп отырған тауардың сатып алынатын бағасы мен
оның сұраныс көлемінің арасындағы тәуелділіктегі көрсетеді.Егер баға 500-
ден 600 теңгеге дейін жоғарыласа, онда сұраныс көлемі 5,5 кг-нан 5 кг-ға
дейін төмендейді. Бағаның төмендеуі сұраныс көлемін көбейтеді.Сұраныс
қисығы тауардың бағасы мен тұтынушылар қалап, сатып ала алатын тауарлар
саны арасындағы тәуелділікті көрсетеді. Сұраныс заңы бойынша тауардың
бағасы неғұрлым төмендеген сайын тұтынушының сатып алатын тауарларының саны
көбейеді немесе керісінше.
Бұл заң нақты ақиқаттармен дәлелденген гипотеза болып табылады.Мысалы:
1. Күнделікті өмірде адамдар тауарды төмен бағамен және көп мөлшерде
алғысы келеді. Бірақ тауарларды сатып алу кезінде тұтынушыға ең басты
кедергі болатын көрсеткіш-баға. Жоғарғы деңгейдегі баға сатып алушыға
үлкен кедергі болады да,ол өнімді көп алғысы келмейді, ал төмен
деңгейдегі баға оның сатып алу қабілетін күшейтеді.
2. Әр уақытта да тұтынушы өнімнің алғашқы бірлігінен көп қанағат алады.
Мысалы, сіздің бірінші жеген мантыныз өте тәтті болып көрінеді, ал
екіншісі ондай тәтті болмайды, үшіншісі екіншісінен де аз қанағат
әкеледі. Бұл жағдайда тауардың шекті пайдалылығының азаю принципі
тұтынуға әсер етеді. Сондықтан тұтынушы тауардың әрбір келесі бірлігін
тек қана баға төмендеген жағдайда ғана алады.
3. Сұраныс заңын табыс әсері және ауыстыру тиімділігі арқылы түсіндіруге
де болады.
Табыс қалай әсер етеді? Баға төмен болған жағдайда тұтынушы
өзіне керек тауарды керегінше алады. Басқаша айтқанда, тауардың бағасының
төмендеуі ақшалай табыстың сатып алу қабілетін күштейді, сондықтан
тұтынушының өзіне қажетті тауарларын бұрынғыдан да көп сатып алуға шамасы
келеді. Ал жоғарғы деңгейдегі баға керісінше әсер етеді.

Енді ауыстыру тиімділігі деген не? Тұтынушы кейбір қымбат тауарлардың
орнына солардың орнын басатын, бірақ бағасы неғұрлым төменірек тауарлар
алуға ынталанады - бұл жағдайды ауыстыру тиімділігі дейді.
Тұтынушылар көбінесе қымбат тағамдарды олардан арзандау тағамдармен
ауыстыруға әрекет жасайды.Мысалы, сиыр етінің бағасы төмендесе, онда
тұтынушының табысының сатып алу қабілеті күшейеді және соның арқасында ол
еттің мөлшерін бұрынғыдан да көбірек ала алады(бұл табыс тиімділігі).
Бағасы төмен болғандықтан сиыр етін қой, шошқа және тауық етінің орнына да
алуға болады (бұл ауыстыру тиі6мділігі).[2,30-33б.]
1.1-суреттегі сұраныс қисығы сәбіздің бағасы мен тұтынушылардың бір айда
сатып алатын оның саны арасындағы қатынасты көрсетеді (сұранысқа әсер
басқа факторлар өзгермеген жағдайда).
Егер де берілген факторлардың кез келген біреуі өзгерсе баға мен
сұраныс көлемі арасындағы тәуелділікте де сәйкесінше өзгеріс болады,
сондықтан қайтадан жаңа сұраныс кестесін құрып, жаңа сұраныс қисығын сызу
қажет.
Сұраныс қисығының бойымен қозғалу сұраныс көлемінің өзгерісі деп
аталады. Ол бағаның өзгеруіне байланысты сатып алынатын тауар көлемінің
өзгеруін анықтайды.
1.1-суреттен көретініміз, сәбіздің бағасы 700-ден 800-ге дейін
өскенде, сұраныс көлемі 6,5-тен 6 кг-ға дейін төмендейді. Қозғалыс сұраныс
қисығының бойымен А нүктесінен В нүктесіне дейін болады. Осы мысалда
тауардың бағасы мен сұраныс көлемінің арасындағы байланысты зерттедік,
онда сұранысқа ықпал ететін басқа факторлар өзгермейді деп аламыз.Оны
математика тәсілімен көрсетсек, сұраныс функциясы деп атаймыз және ол
төмендегідей түрде жазылады:
Q d ( f (Р)
мұнда, Q d – cұраныс көлемі,
Р- зерттеліп отырған тауардың бағасы.
Нақты өмірде сұраныс көлеміне әсер ететін факторлар көп. Олар:
сол берілген тауарлардың бағасы – Р, басқа тауарлардың бағасы (Р а , Р b
...), тұтынушылардың табысы (I) және олардың талғамы (Т). Осы айтылған
факторлар өзгерген уақытта сұраныс көлемі де өзгеріп отырады, бұндай
тәуелділікті экономикада жалпы сұраныс функциясы деп атайды және оны былай
көрсетеді:
Q d (f (Р, Р а , Р в, ... , I, Т)
мұнда, Q d -белгілі бір уақыттағы берілген тауарларға деген сұраныс
көлемі ,
Р 1, Р а, Р в ... ,-берілген тауардың және басқа тауарлардың
бағасы,
I- тұтынушының табысы,
Т-тұтынушының талғамы, бағалауы.
Бұл мысалда қарастырылып отырған тауардың бағасы мен осы тауарға деген
сұраныс көлемінің арасындағы байланысты зерттедік және сұраныс көлеміне
әсер ететін басқа факторлар өзгермейді.

Ал енді сұраныс көлеміне басқа факторлар да ықпал етеді.1.2-суретте екі
тауарға деген сұраныс қисығы көрсетіледі. Қой етінің 1 кг-ының бағасы 150
теңге болып, белгілі бір уақыттан кейін 200 теңгеге дейін жоғарылады
дейік. Соның нәтижесінде қой етіне деген сұраныс көлемі бір айда 30 кг-
нан 20 кг-ға дейін кеміді. а суреттен көріп отырғанымыздай, басқа
факторлар тұрақты болғанда, сұраныс көлемі А нүктесінен В нүктесіне
жылжиды және осы тауардың бағасы жоғарылаған уақытта сұраныс заңына сәйкес
көлемі азаяды. Қой етінің 1 кг-ның бағасы 150 теңгеден 200-ге дейін
жоғарылап, басқа факторлар тұрақты болғанда сұраныс көлемі азаяды (1.2а-
сурет), қозғалыс сұраныс қисығының бойымен А нүктесінен В нүктесіне дейін
болады. Құс етінің бағасы өзгермейді деп ұйғарғанда тұтынушылар қой етінің
орнын құс етімен толтырады, сұраныс қисығы (1.2ә-сурет) түгелімен оңға
жылжиды.
Сұраныс көлемінің
Сұраныс өзгеруі ә
өзгеруі а

P
P
Q
Q
Қой етінің мөлшері,кг Құс етінің
мөлшері,кг
1.2-сурет. Қой етінің бағасы өсуінің құс етіне деген сұранысқа
тигізетін ықпалы.
Ал 1.2ә-суретте осы жоғарыда айтылған жағдайдың салдарынан құс етіне
деген сұраныс қалай өзгеретіні көрсетілген. Қой етінің қымбаттауына
байланысты , құс етіне деген сұраныс көбейеді де, сұраныс қиысығы түгелімен
D 1 –ден D 2 –дейін оңға жылжиды.Бұл жерде есекеретін нәрсе, құс етінің
бағасы тұрақты деп аламыз. Қой етінің бағасы 150 теңге болғанда,
тұтынушылар айына 10 кг құс етін алатын болған.
(D 1 қисығының бойындағы А нүктесі) , ал қой еті 200 теңгеге дейін
қымбаттаған кезде олар айына 20 кг құс етін сатып алған (D 2 қисығында В
нүктесі).
1.2 а-суреттегі сұраныс қисығының бойымен жылжуды экономистер сұраныс
көлемінің өзгеруі деп, ал 1.2ә-суреттегі сұраныс қисығының түгелімен
жылжуын сұраныс өзгеруі деп атайды.
Сұраныс көлемінің өзгеруі қарастырып отырған тауардың бағасының
өзгеруі нәтижесінде болады. Сұраныс өзгеруі графикте көрсетілмеген
бағадан басқа фактор әсер еткенде ғана болады.
Осы мысалда тұтынушылар қой еті қымбаттаған уақытта құс етін көп алатын
болды, себебі бұл тауарлар бір-бірін ауыстыра алады.

Егер бір тауардың бағасы қымбаттаған уақытта екінші тауарға деген
сұраныс көбейетін болса, онда бұндай тауарларды экономистер бірін-бірі
ауыстыратын немесе субститут тауарлар деп атайды. Мысалы, сары май мен
маргарин, пиджак пен свитер және т.б.

Тұтынушылар бірге қолданылатын тауарлардың бағасы өзгерген жағдайда
басқаша іс-әрекет жасайды. Мысалы, автокөлік пен бензинді қарайық .
Бензиннің 1 литрінің бағасы 30 теңге болғанда тұтынушы 1 жетіде 40 литр
алады, ал баға 40 теңгеге дейін көтерілгенде, сұраныс көлемі 30 литрге
дейін кемиді. Өзгеріс сұраныс қисығының бойында болады.
Бензиннің 1 литрінің бағасы 30 теңгеден 40 теңгеге дейін жоғарылағанда,
оған деген сұраныс көлемі 40 л-ден 30 литрге дейін төмендейді.. Бұл
жағдайда сұраныс көлемі өзгереді және өзгеріс сұраныс қисығының бойында
болады. Ал, енді осы уақытта автокөлік нарығында да өзгеріс болады, басқа
факторлар тұрақты деп ұйғарғанда автокөлікке деген сұраныс азайып, сұраныс
қисығы түгелімен солға жылжиды.
Ал бензиннің бағасының өзгеруінің салдарынан автокөліктің бағасы
өзгермесе де оған деген сұраныс азаяды көрсетілген сұраныс қисығы түгелімен
солға D 1-ден D 2-ге дейін жылжиды. Ал сұраныс көлемі А нүктесіндегі 100
бірліктен В нүктесіндегі 50 автокөлікке дейін кемиді.
Сонымен, егер бір тауардың бағасы жоғарылаған уақытта, екінші тауарға
деген сұраныс азаятын болса, онда мұндай тауарларды бірін-бірі
толықтыратын немесе комплементарлы тауарлар деп атаймыз.
Бірін-бірі толықтыратын тауарларға мынадай мысал келтіруге болады:
автокөлік пен бензин, теннис ракеткасы мен добы және т.б.
Тауарға деген сұраныс көлеміне тұтынушылардың табысы үлкен әсер етеді. Бұл
көрсеткішке байланысты тауарларды мынадай екі түрге бөлеміз: 1) нормалды
немесе кәдімгідей 2) сапасы төмен тауарлар.
Егер тұтынушылардың табысы жоғарылаған кезде, зерттеліп отырған тауарға
деген сұраныс көбейетін болса, онда мұндай тауарды ( табыстан басқа
факторлар тұрақты болғанда) нормалды немесе кәдімгідей тауар деп атаймыз.
Мысалы, тұтынушылардың табысы өскен сайын қой етіне деген сұранысы
көбейеді. Себебі қой еті диеталық және жеңіл қорытылатын тағам болғандықтан
тұтынушылардың осы тағамға деген сұранысы жоғарылайды.
Табыс өзгергенде қой етіне деген сұраныс өзгеріп, ал сұраныс қисығы
түгелімен D 1 –ден D 2-ге дейін оңға жылжып тұр. Табысы аз кезінде сатып
алушы бір айда А нүктесіне сәйкес 20 кг қой етін алған болса, ал енді
табысы жоғарылағанда В нүктесіне сәйкес 40 кг ет алады. Суреттен байқап
отырғанымыздай қой етінің бағасы А және В нүктелерінде тұрақты 200 теңге
қалпында қалады. Ал тұтынушылардың табысы азайған уақытта кәдімгі тауарға
деген сұраныс та азаяды, сұраныс қисығы солға жылжиды.
Кейбір жағдайда тұтынушылардың табыс өскенде сұранысы азаятын
тауарларда болады. Мысалы, табысы көбейген уақытта тұтынушылар сарымай
алады да, ал маргаринге деген сұраныс азаяды.Немесе табысы неғұрлым
көбейген сайын тұтынушылардың аяқ киім жөндеу қызметіне деген сұранысы
азаяды, себебі тұтынушы жөндеуге бергенше жаңа аяқ киім сатып алғанды
қалайды. Бұндай тауарларды немесе қызметті төменгі сапалы тауарлар деп
атайды. Бұндай тауарларға деген сұраныс табыс көбейсе де азайып, сұраныс
қисығы солға қарай жылжиды.

Сұранысқа әсер ететін басқа да маңызды, бірақ кей уақытта анықталмайтын
фактор тұтынушылардың талғамы мен қалауы болып табылады. Талғам-сатып алушы
үшін әрбір тауарда болатын өзіне тартымдылық көрсеткіші және бұл көрсеткіш
моданың өзгеруінен немесе жаңа ақпараттың пайда болуынан өзгеруі мүмкін.
Талғам өзгеруі - бұл сұранысты өзгертетін себептердің бірі. Кейде
адамдар талғамы тез уақыт аралығында өзгереді. Ал кейбір уақытта жайлап
өзгереді. Егер адамдар денсаулығын ойлап, оны күтсе, онда шылымға, өте
майлы тағамдарға деген сұраныс азайып, сұраныс қисығы солға жылжыр еді, ал
жеңіл тағамдарға, спорт киімдеріне деген сұраныс қисығы оңға жылжыр еді.
Бағаның өзгеруін күту- бұл фактор да сұраныс қисығына әсер етеді. Егер
адамдар бір себептермен тауардың бағасы өседі деп күтсе, онда сол тауарға
деген сұраныс көбейіп, ал сұраныс қисығы оңға қарай жылжиды немесе
керісінше.[2,34-41б.]
1.2.Ұсыныс, ұсыныстың өзгеруі, ұсыныс қисығы
Ұсыныс деп - тауардың бағасы мен сатушылардың белгілі бір уақыт
аралығында сатқысы келетін заттарының көлемі арасындағы байланысты
айтамыз.Ұсыныс заңы мынадай тұжырымды негіздейді: тауардың бағасы
қымбаттаған сайын сатушылардың сату ынтасы арта түседі.
Тауардың бағасы мен сатушылар ұсынатын тауар көлемінің арасындағы
байланысты кестелік әдіспен бейнелеуге болады. Ұсыныс көлемі дегеніміз
ұсыныс кестесіндегі әр бағаға сәйкес келетін тауардың саны.
Мәліметтер ұсыныс заңы (қосымша ә) бейнелейді, шұжықты ұсыну
көлемі оның бағасы өскен сайын көбейіп тұр. Енді осы көрсеткіштің
арасындағы байланысты кестедегі берілген деректер арқылы график түрінде
көрсетуге болады.
P
S
700
600

5 6 Q2
1.3-сурет. Ұсыныс қисығы.
Ұсыныс қисығы белгілі бір уақыттағы баға мен ұсыныс көлемінің арасындағы
байланысты көрсетіп тұр. Шұжықтың 1 кг-ның бағасы 300 теңге болғанда, оны
ұсыну көлемі 2 тонна болды, ал баға 600 теңгеге дейін жоғарылағанда ұсыныс
көлемі 5 тоннаға дейін жоғарылады. Бағаның жоғарылауы ұсыныс көлемін
көбейтеді.
Ұсыныс қисығы баға (P) мен тауардың ұсынылатын көлемінің арасындағы тура
пропорционалды қатынасты көрсетеді. Енді осы айтылған байланысты функция
түрінде бейнелесек, онда мынадай формуламен жазуға болады:
Q s(f (p)
Q s- ұсыныс көлемі, m ,кг
Р-тауардың бағасы, теңге.
Ұсыныс концепциясы тауардың бағасы мен сатушылардың сатуға ұсынған осы
тауардың көлемі арасындағы қатынасты қарастырады. Әрине, бағадан басқа
ұсыныс көлеміне әсер ететін басқа да факторлар бар. Оған жататындар:
еңбектің бағасы, тауарды өндіруге қажетті материалдар мен шикізаттардың
бағасы, қолданылатын технология түрі, тура сондай ресурстардың көмегімен
өндірілген ұқсас тауарлардың бағасы және нарықтағы сатушылардың саны.
Мысалы, жанармайға бағаның өсуі таксидің шығынын жоғарылатады,
нәтижесінде бұл такси иелерінің өз қызметін ұсынуын төмендетеді.
Тауар өндірісінің технологиясы сатушылардың нарыққа шығуына әсер етеді.
Технологиядағы жеткен жетістіктер тауардың белгілі бір санын өндіру үшін
қажетті еңбекті және басқа да ресурстарды төмендетеді. Егер өнімнің белгілі
көлемін өндірудегі ресурстар мөлшері азайса, онда шығындар да төмендеп, бұл
тауар өндірісінің тиімділігін жоғарылатады.
Мысалы, ет өңдейтін технологияның жақсаруы шұжықтың әрбір кг-ын
өндірудегі шығынды төмендетеді.
Бірдей ресурстардың көмегімен өндіруге болатын тауардың бағасы өзгеруінің
ұсынысы, талданатын тауар өндірісінің балама құнына әсер етеді.
Мысалы, жүгеріге деген бағаның жоғарылауы фермерлердің нарықта бидайды
ұсынуын азайтады.Өйткені, олар жер бөлігінің көбіне жүгері егіп, аз
бөлігіне бидай егуге бейімделеді.
Осы айтылғандарды ескере отырып, ұсыныс функциясының жалпы түрін былай
жазуға болады:
Q s(f ( P, P a, P b, ... .P n, T, К, F)
Мұнда, Q s- ұсыныс көлемі,
Р-зерттеліп отырған тауардың бағасы,
Р а, Р в-осы тауарды өндіруде қолданылатын материалдар мен
шикізаттар бағасы,
P n- бірдей ресурстар көмегімен өндіруге болатын тауардың бағасы,
Т-салық мөлшері,
К-қолданылатын технология тәсілі,
F-нарықтағы осы тауарды сатушылар саны.
Ұсыныс қисығы тауарды нарыққа шығуға итермелейтін бағадан басқа факторлар
тұрақты деген жағдайда қарастырылады. Бұл жағдайда тауардың бағасы
өзгеруіне байланысты ұсыныс көлемі өзгереді және бұл өзгеріс ұсыныс
қисығының бойында болады.

Ұсыныстың өзгеруі-ұсыныс қисығының тауардың бағасынан басқа факторлар әсер
еткендегі толық өзгеруі немесе жылжуы.
Мысалы, малға беретін жемнің бағасының төмендеуі шұжық ұсынысының өсуіне
әкеледі. Бұл жағдайда шұжықты сату бағасы өзгермесе, онда ұсыныс қисығы
оңға жылжиды.[3,20-23б.]
1.3. Сұраныс және ұсыныс икемділігі
Бұл жердегі бағалық икемділік коэффициенті ( Е р) заттық бағасы 1 %-ке
өзгерсе, онда сол затқа деген сұраныстың қандай мөлшерге өзгеретінін
көрсетеді.
Бұл көрсеткіш сұраныс көлемінің осы тауардың бағасы өзгеруіне
сезімталдығын анықтау үшін қолданылады, бірақ сұранысқа әсер ететін басқа
факторлар тұрақты. Сұраныстың бағалық икемділігінің шамасы теріс сан
болады.
Сұраныстың бағалық икемділігін анықтаған кезде тауарға деген сұраныс
мынадай бес түрге бөлінеді: 1) икемді 2) икемсіз 3) икемділігі бірге тең
4)өте икемді 5)өте икемсіз.
Егер сұраныс көлемінің өсу проценті бағаның өсу процентінен көп болса
және тауардың бағасы төмендегенде жалпы түсім көбейетін болса, онда сұраныс
икемді болады.
Сұраныстың бағалық икемділігін график арқылы көрейік.
Бұл графикте сұраныс көлемі бағаның өзгеруіне сезімталдықпен жауап беріп
тұр. Бағаның 50 теңгеден 30 теңгеге дейін төмендеуі сұраныс көлемін 30
данадан 60-қа дейін көбейтіп тұр.
Сұраныс көлемінің проценттік өзгеруі бағаның проценттік өзгеруінен көп
болғандықтан, бағаның төмендеуі тауарларды сатудан түскен түсімді көбейтіп
отыр. Түсім дегеніміз-тауардың бағасы мен сатылған тауар мөлгерінің
көбейтіндісі:TR(P*Q.
Мұнда TR-түсім,m
Р-тауардың бағасы,
Q-сатылған тауардың көлемі, дана
P
50 Түсім 1500 тенге

30 Түсім 1800 тенге

30 60 Q
1.4-cурет. Икемді сұраныс
Бұл жағдайда баға төмендегеннен түсім көбейіп отыр.
Сонымен осы суретте көрсетілген сұранысты икемді деп атаймыз. Көбінесе,
ауыстырушы тауарларды көп болатын тауарларға деген сұраныс икемді болады.
Мысалы, Сұлтан макаронына сұраныс икемді болады, себебі оны ауыстыратын
басқа макарондардың түрі өте көп. Ал ұзақ уақыт пайдаланатын: тоңазытқыш,
телевизор, қысқа толқынды пеш сияқты тауарларға сұраныс икемді болады,
себебі жоғарыда айтылған тауарлардың бағасы жоғарыласа, тұтынушылардың
оларға деген сұранысы өте азайып кетеді.
Егер бағаның өсу проценті сұраныс көлемінің өсу процентінен көп болса
және баға төмендегенде, жалпы түсім азаятын болса, онда сұраныс икемсіз
болады деп айтамыз. Күнделікті қажетті тауарларға және ауыстыратын
тауарлары аз болатын тауарларға сұраныс икемсіз болады.
Егер бағаның 1 проценттік өзгеруі, сұраныс көлемін осы шамаға өзгертетін
болса және баға өзгеруіне байланысты жалпы түсім өзгермейтін болса, онда
тауарға деген сұраныс икемділігі 1-ге тең болады.
Сұраныстың бағалық икемділігін қарастырған уақытта оларды нүктелік және
доғалық ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.