Әлем рыногының инфрақұрылымы

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 31 бет
Таңдаулыға:

Жоспар
Кіріспе
1 Әлем рыногының инфрақұрылымы
1.1 Инфрақұрылымның іс-әрекетінің мәні.
1.2 Инфрақұрылымның әлем нарығындағы ролі
1.3 Әлемдік рынокта баға қалыптасуының ерекшелігі және баға деңгейін
белгілейтін факторлар.
2 Халықаралық сауда теориялары
2.1Меркантелизм-халықаралық сауданың қалыптастырудың бастапқы
тұжырымы
2.2Халықаралық сауданың классикалық теориялары
2.3 Өндіріс факторының арасындағы теориялары
2.4 Леионтьев парадоксы
3ҚР сыртқы сауда саясатының кейбір аспектілері
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер

Кіріспе

Қазақстан тәуелсіздік алғаннан кейін республика үкіметі алдында
әлемдік экономика мен халықаралық экономикалық қатынастар саласында білікті
мамандар даярлау мәселесі тұрды. Әсіресе халықаралық экономикалық
қатынастар салсында жұмыс істейтін жоғарғы білікті мамандар даярлау ісі
күрделі проблема болды. Өйткені Қазақстан егемендік алғанға дейін іс
жүзінде халықаралық экономикалық қатынастардың субъекті болған жоқ,
сондықтанда бұл салада білікті мамандар даярлайтын жоғарғы оқу орындары да
болған жоқ. Қазір де бұл салада білікті мамандар өте аз. Міне сондықтан мен
бұл жұмысымда Нарықтық экономика мен
Халықаралық сауда және оның ішінде ҚР саудасына тоқталып кеттім.

1 Әлемдік нарық, оның инфрақұрылымдары.

1.1 Инфрақұрылымның іс-әрекетінің мәні.
Қазіргі заманда маңызды әлеуметтік-экономикалық факторлардың
арақатынасы өзгеріп, өнеркәсіп, ауыл шаруашылығы және күрделі құрылыс өсуі
төмендеген кезде инфрақұрылымның кең дамуы еліміздің, өңірдің және әлемнің
шаруашылықтарының өсуі төмендеген кезде инфрақұрылымның кем әулетті
мүмкіншіліктеріне едәуір кедергі болуы ықтимал. Осы саланы жетілдіру
өндірісті қарқындатудың, мемлекеттің экономикалық әулетін толық және ұтымды
пайдаланудың маңызды жолдарының бірі болып табылады.
Өндіріс пен оның салаларына қызмет көрсетудің өзара байланысты
проблемалары инфрақұрылым аталымы шығудан бұрын пайда болған.
Көптеген шаруашылық жүйелерінің тауар қозғалысына қатысуы және ол
процестер нәтижесінің сол шаруашылық жүйелердің арақатынастары мен олардың
нақты үлесіне, сонымен қатар инфра-құрылымның бөлек салаларының іс-
әрекетіне және бүкіл өндірістік инфрақұрылым шаруашылығының түпкілікті
нәтижесіне әсер ететін көптеген жан-жаққа бағытталған вектор-факторлардың
орын алуы себептеріне тәуелділігі инфра-құрылым салалары мен ондағы іс-
әрекет жиынтығын біртұтас мақсатты кешен ретінде, бір шаруашылықтың
қосалқы жүйесі түрінде қарастырудың обьективті қажеттігін білдіреді.
Ал, инфрақұрылымның бірыңғай өскелең ролі мен оның іс-әрекеті
ауқымының ұлғаюы бұл сфераға ғылым мен практиканың зор мән беріп назарын
аударғанына басты себеп болды.
Қоғамдық өндірістегі инфрақұрылым жүйесінің ролі мен орнын толығырақ
түсіну үшін, оған жан-жақты баға беріп, сипат жасау ләзім. Сипаттаманы
зерделегенде инфрақұрылымдық іс-әрекеттің мәнін анықтау, инфрақұрылым
түсінігі және бернелерінің экономикалық мазмұны, әртүрлі деңгейде жіктеп
сыныптау, құрылымы мен құрамы, даму бағдары және десалалық, жалпы
экономикалық тиімділігін бағалау сияқты маңызды аспектілеріне көбірек назар
аударған жөн. Сонымен бірге өндіріс инфрақұрылымының теоретикалық
проблемалары әлі жеткілікті зерттеліп,әзірленбеген.
Ал, инфрақұрылымды экономикалық санат ретінде қарстырғанда
инфрақұрылым мәнін анықтаудың әдістемелік елеулігімен қатар практикалық
мәнділігі де зор. Бұл проблеманың шешілуі, ең алдымен, қазіргі қолданып
жатқан негізгі өндіріс пен инфрақұрылым салаларының арасында инвестицияны
үлестіру тәсілін өзгертуге мүмкіндік жасайды: еңбек өнімділігінің өсірудің
және шығындар тиімділігін көтерудің қосымша резервін табуға жәнеең бастысы,
мемлекеттің ұлттық табысын дұрыс санап шығарып, оны тиімді пайдалануға жол
салады.
Инфрақұрылым мәнін анықтаудан бұрын анықтаудан бұрын, алдымен бұл
түсініктің өзіндік ерекшклігімен сипаталатын меншік түрінің экономикалық
категориясы емес екендігін ескеруді жөн көрдім.Дамыған өндіріс жүйесінде
инфрақұрылымның маңызды орны мен ролін мойындай тұра, экономистердің
көпшілігі инфрақұрылымдық қызметің экономикалық мазмұнын, өндіргіш еңбектің
спецификалық түрін, өндіріс, айналым және тұтыну сфераларында
инфрақұрылымның жіктелуі, инфрақұрылым салаларын бөліну белгілері мен
құрылымын анықтау, ондағы қызметтердің түрлерін іріктеп, өзара
ынтымақтастық пне арақатынастың бағыныштылығы, инфрақұрылым тиімділігін
бағалау және басқа да нақты проблеманы талқылауға келгенде көз-қарасты
алшақтайды. Ал осы прблемалардың шешімі көбінесе ғылыми, жүйелі
тәсілдемесіз, эмпирикалық көз-қарспен, яғни тәжірибе жасау жолымен
табылады.Бұндай жағдайда инфрақұрылым жүйесін тиімді басқару және оның
жұмысы мен дамуы ойдағыдай өрбуінің қиынға түсуіне ең басты себеп-
инфрақұрылым жүйесінің әлеуметтік-экономикалық мәні теориялық, әдіснамалық
жағынан жеткілікті пысықталмағаны, инфрақұрылымның қоғамдық өндірісте
туындауы мен дамуының негізіндегі заңдылықтардыңжетерліктей анықталмағаны.
Шетелдік теориялардың көпшілігіне тән нәрсе-инфрақұрылымды капитал мен
байлықтың элементі ретінде қарастыру. Инфрақұрылым мәселесі көбінесе
өндіріс көлемін өсіруден емес, инфрақұрылым салаларының іс-нәтижесі әсерін
иемденуден түскен, сытқы үнем аталатын табыспен байланыспен қарастырылады.
Территориялық-өндірістік кешендер дамуы қажеттіліктері және жеке
аймақтағы салалар дамуы деңгейлері сәйкестігін қамтамасыз ету қажетігі
тұғысынан қарағанда, экономистер инфрақұрылымды басты міндеті негізгі
өндіріске қолғабыс қызмет көрсететін салалрдыңи шекарасы ретінде түсінетін
болды.
Алайда, егер инфрақұрылымның туындауы мен дамуы өндірістің қоғамдықь
формасына байланысты болмайды дегенде де, оның өндірістік қатынастар жүйесі
мен өндірістің салалық құрылымындағы ролі жәнеорны, қаржыландыру қайнар-
көздері,и оның шығаратын өнімінің пайдалану бағыттары сол қоғамдық-
экономикалық даму сатысының өндірісті өрбітуге уәжі мен басты мақсатына
бағынышты келеді.
Сонымен, өндірістіки инфрақұрылым түсінігіне және инфрақұрылымдық іс-
әрекет түрлері мен оның салаларын қамтитын басты белгілерін анықтау
жолындағы айтылғанды қорытындыласа, келесі негізгі ережелерге
тоқайластыруға болады:
– инфрақұрылымның өндірістен ерекшелігі-дайын өнім әлде энергия
түрлерін (жылук, бу, энергия, атом энергиясы) өндіріп шығармайды, ол тек
қана өндірістің қалыпты жұмыс істеуіне қажетті жалпы жағдайды жасайды;
- материалдық құрамдастарыныңмөлшеріне, құрамына, орнына және
мерзіміне қарай қоғамдық өнімнің материалдық ағымдарын синхронизациялау
арқылы кеңейтілген ұдайы өндірістің қалыпты жұмыс істеуіне қажетті жалпы
жағдайды жасайды;
- сөйтіп өндірістік инфрақұрылым бүкіл қоғамдық өндірістің тиімділігін
көтеріп, оныңүнемділігін қамтамасыз етеді.
Дамыған экономикадақоғамдық өндірістің үзбей және тиімді жұмыс істеуін
қамтамасыздайтын жалпы жағдайлардың ролі мен маңыздылығы үнемі өседі.
Инфрақұрылым халық шаруашылығының құрамындағы қосалқы жүйе бола
отырып, осындай жағдайлар тудырады.Сондықтан инфрақұрылымды бірегей кешен
ретінде бөліп қарастыру қажет. Сонымен қатар, қоғамдық өнім ағымдары мен
қоғамдық өндірістің тиімділігінің, синхронизациялануы көбінесе сауаты
басшылық пен білікті басқаруға және ақша-тауарлыққатынсатардың дамуына,
тағы да басқа факторларға тәуелді.
Көрсетілген белгі-тұжырымдардан анықталмайтын тағы бір жайт-
инфрақұрылым адамзаттың ерекше іс-әрекеті деп санауға болады ма? Ал егер
инфрақұрылым негізгі және айналмалы қорлар категориясы ретінде қаралса, ол
қорлардың ахуалына баға беріп, бірқатар техникалық-экономикалық
көрсеткіштерінің дамуын зерделеу қажет.
Инфрақұрылымдық элементтер іс-әрекетінің пайдалы нәтижесі қызмет-
қоғабыс көрсету түрінде белгіленіп, көбінесе өзі өндірілетін процестен
бөлінбейді және өзі сол процестің барысында ғана тұтынылады.Инфрақұрылым
түсінігі экономикалық мазмұнымен, мәнәмен өндірістің қоғамдастырылуына
тікелей қатысуымен сипатталады.
Ғылыми әдебиетте инфрақұрылым түсінігіне әртүрлі мағына
беріледі., оның құрамына экономистер шаруашылықтың әртүрлі салаларын
кіргізеді, түрі, белгілері сипатына қарап анық топтастыру берілмеген,
жүйенің жан-жақты даму жолдары мен бағыттары зерттеліп, әзірленген жоқ.
Бұл проблемаға арналып жарияланған бірқатар жұмычтарда,ресми
құжаттарда атлған экономикалық категорияға жеткілікті дәрежеде түсінік
берілген.Мәселен, Я.Т. Бронштейн бұл салаға:белгілі өндірістік жүйедегі
инфрақұрылымдық бернелерді атқаратын белгілібуындар жиынтығы.Өндірстік
инфрақұрылы-ұлттық шаруашылықтағы экономикалық айналымға жағдай жасайтын
салалар, ішкі салалар, сала тармақтары жиынтығы деп түсінік береді.
Өндірістік инфрақұрылым түсінігіне толық сипат беру үшін ұлтық
шаруашылықтың құрылымдық бөлімшелерімен, техникалық құрылғылармен қатар,
бөлек элементтерін де ескеру керек.Оған қоса, өнеркәсіп пен ауыл
шаруашылығындағы кәсәпорындарға, құрылыс, көлік ұйымдарына көрсетілген
қызмет-қолғабысты да, төндірушіден тұтынушыға жеткізу процесінде және
өнімді өндіру мен өткізудің жалпы шарттарын қамтамасыз ететін қызмет-
қолғабысты да есптеу жөн.Қорытып айтса, инфрақұрылымға тек ұлттық
шаруашылықтың құрылымындағы оқшауланған бөлімшелер ғана емес, оған іс-
әрекетің элементері мен түрлері жатады.
Менің пікірім бойынша өндірістік инфрақұрылым -құрылымдық
бөлімшелер, элементтер және қондырғылар кешені жүзеге асыратын қоғамдық
пайдалы қызметтің еркекше түрі. Олардың (кешеннің) жұмысының соңғы нәтижесі
өндірістік және бейөндірісітк тұтынуға арналған өнімді шығару емес,
кәсіпорындардың, ұйымдардың және материалдық өндіріс салаларының негізгі
қызметін және тауар айналымы бернелерін қамтамасыз ету.
Инфрақұрылымның құрамына кіретін
салаларды,бөлімшелерді,элементтерді классификациялауғасүйену "инфрақұрылым"
терминин анық түсінугебелгілі бір дәрежеде көмек көрсетип отыр .
Классификациялаудағы негізгі критерийлер: бернелік белгілердің жалпылығы ,
техникалық-экономикалық және өндірістік –технологиялық белгілердің
бірегейлігі ,салааралық сипат ,қорларды қалыптастыру көз-қайнары
,кеңістіктік және уақыттық аспекті.
Инфрақұрылымдық буындардың классификациясы мен иерархиясы ең
алдымен олардың ұдайы өндіріс процесіндегі бернелік маңыздылығымен
белгіленеді .Салааралық жүйе атқаратын берне - қызметінің сипатына қарай
кейбір авторлар инфрақұрылымды төрт топқа бөледі: өндірістік ,әлеуметтік
–тұрмыстық, институциондық экологиялық.Олардың классификациясы бойынша
,өндірістік инфрақұрылымның құрамына материалдық өндіріске жалпы жағдайды
жасайтын (өнімді тасымалдау сақтау процесін ,өнімнің айналымын қамтамасыз
ету ,т.б) салалармен бірге бүкіл қосалқы –тұрмыстық кешен, жылу ,газ,электр
қуаты және жөндеу шаруашылықтары , еңбек қорғау,кадрлар дайындау
,өндірістік және ғылыми зерттеулер сияқты т.б да қосылып кеткен .Анығырақ
айтқанда ,әлеуметтік инфрақұрылым мұнда бүкіл бейөндірістік сферасының
салаларын қамтиды.
Экономикалықық дамудың қазіргі кезеңінде өндірістік
инфрақұрылым сферасының аясы өнім айналымы процесін жеделдетуді қамтамасыз
еттетін салалар мен элементтерін қамтиды, олардың қатарында : көлік
,байланыс ,ндіріс құралдары тауарлық айналымның салалары ,оның ішінде
материалдық –техникалық қамтамасыздандыру да бар . Аталған инфрақұрылымның
дәстүрлі салаларынан басқа ,осы құрамға ақпараттық және және экономикалық –
математикалық моделдеу жүйелерін ,есептеу техникасын қосқан жөн.
Ауылшаруашылығының инфрақұрылымдық обьектілеріне ,біздің пікірімізше
.ауылдық жерлерді суғару және мелиорациялық жүйелерді қосу орынды болады
деп санаймыз .Ал инфрақұрылым ұйтқысын құрайтын сала- элементтердің тізімін
ұлғайта берудің ұтымсыз болуы мүмкін ,себебі ондай ұлғайту басқа ұдайы
өндірістік категорияларды сипаттауына араласып ,нұқсан келтіреді.
Өндірістік инфрақұрылымға жатқызатын салалар мен өндіріс
түрлерінің (еңбектің қоғамдық бөлінісі

1.2 Ифрақұрылымның әлем нарығындағы орны мен ролі.
Нарық өндіріс, тауар, қызмет көрсету, капитал айналымы мен оларды
үлестіру ақша құралының қозғалысы процестерінде қалыптасатын экономикалық,
техникалық, технологиялық ұйымдастырушылық, экологиялық ғылыми, т.б.
қатынастардың жиынтығына сипаттама береді. Оларға тән ерекшелік-
сүбъектілерінің сатушылар мен сатып алушыларды таңдауындағы, бағаны
тағайындауындағы, ресурс көз-қайнарларын қалыптастырып, пайдалануындағы
еркіндігі.Сондықтан инфрақұрылым нарықтық экономиканың негізгі элементі
болып табылады.
Нарықтық инфрақұрылым-басты міндеті өнімді өндірушіден тұтынушыға
жеткізу болып табылатын салалар, ішкі салалар,іс-әрекет-сфералары.Басқаша
айтар болсақ, тауар мен ақша айналымының және сауда актілерінің сферасының
ойдағыдай жұмыс істеу мүмкіндігін қамтамасыз ететін материалдық-шарттар
жиынтығын нарықтық инфрақұрылым деп атайды. Дамыған нарықтық инфрақұрылым
экономикадағы құралдар айналымын жеделдетудің және жаңадан жасалған құнды
өткізу процесінің алғышарттарын әзірлейді.
Жалпы талаптарға сай келтіріп қалыптастырылған көліктік,
телекоммуникациялық, энерегтикалық, ғылыми-зерттеу, жобалық-құрастырушылық
кешендерсіз, әлеуметтік-мәдени сфераларысыз бірегей ұлттық нарықты
қалыптастыру, оның аймақтық және әлемдік нарыққа енуі мүмкін емес.
Нарықтық инфрақұрылым орбитасына адамзат іс-әрекетінің өндірістік,
бейөндірістік, қаржылық, рухани, жалпы айтса барлық сферасы тартылады.
Олардың әрқайсысы практикалық іс-әрекетінде біртұтас сиаптқа ие
болатын нарықтың элементтенрін қалыптастырады.Мәселен, өндірістік және
бейөндірістіксфералар өндіріс құралдары, тұтынушылық, қызмет көрсету және
еңбек рыноктарын қалыптастырады.Өндіріс құралдары рыногында негізгі және
айналмалы қорлар мен жер өткізіледі.Нарықтық қатынастардың маңызды
инфрақұрылымдық элементтері болып капиталдар, құнды қағаздар және т.б.
рыноктарының жұмыс істеуін қамтамасыз ететін жүйелер саналады.
Рухани игіліктер рыногы технологияларды, интелектуалдық іс-
әрекеттердің нәтижелерін, идеяларды сауда заты ретінде қолданып, олардың
материалдық туындауын,кең таруын және пайдалануын ынталандырады. Осындай
рыноктардың әсерімен қалыптасатын инфрақұрылымдық буындар мен бөлімшелер
жүйелері төмендегі негізгі бернелерді атқаруы қажет:
1. Ақпараттық
2.Делдалдық
3.Бағ қалыптастырушы
4.Реттеуші
5. Емдеуші (қалыпқа келтіруші)
Бұл бернелердің мәні:
1)Ақпарттық берне-пайыздық мөлшерлемесінің тұрақты бағасы арқылы несие
нарығындағы өндіріске қатысушылар алдына тауарлар мен қызметтердің қоғамдық-
қажеті саны, ассортиментімен саласы туралы объективті ақпарт ұсынылады.
2) Делдалдық берне-еңбектің қоғамдық бөлінісінің тереңдеген
жағдайында экономикалық оқшауланған өндірушілер бірі-бірін тауып, өздерінің
ісінің нәтижелерімен айырбас жүргізуді ыңғайландыру.
3) Баға қалыптастырушы берне-нарыққа кәдуілгі жағдайда бір
тұтынушылық мақсатқа арналған өнімдер мен қызметтер ұсынылады, оларды
жасауға жұмсалған материалдық және еңбектік шығындар әртүрлі, бірақ нарық
тек қоғамдық қажетті еңбекті ғана мойындайды.
4)Реттеуші берне-ең маңызды, нарықтың экономика сфераларына, әсіресе
өндіріске, ықпал етуімен байланысты берне.
5) Емдеуші (қалыпқа келтіруші) берне-экономикалық тұрақсыз, өмірге
икемсіз шаруашылық тұлғалардан нарық бәсекенің көмегімен тазаланады.
Халықаралық және мемлекттік маңызы бар инфрақұрылымдық мәселелердің
осылай ұлғайтылуы әлемнің нарықтық жүйесі дамуының барысынан шығады,
өйткені қоғамдық өндіріс өсуінің қарқыны мен оның экономикалық тиімділігін
көтеру бірталай дәрежеде инфрақұрылым дамуына және тұтынушыларына қызмет
көрсетуініңдеңгеіне тәуелді.
Халықаралық көліктің ерекшелігі-шетелдік элементтердің араласуы
және тасымалдаудың халықаралық келісімдерменбелгіленген шарттар
бойыншаатқарылуы.Осыған орай, халықарлық экономикалық байланыстарды көлкпен
қамтамасыз ету мәселесінің зерделеудің қажеттілігі анық көрінеді.Сауда
мәмілелерінің шарттарымен байланымтс мәселелерді шешу үшін көлік қызметтері
мен тарифтері рыногының конъютурасын білу керек. Экспорттық-импорттық
операцияларды орындау кезіндегі тауарды тасымалдаудың маңыздылығы зор
келеді.
Әлемдік саудада тауар тасымалдауға көліктің әртүрлері қатысады: су
көлігі (теңіз және өзен флоты), темір жол, авиа мен автомобилдік көлік және
құбыр желілері.
Жүктерді жеткізіп тұрудың дүркіндігіне (немесе тасымалдау
процесі түріне ) байланысты тасымалдауды екі категорияға бөлуге
болады:тұрақты және тұрақсыз. Алдымен, ондай бөлу теңіз көлігінде қолданыла
басьалған-тұрақты тасымалдауды желілік тасымалдау, ал тұрақсызын трамптық
деп атайды.
Теңіз тасымалдау нарығы ( әлемдік фрахт нарығы )сыртқы саудадағы
жүктасымалдау көлемінің маңызды бөлігін атқарады. Оны мұнайқұюшы,
құрғақжүкті, желілік фрахттік түрге бөледі.
Жалпы алғанда, халықаралық нарық жүйесінде көліктің бөлек түрлері
атқаратын рөлін келесі сипаттама негізінде бағалйды:
-ең жылдам және ең қымбат әуе көлігінде тасымалдау шығндары қашықтық
ұлғаюына қарай күрт азая түседі.Әуе көлігімен салыстырғанда, автомобилдік
және темір жол көлігіндеқашықтық ұлғаюына байланысты шығындардың азаю
дәрежесі төмендеу.Сондықтан ұзақ уақыттарда әуе көлігінің автомобил және
темір жол көлігімен бәсекелесуге икемділігі жетеді. Қашықтықтың ұлғаюына
қарай авиа көліктің теңіз көлігіне қарағанда жылдамдық жағынан артықшылығы
өседі. Бірақ, әуе көлігіндегіденгөрің теңіз көлігіндегі қашықтық ұлғайғанда
тасымалдау шығындарының азаю дәрежесі жоғары келеді. Содан әуе көлігіндегі
шығындар көбірек болып, ол бәсекеге шыдамайды;
-темір жол көлігімен тасымалдаудың бағыттары алдын ала жолдың өзімен-
ақ шектеулі.Көліктің бұл түрінде, басқсларынақарағанда, жалпы пайдалану
шығындары көлемінде тұрақты құрылғыларды ұстауға жұмсалатын шығынның үлесі
ең жоғары.Сайрақ жолдарды толайым пайдаланып, көлікті жүкке толтыра
жіберіп, оған шығынды жоғары деңгейде жұмсағанның өзінеде,теміржолды
пайдалануында ең көп проблема туады, олардың салдарынан жүк жеткізу
мерзімінен қалып қояды;
-теңіз көлігінде де тұрақтықұрылғыларды ұстауға жұмсалатын шығнның
үлесі едәуір жоғары. Бұл жағдай қысқа бағыттарда оның бәсекеге икемділігін
азайтады. Бірақ, ұзақ қашықтыққа тасымалдауда теңіз көлігінде, басқа көлік
түрлерімен салыстырғанда, шығын ең аз болады:
-автомобилдік көлікте пайдалану шығындары ең жоғары болып саналады,
Бірақ, құрылғыларды ұстауға жұмсалатын шығын шамамен алғанда онша көп емес
Сондықтан бұл көлік қысқа қашықтыққа тасымалдау нарығында бәсекеге икемді
болып тұрады. Тасымалдаудың балама бағытын таңдаудың мүмкіншілігі басқа
көліктікінен көп болған соң, тауарды тікелей тұтынушының өзіне есік
алдына апара алатын мүмкіндігі автомобил көлігіне қысқа қашықтыққа
тасымалдау нарығында басты рөл атқаруға мүмкіндік береді;
-құбыр желісімен тасымалдау өте үнемді. Мұнайды құбыр желісі арқылы
тасымалдау оны темір жолмен тасығаннан үш есе арзан. Ал газды тек құбыр
желісі арқылы тасымалдайды. Мұнайды, мұнай өнімдерін, газды құбыр
желісіментек қана үнемді емес, бұл тасымалдау түрі, басқаларына қарағанда,
техникалық жағынан да жоғары жетілген.Құбыр желілерінің трассаларын тартқан
ізбін темір жолмен автомобил жолдарының бағыттарынан өзгеше жүреді,себебі-
оны салғанда жер рельефінің ерекшеліктері құрылыс жұмысына көп әсер
етпейді. Бұл жағдай жібері және қабылдау нүктелері арасында құбыр желілік
трассасын қысқаша бағытпен тартуғамүмкіндік беріп, тасымалдау жұмысының
көлемін едәуір азайтады. Құбыр желісімен тасымалдаудыңтағы бір артықшылығы-
еңбек өнімділігінің жоғары дәрежелігіне қол жеткізіледі және отын мен
энергия шығыны ахаяды.
Көліктегі бәсеке икемділігін және оны мелекеттік реттеуде талдау
кезінде ескеретін маңызды фактор-басқа салаларға қарағанда бұл сферадағы
пайда нормасының төмендігі. Қазіргі заманда көліктегі өнім мен осы саладағы
капиталдың негізгі бөлігі саны шектеулі ірі көлік компаниялары мен
фирмалардың меншігінде.
Тасымалдау мен жүк айналымының көлемі мыналарға тәуелді:өнеркәсіп
және ауыл шаруашылығы өнімдерінің көлеміне; өндіріс пен тұтынудың
территорияда орналасуына; көліктің түрлері арасында тасымалдау көлемін
үлестіруге; өндірістің ммандандырылуына; нарықтық қатынастар жағдайы мен
ұйымдастырылуына, т.б. Тасымалдау мен жалпы жүк айналымының көлемі көліктің
түрлері арасында және қабылданған номенклатураға сәйкес, жүк топтарына
үлестіріледі. Ол топтардың тасымалдау мен жүк айналымының құрылымы деп
аталады. Әлем елдеріндегі көлік түрлері бойынша жүк айналымының
құрылымытөмендегі кестеде көрсетілген
Ел Көлік түрлері Жалпы
Темір-жАвтокө-ліТеңіз Өзен Құбыр әуе
ол к к. к. желісі көлігі
АҚШ 27 29 22 13 17 1 100
Ұлыбритания 3 18 76.7 - 2 0.3 100
ГФР 17 36 29 15 2.5 0.5 100
Франция 12.2 16 64 2 5.4 0.4 100
ТМД 48 6 12 4 29 1 100
Қазақстан 79.5 4.2 0.5 0.6 15.1 0.1 100
Республикасы

ҚР-да телекоммуникациялық торпты дамыту модернизациясының 2000 жылға
дейінгі Ұлттық бағдарламасында ғаламдық мәселе болып мемлекеттің бірегей
ақпараттық технологиялық инфрақұрылымын қалыптастыру көрсетілген.
ҚР коммуникациялық кешені Президенттің Қазақстан 2030
стратегиясына сәйкес 2001-2005 жылдары дамудың стартегиялық жоспарларын
әзірлеуге материалдар дайындауда.
Телекоммуникация Іс-әрекеттің инновациялық түрлері
Бағыттары
Қазақтелеком ААҚ -магистралді тораптарды талшықты-оптикалық жә-
не радио релелік байланысқа цифровизациялау
-телекс және телеграф байланысында тікелей
бағыттарды ашу
-кабелдік жүйенің сыйымдылығын ұлғайту
Сымтемірсіз байланыс -жекеше тұлғалық радиошақырту жүйелері
-радиотелефондық байланыс және ауылдық жерлердің
жүйелері
-жылжымалы ұялы радио байланыс жүйелері
-кәсіптік тракиг жүйесі
Жер серіктері каналдары -әртүрлі стандарттағы станциялар негізінде жер
серіктері каналдарын ұйымдастыру
Телевизия -прогрессифтік технологиялық құралдар негізінде
ұлттық телевизия торабын құру
Радиохабарландыру -құралдарды модернизациялау,сымтемірлік
хабарландырудан УҚТ (ультра қысқа толқын
)диапазонындағы эфирлік хабардандыруға көшу

Бұл бағдарламаларды жүзеге асыру негізінде Түркия, Иран және
Пәкістанмен халықаралық телекоммуникациялық байланыстың тікелей каналдарын
ұйымдастыруға мүммкіндік жасалады және Транс-Азия-Еуроап байланысындағы
талшықты-оптикалық желісінің құрылысы жеделдетіледі.

1.3 Әлемдік рынокта баға қалыптасуының ерекшелігі
және баға деңгейін ббелгілейтін фактолар
И.И. Кретовке жүгінсек, әлемдік баға-тауар құнын обьективті
сипаттайтын баға және оның өзіне тән мынадай белгілері болады:
1)бұл бағамен экспорт және импорт мәмілелері тауар рыногының
көпшілігіне дағдылы жағдайда жүргізіледі;
2)бұл бағаны маңызды рыноктарда үнемі жүргізіліп тұратын
мәмілелерді қолданады;
3)бұл төлемін еркін айырбасталатын валютамен жүргізетін
мәмілердегі тауар бағасы
Әлемдік баға-әлем нарығында қалыптасатын халықаралық бағаның
сипаты. Бәсеке ықаплымен әуелі қандай да бір елдің ішіндегі капиталдың
пайда нормасы теңсіп, өндірістің ұлттық бағасы қалыптасады. Сонан соң
әлемдік рынокқа бірдей немесе ұқсас тауарлар шығаратын жекелген елдер
өндірісінің ұлттық бағаларынанәлемдік бағаның негізі болыптабылтын
өндірістің халықапрлық бағасы қалыптасады.
Сыртқы сауда жүргізілетін каналдарға байланысты бірыңғай
тауарлар бағасының деңгейі де айырықшаланалды. Осыған орай, әлем
нарығындағы бірегей баға туралы айтқанда бірнеше шарт орындалуы тиіс. Мына
бағаларды айыру қажет:
бір трансұлттық корпорация құрамына кіретін фирмалар арсындағы саудада
қалыптасатын баға ( трансферттік баға ). Бұндай жағдайда баға қалыптасуына
басым ықпал ететін корпарацияның жалпы ортақ мүддесі болады. Сондықтан баға
минималді ( кейде-керісінше максималді ) деңгейде тағайындалады;
тәуелсіз фирмалар арасындағы келісім-шарт негізінде қалыптасатын еркін
сауда бағасы;
кредиторлар есебінен қаржыланатын, сатып алу кезінде қалыптасатын
баға.
Әлемдік саудада несие берудің жиі кездесетін қосымша шарты-
қарызданушы алған қаражатты кредитор елден бірқатар тауарды сатып алуды
мойнына алады. Бұндайда көбінесе баға деңгейі еркін сауда бағасынан
бірталай жоғары болады.
Халықаралық саудада тауар бағасы мүлдем тұрақсыз келеді.Оған
көптеген факторлар әсер етеді, сондықтан нарықта мақсатына жету үшін
фирмалар баға саясатын әзірлеп, оның тиімділігін үзбей тексеріп,керек
кезінде саясатты өзгертіп отыруды жөн көреді.
Ішкі ( ұлттық) нарықпен салыстырғанда әлем нарығында баға қалыптасуы
күрделене түседі.Оған бірнеше себеп бар:
1.Әр елде мемлекеттің экономикаға кірісу дәрежесі әртүрлі. Тұтыну
тауарларының бағасына байланысты заңдардың елде өзінше еркшелігі
болады.Алдымен бағаны мемлекетік реттеуде бағаның ең жоғары және ең төменгі
шегін белгілеуді ескереді, онан кейін демпинге қарсы шараларды
қолданады.Оның мақсаты елде бәсеклік жағдайды қалыпқа келтіріп, отандас
тауар өндірушілерге ыңғайлы жағдай туғызу арқылы оларды қоштайды.
2. Алуан түрлі нарық болады, әр елде тұтынушылар таурлардың белгілі
бір түрлеріне ынтық болып, соған басқа тауарларға қарағанды артық төлеуге
дайын тұрады. Тауарды өндіруші елдің стереотиптері тауарды тұтынушы елдің
стереотипінен көбінесе өзге болады, сондықтан ол тауар бағасы да өзге бола
береді.
3. Экспорқа шығарағнда өнімнің бағасы әрқашанда өседі. Оған
себеп:тасымалдау арнайы орап,қаптау және таңба салу, өндіруші
экспортерлармен таныс және шетелдегі өткізу ісінің пактикасын жетік білетін
экспорттаушы ұйымдарды қолғабыс тигізуге тарту, кедендік баз- төлемдерді
және кеден құжаттарын толтырып өткізудің ақысын бағаға қосу, т.б.
шығындардың бағаны өсіретіні хақ.
Кеден және баға тосқауылдар, еркше саудалық-саяси және
валюталық зоналардың әсерінен бір тауардың бағасы әлемдік саудада алуан
түрлі өзгереді. Егер кейбір шикізат тауар бағасын қалыптастыратын экспортер-
импортер елдердің тағайындаған баға деңгейі болса, басқа шикізат бағасын
белгілейтін халықаралық биржалар, аукциондар, тағы басқа ірі сауда
орталықтарында қалыптасатын баға болады. Ал дйын бұйымдар бағасын
белгілеуде шешуші ролді атқаратын сол тауардың белгілі түрлері мен типтерін
шығарып,экспорттайтын жетекші фирмалар болады.
4. Бағаны тағайындау саясатына күшті әсер ететін валюта бағасының
ауытқуы мен инфляция. Сондықтан қнімнің көп бөлігі қоймада сақталып, ал
алғашқы партиясын өткізуден түскен пайда дұрыс саналмаған инфляциялық
үстелмеге айналмауы үшін, фирма сыртқы саудасында баға қалыпетастырудың
сатылы моделін тқолданады. Мәселен, 80-ші жылдары Пермудегі инфляция
салдарынан Проктер энд Гэмбл компаниясы әр екі апта өткен сайын өзінің
шығаратын еріткіштерінің бағасын 20-30-ға көтеруге мәжбүр болды. Оған
қоса,ол жекелеп сатушыларына 60күрндік еркін несие беруді тиды да, төлем
мерзімі 15 және 30күнге созылуы үшін қосымша төлемақы тағайындады.
5.Фирма әлем нарығына шығуымен боның белгілі бәсекелестерімен
қарсыласуының мүмкіндігі ұлғая түседі. Ондай жағдайда баға қалыптастыру
мәселесінің шүешімдері ғаламдық бәсеке икемділігі стратегиясында қаралап,
сонда бағаны шектеп тағайындау қолданады, біртіндеп енгізу стратегиясы
бойынша жұмыс жүргізеді, т.б.
Сонымен, қазіргі замандағы экономикадағы бағаның көп түрлігі, яғни
тауардың бір түріне әр деңгейлі бағалар қолданады. Оның себебі:
сатып алушыларды нарықтармен категорияларына қарай ірік тейтін баға
жүйесін белгілейтін ірі корпорациялық саясаты;
мемлекеттік реттеу шаралары-сауда және валюталық саясат,
бейкоммерциялық және басқа арнайы операцияларды өткізетін үкімет ұойымдар.
Баға ддеңгейіне әсер ететін факторларды үш топқа бөлуге болады:
1) тауар ұсынысына ықпал ететін;
2) сұранысқа ықпал ететін;
3) сыртқы факторлар.
Ұсыныстың көлеміне, ең алдымен, ғылми техникалық процесс ықпал
етеді. ҒТП өндіріс технологиясын жетілдіруді жеделдетеді, ал ол болса,
өндіріс. Сондықтан ҒТП-ті баға төмендетуші факторға жатқызуға болады.
Осы топтың тағы бір факторы-тауар ұсынысының монополизациялау
дәрежесі, яғни тауар бағасының деңгейін сатушы бақылап, ықпал көрсетуінің
күштілігі. Сатушыда жоғары әлде төмен бағаны таңдауына мүмкіндік болады.
Неғұрлым ұсыныстың монополизациялау дәрежесі жоғары болса, соғұрлым баға
деңгейіне ықпал етуі өсе түседі, ақырында оның бәрі монопольді пайданы
өсіреді.
Ұсынысы едәуір монополизацияланған нарықтың үш түрлі нарықтық
құрылымын атауға болады:
а) монополия:нарықта жалғыз ғана сатушы субститутсыз тауарды (
тұтынушы қанағаттандыратын басқа түрі жоқ тауарды ) сатады;
б) олигополия: нарықта саны шектеулі ( бірнеше ) сатушы стандартты
тауарды әлде тұтыну қасиеттерінің айырмасы аз тауарды сатады;
в) монполистік бәсеке: нарықта сатушылардың саны көп, олар тұтыну
қасиеттері ерекшелеу, бірақ тұтынушының бір талабын қанағаттандыратын
тауарлар ұсынады.
Келесі фактор-ҒТП-тің әсері. Бұл тұрғыдан қарағанда, ҒТП әсерімен
тауардың тұтыну қасиеттері күшейіп, тауардың пайдалылығы өседі. Бұл
фактордың сұранысқа ықпал етуінің барысы келесі:
басқа жағдайды өзгертпегенде, экспортқа жіберілетін тауардың
тұтынушылық сапасын күшейту сұраныстың өсуіне апарады;
балама тауардың тұтыну қасиетерін жақсарту әлде жаңа балама тауарды
(басқа жағдайды өзгертпегенде) шығарса экспортталатын тауар моральдіық
жағынан ескіріп, оған деген сұраныс төмендейді;
Толықтандырушы тауардыңтұтыну қасиетін жақсарту, әлде ондайдың жаңа
түрін шығара бастаса, басқа жағдай өзгермегенде, экспорталатын тауарға
сұраныс өседі.
Бағаға әсер ететін факторлардың үшінші тобы-тауар тұтынушылар
мен өндірушілер арсындағы қатынас-байланыстан тыс, сырқы факторлар. Олардың
арасында мыналарды есепке алу керек.
Макроэкономикалық факторға-экономикалық айналсоқтың фазасы.
Экономикалық оқшауланған тауар өндірушілердегі негізгі қорлар ұдайы
өндірісінің айналсоғы негізінде қалыптасатын экономикалық айналсоқтың
әсерін әлем нарығында баға серпінін талдау кезінде ескеру қажет.
Экономикалық айналсоқ фазасынан баға өзгеруінің тәуелділігі мынандай
заңдылықтарға ие:
а) баға минималді деңгейге экономикалық дағдарыс фазасында жетеді;
ә) топқыру мен жандану фазасында баға өсу байқалады;
б) өрлеу фазасында баға максимумға жетіп, соңыра төмендей бастайды.

2 Халықаралық сауда теориялары
Бұл тарау ХЭҚ-дың дәстүрлі жөне ең дамыған түрі - сыртқы саудаға
арналған. Өз көлемі жағынан елдер арасындағы сауда айырбасы алдыңғы
позицияларын сақтауда, сонымен қатар соңғы жылдары технологиялар мен қызмет
көрсету саудасы қаркынды дамуда.
Сыртқы сауда айналым механизмі мен халықаралық сауданы реттеуді жақсы
түсіну үшін, қазіргі сауда саясатының негіздері берілетін, ең маңызды
халықаралық сауда теорияларымен танысу қажет.
Одан кейін біз мемлекеттік сауда саясатының қүралдары (инструменттері)
- кедендік реттеу тәсілдері мен тарифтік өмес кедергілермен танысамыз.
Өйткені олар мемлекеттің сауда және бүкіл сыртқы экономикалық іс-әрекетінің
бағытын анықтал, ГАТТ-Әлемдік сауда ұымының сыртқы сауданың халықаралық
реттелуін қарастыру қажет. (Әлемдік сауда үйымы Уругвай келіссөздер
раундынан кейін, ГАТТ негізінде 1994 жылы қүрылды}.
Тарау қорытындысында біз, Қазақстан Республикасынын сыртқы сауда
саясатынын кейбір аспектілерін қарастырамыз.
2,1. Меркантилизм
Халыкаралық сауданың теориялық түсінігін берудің алғашқы талпыныстары
мен осы бағыттағы ұсыныстарды жасау меркантилизм доктирнасы болып
табылады.е меркаитилизм XV ғ. соңында' пайда болып, ақшалай байлықты
көбейтуге умтылыстарға негізделген болатын. Ақша-қаражатты елден шығармау
үшін оларды шетке шыгаруға тыйым салынды. Саудадан іүскен ақшаға
шетелдіктер жергілікті өнімдерді сатып алуға тиіс Оолатын. Ерте
меркантилистер көзқарасы бойынша, мемлекет
сыртқы рынокта көбірек тауар сатып, азырақ сатып алуға тиіс болды. Сол
кезде байлықпен бірдей деп саналған алтынның қорының жиналуы жүреді деп
есептелген.
Кеш меркантилизм XVI ғасырдың екінші жартысынан XVIII ғ.
ортасына дейін дамыған. Оның негізгі қағидасы активті сауда балансынык
жүйесі болды. Байлык. сыртқы рыноктарда ақшаға айнала алатын тауарлардың
артық мөлшерімен сипатталады. Бүл ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.