Кәсіпкерлік қызметтің теориясы және кәсіпорынның ұйымдық нысандары

Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 9 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны.

Кіріспе.

1. Бөлім.

1. 1 Кәсіпкерлік қызметтің теориясы және кәсіпорынның ұйымдық

нысандары.

1. 2 Нарықтық тәуекел жағдайындағы кәсіпорынның (фирма) қызметі

мен мінез-құлқы.

1. 3 Шаруашылық және коммерциялық есептер кәсіпкерлік қызметінің тәсілі

ретінде.

2. Негізгі бөлім.

2. 1 Кәсіпорынның қаржылық жағдайының мәні және оны талдаудың

мақсаты.

2. 2 Кәсіпорын табыстылығының көрсеткіштері және оларды талдаудың

міндеттері.

2. 3 Кәсіпкерлік тәуекелді талдау.

3. Қорытынды.

4. Пайдаланылған әдебиеттер.

Кіріспе.

Кәсіпкерлік бұдан көп ғасырлар бұрын пайда болғанымен, оның қазіргі ұғымы капитализмнің қалыптасуы мен дамуы кезңінде пайда болды.

Шет елдік экономикалық әдебиеттерде «кәсіпкерлік» ұғымы ХҮІІІ ғ. пайда болды және де ол «меншік иесі» деген ұғыммен саймасай қарастырылады. Мысалы, А. Смит кәсіпкерді, коммерциялық идеяны жүзеге асыра отырып, пайда табу мақсатымен экономикалық тәуекелдікке барушы деп сипаттайды. Ол өзі жоспарлап өндірісті ұйымдастырады, өндірістің нәтижесін иеленіп, пайдаланады. Кейінірек, нақты шаруашылық өмірде «капитал - қызмет» капиталдық меншік иесіне бөлінуі нәтижесінде «кәсіпкер» ұғымы «меншік иесі» ұғымымен сәйкес келмейді. Ол бұрынғы ұғыммен салыстырғанда әлде қайда кең мағынаға ие. Қазіргі батыс әдебиеттерінде кәсіпкер пайда табу мақсатымен шаруашылық өнерді экономикалық және ұйымды творчествоның, ынталылықтың еркін көрінуі, жаңашылдық, тәуекелдікке баруға дайындығы және тағы басқа.

Кәсіпкерлікті осындай мағынада түсіну қазіргі біздің экономикалық әдебиеттерімізде, нақтырақ айтқанда, басқару теориясында кеңінен тараған. Өндірістік процесте пайдаланылатын меншік және мүлік, басқа да кәсіпкерліктен тысқары іске аспайды, демек тауар өндірушіге пайда әкелмейді. Сондықтан да кәсіпкерлік дегеніміз, бейнелеп айтқанда әрбір ячейканың өмір сүру қызметі мен «заттардың қоғамдық айырбасын» қамтамассыз ететін рыноктық шаруашылықтың «етжақын» жүйесі.

Өз кезегінде кәсіпкерліктің өзінің дамуы бірнеше шарттардың болуын көздейді. Оның негізінен жалпы тауарлы өндірістің өмір сүруін жалпы әлеуметтік - экономикалық алғышарттары жатады.

1. 1 Кәсіпкерлік - адам қызметінің ерекше ссаласы және ол еңбектің басқа түрлерінен оқшауланып тұрады. Бұған кезінде атақты неміс экономисі Гарвард Университетінің профессоры Иозер Алиоз Шумпетер (1883-1950 ж) мән берген. Оның айтқан мынандай сөзін эпиграф етіп алуға болады: «Кәсіпкер болу-басқаның істегенін істемеу». Екінші жағынан кәсіпкерлер- алдымен кәсіпкерлік жұмысты ұйымдастырушылар. Ол жайлы франсуз экономисі Жан Батист Сэй (1767-1832ж) былай деген: (Кәсіпкер - адамдарды өндірістік шеңбер ауқымында ұйымдастыратын адам». «Кәсіпкерлік» терминін алғашқы рет ағымын экономисі Ричард Кантильон ( 1650-1734 ж) ендірді. Бұл ұғымға ол нарықтық тәуекелділік жағдайында табыс алу мақсатымен өндірісті ұйымдастырудағы адам белсенділігін жатқызған.

Экономикалық әдебиеттерде кәсіпкерлік пен бизнес ұғымын баламалап қарастыру жиі кездеседі.

Бизнеспен кәсіпкерлік жақын ұғымдар болғанымен, оларды бір - бірімен баламалап, теңестіріп қарауға болмайды. Бизнес-табыс әкелетін кез келген қызметтің түрі. Рас бизнес кәсіпкерлік қызметпен тығыз байланысты. Кәсіпкерлік новаторлық іс. Нағыз кәсіпкер- ол өнертапқыш. Сондықтан да бизнеспен айналысатын адамдар, осы көз - қарас тұрғысынан ешқашан кәсіпкер бола алмайды. Экономикалық ғылымда «кәсіпкерлік қабілеттілік» ұғымда бар. Ол дегеніміз адамның бизнесте жаңалықты аша білу қабілеттілігі, бірақ бизнеске қатысатындардың барлығының қолынан бұл келе бермейді. Басқа жұрт қалғып, қыдырып, той-думан жасағанда, барлық күш-қуатын жұмысқа жұмсап, новаторлықпен, мақсаттылықпен, коммуникабельділікпен, яғни адамдармен тез арада байланыс жасау қабілеттілігі, олармен өзара жақсы қатынастар құра білу, бәсекелестеріне қарағанда айналасына басқаша көзқараспен қарауда оқшауланып тұрады. Бизнесмендердің ішінен мұндай қабілеттілікпен оқшауланатындар жиі кездесе қоймайды. Демек, бизнес-бұл табыс әкелетін адамның экономикалық қызметі, бірақ бұл қызметті жаңа ізденіске бағыттайды және осы жаңалықты

жүзеге асыру үшін тәуекелге бас ұрады.

Кәсіпкерлік бизнес сомасында жүзге асады, сондықтан да экономикалық әдебиеттерде олар үнемі пара-пар ұғым ретінде қарастырылады. Ал егер бизнестің новаторлық жағын қарастыратын болсақ, онда кәсіпкерлік қызмет термині қолданылады.

Қазақстан Республикасының Президентінің «шаруашылық серіктесі жайлы» жарлығына сай кәсіпкерлік қызмет шаруашылық серіктестігінің түріне қарай жеке және ұйымдық болуы мүмкін:

жай, ол бірлескен қызмет шартына негізделеген;
толық, барлық мүлікке ынтымақтастық жауапкершілік жүктелген;
жауапкершілігі шектелген, салынған салым құны шеңберінің жауапкершілігі жүктелген;
командиттік- аралас жауапкершілік (біреудің толық мүлкімен және басқаның салынған салымымен) ;
қосымша жауапкершілікпен, өзінің салымдарымен және оған жататын мүлікпен қосымша жауапкершілік мойнына алынады;
өндіріс және тұтыну кооперативтері;
консорциумдар;
акционерлік қоғамдар;

Мемлекеттік және қазыналық кәсіпорындар. Біріншісі, шаруашылықты жүргізу құқығына негізделсе, екіншісі- оперативті басқару құқығына негізделген. Шын мәнінде, мұнда шаруашылық есептің екі түрі қолданылады: таза мемлекеттік - толық шаруашылық есеп, қазыналық- толық емес шаруашылық есеп.

Кәсіпорын (фирма) - кәсіпкерлік қызмет өндірістік звеносының негізі болып табылады. Осы жерден бастап және ары қарай «кәсіпорын» мен «фирма» ұғымын баламалап қараймыз. Рас, олардың бір бірінен өзара айырмашылығы бар: «фирма» термині жиынтық ұғым, оған бір немесе бірнеше кәсіпорын мен өндіріс енуі мүмкін. Әдетте, кәсіпорынға бір жақты,

бір өнімді өндіретін процесті жатқызамыз. Қазіргі жаңа жағдайда нарықтық қатынастар жағдайда кәсіпорын өзінің өндірістік қызметінде толық өз бетінше еркіндігін алуда: ал барлық халық шаруашылығы кешенінен техникалық, ұйымдық, экономикалық және құқықтық тұрғыдан дараланған. Кәсіпорынның ұйымдық түрлері алдыменен меншік түрімен айқындалмақ. Олар мынадай түрде болуы мүмкін:

азаматтар меншігіне негізделген жеке кәсіпорындар;
ұжым меншігіне негізделегн кәсіпорындар.

Кәсіпкерліктің түрлері

Артықшылығы

Кемшілігі

Кәсіпкерліктің түрлері: 1. Бір тұлғалы жекешеленген шаруашылық

Артықшылығы: Ұйымдастырудағы қарапайым-дылығы қызмет жасауының толық еркіндігі. Нарықтық салымдағы мінез - құлқының үйлесімдігі. Қызметтің құпия-лылығын сақтау мүмкіндігі. Барлық табыс табудағы максималды міндеттілігі.

Кемшілігі: Капиталды көптен таратудағы қиындықтары. Болған зардап- тарға жауапкершіліктің шек- сіздігі. Барлық ұйымдық және басқарушылық іс-әрекеттің біріктірілу қажеттілігі.

Кәсіпкерліктің түрлері: 2. Серіктестіктер

Артықшылығы: Басқару бойынша міндеттерді бөлу. Қаржы тартудағы үлкен мүмкіндіктер. Еркін және опера- тивтік іс- әрекетінің әріптестер- мен келісу кезеңіндегі шектеу- лілігі.

Кемшілігі: Әріптестің өзара өнімсіздігі- нің ықтималдығы. Сенімсіздік арқасындағы әлеуметтік - психологиялық комфортиз- дық. Әріптестердің өзара келіспеушілігінің арқасында бұл түрдің тұрақсыздығы.

Кәсіпкерліктің түрлері: 3. Акционерлік қоғамдар

Артықшылығы:

Қосымша капиталды тезірек және кеңірек тарту мүмкіндігі. Корпорация қызметі әртүрлі сала шеңберіндегі капитал қозғалысының еркіндігі. Акционердің шектеулі жауап-

кершілігі.

Кемшілігі: Басқарудың тым күрделілігі және оның оперативтілігінің тым төлемдігі. Акционердің басқаруға қатысуы мен бақылау деңгейінің жоғары еместігі. Кәсіби құпияның ашылу мүмкіндігі.

1. 2. Нарықты орта жағдайында және кәсіпорынның толық экономикалық, құқықтық өзінше еркіндік алуы, оған көптеген қосымша міндеттер жүктейді. Сөйтіп, кәсіпорынның айналысатын қызметі, шеңбері кәдімгідей ұлғаяды. Мемлекеттік экономика жағдайын да негізгі буынның іс-әрекеті тек қана өндірістік қызметпен тұйықталды.

Кәсіпорын өзінің экономикалық және әлеуметтік қызметін жалпы мемлекеттік шаруашылық механизмі арқылы жүзеге асады. Аралас әрі әлеуметтік - бағытталған нарықтық экономика жағдайында мемлекет кәсіпорныға табыстарын пайдалану мен жаратуды, кәсіпорын шығындары арқылы әлеуметтік шараларды бір бөлігін шектейді.

Сондықтан да барлық кәсіпорныдар меншік түріне байланыссыз-ақ экономикалық қызметті де емес, әлеуметтік қызметті де атқаруға міндетті. Ендеше экономикалық қызметтің құрлымын қарастырамыз.

өндірістік қызмет, бұл қоғамдық тұтынуды қанағаттандыру үшін қажетті тауар мен қызмет көрсету өндірісімен байланысты;
алынған табысты бөлу мен мақсаты қолдану қызметі, мұнда өндіріс іс-әрекеттен алынған табыс өндірісті ұлғайтуға және ұжымды әлеуметтік дамытуға жұмсалады.
жаңа жағдайда кәсіпорын өндірілген өнімді өткеру қызметімен айналысуға мәжбүр, мұнда ол нарықтық коньюктурамен, бәсекелестік орта жағдаймен, сұраным, төмен қабілеттілігімен және нарықтық ортаның басқа да факторларымен есептесу керек;
жаңа жағдайда кәсіпорын иығына мемлекеттік экономикадағы кәсіпорында кездеспеген-кәсіпкерлік қызмет жүктеледі. Осы қызмет бұрындары және қазіргі кезде де дәстүрлі түрде шағын бизнеспен байланыстырылады. Қазіргі нарықтық жағдай кәсіпкерлік жайлы ескі көзқарасты барынша жоюда.

Экономикалық әдебиеттерде бизнес саласындағы кәсіпкер жетістігін,

олардың бизнес жүргізу мүмкіндігін ашу қабілеттілігі және оны қолдану шеберлігімен байланыстырады. Жалпы кәсіпорын кәсіпкер ретінде мынаны шешуі қажет:

нарықтық тұтыныстардың құрылымы дұрыс бағалау керек және олардың ішінен қайсысы көп эффект беретіндігін анықтау;
өзінің меншікті табысын қалай максимализацияласа, сатып алушылардың пайдалылығын да солай арттыру қажет;
кәсіпорынның мақсатын анықтап, адамдарды соған қол жеткізу үшін ұйымдастыру керек. Ол үшін оған ынталандыру мен мативация құрылды. Сондай-ақ осыдан туындайтын нарықтық экономиканың жаңа жағдайында кәсіпорынға басқа да бірнеше қызметтерді жүзеге асыруға тура келеді;
менеджмент жүйесін қолдана отырып, ішкі ортаны басқару қызметі және қазіргі маркетингтік жүйені қолданып, сыртқы нарықтық ортаны басқару қызметі.

Осы аталған үш қызметті кәсіпорынның атқаруы оған өзінің нарықтық ортадағы мінез-құлқының сипатын анықтауға көмектеседі.

Нарықтық экономикада кәсіпорынның (фирманың) қызмет жасауы үнемі айқынсыздықпен және тәуекелмен байланысты. Сондықтан да кәсіпорын жайлы мыңдаған мінез-құлық теорияларынан ерекше мәнге ие теориялар ол- нарықтық тәуекел жағдайындағы кәсіпорынның мінез-құлқын қарастыратындары болып табылады.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.