Қазақстанның сауда экономикалық байланыстары

Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 14 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасының ғылым және білім министрлігі
Д.А. Қонаев атындағы университет колледжі

Р Е Ф Е Р А Т

Тақырыбы: Қазақстанның мемлекет ретінде қалыптасуы мен экономикалық даму
негіздері.

Орындаған:
Тексерген:_______________

Алматы 2007 жыл

Жоспар

Ι Кіріспе

1) Қазақстанда өндіруші шаруашылықтың қалыптасуы мен дамуы.

ΙΙ Негізгі бөлім

1) Өндіруші шаруашылықтың пайда болуы.
2) Тайпалық одақтар мен феодалдық мемлекеттер кезеңіндегі
шаруашылықпен қатар қолөнер мен сауданың дамуы.
3) Қазақстанның экономикалық даму ерекшеліктері мен нәтижелері.

ΙΙΙ Қорытынды

Қазақстанның сауда экономикалық байланыстары.

Кіріспе

Қазақстан аумағындағы тарихи қалыптасқан халықтардың шаруашылық
қызметінің қайнар көзін қарастыру, ең алдымен, Қазақстанның бүгінгі
экономикалық және саяси жағдайының терең қайшылықтарын түсінуге ұмтылумен
анықталады. Елдің өткен, қазіргі және болашақ кезеңдерін диалектикалық
тұрғыда байланыстыра отырып, біз студенттерге өз халқының генетикалық дамып
келе жатқан тарихын танып – білуіне септігін тигізетін және сонымен қатар
нарықтың қатынастар жолына түскен Қазақстанның болашақтағы жай – күйін
болжауға мүмкіндік туғызатын, бірден – бір ойландыратын мағлұмаииарды
ұсынамыз.
Көптеген жылдар бойы Қазақстанның дәстүрлі шаруашылық құрылымының
пайда болуы өзіндік жұмыс істеу және өзгеру ерекшеліктері бар тұтастай
әлеуметтік – экономикалық жүйенің қалыптасуы ретінде емес, Қазақстанда
ертеректе қалыптасқан патриархалды – рулы тайпалық, көне шаруашыдлық -
тұрмыстық құрымылдарды жоюға бағытталған мемлекеттің революциялық – қайта
құру саясатының объектісі ретінде қарастырылды.
Сондай – ақ бұрынғы отаршылдық Ресей империясының, одан кейінгі КСРО
– ның аумағында бүкіл қогғамдық – саяси өмірді бір қалыпқа келтіру
барысында жекеленген аймақтардың, әсіресе Қазақстанның дәстүрлі шаруашылық
құрылымдарының пайда болуымен дамуына дұрыс және ғылыми тұжырым
жасалмағандылығына назар аудару қажет. Аталған мәселені баяндау барысында
зерттеушілермен оқытушыларда сүйене алатын түпкілікті, анықтаушы шектелген
қорытынды әзірге жоқ. Яғни, бұл пәнде, барлық пәндер сияқты, қалыптасу,
бір сәтте арылуға болмайтын бұрынғы идеялогиялық сенімге ғана сүйенген,
дәлелденбеген қағидаларды жеңу сатысында тұр.
Бұл тарауда ерте дәуірдегі адамзаттың және оның өндірістік қызметінің
пайда болуына бастап, қазақтың көшпелі қоғамның өзіндік экономикалық
құрылымның қалыптасуына дейінгі Қазақстанның шаруашылық өмірі дамуының
негізгі кезеңдеріне баса назар аударылған. Осы ұзақ мерзім ішінде
адамдардың өндірістік қызметінің бірнеше түрі жүйелі түрде ауысты, әрі егер
ежелгі тас ғасыры тұтастай алғанда олардың біркелкілігімен ерекшеленсе, ал
мезолит және неолит дәуірінен бастап адамзаттың экономиеалық ьдамуының әр
түрлілігі байқалады, сөйтіп өндіруші шаруашылықтың дәуірі өркендейді.
Қола дәуірінде Қазақстан жеріндегі ертедегі мәдениет кешенді түрдегі
көп салалық шаруашылықпен айналысқан озды – көпті отырықшы қауымның
болуымен сипатталады, алайда б.з дейінгі 1мыңжылдықты өзінде – ақ қоғамдық
шаруашылықтың жаңа түрі – көшпелі мал шаруашылығы қалыптаса бастайды және
қазақ даласының кең алқаптарын малшылар қарқынды түрде игеруге кіріседі.
Табиғи және ұлттық – саяси сипаттағы бірқатар себептерге байланысты XIII ғ.
аяғы мен XIV ғ. басында Қазақстан шаруашылығының бір жақтылы бағытқа ие
болады және эктенсивті көшпелі мал шаруашылығының арқасында дамиды.
Сонымен, Қазақстан экономикасының қалыптасуымен дамуының барысын
барынша толығырақ қарастырайық.

1. Өндіруші шаруашылықтың пайда болуы.

Әлемнің барлық елдеріндегідей Қазақстанның тарихы да ежелгі қоғамдық-
экономикалық формация-алғашқы қауымдық құрылыстан басталады. Алғашқы қауым
адамы өзінің дамуында бірнеше жүйелі кезеңнен өтті. Олардың негізгі тасты
өңдеу тәсілін жетілдіру мен оған байланысты еңбек өнімділігінің материалдық
және рухани мәдениетінің өсуі болып табылады.
Ежелгі тас ғасырының дәуірі – адам мен оның шаруашылығының қалыптасу
мезгілі-өндіргіш күштердің төменгі деңгейімен сипатталады. Адамдар
өздерінің арғы ата-тегінен еңбек ете білуді мұра етті және ол үшін
қарапайым еңбек құралдарын жасай білді, оның көмегімен табиғаттың сиын
пайдаланды: жабайы өсетін өсімдік дәндерін, жеміс-жидектерді жинады, жабайы
аңдарды аулады, балық аулаумен шұғылданды. Жинап-теру , аң аулау, балық
аулау, әрине, еңбек, бірақ өздері тауып-пайдаланатынтабиғаттың өнімдерін
ұдайы өндіре алмайды. Сондықтан адамдар ұжымының (туысқандық жағынан
біріккен қауымдарының) өмірі кең далада сыртқы табиғи және ауа райы
жағдайларына, тапқан олжаның молшылығына немесе жеткіліксіздігіне, ашашылық
пен өлім кезеңімен алмасып тұратын кездейсоқ сәттілікке тәуелді болды.
Қазіргі Қазақстанның кең – байтақ бос жерлерінде адамдар өте аз болды және
олардың саны өте баяу өсті. Қазақстан аумағында ежелгі дәуірдегі адамның
тіршілік етуі үшін қолайлы аудандардың бірі Қаратау жотасы болды. Оның
алғашқы қауымдық мекендеушілері енді отты жаға білді ірі және кішігірім
аңдарды аулаумен өсімдік тағамдарын жинаумен айналысты.
Жаңа тас ғасыры ( ниалит) жабайы аңдарды аулау ісін барынша жеңілдеткен
садақ пен жебені ойлап табудан басталады.
Дәуірдің маңызды ерекшелігі-табиғаттың дайын өнімдерін иеленудің-жинап –
теру мен аң аулаудың орнына өһндіруші шаруашылықтын, мал шаруашылығы мен
егін шаруашылығының пайда болуы. Шаруашылықтың жаңа түрлерінің пайда болуы
адамзат қоғамының дамуы үшін үлкен маңызға ие болды, адамның еңбек іс -
әрекетінің ауқымын кеңейтті және сондай-ақ оның сипатын сапа жағынан
өзгертті. Бұдан кейінгі адамның экономикалық қызметінің барлық көптеген мың
жылдық тарихы айтарлықтай мөлшерде осы екі шаруашылықтың дамуы мен
жетілдіруінің тарихы. Аң аулаудан мал шаруашылығына, жинап-теруден егін
шаруашылығына өту қалайша жүзеге асырылды?
Негізгі аңшылық қаруы ретінде садақ пен жебені, жетілдірілген тас
құралдарын пайдалану азық қорын жинауға және аңшылық тұрмыс қалпынан
жануарларды қолға үйретуге жағдай туғызды, яғни алғашқы қауымдық мал
шаруашылығына өту мүмкіндігін қамтамасыз етті.
Жаңа тас ғасырындағы елді мекендерді етті үнемі пайдалану үшін біртіндеп
қолға уйреткен жас малдарды ұстады. Малды қолға үйретумен өсіру азық-
түліктін ет, май, сүт түріндегі тұрақты көзін жасауға, сондай – ақ киім-
кешек пен аяқ киім үшін тері мен жүн алуға мүмкіндік берді.
Кейінірек алғашқы қауымадық егін шаруашылығы пайда болды. Жеуге жарайтын
дәндерді жинай отырып, адам көктемде жерге тасталған дәннің күзге қарай
көктеп, пісіп жетілетіндігін байқайды. Одан кейін алдымен ұшталған ағашпен
кейіннен тас кетпенмен жер жыртып егіспен айналыса бастайды. Тіпті мұндай
қарапайым әрі көлемі жағынан шағын егін шаруашылығының дамуы адамдарды
өсімдік тағамдарының қорымен қамтамасыз етті. Олар жыл бойына өздерін
тамақпен қамтамасыз ететін бидай егуді және кейбір жағдайларда ғана емес,
барынша тұрақты түрде ет, сүт, ірімшікпен тамақтануға мүмкіндік беретін
малды өсіруге үйренді; қолдағы мал олардыы аң аулаудан түскен олжадан гөрі
жақсырақ терімен қамтамасыз етті, адамдар жүнді иіру мен тоқуды, саз
балшықтан істелген ыдыс-аяқты отқа күйдіруді үйренді. Қауымдық өмір біршама
қамтамасыз етілген жағдайға келді, халықтың өсуі байқала бастады, өмір
деңгейі біраз жақсарды.
Қазақ даласының негізгі халқы қола дәуірінде андроновтың мәдениеті
таратушылар еді. Бұл мәдениет шамамен 8-9 ғасыр бойына созылады, оны үш
кезеңге бөлуге болады: ежелгі ( б.э.дейінгі 18-16 ғ.ғ.), дамыған ( 15-12
ғ.ғ.) және соңғы ( б.э. дейінгі 12-9 ғ.ғ.) . Андроновтықтар отырықшы елді
мекендерде өмір сүрді, жерді тас кетпенмен өңдеді, бидай, тары және басқа
да дәнді-дақылдар егіп, өсірілген астықты қоладан жасалған орақпен орды.
Андроновтықтардың үйлерінен археологтар тастан жасалған дән үгітетін
құралдарды жиі кездестіреді. Қола дәуірдегі жартастарға салынған
кескіндерге қарағанда оларға соқаны өгізге жегу де белгілі болған. Егін
шаруашылығы тағамдық азықтар өндірудің аса маңызды көзі болады, бірақ
өзінің сипатына қарай қарапайым болып қала берді және мал шаруашылығымен
салыстырғанда қосымша рөлді атқарды.
Сонымен, қола дәуірі – бұл мал шаруашылығының шаруашылықтың бір түрі
ретінде үздіксіз даму мезгілі.

2. Тайпалық одақтар мен феодалдық мемлекеттер кезеңіндегі шаруашылықпен
қатар қолөнер мен сауданың дамуы.

Андроновтықтардың тікелей ұрпақтары Қазақстанның сақ тайпалары еді.
Сақтардың негізгі кәсібі мал шаруашылығы болды. Зерттеу мәліметтері сол
уақытта мал шаруашылығының негізгі көшпелі, жартылай көшпелі және отырықшы
түрлерінің болғандығы туралы тұжырым жасауға мүмкіндік береді.
Шаруашылықтың бірінші түрі Батыс және Орталық Қазақстанның құрғақ, шөлді-
шөлейттідалаларында жүргізіледі. Мұнда егін шаруашылығы дамымады, ал ірі
қара малы аз болды. Негізінен қой, түйе және жылқы өсірді.

Шаруашылықтың екінші, жартылай көшпелі түрі көшпенділердің жылда қонысына
оралатын тұрақты қыстауларының болуымен сипатталады.
Шаруашылықтың үшінші түрі- отырықшы мал шаруашылығы – бәрәнен бұрын
Оңтүстік Қазақстанның аудандарында Сырдария, Шу, Талас өзендерінің
жағалауында Қаратау жотасының баурайларында, суатты, шалғынды жерлерде
белгілі болды. Қолайлы табиғи жағдайлар, егін шаруашылығының орталықтары-
Соғды мен Ферғанаға жақын орналасу суғармалы және қолдан суарылмайтын егін
шаруашылығының басым болуына, халықтың тұрақты отырықшылыққа ауысуына
себепші болды. Б.э. дейінгі 1 мыңжылдықтың соңында ірі мал шаруашылықтың
қауымбастықтар жерлеріне жаппай қоныстану жүзеге асады.
10-12 ғасырларда көшпенділер аймақтарына басқаша феодалдық құрылым-
комендация институты дами бастайды, ол бойынша әлсіз, әлді адамға жер
бөлігін береді, ал ол ( соңғыс) соғыс, өзара қақтығыс, тонаушылық немесе
басқа да ауыр салықтар бола қалған жағдайда беделді шонжарлар тарапынан
қорғауы керек. Көшпенділер де өз ақсүйектерінің қорғауына сүйенеді. Бірақ
егіншілерден айырмашылығы, шонжардың қорғауы үшін оған өз малдарын беріп
отырады, бұл бір жағынан тонаудан, талан-тараждан сақтану еді. Шонжардың
қорғауына сүйену үшін көшпенділер оған бағынып, малын бағып, айтқандарын
орындауға тиісті еді.
Қолөнер мен сауданың орталығы ретінде қалалар болды. Олардың пайда болуы
мен дамуы ежелгі орта ғасырлық Қазақстанның әлеуметтік-экономикалық
өмірінде аса маңызыды орын алды.
Қолжазбаларда 6 ғасырдан бастап Жетісуда 56 қала болса, кейінірек 10-12
ғасырда 200 – ге дейін жеткендігі туралы айтылады.
7-8 ғасырларда батыстық түріктер, түргештер мен қарлұқтардың ежелгі
астанасы Суяб қаласы ең жоғары өркендеу кемеліне жетті. Ол арқылы Батыс пен
Шығысты байланыстырып тұрған Ұлы Жібек жолы өтті, ол Ферғана өлкесінен
Оңтүстік Қазақстан мен Жетісуға қарай алмасты. Түркістаннан Ұлы Жібек жолы
Суяб, Навакент, Джул, Мерке, Құлан мен Тараз арқылы Исфиджабқа, Сайрамға
бағытталды. 11 ғасырдың аяғына қарай бұл сауда жолы құлдырап, Суяб кіші-
гірім қалашыққа айналды.
Айтарлықтай мөлшерде Қазақстанның ежелгі орта ғасырдағы қалалар сипатын
сауда анықтаған. Қолжазбалар Оңтүстік Қазақстан мен Жетісу қалаларының
Византиямен, Иранмен, Орта Азиямен, Кавказбен, Алтай, Шығыс Түркістанмен
тығыз сауда байланыстары жөнінде дәлелдейді. 6-10 ғ.ғ. аймақтың
халықаралық сауда ісінде Ұлы Жібек жолы аса зор рөл атқарған. Оның
Қазақстандық бөлігі Чаштан (Ташкент) Исфиджабқа, одан әрі Таразға жетті.
Тараздан сауда жолы Құланға одан әрі Мерке мен Аспараға, одан Навкент,
Суябқа және соңында Шығыс Түркістанға жеткен. Сыртқы сауда керуен
жолдарында негізгі орын алып тұрған – Тараздың, Отырар мен Сығанақтың да
зор маңызы болды, олар арқылы Орта
Азиядан, Жақын және Орта Шығыстан Қытайға және одан әрі кері жүктердің
негізі басым бөлігі өтіп жатты.
Орта Азиядан әйнек, әр түрлі бағалы заттар қолданбалы өнер бұйымдары, ал
Қытайдан- жібек, қыш әкелінді. Сыртқы ( экспортқа) мал және мал
шаруашылығының өнімдерін, сондай-ақ ер-тоқымдар, садақ, қорамсақ, маталар,
темір мен семсер шығарды. Аса маңызды керуен сауда жолдарында керуен
сарайлар орналасты, құдықтар болды. Өзендер арқылы көпірлер салынды. Қала
мен дала арасындағы сауда барынша қыза түсті. Қала халқы жылқы мен, ірі
қара малын, жүн, шикізат, тері, киіз, сүт өнімдерін сатып алатын болса,
көшпенділер есесіне мата, нан, ыдыс-аяқтар алды.
11 – 12 ғасырларда тауар-ақша қатнастарының дамуы заттай (натуралды)
айырбасты ығыстырды. Исфиджабта, Отырар, Тараз бен Яссыда теңге (монета)
сарайы жұмыс істей бастады. Айналымда өте әрқилы теңгелер болды, бірақ кең
таралғаны дирхема еді. Қала халқының өсуі ауыл ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.