Табиғи монополия

Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 11 бет
Таңдаулыға:

ҚазаҚстан республикасы білім
жӘне Ғылым министрлігі

Қ.И.СӘтбаев атындағы ҚазаҚ ҰлттыҚ
техникалыҚ университеті

Экономика және минералды ресурстарды басқару кафедрасы

РЕФЕРАТ
Тақырыбы: Монополия

Қабылдаған: оқытушы Рустемова Ш.
Орындаған: Азбергенов Н.
ИСЭб-02-1қ тобының студенті

Алматы 2004

Жоспар
Кіріспе 3
а) Монополия 3
ә) Монополияның ұйымдық формалары 3
Негізгі бөлім 6
а) Монополистік бәсеке 6
ә) Моноплистік бәсеке жағдайындағы нарық бағалары. Монополдық баға 6
б) Монополиялық бағалар жағдайындағы нарықтық тепе-теңдік механизмі 6
в) Табиғи монополия 6
г) Монополдық пайда 6
ғ) Монополдық рента 6
Қорытынды 12
а) Антимонополдық әдістер. 12
Пайдаланған әдебиеттер тізімі 14

Кіріспе

а) Монополия

ә) Монополияның ұйымдық формалары

Монополия (грек - mono - жалғыз, роlіо - сатамын) жеке өндіруші тауар
рыногын бақылап және сол рынокта үстем орын алған кезде пайда болады.
Монополияның мақсаты - рынокта баға мен өндіріс көлемін бақылау арқылы
мүмкін болатын жоғары табыс алу. Мақсатқа жету құралы болып орташадан
жоғары пайданы қамтамасыз ететін монополиялық баға құрылуын ұсынады.
Монополия бірнеше компаниялардың қосылуы арқылы құрылады және мынадай
ұйымдық формалары бар:
Картель — шығарылып отырған өнім мен өткізу рыногын бөлу туралы
келісім квотасы (саны).
Синдикат — өнімді бірлесіп өткізуді ұйымдастыру мақсатымен бірігу.
Трест — монополияға енетін фирмалардың меншік өндіріс және өнімді
өткізуге байланысты бірігуін айқындайды.
Концерн — қаржы орталығы бір, бірақ жалпы технологиясы
кіріккен әр түрлі фирма, салалардың ұйымдық формалары кіретін монополия.
Конгломерат — басты фирманың қызмет өрісімен өндірістік және
технологиялық байланысы жоқ ірі корпорациялардың салаға кіруіне негізделген
бірлестік.
Монополистік, жетілмеген бәсеке үнемі болып тұрған. Ал ХІХ ғ. басында
монополиялардың пайда болуымен байланысты, ол шиеленісе түскен. Осы
мерзімде капиталдың шоғырлануы басталған акционерлік қоғамдар пайда болған,
табиғи, материалдық және қаржы ресурстарын пайдалануға бақылау қойылған.
Жарнаманың көмегімен монополиялар сұраныстың қалыптасуына қаржылық
байланыстар бағыттары арқылы тапсырыс берушілер контрагенттерге әсер етеді.
Монополия — кейбір өнімді сатуға немесе кейбір іс-әрекетпен айналысуға
айрықша құқықты бөлу.
Монополия деген термин сөзбе-сөз мағынасында тауардың жалғыз сатушы
деген ұғым береді. Монополизмнің негізгі көрсеткішіне монополиялық баға
және монополиялық пайда жатады. Фирманың қарамағында сирек кездесетін,
үнемі өндірілмейтін ресурстары болса, оның монополияның болмысы табиғи
болады. Ал осы фирма өзі ұйымдастырудың әр түрлі әдістерін ұтымды
пайдаланып, монополия құрған болса, фирманың монополиялық болмысы жасанды
болады. ХХ ғ. дейін монополиялар шектелген сфераларда болған. Кейін
монополиялану процестері заңдылыққа айналды. Бұл өндірістің, бәсекенің,
ұйымдастырулық бастаманың күшеюімен байланысты болды. Монополияланудың
бірнеше формалары болады — картельдік келісімдер, синдикаттау, біріктіру
мен жұтып қою, “парасаттылық” келісімдер, т.б. Осылардың негізінде
монополистік бәсекенің бірнеше түрлері туады: монопсония, олигополия,
олигопсония, дуаполия, билатеральдік моноплия.
Монопсония — белгілі тауарды сатып алуға жалғыз сатып алушының
монополиясы болуымен сипатталатын нарық құрылымының типі. Өзінің сатып
алуын шектей отырып, сатып алушы, сатушы табыстарының есебінен монополдық
пайдаға ие болады. Монопсония жетілмеген бәсекенің құрамды бөлігі болып
табылады.
Олигопсония — белгілі тауарларды сатып алушы топтары болатын нарық
құрылымының типі. Осылар сатып алуын шектей отырып, сатушы табыстарының
есебінен өздеріне монополдық пайда түсіреді.
Олигополия — бұл да нарық құрылымынң типі. Бұнда бірнеше ірі фирмалар
өнімнің басым көп бөлігінің өндіріс мен сатуын монополиялап алады және бір-
бірімен көбінесе бағалық емес бәсекеде болады. Олигополия жағдайында
нарықтың үш түрі болуы мүмкін.
□ бірсалалық сауда — өнеркәсіптік фирма әрекет ететін нарықтың
құрылымы;
□ ешқандай келісіммен байланысты емес, бір-бірімен бәсекелес
бірнеше ірі жеткізушілер болатын нарықтық құрылым,
□ өндірістік өзара байланыстар егжей-тегжей мамандандыру түрінде
болатын, “өндірістік пирамида” типтес корпорациялардың бірнеше
топтары үстемдік ететін нарық, әдетте “олигополия” деген термин өте
ірі әртараптандырылған корпорация әрекет ететін нарықты сипаттау
үшін қолданылады.
Дуополия — белгілі тауарлардың тек екі жеткізуші болатын нарықтық
құралым. Бұлардың арасында баға туралы, тауарды өткізетін нарық туралы,
өндірістік квота туралы келісім мүлде болмайды Дуополия — бұл олигополияның
ең жабайы түрі.
Билатералдық монополия (екі жақты монополия) — тауардың жалғыз
жеткізушісі мен жалғыз (бірлескен) тұтынушысы сайыста болатын нарықтық
құрылым. Бұлар бір-бірімен қарама-қарсылық сайысты болады. Мұндай нарық
электр қуатын, су мен газды қолданғанда пайда болады.

Нарықтың негізгі түрлері

Сатып Сатушылар
алушылар
Көп Бірнеше Бір
Көп Полиполия (толық Олигополия Монополия (сатушы
бәсеке) (сатушылар — — біреу, сатып
бірнеше, сатып алушы — көп)
алушылар — көп)
Бірнеше Олигосония Билатералдық Шектелген
(сұраныс олигопония монополия (бір
олигопониясы) (сатушылар мен сатушы, бірнеше
сатып алушылар сатып алушылар)
бірнеше)
Бір Монопсония Шектелген Билатеральдық
(сұраныс монопсония монопсония (бір
монопсониясы) (бірнеше сатушы және бір
сатушылар, бір сатып алушы)
сатып алушы)

Негізгі бөлім

а) Монополистік бәсеке

ә) Монополистік бәсеке жағдайындағы нарық бағалары. Монополдық баға

б) Монополиялық бағалар жағдайындағы нарықтық тепе-теңдік механизмі

в) Табиғи монополия

г) Монополдық пайда

ғ) Монополдық рента

Монополистік бәсеке. Шаруашылық жүргізудің монополистік формасы
жағдайында бәсекенің сипаты өте күрделі болады. Біріншіден, бүгінгі
жағдайда монополияның тұтынушылар мен потенциалдық бәсекелестері туралы
толық ақпараты болады. Екіншіден, монополия жарнама арқылы тұтынушылардың
сұранысының қалыптасуына елеулі әсер етеді, өйткені ірі монополиялар үшін
жарнаманы пайдалану жеңілірек түседі. Үшіншіден, монополия өзінің саяси
және қаржылық салаларындағы байланыстарын пайдаланып, тапсырма берушілерге
(мемлекеттік мекемелерге, немесе, контрагенттердің компанияларына) елеулі
ықпал етеді. Осы жағдайлар, әдетте, бәсеке процесіндегі қауіпті төмендетеді
және монополиялық пайда түсуін қамтамасыз етеді.
Монополистік бәсекенің бірнеше формалары болады, оның негізгілері
мыналар: ғылыми-техникалық тіресу; өнеркәсіптік-өндірістік тіресу, сауда-
саттық тіресу (сайысу).
Ғылыми-техникалық тіресу. Бұнда фирмалардың бәсекелестік сайысы мына
жолдармен жүреді:
— жаңа өнім дайындау; осы замандағы жаңа технологиялық
процестерді қолдану;
— ғылыми-техникалық ақпаратты жинақтап пайдалану; патенттерді
сатып алып пайдалану.
Өнеркәсіптік-өндірістік сайыстың көрінісі: өндірістік мүмкіндіктің
күшейуі, өнімнің жаңа түрлерінің шығарылуы, өндіріс шығындарының төмендеуі.
Жетілген бәсеке жағдайында фирмалар нарыққа еркін кіріп, еркін шыға алатын
болғанда, фирмалар өндірудің оптималдық нормасын көздеп әрекеттенеді —
өндіріс тиімді болу үшін, үлес шығындарының барынша төмен болуы үшін,
өнімдерді бағасы төменгі дәрежеде белгіленіп, орташа жалпы шығындармен
үйлесімді түрде болады. Таза монополия жағдайында фирма өнім шығару көлемін
азайтып, бағаны жоғарылатып, осының нәтижесінде ресурстар шығынын
төмендетіп, пайдасын барынша жоғарылата алады. Бірақ, бәсекелестік кезінде
шығындар біресе өсіп, біресе кеміп ауытқып тұрғанда, жағдай шиеленісе
түседі.
Сауда-саттық сайысы. Бұл сайыс бағаны қолдану арқылы жүреді. Ал
бағаның өзі үш жақты сайыстың нәтижесінде белгіленеді: біріншіден, жоғарғы
бағамен сату үшін сатушылар арасындағы; екіншіден, тауарларды төмен бағамен
алу үшін сатып алушылар арасында; үшіншіден, тауарларды қымбат бағамен сату
үшін сатушылар және оларды арзан бағамен сатып алу туралы сатып алушылар
арасындағы сайысу нәтижесінде.
Монополистік бәсеке жағдайындағы нарық бағалары. Монополдық баға.
Еркін бәсеке кезінде баға көбінесе сұраныс пен ұсыныстың өзара әсерінің
нәтижесінде қалыптасады. Монополистік бәсеке кезінде бұл процесс күрделі
сипат алады. Монополиялар басым болғанда, ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.