Тауар өндірушілер

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 12 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны
Кіріспе 2
І. Нарықтық экономикадағы мемлекет ролі 4
1 Нарықты ұйымдастырудың әдістері және оның өзекті үш мәселесі 4
2 Нарық механизміне мемлекеттің әсер етуі 5
3 Нарықтың атқаратын қызметтері, шарттары және түрлері 8
Қорытынды 10
Пайдаланған әдебиеттер 12

Кіріспе

Әлі күнге дейін нарық экономикасындағы еркіншілдік, халық санасында
оған тән қанаудың қатал жүйесімен, жаппай жұмыссыздықпен, еңбекшілердің
әлеуметтік қорғансыздығымен сипатталатын ұғым ретінде орныққан. Алайда,
Батыс елдерінің тәжірибесі, нарыққа өту халықтың әл-ауқатының көтерілуіне
экономиканың тиімділігі мен бірқалыптылығын сақтауға ғылымның, білімнің,
мәдениеттің көркеюіне жағдай жасайтынын дәлелдеп отыр. Нарық ынталылық пен
кәсіпкерліктің еркіндік алуына, тауар өндірушілердің экономикалық
дербестігін қамтамасыз етуге, өндірісті тұтынушылардың сұранымдарына
бағыттауға жағдай жасайды. Нарық өзінің мәнісі жағынан тек ұқыпсыздар мен
жалқауларға, қолынан іс келмейтіндерге тиімсіз.
Мемлекеттің макроэкономикалық және микроэкономикалық процеске қатысуы
осы процестің бөлінбейтін элементіне айналды. Бүгінгі таңда мұндай қатынасу
барлық экономика көлемінде жүргізіледі және ол белсенді түрде жүзеге
асырылуда. Әлбетте, мемлекет белсенділігінің артуына қарамастан бүгінгі
таңда өркениетті елдердің экономикасы өзінің нарықтық негізін сақтауда.
Осыған байланысты экономика — мемлекет қарым-қатынастары қарама-
қайшылықты мазмұнда қалыптасуда. Heгe? Себебі аталған қарым-қатынастардың
екі жағы да қарама-қарсылықта бейнеленеді.
Мемлекеттің экономикалық өмірге белсенді араласуының мынадай үш
себебін бөліп көрсетуге болады.
Біріншіден, мұның қажеттілігі нарық қатынастары механизмінің өзегі —
бәсекелестік күрес болып табылатындығы. Монополияның дамуы — нарықты
экономиканың бәсекелестік бастамасын бұзады. Бұл макроэкономикалық
проблемаларды шешуге теріс әрекетін тигізеді, қоғамдық өндірістің
тиімділігін төмендетеді. Мұндай қатынасты тек мемлекеттің монополияға қарсы
әрекеті ғана жеңе алады.
Екіншіден, нарық механизміне "пайдасы жоқ" өндіріс түрлері аз емес. Ең
алдымен олар капиталдың орнын ұзақ мерзімде толтыратын өндірістер. Оларды
меңгеру жекеменшік кәсіпорындарға біршама қиындықтар туғызады.
Үшіншіден, нарықтың өзін-өзі реттеу мүмкіндігінің шектелуінен
туындайтын себептер бар. Мемлекет өз күшін экономикалық жүйенің тепе-
теңдігін қамтамасыз етуге, жұмыспен қамтуды қажетті деңгейде сақтауға, ақша
айналымын бақылауға және т.б. макроэкономикалық проблемаларды шешуге
бағыттайды.
Нарықтық экономикадағы мемлекеттің ролі деген курстық жұмысымда мен
нарықтың мәні мен ерекшеліктерін, нарықты мемлекеттік тұрғыдан
ұйымдастырудың мәні мен оның өзекті мәселелерін, нарықтың даму тарихы мен
теориясын, оның ішінде Қазақстан нарығының тарихын, оның артықшылықтары мен
кемшіліктері туралы қарастырдым.
Менің ойымша Қазақстанда нарықты дамыту жолы орта және шағын бизнесті
дамыту. Ол үшін мемлекеттің рөлі өте үлкен.
Нарық пен мемлекеттің екеуі де маңызды. Экономиканы осының немесе
басқасының жоқ жағдайында басқару - бір қолмен шапалақтағанмен тең - деп
бекер айтылмаған.

І. Нарықтық экономикадағы мемлекет ролі

1 Нарықты ұйымдастырудың әдістері және оның өзекті үш мәселесі

Адамзаттың өмір сүру тарихында экономиканы ұйымдастырудың екі негізгі
әдістері белгілі: әміршілдік және нарықтық. Шаруашылықты басқарудың бұл
әдістері бір өндіріс шеңберінде бірге өмір сүре алмайды. Егер шаруашылықты
басқару таза нарық құралына негізделсе, онда ол орталықтан жоспарлауды
қажет етпейді, және керісінше, орталықтан жоспарлауды қажет етпейді, және
керісінше, орталықтан жоспарлау нарықты қабылдамайды.
Соңғы кездері экономиканы ұйымдастырудың үшінші әдісі деп әкімшілдік
әдіспен нарықтық әдістің аралас болуын айтады.
Бұл әлі аз зерттелген, дегенмен әкімшілдік әдістен нарықтық әдіске
көшу жолын жеңілдету деп есептеуге болады.

Әміршілдік Аралас Нарықтық

1-сурет. Экономиканы ұйымдастырудың әдістері
Шаруашылықты әміршілдік-әкімшілдік әдіспен ұйымдастыру өндірушінің
үстемдігіне негізделеді. Бұндай жағдайда, әрине, нарықтық механизм қажет
емес. Тауар өндірушілер мен тұтынушылар арасындағы шаруашылық байланыстар
орталық органдардың шешімі арқылы анықталады. Әміршілдік әдісте барлығы
алдын-ала баланс құру арқылы есептеледі. Орталық органдар өздерінің
қарамағындағы шаруашылықтарға не өндіру, кімге өндіру және қандай бағамен
өндіру керек деген сұрақтарды бұйрық-нұсқау түрінде беріп отырады. Бұндай
модельдің негізгі жұмыс істеу қағидасы: "неге мүмкіндігіміз бар, соны
өндіреміз, бізде не бар, соны ал". Орталықтан бекітілген қорлар бойынша
жоспарлап бөлу - экономиканы мұндай моделінің негізі болып табылады.
Шаруашылықты әміршілдік әдіспен ұйымдастырудың бірнеше кемшіліктері бар.
Біріншіден, экономиканы мұндай әдіспен ұйымдастыру күрделі халық
шаруашылығының егжей-тегжейіне жете алмайды. Бұған уақыт факторы өте қатты
әсер етеді. Себебі барлық шаруашылық мәселелерді орталықтан шешетін болсақ,
шаруашылыққа байланысты сұрақтар кәсіпорыннан жоғары органдарға жеткенше,
одан шешімін тауып қайтып келгенше жағдай қайта өзгеріп кетуі мүмкін, ал ол
проблемаларды шешуді қиындатады. Екіншіден, жоспарлы тұтыну және өнімге
бекітілген жоспарлы баға ғылыми-техникалық прогрестің жетістіктерін
өндіруге, ресурсты үнемдеуді жүзеге асыруға, өнімнің сапасын арттыруға,
өндіріс шығындарын төмендетуге мүмкіндік туғызбайды. Үшіншіден, тауар
өндірушілерді материалдық ресурстар мен өнімдерден оқшаулау - қоғамдық
өндірістің тиімділігінің төмендеуіне, оның даму қарқыны мен деңгейінің
құлдырауына әкеліп соқтырады.
Нарықтық механизм бұған қарама-қарсы принципке негізделген, онда
шаруашылық субъектілерінің ешқайсысы шаруашылық сұрақтарды алдын ала,
саналы түрде шешумен айналыспайды. Бұл сұрақтар өте қарапайым түрде
шешіледі: тауар өндірушілер мен тауар тұтынушылар нарықта кездеседі, сөйтіп
өндірістің көлемі мен бағасын анықтайды. Басқаша айтқанда, нарықтық әдіске
негізделген экономикада өндірушілер мен тұтынушылар нарық арқылы
экономиканың өзекті үш мәселесін (не өндіру, қалай өндіру және кім үшін
өндіру керек?) шешу мақсатында әрекет етеді.
Не өндіру керек? Бұл жағдайда, тұтынушы бір немесе басқа тауарды сатып
алуды таңдау арқылы өз белсенділігін білдіреді. Егер тұтынушы белгілі бір
тауарлар түрін көп сатып алса, онда оған баға өседі. Бағаның артуы тауар
өндірудің көбеюін ынталандырады. Бұндай механизм біз бұрын ойлағандай
экономикадағы бассыздық пен бұлдырлық емес, керісінше оның сынаудан өткен
тәртібі болып табылады. Шаруашылықтың нарықтық механизммен әрекет етуі,
бейнелеп айтқанда, автоматтандырылған сипатта болады: тауарға сұраным
артса, баға өседі, онда тауар өндірушілер өндіріс көлемін ұлғайтады және
керісінше - сұраным азайып баға төмендесе оны азайтады.
Қалай өндіру керек? Ол тауар өндірушілердің арасында болатын күресімен
анықталады. Тауар өндірушілер үшін бір-ақ жол бар, ол белгілі бір баға
саясатын ұстану арқылы бәсекелесін ұту және белгілі бір пайда табу. Ол үшін
аз шығынды кажет ететін арзан және сапалы өнім шығару керек. Ал ондай өнім
қандай тауар өндірушілерде болады? Әрине, ол өндірісте ҒТП элементтерін кең
түрде жүзеге асырған, жоғары білікті кадрлары бар кәсіпкерлерде болады.
Қысқасы нарық ҒТП жетістіктерін ендіруді, тұтынушыға қажетті өнім өндіруді
ынталандыратын факторларды іздестіруге мәжбүр етеді.
Кім үшін керек? Бұл сұрақ, сұраным мен ұсынымның ара қатысына
байланысты. Бұл жағдайда нарықты өндірушілердің саны мен құрамы, олардың
табыс деңгейі және т.б. көрсеткіштеріне қарай зерттеу қажет.
Жоғарыда көрсетілген шаруашылықты ұйымдастырудың сұрақтары барлық
экономикалық жүйелерге тән өзекті мәселелер болып табылады, бірақ олар
әртүрлі шешіледі.
Шетелдік мамандардың пікірінше экономиканы ұйымдастырудың әміршілдік
немесе нарықтық әдістері "таза күйінде" өмір сүрмейді. Олардың
тұжырымдауынша, нарықты экономикасы дамыған елдерде экономиканы
ұйымдастырудың аралас моделі қалыптасқан, онда жеке және қоғамдық
институттар экономикалық бақылау жасайды: жеке жүйе "көрінбейтін қолмен"
нарықтық механизмге бағыт-бағдар беріп отырады, ал қоғамдық институттар-
әкімшілдік жолмен реттеу және салық стимулдары арқылы.

2 Нарық механизміне мемлекеттің әсер етуі

Нарық, қоғамдық тұтынушылар мен өндірушілерді байланыстырудың тиімді
механизмі ретінде әлемдік өркениеттің ұлы жетістіктерінің бірі деп
есептеледі, оны математикамен, ген инженериясымен, электроникасымен және
адамзаттың басқа ұжымдық даналығының шыңымен теңеуге болады. Бірақ нарық
механизмі кәсіпкерлік пен бәсекелестікті дамытпайынша өмір сүре алмайды. Ал
бұл меншіктің алуан түрлі формалары және әр түрлі тауар өндірушілер
болғанда ғана мүмкін, бұнда өндіріс экономикалық жағынан әлсіз өмір сүруге
қабілеті жоқ шаруашылықтардан тазарады, оның есесіне олардың тиімді жұмыс
жасайтын болашағынан үміт күттіретініне қолайлы жағдай жасайды. Бұдан біз
нарықтың қоғамға қажет шаруашылық бірліктерін іріктеудің демократиялық
механизмі және ең әділетті төрешісі екенін көріп отырмыз.
Сонымен бірге нарықтық механизм идеалды емес, оның елеулі қайшылықтары
да бар. Оның жағымсыз жақтарына әлеуметтік жіктелу, әлсіздерге, әсіресе
банкротқа ұшырағандарға деген мейірімсіздік, жұмыссыздықтың болуы жатады.
Экономиканы бірыңғай сұранымға ғана бағдарлап, нарық орны толмайтын табиғат
ресурстарын және қоршаған ортаны сақтауды қамтамасыз етпейді. Сондықтан
мемлекет қоғам атынан адамдардың дұрыс экологиялық жағдайда өмір сүру хұқын
реттеп отыратын шараларды жүзеге асыруы қажет.
Реттелмейтін таза нарықтық экономика адамның еңбек ету, білім алу
табыс табу сияқты әлеуметтік-экономикалық хұқтарына кепілдік бермейді. Бұл
салалар мемлекеттің белсенді түрде араласып реттеуін қажет етеді. Мемлекет
бағаны реттеу, салық жүйесінің негізінде табысты қайта болу, бюджет
шығындарының есебінен жұмысшыларды қайта мамандандыру, оларға жәрдем ақша
бөлу және халықты әлеуметтік қамту жүйесі арқылы нарықты экономиканың
қысымын жұмсартады. Бұндай шараларды жүзеге асырмайынша қоғамда тұрақты
саяси-әлеуметтік ахуалды ұстап түру мүмкін емес.
Нарықтық механизмі ғылым мен техника жетістіктерін, еңбек
ресурстарын,еңбекті ұйымдастырудың жаңа әдістерін кеңінен пайдалануды
көздейді. Бірақ көп қаржы мен уақытты қажет ететін оның жаңа бағыттарында
стратегиялық мақсаттарды жүзеге асыруды,өндірісте терең құрылымдық
өзгерістер жасауды қамтамасыз ете алмайды. Бұл жерде мемлекеттің
стратегиялық ғылыми-техникалық саясаты мен экономикалық көмегінсіз, ірі
кәсіпорындар мен бірлестіктердің қаржы қуатынсыз жақсы нәтижеге жету мүмкін
емес.
Енді нарық дегеніміз не? Ең алдымен осыны анықтап алайық. Нарық бұрын
соңды біздің елде терең зерттелмеген, сондықтан оның мәнін қате түсіну
қазіргі әдебиеттерде жиі кездеседі. Себебі нұсқау-бөлу әдістеріне
негізделген ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.